ÊÅÍÔÑÏÊÅÍÔÑÏ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÉÊÇÓÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÉÊÇÓ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇÓÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇÓ ÅËÁÓÓÏÍÁÓÅËÁÓÓÏÍÁÓ
ISBN: 978-960-99999-0-8
© Copyright 2011 ÊÝíôñï ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò (Ê.Ð.Å.) Åëáóóüíáò Âëá÷ïäÞìïõ 1, 40200 Åëáóóüíá E-mail: [email protected] | kpe.elassonas@gmail.com Éóôïóåëßäá: http://thess.pde.sch.gr/kpe Ôçë.: 24930 29571 FAX: 24930 29570
ÅÐÉÌÅËÅÉÁ ÅÊÄÏÓÇÓ
ÁíáãíùóôÜêçò Óðõñßäùí Õðåýèõíïò ÊÐÅ ÃêáíÜôóéïò ÁíäñÝáò ÁíáðëçñùôÞò Õðåýèõíïò ÊÐÅ Óðáíüò Êùíóôáíôßíïò ÌÝëïò ÐáéäáãùãéêÞò ÏìÜäáò ÊÐÅ
ÓÕÃÃÑÁÖÉÊÇ ÏÌÁÄÁ
ÁíáãíùóôÜêçò Óðõñßäùí, Ãêáßôëé÷ Ìáñôßíïò, ÃêáíÜôóéïò ÁíäñÝáò ÆÜãêáò Èåüäùñïò , ÌçíÜò Èåüäùñïò, Ìðßóìðáò Êùíóôáíôßíïò ÑÜðôçò ÄçìÞôñéïò, ÑÜðôïõ Åõáããåëßá, ÓáìáñÜ ÖáíÞ Óá÷éíßäçò Êùíóôáíôßíïò, Óðáíüò Êùíóôáíôßíïò, ÓõíåöÜêçò Ãéþñãïò
Öùôïãñáößåò © Copyright 2011 ÊÐÅ Åëáóóüíáò
Áðáãïñåýåôáé ç áðïèÞêåõóç Þ áíáðáñáãùãÞ Þ áíáôýðùóçò ìÝñïõò Þ ôïõ óõíüëïõ ôùí öùôïãñáöéþí êáé ôùí êåéìÝíùí óå ïðïéáäÞðïôå ìïñöÞ êáé ìå ïðïéïäÞðïôå ìÝóï, ÷ùñßò Ýããñáöç Üäåéá ôïõ ÊÝíôñïõ ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò Åëáóóüíáò.
Ôï ðáñüí âéâëßï äå äéáôßèåôáé ðñïò ðþëçóç. Ôï ðáñüí åêðïíÞèçêå óôï ðëáßóéï ôçò ÐñÜîçò «ÊÝíôñá Åêðáßäåõóçò ãéá ôï ÐåñéâÜëëïí êáé ôçí Áåéöïñßá - ÄñÜóåéò ãéá ôïõò ìáèçôÝò» ôïõ Åðé÷åéñçóéáêïý ÐñïãñÜììáôïò «Åêðáßäåõóç êáé Äéá Âßïõ ÌÜèçóç», ìå ôç óõã÷ñçìáôïäüôçóç ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò (Åõñùðáúêü Êïéíùíéêü Ôáìåßï) êáé Åèíéêþí Ðüñùí». ÊÅÍÔÑÏ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÉÊÇÓ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇÓ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ
ÐÑÁÊÔÉÊÁ ÓÅÌÉÍÁÑÉÙÍ ÖÅÂÑÏÕÁÑÉÏÓ 2011 - ÌÁÚÏÓ 2011
ÅËÁÓÓÏÍÁ ÉÏÕËÉÏÓ 2011
Ðåñéå÷üìåíá ×áéñåôéóìüò ÄçìÜñ÷ïõ Åëáóóüíáò...... 9 Ðñüëïãïò...... 10 «ÔÏ ÊÐÅ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ ÊÁÉ Ï ÏËÕÌÐÏÓ», ÁíáãíùóôÜêçò Óðýñïò...... 11 «ÔÏ ÖÕÓÉÊÏ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍ ÔÏÕ ÏËÕÌÐÏÕ», ÆÜãêáò Èåï÷Üñçò...... 15 Ðåñßëçøç...... 15 1. ÅéóáãùãÞ...... 15 2. Êëßìá...... 16 3. Ãåùëïãßá...... 17 4. ×ëùñßäá...... 17 5.ÂëÜóôçóç...... 18 á) Æþíç áåéöýëëùí ðëáôõöýëëùí (Quercetalia ilicis)...... 18 â) Æþíç äñõïäáóþí (Querceatlia pubescentis)...... 19 ã) Æþíç ÏîéÜò - ÅëÜôçò (Fagetalia)...... 19 ÄÜóç Ìáýñçò ðåýêçò...... 19 ÌéêôÜ äÜóç...... 20 ÄÜóç ÏîéÜò...... 20 ä) Æþíç øõ÷ñüâéùí êùíïöüñùí (Vaccinio picetalia)...... 21 ÁæùíéêÞ âëÜóôçóç...... 21 ËéâÜäéá ôçò ïñåéíÞò æþíçò...... 21 ËéâÜäéá ôçò áëðéêÞò æþíçò...... 21 6.Ðáíßäá...... 22 7. Éóôïñßá...... 23 8. Ôïðßá...... 25 9. Ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí ôïõ Ïëýìðïõ...... 25 Âéâëéïãñáößá...... 27 «ÔÁ ÏÉÊÏÓÕÓÔÇÌÁÔÁ ÔÏÕ ÏËÕÌÐÏÕ», ÑÜðôçò ÄçìÞôñéïò...... 28 Ðåñßëçøç...... 28 ÅéóáãùãÞ...... 28 ÄáóéêÜ ÏéêïóõóôÞìáôá...... 29 á) ÏéêïóõóôÞìáôá áåéöýëëùí ðëáôõöýëëùí (maquis)...... 29 â) ÏéêïóõóôÞìáôá èåñìüâéùí öõëëïâüëùí ðëáôõöýëëùí...... 30 ã) ÏéêïóõóôÞìáôá Ìáýñçò ðåýêçò (Pinus nigra var. pallasiana)...... 30 ä) ÏéêïóõóôÞìáôá ÅëÜôçò (Abies borisii regis)...... 31 å) ÏéêïóõóôÞìáôá ÏîéÜò (Fagus sp.)...... 31 óô) ÏéêïóõóôÞìáôá ëåõêüäåñìçò ðåýêçò (Pinus heldreichii)...... 31 æ) ÕðáëðéêÜ êáé áëðéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá...... 31 Âéâëéïãñáößá...... 33 «ÐÑÏÓÔÁÔÅÕÏÌÅÍÅÓ ÐÅÑÉÏ×ÅÓ, ÄÁÓÉÊÁ ÏÉÊÏÓÕÓÔÇÌÁÔÁ ÊÁÉ ÅÑÌÇÍÅÉÁ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÏÓ», Ìáñôßíïò Ãêáßôëé÷...... 34 «Ç ÁÍÁÐÔÕÎÉÁÊÇ ÅÔÁÉÑÅÉÁ ÍÏÌÏÕ ËÁÑÉÓÁÓ ÁÍÁÐÔÕÎÉÁÊÇ ÁÍÙÍÕÌÇ ÅÔÁÉÑÅÉÁ Ï.Ô.Á. ÊÁÉ
5 ÏÉ ÁÍÁÐÔÕÎÉÁÊÅÓ ÐÁÑÅÌÂÁÓÅÉÓ ÓÔÉÓ ÐÁÑÁÏËÕÌÐÉÅÓ ÐÅÑÉÏ×ÅÓ», ÌçíÜò Èåüäùñïò...... 35 «Ç ÁÍÁÄÅÉÎÇ ÔÙÍ ÉÓÔÏÑÉÊÙÍ ÏÉÊÉÓÌÙÍ ÊÁÉ H ÓÕÌÂÏËÇ ÔÇÓ ÓÔÇÍ ÏÉÊÏÔÏÕÑÉÓÔÉÊÇ ÁÍÁÐÔÕÎÇ - ÐÉËÏÔÉÊÇ ÁÍÁÖÏÑÁ ÓÔÏ ËÉÂÁÄÉ ÏËÕÌÐÏÕ ÔÏÕ ÊÁËËÉÊÑÁÔÉÊÏÕ ÄÇÌÏÕ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ», ÓõíåöÜêçò Ãåþñãéïò...... 42 Ç áåéöüñïò áíÜðôõîç Þ âéþóéìç áíÜðôõîç...... 42 ÐáñÜäïóç åßíáé...... 44 Ìå ôïí üñï áíÜðëáóç...... 52 Ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôïé÷åßá ôïõ áóôéêïý éóôïý ôïõ Ëéâáäßïõ...... 53 Õóôåñüãñáöï...... 56 «ÁÅÉÖÏÑÏÓ ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÅÉÍÙÍ ÐÅÑÉÏ×ÙÍ», ÆÜãêáò Èåï÷Üñçò...... 58 ÁíôéðõñéêÞ ðñïóôáóßá äáóþí...... 62 ÁðïêáôÜóôáóç êáìÝíùí äáóþí...... 65 Ïðôéêïß ðüñïé...... 66 ×éïíïäñïìéêÜ êÝíôñá êáé ÷éïíïäñïìéêüò ôïõñéóìüò...... 66 ÐáñáäïóéáêÜ, âéïëïãéêÜ ðñïúüíôá, áñùìáôéêÜ êáé öáñìáêåõôéêÜ öõôÜ...... 66 Éóôïñßá - ÐïëéôéóôéêÞ êëçñïíïìéÜ...... 67 ÕðïäïìÝò - ÐïëéôéêÞ Ôéìþí - Õðçñåóßåò...... 67 ÐåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç...... 68 Ïéêïôïõñéóìüò – Åíáëëáêôéêüò ôïõñéóìüò...... 68 ÏñåéíÞ Ïéêïíïìßá - Ïéêïôå÷íßá - ÐáñáäïóéáêÝò äñáóôçñéüôçôåò...... 69 Ôïðéêüò Üíèñùðïò...... 69 Ó÷åäéáóìüò ïëïêëçñùìÝíçò áíÜðôõîçò ïñåéíþí ðåñéï÷þí...... 70 Âéâëéïãñáößá...... 72 «ÂÉÙÓÉÌÇ ÔÏÕÑÉÓÔÉÊÇ ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÓÅ ÏÑÅÉÍÇ ÐÅÑÉÏ×Ç: Ç ÐÅÑÉÐÔÙÓÇ ÔÙÍ ÐÁÑÁÏËÕÌÐÉÙÍ ÐÅÑÉÏ×ÙÍ ÔÇÓ ÅÐÁÑ×ÉÁÓ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ», ÓáìáñÜ ÖáíÞ...... 73 Ðåñßëçøç...... 73 2.Âéþóéìç ôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç...... 74 3.Âéþóéìç áíÜðôõîç ïñåéíþí ðåñéï÷þí...... 76 4.ÁíÜëõóç ôçò ðåñéï÷Þò ìåëÝôçò...... 79 5. SWOT ÁíÜëõóç...... 79 5.1 ÐëåïíåêôÞìáôá...... 79 5.2 ÌåéïíåêôÞìáôá...... 80 5.3 Åõêáéñßåò ...... 80 5.4 ÁðåéëÝò...... 81 6.Äåßêôåò áåéöüñïõ áíÜðôõîçò...... 81 6.1 ÃåíéêÜ...... 82 6.2 Áíáãêáéüôçôá äåéêôþí...... 83 6.3 Åßäç äåéêôþí áðïôßìçóçò âéùóéìüôçôáò ðåñéâÜëëïíôïò...... 83 6.4 ÌÝèïäïé áíÜðôõîçò äåéêôþí...... 84 6.5 ÅðéëïãÞ äåéêôþí ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ìåëÝôçò...... 85 7.ÐñïïðôéêÝò – ðñïôÜóåéò ãéá âéþóéìç ôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç óôçí ðåñéï÷Þ ìåëÝôçò...... 86
6 Âéâëéïãñáößá...... 89 «ÁÑÙÌÁÔÉÊÁ ÖÕÔÁ ÊÁÉ ÂÏÔÁÍÁ ÓÔÇ ËÁÚÊÇ ÈÅÑÁÐÅÕÔÉÊÇ ÊÁÉ ÓÕÃ×ÑÏÍÇ ÖÁÑÌÁÊÅÕÔÉÊÇ ÊÁÉ ÊÏÓÌÇÔÏËÏÃÉÁ», ÑÜðôïõ Åõáããåëßá...... 91 ÂïôáíéêÝò Ýñåõíåò:...... 92 Åñìçíåßá ôïõ üñïõ «âïôÜíç»...... 94 ¼ñïé ðïõ óõíáíôÜìå óôç ËáúêÞ ÈåñáðåõôéêÞ...... 96 ÁíáëõôéêÜ ïé éäéüôçôåò ìåñéêþí âïôÜíùí...... 97 ÐñïóðÜèåéåò áîéïðïßçóçò ôïõ Ïëýìðïõ...... 104 Âéâëéïãñáößá...... 109 «ÔÁ ÖÕÔÁ ÊÁÉ ÂÏÔÁÍÁ ÔÏÕ ÏËÕÌÐÏÕ», Ìðßóìðáò Êùíóôáíôßíïò...... 112 «ÏËÕÌÐÏÓ ÊÁÉ ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÔÑÁÃÏÕÄÉ», Óá÷éíßäçò Êùíóôáíôßíïò ...... 115 1. Ï ¼ëõìðïò óôçí ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç ôùí ÅëëÞíùí áðü ôïõò áñ÷áßïõò ÷ñüíïõò ìÝ÷ñé óÞìåñá...... 116 2. ÐáñÜãïíôåò äéáìüñöùóçò ôùí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí ôïõ Ïëýìðïõ...... 118 2.1. Êïéíùíéêïß ðáñÜãïíôåò...... 118 2.2. Öõóéïëáôñéêïß ðáñÜãïíôåò...... 119 2.3. Éóôïñéêïß ðáñÜãïíôåò...... 119 2.3.1. ÊëÝöôéêá ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ...... 120 2.3.2. ËçóôñéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ...... 122 2.3.3. ÁíôÜñôéêá ôñáãïýäéá...... 123 3. ÌïñöïëïãéêÜ óôïé÷åßá ôçò ìïõóéêï÷ïñåõôéêÞò ðáñÜäïóçò ôïõ Ïëýìðïõ ...... 124 3.1. ÑõèìéêÝò ìïñöÝò êáé ÷ïñïß ôïõ Ïëýìðïõ...... 124 3.1.1.Ôá ÷ïñåõôéêÜ ôñáãïýäéá...... 125 3.1.2. ÅðéôñáðÝæéá ôñáãïýäéá...... 126 3.2. Ìïõóéêïß êáé ëáúêÝò ïñ÷Þóôñåò...... 126 4. Ç äéá÷ñïíéêÞ ëåéôïõñãßá ôùí ôñáãïõäéþí ôïõ Ïëýìðïõ...... 127 Óçìåéþóåéò...... 128 «ÔÁ ÐÁÑÁÏËÕÌÐÉÁ ÌÍÇÌÅÉÁ ÔÇÓ ÅÐÁÑ×ÉÁÓ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ», ÃêáíÜôóéïò ÁíäñÝáò ...... 132 Ç Åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò...... 132 ¼ëõìðïò...... 132 Ï Èåóóáëéêüò ¼ëõìðïò...... 132 Ç ëßóôá ôùí 73 êáôáãåãñáììÝíùí ìíçìåßùí ôïõ íÝïõ ÄÞìïõ Åëáóóüíáò...... 133 Ðñþçí ÄÞìïò Åëáóóüíáò-16 êçñõãìÝíá ìíçìåßá...... 133 Ðñþçí ÄÞìïò ÐïôáìéÜò - 13 êçñõãìÝíá ìíçìåßá...... 138 Ðñþçí Êïéíüôçôá ÔóáñéôóÜíçò - 12 êçñõãìÝíá ìíçìåßá...... 142 Ðñþçí ÄÞìïò Óáñáíôáðüñïõ - 11 êçñõãìÝíá ìíçìåßá...... 145 Ðñþçí Êïéíüôçôá ÊáñõÜò - 4 êçñõãìÝíá ìíçìåßá...... 148 Ðñþçí ÄÞìïò Ëéâáäßïõ - 4 êçñõãìÝíá ìíçìåßá...... 149 Ðñþçí ÄÞìïò Ïëýìðïõ - 9 êçñõãìÝíá ìíçìåßá...... 151 «Ï ÏËÕÌÐÏÓ ÓÔÏÍ ØÇÖÉÁÊÏ ÊÏÓÌÏ», Óðáíüò Êùíóôáíôßíïò...... 155 Ãéáôß ôï äéáäßêôõï Ýãéíå ôüóï äéáäåäïìÝíï...... 155
7 ¼ ¼ëõìðïò óôá äéÜöïñá äéêôõáêÜ ìÝñç...... 155 Ïé çëåêôñïíéêÝò ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ¼ëõìðï:...... 156 Ï ¼ëõìðïò óôç Wikipediá...... 156 Site ãéá ôïí ¼ëõìðï...... 158 Site ãéá ôçí Åëáóóüíá...... 158 Site ãéá ôçí Åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò...... 158 Blog ãéá ôçí Åëáóóüíá...... 159 Ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ¼ëõìðï...... 159 ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ...... 160 ÏÉÊÏËÏÃÉÊÁ ÐÅÄÉÁ ÊÐÅ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ...... 160 ¼ëõìðïò...... 160 ÂéïëïãéêÞ Ãåùñãßá êáé Êôçíïôñïößá...... 160 ÍåñïôñéâÝò - ÕäÜôéíç ÅíÝñãåéá...... 161 ÐáñáäïóéáêÞ Áñ÷éôåêôïíéêÞ...... 161 Ðüëç êáé ÅíÝñãåéá...... 161
8 ×ÁÉÑÅÔÉÓÌÏÓ ÄÇÌÁÑ×ÏÕ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ
×áéñåôßæïíôáò ôçí Ýêäïóç ôùí ðñáêôéêþí ôùí óåìéíáñßùí, ðïõ õëïðïßçóå ôï ÊÝíôñï ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò Åëáóóüíáò ìå áíáöïñÜ ôïí ¼ëõìðï, ðñÝðåé íá åðéóçìÜíù üôé ï ÄÞìïò Åëáóóüíáò äßíåé éäéáßôåñá ìåãÜëç óçìáóßá óôçí ôïðéêÞ áíÜðôõîç ìå ãíþìïíá ôçí áíÜäåéîç êáé ôï óåâáóìü ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò èåùñþíôáò üôé ç äéáôÞñçóÞ ôïõ áðïôåëåß áðáñáßôçôï óôïé÷åßï ãéá ôçí ðïéüôçôá ôùí ðñïúüíôùí ôá ïðïßá ðáñÜãïíôáé óôçí ðåñéï÷Þ ìáò. Ó’áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç ç ðñïâïëÞ êáé ç äéáöýëáîç ôïõ Ïëýìðïõ, ìå ôç ìïíáäéêüôçôá ôùí ôïðßùí êáé ôçí ðëïýóéá éóôïñßá ôïõ, áðïôåëåß êýñéï ìÝëçìá ôïõ ÄÞìïõ ìáò. Äßíïõìå ìåãÜëç óçìáóßá óôï ó÷åäéá- óìü êáé óôçí õëïðïßçóç äñÜóåùí ïé ïðïßåò áíáäåéêíýïõí ôï ÷áñáêôÞñá ôïõ âïõ- íïý êáé ðáñÜëëçëá, åíéó÷ýïõí ôçí ôïðéêÞ ïéêïíïìßá. Óôçñßæïõìå ôçí áîéïðïßçóç ôùí óõãêñéôéêþí ðëåïíåêôçìÜôùí ôçò ðåñéï÷Þò ìáò (öõóéêïß êáé ðïëéôéóôéêïß ðüñïé, ðáñáãùãéêÝò äñáóôçñéüôçôåò) èåùñþíôáò üôé ç ðïéïôéêÞ äéÜóôáóç ôçò áíÜðôõîçò, ç âéùóéìüôçôá, Ý÷åé ùò êõñßáñ÷ï óôïé÷åßï ôïí áíèñþðéíï ðáñÜãïíôá. Ó’áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç ðñÝðåé íá åðéóçìÜíù ôï óçìáíôéêü ñüëï ðïõ Ý÷åé áíáëÜâåé êáé åðéôåëåß ç ðáéäáãùãéêÞ ïìÜäá ôïõ ÊÝíôñïõ ãéá ôçí áíÜäåéîç êáé ôçí ðñïâïëÞ ôïõ ïéêïëïãéêïý êáé éóôïñéêïý ðëïýôïõ ôçò ðåñéï÷Þò ìáò. Ôá äýï óåìéíÜñéá ðïõ õëïðïßçóå ôï ÊÝíôñï ìå áíáöïñÜ ôï «Öõóéêü ÐåñéâÜëëïí ôïõ Ïëýìðïõ» êáé ôçí «Áåéöüñï ÁíÜðôõîç» áðïôåëïýí ðñïóðÜèåéåò áíôáëëáãÞò áðüøåùí êáé ðñïôÜ- óåùí ïé ïðïßåò óõìâÜëëïõí óôç âéþóéìç áíÜðôõîç ôçò ðåñéï÷Þò ìáò. Åý÷ïìáé ôÝ- ôïéåò ðñùôïâïõëßåò íá óõíå÷éóèïýí êáé ôï ÊÝíôñï ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò Åëáóóüíáò íá áðïôåëÝóåé Ýíáí ðüëï ðåñéâáëëïíôéêïý ðñïâëçìáôéóìïý ãéá ôçí ðå- ñéï÷Þ ìáò.
Ãåþñãéïò Ðáó÷üðïõëïò
9 ÐÑÏËÏÃÏÓ
Ôü ÊÝíôñï ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò Åëáóóüíáò ìå ôçí Ýêäïóç ôùí ðñáêôéêþí ôùí óåìéíáñßùí ôá ïðïßá õëïðïßçóå ôçí ðåñßïäï 2010-2011 ìå áíáöïñÜ ôïí ¼ëõ- ìðï, áðïóêïðåß óôçí åíçìÝñùóç êáé óôç äçìïóéïðïßçóç ôùí ðñïôÜóåùí êáé ôùí ðñïâëçìáôéóìþí ðïõ áíáðôý÷èçêáí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí åñãáóéþí ôùí äýï áõ- ôþí óåìéíáñßùí. Ôï ÊÝíôñï ïëïêëçñþíïíôáò ôï äåýôåñï ÷ñüíï ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ Ý÷åé íá ðáñïõóéÜóåé ìéá ðïéêéëßá äñÜóåùí õðïóôçñßæïíôáò ôçí õëïðïßçóç ðñï- ãñáììÜôùí ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò óå ïéêïëïãéêÜ ðåäßá ôçò ðåñéï÷Þò ìáò. ¸÷ïíôáò ùò êýñéá åðéäßùîç ôçí áíÜðôõîç ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åõáéóèçóßáò ôùí ìáèçôþí êáé ôçí åíäõíÜìùóç ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ðñïâëçìáôéóìïý ôùí åíçëß- êùí õëïðïßçóå åðéìïñöùôéêÝò äñÜóåéò áðåõèõíüìåíåò óå ïìÜäåò åíçëßêùí ìå èÝìá ôï «Öõóéêü ÐåñéâÜëëïí ôïõ Ïëýìðïõ» êáé ôçí «Áåéöüñï ÁíÜðôõîç». Ó’áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç èåùñïýìå üôé ç åõáéóèçôïðïßçóç ôçò åêðáéäåõôéêÞò êïéíüôçôáò êáèþò êáé ôùí ôïðéêþí êïéíùíéþí óå èÝìáôá áåéöïñéêÞò äéá÷åßñéóçò ôùí öõóéêþí ðüñùí êáé ôçò ðñïóôáóßáò ôùí óõóôçìÜôùí æùÞò ìÝóá áðü ôç äéåñåýíçóç ôïõ ïéêï- ëïãéêïý êáé ôïõ éóôïñéêïý ðëïýôïõ ôïõ Ïëýìðïõ õðçñåôåß ôç öéëïóïößá êáé ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò Åêðáßäåõóçò ãéá ôçí Áåéöüñï ÁíÜðôõîç.
Ç ÐáéäáãùãéêÞ ÏìÜäá ôïõ Ê.Ð.Å. Åëáóóüíáò
10 «ÔÏ ÊÐÅ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ ÊÁÉ Ï ÏËÕÌÐÏÓ» Óðýñïò ÁíáãíùóôÜêçò Õðåýèõíïò ÊÐÅ Åëáóóüíáò email: [email protected] Ôï ÊÝíôñï ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò ôçò Åëáóóüíáò éäñýèçêå ìå ôçí 164122/Ã7/ (ÖÅÊ 2628/24-12-2008) ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 2008 ìå áðüöáóç ôïõ Õðïõñãïý ÅèíéêÞò Ðáéäåßáò êáé ÈñçóêåõìÜôùí, ìåôÜ áðü ðñüôáóç ôïõ ÄÞìïõ Åëáóóüíáò. Ðñùôïëåéôïýñãçóå ôï ÓåðôÝìâñéï ôïõ 2009, Ý÷ïíôáò ôçí åõëïãßá ôïõ Ðáíáãéþôáôïõ Ïéêïìåíéêïý ÐáôñéÜñ÷ç êê. ÂÁÑÈÏËÏÌÁÉÏÕ. Ïé êôéñéáêÝò åãêáôá- óôÜóåéò ôïõ ÊÝíôñïõ âñßóêïíôáé óôï êÝíôñï ôçò ðüëçò óå Ýíá óýã÷ñïíï êôßñéï ôï ïðïßï äéáèÝôåé áßèïõóá ðïëëáðëþí ÷ñÞóåùí, áßèïõóåò äéäáóêáëßáò êáé ïðôéêï- áêïõóôéêþí ìÝóùí êáèþò êáé ÷þñïõò ãñáöåßùí êáé Ýêèåóçò åêðáéäåõôéêþí äñá- óôçñéïôÞôùí. Ç êýñéá åðéäßùîç ôïõ ÊÝíôñïõ åßíáé ç åõáéóèçôïðïßçóç ôùí ìáèçôþí óå èÝìáôá áåéöïñéêÞò äéá÷åßñéóçò ôùí öõóéêþí ðüñùí êáé ðñïóôáóßáò ôùí óõóôçìÜôùí æùÞò ìÝóá áðü ôç äéåñåýíçóç ôïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ðëïýôïõ ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò. ÁõôÞ ç åðéäßùîç õðçñåôåßôáé áðü Ýíá ó÷Þìá åðéìÝñïõò óêïðþí üðùò åßíáé: • Ç áíÜðôõîç ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åõáéóèçóßáò ôùí ìáèçôþí • Ç éêáíïðïßçóç ôùí åðéìïñöùôéêþí áíáãêþí ôùí åêðáéäåõôéêþí ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå ôçí õëïðïßçóç ðñïãñáììÜôùí ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáß- äåõóçò (Ð.Å.) • Ç õðïóôÞñéîç áåéöüñùí äéá÷åéñéóôéêþí ðñáêôéêþí ðïõ áíáðôýóóïíôáé óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ôïõ KÝíôñïõ Ó' áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç ôï ÊÝíôñï ìáò õéïèåôåß ðïëéôéêÝò ïé ïðïßåò áðïâëÝðïõí óôçí õðïóôÞñéîç ó÷åôéêþí ðñïãñáììÜôùí Ð.Å. óôá ó÷ïëåßá, óôç âåëôßùóç ôçò ðáéäáãùãéêÞò êáé åðéóôçìïíéêÞò åðÜñêåéáò ôùí åêðáéäåõôéêþí óôï èåóìéêü ðëáßóéï ôçò Ð.Å. êáèþò êáé óå èÝìáôá åêðáßäåõóçò ãéá ôçí áåéöïñåßá, êáé ôÝëïò, óôçí åíßó÷õóç ôçò óõíåñãáóßáò ôüóï ìå ôéò ôïðéêÝò êïéíùíßåò óå èÝìáôá ðåñé- âáëëïíôéêÞò ðñïóôáóßáò üóï êáé ìå äéÜöïñïõò Üëëïõò öïñåßò üðùò êñáôéêÝò õðçñåóßåò êáé ïñãáíéóìïýò ôïõ äçìüóéïõ êáé éäéùôéêïý ôïìÝá êáèþò êáé Ìç ÊõâåñíçôéêÝò Ïñãáíþóåéò (ÌÊÏ) ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå èÝìáôá ðåñéâáëëïíôéêïý åíäéáöÝñïíôïò êáé áåéöüñïõ áíÜðôõîçò. Ïé ðáñáðÜíù ðïëéôéêÝò ðñïóäéïñßæïõí ôïõò óôü÷ïõò ôïõ KÝíôñïõ, üðùò åßíáé ç õëïðïßçóç åêðáéäåõôéêþí ðñïãñáììÜôùí Ð.Å. ãéá ìáèçôÝò Ð/èìéáò êáé Ä/èìéáò Åêðáßäåõóçò, ç ðñáãìáôïðïßçóç åðéìïñöùôéêþí óåìéíáñßùí Ð.Å. ãéá åêðáé- äåõôéêïýò Ð/èìéáò êáé Ä/èìéáò Åêðáßäåõóçò, ç áíÜðôõîç ôïðéêþí äñÜóåùí êáé óõíåñãáóéþí ìå åðéóôçìïíéêÜ éäñýìáôá êáèþò êáé ìå êõâåñíçôéêïýò êáé ìç êõâåñíçôéêïýò öïñåßò ïé ïðïßïé ÷åéñßæïíôáé èÝìáôá ðåñéâáëëïíôéêÞò ðñïóôáóßáò êáé ïéêïëïãéêÞò éóïññïðßáò, ç ðáñáãùãÞ åêðáéäåõôéêïý êáé åíçìåñùôéêïý õëéêïý
11 êáé ôÝëïò, ç õðïóôÞñéîç ôçò Ýñåõíáò óôï ÷þñï ôçò Ð.Å.. ÐñïêåéìÝíïõ íá éêáíïðïéçèïýí ïé ðáñáðÜíù óôü÷ïé ôï ÊÝíôñï áíáðôýóóåé äñá- óôçñéüôçôåò, üðùò åßíáé: • Ï ó÷åäéáóìüò ðñïãñáììÜôùí Ð.Å. ðïõ áöïñïýí ïéêïëïãéêÜ óôïé÷åßá ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò. • Ç õðïóôÞñéîç ðåñéâáëëïíôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí ôùí ó÷ïëåßùí ðïõ áíá- ðôýóóïíôáé óå êáèçìåñéíÞ âÜóç. • Ç êÜëõøç ôùí åðéìïñöùôéêþí áíáãêþí ôùí åêðáéäåõôéêþí ðïõ äñáóôç- ñéïðïéïýíôáé óôï ÷þñï ôçò Ð.Å. ìå ôç äéïñãÜíùóç óõíåäñßùí, óåìéíáñßùí êáé ó÷åôéêþí çìåñßäùí. • Ç ðáñáãùãÞ Ýíôõðïõ êáé ïðôéêïáïõóôéêïý õëéêïý ó÷åôéêïý ìå ôá õëï- ðïéïýìåíá ðñïãñÜììáôá êáèþò êáé ìå èÝìáôá ðïõ Üðôïíôáé ôçò ðåñéâáë- ëïíôéêÞò ðñïâëçìáôéêÞò ãéá ôçí áåéöüñï äéá÷åßñéóç ôùí öõóéêþí êáé áíèñùðïãåíþí ðüñùí ôçò åõñýôåñçò ðåñéï÷Þò ôïõ KÝíôñïõ. • Ç óõíåñãáóßá ìå ÊÐÅ óå èåìáôéêÜ ðåäßá ðïõ áöïñïýí ðñïãñÜììáôá ôïõ KÝíôñïõ êáèþò êáé ìå ðñïãñÜììáôá ðïõ õëïðïéïýíôáé áðü ó÷ïëåßá ôçò åõ- ñýôåñçò ðåñéï÷Þò. • Ç äéïñãÜíùóç êáé õðïóôÞñéîç åêäçëþóåùí ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôç öõóéï- ãíùìßá ôïõ KÝíôñïõ. • Ç äçìéïõñãßá Ýíôõðïõ êáé øçöéáêïý õëéêïý ôï ïðïßï ðñïâÜëëåé ôéò åêðáéäåõôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò ôïõ KÝíôñïõ. • Ç áíáæÞôçóç êáé ç äéÜäïóç ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò ðëçñïöïñßáò êáé åìðåé- ñßáò, üðùò áõôÞ äéáìïñöþíåôáé ìÝóá áðü ôçí åêðáéäåõôéêÞ äñÜóç ôïõ KÝíôñïõ. Åðéóçìáßíåôáé áêüìç üôé ôï ÊÝíôñï ìÝóá óôï ðëáßóéï ôçò äéá âßïõ ìÜèçóçò áíá- ðôýóóåé åðéìïñöùôéêÝò äñÜóåéò ðïõ áðåõèýíïíôáé óå ïìÜäåò åíçëßêùí ìå ðïéêßëï ðåñéå÷üìåíï êáé ïé ïðïßåò õéïèåôïýí ôéò èåìáôéêÝò ôçò Åêðáßäåõóçò ãéá ôçí Áåéöï- ñßá êáé ôï ÐåñéâÜëëïí. ¢ëëùóôå, ïé äñáóôçñéüôçôåò áõôÝò õðçñåôïýí ôçí åõñýôåñç åðéäßùîç ôïõ Ê.Ð.Å. Åëáóóüíáò ãéá ôç äçìéïõñãßá åíüò ðüëïõ ðåñéâáëëïíôéêïý ðñïâëçìáôéóìïý ãéá ôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ. Ôï ÊÐÅ Åëáóóüíáò õðïóôçñßæåé ðñïãñÜììáôá ôá ïðïßá õðçñåôïýí ôç öéëïóïößá êáé ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò Åêðáßäåõóçò ãéá ôçí Áåéöüñï ÁíÜðôõîç. ¸ôóé, ç ðáéäáãù- ãéêÞ ïìÜäá ôïõ ÊÝíôñïõ åðéäéþêïíôáò íá õðïóôçñßîåé ôçí åðéóêåøéìüôçôá ôùí ó÷ïëåßùí, ó÷åäßáóå ðÝíôå ïéêïëïãéêÜ ðåäßá ôá ïðïßá áíáðôýóóïíôáé óôï ÄÞìï Åëáóóüíáò êáé ôá ïðïßá åßíáé óôçí êáôåýèõíóç ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò êáé ðïëéôéóôé- êÞò áíÜäåéîçò ôçò ðåñéï÷Þò. Ãåíéêüôåñá, óôéò äñáóôçñéüôçôåò ôïõ KÝíôñïõ ðåñé- ëáìâÜíïíôáé æçôÞìáôá ðñïóôáóßáò öõóéêþí êáé áíèñùðïãåíþí ðüñùí, êáéíï-
12 ôüìåò ðáñáãùãéêÝò äñáóôçñéüôçôåò êáèþò êáé åíáëëáêôéêÝò ìïñöÝò ôïõñéóìïý. Ðéï óõãêåêñéìÝíá, ôï åêðáéäåõôéêü ðëáßóéï ôïõ KÝíôñïõ ðåñéëáìâÜíåé: • Ôï ðåñéâáëëïíôéêü êáé ðïëéôéóôéêü ðåñéå÷üìåíï ôïõ Ïëýìðïõ • Ôç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá êáé êôçíïôñïößá • Ôçí õäÜôéíç åíÝñãåéá • Ôçí ðáñáäïóéáêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ • Ôç äéá÷åßñéóç ôçò åíÝñãåéáò ¼óïí áöïñÜ ôçí ôñÝ÷ïõóá ó÷ïëéêÞ ÷ñïíéÜ 2010 - 2011 õëïðïéïýíôáé äýï ðïëõÞìå- ñá ðñïãñÜììáôá. ¸íá ìå èÝìá «¼ëõìðïò, Éóôïñßá êáé Ïéêïëïãßá» êáèþò êáé Ýíá ìå èÝìá «ÐáñáäïóéáêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ». Ôï KÝíôñï áêüìá õðïóôçñßæåé ôá ðáñáêÜôù ìïíïÞìåñá ðñïãñÜììáôá: 1. ¼ëõìðïò, Éóôïñßá – Ïéêïëïãßá 2. ÂéïëïãéêÜ Ðñïúüíôá 3. ÕäÜôéíç ÅíÝñãåéá , ÍåñïôñéâÝò – Íåñüìõëïé 4. ÐáñáäïóéáêÞ Áñ÷éôåêôïíéêÞ 5. Ðüëç êáé ÅíÝñãåéá Ôá áíáöåñüìåíá ðñïãñÜììáôá áðåõèýíïíôáé êáé óôéò äýï âáèìßäåò åêðáßäåõóçò Á/èìéá êáé Â/èìéá. Ãéá ôçí ôñÝ÷ïõóá ó÷ïëéêÞ ÷ñïíéÜ 2010-2011, ï áñéèìüò ôùí ó÷ïëåßùí ðïõ åðéóêÝöôçêáí ôï ÊÝíôñï áíÝñ÷åôáé óå 69 ìå Ýíáí áñéèìü 2370 ìáèç- ôþí êáé 210 åêðáéäåõôéêþí. ÐñïêåéìÝíïõ íá õðïóôçñé÷èïýí ïé åêðáéäåõôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò ç ÐáéäáãùãéêÞ ÏìÜäá ôïõ ÊÝíôñïõ äéáìüñöùóå Ýíá ðïéêéëüìïñöï åêðáéäåõôéêü õëéêü (öõë- ëÜäéá, áößóá-÷Üñôç, åñùôçìáôïëüãéá, Ýíôõðá êáé CD ðáñïõóßáóçò ê.Ü.). ÐáñÜëëçëá, ç äéÜ÷õóç êáé ç ðñïâïëÞ ôùí äñáóôçñéïôÞôùí ôïõ ÊÝíôñïõ åðéôõã- ÷Üíåôáé ìå ó÷åôéêÝò áíáöïñÝò óôïí Ýíôõðï êáé çëåêôñïíéêü ôýðï (éóôïóåëßäá, äçìïóéåýóåéò, óõíåíôåýîåéò ê.Ü.). ÔÝëïò, ôï ÊÐÅ Åëáóóüíáò áíáãíùñßæïíôáò ôçí áíáãêáéüôçôá óýíäåóçò ôçò äñÜóçò ôïõ ìå ôï ãßãíåóèáé ôçò ôïðéêÞò êïéíùíßáò áíáðôýóóåé óõíåñãáóßåò ìå ôçí ÉåñÜ Ìçôñüðïëç Åëáóóüíáò, ôï ÁñéóôïôÝëåéï ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëïíßêçò, ôçí ÅëëçíéêÞ Åôáéñåßá Ðñïóôáóßáò ôçò Öýóçò (ÅÅÐÖ), ôçí ÐáíåëëÞíéá ¸íùóç ôùí Åêðáéäåõôéêþí ãéá ôçí ÐåñéâáëëïíôéêÞ Åêðáß- äåõóç, ôçí UNESCO í. ËÜñéóáò êáèþò êáé ìå Üëëïõò åêðáéäåõôéêïýò, ðåñéâáëëï- íôéêïýò êáé ðïëéôéóôéêïýò öïñåßò. ÊÜíïíôáò ìéá áíáöïñÜ óôá ïéêïëïãéêÜ ðåäßá ôïõ ÊÐÅ Åëáóóüíáò ðñÝðåé íá óôáèïýìå éäéáßôåñá óôï ðñüãñáììá «¼ëõìðïò, Éóôïñßá - Ïéêïëïãßá». O ¼ëõìðïò êáôÝ÷åé åîÝ÷ïõóá èÝóç óôï öõóéêü êáé ðïëéôéóôéêü ðáíüñáìá ôçò ÷þñáò ìáò. Áðïôå- ëåß Ýíá ðáãêüóìéï óýìâïëï, ìéá ïéêïëïãéêÞ áîßá ìå ðíåõìáôéêÞ äéÜóôáóç ç ïðïßá
13 ðñïóäéüñéóå óå ìåãÜëï âáèìü ôçí áñ÷áßá åëëçíéêÞ óêÝøç. Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò, ùò åñåõíçôÝò ôçò áíèñþðéíçò öýóçò, Ýöôéáîáí ìõèéêÝò ïíôüôçôåò, ôïõò èåïýò ôïõò, êáé ôïõò Ýâáëáí íá êáôïéêÞóïõí ðÜíù ó' áõôü ôï âïõíü. Óôïí ïëüëáìðñï, óôïí áðñüóéôï, óôïí áðñüâëåðôï ¼ëõìðï. Äéá÷ñïíéêÜ ï ¼ëõìðïò Þôáí ðçãÞ Ýìðíåõóçò ãéá ðïéçôÝò, öéëïóüöïõò, ëïãïôÝ÷íåò, æùãñÜöïõò, öùôïãñÜöïõò êáé äéáíïçôÝò êÜèå åßäïõò. ÁðïôÝëåóå ïñìçôÞñéï åîåãåñìÝíùí, êëåöôþí êáé áñìáôïëþí, áíôáñôþí êáé ëçóôþí. Åßíáé ôï âïõíü ðïõ «ãïÞôåõóå» åðéóôÞìïíåò, ïñåéâÜôåò, öõóéïëÜôñåò êáé öõóéïäßöåò. ¸íá âïõíü ãåìÜôï ìõóôÞñéï. ÐáñÜëëçëá, ç ïéêïëïãßá ôïõ âïõíïý åßíáé ìïíáäéêÞ. Ãéá áõôü Üëëùóôå o ¼ëõìðïò ÷áñáêôçñßæåôáé ùò ï Ðáñèåíþíáò ôçò åëëçíéêÞò öýóçò. Ìå 1600 åßäç öõôþí êáé 26 ðåñßðïõ óðÜíéá åíäçìéêÜ öõôÜ. Ìå áëðéêÜ ôïðßá áðáñÜ- ìéëëçò öõóéêÞò ïìïñöéÜò. Ìå ìïíáäéêÜ ðåñéâáëëïíôéêÜ ìïíïðÜôéá. ¸íá ìíçìåßï ôçò öýóçò éäáíéêü ðåäßï ãéá ÐåñéâáëëïíôéêÞ Åêðáßäåõóç . Óôï ðñüãñáììÜ ìáò ïé ìáèçôÝò, ìÝóá áðü óõíåñãáôéêÝò êáé óõììåôï÷éêÝò äñáóôç- ñéüôçôåò, èá ãíùñßóïõí ôá ïéêïóõóôÞìáôá ôïõ Ïëýìðïõ, èá ðñïóåããßóïõí ôï ìýèï ôïõ êáé èá åõáéóèçôïðïéçèïýí ãéá ôïõò åðáðåéëïýìåíïõò êéíäýíïõò áðü áíèñù- ðïãåíåßò åðåìâÜóåéò. ÓõãêåêñéìÝíá: • ÏìÜäåò ìáèçôþí ìÝóá áðü åðéóêÝøåéò óå ÷þñïõò áîéüëïãçò öõóéêÞò ïìïñöéÜò èá ðáñáôçñÞóïõí, èá åñåõíÞóïõí, èá áíáëýóïõí êáé èá ìåëå- ôÞóïõí ôïõò âéïôéêïýò êáé áâéïôéêïýò ðáñÜãïíôåò ïé ïðïßïé óõíèÝôïõí ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ âïõíïý. • Ïé ìáèçôÝò èá ðñïóåããßóïõí ôï ðïëéôéóôéêü ðåñéå÷üìåíï ôïõ âïõíïý ìå åðéóêÝøåéò óôïõò áñ÷áéïëïãéêïýò ÷þñïõò ôçò ÐåññáéâéêÞò Ôñéðïëßôéäáò êáé ôïõò ðáñáïëýìðéïõò ïéêéóìïýò. • ÊÜèå ïìÜäá èá åñåõíÜ êáé èá åíôïðßæåé ôéò áíèñùðïãåíåßò ðáñåìâÜóåéò, üðùò ïäéêÜ äßêôõá, ïéêéóìïýò, Ýñãá Üñäåõóçò, õëïôïìßåò, âüóêçóç, ôïõñé- óôéêÝò åãêáôáóôÜóåéò, áðïôåëÝóìáôá öùôéÜò ê.Ü.. • Óôéò åñãáóßåò ðåäßïõ ïé ìáèçôÝò, ìÝóá áðü ïìáäïóõíåñãáôéêÝò äéåñãáóßåò, èá ðáñáôçñïýí, èá óõëëÝãïõí êáé èá êáôáãñÜöïõí ðñùôïãåíÞ äåäïìÝíá. ÁõôÝò ïé ðáñáôçñÞóåéò êáé ôá äåäïìÝíá èá êáôáãñÜöïíôáé óå öýëëá åñãá- óßáò ôá ïðïßá èá ðáñïõóéÜæïíôáé óôçí ïëïìÝëåéá ôùí ìáèçôþí ãéá åîáãù- ãÞ ôùí ôåëéêþí óõìðåñáóìÜôùí. Ãåíéêüôåñá, ðéóôåýïõìå üôé ìÝóá áðü ôï ðñüãñáììÜ ìáò ïé ìáèçôÝò èá âéþíïõí ôç ìïíáäéêüôçôá ôïõ Ïëýìðïõ êáé ðáñÜëëçëá, èá åõáéóèçôïðïéïýíôáé óôçí êáôåý- èõíóç ôçò ðñïóôáóßáò êáé ôçò äéáôÞñçóçò ôùí öõóéêþí ðåñéï÷þí, ùò êáôáöýãéá ôçò Üãñéáò æùÞò êáèþò êáé ùò ÷þñïé áíáæÞôçóçò êáé áñìïíéêÞò óõíýðáñîçò áíèñþ- ðïõ êáé Üãñéáò öýóçò.
14 ÔÏ ÖÕÓÉÊÏ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍ ÔÏÕ ÏËÕÌÐÏÕ È. Ä. ÆÜãêá* *:Áí. ÊáèçãçôÞò, ÁñéóôïôÝëåéï ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëïíßêçò, Ó÷ïëÞ Äáóïëïãßáò & Öõóéêïý ÐåñéâÜëëïíôïò, [email protected] ÐÅÑÉËÇØÇ Ï ¼ëõìðïò åßíáé ôï øçëüôåñï âïõíü ôçò ÷þñáò ìáò. Ôï öõóéêü ôïõ ðåñéâÜëëïí ðñïóäéïñßæåôáé áðü ôç ãåùëïãßá ôïõ, ôï áíÜãëõöü ôïõ, ôï êëßìá, ôç ÷ëùñßäá êáé âëÜóôçóç, ôçí ðáíßäá, ôçí éóôïñßá, ôï ôïðßï êáé ôïí ôïðéêü Üíèñùðï. Ìå ôçí áëëçëåðßäñáóç êáé áëëçëåîÜñôçóç ôùí ðáñáðÜíù ðáñáãüíôùí ðñïÝêõøå ç óçìåñéíÞ êáôÜóôáóç óôïí ¼ëõìðï. ÐáñÜ ôá ïéêïëïãéêÜ ðñïâëÞìáôá ôá ïðïßá õðÜñ÷ïõí êáôÜ ôüðïõò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ, áõôüò ðáñáìÝíåé óå åèíéêü, äéåèíÝò êáé ðáãêüóìéï åðßðåäï ìéá áðü ôéò ðéï ãíùóôÝò êáé ïéêïëïãéêÜ óçìáíôéêÝò ðåñéï÷Ýò. Ãéá ôï ëüãï áõôü åßíáé êáèÞêïí ìáò íá ôïí ðñïóôáôÝøïõìå áðü êÜèå ìïñöÞò áðåéëÞ, íá åãêáôáóôÞóïõìå Ýíá äßêôõï ðáñáêïëïýèçóÞò ôïõ, íá áìâëý- íïõìå Þ áðïêáôáóôÞóïõìå ôõ÷üí ïéêïëïãéêÜ ðñïâëÞìáôá ìÝóù ôçò åíåñãïý äéá÷åßñéóçò êáé íá äñïìïëïãÞóïõìå ôçí áåéöüñï áíÜðôõîç ôçò ðåñéï÷Þò ðñïò üöåëïò ôçò ôïðéêÞò êáé ôçò ÅëëçíéêÞò êïéíùíßáò. 1. ÅÉÓÁÃÙÃÇ Ï ¼ëõìðïò åßíáé ôï ðéï îáêïõóôü âïõíü ôçò ÅëëÜäáò êáé áðü ôéò ðéï îáêïõóôÝò ðåñéï÷Ýò óôïí êüóìï. Ç öÞìç ôïõ îåêéíÜ áðü ôçí áñ÷áéüôçôá êáé óõíå÷ßæåé áõîáíü- ìåíç ìÝ÷ñé óÞìåñá. Âñßóêåôáé óôá üñéá Èåóóáëßáò êáé Ìáêåäïíßáò. Ôï óýìðëåãìá ôùí øçëüôåñùí êïñõöþí ôïõ áðÝ÷ïõí áðü ôéò ðéåñéêÝò áêôÝò 20 ÷éëéüìåôñá. Ôï ãåãïíüò áõôü ôïí êÜíåé íá öáíôÜæåé åðéâëçôéêüò êáé åíôõðùóéáêüò óôï ÷þñï. Óå ìÝñåò ìå êáèáñÞ áôìüóöáéñá äéáêñßíåôáé íá êõñéáñ÷åß óôï ÷þñï áðü ìåãÜëåò áðïóôÜóåéò êáé êõ- ñßùò áðü Üëëá ÷áìçëüôåñá âïõíÜ ôçò Ìáêåäïíßáò êáé ôçò Èåóóáëßáò. Ï ïñåéíüò üãêïò ôïõ Ïëýìðïõ ôÝìíåôáé áðü âáèéÝò ÷áñÜäñåò êáé öáñÜããéá. Ôï ðéï óçìáíôéêü öáñÜããé åßíáé áõôü ôïõ ÅíéðÝá, ôï ïðïßï êáôáëÞãåé ðÜíù áðü ôçí êùìü- ðïëç ôïõ Ëéôï÷þñïõ. Óôç âüñåéá ðëåõñÜ êõñéáñ÷ïýí ôï ñÝìá ôïõ ÐáðÜ êáé ôï ÎåñïëÜêêé. Óôï âüñåéï ôìÞìá áðáíôÜôáé ç ìïíáäéêÞ ëßìíç ôïõ Ïëýìðïõ ìå ôçí ïíïìáóßá «ÌðÜñá», ÷áñáêôçñéóôéêÞ ôïõ ìåãÝèïõò ôçò. Óôç âüñåéá ðëåõñÜ ôïõ Ïëýìðïõ ðÜíù áðü ôï ÎåñïëÜêêé âñßóêïíôáé ôá «ÌåãÜëá ÊáæÜíéá», Ýíá ôåñÜóôéï âñá÷þäåò áìöéèÝáôñï ðïõ ãåéôïíåýåé ìå ôï óýìðëåãìá ôùí êïñõöþí ôïõ êáé åßíáé ôï áðïôÝëåóìá ôçò äñÜóçò ðáãåôþíùí. Óôá íüôéá äåóðüæåé ç ÷áñÜäñá ôçò Äñßìáò ç ïðïßá îåêéíÜåé êÜôù áðü ôçí É. ÌïíÞ ôçò Áãßáò ÔñéÜäáò áðü ôï õøüìåôñï ôùí 750 ì. ðåñßðïõ êáé åêôåßíåôáé ìÝ÷ñé ôï õøü-
15 ìåôñï ôùí 1.800 ì. Óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ç êïéëÜäá ôïõ Îåñüëáêêïõ äéá÷ùñßæåé ôïí ¼ëõìðï áðü ôïí ÊÜôù ¼ëõìðï. Óçìáíôéêüôåñïé ïéêéóìïß ôïõ Ïëýìðïõ åßíáé ï Êïêêéíïðçëüò, ôï Ðýèéï, ôá Êáëýâéá Êïêêéíïðçëïý, ç ÏëõìðéÜäá, ï Óðáñìüò, ç Êñõüâñõóç, ç ÓêáìíéÜ, ç ÊáñõÜ êáé ôï Ëéôü÷ùñï. Ôá ðéï áðïìáêñõóìÝíá ÷ùñéÜ ôçò Åëáóóüíáò êáé ôçò Ðéåñßáò áðïôåëïýí ôá «Ìðáëêüíéá» ôïõ Ïëýìðïõ êáé Ý÷ïõí ôï ðñïíüìéï íá áðïëáìâÜíïõí áäéÜêïðá ôï ìåãáëåßï ôçò èÝáò ôïõ Ïëýìðïõ, ðïõ óôç äéÜñêåéá ôçò ìÝñáò óõíå÷þò ìåôáâÜëëåôáé. ÔÝôïéá «Ìðáëêüíéá» åßíáé ôï ËéâÜäé, ôï ÓáñáíôÜðïñï, ç ÌçëÝá, ç ÖáñìÜêç, ç ÔóáðïõñíéÜ, ç ¢æùñïò, ôï Ëõêïýäé, ôï Åëåõèåñï÷þñé, ç ÏëõìðéÜäá, ï Ëüöïò, ç Äïëß÷ç, ç ÃåñÜíåéá, ç Êïêêéíüãç êáé ôï ÖëÜìðïõñï, áðü ôá ðéï êïíôéíÜ ÷ùñéÜ ôçò Åëáóóüíáò, åíþ äåí óôåñïýíôáé áõôïý ôïõ ðñïíïìßïõ êáé ôá õðüëïéðá ÷ùñéÜ ôçò Åðáñ÷ßáò Þ ôïõ ÄÞìïõ Åëáóóüíáò. Áíôßóôïé÷ç åßíáé ç êáôÜóôáóç ðïõ åðéêñáôåß êáé áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò Ðéåñßáò, üðïõ ôá ðåñéóóüôåñá ÷ùñéÜ ôçò áðïëáìâÜíïõí ôï ìåãáëåßï ôïõ ìõèéêïý âïõíïý. Ôï óýìðëåãìá ôùí êïñõöþí ôïõ Ïëýìðïõ áðïôåëåßôáé áðü ôï Ìýôéêá, ôï ÓôåöÜíé, ôç ÓêÜëá êáé ôï Ó÷ïëåéü ìå õøçëüôåñç ôçí ðñþôç êáé õøüìåôñï 2917 ì. Âüñåéá êáé íüôéá ôùí êïñõöþí áõôþí áðáíôþíôáé äýï Üëëåò êïñõöÝò ï ÐñïöÞôçò Çëßáò êáé ï ¢ãéïò Áíôþíéïò. 2. ÊËÉÌÁ Ôï êëßìá óôïõò áíáôïëéêïýò ðñüðïäåò ôïõ Ïëýìðïõ åßíáé Ìåóïãåéáêü (èåñìü êáé îçñü ôï êáëïêáßñé - øõ÷ñü êáé õãñü ôï ×åéìþíá). Ï ¼ëõìðïò äÝ÷åôáé ëéãüôåñåò âñï÷Ýò áðü üôé ç Ðßíäïò áðü ôá äõôéêÜ. Ëüãù üìùò ôçò ãåéôïíßáò ôïõ ìå ôç èÜëáóóá äÝ÷åôáé âñï÷Ýò êáé áðü ôá áíáôïëéêÜ. Áõôü Ý÷åé óáí áðïôÝëåóìá óôéò âüñåéåò êáé áíáôïëéêÝò ðëåõñÝò ðïõ åßíáé áíïé÷ôÝò ðñïò ôç èÜëáóóá, ç âëÜóôçóç íá åßíáé ðéï ðëïýóéá, êÜôé ðïõ ïöåßëåôáé êáé óôï åí ãÝíåé õäáôéêü éóïæýãéï áõôþí ôùí åêèÝóåùí (ÍôÜöçò 1986). ÁõîáíïìÝíïõ ôïõ õøïìÝôñïõ ïé âñï÷ïðôþóåéò Ý÷ïõí êáíïíéêüôåñç êáôáíïìÞ. Óôçí áëðéêÞ æþíç ôï êëßìá óôç äéÜñêåéá ôïõ êáëïêáéñéïý åßíáé îçñü ìå Ýíôïíåò äéá- êõìÜíóåéò ôùí êáéñéêþí öáéíïìÝíùí áðü ÷ñüíï óå ÷ñüíï. Óýìöùíá ìå ôá óôïé÷åßá ôïõ Ì.Ó. Áãßïõ Áíôùíßïõ (1966-1973) ðïõ åß÷å åãêáôáóôÞóåé ôï Á.Ð.È. óå õøüìåôñï 2.815 ì. ôï ýøïò âñï÷Þò ãéá ôïõò ìÞíåò Éïýëéï - ÓåðôÝìâñéï êõìÜíèçêå áðü 86-542 ÷éëéïóôÜ (Strid 1980). Áõôü ïöåßëåôáé óôï üôé ïé ðåñéóóüôåñåò âñï÷Ýò ðÝöôïõí ìå ôç ìïñöÞ êáôáéãßäùí. ÊáôÜ ôçí ôÞîç ôïõ ÷éïíéïý ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõ íåñïý åéóñÝåé óôá Ýãêáôá ôïõ âïõíïý, ìÝóù ôïõ óõóôÞìáôïò ñùãìþí êáé êáôáâïèñþí ðïõ ÷áñáêôçñßæåé ôá áóâåóôïëéèéêÜ ðåôñþìáôá êáé ìüíï Ýíá ìéêñü ìÝñïò óõãêñáôåßôáé áðü ôï Ýäáöïò Þ åìðëïõôßæåé ôç ó÷åôéêÞ õãñáóßá ôïõ áÝñá. ¸íôïíá êáéñéêÜ öáéíüìåíá ìå ÷áëÜæé êáé ÷éüíé ìðïñïýí íá åìöáíéóôïýí êáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ êáëïêáéñéïý. ¸ôóé óôéò 26 Éïõëßïõ ôïõ Ýôïõò 2000 ðáñáôçñÞèçêå ÷éïíüðôùóç óå õøüìåôñï ðÜíù áðü 2.500 ì.
16 3. ÃÅÙËÏÃÉÁ Ôï óýíïëï ó÷åäüí ôïõ Ïëýìðïõ áðïôåëåßôáé áðü áóâåóôüëéèïõò êáé ìÜñìáñá. Óå õøüìåôñï ìéêñüôåñï ôùí 100ì. óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ËåðôïêáñõÜò åíôïðßæïíôáé íåü- ôåñåò áëëïõâéáêÝò áðïèÝóåéò. Óå õøüìåôñá ìåôáîý 100 êáé 350 ì., óôá âüñåéá êáé áíáôïëéêÜ, åíôïðßæïíôáé ôåôáñôïãåíÞ êñïêáëïðáãÞ. Ðáñüìïéá êñïêáëïðáãÞ åì- öáíßæïíôáé êáé óôï ÎåñïëÜêêé Êïêêéíïðçëïý. Ïé ðåñéóóüôåñåò áðü ôéò áíáôïëéêÝò ðëáãéÝò, ìåôáîý 500 êáé 2.000 ì. áíÞêïõí óôï ó÷çìáôéóìü ôïõ Áãßïõ Äéïíõóßïõ ôïõ Áíþôåñïõ Ôñéáäéêïý. Ç ðåñéï÷Þ ðÜíù áðü ôá 2.000 ì. áíÞêåé ó÷åäüí åî ïëïêëÞñïõ óôï ó÷çìáôéóìü ôïõ Ìýôéêá, ï ïðïßïò áíÞêåé ðéèáíþò óôï Éïõñáóéêü. Ïé äõôéêÝò ðëáãéÝò êáé ïé ðåñéóóüôåñåò áðü ôéò íüôéåò ìå õøüìåôñï 1.200 – 2.000ì. áíÞêïõí óôïí áóâåóôïëéèéêü ó÷çìáôéóìü ôïõ êáôþôåñïõ Çùêáßíïõ Þ Êñéôéäéêïý, ôïí ÂáñëáìÜ Þ ÔçãÜíéá (Strid 1980). Ï Ôßôáñïò êáé ï ÊÜôù ¼ëõìðïò áðïôåëåßôáé áðü ãíåýóéïõò, üðùò êáé ïé íüôéåò êáé äõôéêÝò ðëáãéÝò ôïõ Ïëýìðïõ óå õøüìåôñá ìåôáîý 700 êáé 1.100ì. ðåñßðïõ êáé ôïðéêÜ óôá âüñåéá ôìÞìáôá óå ÷áìçëüôåñï õøüìåôñï. Çùêáéíéêüò öëýó÷çò åì- öáíßæåôáé óôá âïñåéïäõôéêÜ, ðÜíù áðü ôï ÷ùñéü ÐÝôñá óå õøüìåôñï 600–1.200 ì. Ç åðßäñáóç ôùí ðáãåôþíùí åßíáé åìöáíÞò óôï öáñÜããé ôïõ ÅíéðÝá êáé óôá ÌåãÜëá ÊáæÜíéá. ÅðåéäÞ ï êýñéïò üãêïò ôïõ âïõíïý áðïôåëåßôáé áðü áâåóôüëéèïõò, ç ðåñéï÷Þ åìöáíßæåôáé îçñÞ, åíþ ôï ãêñßæï ÷ñþìá ôùí âñÜ÷ùí êáé ôùí ëéèþíùí äßíïõí ôçí åíôýðùóç åñçìéêïý ôïðßïõ. Ðïëý óðÜíéá áðáíôþíôáé ðçãÝò óå õøüìåôñï ðÜíù áðü 1.100ì. Ïé îçñïß âñÜ÷ïé êáé ïé ëéèþíåò ôïõ Ïëýìðïõ áðïôåëïýí âéüôïðïõò óðÜíéùí êáé åíäçìéêþí öõôéêþí åéäþí. 4. ×ËÙÑÉÄÁ Ï ¼ëõìðïò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ìéá ðëïýóéá ÷ëùñßäá. ÔïõëÜ÷éóôïí 1.700 öõôéêÜ åßäç Ý÷ïõí êáôáãñáöåß óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ, åíþ åéêÜæåôáé üôé êÜðïéá åßäç ðáñáìÝíïõí Üãíùóôá áðü ôç æþíç ôùí áåéöýëëùí ðëáôõöýëëùí ìÝ÷ñé ôçí áëðéêÞ æþíç. Ãéá íá êáôáãñáöåß ôï óýíïëï ôçò ÷ëùñßäáò ôùí 1.700 åéäþí ÷ñåéÜóôçêáí ðÜíù áðü 150 ÷ñüíéá åñåõíþí, áðü åñåõíçôÝò äéáöüñùí åèíéêïôÞôùí. Áðü áõôÜ, 23 åßíáé åíäçìéêÜ ôïõ Ïëýìðïõ. ÁõôÜ åßíáé: • Achillea ambrosiaca • Alyssum handelii • Asprerula muscosa • Aubrieta thessala • Campanula oreadum • Carum adamovicii
17 • Centaurea incompleta • Centaurea litochorea • Centaurea transiens • Cerastium theophrasti • Erysimum olympicum • Festuca olympica • Genßsta sakellariadis • Jankaea heldreichii • Ligusticum olympicum • Melampyrum ciliatum • Poa thessala • Potentilla deorum • Rynchosinapis nivalis • Silene dionysii • Silene oligantha • Veronica thessalica • Viola striis - notata 5. ÂËÁÓÔÇÓÇ Ïé æþíåò âëÜóôçóçò ôïõ Ïëýìðïõ äåí åßíáé óáöþò åêðåöñáóìÝíåò üðùò óôá ðåñéóóüôåñá âïõíÜ ôçò ÅëëÜäïò. Ôï ðïëõó÷éäÝò áíÜãëõöü ôïõ óå óõíäõáóìü ìå ôç ãåùëïãßá, ôçí Ýêèåóç, ôéò åäáöéêÝò óõíèÞêåò êáé Üëëïõò ôïðéêïýò ðáñÜãïíôåò Ý÷åé óáí áðïôÝëåóìá ôç äçìéïõñãßá ðëÞèïõò ìéêñïðåñéâáëëüíôùí ôá ïðïßá ìå ôç óåéñÜ ôïõò âñßóêïõí ôçí ÝêöñáóÞ ôïõò óôï äéáìïñöïýìåíï ìùóáúêü ôçò öõóéêÞò âëÜ- óôçóçò ( ÆÜãêáò 1994, 1997, Zagas et al. 2002). Ç áíáóôñïöÞ ôçò âëÜóôçóçò åßíáé óýíçèåò öáéíüìåíï óôïí ¼ëõìðï. ÊÜôù áðü áõôÝò ôéò éäéáéôåñüôçôåò ïé äéáìïñöïýìåíåò æþíåò âëÜóôçóçò åßíáé ïé åîÞò: á) Æþíç áåéöýëëùí ðëáôõöýëëùí (Quercetalia ilicis) Ïé ðëáãéÝò óôïõò ðñüðïäåò ôùí áíáôïëéêþí êáé âüñåéùí ðëåõñþí êáëýðôïíôáé áðü áåßöõëëá ðëáôýöõëëá ìå êõñéáñ÷ßá ôïõ ðïõñíáñéïý (Quercus coccifera). ¢ëëá åßäç ôá ïðïßá áðáíôþíôáé åäþ åßíáé: • ÊÝäñïò (Junirerus oxycedrus) • ÁñéÜ (Quercus ilex)
18 • Äåíäñþäåò ñåßêé (Erica arborea) • ÊïõìáñéÜ (Arbutus unedo) • ÃëéóôñïêïõìáñéÜ (Arbutus andrachne) • Öéëßêé (Phillyrea latifolia) • ÄÜöíç (Laurus nobilis) • ÏóôñõÜ (Ostrya carpinifolia) • Ãáýñïò (Carpinus orientalis) • ÊïõôóïõðéÜ (Cercis siliquastrum) • ×ñõóüîõëï (Cotinus coggygria) • ÊïêêïñåâõèéÜ (Pistacia terebinthus) • ÓöåíäÜìé ôñßëïâï (Acer monspesulanum) • ÖñÜîïò (Fraxinus ornus) • ÃêïñôóéÜ (Pyrus amygdaliformis) • Ðáëéïýñé (Paliurus spina cristi) • ËáäáíéÝò (Cistus incanus êáé Cistus salvifolius) â) Æþíç äñõïäáóþí (Querceatlia pubescentis) Ç æþíç ôùí äñõïäáóþí äåí åßíáé óáöþò åêðåöñáóìÝíç óôïí ¼ëõìðï. Óôçí êïéëÜäá ôïõ Îåñüëáêêïõ íüôéá ôïõ äñüìïõ ËåðôïêáñõÜò – ÊáñõÜò óå õøüìåôñï 600 -700ì. áðáíôþíôáé óõóôÜäåò ÷íïþäïõò äñõüò (Quercus pubescens) óôéò âüñåéåò ðëáãéÝò. ÓõóôÜäåò äñõïäáóþí áðáíôþíôáé åðßóçò óôï äÜóïò ôïõ Øõ÷éáôñéêïý Íïóïêï- ìåßïõ ÐÝôñáò Ïëýìðïõ áðü ôá ÖùôåéíÜ êáé øçëüôåñá. Ç êáóôáíéÜ (Castanea sativa) âñßóêåôáé óå ìåìïíùìÝíåò óõóôÜäåò êáé óå õøüìåôñá 400 – 500ì. ðåñßðïõ. ã) Æþíç ÏîéÜò - ÅëÜôçò (Fagetalia) Óôç æþíç áõôÞ áíÞêïõí ôá äÜóç Ìáýñçò ðåýêçò, ôçò ÏîéÜò êáèþò êáé ìéêôÝò óõóôÜäåò ìåôáîý ôùí äýï åéäþí êáé êáôÜ ôüðïõò êáé Üëëùí åéäþí. ÄÜóç Ìáýñçò ðåýêçò Ôá äÜóç Ìáýñçò ðåýêçò áðáíôþíôáé óå õøüìåôñá ìåôáîý 700 êáé 1.400ì. óå éäéáß- ôåñá îçñÝò êïñõöïãñáììÝò. Ç ìåôÜâáóç áðü ôïõò èÜìíïõò áåéöýëëùí ðëáôõ- öýëëùí óôï äÜóïò Ìáýñçò ðåýêçò ãßíåôáé âáèìéáßá. Óôá ÷áìçëüôåñá õøüìåôñá óõ÷íÜ õðÜñ÷åé Ýíáò õðüñïöïò áåéöýëëùí ðëáôõöýëëùí. Ç Ìáýñç ðåýêç åìöá- íßæåôáé óôçí áíáôïëéêÞ êáé âüñåéá ðëåõñÜ ôïõ Ïëýìðïõ, åíþ óôç äõôéêÞ êáé íüôéá ðëåõñÜ åìöáíßæåôáé óðïñáäéêÜ êáé óõ÷íÜ ðåñéïñßæåôáé óôéò ÷áñÜäñåò.
19 ÌéêôÜ äÜóç Ôá äÜóç ôçò Ìáýñçò ðåýêçò êáôáëáìâÜíïõí ôá ðéï îçñÜ ðåñéâÜëëïíôá üðùò ñÜ÷åò êáé îçñÝò ðëáãéÝò åíþ ïé óõóôÜäåò ôçò ïîéÜò áðáíôþíôáé êõñßùò óôéò êïéëÜäåò. ÅíäéÜìåóá ôùí äýï åéäþí áðáíôþíôáé äéÜöïñïé ôýðïé ìéêôïý äÜóïõò. ÅíäéáöÝñïõóá åßíáé ç ðïéêéëßá ôùí äÝíäñùí êáé èÜìíùí ðïõ åìöáíßæïíôáé óôçí êïéëÜäá ôïõ ÅíéðÝá. Ôá åßäç ôùí äÝíäñùí ðïõ áðáíôþíôáé åßíáé: • Ìáýñç ðåýêç (Pinus nigra) • ÕâñéäïãåíÞò åëÜôç (Abies borisii regis) • ÏîéÜ (Fagus silvatica) • ×íïþäçò äñõò (Quercus pubescens) • ÖôåëéÜ (Ulmus glabra) • ÁãñéïêåñáóéÜ (Prunus cerassifera) • ºôáìïò (Taxus baccata) • ÊáñõäéÜ (Junglas regia) Ôá èáìíþäç åßäç ðïõ åìöáíßæïíôáé åäþ åßíáé: • ËåðôïêáñõÜ (Coryllus avellana ) • ÏóôñõÜ (Ostrya carpinifolia) • Ãáýñïò (Carpinus orientalis) • ÓöåíäÜìé ðåäéíü (Acer campestre) • Áñêïõäïðïýñíáñï (Ilex aquifolium) • Åõþíõìï (Evonymus latifolius êáé Evonymus verrucosus) • ÐõîÜñé (Buxus sempervirens) • ÊñáíéÜ (Cornus mas) • ÖñÜîïò (Fraxinus ornus) • ÊïõöïîõëéÜ (Sambucus nigra) êáé ôá áíáññé÷þìåíá • Êëåìáôßäá (Clematis vitalba) • Êéóóüò (Hedera helix) ÄÜóç ÏîéÜò Ôá äÜóç ôçò ïîéÜò äåí áðïôåëïýí óõíå÷Þ æþíç óôïí ¼ëõìðï áëëÜ áðáíôþíôáé êáôÜ
20 ëü÷ìåò êáé ìéêñÝò óõóôÜäåò óå õøüìåôñï 800 Ýùò 1.800ì. óå êïéëÜäåò êáé ÷áñÜäñåò ôçò áíáôïëéêÞò êáé âüñåéáò ðëåõñÜò. Ðïëëïß áðü ôïõò èÜìíïõò ðïõ ðñïáíáöÝñèçêáí óôá ìéêôÜ äÜóç åìöáíßæïíôáé êáé åäþ üðùò êáé ðïëëÜ åíäéáöÝñïíôá ðïþäç åßäç (ïñ÷åïåéäÞ, Lilium chalcedonicum, ê.Ü.). ä) Æþíç øõ÷ñüâéùí êùíïöüñùí (Vaccinio picetalia) Åêðñüóùðïò ôùí øõ÷ñüâéùí êùíïöüñùí óôïí ¼ëõìðï åßíáé ôï ñüìðïëï (Pinus heldreichii). Ôá äÜóç ôïõ ñüìðïëïõ åîáðëþíïíôáé áìéãþò áðü õøïìÝôñïõ 1.700ì. êáé Üíù, åíþ óå ìßîç ìå ôç ìáýñç ðåýêç áðü ôá 1.000ì. êáé Üíù. ÊáôáëáìâÜíïõí îçñÝò ðåôñþäåéò ðëáãéÝò. Ôá äÜóç ôïõ ñüìðïëïõ ÷áñáêôçñßæïíôáé ðëïýóéá ÷ëùñßäá. Ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò åîÜðëùóçò ôïõ åßäïõò åßíáé áñáéü äÜóïò êáé ó÷çìáôßæåé ôá äáóïüñéá ôïõ Ïëýìðïõ ôá ïðïßá öèÜíïõí ôá 2.500ì. ðåñßðïõ êáé èåùñïýíôáé áðü ôá õøçëüôåñá óôçí Åõñþðç (Zagas et al. 2002). ÁæùíéêÞ âëÜóôçóç Óôéò êïßôåò ôùí ñåìÜôùí ôï ðéï ÷áñáêôçñéóôéêü åßäïò åßíáé ï áíáôïëéêüò ðëÜôáíïò (Platanus orientalis). ¢ëëï åíôõðùóéáêü åßäïò åßíáé ç éôéÜ ç åëÝáãíïò (Salix elea- gnus) ç ïðïßá áðáíôÜ óå ðåôñþäç ñÝìáôá ìå ôñÝ÷ïíôá íåñÜ êáé óå õøüìåôñï 400 – 1.400ì. ¢ëëá åßäç ôá ïðïßá áðáíôþíôáé åíôüò ôùí ñåìÜôùí åßíáé ç óõêéÜ (Phicus carica) óôá ÷áìçëüôåñá õøüìåôñá êáé ç êáñõäéÜ (Junglas regia). ËéâÜäéá ôçò ïñåéíÞò æþíçò Óôéò íüôéåò êáé äõôéêÝò ðëáãéÝò ôïõ Ïëýìðïõ áíáðôýóóåôáé Ýíáò åéäéêüò ôýðïò èáìíþíùí êáé ÷ïñôïëßâáäùí óå åêôÜóåéò ïé ïðïßåò óôï ðáñåëèüí Þôáí äÜóç. Ç áðïäÜóùóÞ ôïõò ïöåßëåôáé óôçí Ýíôïíç áíèñþðéíç ðáñïõóßá áðü áñ÷áéïôÜôùí ÷ñüíùí. Áõôü åß÷å ùò áðïôÝëåóìá ôçí õðåñåêìåôÜëëåõóç ôùí äáóþí, ôçí êáôáóôñïöÞ ôïõò ìå ôç ÷ñÞóç ôçò öùôéÜò êáé ôïõ ôóåêïõñéïý êáé ôçí ìåôáôñïðÞ ôïõò óå âïóêï- ôüðïõò. Ìå ôçí ðÜñïäï ôùí åôþí ôá åäÜöç õðïâáèìßóôçêáí äñáìáôéêÜ ìå áðïôÝ- ëåóìá íá êõñéáñ÷åß óå áõôÝò ôéò åêôÜóåéò ìÝ÷ñé ôá 1.000 – 1.200ì. õøüìåôñï ôï ðïõñíÜñé (Quercus coccifera). Óå ìåãáëýôåñá õøüìåôñá ôï ðïõñíÜñé áíôéêáèßóôáôáé áðü ôï ðõîÜñé (Buxus sempervirens) ôï ïðïßï åìöáíßæåôáé ìÝ÷ñé ôï õøüìåôñï ôùí 2.000ì. ÊáôÜ èÝóåéò äéáêüðôåôáé ç óõíÝ÷åéá ôïõ ðõîáñéïý áðü îçñÜ óôåððïåéäÞ ëéâÜäéá êáé íáíþäåéò èÜìíïõò üðùò Daphne oleoides, Astragalus angustifolius êáé Juniperus communis. ËéâÜäéá ôçò áëðéêÞò æþíçò Óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ ïé êëéìáôéêÝò óõíèÞêåò åßíáé åîáéñåôéêÜ áêñáßåò. Ïé âñï÷Ýò óôç
21 äéÜñêåéá ôïõ êáëïêáéñéïý åßíáé áêáíüíéóôåò êáé óõ÷íÜ Ý÷ïõí ôç ìïñöÞ óöïäñþí êáôáéãßäùí. Ïé ÷éïíïðôþóåéò êáé ôï ÷áëÜæé åìöáíßæïíôáé üëï ôï êáëïêáßñé. Ðáñüëá áõôÜ åðéêñáôåß óôéò ïñåéíÝò áõôÝò ðëáãéÝò ìéá åéêüíá îçñïý êáé åñçìéêïý ôïðßïõ. Óå õøüìåôñá ðÜíù áðü 2.400ì. êáôáãñÜöçêáí 150 öõôéêÜ åßäç áðü ôá ïðïßá ôá ìéóÜ ðåñßðïõ åßíáé åíäçìéêÜ ôçò ÂáëêáíéêÞò êáé äþäåêá åíäçìéêÜ ôïõ Ïëýìðïõ. 6. ÐÁÍÉÄÁ Ï ¼ëõìðïò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ðëïýóéá ðáíßäá. Åäþ áðáíôþíôáé ó÷åäüí üëá ôá èçëáóôéêÜ ðïõ áðáíôþíôáé óôá åëëçíéêÜ äÜóç üðùò: • Ëýêïò (Canis lupus) • ÔóáêÜëé (Canis aureus) • Áëåðïý (Vulpes vulpes) • Áãñéüãáôïò (Felis sylvestris) • ÆáñêÜäé (Capreolus capreolus) • Áãñéüãéäï (Rupicarpa rupicarpa) • Áãñéü÷ïéñïò (Sus scrofa) • ÊïõíÜâé (Martes foina) • Ëáãüò (Lepus europeus) • Óêßïõñïò (Sciurus vulgaris) • Áñêïýäá (Ursus arctos). ¸÷ïõí êáôáãñáöåß åðßóçò 108 åßäç ðôçíþí üðùò: • ×ñõóáåôüò (Aquila chrysaetos) • Óôáõñáåôüò (Aquila pennata) • Ãõðáåôüò (Gypaetus barbatus) • Ðåôñßôçò (Falco peregrinus) • ×ñõóïãÝñáêáò (Falco biarmicus) • Ôóé÷ëïãÝñáêï (Accipiter nisus) • Ìáõñüãõðáò (Aegupius monachus) • ÐÝñäéêá ïñåéíÞ (Alectoris graeca) • Áãñéïðåñßóôåñï (Columba livia) • Êïêêéíïëáßìçò (Erithacus rubecula) • ÄåíäñïãÝñáêï (Eurasian hobby)
22 • Öéäáåôüò (Circaetus gallicus) • Ôóáëáðåôåéíüò (Upupa epops) • ÌáõñïôóéêëéôÜñá (Dryocopus martius) ê.Ü. Áðáíôþíôáé åðßóçò 22 åßäç åñðåôþí (ößäéá, ÷åëþíáò, óáýñåò), 8 åßäç áìöéâßùí êáé ìéá ìåãÜëç ðïéêéëßá åíôüìùí. 7. ÉÓÔÏÑÉÁ Ôá ðñþôá ÅëëçíéêÜ öýëá ðïõ Þôáí åãêáôåóôçìÝíá óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ, óôç äéÜñêåéá ôçò 2çò ÷éëéåôßáò ð.×. äéáêéíÞèçêáí óå ïëüêëçñç ôçí çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá. Áñ÷éêïß êÜôïéêïé Þôáí êÜðïéá ÁéïëéêÜ öýëá, ïé Ëáðßèåò (ðïõ Ýöõãáí ðñþôïé), ïé ÁéíéÜíåò êáé ïé Ðåññáéâïß. Ïé äýï ôåëåõôáßïé, ìå ðñùôåýïõóá ôçí Êýöï, åß÷áí ðÜñåé ìÝñïò óôçí ÔñùéêÞ åêóôñáôåßá ìå êïéíü áñ÷çãü, ôïí Ðïëõðïßôç. Ïé Ðåññáéâïß Ýìåéíáí ïé ìüíïé êõñßáñ÷ïé ôçò ðåñéï÷Þò üôáí, ãýñù óôá 1200 ð.×., ïé ÁéíéÜíåò Üöçóáí ôçí ðáñïëýìðéá ðåñéï÷Þ êáé ìåôáíÜóôåõóáí óôç Âüñåéï ¹ðåéñï, óôçí êïéëÜäá ôïõ ðïôáìïý Áþïõ. Óôç äõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ âïõíïý âñßóêïíôáí ïé ðüëåéò ôçò ÐåññáéâéêÞò Ôñéðïëßôéäáò: ç ¢æùñïò, ç Äïëß÷ç êáé ôï Ðýèéï (ìå ôï ðåñßöçìï éåñü ôïõ Ðõèßïõ Áðüëëùíïò). Óôï ëåêáíïðÝäéï ôçò Åëáóóüíáò âñÝèçêáí ïéêéóìïß ôçò íåïëéèéêÞò åðï÷Þò, åíþ ç áñ÷áßá "Ïëïóóþí" óõãêáôáëÝãåôáé áðü ôïí ¼ìçñï óôï åêóôñáôåõôéêü óþìá ôùí ÐáíåëëÞíùí êáôÜ ôçò Ôñïßáò. Ïé áñ÷áßïé ôïõ êÜôïéêïé, êé üóïé ðçãáßíïíôáò ðñïò ôç Íüôéï ÅëëÜäá ôïí äéÜâáéíáí, èåùñïýóáí ôïí ¼ëõìðï ùò ôï êÝíôñï ôùí èñçóêåõôéêþí ôïõò ðåðïéèÞóåùí, êáé ôïõò äþäåêá èåïýò ùò êñéôÝò êáé ðñïóôÜôåò ôïõò. Ôï 1961 âñÝèçêáí óôçí êïñõöÞ ôïõ Áã. Áíôùíßïõ, êáôÜ ôç äéÜñêåéá åêóêáöÞò ðïõ ãéíüôáí ãéá ôçí áíÝãåñóç ôïõ ðáíåðéóôçìéáêïý ìåôåùñïóêïðåßïõ, áíôéêåßìåíá ëáôñåßáò êáé áñ÷áéïëïãéêÜ óôïé- ÷åßá áðü ôï éåñü ôïõ Ïëõìðßïõ Äéüò. ÓõãêåêñéìÝíá, âñÝèçêáí 14 ëßèéíåò êáé ìáñìÜñéíåò ðëÜêåò ìå åðéãñáöÝò üðùò "ÄÉÉ ÏËÕÌÐÙ ÉÅÑÇÔÅÕÏÍÔÏÓ ÏÍÔÏÓ" êáé áñêåôÜ ÷ñõóÜ êáé ÷Üëêéíá íïìßóìáôá. ¼óïí áöïñÜ ôï ìåôåùñïóêïðåßï, ëåéôïýñãçóå ôï äéÜóôçìá 1964-1973 (áðü ìÝóá Éïõíßïõ ùò áñ÷Ýò Ïêôùâñßïõ) (www.elassona.com.gr). Ï ¼ëõìðïò åßíáé ãéá ôïí ¼ìçñï ôï êÝíôñï ôçò åëëçíéêÞò èñçóêåõôéêÞò óõíåßäçóçò, ç êáôïéêßá ôùí áñ÷áßùí èåþí, ìå ôï Äßá êáèéóìÝíï øçëÜ óôï èñüíï ôïõ, ôï Ìýôéêá ðñïöáíþò, êáé ôïõò èåïýò äßðëá ôïõ. Ï ¼ìçñïò, ðïõ åßíáé ôï áñ÷áéüôåñï åëëçíéêü êåßìåíï êáé åíóùìáôþíåé ôéò ãíþóåéò ðïõ êõêëïöïñïýóáí óôçí åðï÷Þ ôïõ êáé ïé ïðïßåò, üðùò åßíáé öõóéêü, åêôåßíïíôáí ÷ñïíéêÜ óå ðïëëïýò áñ÷áéüôåñïõò áéþíåò, ìéëÜ ãéá ôïí ¼ëõìðï ìå ôçí ïéêåéüôçôá åíüò áíèñþðïõ ðïõ ôïí îÝñåé êáëÜ. Ï ¼ëõìðïò åßíáé ãéá ôïí ¼ìçñï «áãÜííéöïò» êáé «íéöüåéò», äçë. ðïëõ÷éïíéóìÝíïò êáé ÷éïíïóêÝðáóôïò, åßíáé «ðïëõäåéñÜò» êáé
23 «ðïëýðôõ÷ïò», äçë. ìå ðïëëÜ öáñÜããéá êáé ðïëëÝò ÷áñÜäñåò, åßíáé ç êáôïéêßá ôùí èåþí, èåþí Ýäïò, êáé ìÜëéóôá ç áôñÜíôá÷ôç êáôïéêßá ôïõò, èåþí Ýäïò áóöáëÝò áéåß. Ï ¼ëõìðïò åßíáé ãéá ôïí ¼ìçñï ç êáôïéêßá ôùí Ìïõóþí, ïé ïðïßåò ïíïìÜæïíôáé ÏëõìðéÜäåò êáé êüñåò ôïõ Äßá. Óôïí Çóßïäï ïé Ìïýóåò åßíáé áêüìá ÏëõìðéÜäåò êáé êáôïéêïýí óôïí ¼ëõìðï. Áðü ôçí áñ÷áéüôçôá áêüìá áíáöÝñïíôáé ïé ðüëåéò Ðßìðëåéá, ÇñÜêëåéïí, Ðéåñßò, ¢ôçñá, ÐÝôñá, êáé áêüìç ôá Ëßâçèñá (ðáôñßäá ôïõ ìõèéêïý ÏñöÝá), ôï Ðýèéï (éåñüò ôüðïò ôïõ Áðüëëùíá) êáé ôï Äßïí, ç éåñÞ ðüëç ôùí Ìáêåäüíùí óôïõò ðñüðïäåò ôïõ âïõíïý. Ïé êÜôïéêïé ôïõ Ïëýìðïõ, óôá ÂõæáíôéíÜ ÷ñüíéá, óõíÝ÷éóáí íá ìéëïýí ÅëëçíéêÜ, êáé ôï ÂõæÜíôéï, ðïõ ôï åíäéÝöåñå êýñéá ï ðåñéïñéóìüò ôçò ëáôéíéêÞò ãëþóóáò, äåí åíü÷ëçóå ôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ. Ç äéáôÞñçóç ôçò åëëçíéêÞò ãëþóóáò óôçí ðåñéï÷Þ Ýäùóå ó' áõôÞí Ýíá ïõóéáóôéêü ÷áñáêôçñéóôéêü. ¸ìåéíå Ýíáò ÷þñïò óôïí ïðïßï êõñéáñ÷ïýóå ï ¼ëõìðïò ìå ôçí éóôïñßá ôïõ êáé ôïõò èåïýò ôïõ, ìå ôïõò ëüöïõò ôïõ ÏñöÝá, ìå ôç èÜëáóóÜ ôïõ ðïõ óðÜíéá ôç äéÝó÷éæáí ïé Âõæáíôéíïß. ÃåíéêÜ óôïí ¼ëõìðï äåí Ýãéíáí óðïõäáßá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá êáôÜ ôïõò Ñùìáúêïýò êáé Âõæáíôéíïýò ÷ñüíïõò. Ï ¼ëõìðïò ãßíåôáé êáé ðÜëé ïíïìáóôüò åðß ôïõñêïêñáôßáò. Åßíáé ôï êñçóöýãåôï áëëÜ êáé ôï ïñìçôÞñéï äéÜóçìùí ïðëáñ÷çãþí, ãåãïíüò ðïõ áíÜãêáóå ôïõò Ôïýñ- êïõò íá áíáãíùñßóïõí ôï áñìáôïëßêé ôïõ áðü ôï 1425. Ïé ðéï ïíïìáóôïß êëÝöôåò êáé áñìáôïëïß ðïõ Ýäñáóáí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ ôïõò åðüìåíïõò áéþíåò Þôáí ï ÊáñÜ-Ìé÷Üëçò, ï ÆÞíäñïò, ï ÃåùñãÜêçò Ïëýìðéïò, ïé Ëáæáßïé, ï ÍéêïôóÜñáò, ï Âëá÷Üâáò, ï Ôæá÷åßëáò, ï ×ñéóôÜêçò, ï Êáëüãåñïò ê.Ü. Ï ÍéêïôóÜñáò ìÜëéóôá áðïâéâÜóôçêå óôçí ðáñáëßá ôïõ Ëéôü÷ùñïõ ìå ôï óþìá ôïõ êáé âñÞêå çñùéêü èÜ- íáôï óôçí áñ÷Þ åíüò ðáñÜôïëìïõ ó÷åäßïõ ãéá ôïí îåóçêùìü ôçí ðåñéï÷Þò. Ïé êÜ- ôïéêïé ôïõ Ëéôü÷ùñïõ ìåôÝ÷ïõí åíåñãÜ óôçí åðáíÜóôáóç ôïõ 1822, ðïõ Ýãéíå óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ. ¸ãéíáí Üëëåò äõï áðüðåéñåò ôï 1833 êáé ôï 1854 ìÝ÷ñé íá ãßíåé ç ìåãÜëç åðáíÜóôáóç ôïõ 1878 ðïõ Þôáí êáé ç áñ÷Þ ôçò áðåëåõèÝñùóçò ôçò Ìáêåäïíßáò. Óôçí ðáñáëßá ôïõ Ëéôï÷þñïõ áðïâéâÜóôçêå ôï åêóôñáôåõôéêü óþìá ìå åðéêåöáëÞò ôïí ÊïóìÜ Äïõìðéþôç êáé ïé áíôéðñüóùðïé óáñÜíôá ÷ùñéþí ôçò ðå- ñéï÷Þò åîÝëåîáí ôïí Ëéôï÷ùñßôç ðñüêñéôï ÅõÜããåëï ÊïñïâÜããï Ðñüåäñï ôçò ðñïóùñéíÞò åðáíáóôáôéêÞò åðéôñïðÞò, åíþ óôï ìåôü÷é ôïõ Áãßïõ Äéïíõóßïõ áðïèç- êåýôçêáí ôá ðïëåìïöüäéá. ¼ôáí ïé êÜôïéêïé ôçò ðåñéï÷Þò ÷ñåéÜóôçêå íá áíôéóôáèïýí óôïõò Ãåñìáíïýò êáôá- êôçôÝò, óôïí ¼ëõìðï âñÞêáí êáôáöýãéï. Ãé' áõôü êáé ç ðáëéÜ ìïíÞ ôïõ Áãßïõ Äéïíõ- óßïõ êáôáóôñÜöçêå ôï 1943 áðü ôïõò Ãåñìáíïýò (ÄÞìïò Ëéôï÷þñïõ 1998). Ôá óçìáíôéêüôåñá èñçóêåõôéêÜ ìíçìåßá ôïõ Ïëýìðïõ åßíáé ç É.Ì. ôçò Áãßáò ÔñéÜäïò, ç É.Ì. ÊáíÜëùí, ç ÐáëáéÜ êáé ÍÝá É.Ì. Áãßïõ Äéïíõóßïõ êáé ôï ÎùêëÞóé ôïõ ÐñïöÞôç Çëßá. Áîéüëïãá èñçóêåõôéêÜ ìíçìåßá õðÜñ÷ïõí ðïëëÜ óôçí åõñýôåñç ðáñïëýìðéá ðåñéï÷Þ.
24 8. ÔÏÐÉÁ Ï ¼ëõìðïò áðü üðïéá áðüóôáóç êáé áí ðáñáôçñçèåß ðñïêáëåß äÝïò óôïí ðáñáôç- ñçôÞ ëüãù ôïõ åðéâëçôéêïý ìåãÝèïõò, ôçò ðïéêéëßáò ôïõ áíáãëýöïõ êáé ôçò âëÜóôç- óÞò ôïõ êáé ôçò åíáëëáãÞò ôùí ìïñöþí ôïõ óå ó÷Ýóç ìå ôçí åîÝëéîç ôïõ êáéñïý. Óôïí åðéóêÝðôç, ðåñéçãçôÞ ï ¼ëõìðïò åðéöõëÜóóåé ðïëëÝò åêðëÞîåéò. Ôá ôïðßá åíáëëÜóóïíôáé ìðñïóôÜ ôïõ åí åßäåé êéíçìáôïãñáöéêÞò ôáéíßáò îåêéíþíôáò áðü åêåßíá ôçò ìéêñïêëßìáêáò êáé öèÜíïíôáò óå åêåßíá ôçò ìáêñïêëßìáêáò. Ìå ëßãá ëüãéá üëïé ïé õðÜñ÷ïíôåò ôýðïé ôïðßïõ îåôõëßãïíôáé óå êÜèå ôïõ âÞìá, üðùò: • Ðáíïñáìéêü ôïðßï • Ôïðßï ÷áñáêôçñéóôéêþí ìïñöþí • Ðåñéêëåéüìåíï ôïðßï • Åóôéáêü Þ áîïíéêü ôïðßï • ÓôåãáóìÝíï ôïðßï • ÅöÞìåñï ôïðßï • Ôïðßï ëåðôïìåñåéþí Óçìáíôéêüò åßíáé êáé ï ñüëïò ôçò ãåùëïãßáò ôçò ÷ëùñßäáò êáé ôçò ðáíßäáò êáèþò êáé ôùí êáéñéêþí öáéíïìÝíùí óôç äéáìüñöùóç ôùí ðáñáðÜíù ôýðùí ôïðßïõ óõìðåñéëáìâáíïìÝíçò ôçò èÝóçò ôïõ ðáñáôçñçôÞ. Èá Þôáí ðáñÜëåéøç åÜí äåí áíáöÝñáìå åäþ ôç óçìáóßá ôùí ðåñßöçìùí «Ìðáëêïíéþí» ôïõ Ïëýìðïõ ðïõ óå áõôÝò ðåñéëáìâÜíïíôáé üëåò ïé ðåñéï÷Ýò ôïõ Í. ËÜñéóáò êáé ôïõ Í. Ðéåñßáò ðïõ Ý÷ïõí ôï ðñïíüìéï íá áðïëáìâÜíïõí ôç ìåãáëüðñåðç èÝá ôïõ Ïëýìðïõ. 9. ÔÏ ÖÕÓÉÊÏ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍ ÔÏÕ ÏËÕÌÐÏÕ ¼ðùò Þäç áíáëýèçêå, ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí ôïõ Ïëýìðïõ ðñïóäéïñßæåôáé áðü ôç ìïñöïëïãßá êáé ôçí åðéâëçôéêÞ ôïõ ðáñïõóßá, ôç ãåùëïãßá êáé õäñïëïãßá ôçò ðåñéï÷Þò, ôï êëßìá, ôç ÷ëùñßäá êáé âëÜóôçóç, ôçí ðáíßäá, ôçí éóôïñßá êáé ôïí ôïðéêü Üíèñùðï. ¼ëá áõôÜ ìáæß óôç óôåíÞ ôïõò ó÷Ýóç êáé áëëçëåðßäñáóç ðñïóäéïñßæïõí ôï óçìåñéíü áðïôÝëåóìá óôéò ðëáãéÝò ôïõ Ïëýìðïõ, ùò ïéêïëïãéêÞ êáôÜóôáóç êáé ùò ôïðßï. Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ðåñéï÷Þ ìå õøçëÞ âéïðïéêéëüôçôá üëùí ôùí åðéðÝäùí äçëáäÞ ãåíåôéêÞ, ðëçèõóìþí, ïéêïóõóôçìÜôùí êáé ôïðßùí. Ï ¼ëõìðïò áðïôåëåß ôç óçìáíôéêüôåñç êëçñïíïìéÜ ãéá ôïí Åëëçíéóìü êáé èá ðñÝðåé íá ôý÷åé ôçò êáôÜëëçëçò äéá÷åßñéóçò. ÂÝâáéá üðùò ðñïêýðôåé êáé áðü ôçí áíáãíþñéóç ðïõ Ýôõ÷å ôï ìõèéêü âïõíü ôüóï óå åèíéêü üóï êáé óå äéåèíÝò êáé ðáãêüóìéï åðßðåäï (Åèíéêüò Äñõìüò 1938, ÄéáôçñçôÝï Ïéêïóýóôçìá Ðáãêüóìéáò Âéüóöáéñáò UNESCO 1981, Äßêôõï Natura 2000 ê.á.), ç äéá÷åßñéóÞ ôïõ áããßæåé Þ îåðåñíÜ ôá üñéá ôùí äõíáôïôÞôùí ìáò ùò ÷þñáò.
25 ¸÷ïõìå äßðëá ìáò Ýíáí áíåêôßìçôçò áîßáò èçóáõñü ôïí ïðïßï èá ðñÝðåé íá ÷åéñé- óôïýìå êáôÜ ôÝôïéï ôñüðï þóôå: • Íá ðáñáìåßíåé áíÝðáöïò äéá ìÝóïõ ôùí áéþíùí. ÅðïìÝíùò èá ðñÝðåé íá ôïí ðñïóôáôåýóïõìå áðü êÜèå áðåéëÞ. • Íá áíáäåé÷èåß óôï âáèìü ðïõ ðñÝðåé, ç ïéêïëïãéêÞ, éóôïñéêÞ, ðïëéôéóìéêÞ êáé êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêÞ ôïõ äéÜóôáóç ðñïò üöåëïò ôïõ éäßïõ ôïõ âïõíïý, ôùí ôïðéêþí êïéíùíéþí êáé ôçò ÷þñáò ìáò, êáôÜ ôñüðï óõóôçìáôéêü êáé ïëïêëçñùìÝíï (ÆÜãêáò 2007). • Íá âñåèåß êáé íá åöáñìïóôåß Ýíá åñãáëåßï ðáñáêïëïýèçóçò ôùí ïéêïóõ- óôçìÜôùí ôçò ðåñéï÷Þò ìå éäéáßôåñç Ýìöáóç óôá ðëÝïí åõáßóèçôá áõôþí (Zagas et al. 2011). • Íá áìâëõíèïýí Þ íá áðïôñáðïýí ôõ÷üí õðÜñ÷ïíôá ðñïâëÞìáôá ìå ÷ùñé- êÝò äéåõèåôÞóåéò Þ ìÝôñá åíåñãïý äéá÷åßñéóçò. ÐñïêåéìÝíïõ íá ãßíïõí üëá áõôÜ ðñÜîç ðñïôåßíåôáé ç ïëïêëçñùìÝíç – äéåðé- óôçìïíéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ Ïëýìðïõ ìå âÜóç ôéò áñ÷Ýò ôçò áåéöüñïõ äéá÷åßñéóçò ç ïðïßá áöïý êáôáãñÜøåé ôçí õðÜñ÷ïõóá êáôÜóôáóç, èá ðñïôåßíåé ëý- óåéò óôá ðñïâëÞìáôá êáé èá õðïäåßîåé ôï äñüìï ôçò áåéöüñïõ áíÜðôõîçò ôçò ðå- ñéï÷Þò ðñïò üöåëïò ôüóï ôçò ôïðéêÞò üóï êáé ôçò åëëçíéêÞò êïéíùíßáò.
26 ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ ÄÞìïò Ëéôï÷þñïõ. 1998. ¼ëõìðïò, ôï Âïõíü, Ëéôü÷ùñï ç ðüëç ôùí Èåþí. ÄÞìïò Ëéôï÷þñïõ. ÓåéñÜ: ÌåëÝôåò êáé Ýñåõíåò. ÆÜãêáò È. 1994. Ç óõìâïëÞ ôçò áíüñèùóçò ôùí õðïâáèìéóìÝíùí ïéóõóôçìÜôùí ôùí Äõôéêþí êáé Íüôéùí ðëáãéþí ôïõ Ïëýìðïõ óôçí áíÜðôõîç ôçò åõñýôåñçò ðåñéï÷Þò. ÐñáêôéêÜ 6ïõ ÐáíåëëÞíéïõ Äáóïëïãéêïý Óõíåäñßïõ «ÄáóéêÞ ÁíÜðôõîç – Éäéïêôçóéáêü - ×ùñïôáîéêü», ×áíéÜ 6-8/4/1994. ÅëëçíéêÞ ÄáóïëïãéêÞ Åôáéñåßá, Èåóóáëïíßêç, 1: 154-162 ÆÜãêáò, È. 1997. Ôá ïéêïóõóôÞìáôá ôïõ Ïëýìðïõ êáé ðñïôÜóåéò ãéá ôçí áíüñèùóç ôùí õðïâáèìéóìÝíùí ïéêïóõóôçìÜôùí ôùí äõôéêþí êáé íüôéùí ðëáãéþí ôïõ. ÅðéóôçìïíéêÞ Åðåôçñßäá ÔìÞìáôïò Äáóïëïãßáò êáé Öõóéêïý ÐåñéâÜëëïíôïò. Ôüìïò ËÆ: 338-346. ÆÜãêáò È. 2007. Áîéïðïßçóç Ïñåéíþí Ðåñéï÷þí. ÐñáêôéêÜ 13ïõ Ðáíåëëçíßïõ Äáóïëïãéêïý Óõíåäñßïõ. ÊáóôïñéÜ 7-10 Ïêôùâñßïõ 2007. Ôüìïò É: 17 – 26. ÍôÜöçò Ó. 1986. ÅöáñìïóìÝíç Äáóïêïìßá. Åêäüóåéò Ãéá÷ïýäç-Ãéáðïýëç. Èåóóáëïíßêç. Strid Á. 1980. ÖõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ. Ìïõóåßï ÃïõëáíäñÞ ÖõóéêÞò Éóôïñßáò. ÊçöéóéÜ. Zagas, Th., Ganatsas, P., Tsitsoni, Th. 2002. Research on the forest habitats in the Olympus National Park. Greece. Proc. of VI Intern. Conference "Protection and Restoration of the Environment VI". Skiathos Island 1-9 July 2002. Vol. 1, pp. 555-562. Zagas Th., Raptis D., Zagas D. 2011. Identifying and mapping the protective forests of southeast Mt. Olympus as a tool for sustainable ecological and silvicultural planning, in a multi-purpose forest management framework. Ecological Engineering, 37:286- 293. www.elassona.com.gr.
27 ÔÁ ÏÉÊÏÓÕÓÔÇÌÁÔÁ ÔÏÕ ÏËÕÌÐÏÕ ÑÜðôçò ÄçìÞôñéïò MSc Äáóïëüãïò Ðåñéâáëëïíôïëüãïò, Õð. ÄéäÜêôùñ ôçò Ó÷ïëÞò Äáóïëïãßáò êáé Öõóéêïý ÐåñéâÜëëïíôïò Ðåñßëçøç Ï óõíäõáóìüò ôïõ Ýíôïíïõ ãåùëïãéêïý õðïâÜèñïõ, ôïõ ïñåéíïý üãêïõ ôïõ Ïëý- ìðïõ, ôùí áíèñùðßíùí åðåìâÜóåùí êáé ôùí åíáëëáãþí ôïõ êëßìáôïò ôçò ðåñéï÷Þò Ý÷åé ïäçãÞóåé óôç äçìéïõñãßá åíüò óýíèåôïõ ìùóáúêïý ïéêïóõóôçìÜôùí, ìå ìå- ãÜëï âáèìü ìåßîçò ìåôáîý ôïõò. Ôá ïéêïóõóôÞìáôá ðïõ åíôïðßæïíôáé óôéò ðëáãéÝò ôïõ Ïëýìðïõ åßíáé áõôÜ ôùí áåéöýëëùí ðëáôõöýëëùí, öõëëïâüëëùí ðëá- ôõöýëëùí, êùíïöüñùí åéäþí êáé ïéêïóõóôÞìáôá áëðéêþí ðåñéï÷þí. Ðáñüëï ðïõ ç ïéêïëïãéêÞ óçìáóßá ôïõò åßíáé ìåãÜëç, ðáñïõóéÜæïõí Ýíôïíá óôïé÷åßá õðï- âÜèìéóçò ãåãïíüò ðïõ êáèéóôÜ ôçí ðñïóôáóßá ôïõò ùò åíÝñãåéá Üìåóçò ðñïôå- ñáéüôçôáò. Ç êáôáãñáöÞ ôùí óçìáíôéêüôåñùí ïéêïëïãéêþí ðñïâëçìÜôùí èá ìáò âïçèÞóåé óå ìéá êáô´áñ÷Þí éåñÜñ÷éóÞ ôïõò êáé áíôéìåôþðéóÞ ôïõò êáôÜ ôïí ðéï ïéêïíïìéêü êáé áðïôåëåóìáôéêü ôñüðï. ÅéóáãùãÞ Ï ¼ëõìðïò áðïôåëåß ôï øçëüôåñï âïõíü ôçò ÅëëÜäáò êáé ôï äåýôåñï óå ýøïò ôùí Âáëêáíßùí. Åíôïðßæåôáé óôá üñéá ôçò Ìáêåäïíßáò êáé ôçò Èåóóáëßáò óå ãåù- ãñáöéêÝò óõíôåôáãìÝíåò 40ï ÂÃÐ êáé 22ï 30´ÁÃÐ. Ç óõíïëéêÞ Ýêôáóç ðïõ êáëýðôåé áíÝñ÷åôáé óå 56.000 ha (Åéê. 1). Ç øçëüôåñç êïñõöÞ ôïõ, ï Ìýôéêáò, áíÝñ÷åôáé óå ýøïò 2.917 ìÝôñùí áðÝ÷ïíôáò 20 ÷éëéüìåôñá áðü ôç èÜëáóóá ðñïò ôá áíáôïëéêÜ êáé 80 ÷éëéüìåôñá áðü ôç Èåóóáëïíßêç ðñïò ôá ÂïñåéïáíáôïëéêÜ (Strid 1980).
Åéêüíá 1. Øçöéáêü ìïíôÝëï åäÜöïõò ôïõ Ïëýìðïõ
28 Ï ïñåéíüò üãêïò ôïõ Ïëýìðïõ áðïôåëåßôáé êõñßùò áðü áóâåóôïëéèéêÜ ðåôñþìáôá êáé ìÜñìáñá äéáöüñùí äéáðëÜóåùí. Êýñéï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ åßíáé ç åíáëëáãÞ áðüôïìùí ðëáãéþí êáé êëßóåùí, óõíèÝôïíôáò Ýíá Ýíôïíï áíÜãëõöï ðïõ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü üëùí ôùí ïñåéíþí üãêùí ðïõ áðïôåëïýíôáé áðü áóâåóôïëéèéêÜ ðåôñþìáôá. Ùò åê ôïýôïõ, óõíïëéêÜ 52 êïñõöÝò õøþíïíôáé áðü ôá 760 Ýùò ôá 2.917 ìÝôñá. Åîáéôßáò ôùí êáôáêåñìáôéóìÝíùí áóâåóôüëéèùí åíôüò ôùí ïðïßùí ôï íåñü áðïññïöÜôáé åýêïëá, ç ðåñéï÷Þ ðáñïõóéÜæåé ÷áñáêôçñéóôéêÞ îçñáóßá. Ôï êëßìá ôïõ åðçñåÜæåôáé áðü ôç ãåùãñáöéêÞ ôïõ èÝóç, ôïí üãêï ôïõ, ôï ðÝôñùìá êáé ôçí Ýêèåóç ôùí ðëáãéþí ôïõ. Ï ìåóïãåéáêüò ôýðïò êëßìáôïò êõñéáñ÷åß ðáñïõóéÜæïíôáò äéÜöïñåò äéáâáèìßóåéò áðü ôï åõìåóïãåéáêü ìå Þðéï âñï÷åñü ÷åéìþíá êáé îçñü èÝñïò, ìÝ÷ñé ôï ìåóïãåéáêü êëßìá ôùí õøçëþí ïñÝùí ìå äñéìý êáé ðáñáôåôáìÝíï ÷åéìþíá ìå õøçëÜ êáôáêñçìíßóìáôá êáé îçñü èÝñïò (ÆÜãêáò 1994). Åðß åðôÜ ìÞíåò ôï ÷ñüíï ïé êïñõöÝò ôïõ êáëýðôïíôáé áðü ÷éüíé, åíþ ç èåñìïâáèìßäá ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ìåßùóç 0,5 âáèìïý êåëóßïõ (oC) áíÜ 100 ìÝôñá áýîçóçò ôïõ ýøïõò ðåñßðïõ. Óýìöùíá ìå ôçí ÅéäéêÞ ÐåñéâáëëïíôéêÞ ÌåëÝôç ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ Åèíéêïý Äñõìïý ôïõ Ïëýìðïõ (ÕÐÅ×ÙÄÅ 2004), ãéá ôïí õðïëïãéóìü ôçò êáôáíïìÞò ôçò âñï÷Þò, ï ÷þñïò ôïõ Ïëýìðïõ Ý÷åé äéá÷ùñéóôåß, óýìöùíá ìå ôï áíÜãëõöï, óå áíáôïëéêü ðñïóüìâñéï ôïìÝá êáé óå äõôéêü ôïìÝá ïìâñïóêéÜò. Ç ðáñïõóßá ôïõ ïñåéíïý üãêïõ óõìâÜëëåé ïõóéáóôéêÜ óôçí êáôáíïìÞ ôçò âñï÷Þò áíÜëïãá ìå ôç ãåùãñáöéêÞ èÝóç, áöïý ï äõôéêüò ÷þñïò âñßóêåôáé óå ïìâñïóêéÜ êáé óõíåðþò ïé ìåôñÞóåéò ôùí åêåß óôáèìþí åìöáíßæïíôáé ìå ìéêñüôåñåò ôéìÝò óå ó÷Ýóç ìå áõôÝò ôùí áíáôïëéêþí ðåñéï÷þí. ÁõîáíïìÝíïõ ôïõ õøïìÝôñïõ, áõîÜíåôáé ç åðßäñáóç ôçò Ýêèåóçò ëüãù ôçò áýîçóçò ôçò ôá÷ýôçôáò ôùí áíÝìùí êáé ôçò áýîçóçò ôùí ðáñáôçñïýìåíùí êëßóåùí. Ï óõíäõáóìüò ôùí êëéìáôéêþí ôýðùí êáé ôïõ Ýíôïíïõ ãåùëïãéêïý õðïâÜèñïõ Ý÷åé ïäçãÞóåé óôç äçìéïõñãßá åíüò óýíèåôïõ ìùóáéêïý ïéêïóõóôçìÜôùí, ÷ùñßò íá êáèïñßæïíôáé ðëÞñùò ôá üñéÜ ôïõò. Óýìöùíá ìå ôïí ÍôÜöç (1989) ç âëÜóôçóç ôïõ Ïëýìðïõ êáé éäéáßôåñá ç êáôáíïìÞ ôçò óå óõíÜñôçóç ìå ôï õðåñèáëÜóóéï ýøïò ðáñïõóéÜæåé ðÜñá ðïëëÝò éäéáéôåñüôçôåò. Ðéï óõãêåêñéìÝíá, óõ÷íÜ åìöáíßæåôáé ìéá áíáóôñïöÞ ôùí æùíþí âëÜóôçóçò óå ôñüðï ðïõ íá äçìéïõñãåßôáé ìéá áíáñ÷ßá óôçí êáôáíïìÞ ôçò. Óýìöùíá ìå ôïí ßäéï óõããñáöÝá áõôü ïöåßëåôáé óôçí ðïéêéëßá ôùí ìéêñïêëéìÜôùí ðïõ äçìéïõñãïýí ôï ðÝôñùìá, ïé åêèÝóåéò êáé ôï Ýíôïíï áíÜãëõöï. Óõíåðþò, ôá ïéêïóõóôÞìáôá ðïõ áíáëýïíôáé ðáñáêÜôù áðïôåëïýí ìéá áðëïðïßçóç ôçò õðÜñ÷ïõóáò êáôÜóôáóçò. ÄáóéêÜ ÏéêïóõóôÞìáôá á) ÏéêïóõóôÞìáôá áåéöýëëùí ðëáôõöýëëùí (maquis) Áðáíôþíôáé óôçí áíáôïëéêÞ êáé âüñåéá ðëåõñÜ ôïõ Ïëýìðïõ êáé óå õøüìåôñï 300- 600 ìÝôñùí. Ôá ïéêïóõóôÞìáôá áõôÜ áíÞêïõí óôçí åõìåóïãåéáêÞ æþíç âëÜóôçóçò, áðïôåëïýìåíá áðü ôá ðáñáêÜôù åßäç: Ôçí ÁñéÜ (Quercus ilex), ôç ÃëõóôñïêïõìáñéÜ
29 (Arbutus andrachne), ôï ÐïõñíÜñé (Quercus coccifera), ôçí ÊïõìáñéÜ (Arbutus unedo), ôï Öéëëßêé (Phillyrea latifolia), ôçí ¢ñêåõèï (Juniperous oxycendrus), ôï Ñåßêé (Erica arborea). Öõëëïâüëá ðëáôýöõëëá ðïõ åìöáíßæïíôáé åßíáé ï ÖñÜîïò (Fraxinus ornus), ï ÓöÝíäáìïò (Acer monspessulanum), ç ÊïõôóïõðéÜ (Celtis siliquastrum), ôï ×ñõóüîõëï (Cotinus coggygria), ç ÌåëéêïêéÜ (Celtis australis), ç ÐéêñïäÜöíç (Nerium oleander) êáé ç ÄÜöíç (Laurus nobilis). Óôá øçëüôåñá óçìåßá ôçò æþíçò áõôÞò õðÜñ÷ïõí Üôïìá Ìáýñçò ðåýêçò (Pinus nigra) êáé Õâñéäïãåíïýò ÅëÜôçò (Abies borissii regis). Óôç äõôéêÞ êáé íüôéá ðëåõñÜ ôïõ Ïëýìðïõ åìöáíßæïíôáé ïéêïóõóôÞìáôá ðïõ áíÞ- êïõí óôçí ðáñáìåóïãåéáêÞ æþíç âëÜóôçóçò êáèþò ôï êëßìá ãßíåôáé ðåñéóóüôåñï çðåéñùôéêü êáé îçñü. Ïé ðëåõñÝò áõôÝò åßíáé ðåñéóóüôåñï áðïãõìíùìÝíåò áðü âëÜóôçóç åîáéôßáò ôùí óõíå÷þí ðéÝóåùí (âüóêçóç, ëáèñïûëïôïìßåò, ðõñêáãéÝò), åíþ áðïôåëïýí ôìÞìáôá õðïâáèìéóìÝíùí äñõïäáóþí ôá ïðïßá áíôéêáôá- óôÜèçêáí áðü ôï ðïõñíÜñé (Quercus coccifera) ìå ìåñéêÜ õðïëåßìáôá Äñõüò. Ç æþ- íç áõôÞ öôÜíåé ìÝ÷ñé ôï õøüìåôñï ôùí 1.200 ìÝôñùí. â) ÏéêïóõóôÞìáôá èåñìüâéùí öõëëïâüëùí ðëáôõöýëëùí Óå áõôÞ ôçí êáôçãïñßá áíÞêïõí ôá äÜóç ôçò Äñõüò (Quercus sp.) ôçò ÊáóôáíéÜò (Castanea sativa) óå ìåßîç ìå Üëëá öõëëïâüëá ðëáôýöõëëá åßäç. Ôá ïéêïóõóôÞ- ìáôá áõôÜ áðáíôþíôáé ðåñéïñéóìÝíá óôç Âüñåéá êáé ÂïñåéïáíáôïëéêÞ ðëåõñÜ ôïõ Ïëýìðïõ. Óôçí ÁíáôïëéêÞ ðëåõñÜ, áðáíôþíôáé êáôÜ ìÞêïò ôïõ ïäéêïý äéêôýïõ ÊáñõÜò-ËåðôïêáñõÜò. Ç åðÝêôáóç ôçò ïéêéóôéêÞò áíÜðôõîçò ðïõ Ý÷åé ðáñáôçñçèåß óôçí ðåñéï÷Þ Ý÷åé ïäçãÞóåé óå óôáäéáêÞ õðïâÜèìéóç ôùí óõãêåêñéìÝíùí ïéêïóõ- óôçìÜôùí êáé óå óôáäéáêÞ áíôéêáôÜóôáóÞ ôïõò áðü ôï ðïõñíÜñé (Quercus coccifera). ã) ÏéêïóõóôÞìáôá Ìáýñçò ðåýêçò (Pinus nigra var. pallasiana) Ç Ìáýñç ðåýêç áðïôåëåß ôï êõñßáñ÷ï åßäïò ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ Ïëýìðïõ ðïõ åìöáíßæåôáé ó÷åäüí óå üëåò ôéò ðëåõñÝò ôïõ. ÁíáôïëéêÜ óõíáíôÜôáé ó÷åôéêÜ ÷áìçëÜ óå ìåßîç ìå ôçí ÅëÜôç, åéóåñ÷üìåíç óôç æþíç ôùí áåéöýëëùí ðëáôõöýëëùí ìÝ÷ñé ôï õøüìåôñï ôùí 1.400 ìÝôñùí. Óôç Âüñåéá êáé ÂïñåéïäõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ Ïëýìðïõ ó÷çìáôßæåé ðõêíÜ äÜóç áðü ôï õøüìåôñï ôùí 700 ìÝôñùí ùò ôï õøüìåôñï ôùí 1.700 ìÝôñùí ðåñßðïõ. Óôçí ðëåõñÜ ôïõ Íïôéïáíáôïëéêïý Ïëýìðïõ åìöáíßæïíôáé ÷áñáêôçñéóôéêÜ äÜóç Ìáýñçò ðåýêçò óå ìåßîç ìå Üëëá åßäç êùíïöüñá Þ ðëáôý- öõëëá åßäç. Áðïôåëïýí ðñüóêïðá ïéêïóõóôÞìáôá óôá ïðïßá åéóÝñ÷åôáé óôáäéáêÜ ç ÅëÜôç êáé ç ÏîéÜ. Ç áîßá ôùí ïéêïóõóôçìÜôùí áõôþí åßíáé ôåñÜóôéá áöïý óõ- ãêåíôñþíïõí üëá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ åíüò óýã÷ñïíïõ ðïëõëåéôïõñãéêïý äÜóïõò ìå ïéêïíïìéêÞ, ðñïóôáôåõôéêÞ, áéóèçôéêÞ êáé õäñïíïìéêÞ óçìáóßá (Zagas et al. 2011). ÐáñÜëëçëá, õðïóôçñßæïõí Ýíá ìåãÜëï áñéèìü åéäþí ðáíßäáò êáé ÷ëùñßäáò ìå õøç- ëïýò äåßêôåò âéïðïéêéëüôçôáò.
30 ä) ÏéêïóõóôÞìáôá ÅëÜôçò (Abies borisii regis) Ç åìöÜíéóç ôùí ïéêïóõóôçìÜôùí áõôþí åßíáé ó÷åôéêÜ ðåñéïñéóìÝíç óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ. Åìöáíßæåôáé êáôÜ êçëßäåò óå ðáñáãùãéêÜ ôìÞìáôá ôïõ Âïñåéï- äõôéêïý, Âüñåéïõ, Âïñåéïáíáôïëéêïý, Áíáôïëéêïý êáé Íïôéïáíáôïëéêïý Ïëýìðïõ. ÓõìðåñéöÝñåôáé êáé áõôÞ óáí ðñüóêïðï åßäïò öôÜíïíôáò óå õøüìåôñï ùò êáé 300 ìÝôñùí, áíáãåííþìåíç åýêïëá êÜôù áðü ôçí êüìç ôùí Üëëùí äÝíôñùí ùò óêéüöõ- ôï åßäïò. Ôá ïéêïóõóôÞìáôá áõôÜ åßíáé éäéáßôåñá åíôõðùóéáêÜ ìå éäéáßôåñç áéóèç- ôéêÞ áîßá. å) ÏéêïóõóôÞìáôá ÏîéÜò (Fagus sp.) Ç åìöÜíéóç ôùí ïéêïóõóôçìÜôùí áõôþí óôïí ¼ëõìðï ðåñéïñßæåôáé óôéò Âüñåéåò, ðáñáãùãéêüôåñåò êáé õãñüôåñåò èÝóåéò. ÐáñÜëëçëá, äåí åßíáé äõíáôü íá ôáîéíï- ìçèïýí ãéá ôï ëüãï üôé ç åìöÜíéóç ôçò ïîéÜò åßíáé áæùíéêÞ êáé åìöáíßæåôáé áêüìç êáé óå õøüìåôñá ÷áìçëüôåñá áðü áõôÜ ðïõ åìöáíßæåôáé ç Ìáýñç ðåýêç. ÃåíéêÜ ç æþíç åìöÜíéóÞò ôçò óôï ¼ëõìðï êõìáßíåôáé áðü 800 ùò 1.800 ìÝôñá. óô) ÏéêïóõóôÞìáôá ëåõêüäåñìçò ðåýêçò (Pinus heldreichii) Ôá óðáíéüôáôá áõôÜ ïéêïóõóôÞìáôá áðáíôþíôáé óôçí ÁíáôïëéêÞ ðëåõñÜ ôïõ Ïëýìðïõ õðü ôç ìïñöÞ ôùí ðñüóêïðùí ìåôáâáôéêþí ïéêïóõóôçìÜôùí óôá ïðïßá åéóÝñ÷åôáé ç ÅëÜôç êáé ç ÏîéÜ êáé ìå ôç ìïñöÞ ôùí äéáñêþí, åäáöéêÜ åîáñôþìåíùí ôåëéêþí ïéêïóõóôçìÜôùí (ÆÜãêáò 1994) . Áñ÷ßæåé íá åìöáíßæåôáé áðü ôï õøüìåôñï ôùí 1.100 ìÝôñùí óå ìåßîç ìå ôç Ìáýñç ðåýêç êáé ôçí ÏîéÜ åíþ áðü ôá 1.400 ìÝôñá êáé Üíù åìöáíßæåôáé óå áìéãåßò óõóôÜäåò. ÐÜíù áðü ôá 2.000 ìÝôñá áñáéþíåé ç åì- öÜíéóÞ ôçò áëëÜ óðïñáäéêÜ åìöáíßæåôáé áêüìç êáé óôá 2.500 ìÝôñá, äçìéïõñ- ãþíôáò ôá õøçëüôåñá äáóïüñéá ôùí Âáëêáíßùí. æ) ÕðáëðéêÜ êáé áëðéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá Ôá üñéá ôùí äáóþí ôïõ Ïëýìðïõ ðïéêßëïõí åîáñôþìåíá áðü ôçí Ýêèåóç. ÁíáôïëéêÜ öôÜíïõí ìÝ÷ñé ôá 2.500-2.600 ìÝôñá åíþ óôç ÄõôéêÞ êáé Íüôéá ðëåõñÜ åíôïðßæïíôáé ðïëý ÷áìçëüôåñá. ÌåôÜ ôç æþíç ôïõ äÜóïõò åìöáíßæåôáé ìéá ëùñßäá ìå Ýñðïíôåò èÜìíïõò üðùò ç ¢ñêåõèïò (Juniperous communis var. nana) êáé ç ïëåïåéäÞò ÄÜöíç (Daphne oleoides) êáé óôç Âüñåéá ðëåõñÜ ôï ëåãüìåíï Óôáöýëëé ôùí Áñêïýäùí (Arcrostaphyllos uva ursi) êáé ç áãñéïôñéáíôáöõëëéÜ (Rosa pendulina) (Strid 1980, ÍôÜöçò 1989, ÆÜãêáò 1994). ÐÜíù áðü ôç æþíç áõôÞ åêôåßíïíôáé ôá áëðéêÜ ëéâÜäéá óôá ïðïßá óõíáíôþíôáé ðëçèþñá ÷ïñôïëéâáäéêþí ïéêïóõóôçìÜôùí üðïõ óõììåôÝ- ÷ïõí ðÜíù áðü 150 åßäç, 12åê. ôùí ïðïßùí åßíáé åíäçìéêÜ ôïõ Ïëýìðïõ (ÍôÜöçò 1989). ÓõìðåñáóìáôéêÜ, ç ðïéêéëßá ôùí ïéêïóõóôçìÜôùí ôïõ Ïëýìðïõ åßíáé ìåãÜëç üðùò åðßóçò êáé ç ïéêïëïãéêÞ ôïõò óçìáóßá. ÐñïóöÝñïõí áíåðáíÜëçðôåò åõêáéñßåò áíáøõ÷Þò êáé ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò, ñõèìßæïõí ôï ìéêñïêëßìá ôçò ãýñù ðåñéï÷Þò, âåëôéþíïõí ôçí ðïéüôçôá ôïõ íåñïý êáé ôïõ áôìïóöáéñéêïý áÝñá,
31 ðñïóôáôåýïõí ôï åäáöéêü óôñþìá êáé ôïõò ïéêéóìïýò áðü öõóéêÝò êáôáóôñïöÝò åíþ óõíôçñïýí åäþ êáé äåêáåôßåò ôïõò ðáñáäáóüâéïõò ðëçèõóìïýò. Ùóôüóï, üóï ìåãÜëç åßíáé ç ïéêïëïãéêÞ óçìáóßá ôïõò ôüóï ìåãÜëç åßíáé êáé ç åõáéóèçóßá ôïõò áðÝíáíôé óå õðïâáèìéóôéêïýò ðáñÜãïíôåò üðùò ç ëáèñïûëïôïìßá, ç õðåñâüóêçóç êáé ïé ðõñêáãéÝò. Ãéá ôï ëüãï áõôü ç ðñïóôáóßá ôïõò èá ðñÝðåé íá áðïôåëåß âáóéêü óôü÷ï ôùí ôïðéêþí êïéíùíéþí êáé ôùí áíèñþðùí ðïõ ôéò áðáñôßæïõí.
32 ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ
ÅéäéêÞ ÐåñéâáëëïíôéêÞ ÌåëÝôç Åèíéêïý Äñõìïý Ïëýìðïõ. Õ.ÐÅ.×Ù.Ä.Å. Ä/íóç Ðåñéâáëëïíôéêïý Ó÷åäéáóìïý, ÔìÞìá Äéá÷åßñéóçò Öõóéêïý ÐåñéâÜëëïíôïò. ÁèÞíá. ÄåêÝìâñéïò 2003. ÍôÜöçò, Ó. 1989. ÂëÜóôçóç êáé ïéêïëïãéêÝò éäéáéôåñüôçôåò ôïõ Ïëýìðïõ. Åðéóô. Åð. ÔìÞìáôïò Äáóïëïãßáò êáé Öõóéêïý ÐåñéâÜëëïíôïò, Ôüìïò ËÂ/1. Áñéèì. 24. Óåë. 561-567. Strid, A. 1980. ÖõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ. Ìïõóåßï ÃïõëáíäñÞ ÖõóéêÞò Éóôïñßáò. ÁèÞíá. ÆÜãêáò, È. 1994. Ôá ïéêïóõóôÞìáôá ôïõ Ïëýìðïõ êáé ðñïôÜóåéò ãéá ôçí áíüñèùóç ôùí õðïâáèìéóìÝíùí ïéêïóõóôçìÜôùí ôùí äõôéêþí êáé íüôéùí ðëáãéþí ôïõ. ÅðéóôçìïíéêÞ Åðåôçñßäá ôïõ ÔìÞìáôïò Äáóïëïãßáò êáé Öõóéêïý ÐåñéâÜëëïíôïò. Ôüìïò ËÆ: 338-346. Zagas, Th. D., Raptis, D.I., Zagas, D. Th. 2011. Identifying and mapping the protective forests of southeast Mt. Olympus as a tool for sustainable ecological and silvicultural planning, in a multi-purpose forest management framework. Ecological Engineering 37:286-293.
33 ÐÑÏÓÔÁÔÅÕÏÌÅÍÅÓ ÐÅÑÉÏ×ÅÓ, ÄÁÓÉÊÁ ÏÉÊÏÓÕÓÔÇÌÁÔÁ ÊÁÉ ÅÑÌÇÍÅÉÁ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÏÓ Ìáñôßíïò Ãêáßôëé÷ ÄéåõèõíôÞò ÅëëçíéêÞò Åôáéñßáò Ðñïóôáóßáò ôçò Öýóçò Ç ßäñõóç ôïõ Åèíéêïý ÐÜñêïõ Yellowstone óôéò Ç.Ð.Á., ôï 1872 Þôáí ç ðñþôç ðñïóðÜèåéá ãéá ôç èåóìïèÝôçóç ðñïóôáôåõüìåíùí öõóéêþí ðåñéï÷þí óå ðáãêüóìéï åðßðåäï. Áðü ôüôå ùò óÞìåñá, Ý÷ïõí êçñõ÷èåß óå üëï ôïí êüóìï ÷éëéÜäåò ðñïóôáôåõüìåíåò ðåñéï÷Ýò, ïé ïðïßåò áíÜëïãá ìå ôçí åîåéäßêåõóç ôùí óôü÷ùí ôïõò êáé ôá åðéìÝñïõò ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõò õðÜãïíôáé óå äéÜöïñåò êáôçãïñßåò ðñïóôáóßáò (åèíéêÜ ðÜñêá, öõóéêÜ ðÜñêá, ìíçìåßá ôçò öýóçò, öõóéêÜ êáôáöýãéá, ðñïóôáôåõüìåíá ôïðßá, ê.ë.ð.). Óôçí ÅëëÜäá, ç ðñþôç ðñïóôáôåõìÝíç ðåñéï÷Þ, ï Åèíéêüò Äñõìüò Ïëýìðïõ éäñýèçêå ôï 1938, âÜóåé ôïõ íüìïõ 856/37. ÕðÞñ÷áí, ùóôüóï êáé êÜðïéá ðñïãåíÝóôåñá íïìïèåôÞìáôá ôá ïðïßá üñéæáí ôçí ðñïóôáóßá ïñéóìÝíùí ðåñéï÷þí, üðùò ï íüìïò 4273/29 ðïõ åß÷å åéóáãÜãåé ôïí èåóìü ôùí «Ðñïóôáôåõôéêþí Äáóþí». Ç ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç äéáèÝôåé íïìéêü êáé èåóìéêü ðëáßóéï ãéá ôçí ðñïóôáóßáò ôçò öýóçò, áðü ôá ðëÝïí ðñùôïðüñá ðáãêïóìßùò, ìå áêñïãùíéáßï ëßèï ôéò ïäçãßåò ãéá ôá ¢ãñéá ÐôçíÜ (79/409) êáé ãéá ôïõò Ïéêïôüðïõò (92/43) ðïõ áðïôåëïýí ôç âÜóç ôïõ åõñùðáúêïý äéêôýïõ ðñïóôáôåõüìåíùí ðåñéï÷þí Natura 2000 (Öýóç 2000). Óýìöùíá ìå ôéò óýã÷ñïíåò áíôéëÞøåéò ðïõ äéÝðïõí ôçí ðñïóôáóßá, êáëïýìáóôå íá äéá÷åéñéóôïýìå ôéò ðåñéï÷Ýò áõôÝò ìå ôñüðï áåéöïñéêü, ðïõ íá åîáóöáëßæåé áöåíüò ôçí ðñïóôáóßá ôçò öýóçò êáé áöåôÝñïõ ôç óõíÝ÷éóç ôùí áíèñùðßíùí äñáóôçñéïôÞôùí. Ï üñïò «åñìçíåßá ðåñéâÜëëïíôïò» áðïäßäåé óôá åëëçíéêÜ ôïí áããëéêü üñï «enviro- nmental interpretation», ðïõ åìöáíßæåôáé ðñþôç öïñÜ óôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá ôç äåêáåôßá ôïõ 1950 áðü ôïí Freeman Tilden êáé öôÜíåé ìÝ÷ñé ôéò ìÝñåò ìáò, ìå ôç óýã÷ñïíç êáé äéåóôáëìÝíç Ýííïéá ðïõ ôïõ ðñïóäßäïõí åñåõíçôÝò üðùò ï ãíùóôüò Âñåôáíüò äáóïëüãïò Oliver Rackam. Ç åñìçíåßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò áðïôåëåß ìéá äéáäéêáóßá ðïõ áðïêáëýðôåé Ýííïéåò, óõó÷åôßóåéò êáé éóôïñßåò óôï ðåñéâÜëëïí, óõ÷íÜ áíáäåéêíýïíôáò ôç óýíäåóç áíÜìåóá óå óôïé÷åßá ôçò öõóéêÞò êáé ðïëéôéóôéêÞò êëçñïíïìéÜò. Ç äéáäéêáóßá áõôÞ óõíôåëåßôáé êõñßùò ìÝóá áðü ôçí áðüêôçóç âéùìáôéêþí åìðåéñéþí ôïõ êïéíïý áðü ôçí åðáöÞ ìå áíôéêåßìåíá, æþá, öõôÜ, ôïðßá, êáèþò êáé ìÝóá áðü åéäéêÝò îåíáãÞóåéò êáé åðéóêÝøåéò óå ÊÝíôñá ÐåñéâáëëïíôéêÞò Ðëçñïöüñçóçò (Ê.Ð.Å.) êáé Ìïõóåßá. Ç åñìçíåßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò óõìâÜëåé óôçí áýîçóç ôçò ãíþóçò êáé ôçò êáôáíüçóçò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, áõîÜíïíôáò Ýôóé ôçí åõáéóèçôïðïßçóç ôïõ êïéíïý êáé óõíåéóöÝñïíôáò óôçí ðñïóôáóßá êáé äéáöýëáîç ôçò öõóéêÞò êáé ðïëéôéóôéêÞò ìáò êëçñïíïìéÜò.
34 «Ç ÁÍÁÐÔÕÎÉÁÊÇ ÅÔÁÉÑÅÉÁ ÍÏÌÏÕ ËÁÑÉÓÁÓ ÁÍÁÐÔÕÎÉÁÊÇ ÁÍÙÍÕÌÇ ÅÔÁÉÑÅÉÁ Ï.Ô.Á. ÊÁÉ ÏÉ ÁÍÁÐÔÕÎÉÁÊÅÓ ÐÁÑÅÌÂÁÓÅÉÓ ÓÔÉÓ ÐÁÑÁÏËÕÌÐÉÅÓ ÐÅÑÉÏ×ÅÓ». ÌçíÜò Èåüäùñïò Ðñüåäñïò ôçò Á.Å.ÍÏ.Ë. Á.Å Ç ÁíáðôõîéáêÞ Åôáéñåßá Íïìïý ËÜñéóáò ÁíáðôõîéáêÞ Áíþíõìç Åôáéñåßá ÏÔÁ « Á.Å.ÍÏ.Ë. Á.Å.» éäñýèçêå ôïí Éïýíéï ôïõ 1992 ìåôÜ áðü áðüöáóç ôùí êõñéüôåñùí «êïéíùíéêþí åôáßñùí» ôçò Åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò êáé ìå áöïñìÞ ôçí áíÜãêç äéá÷åßñéóçò – õëïðïßçóçò ôïõ ðñïãñÜììáôïò LEADER ãéá ôçí Åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò. Åßíáé áíþíõìç åôáéñåßá ìå êýñéïõò ìåôü÷ïõò óÞìåñá, ôïõò ÏÔÁ ôçò Ðåñéöåñåéá- êÞò Åíüôçôáò ËÜñéóáò (ÄÞìïé Åëáóóüíáò, ÁãéÜò , Ôåìðþí êáé ÊéëåëÝñ), ôçí ÁéñåôÞ ÐåñéöÝñåéá Èåóóáëßáò, ôç ÔïðéêÞ ¸íùóç ÄÞìùí êáé ÊïéíïôÞôùí (ÔÅÄÊ) Í. ËÜñéóáò êáèþò êáé Üëëïõò öïñåßò (ÅÁÓ Åëáóóüíáò , Ìçôñüðïëç Åëáóóüíáò , ÅðéìåëçôÞñéï ê.á.). Êáëýðôåé üëç ôçí ÐåñéöåñåéáêÞ Åíüôçôá ËÜñéóáò êáé áðü ôïí Éïýíéï ôïõ 2008 ìåôáôñÜðçêå ðëÝïí óå ÁíáðôõîéáêÞ Áíþíõìç Åôáéñåßá ÏÔÁ . Ç Ýäñá ôçò âñßóêåôáé óôçí Åëáóóüíá, áëëÜ äéáèÝôåé êáé ðáñÜñôçìá óôç ËÜñéóá, þóôå íá åîõðçñåôïýíôáé Üñôéá üëåò ïé ðåñéï÷Ýò åõèýíçò ôçò. Ç Åôáéñåßá ìáò õëïðïßçóå ôï ðñüãñáììá Leader I óôçí Åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò, ôá ðñïãñÜììáôá Leader IÉ êáé Leader+ óôçí Åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò êáé óôçí ðåñéï÷Þ Ôåìðþí - ÊéóóÜâïõ, êáèþò êáé ôá ðñïãñÜììáôá Ï.Ð.Á.Á.×. Â.Á ÔìÞìáôïò Íïìïý ËÜñéóáò êáé ÊÜôù Ïëýìðïõ - ÊéóóÜâïõ, êáèþò êáé ðïëëÜ Üëëá ìéêñüôåñá ðñï- ãñÜììáôá. ÓÞìåñá ç Á.Å.ÍÏ.Ë. Á.Å., äéáèÝôïíôáò ôçí ôå÷íïãíùóßá áëëÜ êáé ôçí åìðåéñßá, äéá÷åéñßæåôáé êáé õëïðïéåß ôï åãêåêñéìÝíï Ôïðéêü Ðñüãñáììá LEADER óôá ðëáßóéá ôïõ ¢îïíá 4- ÅöáñìïãÞ ôçò ðñïóÝããéóçò LEADER ãéá ôçí ðåñßïäï 2007-2013 ãéá ôç ÐåñéöåñåéáêÞ Åíüôçôá ËÜñéóáò êáé áíáìÝíåé ôçí åìðëïêÞ ôçò êáé óôçí õëïðïßçóç ôïõ ¢îïíá 3 ôïõ ÐñïãñÜììáôïò ÁãñïôéêÞò ÁíÜðôõîçò 2007-2013. Ï íÝïò Êáëëéêñáôéêüò ÄÞìïò Åëáóóüíáò, ðáñÜ ôçí ðñüïäï ðïõ óçìåßùóå ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, åîáêïëïõèåß íá áíÞêåé óôçí êáôçãïñßá ôùí ìåéïíåêôéêþí êáé ðñïâëçìáôéêþí, ó÷åôéêÜ áðïìïíùìÝíùí ðåñéï÷þí ôçò ÅëëÜäáò. Áò èõìçèïýìå üôé Ý÷åé : Á) Óáöþò áãñïôéêü êáé êôçíïôñïöéêü ÷áñáêôÞñá. Â) ÖõóéêÞ áðïìüíùóç áðü ôïí ðåñéöåñåéáêü êáé åõñýôåñï åèíéêü ÷þñï, ëüãù ôçò ìïñöïëïãßáò ôïõ åäÜöïõò êáé ôçò ìç ïëïêëÞñùóçò ôùí âáóéêþí Ýñãùí õðïäïìÞò. Ã) Ó÷åôéêÜ ÷áìçëü âáèìü áðáó÷üëçóçò, ðïõ ãßíåôáé áêüìá ÷áìçëüôåñïò ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò ëüãù ôçò ìïñöÞò ôçò áðáó÷üëçóçò (ãåùñãïêôçíïôñïößá), êáé ÷áìçëÞ ðáñáãùãéêüôçôá åñãáóßáò.
35 Ä) ÐëçèõóìéáêÞ ìåßùóç êáé öèßíïõóá êïéíùíéêÞ óõíï÷Þ. Å) ÅëÜ÷éóôç óõììåôï÷Þ ôïõ äåõôåñïãåíïýò ôïìÝá óôï ðáñáãüìåíï ðñïúüí. Ç ôáõôü÷ñïíç éó÷ýò ôùí ðáñáðÜíù äçìéïõñãåß äõóìåíÝò êëßìá ãéá ôéò ðñïóðÜ- èåéåò áíÜðôõîçò ôïõ ôüðïõ êáé åßíáé åëÜ÷éóôåò ïé ðåñéðôþóåéò éäéùôéêþí ðáñåì- âÜóåùí – åðåíäýóåùí ðïõ õëïðïéÞèçêáí ìå ßäéïõò ðüñïõò êáé êáôÜöåñáí íá åðéâéþóïõí. Ìïíüäñïìïò ëïéðüí ãéá ôïí ÄÞìï Åëáóóüíáò åßíáé ç õéïèÝôçóç íÝùí óôñáôçãéêþí áíÜðôõîçò, ïé ïðïßåò èá åíéó÷ýóïõí ôï ìïíôÝëï åðéâßùóçò ðïõ ãéá ÷ñüíéá âáóß- æåôáé óôéò ðáñáäïóéáêÝò öõôéêÝò êáëëéÝñãåéåò (óéôçñÜ, êáëáìðüêé, êáðíüò) êáé óôçí êôçíïôñïößá (ãÜëá, êñÝáò, ôõñïêïìéêÜ). ÅéäéêÜ ãéá ôïí áãñïôéêü ôïìÝá èá ðñïôåß- íïõìå Ýíáí óõíäõáóìü äñÜóåùí ìå ôçí óõììåôï÷Þ üëùí ôùí åìðëåêïìÝíùí öï- ñÝùí óôçí óõíÝ÷åéá ôçò ðáñïõóßáóçò. Åßíáé áíÜãêç íá ÷áñá÷èïýí íÝïé Üîïíåò êýñéáò Þ óõìðëçñùìáôéêÞò áðáó÷üëçóçò ôïõ åíåñãïý ðëçèõóìïý, ðïõ èá ôïõ äþóïõí êßíçôñï íá óõíå÷ßóåé íá ìÝíåé óôïí ôüðï ðïõ ôïí ãÝííçóå. ¸íá ìÝñïò ëïéðüí ôçò æçôïýìåíçò áíÜðôõîçò åßíáé ôï êïììÜôé ôïõ ïéêïôïõñéóìïý. Ðñïò áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç êéíÞèçêå ç ÁíáðôõîéáêÞ Åôáéñåßá Íïìïý ËÜñéóáò « Á.Å.ÍÏ.Ë. Á. Å.» Ç ïéêïôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç ôùí ðáñáïëýìðéùí ðåñéï÷þí êáé ïé áðáéôïýìåíåò áíáðôõîéáêÝò ðáñåìâÜóåéò ãéá ôçí åðßôåõîç ôçò, Þôáí ôï âáóéêü ìÝëçìá ôçò åôáéñåßáò ìáò áðü ôçí ßäñõóç ôçò ìÝ÷ñé êáé óÞìåñá. Ôé åßíáé üìùò ç ïéêïôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç åíüò ôüðïõ; ÁðëÜ ôçí ïñßæïõìå óáí ôçí äéáäéêáóßá åêåßíç ìå ôçí ïðïßá ìßá ðåñéï÷Þ, áöïý áíáäåßîåé ôçí ''öõóéêÞ ôçò ðñïßêá'' (âïõíÜ, äÜóç, ðïôÜìéá, èÝóåéò öõóéêïý êÜë- ëïõò), ôçí ''ðñïãïíéêÞ ôçò ðñïßêá'' (ìíçìåßá, ïéêéóìïß) êáé ôçí ''ðáñáãùãéêÞ ôçò ðñïßêá'' (ôïðéêÜ ðñïúüíôá), ìå ôïí áðáñáßôçôï óåâáóìü, êáé ðñïåôïéìÜóåé ðñï- óåãìÝíåò õðïäïìÝò öéëïîåíßáò, åóôßáóçò & ðáñï÷Þò ëïéðþí õðçñåóéþí ãéá ôïí åðéóêÝðôç, ìå ôçí êáôÜëëçëç ðñïâïëÞ ôùí ðëåïíåêôçìÜôùí ôçò, êáôáöÝñíåé íá äçìéïõñãÞóåé êáíïíéêÞ ñïÞ åðéóêåðôþí, ìå åõåñãåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá ãéá ôçí ïéêïíïìßá ôçò. ÌåãÜëïò áñùãüò ó' áõôÞ ôçí ðñïóðÜèåéá ðïõ êáôÝâáëëå ç åôáéñåßá ìáò, åäþ êáé ðåñßðïõ åßêïóé ÷ñüíéá, åßíáé ôá ðñïãñÜììáôá áãñïôéêÞò áíÜðôõîçò, ðïõ åêðï- ñåýïíôáé áðü ôï Õðïõñãåßï ÁãñïôéêÞò ÁíÜðôõîçò êáé Ôñïößìùí. Åßôå ìå ôçí ìïñöÞ ôçò ÊïéíïôéêÞò Ðñùôïâïõëßáò Leader, ðïõ Þôáí ç êõñßáñ÷ç ðçãÞ ÷ñçìáôïäüôçóçò êáé óôá ôÝóóåñá ÊïéíïôéêÜ Ðëáßóéá ÓôÞñéîçò, åßôå ìå ôçí ìïñöÞ ôùí ÏëïêëçñùìÝíùí ÐñïãñáììÜôùí ÁíÜðôõîçò Áãñïôéêïý ×þñïõ (Ï.Ð.Á.Á.×.), ðïõ åìöáíßóôçêáí óôï 3ï Êïéíïôéêü Ðëáßóéï ÓôÞñéîçò êáé óõíå÷ßæïíôáé êáé óôï 4ï, óõíÝâáëëáí áðïöáóéóôéêÜ óôçí, êáôÜ ãåíéêÞ ïìïëïãßá, áëëáãÞ ôïõ ôïðßïõ óôçí Ðåñéï÷Þ ìáò.
36 Åßíáé óçìáíôéêÞ âïÞèåéá ç åðéäüôçóç, ðïõ îåêßíçóå áðü 60 % óôï óõíïëéêü êüóôïò ôçò åðÝíäõóçò óôï 1ï Êïéíïôéêü Ðëáßóéï ÓôÞñéîçò ãéá íá öôÜóåé óôï 50% óôá íÝá ðñïãñÜììáôá ôïõ 4ïõ Ê.Ð.Ó., êáé åßíáé éêáíÞ ãéá íá áõîÞóåé ôçí åðåíäõôéêÞ åîùóôñÝ- öåéá ôùí êáôïßêùí ôçò ðåñéï÷Þò ìáò. Åßíáé ãíùóôÞ ç êáôÜóôáóç óôçí ðñþçí Åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò ðñéí ôçí åíåñãïðïßçóç ôùí ðáñåìâÜóåùí ôïõ Õðïõñãåßïõ ÁãñïôéêÞò ÁíÜðôõîçò & Ôñïößìùí (Leader êáé óôéò ôñåéò ðñïãñáììáôéêÝò ðåñéüäïõò & Ï.Ð.Á.Á.×. óôçí 3ç ÐñïãñáììáôéêÞ Ðåñßï- äï). Ïé ëéãïóôÝò õðïäïìÝò öéëïîåíßáò ðïõ õðÞñ÷áí Þôáí ðñïóáíáôïëéóìÝíåò ïõóéáóôéêÜ óôçí öéëïîåíßá ìüíï ãéá ýðíï Ýíá âñÜäõ ìå ðáíôåëÞ Ýëëåéøç óôïé- ÷åéùäþí õðçñåóéþí. ÓÞìåñá üìùò, ìå ôçí âïÞèåéá ôùí ðñïãñáììÜôùí Leader êáé Ï.ÐÁ.Á.×., áõôü ðïõ áíáöÝñèçêå äåí õößóôáôáé. Ç Åëáóóüíá, ïéêïíïìéêü & ðïëéôéêü êÝíôñï ôïõ ÄÞìïõ Åëáóóüíáò, ìðïñåß íá öéëïîåíÞóåé Üíåôá (100) åêáôü Üôïìá ìå óõíèÞêåò äéáìïíÞò áðü ðïëý êáëÝò ùò Üñéóôåò, áíÜëïãá ìå ôï âáëÜíôéï ôïõ åðéóêÝðôç. ÁíáôñÝ÷ïíôáò óôá óôïé÷åßá ðïõ ôçñïýìå óôçí Åôáéñåßá ìáò áðü ôï 1993, ÷ñïíéÜ Ýíáñîçò ôïõ Leader I êáé ìÝ÷ñé ôï ìÝ÷ñé ôï 2009, ÷ñïíéÜ ïëïêëÞñùóçò ôïõ Leader+ , êáé ÷ñçóéìïðïéþíôáò óáí íüìéóìá ôï åõñþ Ý÷ïõìå ôá ðáñáêÜôù : ÓõãêåíôñùôéêÜ óôá (3) Ê.Ð.Ó. ðïõ ðÝñáóáí äçìéïõñãÞèçêáí óôïí íõí ÄÞìï Åëáóóüíáò: 1) üóïí áöïñÜ ôéò õðïäïìÝò öéëïîåíßáò : • Ýíá (1) îåíïäï÷åßï 3 áóôÝñùí, • Ýîé (6) åðé÷åéñÞóåéò åíïéêéáæïìÝíùí äùìáôßùí (áðü ôéò ïðïßåò ïé 4 óôçí Åëáóóüíá), ìéá óôçí ÊñáíÝá, ìéá óôç ÓõêáìéíÝá • Ýíáò (1) îåíþíáò óôçí ÊáñõÜ, • åíþ åêóõã÷ñïíßóôçêå (1) Ýíá îåíïäï÷åßï óôï ËéâÜäé êáé (1) ìßá åðé÷åßñçóç åíïéêéáæïìÝíùí äùìáôßùí óôçí Åëáóóüíá. 2) ôçí êáôáóêåõÞ êáé ôïí åêóõã÷ñïíéóìü ÷þñùí åóôßáóçò, ìå ôçí ìïñöÞ ôçò ðáñáäïóéáêÞò ôáâÝñíáò : • Ôñåéò (3) êáéíïýñéåò ðáñáäïóéáêÝò ôáâÝñíåò (ìßá óôçí Åëáóóüíá, ìéá óôç Äïëß÷ç êáé ìéá óôç ÊáñõÜ), • åêóõã÷ñïíßóôçêáí (2) äýï (ìéá óôçí ÌçëÝá êáé ìéá óôï Ìåóï÷þñé). 3) Ôç äçìéïõñãßá êáé ëåéôïõñãßá ÷þñùí áíáøõ÷Þò – áèëçôéêþí åãêáôáóôÜóåùí – ðáñáäïóéáêþí êáöåíåßùí ðïõ åðßóçò âïçèïýí ôç ïéêïôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîçò åíüò ôüðïõ, âïçèþíôáò óôçí åõ÷Üñéóôç äéáìïíÞ ôïõ åðéóêÝðôç: • ÅííÝá (9) ÷þñïé áíáøõ÷Þò áðü Ï.Ô.Á. – Óõëëüãïõò,
37 • Ìßá (1) áèëçôéêÞ åãêáôÜóôáóç óôçí Åëáóóüíá, • ¸íá (1) ðáñáäïóéáêü êáöåíåßï óôçí ÊñáíéÜ êáé • åêóõã÷ñïíßóôçêáí ôÝóóåñá (4) êáöåíåßá óôçí Åëáóóüíá 4) ôç äçìéïõñãßá åðé÷åéñÞóåùí åíáëëáêôéêïý ôïõñéóìïý ãéá ôçí ïðïßá õðÞñîå ìéêñü åíäéáöÝñïí : • Ï åêóõã÷ñïíéóìüò ôïõ ×éïíïäñïìéêïý ÊÝíôñïõ Ïëýìðïõ. • Ç âåëôßùóç ôïõ Êáôáöõãßïõ óôç èÝóç Âñõóïðïýëåò • ìßá (1) åðé÷åßñçóç åíáëëáêôéêïý ôïõñéóìïý • ç äçìéïõñãßá ôùí åãêáôáóôÜóåùí ôïõ Áåñáèëçôéêïý ÊÝíôñïõ óôçí «ÔïõñôïöùëéÜ» óôá Êáëýâéá 5) ôç äçìéïõñãßá êáé ôùí åêóõã÷ñïíéóìü ìéêñïìåóáßùí åðé÷åéñÞóåùí : • ðÝíôå (5) íÝåò êáé åêóõã÷ñïíßóôçêáí - ìåôáãêáôáóôÜèçêáí äåêÜ åðôÜ (17) 6) ôç äçìéïõñãßá êáé ôùí åêóõã÷ñïíéóìü åðé÷åéñÞóåùí ìåôáðïßçóçò áãñïôéêþí ðñïéüíôùí : • äÝêá Ýîé (16) íÝåò êáé åßêïóé (20) åêóõã÷ñïíßóôçêáí. Áêüìç ÷ñçìáôïäïôÞèçêáí óå üëï ôï ÄÞìï 50 ðáñåìâÜóåéò áíÜäåéîçò èñçóêåõ- ôéêþí êáé éóôïñéêþí ìíçìåßùí, ðïëéôéóôéêþí êÝíôñùí êáé åêäçëþóåùí êáèþò êáé ðñïóôáóßáò -áíÜäåéîçò - áîéïðïßçóçò ôïõ öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò . Îïäåýôçêáí óõíïëéêÜ, êáé óôá (3) Ê.Ð.Ó. êáé ãéá üëåò ôéò äñÜóåéò ðïõ óõìâÜëëïõí óôçí ïéêïôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç ðåñßðïõ 13,5 åêáôïììýñéá åõñþ, áðü ôá ïðïßá êïé- íïôéêÞ êáé åèíéêÞ óõíäñïìÞ Þôáí ôï ðïóü ôùí 7,5 åêáôïììõñßùí. Ôá óõãêåíôñùôéêÜ óôïé÷åßá ãéá (15) äåêáðÝíôå ðåñßðïõ ÷ñüíéá åöáñìïãÞò ôçò ÊïéíïôéêÞò Ðñùôïâïõëßáò Leader äåí åßíáé ïýôå áðïèáññõíôéêÜ, ïýôå âÝâáéá éäéáßôåñá áéóéüäïîá. Ï ÄÞìïò Åëáóóüíáò Ý÷åé êÜíåé êÜðïéá âÞìáôá ðñïò ôçí êáôåýèõíóç ôçò ïéêïôïõ- ñéóôéêÞò áíÜðôõîçò, áëëÜ èá ðñÝðåé íá ãßíïõí áêüìá áñêåôÜ. Êáé âÝâáéá áõôÜ ëÝãïíôáé ìåôÜ ëüãïõ ãíþóåùò, áöïý ç Åôáéñåßá ìáò õëïðïßçóå, ìå åîáßñåóç ôï Leader I, ôçí ÊïéíïôéêÞ Ðñùôïâïõëßá Leader êáé óôçí ðåñéï÷Þ Ôåìðþí - ÊéóóÜâïõ, ìå õðåñäéðëÜóéá ôéìÞ äåéêôþí áðïôåëåóìÜôùí óå ìéêñüôåñç, ÷ñïíéêÜ, ðåñßïäï. Ôé öôáßåé; Ðïëëïß èá ìðïñïýóáí íá ðïõí ç ïéêïíïìéêÞ êáôÜóôáóç ôùí êáôïßêùí ôçò ðåñéï÷Þò êáé ôï ëåéøü åéóüäçìá, ðïõ äåí åðéôñÝðåé åðåíäõôéêÜ áíïßãìáôá. ÅéäéêÜ óÞìåñá ìå ôçí êñßóç ðïõ ìáóôßæåé ôç ÷þñá ìáò êáé öõóéêÜ ôï Ôñáðåæéêü óýóôçìá, áðü üðïõ èá ìðïñïýóáí íá áíôëçèïýí êåöÜëáéá. ¢ëëïé èá áíÝöåñáí ôçí Ýëëåéøç êéíÞôñïõ, áöïý ïé êÜôïéêïé äåí âëÝðïõí íá
38 õößóôáôáé éäéáßôåñç æÞôçóç ãéá ôçí ðáñï÷Þ õðçñåóéþí (öéëïîåíßá, åóôßáóç, äéáìïíÞ) óôïí ôïìÝá ôïõ ïéêïôïõñéóìïý. Éóùò íá Ý÷ïõí äéêéï. Ãéá íá áíáôñáðåß üìùò áõôÞ ç êáôÜóôáóç óçìáíôéêü ñüëï èá ìðïñïýóáí íá ðáéîïõí ïé äéÜöïñåò äñÜóåéò êáé åêäçëþóåéò ðïõ êáôÜ ôï ðáñåëèüí Ýäéíáí æùÞ êáé ÷ñþìá óôçí ðáñáïëýìðéá ðåñéï÷Þ, áëëÜ äåí êáôÜöåñáí íá Ý÷ïõí óõíÝ÷åéá. ÅíäåéêôéêÜ áíáöÝ- ñù ìåñéêÝò: ÐáíåëëÞíéïé êáé äéåèíåßò áãþíåò áéùñïðôåñéóìïý, ÐáíåëëÞíéï êáé Âáëêáíéêü ðñùôÜèëçìá áõôü-moto êñïò, áãþíåò ïñåéâáôéêïý óêé ê.ë.ð.Ãéá íá îáíáæùíôáíÝøïõí üëåò ïé äñÜóåéò èá ðñÝðåé íá åêóõã÷ñïíéóôïýí ïé õðÜñ÷ïõóåò õðïäïìÝò (ïé ïðïßåò ôþñá åßíáé åãêáôáëåéìÝíåò), ðßóôá ÊáëëéèÝáò, ðßóôá áðïãåß- ùóçò áéùñïðôåñéóôþí (''ÔïõñôïöùëéÜ''), ìéêñü áåñïäñüìéï ãéá ôá åëáöñïý ôýðïõ áåñïðëÜíá êáé ôá áíåìüðôåñá, ôç óÞìáíóç ôùí äéáäñïìþí ê.ë.ð., Ýôóé þóôå íá êáëýðôïõí ôéò ðñïäéáãñáöÝò ãéá ôçí äéïñãÜíùóç äéåèíþí êáé åèíéêþí áãþíùí. Ìåñéêïß, ßóùò ðéï áðáéóéüäïîïé, âëÝðïõí üôé ôï ðáé÷íßäé «Ý÷åé ÷áèåß» êáé Ý÷ïõí êáôáëçöèåß áðü ðíåýìá ìïéñïëáôñßáò êáé ìçäåíéóìïý, ôï çèéêü ôïõò âñßóêåôáé óôï íáäßñ êáé óå óõíäõáóìü ìå ìéá ìáêñÜ ðåñßïäï ðñïóáñìïãÞò ðïõ èá ÷ñåéáóôïýí áðü ôï óïê ðïõ õðÝóôçóáí ìå ôçí åöáñìïãÞ ôïõ ''ÊáëëéêñÜôç'' âñßóêïíôáé óå áäéÝîïäï. ÁõôÞ üìùò ôçí êáôÜóôáóç êáëïýíôáé üëïé ïé öïñåßò ôïõ ÄÞìïõ ìáò íá ôçí áðïôñÝ- øïõí ôï ôá÷ýôåñï äõíáôüí, èá Ýëåãá áðü áýñéï êéüëáò íá áíïßîåé Ýíáò óõíå÷Þò êýêëïò åðáöþí êáé áöïý êáèïñéóôïýí ïé óôü÷ïé êáé ïé ðñïûðïèÝóåéò äçìéïõñãßáò åíüò ïñÜìáôïò ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ôüôå íá êáôáôåèåß óôéò ôïðéêÝò êïéíùíßåò ïé ïðïßåò ðñÝðåé íá ðåéóèïýí ìå áðôÜ åðé÷åéñÞìáôá ãéá íá áñ÷ßóåé Ýôóé ç åíåñãïðïßçóç ç ïðïßá åßíáé ðñïáðáéôïýìåíï ãéá ôçí åöáñìïãÞ ïðïéïõäÞðïôå ó÷åäßïõ Þ ìïíôÝëïõ áíÜðôõîçò êáôáôåèåß. Ç Åôáéñåßá ìáò åöáñìüæåé êáé ôï êáéíïýñéï Leader óå êÜðïéïõò áðü ôïõò ïéêéóìïýò ôïõ ÄÞìïõ Åëáóóüíáò (¢îïíáò 4 ôïõ Ð.Á.Á. ''ÁËÅÎÁÍÄÑÏÓ ÌÐÁËÔÁÔÆÇÓ''). Ãéá ôïõò õðüëïéðïõò åöáñìüæåôáé ï ¢îïíáò 3 ôïõ ßäéïõ ðñïãñÜììáôïò, ìå ðáñåìâÜóåéò ðïõ óõìâÜëëïõí óôçí ïéêïôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç êáé ìå ðïóïóôü åðéäüôçóçò 50 %. ÌÞðùò èá Ýðñåðå üëïé ìáò íá ôï «îáíáäïýìå», áöïý áõôÞ ìÜëëïí èá åßíáé êáé ç ôåëåõôáßá åõêáéñßá ãéá åðéäïôçìÝíç õëïðïßçóç åðåíäýóåùí ðñïò ôçí êáôåýèõíóç áõôÞ; Ôüóï óôïí äéáäéêôõáêü ìáò ôüðï www.aenol.gr, üóï êáé óôá ãñáöåßá ôçò åôáéñåßáò óôçí Åëáóóüíá êáé óôçí ËÜñéóá, ôï ðñïóùðéêü ôçò åôáéñåßáò åßíáé óå èÝóç íá ðëçñïöïñÞóåé õðåýèõíá êáé íá êáôåõèýíåé óùóôÜ üóïõò, Ý÷ïíôáò ðåéóôåß üôé ï ôüðïò áõôüò áîßæåé íá åðéâéþóåé, áðïöáóßóïõí íá äçìéïõñãÞóïõí ìßá ïéêïôïõ- ñéóôéêÞ åðÝíäõóç. Ößëåò êáé ößëïé, Ç ðñüôáóç ôçò Á.Å.ÍÏ.Ë. Á.Å., ìå ôçí óõíÝñãåéá üëùí ôùí åìðëåêüìåíùí öïñÝùí, êáèþò êáé ôùí éäéùôþí ôçò ðåñéï÷Þò, åßíáé:
39 1. Ç áîéïðïßçóç ôïõ ðëïýóéïõ öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò ôïõ Ïëýìðïõ, ìå ôá ðïëëÜ ìïíïðÜôéá, ôéò äéáäñïìÝò ìÝóá óôï äÜóïò, ôá öáñÜããéá, ôá ðáëéÜ ãå- öýñéá, ôéò âñýóåò êáé ôïí ðëïýóéï õäáôéêü ïñßæïíôá, 2. Ç áíÜäåéîç ôùí áñ÷áéïëïãéêþí êáé éóôïñéêþí ìíçìåßùí (ïäéêÞ óýíäåóç ôçò Áñ÷áßáò Ôñéðïëßôéäáò ) 3. Ç ðñïþèçóç êáé ðñïâïëÞ ôùí ôïðéêþí âéïëïãéêþí ðñïúüíôùí êáé Ðñïúü- íôùí ÃåùãñáöéêÞò ¸íäåéîçò (áñíÜêé - êáôóéêÜêé Åëáóóüíáò, ôïðéêüò ïßíïò Åëáóóüíáò). Ç ðñïâïëÞ êáé ðñïþèçóç áõôþí èá ìðïñïýóå íá åíéó÷õèåß óçìáíôéêÜ ìå ôçí äçìéïõñãßá ×þñùí Ýêèåóçò êáé ðþëçóçò (ÐñáôÞñéá ôïðéêþí ðñïúüíôùí). 4. Ç äçìéïõñãßá êáé ðñïþèçóç ôïõñéóôéêïý ðáêÝôïõ äéÞìåñçò Þ ôñéÞìåñçò ðáñáìïíÞò ìå ðñïïñéóìü ôçí ðáñáïëýìðéá ðåñéï÷Þ êáé ï åíäéáöÝñùí óõíäõáóìüò âïõíïý (ðáñáïëýìðéá ðåñéï÷Þ ) - èÜëáóóáò (ðáñÜëéá ËÜñé- óáò). ÓõìðëçñùìáôéêÜ, ìå ôçí ïëïêëÞñùóç ôïõ äñüìïõ Âåñäéêïýóéá - ËïããÜ, íá åîåôáóôåß óïâáñÜ ç óýíäåóç ôçò ðáñáïëýìðéáò ðåñéï÷Þò ìå ôïí «áíáãíùñéóìÝíï» ôïõñéóôéêÜ ðñïïñéóìü ÌåôÝùñá. 5. Ç äéåêäßêçóç ðñïãñÜììáôïò áíÜðôõîçò ïñåéíþí üãêùí áíôßóôïé÷ïõ ôïõ ÐÉÍÄÏÓ ìå ôçí ïíïìáóßá ÏËÕÌÐÏÓ. 6. Ç åêðüíçóç ìåëÝôçò óå óõíåñãáóßá ìå ôïõò ðáñáãùãéêïýò öïñåßò ôçò ðåñéï÷Þò ãéá ôçí äéåñåýíçóç êáëëéÝñãåéáò íÝùí ðñïúüíôùí êáé ü÷é ìüíï, ìå ôçí äéáäéêáóßá ôçò ÂéïëïãéêÞò Ãåùñãßáò. Óôü÷ïò ç äçìéïõñãßá ðïéïôéêþí ðñïúüíôùí ìïíáäéêþí ãéá ôïí ôñüðï êáëëéÝñãåéáò ìå ôï üíïìá ÏËÕÌÐÏÓ (ð÷. ìÞëá ÆáãïñÜò). ÕðÜñ÷ïõí ïé åõíïúêÝò ðñïûðïèÝóåéò ãéá íá ðáñá÷èïýí ôÝôïéá ðñïúüíôá ëüãù ôïõ êëßìáôïò êáé õøïìÝôñïõ êáé áõôü öáßíåôáé áðü ôéò ðñïóðÜèåéåò äéáöüñùí åôáéñåéþí ôïõ ÷þñïõ ôùí öñïýôùí íá ðåßóïõí ôïõò ðáñáãùãïýò ãéá êÜôé ôÝôïéï. ÕðÜñ÷åé ç ôå÷íïãíùóßá ãéá ôçí äéáäéêá- óßá ðáñáãùãÞò ìå âéïëïãéêü ôñüðï êáé óôçí ðåñéï÷Þ ìáò, êÜíïíôáò Ýôóé ôï åã÷åßñçìá ðéï åöéêôü. 7. Ç óôï÷åõìÝíç êáé óõíäõáóìÝíç ðñïâïëÞ üëùí ôùí ðáñáðÜíù þóôå íá ðå- ôý÷ïõìå íá äçìéïõñãçèåß êáíïíéêÞ ñïÞ åðéóêåðôþí, ìå åõåñãåôéêÜ áðïôå- ëÝóìáôá ãéá ôçí ïéêïíïìßá ôïõ. Êëåßíïíôáò åäþ äåí îÝñù áí óáò ðñïâëçìÜôéóá ìå üóá óáò áíÝöåñá. Ôï óßãïõñï åßíáé üôé õðÜñ÷ïõí ïé áíôéêåéìåíéêÝò ðñïûðïèÝóåéò þóôå o ÄÞìïò Åëáóóüíáò íá îõ- ðíÞóåé áðü ôï ëÞèáñãï êáé íá âáäßóåé êáé áõôüò, üðùò êáé áñêåôÝò Üëëåò ðåñéï÷Ýò
40 ôçò ÷þñáò ìáò, óôïí äñüìï ôçò áíÜðôõîçò. ¹äç ãßíïíôáé ïé ðñþôåò ðñïóðÜèåéåò ìå êÜðïéåò ðñùôïâïõëßåò ðïõ ðáßñíïõìå óáí íÝï Ä.Ó. ãéá ôçí áíáâÜèìéóç ôçò åôáé- ñåßáò þóôå íá ìåôáôñáðåß áðü äéá÷åéñéóôÞò ôùí ðñïãñáììÜôùí LEADER êáé ÏÐÁÁ× óå Ýíáí ðñáãìáôéêü öïñÝá áíÜðôõîçò ðïõ èá ðáßîåé êáôáëõôéêü ñüëï óôçí åöáñìïãÞ ôïõ üðïéïõ ïñÜìáôïò äçìéïõñãÞóïõìå óôçí ðåñéï÷Þ ìáò . Ç Åôáéñåßá, ðïõ Ý÷ù ôçí ôéìÞ íá ðñïÀóôáìáé êáé ç ïðïßá áðåõèýíåôáé ðéá, óáí õðåý- èõíïò öïñÝáò áíÜðôõîçò, ó' üëç ôçí ÐåñéöåñåéáêÞ Åíüôçôá ËÜñéóáò, åßíáé áðïöá- óéóìÝíç íá óõíäñÜìåé, ìå üëåò ôçò ôéò äõíÜìåéò, óôçí áíÜðôõîç ôïõ äÞìïõ Åëáóóü- íáò . Óáò åõ÷áñéóôþ.
41 Ç ÁÍÁÄÅÉÎÇ ÔÙÍ ÉÓÔÏÑÉÊÙÍ ÏÉÊÉÓÌÙÍ ÊÁÉ H ÓÕÌÂÏËÇ ÔÇÓ ÓÔÇÍ ÏÉÊÏÔÏÕÑÉÓÔÉÊÇ ÁÍÁÐÔÕÎÇ
ÐÉËÏÔÉÊÇ ÁÍÁÖÏÑÁ ÓÔÏ ËÉÂÁÄÉ ÏËÕÌÐÏÕ ÔÏÕ ÊÁËËÉÊÑÁÔÉÊÏÕ ÄÇÌÏÕ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ Ãéþñãïò É. ÓõíåöÜêçò Áñ÷éôÝêôùí-Ðïëåïäüìïò Á.Ð.È.: Ðïëõôå÷íéêÞ Ó÷ïëÞ - ÔìÞìá Áñ÷éôåêôüíùí - ÔïìÝáò Áñ÷éôåêôïíéêïý & Áóôéêïý Ó÷åäéáóìïý - Ôçë. 2310 995538, Fax 2310 995568 E-mail: [email protected]
Ôá èåìÝëéÜ ìïõ óôá âïõíÜ êáé ôá âïõíÜ óçêþíïõí ïé ëáïß óôïí þìï ôïõò êáé ðÜíù ôïõò ç ìíÞìç êáßåé Üêáõôç âÜôïò' ëÝåé ï ìÝãáò Åëýôçò êáé ìåëïðïéåß ï ìÝãáò Ìßêçò.
Áõôïß ïé óôß÷ïé ôïõ ìåãÜëïõ íïìðåëßóôá ìáò, ìïõ Þñèáí óõíåéñìéêÜ óôï íïõ, üôáí ìïõ ðñïôÜèçêå íá åéóçãçèþ ôï èÝìá ôçò áíÜäåéîçò ôùí éóôïñéêþí ïéêéóìþí ôïõ Ïëýìðïõ, óôï ðëáßóéï ôïõ óåìéíáñßïõ «¼ËÕÌÐÏÓ, ÁÅÉÖÏÑÏÓ ÁÍÁÐÔÕÎÇ». ÊÜôé èá Þîåñå ï Åëýôçò ðåñéóóüôåñï áðü ìáò, üóïí áöïñÜ ôá èåìÝëéá ìáò, ôá ïðïßá åìåßò ïé ßäéïé êëïíßæïõìå ìå ôç ìåôá÷åßñéóç ðïõ ôïõò åðéöõëÜîáìå êáé åðéöõ- ëÜóóïõìå. Áò ðÜñïõìå ëßãï åðéãñáììáôéêÜ ôéò Ýííïéåò : Ç áåéöüñïò áíÜðôõîç Þ âéþóéìç áíÜðôõîç áíáöÝñåôáé óôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ðïõ ó÷åäéÜæåôáé êáé õëïðïéåßôáé, ëáìâÜíïíôáò õðüøç ôçí ðñïóôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôç âéùóéìüôçôá. Ãíþìïíáò ôçò áåéöïñßáò åßíáé ç ìÝãéóôç äõíáôÞ áðïëáâÞ áãáèþí áðü ôï ðåñéâÜëëïí, ÷ùñßò üìùò íá äéáêüðôåôáé ç öõóéêÞ ðáñáãùãÞ áõôþí ôùí ðñïúüíôùí óå éêáíïðïéçôéêÞ ðïóüôçôá êáé óôï ìÝëëïí. Ç âéþóéìç áíÜðôõîç ðñïûðïèÝôåé áíÜðôõîç ôùí ðáñáãùãéêþí äïìþí ôçò ïéêïíïìßáò ðáñÜëëçëá ìå ôç äçìéïõñãßá õðïäïìþí ãéá ìßá åõáßóèçôç óôÜóç áðÝíáíôé óôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí êáé óôá ïéêïëïãéêÜ ðñïâëÞìáôá. Ùóôüóï áéùñåßôáé áêüìç ôï åñþôçìá: • ÁíÜðôõîç åßíáé ìéá Üøõ÷ç äéáäéêáóßá oéêïíïìéêÞò Üíèçóçò áöéåñùìÝíç áðïêëåéóôéêÜ óôç äçìéïõñãßá ðëïýôïõ, ç ïðïßá áíôéìåôùðßæåé ôá ðÜíôá,
42 óõìðåñéëáìâáíïìÝíïõ ôïõ ðïëéôéóìïý, ùò ðñïúüíôá; • ¹ åßíáé ìÝñïò ìéáò åõñýôåñçò ðñïóðÜèåéáò ãéá ôçí äçìéïõñãßá ìéáò êïéíùíßáò, ôá ìÝëç ôçò ïðïßáò óõììåôÝ÷ïõí áëëÜ êáé åðùöåëïýíôáé áðü áõôÞ ôç äéáäéêáóßá êáé ïé óôü÷ïé ôçò ïðïßáò äåí ðåñéïñßæïíôáé óôçí ïéêïíïìßá áëëÜ äéáìïñöþíïíôáé áðü ôéò ðïëéôéóìéêÝò áîßåò áõôþí ôùí áôüìùí; ¼ôáí ìéá ÷þñá èÝôåé óôü÷ï ôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ÷ùñßò áíáöïñÜ óôï ðïëéôéóìéêü ôçò ðåñéâÜëëïí, ðñïêýðôïõí óïâáñÝò ïéêïíïìéêÝò êáé ðïëéôéóôéêÝò áíé- óïññïðßåò êáé ìåãÜëç äõóáñìïíßá ìåôáîý ôïõ áíèñþðïõ êáé ôïõ öõóéêïý ðåñé- âÜëëïíôïò. Óå ôåëåõôáßá áíÜëõóç ïé ðñïôåñáéüôçôåò, ôá êßíçôñá êáé ïé óôü÷ïé ôçò áíÜðôõîçò ðñÝðåé íá âñåèïýí óôïí ðïëéôéóìü. Ïé äýï ïñéóìïß ðïõ õéïèÝôçóå ç Ðáãêüóìéá Óýóêåøç ÐïëéôéóôéêÞò ÐïëéôéêÞò, ç ïðïßá åß÷å ãßíåé óôçí Ðüëç ôïõ Ìåîéêïý ôï 1982, áíáöÝñïõí üôé : • Ï ðïëéôéóìüò áðïôåëåßôáé áðü Ýíá ïëüêëçñï ðëÝãìá ðíåõìáôéêþí, õëéêþí, äéáíïçôéêþí êáé óõíáéóèçìáôéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí ìéáò êïéíùíßáò Þ ìéáò êïéíùíéêÞò ïìÜäáò. Äåí ðåñéëáìâÜíåé ìüíï ôéò ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá, áëëÜ êáé ôïõò ôñüðïõò æùÞò, ôá èåìåëéþäç äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ, óõóôÞìáôá áîéþí, ðáñáäüóåéò êáé ðåðïéèÞóåéò. Ìå Üëëá ëüãéá, ç áíÜðôõ-îç åßíáé ìéá ðïëéôéóôéêÞ äéáäéêáóßá, ç ïðïßá äåí ìðïñåß íá åðéâëçèåß áðü Ýîù, áëëÜ ðñÝðåé íá äçìéïõñãçèåß ìÝóá áðü ôçí ßäéá ôçí êïéíùíßá. • Ç áíÜðôõîç åßíáé ìéá óýíèåôç, ðåñéåêôéêÞ êáé ðïëõäéÜóôáôç äéáäéêáóßá, ç ïðïßá åêôåßíåôáé ðÝñá áðü ôçí áðëÞ ïéêïíïìéêÞ áýîçóç êáé åíóùìáôþíåé üëåò ôéò äéáóôÜóåéò ôçò æùÞò êáé üëåò ôéò äñáóôçñéüôçôåò ìéáò êïéíüôçôáò, üëá ôá ìÝëç ôçò ïðïßáò êáëïýíôáé íá óõìâÜëïõí êáé áíáìÝíåôáé üôé èá åðùöåëçèïýí áðü ôá ïöÝëç ôçò. Ç áíÜðôõîç åðïìÝíùò áðïôåëåß Ýíá åñãáëåßï, üðïõ ï ÷åéñéóìüò ôïõ åìðåñéÝ÷åé éó÷õñÜ éäåïëïãéêïðïëéôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáé ïé ÷åéñéóôÝò ôïõ êáôáãñÜöïõí êáé áðïäåéêíýïõí Þ ìç, ôéò äçìïêñáôéêÝò êáé êïéíùíéêÝò ôïõò åõáéóèçóßåò, áíÜëïãá ìå ôïí ôñüðï åðéìåñéóìïý ôùí êáñðþí ôçò áíÜðôõîçò óôéò ôïðéêÝò êïéíùíßåò. ÅðïìÝíùò Ðïëéôéóìüò êáé ÁíÜðôõîç Ý÷ïõí ìßá Üññçêôç ó÷Ýóç óõíýðáñîçò. ¼ ðïëéôéóìüò åßíáé ìÜëëïí ï óôü÷ïò êáé ï óêïðüò ôçò áíÜðôõîçò, üôáí áõôÞ èåùñçèåß ùò ôï åðßôåõãìá ôçò áíèñþðéíçò ýðáñîçò. Ðáñüëï ðïõ ï ðïëéôéóìüò óõìâÜëëåé óôçí áíÜðôõîç, äåí ìðïñåß ùóôüóï íá èåùñçèåß áðëü ìÝóï ãéá ôçí åðßôåõîÞ ôçò. Áõôüò ï äéðëüò ñüëïò ôïõ ðïëéôéóìïý äåí áöïñÜ ìüíïí ôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç áëëÜ êáé Üëëïõò áíôéêåéìåíéêïýò óôü÷ïõò, üðùò ôçí ðñïóôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, ôçí åíßó÷õóç ôçò êïéíùíéêÞò óõíï÷Þò Þ ôçí äçìéïõñãßá äçìïêñáôéêþí èåóìþí óå ìéá êïéíùíßá. Ìå äåäïìÝíï ùóôüóï üôé óÞìåñá, ðáñÜ ôéò ùñáßåò èåùñßåò, ôá ìáíéöÝóôá êáé ôéò äéáêçñýîåéò, ç ïéêïíïìßá Ý÷åé ðáñáìåñßóåé êáé êõñéáñ÷åß åðß êÜèå Üëëçò ðïëéôéêÞò êáé êïéíùíéêÞò ðáñáìÝôñïõ, ïäçãïýìáóôå Þ ìÜëëïí ïäçãçèÞêáìå
43 áíáðüöåõêôá êáé óôçí åìðïñåõìáôïðïßçóç ôùí ðïëéôéóôéêþí áãáèþí ðïõ ðáñÜãåé ìßá êïéíùíßá. Ç ðáãêïóìéïðïßçóç, ùò ôÜóç ãéá ôçí ðëÞñç áðåëåõèÝñùóç ôçò áãïñÜò áðü åèíéêïýò êáé äéåèíåßò ðåñéïñéóìïýò, äß÷ùò óýíïñá ðïõ ðñïóôÜôåõáí áëëÜ êáé ðåñéüñéæáí ôá åèíéêÜ êñÜôç, åðÝöåñå ìßá êáôáêüñõöç êáé ïñéæüíôéá åîÜðëùóÞ ôçò áãïñÜò ãåíéêÜ êáé ìßá ñáãäáßá áýîçóç ôïõ ôæßñïõ ôùí "ðïëéôéóôéêþí" áãáèþí, üðùò ï ôïõñéóìüò, ç åðéêïéíùíßá, ç ôÝ÷íç, ï áèëçôéóìüò, ïé ðëçñïöïñßåò. Ìåôáó÷çìáôßóôçêå åðïìÝíùò êáé ç ðáëéÜ áîéáêÞ ëïãéêÞ ôùí ðïëéôéóôéêþí áãáèþí ðïõ ôá Ýâëåðå ùò ôéìáëöÞ ôçò éóôïñßáò, ìå ôç íÝá ëïãéêÞ ôïõ : Íá ðñïóèÝóïõìå ìéá êïõôáëéÜ ðïëéôéóìü óôçí áìéãþò ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç êáé í' áíáêáôÝøïõìå ôï ìåßãìá, þóôå íá ãßíåé ðéï åýðåðôï êáé åðïìÝíùò íá éêáíïðïéåß ôéò óõíáéóèçìáôéêÝò êáôáíáëùôéêÝò åðéèõìßåò ôùí ìåëëïíôéêþí åí äõíÜìåé ðåëáôþí. Ìå ðñïïßìéï áõôÝò ôéò óêÝøåéò êáé ìå äåäïìÝíï üôé óõíôÜóóïìáé ìå ôï 2ï åñþôçìá ôçò Ýííïéáò 'áíÜðôõîç', ôßèåôáé ôï æÞôçìá ôçò áíÜäåéîçò ôùí éóôïñéêþí êáé ôùí ðáñáäïóéáêþí ïéêéóìþí êáé ôçò óõìâïëÞò ôïõò óôçí ïéêïôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç. Èá Þèåëá åäþ, íá êáôáèÝóù Ýíáí áðü ôïõò ïñéóìïýò ôçò ðáñÜäïóçò, ãéá êáëýôåñç êáôáíüçóç ôùí åííïéþí ÐáñÜäïóç åßíáé : «¼,ôé áíáðôýóóåôáé éóôïñéêÜ, ìåôáäßäåôáé êáé ìåôáâéâÜæåôáé (óôá ðëáßóéá ìéáò ïìÜäáò, êïéíùíßáò êôë.) ó÷åäüí áíáëëïßùôá, áðü ôç ìßá ãåíéÜ óôç Üëëç, óå ó÷Ýóç ìå óõìðåñéöïñÝò, áíôéëÞøåéò, éäÝåò, Ýèéìá, äñáóôçñéüôçôåò, ðñáêôéêÝò êáé ôå÷íéêÝò» Ç ðáñÜäïóç ëïéðüí, ðñïûðïèÝôåé ìåôáâßâáóç áðü ãåíåÜ óå ãåíåÜ, óôï ðÝñáóìá ôïõ ÷ñüíïõ, êáé ãé' áõôü êáìßá êïéíùíßá äåí ÷áñáêôçñßæåé ôïí åáõôü ôçò ùò ðáñáäï- óéáêÞ ãéá ôá óôïé÷åßá ðïõ åêåßíç äçìéïõñãåß. Áðïôåëåß óôïé÷åßï Ýìðíåõóçò ãéá ôçí ÔÝ÷íç, áíáöïñÜò ãéá ôçí ÅðéóôÞìç êáé de jure Üîéï ðñïóôáóßáò ãéá ôçí Ðïëéôåßá. Ôá áíèñùðïãåíÞ ìïñöþìáôá, üðùò ïé ïéêéóìïß, äçëáäÞ ç óõãêñïôçìÝíç êáé ìáæéêÞ áöáßñåóç ôïõ öõóéêïý ÷þñïõ óå êåëýöç ðåñßêëåéóôá, óå «äï÷åßá æùÞò» êáôÜ ôïí ¢ñç Êùíóôáíôéíßäç, óõãêñïôïýí ôï ïéêéóôéêü ðåñéâÜëëïí, ôï ïðïßï áðïôåëåß ôï ÷þñï ðïõ åîõðçñåôåß ôçí ïñãáíùìÝíç äéáâßùóç ôùí áíèñþðùí. Ôï ïéêéóôéêü ðåñéâÜëëïí ðåñéëáìâÜíåé ôéò ìáñôõñßåò ôçò áôïìéêÞò êáé óõëëïãéêÞò äñÜóçò ôùí áíèñþðùí êáé óôï âáèìü ðïõ ôï ðåñéâÜëëïí áõôü åêöñÜæåôáé óôï ÷þñï äéá÷ñïíéêÜ åðß áéþíåò, áðïôåëåß ôìÞìá ôçò éóôïñßáò åíüò ôüðïõ, åíôÜóóåôáé óôçí Ýííïéá ôçò ðáñÜäïóçò, áðïôåëåß ðïëéôéóôéêü êáé ðïëéôéóìéêü óôïé÷åßï ìéáò êïéíùíßáò êáé ÷ñÞæåé öõóéêÜ ðñïóôáóßáò. Ôï ïéêïíïìéêü ìïíôÝëï áíÜðôõîçò ðïõ åöáñìüóôçêå, ìåôÜ ôç ëÞîç ôïõ 2ïõ ðáãêïóìßïõ êáèþò êáé ôïõ åìöõëßïõ ðïëÝìïõ, åðÝöåñå ìßá êáô' áñ÷Þí áíáôñïðÞ ôçò ôüôå õðÜñ÷ïõóáò ó÷åôéêÜ éóüññïðçò ðëçèõóìéáêÞò êáôáíïìÞò óôç ÷þñá ìåôáîý áóôéêþí êÝíôñùí êáé ðåñéöÝñåéáò. Ç ìåôáíÜóôåõóç, ôüóï ãéá ðïëéôéêïýò
44 ëüãïõò óôçí ÁíáôïëéêÞ Åõñþðç, êáèþò êáé ç ìåôáãåíÝóôåñç, ãéá ïéêïíïìéêïýò ëüãïõò óôç ÄõôéêÞ Åõñþðç, áëëÜ êõñßùò ôï öáéíüìåíï ôçò áóôõöéëßáò ðïõ åìöáíßóôçêå ùò éóôïñéêü áðïôÝëåóìá ôçò ôáñá÷þäïõò åéêïóáåôßáò 1940-1960, åß÷å ùò áðïôÝëåóìá ôçí åñÞìùóç ôçò õðáßèñïõ êáé ôçí Ýíôïíç áóôéêïðïßçóç ôùí ðüëåùí, ç ïðïßá óõíå÷ßæåôáé áêüìç êáé óÞìåñá, áöïý óôïõò ïéêïíïìéêïýò ëüãïõò ðñïóôÝèçêå ðëÝïí êáé ç åãêáôÜëåéøç ôçò õðáßèñïõ áðü ôçí êñáôéêÞ ìÝñéìíá, ìå ôçí óõíåðáêüëïõèç Ýëëåéøç Þ õðïëåéôïõñãßá êÜèå ìïñöÞò ðåñéöåñåéáêÞò êïéíù- íéêÞò õðïäïìÞò. ÕðÞñîáí êáé õðÜñ÷ïõí áêüìç êÜðïéåò «öùôåéíÝò» åîáéñÝóåéò, üðïõ ç áíèñùðïññïÞ áðü ôá ÷ùñéÜ ôçò ðåñéöÝñåéáò ðñïò ôéò ðüëåéò ðåñéïñßóôçêå óôï åëÜ÷éóôï, Þ Ýóôù ïé ñõèìïß ôçò Þôáí êáé åßíáé ðïëý áñãïß. Ìßá áðü áõôÝò, ôéò åëÜ- ÷éóôåò, åßíáé êáé ôï ËéâÜäé ôïõ Ïëýìðïõ, ôï ïðïßï óÞìåñá äéáôçñåß ðëçèõóìü 2.500-3.000 êáôïßêùí ðåñßðïõ óôá 1.200 ì. õøüìåôñï. Ôï ËéâÜäé, ðáñÜ ôï üôé äåí óõíäÝåôáé Üìåóá ìå ôïõò âáóéêïýò åèíéêïýò ïäéêïýò Üîïíåò, åßíáé ìáæß ìå ôï ÌÝôóïâï Éùáííßíùí, ôï ïðïßï üìùò åßíáé ðÜíù óôçí Åãíáôßá Ïäü, ïé ìüíïé ïéêéóìïß ôçò åðéêñÜôåéáò, ðïõ óå õøüìåôñï Üíù ôùí 1.000 ì. äéáôçñïýí ìüíéìï ðëçèõóìü Üíù ôùí 2.500 êáôïßêùí. Ìßá áðü ôéò åê ôùí ïõê Üíåõ åíÝñãåéåò ãéá ôçí áíáêïðÞ áõôÞò ôçò áñíçôéêÞò ðïñåßáò, óôï âáèìü ðïõ õðÜñ÷åé ç ðïëéôéêÞ âïýëçóç êáé ðñáãìáôéêÞ äéÜèåóç ãéá ðåñéöåñåéáêÞ áíÜðôõîç êáé ðôùôéêÞ ôÜóç ôçò êáìðýëçò áóôéêïðïßçóçò ôçò ÷þñáò, åßíáé ç åêðüíçóç åíüò ó÷åäßïõ áíáâßùóçò êáé áðïêáôÜóôáóçò åíüò ïéêéóìïý, ðüóï ìÜëëïí åÜí áõôüò åßíáé éóôïñéêüò Þ ðáñáäïóéáêüò. Ç áíáâßùóç, íïïýìåíç ùò ìßá äéáäéêáóßá áíáæùïãüíçóçò ôùí ðáñáãùãéêþí ðüñùí åíüò ïéêéóìïý, áöïñÜ üëåò ôéò äõíáìéêÝò ôïõ ðáñáìÝôñïõò (ðëçèõóìéáêÝò, ëåéôïõñãéêÝò, ÷ùñéêÝò, ïéêïíï- ìéêÝò, êïéíùíéêÝò) êáé óôçí ïõóßá áðïôåëåß ôç óõíéóôáìÝíç åíüò óýíèåôïõ ðëÝãìá- ôïò áëëçëïåîáñôïýìåíùí óõíéóôùóþí, ïé ïðïßåò äéáìïñöþíïõí ìßá Þ ðåñéóóü- ôåñåò åíáëëáêôéêÝò ðñïôÜóåéò äéåîüäïõ áðü ìßá ðïñåßá Þäç õðÜñ÷ïíôïò Þ åðéöáé- íüìåíïõ ìáñáóìïý. H áíáâßùóç ëïéðüí, ôï îáíáæùíôÜíåìá äçëáäÞ åíüò áóôéêïý ÷þñïõ, ï ïðïßïò åß÷å åðß ÷ñüíéá Ýíá óõãêåêñéìÝíï ôñüðï ëåéôïõñãßáò ðïõ öáßíåôáé íá âáßíåé ðñïò ïëï- êëÞñùóç åíüò éóôïñéêïý âéïëïãéêïý êýêëïõ, Ý÷åé êáé ðñÝðåé íá Ý÷åé ôá åîÞò ÷áñá- êôçñéóôéêÜ: • Íá ðñïóðáèÞóåé íá åíåñãïðïéÞóåé ôéò ôïðéêÝò äõíÜìåéò ÷ñçóéìïðïéþíôáò üëåò ôéò êïéíùíéêÝò êáé ëåéôïõñãéêÝò ðáñáìÝôñïõò ôïõ ÷þñïõ ìå ôñüðï ôÝôïéï ðïõ íá óõíÜäåé êáé íá åîõðçñåôåß ôéò áíÜãêåò ôïõò. • ÐáñÜëëçëá íá óÝâåôáé ôçí éóôïñéêüôçôá åíüò áóôéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé íá åíôÜóóåé ôïõò üðïéïõò ìç÷áíéóìïýò ëåéôïõñãßáò ôçò êÜôù áðü ìßá ëïãé- êÞ óõíÝ÷åéáò, äéáôÞñçóçò áëëÜ êáé åîÝëéîçò ôçò ðáñÜäïóçò ôïõ. Ìå ôç ëïãéêÞ áõôÞ, ç áíáâßùóç åíüò éóôïñéêïý áóôéêïý ÷þñïõ üðùò ôï ËéâÜäé, èá ðñÝðåé íá ðåñéëáìâÜíåé:
45 1. Óôï åðßðåäï ôùí ðáñáãùãéêþí ó÷Ýóåùí êáé ëåéôïõñãéþí, ôïí åêóõã÷ñïíéóìü êáé ôçí åíßó÷õóç ôçò ðáñáãùãéêÞò ôïõ äïìÞò, óå óõíÜñôçóç ìå ôç íÝá åíäï÷þñá áíáöïñÜò ôïõ 21ïõ áéþíá, ðïõ åßíáé ðéá ç ÅõñùðáúêÞ áãïñÜ, áí ü÷é êáé ç ðáãêüóìéá. 2. Óôï åðßðåäï ôùí õðçñåóéþí, ôçí âåëôßùóç ôùí êïéíùíéêþí ôïõ õðïäïìþí, ôçí áýîçóç ôïõ åîïðëéóìïý ôïõ óå ó÷Ýóç ìå ôéò íÝåò áíÜãêåò, áëëÜ êõñßùò ôç äéåýñõíóÞ ôïõò ãéá ôçí êÜëõøç ôùí íÝùí áðáéôÞóåùí ôïõ ðëçèõóìïý, êõñßùò ôïõ íÝïõ, ï ïðïßïò äåí åßíáé äéáôåèåéìÝíïò íá óôåñçèåß ðáñï÷Ýò ðïõ ðáëéÜ èåùñïýíôáí åîåæçôçìÝíç ðïëõôÝëåéá, áëëÜ óÞìåñá èåùñïýíôáé áõôïíüçôï äéêáßùìá ôïõ. 3. Óôï åðßðåäï ôçò äéáìüñöùóçò ôïõ áóôéêïý ÷þñïõ, ôçí Üìåóç åíåñãïðïßçóç ôçò áíÜðëáóÞò ôïõ, þóôå áö' åíüò ìåí íá äéïñèþóåé ôéò üðïéåò áëëïéþóåéò õðÝóôç áðü ôçí Üêñéôç, Üíáñ÷ç, óõãêõñéáêÞ êáé ðïëëÝò öïñÝò áõèüñìçôç êáé ÷ùñßò êáíüíåò äéáìüñöùóÞ ôïõ, áö' åôÝñïõ äå íá ðñïôåßíåé êáé íá åöáñìüóåé Ýíá ó÷Ýäéï íÝáò ïéêéóôéêÞò, ëåéôïõñãéêÞò, ìïñöïëïãéêÞò êáé ôõðïëïãéêÞò ìïñöÞò. Ç èÝóðéóç êáé ç ôÞñçóç êõñßùò íÝùí êáé áõóôçñþí êáíüíùí, áðïôåëåß ôçí áðáñáßôçôç ðñïûðüèåóç ôçò åí ãÝíåé ðåñéâáëëïíôéêÞò áíáâÜèìéóçò ôïõ ïéêéóìïý, þóôå íá ìðïñÝóåé íá äå÷èåß êáé íá áðïññïöÞóåé áîéïðñåðþò ôéò åìöáéíüìåíåò ôÜóåéò ôïõñéóôéêÞò áíÜðôõîçò. 4. Óôï åðßðåäï ôïõ ôñüðïõ æùÞò, ôç äõíáôüôçôá ìéáò Þñåìçò êáé óßãïõñçò äéáâßùóçò, ìÝóá óå Ýíá ðåñéâÜëëïí ðïõ èá åðéôñÝðåé ôçí éóüôéìç êáé äçìéïõñãéêÞ ïéêïíïìéêÞ, ìïñöùôéêÞ, ðïëéôéóôéêÞ êáé êïéíùíéêÞ Ýêöñáóç ôùí íÝùí áíèñþðùí, ìå óáöåßò ðñïïðôéêÝò ãéá åîÝëéîç, ìå åëåýèåñç ðñüóâáóç üëùí óå üëá, ÷ùñßò áðïêëåéóìïýò ãéá êáíÝíá.
Óôá ðëáßóéá áõôÜ, ìðïñåß íá èåùñÞóåé ëïéðüí êáíåßò üôé ôï æÞôçìá ôçò áíÜðôõîçò åíüò ïéêéóìïý, éäéáßôåñá äå üôáí áõôüò Ý÷åé ìéá óçìáíôéêÞ éóôïñéêÞ ðáñïõóßá óôï ÷þñï, üðùò ôï ËéâÜäé, êáèßóôáôáé Ýíá æÞôçìá óýíèåôï êáé ðïëýìïñöï. ÐÝñá üìùò áðü ôéò üðïéåò ôå÷íïêñáôéêÝò áðüøåéò ãéá åðéìÝñïõò åîåéäéêåõìÝíá èÝìáôá, èá ðñÝðåé íá äéáöáíåß êáèáñÜ êáé íá õðïãñáììéóèåß Ýíôïíá Ýíáò êßíäõíïò ðïõ åëëï÷åýåé óå áõôÝò ôéò ðåñéðôþóåéò, ôçò ìåôÜâáóçò äçëáäÞ áðü Ýíá ðáëéü êáèåóôþò æùÞò êáé ëåéôïõñãßáò ðïõ Ýêëåéóáí ôï âéïëïãéêü ôïõò êýêëï, óå Ýíá Üëëï êáèåóôþò ðïõ áíáôÝëëåé ìüëéò ôþñá ìå íÝåò ðñïïðôéêÝò êáé ðñïäéáãñáöÝò.
Ðéóôåýù üôé ç áíáðôõîéáêÞ ðïëéôéêÞ, ôçí ïðïßá ç ÔïðéêÞ êáé ÐåñéöåñåéáêÞ Äéïßêçóç ðñÝðåé íá åöáñìüóïõí óôï ËéâÜäé, þóôå íá ìðïñÝóåé íá áíôáðïêñéèåß óôïõò óýã÷ñïíïõò êáéñïýò, èá ðñÝðåé íá áêïëïõèÞóåé ìßá ðïñåßá âáóéóìÝíç óå êáíüíåò êáé ðñïäéáãñáöÝò ðïõ äéÝðïõí ìéá óõóôçìáôéêÞ êáé ìåèïäïëïãéêÜ Üñôéá åðéóôçìïíéêÞ äéáäéêáóßá.
46 Áõôü ôï ìïíôÝëï óõìðåñéöïñÜò áðÝíáíôé óôçí ðñüêëçóç ìéáò éóüññïðçò áíÜðôõîçò, èåùñåßôáé üôé åßíáé êáé ôï ìüíï ðïõ ìðïñåß íá áíôáðïêñéèåß óôéò ðñïèÝóåéò ðåñß áíÜðôõîçò ôïõ Ëéâáäßïõ ôïõ íÝïõ êáëëéêñáôéêïý ÄÞìïõ Åëáóóü- íáò, ÷ùñßò íá óçìåéùèïýí öáéíüìåíá áíôéöáôéêþí Þ óõãêõñéáêþí ðáñåìâÜóåùí, ïé ïðïßåò, óôï âáèìü ðïõ äåí èá åßíáé åíôáãìÝíåò óå Ýíá êåíôñéêü ó÷Ýäéï áíÜ- ðôõîçò, êéíäõíåýïõí íá êáôáëÞîïõí óôçí êáëýôåñç ðåñßðôùóç óå áðïóðá- óìáôéêÝò êáé óôç ÷åéñüôåñç óå áëëçëïáíáéñïýìåíåò Þ êáé áëëçëïóõãêñïõüìåíåò ìåôáîý ôïõò åíÝñãåéåò. Åðéóçìáßíù åðéãñáììáôéêÜ, üôé ôá åðßðåäá åíüò ïëïêëçñùìÝíïõ áíáðôõîéáêïý ó÷åäßïõ ãéá ôï óýíïëï ôçò êÜèå ðåñéï÷Þò ðïõ åíôÜóóåôáé êáé áíÞêåé äéïéêçôéêÜ óôï íåïóýóôáôï ÄÞìï, üðùò êáé óå êÜèå Üëëï, åßíáé âáóéêÜ ôñßá : 1. Ôï ÷ùñïôáîéêü åðßðåäï ðñïãñáììáôéóìïý êáé ó÷åäéáóìïý, üðïõ åîå- ôÜæïíôáé ïé ãåíéêÝò ðñïãñáììáôéêÝò ðáñÜìåôñïé áíÜðôõîçò ôïõ ãåùãñá- öéêïý êáé öõóéêïý ÷þñïõ, êáèþò êáé ôï ðáñáãùãéêü äõíáìéêü (ðüñïé, Üíèñùðïé, äñáóôçñéüôçôåò), ç ðñïïðôéêÞ ôïõ óå ó÷Ýóç ìå ôá ðëçèõóìéáêÜ êáé êïéíùíéêÜ ôïõ ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ç Ýíôáîç êáé ç íÝá ôáõôüôçôá (èÝóç êáé ñüëïò) óôïí åõñýôåñï äéïéêçôéêü ðåñéöåñåéáêü êáé åèíéêü ÷þñï êáé ïé åðéñ- ñïÝò êáé åîáñôÞóåéò ôïõ áðü áõôüí. 2. Ôï ðïëåïäïìéêü - áóôéêü åðßðåäï ðñïãñáììáôéóìïý êáé ó÷åäéáóìïý, üðïõ åîåôÜæïíôáé ïé ðáñÜìåôñïé ðïõ óõìâÜëëïõí óôçí áíáãíþñéóç ôïõ áóôéêïý éóôïý êáé ôïõ êôéñéáêïý äõíáìéêïý ôçò ðåñéï÷Þò, óôçí áðï- êáôÜóôáóç ôïõò áðü ôéò áëëïéþóåéò ðïõ õðÝóôçóáí äéá÷ñïíéêÜ, óôçí êÜëõ- øç ôùí ëåéôïõñãéêþí ôïõò åëëåéììÜôùí êáé óôçí áíáâÜèìéóç êáé áíÜðôõ- îç ôïõò óôá ðëáßóéá ôçò áíÜêôçóçò ìéáò ïéêéóôéêÞò êáé áóôéêÞò ôáõôüôçôáò êáé äõíáìéêÞò ðïõ êéíäõíåýåé íá ÷áèåß. 3. Ôï áñ÷éôåêôïíéêü åðßðåäï ó÷åäéáóìïý, üðïõ ôá ðïñßóìáôá ðïõ èá ðñïêýøïõí áðü ôéò äéåñåõíçôéêÝò êáé äéáãíùóôéêÝò ìåèüäïõò ôùí ðáñá- ðÜíù åðéðÝäùí, èá ìåôïõóéùèïýí óå óõãêåêñéìÝíåò ó÷åäéáóôéêÝò áñ÷éôå- êôïíéêÝò ðáñåìâÜóåéò, ùò åðéóôÝãáóìá ôçò üëçò áíáðôõîéáêÞò äéáäéêá- óßáò. Óôï ðíåýìá áõôü, åßíáé ðñïöáíÝò üôé êÜèå åðßðåäï ó÷åäéáóìïý ðåñéëáìâÜíåé Þ áðïôåëåßôáé áðü ìéá óåéñÜ åðéìÝñïõò ðñïãñáììÜôùí (õðïðñïãñÜììáôá), ôá ïðïßá ëåéôïõñãïýí ùò âáóéêÝò óõíéóôþóåò ôçò êÜèå ðñïãñáììáôéêÞò êáé ó÷åäéáóôéêÞò åíüôçôáò, èåùñïõìÝíçò ùò óõíéóôáìÝíçò ôïõ áíôßóôïé- ÷ïõ Üîïíá (÷ùñïôáîéêïý - ðïëåïäïìéêïý - áóôéêïý & áñ÷éôåêôïíéêïý). Ðéóôåýù ëïéðüí üôé ç Ýíáñîç ôçò ðñïóðÜèåéáò ðïõ ðñÝðåé íá êáôáâëçèåß ãéá ôçí áíÜðôõîç êáé áíáâÜèìéóç ôïõ Ëéâáäßïõ, êáèþò êáé ãéá ôçí åðáíÜêôçóç ôçò éóôï- ñéêÞò ôïõ ôáõôüôçôáò, ðñïûðïèÝôåé ôç äçìéïõñãßá ìéáò ðáñáãùãéêÞò «âéâëéï- èÞêçò» ìåëåôþí, þóôå ôï ËéâÜäé íá âñßóêåôáé ðÜíôïôå óå åôïéìüôçôá üóïí áöïñÜ ôçí Üìåóç áíôáðüêñéóç ôïõ óå ÊïéíïôéêÜ ðñïãñÜììáôá, ðïõ êáôÜ êáéñïýò ðñïêç-
47 ñýóóïíôáé. Èåùñþ üôé ï åîïðëéóìüò ôïõ ìå óýã÷ñïíá åñãáëåßá ìåëåôþí êáé ó÷å- äéáóìïý, åßíáé ï ìüíïò äüêéìïò ôñüðïò íá ëåéôïõñãÞóåé ìéá ÔïðéêÞ Áõôïäéïßêçóç ðáñÜëëçëá ìå ôéò áðáéôÞóåéò ôùí êáéñþí êáé íá ìçí áéöíéäéÜæåôáé áðü ôá ãåãïíüôá. H ðïëåïäïìéêÞ ïñãÜíùóç ôùí ïéêéóìþí ôçò ÅëëÜäáò åßíáé Ýíá óýíèåôï æÞôçìá ðïõ ðÝñá áðü üëá ôá Üëëá, Ý÷åé ôáëáíßóåé ðïëý üëïõò ôïõò åìðëåêüìåíïõò öïñåßò (Äçìüóéïò ÔïìÝáò, ÔïðéêÞ Áõôïäéïßêçóç, ôå÷íéêïß óôá èÝìáôá ôïõ ðïëåïäïìéêïý ó÷åäéáóìïý êëð.). Ïé áéôßåò êáôÜ ôç ãíþìç ìïõ ðïëëÝò, áëëÜ ìðïñïýí íá óõíïøéóèïýí âáóéêÜ óå äýï: • H ÷ñïíéêÞ áíôéóôïé÷ßá ìåôáîý ôùí áíáðôõîéáêþí áíáãêþí ôùí ôïðéêþí êïéíùíéþí êáé ôçò êñáôéêÞò ðáñÝìâáóçò ãéá ôçí åðßëõóç ôïõò, ðïõ åß÷å ùò áðïôÝëåóìá, ï ðïëåïäïìéêüò ó÷åäéáóìüò ðïõ åßíáé óôç ÷þñá ìáò èåóìéêÜ áìéãþò êñáôéêÞ õðüèåóç, íá áêïëïõèåß óõíÞèùò áóèìáßíïíôáò ôá ãåãï- íüôá ôçò ïéêéóôéêÞò åîÝëéîçò Þ áíÜðôõîçò êáé íá ðñïóðáèåß íá íïìéìï- ðïéÞóåé Þ íá èåñáðåýóåé ôéò ÷ùñéêÝò ðáñåìâÜóåéò ðïõ «áõèüñìçôá», äç- ëáäÞ áõèáßñåôá äçìéïõñãÞèçêáí áðü ôéò áõôüíïìåò ðñùôïâïõëßåò ôùí ðïëéôþí. • H ÷ñïíéêÞ áíôéóôïé÷ßá åðßóçò, ìåôáîý ôçò åöáñìïãÞò ôùí ðïëåïäïìéêþí ó÷åäßùí, üðïôå áõôÜ ëåéôïýñãçóáí ìå ðñïãñáììáôéêÞ ëïãéêÞ êáé ðñïç- ãÞèçêáí ôùí êïéíùíéêþí ðéÝóåùí êáé áõôÞò êáè' åáõôÞò ôçò óõ- óôçìáôéêÞò áíÜðôõîçò. ÏõóéáóôéêÜ, ïé óáöþò äéáêñéôïß ñüëïé ìåôáîý ôïõ éäéùôéêïý êáé ôïõ äçìüóéïõ ôïìÝá üóïí áöïñÜ ôéò áñìïäéüôçôåò êáé ôéò õðï÷ñåþóåéò ôïõò óôá æçôÞìáôá ôùí ðïëåïäïìéêþí ó÷åäßùí, äåí åíôÜ÷- èçêáí ðïôÝ óå Ýíá óõãêåêñéìÝíï ÷ñïíïäéÜãñáììá åöáñìïãÞò ëåéôïõñ- ãþíôáò ùò áíáðüóðáóôåò óõíéóôþóåò ôïõ éäßïõ æçôÞìáôïò, áëëÜ áõôï- íïìÞèçêáí ðëÞñùò êáé áõôü êõñßùò ìå êñáôéêÞ åõèýíç. Ôï áðïôÝëåóìá Þôáí, ï ìåí éäéùôéêüò ôïìÝáò íá ðñï÷ùñåß ìå ãïñãïýò ñõèìïýò óôçí áîéïðïßçóç ôïõ ôïìÝá åõèýíçò ôïõ (éäéùôéêÝò êáôáóêåõÝò), üðïõ êáé üôáí öõóéêÜ åìöáíßæïíôáí ëåéôïõñãéêÝò áíÜãêåò óôÝãáóçò Þ ãåíéêüôåñïõ ïéêïíïìéêïý åíäéáöÝñïíôïò, ï äå äçìüóéïò ôïìÝáò - ìå ôçí åõñýôåñç Ýííïéá ôïõ üñïõ - íá ìçí áíôáðïêñßíåôáé ðáñÜëëçëá êáé óõíôïíéóìÝíá óôéò õðï÷ñåþóåéò ôïõ ãéá ôç äçìéïõñãßá ôïõ êïéíùíéêïý åîïðëéóìïý êáé üëùí åêåßíùí ôùí áðáñáßôçôùí õðïäï- ìþí ðïõ áðáéôïýíôáé óå ìßá óõóôçìáôéêÞ êáé éóüññïðç, áðü êïéíùíéêÞ, ôå÷íéêÞ, ëåéôïõñãéêÞ êáé ïéêïëïãéêÞ Üðïøç áíÜðôõîç. Ïé âáóéêïß ëïéðüí óôü÷ïé ôïõ ðïëåïäïìéêïý ó÷åäéáóìïý, äçëáäÞ ï ìåôáó÷ç- ìáôéóìüò ôçò äïìÞò ôïõ ÷þñïõ ðñïò üöåëïò ôçò êïéíùíßáò óôçí ïðïßá áíáöÝñåôáé, êéíäõíåýïõí íá áíáôñáðïýí ðëÞñùò åÜí ïé ðñùôïâïõëßåò êáé ïé ðáñåìâÜóåéò äåí åíôÜóóïíôáé óå Ýíá ðñüãñáììá åöáñìïãÞò, ñåáëéóôéêü êáé áîéüðéóôï. ÌÜëéóôá, ç ðñïâëçìáôéêÞ åöáñìïóéìüôçôá åíüò ó÷åäßïõ, äçìéïõñãåß óõíÞèùò ðáñåíÝñãåéåò ôÝôïéáò ìïñöÞò, ðïõ óôçí ïõóßá ôï ó÷Ýäéï áðü âáóéêü åñãáëåßï áíÜðôõîçò, ìåôáì-
48 öéÝæåôáé õðï÷ñåùôéêÜ óå èåñáðåõôÞ ôùí íÝùí ðëçãþí ðïõ Ý÷åé õðïóôåß ï ÷þñïò. Óôçí ðåñßðôùóç ìáò, åíüò éóôïñéêïý êáé éäéüôõðïõ ïéêéóìïý, ìå áðñüóìåíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ, üðùò åßíáé ôï ËéâÜäé, üðïõ óå ðåßóìá üëùí ôùí êáéñþí, üëùí ôùí ôñáõìáôéêþí åìðåéñéþí ôçò óýã÷ñïíçò ÅëëçíéêÞò éóôïñßáò, üëùí ôùí êïéíùíéêþí êáé ïéêïíïìéêþí áíáêáôáôÜîåùí ðÜíôïôå åéò âÜñïò ôçò ðåñéöÝñåéáò êáé ôçò êåíôñï- ìüëïõ ðïëéôéêÞò ôùí Áèçíþí, óå ðåßóìá åðßóçò üëùí ôùí áëëïãåíþí ðñïôýðùí ôïõ óýã÷ñïíïõ ôñüðïõ æùÞò êáé óêÝøçò êáé ôïõ óõñìïý ôçò åðï÷Þò, äéáôÞñçóå êáé åîá- êïëïõèåß óõãêñéôéêÜ íá äéáôçñåß óçìáíôéêü ìÝñïò ôïõ ðëçèõóìïý ôïõ, íá äéáâéþ- íåé - êáé ü÷é íá åðéâéþíåé - ó÷åôéêÜ áîéïðñåðþò, íá óðïõäÜæåé ôá ðáéäéÜ ôïõ êáé íá ðáñÜãåé æùÞ êáé óêÝøç, ï ó÷åäéáóìüò åß÷å, Ý÷åé êáé åëðßæù üôé äåí èá Ý÷åé, åêëåßøåé ðáíôåëþò. Ôï áðïôÝëåóìá ôçò ÝëëåéøÞò ôïõ åßíáé åìöáíÝò, ãéáôß üðùò ðÜíôá, ðÝñá áðü ôçí åíáãþíéá ðñùôïâïõëßá ãéá ôç âåëôßùóç ôçò ýðáñîçò ôïõ, Ýíáò ïéêéóìüò ÷ñåéÜæåôáé ôç âïÞèåéá ôïõ êåíôñéêïý êñÜôïõò, ôï ïðïßï áíôß íá êáôáãñÜøåé áõôÞ ôçí õãéÞ ïé- êéóôéêÞ ðáñïõóßá óôï ÷þñï ôïõ, íá ôçí ðñïöõëÜîåé êáé íá ôçò óôáèåß áñùãüò êáé ðñïóôÜôçò, ôï åãêáôÝëåéøå óôç ìïßñá ôïõ, üðùò åî Üëëïõ êáé üëç ôçí ðåñéöÝñåéá ôçò ÷þñáò. Áíáðüöåõêôá ëïéðüí, ôï áðïôÝëåóìá Þôáí ç áñãÞ ìåí áëëÜ óôáäéáêÞ õðïâÜèìéóç ôïõ. Åßíáé ç áðüäåéîç üëçò ôçò ðïëåïäïìéêÞò áíôéöáôéêüôçôáò ôçò óýã÷ñïíçò ÅëëÜäáò, ðïõ êáôáäåéêíýåé ôï ðþò ìéá ðñïéêéóìÝíç áðü Üðïøç öõóé- êïý êáé áóôéêïý êÜëëïõò ðåñéï÷Þ, ìðïñåß íá ìåôáëëá÷èåß óôáäéáêÜ óå Ýíá êáêÝ- êôõðï áóôéêïý ÷þñïõ, ÷ùñßò õðïäïìÞ, ìåôáìïñöïýìåíç êáôÜ âÜóç óå Ýíá Üèñïé- óìá êôéóìÜôùí, ÷Üíïíôáò ôï ÷áñáêôÞñá ôïõ óõíåêôéêïý ïéêéóôéêïý óõíüëïõ. Ôá áðïôåëÝóìáôá áõôÞò ôçò äéáäéêáóßáò åßíáé ïñáôÜ äéá ãõìíïý ïöèáëìïý êáé äåí ÷ñåéÜæïíôáé éäéáßôåñá ó÷üëéá ãé' áõôü. Ç áíôéêáôÜóôáóç ôïõ ðáëéïý êôéñéáêïý äõíá- ìéêïý ìå Üêñéôï ôñüðï, ç Ýëëåéøç äåóìåýóåùí êáé ðñïäéáãñáöþí óôïí ôñüðï äü- ìçóçò, ç ðåñéâáëëïíôéêÞ «áóÝâåéá» ìå ôçí ïðïßá áíôéìåôùðßóôçêáí êáôáóêåõ- áóôéêÜ ôá äïìéêÜ óôïé÷åßá ôïõ ïéêéóìïý (áóôéêüò éóôüò, ïäéêÜ äßêôõá, êïéíü÷ñçóôïé ÷þñïé êëð.), äçìéïýñãçóå óïâáñÜ ðñïâëÞìáôá óôçí ïìáëÞ åîÝëéîç ôçò ïéêéóôéêÞò êáé ðåñéâáëëïíôéêÞò éóôïñéêÞò óõíÝ÷åéÜò ôïõ. Ï êßíäõíïò ôïõ íá ðåñéÝëèåé ï éóôïñéêüò ïéêéóìüò ôïõ Ëéâáäéïý óå ìéá áíùíõìßá êáé íá êáôáðÝóåé ðåñéâáëëïíôéêÜ óå Ýíáí ïéêéóìü ôïõ óõñìïý ÷ùñßò ôáõôüôçôá, åßíáé ðëÝïí ïñáôüò. ×ñåéÜæåôáé ëïéðüí ìéá ðñïóðÜèåéá ãéá ôçí áíÜêôçóç ìéáò ÷áìÝíçò ïéêéóôéêÞò ðñïóùðéêüôçôáò, ðïõ åäþ êáé ðïëëÝò äåêáåôßåò ÷áñáêôÞñéæå ôïí ïéêéóìü ôïõ Ëéâáäéïý êáé ðïõ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, ìÝóá óôï ãåíéêüôåñï ðíåýìá ôïõ ëåãüìåíïõ óýã÷ñïíïõ ôñüðïõ æùÞò, áõôÞ ç ðñïóùðéêüôçôá õðÝóôç óçìáíôéêÝò âëÜâåò, ßóùò ü÷é áêüìç áíåðáíüñèùôåò. ×ñåéÜæåôáé ìéá ðñïóðÜèåéá ãéá ôç ìïñöïëïãéêÞ êáé ôõðïëïãéêÞ áðïêáôÜóôáóç ôïõ áóôéêïý éóôïý, ðïõ åßíáé ôï ðéï óçìáíôéêü óôïé÷åßï åðáíáöïñÜò ôçò ÷áìÝíçò ìíÞìçò êáé åßíáé éêáíÞ íá óõìðáñáóýñåé ôéò ôïðéêÝò êïéíùíéêÝò äõíÜìåéò êáé íïï- ôñïðßåò ðñïò ìßá Üëëç êáôåýèõíóç, üðïõ èá êõñéáñ÷åß ç ôñõöåñüôçôá êáé ï óå-
49 âáóìüò ðñïò ôï äïìçìÝíï ðåñéâÜëëïí, ðáëéü êáé íÝï. Ìéá ïõóéáóôéêÞ ðáñÝìâáóç ãéá ôçí áíÜäåéîç ôùí èåìåëéùäþí ðïëéôéóôéêþí óôïé- ÷åßùí ôïõ Ëéâáäéïý - éóôïñéêÝò åêêëçóßåò, áñ÷ïíôéêÜ, ôïðßá öõóéêïý êáé áóôéêïý êÜëëïõò ê.ë.ð. - ðÝñá áðü ôçí áõôïíüçôç õðï÷ñÝùóç ìéáò åõíïïýìåíçò êáé åõáß- óèçôçò ðïëéôåßáò, áðïôåëåß êáôÜ âÜóç Ýíáí ìïíüäñïìï, ôïí ìüíï åðéóôçìïíéêÜ áðïäåêôü, þóôå íá åõïäùèåß ìéá ôÝôïéá åõãåíÞò ðñïóðÜèåéá, üðùò ç áíáâßùóç êáé áðïêáôÜóôáóç ôçò ïéêéóôéêÞò öõóéïãíùìßáò åíüò éóôïñéêïý ïéêéóìïý. Ôï ËéâÜäé ëïéðüí, ðÝñá êáé Ýîù áðü óïâéíéóôéêÝò ëïãéêÝò êáé íåõñþóåéò, áðïôåëåß Ýíáí åõëïãçìÝíï ðåñéâáëëïíôéêÜ ôüðï, ìå ðïëëÝò äõíáôüôçôåò áíÜðôõîçò óå üëá ôá åðßðåäá. Áñêåß íá ðñïóäéïñéóôïýí êáé ïñéïèåôçèïýí üëåò ïé ðáñÜìåôñïé ðïõ ìðïñïýí êáé ðñÝðåé ùò óõíôåëåóôÝò ðáñÝìâáóçò íá åíåñãïðïéçèïýí, ãéá íá åðé- ôåõ÷èåß ï óôü÷ïò ôçò áíáâßùóçò. ÐáñÜìåôñïé Þäç ãíùóôÝò êáé óçìáíôéêÝò, üðùò ç åðùíõìßá êáé ç åìâÝëåéá ôùí çñþùí ðñïãüíùí, ôï êÜëëïò ôïõ öõóéêïý áíÜãëõöïõ êáé ôïðßïõ, ç ãåùãñáöéêÞ ðñïóÝããéóç ìå ôï üñïò ôïõ Ïëýìðïõ êáé ç ó÷åôéêÜ óôáèåñÞ ÷ñïíéêÜ ðëçèõóìéáêÞ ðáñïõóßá óôï ÷þñï, åÜí äåí óõó÷åôéóèïýí ìå Üëëåò ðáñáìÝôñïõò, åî ßóïõ óçìá- íôéêÝò Þ êáé óçìáíôéêüôåñåò, üðùò ç äéáôÞñçóç ôçò ôõðïëïãéêÞò êáé ìïñöïëïãéêÞò öõóéïãíùìßáò ôïõ ïéêéóìïý, ï óåâáóìüò óôçí áíÜðôõîç êáé äéá÷åßñéóç ôïõ äïìç- ìÝíïõ êáé áäüìçôïõ ÷þñïõ, ï åîïðëéóìüò ôïõ ïéêéóìïý ìå êáôÜëëçëåò õðïäïìÝò, ç áîéïðïßçóç ôùí «äõíáìéêþí» êåíþí ôïõ áóôéêïý éóôïý ìå ôçí ïñãÜíùóç êáé éåñÜñ- ÷çóç ôùí áíáãêþí ôïõ êëð., êéíäõíåýïõí íá äéáéùíßæïõí ìéá óõãêáôáâáôéêÜ ðáèç- ôéêÞ èåþñçóç ôùí ðñáãìÜôùí, ìéá íïïôñïðßá íïóôáëãéêÞò éóôïñéïëáãíåßáò êáé ãñáöéêüôçôáò, ðïõ êáìßá ó÷Ýóç äåí Ý÷åé ìå áíáðôõîéáêÜ äåäïìÝíá. Ï êßíäõíïò ðïõ õðÜñ÷åé åðßóçò, åßíáé áõôüò ìéáò ðáñáãùãéêÞò ìïíïëåéôïõñ- ãéêüôçôáò ç ïðïßá óÞìåñá äéÝðåé ôï ËéâÜäé ùò ðñïò ôïí ðñùôïãåíÞ ôïìÝá ôçò ãåùñãßáò êáé êõñßùò ôçò êôçíïôñïößáò. Ç ìïíïìåñÞò ó÷åäüí áõôÞ ðáñáãùãéêÞ áðáó÷üëçóç ôïõ ðëçèõóìïý, êáèéóôÜ ôçí ôïðéêÞ êïéíùíßá êáé ôéò ðáñáãùãéêÝò ôçò äõíÜìåéò åõÜëùôåò êáé åîáñôçìÝíåò, ôüóï áðü óõãêõñßåò ôçò åðï÷Þò (âëÝðå ðñïâëÞìáôá õãåßáò ðïõ åìöáíßóôçêáí êáôÜ êáéñïýò óôï åõñùðáúêü æùéêü êåöÜ- ëáéï - ôñåëÝò áãåëÜäåò - íüóïò ôùí ÷ïßñùí êáé ôùí ðôçíþí êëð.), üóï êõñßùò áðü ìéá íÝá êåíôñéêÞ ïéêïíïìéêÞ äéá÷åßñéóç, ðïõ êÜðïôå åß÷å Ýíáí åèíéêü ÷áñáêôÞñá, áëëÜ óÞìåñá ðéá õðüêåéôáé óå åðéëïãÝò êáé áðïöÜóåéò åõñùðáúêþí Þ áêüìç êáé ðáãêüóìéùí êÝíôñùí. Ôï 2013 ïé åðéäïôÞóåéò ôåëåéþíïõí. H Ýíôáîç ôïõ Ëéâáäßïõ êáé ôçò êïéíùíßáò ôïõ óå Ýíá åõñýôåñï ïéêïíïìéêü ðåñéâÜë- ëïí, ôïõ äåõôåñïãåíïýò (ïéêïôå÷íéêÝò, ìéêñÝò âéïôå÷íéêÝò ìïíÜäåò êëð.), áëëÜ êõñß- ùò ôïõ ôñéôïãåíïýò ôïìÝá (ôïõñéóìüò êáé óõíáöåßò õðçñåóßåò êáé åîõðçñåôÞóåéò), èá ìðïñïýóå íá åßíáé ôï áíôßäïôï óå ìéá ôÝôïéá åíäå÷üìåíç êñßóç ôïõ ðñùôï- ãåíïýò ôïìÝá. Ãéá íá óõìâåß áõôü, êõñßùò óôï åðßðåäï ôçò ðñïëçðôéêÞò ðïëéôéêÞò, èá ðñÝðåé êáô' áñ÷Þí íá óõíåéäçôïðïéÞóåé ç ôïðéêÞ êïéíùíßá áëëÜ êõñßùò ïé åêðñü- óùðïß ôçò êáé ïé ëïéðïß áñìüäéïé ðáñÜãïíôåò, ôçí ðïëõðáñáìåôñéêÞ óçìáóßá êáé
50 âáñýôçôá ðïõ äéÝðåé ôïí éóôïñéêü ôüðï ôïõ Ëéâáäßïõ, óôïí ïðïßï æåé. Ç äéáäéêáóßá áõôÞ, Ý÷åé óáöåßò ðñïäéáãñáöÝò, ôéò ïðïßåò èá ðñÝðåé íá êáôáãñÜøåé, åðåîåñãá- óôåß êáé ðñïóáñìüóåé óôá ôïðéêÜ äåäïìÝíá. Ç áíÜðôõîç ôïõ ôïõñéóìïý êáé ôùí óõíáöþí õðçñåóéþí, åßíáé âáóéêÞ ðáñÜìåôñïò ôçò áíáâßùóçò åíüò ïéêéóìïý êáé ðáñáðÝìðåé óôçí Ýííïéá ôçò áóôéêüôçôáò ôïõ ÷þñïõ. Ìå ôïí üñï áóôéêüôçôá, ðïõ äåí Ý÷åé ó÷Ýóç ìå ôçí áóôéêïðïßçóç, íïåßôáé åêåßíç ç «áóôéêÞ áôìüóöáéñá» ðïõ äçìéïõñãÞèçêå óå Ýíá ôüðï áíÜ ôïõò áéþíåò, þóôå íá ôïí ÷áñáêôçñßóåé ùò éóôïñéêü, ìå ôçí êëáóóéêÞ êáé ðåñéññÝïõóá Ýííïéá ôïõ üñïõ. Ôéò éóüññïðåò ó÷Ýóåéò äçëáäÞ ìåôáîý öõóéêïý êáé äïìçìÝíïõ ðåñéâÜë- ëïíôïò, üðïõ äéáôçñÞèçêå êáé áíáðôý÷èçêå Ýíáò ðïëéôéóìüò, ùò áðïôÝëåóìá áìïéâáßïõ óåâáóìïý ìåôáîý ôùí äýï äõíáìéêþí áõôþí óôïé÷åßùí, ôçò öýóçò êáé ôïõ áíèñþðéíïõ ðáñÜãïíôá êáé ðïõ Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôçí õðÝñï÷ç åêåßíç áßóèçóç ôçò «áóôéêÞò èáëðùñÞò» ðïõ íïéþèåé êÜðïéïò üôáí æåé Þ åðéóêÝðôåôáé ôïí ôüðï áõôü. Ï ÊáâÜöçò óôï ðïßçìÜ ôïõ «Áðü ôá ÁðïêçñõãìÝíá», ëÝåé ìåôáîý Üëëùí: Ïé åõôõ÷åßò ôçí öýóéí âåâçëïýóé. Ôçò ëýðçò åßíáé ôÝìåíïò ç ãç. Áãíþóôïõ ðüíïõ äÜêñõ óôÜæåé ç áõãÞ áé ïñöáíáß åóðÝñáé áé ÷ëùìáß ðåíèïýóé êáé øÜëëåé èëéâåñÜ ç åêëåêôÞ øõ÷Þ. Aé ðýëáé, ðëçí, ôçò öýóåùò åßíáé êëåéóôáß åéò üóïõò áäéÜöïñïé, óêëçñïß ãåëþóé, ãåëþóé îÝíïé åí ðáôñßäé äõóôõ÷åß. Óôçí ÅëëÜäá, ðëçí åëá÷ßóôùí åîáéñÝóåùí, ç áóôéêÞ èáëðùñÞ, Ý÷åé êáôáóôñáöåß êáé ðïëëÝò öïñÝò áíåðáíüñèùôá áðü ôç ëåãüìåíç áíÜðôõîç, ç ïðïßá ôáõôßóèçêå ùò ðñïò ôï äïìçìÝíï ðåñéâÜëëïí ìå ôç âßáéç áíôéêáôÜóôáóç ôçò ðáëéÜò äüìçóçò ìå ìéá íÝá, Üêñéôç, áíéóôüñçôç êáé áíáéäÞ. Ç ÷ñÞóç ôùí íÝùí õëéêþí, áíôß íá ãßíåé ìå ôñüðï ðñïóáñìïóìÝíï óôçí éóôïñßá êáé ôçí êïõëôïýñá åíüò ôüðïõ, åöáñìüóôçêå éóïðåäùôéêÜ, êáôÝóôñåøå ðáñáäïóéáêïýò ðõñÞíåò êáé êôßóìáôá, áëëïßùóå êáé Ýêáíå Üìïñöï ôï ðåñéâÜëëïí, åìöáíßóôçêå üìùò ùò åêóõã÷ñïíéóìüò, ùò íÝïò êáé óýã÷ñïíïò ôñüðïò æùÞò, ùò ðáíÜêåéá ãéá ôçí åðßëõóç ôùí óôåãáóôéêþí êáé ëïéðþí ðñïâëçìÜôùí ôçò êïéíùíßáò. Ç åõèýíç ìðïñåß ìåí íá áðïäïèåß åí ìÝñåé óôçí áõèüñìçôç êáé ðáñïñìçôéêÞ ðáñÝìâáóç ôùí êáôïßêùí ãéá ôçí åðßëõóç ôùí óôåãá- óôéêþí ôïõò ðñïâëçìÜôùí Þ ôçí áíáíÝùóç ôïõ êôéñéáêïý äõíáìéêïý ôïõ ÷ùñéïý, áëëÜ êõñßùò âáñýíåé ôçí ðïëéôåßá, ç ïðïßá, ïéïíåß áðïýóá, äåí ðñïäéÝãñáøå êþäé- êåò ðñïóôáóßáò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, äïìçìÝíïõ êáé ìç. Ôá áðïôåëÝóìáôá áõôÞò ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò äéáêüñåõóçò, ðïõ åßíáé ïñáôÜ äéá ãõìíïý ïöèáëìïý êáé óôï ËéâÜäé (êõñßùò óôïí êåíôñéêü ôïõ Üîïíá ï ïðïßïò Ý÷åé êáé ôï ìåãáëýôåñï ïéêïíïìéêü åíäéáöÝñïí), åß÷áí ùò áðïôÝëåóìá ôçí êáôáóôñïöÞ ôçò áóôéêüôçôáò ôïõ ÷þñïõ ôïõ, ôçí êáôÜñãçóç ôçò áóôéêÞò èáëðùñÞò êáé ôïí áðï÷ñù- ìáôéóìü åí ôÝëåé åíüò ôüðïõ, ðïõ åðß áéþíåò ï ÷ñùóôÞñáò ôùí ðñïãüíùí æùãñÜöéæå
51 ìå ðåñéóóÞ ìáóôïñéÜ. Ôçí áíáãêáéüôçôá ôçò áðïêáôÜóôáóçò áõôÞò ôçò ó÷Ýóçò ðïõ ðñïûðÞñ÷å áðü êáôá- âïëÞò ïéêéóìïý, ôçí èåùñþ ùò ôç ìüíç éêáíÞ êáé áíáãêáßá óõíèÞêç ãéá ôçí áíÜðôõ- îç ôïõ ôïõñéóìïý óôï ËéâÜäé. Óôï ðíåýìá áõôü, ðñÝðåé íá ôïíéóôåß ôï ðüóï áíá- ãêáßá åßíáé ç åöáñìïãÞ ðåñéâáëëïíôéêþí êáíüíùí - ìå ôçí åõñåßá Ýííïéá ôïõ üñïõ ðåñéâÜëëïí -, óå üëá ôá åðßðåäá ôïõ äïìçìÝíïõ êáé ôïõ áäüìçôïõ ÷þñïõ, þóôå, áö' åíüò ìåí ôï ËéâÜäé ùò ïéêéóìüò íá áðïêáôáóôÞóåé êáé íá áíáêôÞóåé ôç ÷áìÝíç ôïõ éóôïñéêÞ ôáõôüôçôá ãéá ëüãïõò óåâáóìïý êáé óõíÝ÷åéáò ðñïò ôçí éóôïñßá ôïõ, áö' åôÝñïõ äå ç áíáâßùóç ôïõ áõôÞ íá óõìâÜëëåé êáôáëõôéêÜ óôçí áðüêôçóç ìéáò ðáñáãùãéêÞò ðïëõëåéôïõñãéêüôçôáò, êõñßùò üóïí áöïñÜ ôïí ôñéôïãåíÞ ôïìÝá ôïõ ôïõñéóìïý êáé ôùí õðçñåóéþí. Èåùñþ üôé ç ëïãéêÞ áõôÞ, áðïôåëåß êáôÜ âÜóç ìïíüäñïìï ãéá ôçí Ýíôáîç ôïõ Ëéâáäßïõ óôï êýêëùìá ôùí ôüðùí Ýëîçò ôïõñéóôéêþí ðëçèõóìþí, ãéá ôçí áðåîÜñ- ôçóÞ ôïõ áðü ìïíïëåéôïõñãéêÝò ðáñáãùãéêÝò äïìÝò, ãéá ôçí áíÜðôõîç íÝùí óõíá- öþí ìå ôïí ôïõñéóìü äñáóôçñéïôÞôùí, ãéá ôç äõíáôüôçôá óõãêñÜôçóçò ôçò íåï- ëáßáò ôïõ ìå ôçí áðáó÷üëçóÞ ôçò óå äñáóôçñéüôçôåò ðïõ ìðïñïýí íá ôçí éêáíï- ðïéÞóïõí êïéíùíéêÜ êáé ïéêïíïìéêÜ êáé ìå ôéò åí ãÝíåé ðñïïðôéêÝò áíÜðôõîçò ôïõ «÷ùñéïý», üðùò ôñõöåñÜ ôï áðïêáëïýí üëïé. Åßíáé íïìïôåëåéáêÜ áíáðüöåõêôï ëïéðüí ãéá ôçí üðïéá ðñïóðÜèåéá áíáâÜèìéóçò ôçò ðåñéï÷Þò, ìéá éó÷õñÞ ðáñÝìâáóç ãéá ôç èåñáðåßá áõôþí ôùí ðáèïãåíþí óôïé- ÷åßùí. Ç ìüíç éêáíÞ êáé áíáãêáßá óõíèÞêç ãéá ôçí áíáôñïðÞ áõôþí ôùí äåäï- ìÝíùí, åßíáé ç åíåñãïðïßçóç ôïõ ìç÷áíéóìïý ôçò áíÜðëáóçò êáé ç åðéôÝëïõò èå- óìïèÝôçóç ôçò åðÝêôáóçò ôïõ ó÷åäßïõ, ìßá éóôïñßá ðïõ êáñêéíïâáôåß åäþ êáé 35 ðåñßðïõ ÷ñüíéá. Ï ÷þñïò, êáé éäéáßôåñá ï ëåéôïõñãéêÜ ïñãáíùìÝíïò áóôéêüò ÷þñïò, áðïôåëåß êïéíù- íéêü ðñïúüí êáé ðáñÜãåôáé áðü ìéá óõãêåêñéìÝíç êïéíùíßá ç ïðïßá ìåôáâÜëëåôáé äéá÷ñïíéêÜ. ¼ðùò, ëïéðüí, êáé ôá õðüëïéðá êïéíùíéêÜ ðñïúüíôá, êé áõôüò áíôáíá- êëÜ ôá êïéíùíéêïïéêïíïìéêÜ êáé éäåïëïãéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò êïéíùíßáò ðïõ ôïí ðáñÞãáãå. Ç ìåôáâïëÞ ôçò êïéíùíßáò, üìùò, åßíáé ôá÷ýôåñç êáé ç áíôáíÜêëáóç óôïí äïìçìÝíï ÷þñï åìöáíßæåé ìéá ó÷åôéêÞ ÷ñïíéêÞ áäñÜíåéá. ÏñéóìÝíá ôìÞìáôá ôïõ áóôéêïý ÷þñïõ, êáèßóôáíôáé áêáôÜëëçëá Þ ÷ñåéÜæïíôáé ðïéïôéêÞ áíáâÜèìéóç, ãéá íá ðáñáêïëïõèïýí ôçí åîÝëéîç ôçò êïéíùíßáò. ¸ôóé, ðñïêýðôåé ôï æÞôçìá ôçò áóôéêÞò åðÝìâáóçò (Ó×ÅÄÉÏ), ïýôùò þóôå ï ÷þñïò íá ìåôáó÷çìáôéóôåß, áðïêôþ- íôáò «óýã÷ñïíåò» êáé ëåéôïõñãéêÜ äïìçìÝíåò ìïñöÝò. Ç ðïëéôéóôéêÞ, êïéíùíéêÞ, ïéêïíïìéêÞ, èåóìéêÞ êáé éäåïëïãéêÞ öõóéïãíùìßá ôçò êïéíùíßáò, ðñïâÜëëåôáé êáé áíôáíáêëÜôáé óå êÜèå ôýðï åðÝìâáóçò, ìå üëá ôá åíäå÷ïìÝíùò èåôéêÜ Þ áñíçôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò. Ìå ôïí üñï áíÜðëáóç, íïåßôáé ôï óýíïëï ôùí êáôåõèýíóåùí, ìÝôñùí, ðáñåìâÜ- óåùí êáé äéáäéêáóéþí ðïëåïäïìéêïý, êïéíùíéêïý, ïéêïíïìéêïý, ïéêéóôéêïý êáé åéäé- êïý áñ÷éôåêôïíéêïý ÷áñáêôÞñá, ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ó÷åôéêÞ ìåëÝôç êáé ðïõ
52 áðïóêïðïýí êõñßùò óôç âåëôßùóç ôùí üñùí äéáâßùóçò ôùí êáôïßêùí, ôç âåëôßùóç ôïõ äïìçìÝíïõ ðåñéâÜëëïíôïò, ôçí ðñïóôáóßá êáé áíÜäåéîç ôùí ðïëéôéóôéêþí, éóôïñéêþí, ìïñöïëïãéêþí êáé áéóèçôéêþí óôïé÷åßùí êáé ÷áñáêôçñéóôéêþí ôçò ðå- ñéï÷Þò. Ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôïé÷åßá ôïõ áóôéêïý éóôïý ôïõ Ëéâáäßïõ åßíáé ôá åîÞò: H äïìÞ ôïõ ïéêéóìïý åßíáé áðüëõôá ðñïóáñìïóìÝíç óôï öõóéêü áíÜãëõöï ôïõ åäÜöïõò êáé êáôÜ óõíÝðåéá ï éóôüò ôïõ åßíáé êáé èá åßíáé ðáñáäïóéáêüò, áíåîÜñ- ôçôá áðü ôéò Üëëåò ðáñáìÝôñïõò ðïõ êáèïñßæïõí ôçí ðáñáäïóéáêüôçôá åíüò ïéêé- óìïý, üðùò ç çëéêéáêÞ êáé ðïéïôéêÞ êáôÜóôáóç ôùí êôéóìÜôùí, ç äéáôÞñçóç ôùí ðõñÞíùí êëð. ÊáôÜ âÜóç, õðÜñ÷ïõí ïé äýï ðýëåò ôïõ Ëéâáäßïõ, áðü Êáôåñßíç êáé Åëáóóüíá, ï ÐïëÝæïò êáé ôï Kéüóêé áíôéóôïß÷ùò, ïé ïðïßåò åíþíïíôáé ìåôáîý ôïõò ìå ìéá êåíôñéêÞ áñôçñßá, ôïí ¢îïíá ôïõ ÷ùñéïý, ôçí êáñäéáêÞ ôïõ áïñôÞ èá Ýëåãá, üðïõ óôï êÝíôñï âñßóêåôáé ç êáñäéÜ ôïõ, ç ðëáôåßá. Tï Kéüóêé, ìéá ðïõ áêïëïõèþ éáôñéêÞ ïñïëïãßá, áðïôåëåß ôïí ðíåýìïíá êáé ôáõ- ôü÷ñïíá ôç ìåãáëýôåñç åíéáßá ðïóüôçôá áóôéêÞò äçìïôéêÞò ãçò ôïõ ïéêéóìïý, ìå ìÝãåèïò ßóï ðåñßðïõ ìå ôï 1/5 ôïõ. Äåí åßíáé ëïéðüí êáèüëïõ ôõ÷áßï ðïõ Ýãéíå ï áðïäÝêôçò üëùí Þ ôùí ðåñéóóïôÝñùí êïéíï÷ñÞóôùí êáé êïéíùöåëþí åãêáôá- óôÜóåùí ôïõ. Êáé åðåéäÞ üðùò ðñïáíÝöåñá, ç ðñïãñáììáôéêÞ áðïõóßá ôïõ êñÜ- ôïõò Þôáí áíÝêáèåí ðáñïéìéþäçò, õðïêáôáóôÜèçêå áðü ôéò áðïóðáóìáôéêÝò ðñùôïâïõëßåò ôùí åêÜóôïôå äéïéêÞóåùí ôçò ôüôå Kïéíüôçôáò, ôùí êáôïßêùí êáé ôùí áðáíôá÷ïý ðáôñéùôþí, ïé ïðïßïé êáôÜ ðåñßðôùóç ëåéôïýñãçóáí ùò ðïëåïäüìïé, áñ÷éôÝêôïíåò, ãåùðüíïé, íáïäüìïé, îåíïäü÷ïé Þ áíáðôõîéïëüãïé. Åßíáé ÷áñáêôç- ñéóôéêü ôï üôé ç êïéíùíéêÞ õðïäïìÞ ôïõ Ëéâáäßïõ, üðùò åêöñÜæåôáé óôï Kéüóêé, åßíáé ðñïúüí äùñåþí ôùí åõåñãåôþí ôïõ ÷ùñéïý, ï êáèÝíáò áðü ôïõò ïðïßïõò, êáôÜ ôá õðïêåéìåíéêÜ ôïõ éäåïëïãéêÜ ðñüôõðá, ìåôïõóßùíå ÷ùñéêÜ ôç äùñåÜ ôïõ óå äçìüóéï êôßñéï Þ óå äéáìïñöþóåéò ôïðßïõ. ¸÷ïõìå ëïéðüí : ôï Á' Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï, êüóìçìá ëáìðñü ôïõ Ëéâáäßïõ (ðïõ ðñÝðåé íá áðïêáëýøåé åðéôÝëïõò ôç èáõìÜóéá ëéèïäïìÞ ôïõ), ôï ZÜííåéï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï, ïñáìáôéêü Ýñãï ôùí Æáííáßùí, îåíéôåìÝíùí Ëéâáäéùôþí, Ýñãï æùÞò êáé åðÝíäõóç ãéÜ Ýíá êáëýôåñï ìÝëëïí ãéÜ ôç íåïëáßá, ôç íÝá ìç åíïñéáêÞ åêêëçóßá ôïõ Áãßïõ Áèáíáóßïõ, ç ïðïßá äïìÞèçêå óôï ÷þñï ôïõ íáúäñßïõ ôïõ ðáëáéïý íåêñïôáöåßïõ, ÷ùñßò êáìßá ÷ñçóôéêÞ áîßá êáé ðïõ ìå ôïí áäéêáéïëüãçôá ìåãÜëï üãêï ôçò áíôéðáñáôßèåôáé óôç äéðëáíÞ éóôïñéêÞ åíïñéáêÞ åêêëçóßá ôïõ Áãßïõ Êùíóôáíôßíïõ, ôçí ðáéäéêÞ ÷áñÜ, ôï ãÞðåäï ìðÜóêåô, ôï Üãáëìá ôïõ ÃåùñãÜêç Ïëõìðßïõ, ôï îåíïäï÷åßï, äåßãìá áèüñõâçò, óåìíÞò áëëÜ Ýíôéìçò áñ÷éôåêôïíéêÞò, ôï êïõöÜñé ôïõ ðáëéïý åóôéáôïñßïõ, äåßãìá áðßóôåõôçò áñ÷éôåêôïíéêÞò êáé ìïñöïëïãéêÞò åõôÝëåéáò êáé ìÜëéóôá óå åîáßñåôï óçìåßï áðÝíáíôé áðü ôïí Ìýôéêá êáé ôï ôÝùò ãÞðåäï, ìßá êïíôüöèáëìç ðñï 50 ðåñßðïõ ÷ñüíùí åðéëïãÞ, ìå ôéò Üèëéåò êáôåóôñáììÝíåò øåõäïêåñêßäåò ôïõ, ôï ùñáéüôåñï óçìåßï ôïõ Ëéâáäßïõ, ôï åðïíïìáæüìåíï êáé «öáëÜêñá» (íïíüò åßíáé ï ãñÜöùí), ìéá ðåñéâáëëïíôéêÞ êáé äéá÷ñïíéêÞ áóÝëãåéá åðß åíçëßêùí êáé áíçëßêùí,
53 ðáëáéþí êáé íÝùí, üðïõ ðåñéóôáóéáêÜ ìåí åßíáé ÷þñïò óôÜèìåõóçò öïñôçãþí Þ ÷þñïò óõíáõëéþí êáé åêäçëþóåùí, óôáèåñÜ äå åßíáé ëáóðüôïðïò üôáí âñÝ÷åé. Ôï óõíïíèýëåõìá áõôü ôùí ÷ñÞóåùí, ôùí öõôåìÝíùí ìÝóá óôï üìïñöï êáôáðñÜóéíï ÃêïôæáìÜíåéï ôïðßï, Üëëùí ðñùôïðïñéáêþí ãéÜ ôçí åðï÷Þ ôïõò üðùò ï ÷þñïò ôïõ Záííåßïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ, Üëëùí åðéâåâëçìÝíùí üðùò ï áíäñéÜíôáò ôïõ ¹ñùá, Üëëùí ùò ðñïúüíôùí ÷ñçóôéêÞò óõëëïãéêÞò áíÜãêçò, Üëëùí ùò ðñïóùðéêþí åõãåíþí åðéäéþîåùí êáé Üëëùí ùò óôïé÷åßùí áõôïðñïâïëÞò, áðåôÝëåóå êáé áðïôå- ëåß ôï êáèçìåñéíü âßùìá áñêåôþí ãåíåþí. ÖõóéêÜ ôï åðßóçìï êñÜôïò, ðïíçñÜ óêåðôüìåíï, ÷ñçóéìïðïßçóå ôïí ÷þñï ôïõ ðïëéôéóìïý ùò ÷þñï ðáéäåßáò åðß 50 óõíáðôÜ Ýôç (ïé íÝåò åãêáôáóôÜóåéò ôïõ Ãõì- íáóßïõ Üñ÷éóáí ìüëéò ðñï 2åôßáò íá ëåéôïõñãïýí), ìç èÝëïíôáò íá åðåíäýóåé óå åîåéäéêåõìÝíåò åãêáôáóôÜóåéò êáé óå ãõìíáóéáêÞ õðïäïìÞ, áöáéñþíôáò ôüóï ëåéôïõñãéêÜ üóï êáé ðïóïôéêÜ, ôìÞìáôá ôùí ÷þñùí ðïëéôéóìïý êáé áðïäßäïíôáò ôá áíÝîïäá óôçí ðáéäåßá, ðïõ åß÷å ôçí õðï÷ñÝùóç íá ðáñÜó÷åé. Ôï áðïôÝëåóìá Þôáí öõóéêÜ ç ðñïóáñìïãÞ ôùí áíáãêþí óôïõò ÷þñïõò êáé ü÷é ïé ÷þñïé óôéò áíÜãêåò, ìå ôá ãíùóôÜ áðïôåëÝóìáôá - ó÷ïëéêÝò áßèïõóåò áêáôÜëëçëåò êáé ÷þñïé ðïëéôéóìïý óõìðéåóìÝíïé. ÓÞìåñá ðÜíôùò, ìåôÜ áðü ôüóá ÷ñüíéá êáé ðáñ' üëï ðïõ õðÜñ÷åé ðëÝïí ç ðñïóèÞêç íÝùí áéèïõóþí äéäáóêáëßáò óôï ÷þñï ìåôáîý ôïõ Záííåßïõ êáé ôïõ Á´ Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ (áò åëðßóïõìå ðùò èá õðÜñîïõí ðáéäéÜ íá ôç ÷áñïýí), ìðïñåß íá èåùñÞóåé êáíåßò üôé ôï êôßñéï ôïõ Záííåßïõ Ý÷áóå ôçí áñ÷éêÞ ôïõ áõôü- íïìç ðïëéôéóôéêÞ ôáõôüôçôá êáé åíóùìáôþèçêå ðëÞñùò óôï ðíåýìá ôïõ ó÷ïëéêïý óõãêñïôÞìáôïò. Ôï ËéâÜäé ùò ðñïò ôïí äçìüóéï ÷þñï, êáôÜ ôç ãíþìç ìïõ ÷ñÞæåé åíüò íÝïõ êáé óýã÷ñïíïõ ðïëõëåéôïõñãéêïý êÝíôñïõ, óôï ïðïßï èá ìðïñïýí íá åêöñáóôïýí ïé íÝåò ëåéôïõñãßåò ðïõ áðáéôïýíôáé, üðùò Ýíá óõíåäñéáêü êÝíôñï, Ýíá ìïõóåßï ðïëé- ôéóôéêþí êáé åêêëçóéáóôéêþí ôéìáëöþí êáé åéêüíùí, ìéá âéâëéïèÞêç ðñïóáñ- ìïóìÝíç óôéò áíÜãêåò ôçò çëåêôñïíéêÞò ìáò åðï÷Þò êáé áßèïõóåò ðïéêßëùí êáé åîåé- äéêåõìÝíùí ðïëéôéóôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí êáé åñáóéôå÷íéêÞò äçìéïõñãßáò. ÁõôÝò ïé åãêáôáóôÜóåéò åßíáé áðáñáßôçôåò ãéá ôç íÝá õðüóôáóç ôïõ Ëéâáäßïõ êáé ôçí ðïëéôé- óôéêÞ ôïõ áõôÜñêåéá, áëëÜ êõñßùò ãéá ôçí äõíáôüôçôá ðïõ ðñÝðåé íá ðñïóöÝñïõí óôçí áíýøùóç ôçò ìïñöùôéêÞò óôÜèìçò êáé ôçò óõãêñÜôçóçò ôïõ ðëçèõóìïý ôçò ðåñéï÷Þò. Êáé áõôÝò ïé åãêáôáóôÜóåéò äåí ìðïñïýí íá ÷ùñïèåôçèïýí, ÷ùñßò: 1. Íá áîéïðïéçèåß êáé íá ìïñöïðïéçèåß ôìÞìá ôïõ óåëçíéáêïý ôïðßïõ ôçò îõñéóìÝíçò êáé öáëáêñÞò áðüëçîçò ôïõ Êéïóêéïý, ìéáò áó÷Þìéáò êáé áó÷çìßáò, ìéáò äõóìïñößáò êáé ìéáò Üóåìíçò ðñÜîçò êáé áðñÝðåéáò, ç ïðïßá ðëÝïí ÷ñçóé- ìïðïéåßôáé êõñßùò ùò ÷þñïò óôÜèìåõóçò öïñôçãþí 2. Íá èåóìïèåôçèåß ç åðÝêôáóç ôïõ ïéêéóìïý, ðïõ èá ðñïóèÝóåé íÝï äçìüóéï ÷þñï êáé ôéò äõíáôüôçôåò áðïêåíôñùìÝíùí êïéíùíéêþí êáé ðïëéôéóôéêþí äïìþí, åíþ ï ÷þñïò êáôïéêßáò èá áðïóõìðéÝóåé ôïõò õðåñêïñåóìÝíïõò ðõñÞíåò êáôïéêßáò êáé èá áíáêïõößóåé ôïí éóôü
54 3. Íá áðïêáôáóôáèåß üëï ôï ïäéêü äßêôõï, åêåßíï ôï èáõìÜóéï ðëáêüóôñùôï ôïõ ðáñåëèüíôïò ðïõ êÜðïéïé áíÜëãçôïé êáôÝóôñåøáí áðåñßóêåðôá 4. Íá áðïêáôáóôáèïýí êáé íá áíáäåé÷èïýí ôá ìíçìåßá. Óôï óçìåßï áõôü, äåí ìðïñþ íá ìçí áíáöåñèþ óôçí áôõ÷Ýóôáôç åí ðïëëïßò ó÷åäßáóç ôïõ âïñåßïõ ôìÞìáôïò ôïõ Êéïóêéïý, ìå ôçí ðñïóðÜèåéá íá ãåìßóïõí ôá êåíÜ ìå áíåñìÜôéóôåò ãåùìåôñéêÝò ÷áñÜîåéò, Ýíá óõíïíèýëåõìá ó÷çìÜôùí ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ãùíßåò ïñèÝò, ïîåßåò êáé áìâëåßåò, êáìðýëåò êáé ôåôáñôçìüñéá êý- êëùí, óå ìßá åíáãþíéá ðñïóðÜèåéá äéáöïñïðïßçóçò áðü ìßá ëéôÞ êáé êëáóóéêÞ äéÜôáîç. Äåí ìðïñþ åðßóçò íá ìç ó÷ïëéÜæù ôçí «áãêáëßôóá» ðïõ äçìéïõñãÞèçêå ãéá íá äå÷èåß ôï ìáñìÜñéíï Ýêôñùìá ìå ôéò Íçñçßäåò, ôïí ¸ñùôá êáé ôï Ìðáñìðïýíé êáðÝëëï, äåßãìá áðßóôåõôçò êáêïãïõóôéÜò êáé åõôÝëåéáò, «ãëõðôü» êáô´ åõöç- ìéóìüí. ÐñïóùðéêÜ ðéóôåýù üôé áðïôåëåß ìßá óçìåéïëïãéêÞ ðñïóâïëÞ ãéá ôï ËéâÜ- äé, êáôÜëëçëï ãéá êÞðï íåüðëïõôïõ ìåãáëïâéïôÝ÷íç. Åßíáé ï ïñéóìüò ôïõ êéôò, ùò õðåñèåôéêïý ôïõ õðåñößáëïõ. ÕðÜñ÷åé ï ÐÜíáò ï ôñáãïðüäáñïò, ï Äéüíõóïò, ï èå- üò ôïõ ôóßðïõñïõ, áêüìç êáé Ýíáò óõìðáèÞò ãáúäáñÜêïò, óôõëïâÜôçò ôçò ôïðéêÞò ïéêïíïìßáò ðñéí áðü ôá 4×4, ðïõ èá ìðïñïýóáí íá åêðëçñþóïõí ôéò íáôïõñáëé- óôéêÝò áíçóõ÷ßåò ôùí åðéëåîÜíôùí áõôÞ ôçí ðñïóâïëÞ. Åðßóçò äåí ìðïñþ íá ìçí ó÷ïëéÜóù êáé ôçí êáôáóôñïöÞ ôçò ìïíÞò ôçò Áãßáò ÔñéÜäáò áðü ÷Ýñéá éåñùìÝíùí, ðïõ äåß÷íåé ôï áíéóôüñçôï êáé ôï åõôåëÝò ôçò áíôßëç- øçò ðåñß äéáôÞñçóçò ôçò ðáñÜäïóçò áðü ôïõò åíôåôáëìÝíïõò åí ðñïêåéìÝíù ôá- ãïýò. Ãéá ôÝôïéåò ðÝôñåò ôïõ 1700, ðñïóêõíçôÜñéá áãùíéóôþí, ðïõ êáôÝëçîáí áðï- óôåéñùìÝíïé êáé ðáãùìÝíïé áðïäÝêôåò áíéóôüñçôùí åðéóêåðôþí êáé ðïõ ôéò èåù- ñïýí åñåßðéá ïé ìåãáëüó÷çìïé êëçñéêïß êáé ïñéóìÝíïé ïóöõïêÜìðôåò êïóìéêïß, ãé' áõôÝò ôéò ðÝôñåò Ýëåãå ï ÌáêñõãéÜííçò üôé ðïëÝìçóå ç ãåíéÜ ôïõ. ¼ëá áõôÜ åßíáé ðëçãÝò, óýã÷ñïíåò ðëçãÝò ðïõ ðñÝðåé íá åðïõëùèïýí ôï ôá÷ýôåñï. Ùò ðñïò ôç ìïñöïëïãßá êáé ôçí ôõðïëïãßá ôïõ ïéêéóôéêïý áðïèÝìáôïò, êáôÜ ôç ãíþìç ìïõ, èá ðñÝðåé: 1. Íá éåñáñ÷çèïýí ðáñåìâÜóåéò ãéá ôçí áðïêáôÜóôáóç êáé áíáìüñöùóç ôùí üøåùí, êáô' áñ÷Üò óôá æùôéêÜ óçìåßá ôïõ ïéêéóìïý (êåíôñéêüò äñüìïò, ðëá- ôåßåò, ðåñéâÜëëùí ÷þñïò ôùí ìíçìåßùí) êáé 2. Íá åêðïíçèåß Ýíá ó÷Ýäéï åðß ìÝñïõò áðïêáôáóôÜóåùí êáé äéáìïñöþóåùí ôùí üøåùí ôùí ôïðéêþí ïäþí. 3. Íá ðñïôáèïýí ôõðïëïãéêÜ êáé ìïñöïëïãéêÜ ðñüôõðá ãéá êÜèå íÝá äüìçóç Åíáðüêåéôáé óôéò åõáéóèçóßåò ôùí üðïéùí ó÷åäéáóôþí íá ðáñÝìâïõí ìå ðåñéóóÞ ðñïóï÷Þ êáé ôÝ÷íç, þóôå íá óõíèÝóïõí ôïí áäüìçôï ÷þñï ìå ôïí äïìç- ìÝíï êáé ôï ðñÜóéíï ìå ôñüðï ïñãáíéêü êáé ôñõöåñü êáé íá äçìéïõñãÞóïõí ìéá óýã÷ñïíç õðïäïìÞ êáé äïìÞ åí ôÝëåé, ðïõ íá ïóìþóåé ôï ðáëéü ìå ôï íÝï, ðïõ íá
55 âÜëåé ôéò âÜóåéò ãéá ôç íÝá åðï÷Þ ðïõ ðñÝðåé íá âéþóåé ï ôüðïò. Êé åðåéäÞ, üðùò ëÝåé ï ÊáâÜöçò: Êáéíïýñãéïõò ôüðïõò äåí èá âñåéò, äå èÜâñåéò Üëëåò èÜëáóóåò. Ç ðüëéò èá óå áêïëïõèåß. Óôïõò äñüìïõò èá ãõñíÜò ôïõò ßäéïõò. Êáé óôåò ãåéôïíéÝò ôåò ßäéåò èá ãåñíÜò êáé ìåò óôá ßäéá óðßôéá áõôÜ è' áóðñßæåéò, ôï æÞôçìá ôïõ Ëéâáäßïõ, êáôÜ âÜóç, åßíáé ç åðáíÜêôçóç ôçò ðáëéÜò ôïõ ôáõôüôçôáò ìå ðáñÜëëçëç áíáæÞôçóç ìéáò íÝáò óôï ïéêéóôéêü óýóôçìá ôçò ÷þñáò ðïõ ìÝ÷ñé ôþñá áíáðôý÷èçêå åôåñïâáñþò êáé ðïõ ôþñá ðñïóðáèåß êé áõôü íá ïñãáíþóåé ôéò õðïäïìÝò ôïõ êáé íá áíôáðïêñéèåß óôïõò íÝïõò ñüëïõò ðïõ ôïõ ðñïäéáãñÜöåé äéáëåêôéêÜ ç éóôïñßá. Ãíùñßæïõìå üôé ôï êÜèå ðñïúüí ôïõ ó÷åäéáóìïý ïöåßëåé íá åßíáé áðïäåêôü áðü ôçí êïéíùíßá óôçí ïðïßá áðåõèýíåôáé, ôáõôü÷ñïíá áðü ôå÷íéêÞò, ëåéôïõñãéêÞò, ïéêï- íïìéêÞò, êïéíùíéêÞò êáé áéóèçôéêÞò ðëåõñÜò. Áò ìç ðñéìïäïôÞóïõìå éäéáßôåñá êá- ìßá áðü áõôÝò åéò âÜñïò ôùí Üëëùí, êõñßùò ôéò ðïíçñÝò êé áò ìçí õðïâáèìßóïõìå Þ áãíïÞóïõìå Üëëåò, êõñßùò ôéò áêñéâÝò. Áò ìçí áíáôñÝøïõìå éóïññïðßåò ðïõ ìéá ðñüôáóç öéëïäïîåß üôé åðéôõã÷Üíåé êé áò ìç êáôáóôñÝøïõìå ôéò åõãåíåßò öéëïäïîßåò êáé ôá ïñÜìáôá, ôüóï ôùí üðïéùí åõáßóèçôùí áñìïäßùí, üóï êáé ôùí êáôïßêùí, ðáëáéþí êáé íÝùí. Êõñßùò üìùò áò ìçí åßìáóôå õðüëïãïé ãéá Ýëëåéøç ïñáìÜôùí ðåñéâáëëïíôéêïý óåâáóìïý ðñïò ôéò íÝåò ãåíéÝò. Ïýôùò Þ Üëëùò Ýíá ó÷Ýäéï, üðïéáò êëßìáêáò êáé åßäïõò, ðïôÝ äåí åöáñìüæåôáé óôçí ðëçñüôçôá ôïõ. Ç äéÜóôáóç ðïõ õðÜñ÷åé ìåôáîý ôïõ ó÷åäßïõ åðß ÷Üñôïõ êáé ôïõ ó÷åäßïõ åöáñìïãÞò, äçìéïõñãåß ðïëëÝò öïñÝò ôçí áßóèçóç Þ áêüìç êáé ôç âåâáé- üôçôá ôçò åéêïíéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò. Ç åöáñìïãÞ åíüò ó÷åäßïõ ëïéðüí, áðïôåëåß óõíÞèùò ìéá ïõôïðéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá. Êáé ùò ãíùóôüí, õðÜñ÷åé ìéá åéäïðïéüò äéáöïñÜ ìåôáîý ìéáò ïõôïðéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò êáé ìéáò ðñáãìáôéêÞò ïõôïðßáò. ÅðåéäÞ Ðüëç åßíáé ç ðñïâïëÞ ôçò éóôïñßáò óôï Ýäáöïò, Äåí ìÝíåé ðáñÜ íá îÝñïõìå íá âëÝðïõìå, íá îÝñïõìå íá äéáâÜæïõìå ôçí éóôïñßá êáé íá ìÜèïõìå íá äéïñèþíïõìå ôá «ïñèïãñáöéêÜ» ìáò éóôïñéêÜ ëÜèç. Ìå ôçí Ýííïéá áõôÞ, áò åßìáóôå áéóéüäïîïé üôé ç ðñïâïëÞ ôçò éóôïñßáò ôçò ðüëçò ôïõ Ëéâáäßïõ óôï Ýäáöïò, óå êÜðïéï ìåôñÞóéìï éóôïñéêÜ ÷ñüíï, èá åßíáé ç ðñïâïëÞ ìéáò êáëýôåñçò êïéíùíßáò. Êáé üðùò áíáöÝñåé ï ÄÜíôçò óôç Èåßá ôïõ Êùìùäßá, ç åëðßäá åßíáé ç ôåëåõôáßá ðïõ ðåèáßíåé. Êáé êáíåßò äåí ìðïñåß íá ìáò áñíçèåß ôçí åëðßäá üôé ç ïõôïðßá ôïõ óÞìåñá èá åßíáé ç ðñáãìáôéêüôçôá ôïõ áýñéï. Êé Ýíá õóôåñüãñáöï: ÅðåéäÞ õðÜñ÷åé ìßá äéÜèåóç áðü ôïõò êõâåñíþíôåò, êÜôé ðåñßåñãïõò ãéÜðçäåò åî
56 Åóðåñßáò, êÜôé ôå÷íïêñÜôåò ôçò ðïëõèñüíáò ìå ðåñßåñãá êáé êïëïâÜ åëëçíéêÜ ìåôáãëùôôéóìÝíá áðü áããëéêÜ, ãéá ôçí áîéïðïßçóç ôùí ëéãíéôéêþí áðïèåìÜôùí ôïõ êÜìðïõ ôçò Åëáóóüíáò êáé êáô' åðÝêôáóç ôçí 'Ðôïëåìáúäïðïßçóç' ôçò ðåñéï÷Þò, èá áðáíôÞóù ìå óôß÷ïõò ôïõ ìåãÜëïõ ìáò ðïéçôÞ êáé óôé÷ïõñãïý Íßêïõ ÃêÜôóïõ áðü ôç óõëëïãÞ ôïõ 'Ôá ðáñÜëïãá', ìåëïðïéçìÝíá áðü ôïí ìÝãá ÌÜíï ×áôæéäÜêé: Åêåß ðïõ öýôñùíå öëéóêïýíé êáé Üãñéá ìÝíôá êáé Ýâãáæå ç ãçò ôï ðñþôï ôçò êõêëÜìéíï, ôþñá ÷ùñéÜôåò ðáæáñåýïõíå ôóéìÝíôá êáé ôá ðïõëéÜ ðÝöôïõí íåêñÜ óôçí õøéêÜìéíï. Åêåß ðïõ óìßãáíå ôá ÷Ýñéá ôïõò ïé ìýóôåò åõëáâéêÜ ðñéí ìðïõí óôï èõóéáóôÞñéï, ôþñá ðåôÜíå ô' áðïôóßãáñá ïé ôïõñßóôåò êáé ôï êáéíïýñéï ðÜí íá äïõí äéõëéóôÞñéï. Áí áõôü èÝëïõí, áò ôïõò óôåßëïõìå ãéá åêäßêçóç ôá ðñáêôéêÜ áõôïý ôïõ óåìéíá- ñßïõ. ºóùò áããßîåé ï ðïéçôÞò ôéò üðïéåò îå÷áóìÝíåò ôïõò åõáéóèçóßåò, áí ôõ÷üí äåí ôéò Ý÷ïõí èÜøåé ôá óðñåíôò, ôá ôïîéêÜ ïìüëïãá êáé ôá óïõÜðò.
57 ÁÅÉÖÏÑÏÓ ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÅÉÍÙÍ ÐÅÑÉÏ×ÙÍ È. Ä. ÆÁÃÊÁÓ Áí. ÊáèçãçôÞò ÁÑÉÓÔÏÔÅËÅÉÏ ÐÁÍÅÐÉÓÔÇÌÉÏ ÈÅÓÓÁËÏÍÉÊÇÓ Ó×ÏËÇ ÄÁÓÏËÏÃÉÁÓ ÊÁÉ ÖÕÓÉÊÏÕ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÏÓ ÅÑÃÁÓÔÇÑÉÏ ÄÁÓÏÊÏÌÉÁÓ e-mail: [email protected]
Ç ÅëëÜäá åßíáé ÷þñá ïñåéíÞ, áöïý ôï 65% ôçò ÝêôáóÞò ôçò áíÞêåé óôç ëïöþäç, ïñåéíÞ êáé áëðéêÞ æþíç. Óå üðïéá êáôåýèõíóç êáé áí ñßîåé êÜðïéïò ôï ìÜôé ôïõ áõôü èá óôáìáôÞóåé óå êÜðïéá øçëÞ êïñõöÞ.
ÁõôÜ ôá øçëÜ âïõíÜ ðïëëÝò öïñÝò åßíáé ãõìíÜ óôï ìåãáëýôåñü ôïõò ìÝñïò êáé ãéá ôï ëüãï áõôü õðïôéìþíôáé ôüóï áðü ôïõò ¸ëëçíåò üóï êáé ôïõò îÝíïõò åðéóêÝðôåò. ÁíåîÜñôçôá áðü ôï âáèìü êÜëõøÞò ôïõò ìå äÜóç, ôá åëëçíéêÜ âïõíÜ áðïôåëïýí ôïðßá óðÜíéáò ïìïñöéÜò áëëÜ êáé åîáéñåôéêÜ êáôáöýãéá ôüóï ôçò ÷ëùñßäáò üóï êáé ôçò ðáíßäáò. Ãéá íá ôï áíáêáëýøåé üìùò êÜðïéïò áõôü, èá ðñÝðåé íá ìðåé óôïí êüðï íá áðïìáêñõíèåß ëßãï áðü ôá ôïõñéóôéêÜ áíáðôõãìÝíá ðáñÜëéá ðñïò ôï åóùôåñéêü êáé åíäå÷ïìÝíùò íá õðïâëçèåß êáé óå êÜðïéá óùìáôéêÞ êïýñáóç.
Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ï üñïò áíÜðôõîç êõñéáñ÷åß ðáãêïóìßùò. Ôï ßäéï óõìâáßíåé êáé óôç ÷þñá ìáò ç ïðïßá ðáó÷ßæåé íá ðåôý÷åé õøçëïýò ñõèìïýò áíÜðôõîçò óå üëïõò ôïõò ôïìåßò ôçò ïéêïíïìßáò ìå éäéáßôåñç âáñýôçôá óôïí ôñéôïãåíÞ ôïìÝá. Ó´áõôÞ ôç äéáäéêáóßá ðñïôåñáéüôçôá Ý÷ïõí ïé ðáñáèáëÜóóéåò ðåñéï÷Ýò ôüóï ôçò çðåéñùôéêÞò üóï êáé ôçò íçóéùôéêÞò ÷þñáò. Ðáñüëá áõôÜ óôéò ìÝñåò ìáò âëÝðïõìå êáé äéÜöïñåò ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò íá ðñïóðáèïýí í´áíáðôõ÷èïýí êõñßùò ïéêïôïõ- ñéóôéêÜ. ÊÜôé ôÝôïéï åßíáé Üêñùò åðéèõìçôü áöïý åßíáé óå üëïõò ìáò ãíùóôü üôé ç ýðáéèñïò åñçìþíåé êáé ðïëý ðåñéóóüôåñï ïé äõóðñüóéôåò ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò. Ôá åñùôÞìáôá üìùò ðïõ ìðáßíïõí åßíáé áí ç åðé÷åéñïýìåíç áõôÞ áíÜðôõîç ãßíåôáé ðñïò ôç óùóôÞ êáôåýèõíóç, åÜí ç ðïëéôéêÞ ç ïðïßá áêïëïõèåßôáé åßíáé ç óùóôÞ, åÜí ôá ìÝóá ôá ïðïßá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé åßíáé ôá êáôÜëëçëá, åÜí áîéïðïéïýíôáé üëåò ïé äõíáôüôçôåò ôùí ðåñéï÷þí áõôþí êáé ôÝëïò åÜí ëáìâÜíåôáé ìÝñéìíá ãéá ôçí ðñï- óôáóßá ôïõ öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôçí áíôï÷Þ ôùí üðïéùí åðéëïãþí ìáêñï- ðñüèåóìá.
Ôá ðáñáðÜíù åðéóçìáßíïíôáé ãéá ôï ëüãï üôé ç ìÝ÷ñé óÞìåñá áêïëïõèïýìåíç ðïëé- ôéêÞ (ðëçí ìåìïíùìÝíùí åîáéñÝóåùí) äåí åßíáé ðñïò ôç óùóôÞ êáôåýèõíóç áöïý äåí ðñïùèåß ôïí ïëïêëçñùìÝíï ó÷åäéáóìü êáé ôçí áåéöüñï áíÜðôõîç ôùí ðåñéï- ÷þí áõôþí. Áðåíáíôßáò õðåñôïíßæåé äõóáíÜëïãá êáé åðéëåêôéêÜ ìåìïíùìÝíïõò ôï- ìåßò ôïõ ïñåéíïý ÷þñïõ üðùò åßíáé ôï ÷éüíé êáé ôá ÷éïíïäñïìéêÜ, ðáñáìåñßæïíôáò
58 äéá÷ñïíéêÝò áîßåò üðùò åßíáé ôï áíåðáíÜëçðôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí êáé ç ðïëéôéóôé- êÞ êëçñïíïìéÜ áëëÜ êáé óçìáíôéêÝò, ïéêïíïìéêÝò äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ïñåéíïý ÷þ- ñïõ (ðáñáãùãÞ ðñïúüíôùí õøçëÞò ðïéüôçôáò, ïéêïôå÷íßáò ê.ë.ð.).
Óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò ï éäéùôéêüò ôïìÝáò áíáëáìâÜíåé ðñùôïâïõëßåò äéïñãÜ- íùóçò åîïñìÞóåùí, ïìÜäùí ôïõ áóôéêïý ðëçèõóìïý óå ïñåéíÝò êáé äýóâáôåò ðå- ñéï÷Ýò ôçò ÷þñáò ÷ùñßò üìùò ïñãÜíùóç êáé õðïäïìÝò. Ôï áðïôÝëåóìá áõôþí ôùí ðñùôïâïõëéþí åßíáé, ðïëëÝò áðü áõôÝò ôéò åîïñìÞóåéò íá Ý÷ïõí äõóÜñåóôç åîÝëéîç Þ íá êáôáëÞãïõí áêüìá êáé óå ôñáãùäßá. Èõìüìáóôå üëïé ðïëý êáëÜ ôï ðñüóöáôï áôý÷çìá óôïí ðïôáìü Ëïýóéï ôçò Áñêáäßáò. Ôï äõóôý÷çìá áõôü äåí èá óõíÝâáéíå åÜí õðÞñ÷áí ïé áðáñáßôçôåò õðïäïìÝò êáé ç áðáéôïýìåíç ïñãÜíùóç.
Ôï åñþôçìá üìùò ðïõ ôßèåôáé åßíáé ìðïñåß ï éäéùôéêüò ôïìÝáò íá áíáëÜâåé êáé íá õëïðïéÞóåé êÜôé ôÝôïéï; Ç áðÜíôçóç åßíáé üôé åöüóïí ç ðáñáðÜíù åðÝíäõóç êáé ïé üñïé ìå ôïõò ïðïßïõò áõôÞ èá ðñáãìáôïðïéçèåß áíáìÝíåôáé íá áðïäþóåé êÝñäç, íáé. Óå áíôßèåôç üìùò ðåñßðôùóç ü÷é.
Ðñïêýðôåé åðïìÝíùò üôé, áí åðéèõìïýìå áíÜðôõîç óôïí ïñåéíü ÷þñï èá ðñÝðåé íá õðÜñîåé óõíåñãáóßá ôïõ Äçìïóßïõ êáé ôïõ Éäéùôéêïý ÔïìÝá. Ï Äçìüóéïò ÔïìÝáò èá áíáëÜâåé ôçí õëïðïßçóç ôùí õðïäïìþí êáôÜ ôñüðï áíôáðïäïôéêü Þ ü÷é, åíþ ï éäéùôéêüò ôïìÝáò èá åìðëáêåß óôïí ÔïìÝá ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò.
ÓÞìåñá ìåôÜ áðü ìéá ìáêñÜ ðïñåßá ï Üíèñùðïò âñßóêåôáé ó´Ýíá êñßóéìï óôáõñïäñüìé áíÜëïãï ìå áõôü ôçò ìõèïëïãßáò áð´üðïõ îåêéíïýóáí ôá ìïíïðÜôéá ôçò áñåôÞò êáé ôçò êáêßáò.
Ôï Ýíá áð´áõôÜ ìáò õðüó÷åôáé ìéá åöÞìåñç õðåñåðÜñêåéá áãáèþí ÷ùñßò çèéêïýò öñáãìïýò êáé äåóìåýóåéò åíþ ôï Üëëï, ìéá ìå ìÝôñï êÜëõøç ôùí áíáãêþí óå áãá- èÜ êáé õðçñåóßåò áëëÜ óå äéáñêÞ Þ óå äéçíåêÞ «åðß ôï åðéóôçìïíéêüôåñïí» âÜóç, ìå áíôßóôïé÷åò üìùò ðÜíôá äåóìåýóåéò êáé õðï÷ñåþóåéò. Ï ðñþôïò äñüìïò Ý÷åé íá êÜíåé ìå ôç ëçóôñéêÞ, áðïéêéïêñáôéêïý ÷áñáêôÞñá åêìå- ôÜëëåõóç ôùí öõóéêþí ðüñùí áíáíåþóéìùí êáé ìç. Ï äåýôåñïò äñüìïò õðüêåéôáé óå áõóôçñïýò êáíüíåò êáé ðåñéïñéóìïýò, áëëÜ êõ- ñßùò çèéêÝò äåóìåýóåéò, óÝâåôáé ôïõò öõóéêïýò ðüñïõò êáé öñïíôßæåé ðÜíôá êáé ãéá ôï ìÝëëïí.
Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, ï üñïò áåéöïñßá áðÝêôçóå éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí áöïý åðá- íáðñïóäéïñßæåé ôéò ó÷Ýóåéò ôïõ áíèñþðïõ ìå ôç öýóç. Ç ãåíéêÞ óçìáóßá ôïõ üñïõ åìðåñéÝ÷åé åêôüò áðü ôçí åêìåôÜëëåõóç êáé ôçí Ýííïéá ôçò äéáôÞñçóçò êáé áíá- íÝùóçò åíüò ðüñïõ, ìéáò äéáäéêáóßáò Þ ìéáò ðåñéâáëëïíôéêÞò éäéüôçôáò óå äéáñêÞ âÜóç.
59 Óå üôé áöïñÜ ôþñá ôïí üñï áåéöüñïò áíÜðôõîç Ýíáò áðü ôïõò ðéï äçìïöéëåßò ïñéóìïýò åßíáé áõôüò ôçò ðáãêüóìéáò åðéôñïðÞò ãéá ôï ðåñéâÜëëïí êáé ôçí áíÜðôõ- îç ç ïðïßá ëÝåé üôé: «Áåéöüñïò Þ áåéöïñéêÞ åßíáé ç áíÜðôõîç åêåßíç, ç ïðïßá êá- ëýðôåé ôéò áíÜãêåò ôïõ ðáñüíôïò, ÷ùñßò íá äéáêõâåýåé ôç äõíáôüôçôá ôùí ìåë- ëïíôéêþí ãåíéþí, íá êáëýøïõí ôéò áíÜãêåò ôïõò».
Ï ïñéóìüò áõôüò äÝ÷åôáé üôé ç áåéöüñïò áíÜðôõîç, åìðëÝêåé êÜðïéá áíôßëçøç óåâáóìïý ôùí óõìöåñüíôùí ôùí áðïãüíùí ìáò.
´Åôóé ìéá áðü ôéò áñ÷Ýò ôçò áåéöïñéêÞò äéá÷åßñéóçò ðüñùí åßíáé «áõôÞ ôçò äéêáé- ïóýíçò ìåôáîý ôùí ãåíåþí», äçëáäÞ «ç êÜëõøç ôùí áíáãêþí ôïõ óÞìåñá ìå ôáõ- ôü÷ñïíç äéáôÞñçóç ðüñùí êáé äõíáôïôÞôùí ãéá ôï áýñéï» (Huntley et al 1991). ÊÜôé ôÝôïéï âÝâáéá åßíáé ôüôå ìüíï äõíáôü üôáí ïé âáóéêïß óõíôåëåóôÝò ðáñáãùãÞò ðá- ñáìåßíïõí áíáëëïßùôïé. Áðü ïéêïëïãéêÞ Üðïøç «áåéöïñßá» óçìáßíåé äéáôÞñçóç ôçò õöéóôÜìåíçò êáôÜ- óôáóçò êáé ëåéôïõñãßáò ôùí ïéêïóõóôçìÜôùí. Ãéá ôïõò ïéêïíïìïëüãïõò óçìáßíåé äéáôÞñçóç êáé âåëôßùóç ôùí óõíèçêþí äéáâßùóçò ôïõ áíèñþðïõ (Toman 1992).
Áñ÷éêÜ ï üñïò «áåéöïñßá» áíáöÝñïíôáí óå óõóôÞìáôá óõãêïìéäÞò óõãêåêñéìÝíùí áíáíåþóéìùí öõóéêþí ðüñùí ïé ïðïßïé èá ìðïñïýóáí íá äéáôçñçèïýí óå äéáñêÞ âÜóç. Ïé ïéêïëüãïé äéåýñõíáí ôïí ïñéóìü ìå óêïðü íá åêöñÜóïõí áíçóõ÷ßåò ãéá ôç äéáôÞñçóç ôçò õöéóôÜìåíçò êáôÜóôáóçò êáé ëåéôïõñãßáò ôïõ ãÞéíïõ ïéêïóõóôÞìá- ôïò.
Ïé ïéêïíïìïëüãïé Ý÷ïõí äþóåé óõíÞèùò Ýìöáóç óôç äéáôÞñçóç êáé âåëôßùóç ôùí óõíèçêþí äéáâßùóçò ôïõ áíèñþðïõ, üðïõ ïé öõóéêïß ðüñïé êáé ôï ðåñéâÜëëïí ìðïñåß íá åßíáé óçìáíôéêÜ, áëëÜ áõôÜ áíôéðñïóùðåýïõí ìÝñïò ìüíï ôçò üëçò éóôï- ñßáò.
´Áëëïé ïéêïíïìïëüãïé ðÜëé äéáôõðþíïõí ôçí Üðïøç üôé ôï áíèñþðéíï åßäïò Ý÷åé êáôáöÝñåé íá áðïöýãåé ôç óðáíéüôçôá ìÝóù õðïêáôÜóôáôùí ðüñùí êáé ôå÷íéêþí åöåõñÝóåùí. ´Ïóïí áöïñÜ äå ôéò áíôéóôáèìéóôéêÝò åðåíäýóåéò, êáôÜ ôïõò ïéêïëü- ãïõò áõôÝò åßíáé óõ÷íÜ áíÝöéêôåò êáé çèéêÜ áíåðßôñåðôåò (Gosz, 1992).
Ç áåéöüñïò áíÜðôõîç èá ìðïñïýóå íá ðáñïìïéáóèåß ìå ìéá ôñßðïäç êáñÝêëá. Ôï Ýíá ôçò ðüäé áíôéóôïé÷åß óôçí åðéóôçìïíéêÞ ãíþóç, ôï äåýôåñï óôçí áðïäï÷Þ êÜ- ðïéùí áñ÷þí çèéêÞò (ðåñéâáëëïíôéêÞò çèéêÞò) êáé ôï ôñßôï óôçí ðñüâëåøç ìåëëï- íôéêþí ùöåëåéþí, ðïõ äåí åßíáé áêüìá ãíùóôÝò.
Óå üôé áöïñÜ ôç ÷þñá ìáò áõôÞ Ý÷åé íá åðéäåßîåé óå ó÷Ýóç ìå Üëëåò ÷þñåò äýï óçìá- íôéêÜ óôïé÷åßá ôá ïðïßá åÜí áíôéìåôùðéóèïýí óùóôÜ åßíáé óå èÝóç íá åîáóöá-
60 ëßóïõí ôçí åõçìåñßá óôéò ìåëëïíôéêÝò ãåíéÝò. Ôï ðñþôï åßíáé ôá ìíçìåßá ôïõ áñ÷áß- ïõ Åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý êáé ôï äåýôåñï åßíáé ôï áíåêôßìçôçò áîßáò öõóéêü ðåñé- âÜëëïí ìå óçìáíôéêüôåñï óõóôáôéêü ôï ðïëõðïßêéëï Åëëçíéêü äÜóïò.
Ôï Åëëçíéêü äÜóïò ÷áñáêôçñßæåôáé êáôÜ êáíüíá áðü ìéá ðïëõëåéôïõñãéêüôçôá ðïõ óõíäõÜæåé ðáñáãùãÞ ïéêïíïìéêþí êáé ðñïóöïñÜ êïéíùöåëþí áãáèþí. Ïé äéÜöï- ñåò êïéíùöåëåßò åðéäñÜóåéò ôïõ äÜóïõò áðïêôïýí ìå ôï ÷ñüíï ðñïâÜäéóìá Ýíáíôé ôïõ ïéêïíïìéêïý ôïõ ñüëïõ. Ç ïéêïëïãéêÞ ëåéôïõñãßá óõíôåëåß óôçí ðñïóôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ìÝóá óôï ïðïßï æïýìå êáé äñáóôçñéïðïéïýìáóôå.
Ç ðñïóôáôåõôéêÞ ëåéôïõñãßá óõíäõÜæåé ôçí ðñïóôáóßá ôùí äáóéêþí åäáöþí áëëÜ êáé üëùí ôùí Ýñãùí ðïëéôéóìïý.
Ç áéóèçôéêÞ êáé áíáøõ÷éêÞ åðßäñáóç åßíáé áíåêôßìçôçò áîßáò ãéá ôï óýã÷ñïíï Üí- èñùðï, áöïý óå óôéãìÝò ðíåõìáôéêÞò êüðùóçò ôï äÜóïò áðïôåëåß ôï ðïëýôéìï çóõ- ÷áóôÞñéü ôïõ.
Ç óõìâïëÞ ôïõ åëëçíéêïý äÜóïõò óôçí ðáñáãùãÞ Üñéóôçò ðïéüôçôáò íåñïý, êÜôé ðïõ è´áðáó÷ïëÞóåé ïëüêëçñç ôçí õöÞëéï ìåëëïíôéêÜ, åßíáé êáèïñéóôéêÞ.
Ç âéïðïéêéëüôçôá ôùí åëëçíéêþí äáóþí ðéèáíüí íá áðïôåëåß ôç óçìáíôéêüôåñç êëçñïíïìéÜ ãéá ôéò ãåíéÝò ðïõ Ýñ÷ïíôáé áöïý ôçí áîßá ôçò êáíåßò äåí ìðïñåß í´áðï- ôéìÞóåé (áêüìá êáé) óÞìåñá.
Áðü ôá ðáñáðÜíù ãßíåôáé êáôáíïçôü üôé üëá ôá ðñïãñÜììáôá áíÜðôõîçò ôüóï óå ôïðéêü üóï êáé óå åèíéêü åðßðåäï èá ðñÝðåé íá ëáìâÜíïõí õðüøç ôá äÜóç ôçò ðå- ñéï÷Þò ôá ïðïßá èá ðñÝðåé íá äéá÷åéñßæïíôáé êáôÜëëçëá Ýôóé þóôå íá óõìâÜëëïõí óôçí áåéöüñï áíÜðôõîç ôùí ðåñéï÷þí áõôþí.
Óå ðåñßðôùóç ðïõ ç ÝêôáóÞ ôïõò, ç óýíèåóç êáé ç äïìÞ ôïõò âñßóêïíôáé óå éêáíï- ðïéçôéêÜ åðßðåäá, áõôÜ èá ðñÝðåé íá äéá÷åéñßæïíôáé áåéöïñéêÜ Ýôóé þóôå íá ðáñá- äïèïýí áíÝðáöá óôéò ìåëëïíôéêÝò ãåíéÝò.
Óå ðåñßðôùóç ðïõ ôá äáóéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá ìéáò ðåñéï÷Þò åßíáé õðïâáèìéóìÝíá, êÜèå ó÷Ýäéï áíÜðôõîçò èá ðñÝðåé íá ðåñéëáìâÜíåé êáé ôçí áíáâÜèìéóç ôïõ ðåñé- âÜëëïíôá ÷þñïõ åÜí èÝëïõìå ç áíÜðôõîç áõôÞ íá åßíáé áåéöüñïò.
Ç ÷þñá ìáò åßíáé ïñåéíÞ êáé óáí ôÝôïéá ðáñïõóéÜæåé ðïëëÝò éäéáéôåñüôçôåò. Ïé ãåùñãéêÝò åêôÜóåéò Ý÷ïõí áíÜãêç áðü ðñïóôáóßá ôüóï áíôéðëçììõñéêÞ üóï êáé ïéêïëïãéêÞ êáé ãé´áõôü äåí èá Þôáí õðåñâïëÞ åÜí ðñïôåßíáìå ðïëëÝò ïñéáêÝò åêôÜ- óåéò íá áðïäïèïýí óôç äáóïðïíßá.
61 Ôá ìåãÜëá Ýñãá õðïäïìÞò, åèíéêïß äñüìïé, óéäçñüäñïìïò, õäñïçëåêôñéêÜ Ýñãá, èá ðñÝðåé íá ðñïóôáôåõèïýí áðü ôá áêñáßá êáéñéêÜ öáéíüìåíá. Ìå ôéò êáôÜëëçëåò áíáäáóùôéêÝò ðáñåìâÜóåéò ôá Ýñãá áõôÜ ìðïñïýí íá åîáóöáëéóèïýí êáé åðß ðëÝ- ïí ïé äéáôáñáãìÝíåò åðéöÜíåéåò íá áðïêáôáóôáèïýí áéóèçôéêÜ. ¼ëá ôá ðáñáðÜíù åðéóçìáßíïíôáé ãéá ôï ëüãï üôé ìå ôçí êáôáóêåõÞ ôùí ìåãÜëùí Ýñãùí èá ðñÝðåé áðáñáßôçôá íá ëáìâÜíïíôáé ôá åíäåäåéãìÝíá ìÝôñá. ÅéäÜëëùò êéíäõíåýïõìå íá êáôçãïñçèïýìå ãéá ðñüêëçóç ðñùôüãíùñùí æçìéþí óôï ðåñéâÜëëïí ðïõ áíÜëïãåò äåí Ý÷ïõí êáôáãñáöåß áðü ôçí áñ÷áéüôçôá ìÝ÷ñé óÞìå- ñá.
ÅðåéäÞ üìùò êáíåßò öáíôÜæïìáé äåí èÝëåé íá ÷ñåùèåß êÜôé ôÝôïéï, åðéâÜëëåôáé ç õéïèÝôçóç ôùí áñ÷þí ôçò áåéöüñïõ áíÜðôõîçò, óôçí åðßôåõîç ôçò ïðïßáò ç äáóï- ðïíßá ìðïñåß íá óõìâÜëëåé ôá ìÝãéóôá áöïý åðß áéþíåò åöáñìüæåé ôçí áåéöïñßá óôçí ðñÜîç.
Óôçí ðñïóðÜèåéá üìùò áõôÞ ç ÅëëçíéêÞ äáóïðïíßá ÷ñåéÜæåôáé ôç óôïé÷åéþäç óõìðáñÜóôáóç ôçò ÅëëçíéêÞò Ðïëéôåßáò, ç ïðïßá Ý÷åé íá ùöåëçèåß ôá ìÝãéóôá áðü ôï Üñéóôá êáôáñôéóìÝíï äáóïëïãéêü äõíáìéêü. Ïé ´Åëëçíåò äáóïëüãïé åßíáé óå èÝ- óç í´áíôéìåôùðßóïõí êáé íá öÝñïõí êáôÜ ôïí êáëýôåñï ôñüðï óå ðÝñáò ðñïâëÞ- ìáôá ôá ïðïßá îåêéíïýí áðü ôïí áóôéêü ÷þñï êáé öèÜíïõí ìÝ÷ñé ôïí ïñåéíü ÷þñï, äéáêáôå÷üìåíá ðÜíôá áðü ôéò âáóéêÝò áñ÷Ýò ôçò áåéöüñïõ áíÜðôõîçò.
Èá ðñÝðåé íá óõíåéäçôïðïéÞóïõìå üôé ç äáóïðïíßá åßíáé Ýíáò åðéóôçìïíéêüò êëÜäïò ìå êïéíùíéêü ðñüóùðï. Óáí ôÝôïéïò èá ðñÝðåé íá áîéïðïéçèåß ôüóï áðü ôïõò åíåñãïýò ðïëßôåò üóï êáé áðü ôïõò ðïëéôéêïýò êáé ôïõò ðáñÜãïíôåò ôçò ôïðéêÞò áõôïäéïßêçóçò. Ãéá íá ãßíåé üìùò êÜôé ôÝôïéï ðñÜîç, ÷ñåéÜæåôáé íá äñïìïëïãçèåß ìéá óõíåñãáóßá êáñðü ôçò ïðïßáò è´áðïôåëÝóåé ç áåéöüñïò áíÜðôõîç. ÁíôéðõñéêÞ ðñïóôáóßá äáóþí Ôá äÜóç áðïôåëïýí ðïëýôéìá ïéêïóõóôÞìáôá ôá ïðïßá õðïóôçñßæïõí ôç æùÞ óôïí ðëáíÞôç. Ãéá ôï ëüãï áõôü èá ðñÝðåé íá ðñïóôáôåõèïýí êáôÜ ôïí êáëýôåñï ôñüðï, áðü êÜèå ìïñöÞò êßíäõíï êáé éäéáßôåñá ôéò äáóéêÝò ðõñêáãéÝò. Ãßíåôáé éäéáßôåñç ìíåßá ó´áõôü ãéáôß êáôÜ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ìå áðïêïñýöùìá ôïí öåôéíü êáëïêáßñé (2007) åßäáìå íá êáôáóôñÝöïíôáé ðïëýôéìá äÜóç ôçò ÷þñáò ìáò.
¼ëá áõôÜ óõìâáßíïõí ãéá ôï ëüãï üôé óôç ÷þñá ìáò äåí õðÜñ÷åé ç ðáñáìéêñÞ ïñãÜíùóç óôï èÝìá ôçò ðñüëçøçò ôùí äáóéêþí ðõñêáãéþí.
Åßíáé ðáãêïóìßùò ãíùóôü üôé ïé äáóéêÝò ðõñêáãéÝò èá ðñÝðåé íá ðñïëáâáßíïíôáé êáé áíôéìåôùðßæïíôáé óôç ãÝíåóÞ ôïõò ìå êñßóéìï ÷ñüíï åðÝìâáóçò ôá 10 Ýùò 15 ëå- ðôÜ ôçò þñáò. Áðü ôç óôéãìÞ ðïõ ìéá ðõñêáãéÜ áðïêôÞóåé ìåãÜëåò äéáóôÜóåéò ìüíï
62 Ýììåóá áíôéìåôùðßæåôáé ìå ôç äçìéïõñãßá «øéëþí» áíôéðõñéêþí æùíþí Þ «áíôéðýñ».
Ôá åíáÝñéá ìÝóá âïçèïýí óôçí êáôÜóâåóç ôùí äáóéêþí ðõñêáãéþí áëëÜ áöåíüò äåí åßíáé óå èÝóç íá ôçí ïëïêëçñþóïõí áðü ìüíá ôïõò êáé áöåôÝñïõ ç äñÜóç ôïõò õðüêåéôáé óå ðïëëïýò ðåñéïñéóìïýò (êáéñéêÝò óõíèÞêåò, áäõíáìßá äñÜóçò ôïõò êá- ôÜ ôç íý÷ôá).
ÅðéâÜëëåôáé ëïéðüí ç ïñãÜíùóç åíüò óõóôÞìáôïò äáóïðõñüóâåóçò ìå éäéáßôåñç âáñýôçôá óôçí ðñüëçøç. Áõôü èá âáóßæåôáé:
• Óôç äéáñêÞ åðéôÞñçóç ôïõ ÷þñïõ áðü äßêôõï ðáñáôçñçôçñßùí (ðõñïöõëáêßùí) óå 24ùñç âÜóç, êáôÜ ôçí åðéêßíäõíç îçñüèåñìç ðåñßïäï ç ïðïßá ãéá ôéò ðåñéï÷Ýò ôçò ÷þñáò ìáò îåêéíÜ ôï ÌÜúï êáé ôåëåéþíåé ôïí Ïêôþâñéï ìåôÜ ôçí ðôþóç ôùí öèéíïðùñéíþí âñï÷þí. Ç åðéôÞñçóç áõôÞ ìðïñåß íá õðïóôçñßæåôáé êáé áðü ìÝóá óýã÷ñïíçò ôå÷íïëïãßáò, óå êáìßá ðåñßðôùóç üìùò áõôÜ äåí èá õðïêáôáóôÞóïõí ôçí áíèñþðéíç ðáñïõóßá. Åßìáóôå õðï÷ñåùìÝíïé óôï ìåãÜëï áõôü æÞôçìá íá äéáôçñïýìå äéðëÝò êáé ôñéðëÝò «êëåßäåò» áóöáëåßáò. Óôçí áíÜðôõîç åíüò åîåëéãìÝíïõ êáé áîéüðéóôïõ óõóôÞìáôïò åðéêïéíùíéþí, Ýôóé þóôå íá õðÜñ÷åé Üìåóç áíáããåëßá êáé åíôïðéóìüò êÜèå åêäçëïýìåíçò ðõñêáãéÜò. Êáé óôï æÞôçìá áõôü èá ðñÝðåé íá õðÜñ÷ïõí ôïõëÜ÷éóôïí äýï Þ êáé ðåñéóóüôåñá åíáëëáêôéêÜ óõóôÞìáôá ãéá ëüãïõò áóöáëåßáò. Ãéá ðáñÜäåéãìá ìðïñïýí íá ëåéôïõñãïýí ôáõ-ôü÷ñïíá, óýóôçìá áóýñìáôçò åðéêïéíùíßáò, óýóôçìá åíóýñìáôçò ôç-ëåöùíßáò êáé óýóôçìá êéíçôÞò ôçëåöùíßáò, Ýôóé þóôå ï ÷ñüíïò áíáããåëßáò ôçò ðõñêáãéÜò íá åßíáé êáôÜ ôï äõíáôüí ìéêñüôåñïò. Óôçí Üìåóç åðÝìâáóç åéäéêÜ ãéá ôï óêïðü áõôü åêðáéäåõìÝíçò ïìÜäáò äáóïðõñïóâåóôþí.
ÌåôÜ ôïí åíôïðéóìü êáé áíáããåëßá ôçò ðõñêáãéÜò èá êáôáöèÜíåé óôï ÷þñï ôçò, åéäéêÜ åêðáéäåõìÝíç ãéá ôï óêïðü áõôü ïìÜäá ìå åéäéêü åõÝëéêôï ü÷çìá ôï ïðïßï èá öÝñåé âõôßï íåñïý 500 – 1000 ëßôñùí êáé ôïí áðáñáßôçôï åîïðëéóìü. Ç ïìÜäá áõôÞ èá åðé÷åéñåß ôçí êáôÜóâåóç êáé ðáñÜëëçëá èá åêôéìÜ åÜí åßíáé óå èÝóç íá áíôéìåôùðßóåé ôçí ðõñêáãéÜ. Óå áíôßèåôç ðåñßðôùóç êáëåß åíéó÷ýóåéò êáé ôáõôü- ÷ñïíá óõíå÷ßæåé ôï Ýñãï ôçò êáôÜóâåóçò.
Ðëçí ôùí ðáñáðÜíù ç äéáìïñöùèåßóá ðñüóöáôá êáôÜóôáóç åðéâÜëëåé ôç ëÞøç áõîçìÝíùí ìÝôñùí óå üëá ôá åðßðåäá: • Óå åðßðåäï êñáôéêþí õðçñåóéþí.
63 • Óå åðßðåäï Íïìáñ÷éáêÞò áõôïäéïßêçóçò. • Óå åðßðåäï Ïñãáíéóìþí ÔïðéêÞò Áõôïäéïßêçóçò. • Óå åðßðåäï Ïéêéóìþí êáé • Óå áôïìéêü åðßðåäï.
Áðïöáóéóôéêü ñüëï óôçí Ýíáñîç êáé äéÜäïóç ôùí ðõñêáãéþí äéáäñáìáôßæïõí: • Ç êáýóéìç ýëç. • Ïé ìåôåùñïëïãéêÝò óõíèÞêåò. • Ç ôïðïãñáößá ôçò ðåñéï÷Þò.
Áðü ôïõò ôñåéò áõôïýò ðáñÜãïíôåò ï ìüíïò ðïõ åðéäÝ÷åôáé ôñïðïðïßçóç åßíáé áõôüò ôçò êáýóéìçò ýëçò. Ãéá ôï ëüãï áõôü ôá äÜóç èá ðñÝðåé íá õößóôáíôáé ôïõò êáôÜëëçëïõò ÷åéñéóìïýò ãéá ôç ìåßùóç ôïõ êéíäýíïõ ôùí ðõñêáãéþí.
Ìå äéÜöïñïõò äáóïêïìéêïýò ÷åéñéóìïýò õðÜñ÷åé ç äõíáôüôçôá: • Ôçò ìåñéêÞò Þ ïëéêÞò áðïìÜêñõíóçò ôçò êáýóéìçò ýëçò. • Ôçò ôñïðïðïßçóçò ôçò êáýóéìçò ýëçò (èñõììáôéóìüò) êáé • Ôçò áðïìüíùóçò ôçò êáýóéìçò ýëçò.
Óå åðßðåäï êáôáóôïëÞò êñßíåôáé áðáñáßôçôç ç ïñãÜíùóç ôïõ áíèñþðéíïõ äõíáìéêïý êáé ç ðñüâëåøç ôùí áðáñáßôçôùí õðïäïìþí êáé ìÝóùí. ÔÝôïéá åßíáé: • ÅðáñêÞò áñéèìüò êáëÜ åêðáéäåõìÝíïõ õëùñéêïý ðñïóùðéêïý. • ÅðÜñêåéá åîïðëéóìïý êáé ìÝóùí áðü ôá ðéï ìéêñÜ Ýùò ôá ðéï ìåãÜ- ëá (åíáÝñéá). • Ó÷åäéáóìüò êáé ïñãÜíùóç åíüò åîåëéãìÝíïõ óõóôÞìáôïò åðéêïéíùíéþí. • Ó÷åäéáóìüò êáé ïñãÜíùóç ôïõ óõóôÞìáôïò õäñïëçøßáò ôùí ðõñï- óâåóôéêþí ï÷çìÜôùí êáé ôùí åíáÝñéùí ìÝóùí.
Ìå âÜóç ôá üóá áíáöÝñèçêáí ãéá êÜèå äÜóïò èá ðñÝðåé íá åêðïíåßôáé ó÷Ýäéï áíôéðõñéêÞò ðñïóôáóßáò ôï ïðïßï èá äïêéìÜæåôáé êáé åðéêáéñïðïéåßôáé óå åôÞóéá âÜóç. Áõôü èá âáóßæåôáé êõñßùò óôçí ðñüëçøç ìå ôá åîÞò ìÝóá: • ÅíçìÝñùóç • ÄéáñêÞò åðáãñýðíçóç • Äßêôõï õäáôïäåîáìåíþí êáé ðõñïóâåóôéêþí êñïõíþí • ×åéñéóìü âëÜóôçóçò êáé îçñïý õëéêïý • Æþíåò áíôéðõñéêÞò ðñïóôáóßáò êáôÜëëçëá ó÷åäéáóìÝíåò • ÓõíôÞñçóç ïäéêïý äéêôýïõ • ÏñãÜíùóç ôùí äéáèÝóéìùí ìÝóùí
Ìüíï Ýôóé èá ìðïñÝóïõìå íá ðïëåìÞóïõìå ôç ìÜóôéãá ôùí äáóéêþí ðõñêáãéþí êáé
64 èá ðñïóôáôÝøïõìå ôá äÜóç ôçò ÷þñáò ìáò êáé ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí ãåíéêüôåñá.
ÁðïêáôÜóôáóç êáììÝíùí äáóþí Ôá äáóéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá ôçò ÷þñáò ìáò åßíáé áíåêôßìçôçò áîßáò ãéá ôï ëüãï üôé ôá ðåñéóóüôåñá åî áõôþí áíÞêïõí óôçí êáôçãïñßá ôùí áñ÷Ýãïíùí äáóþí ôá ïðïßá óðáíßæïõí óå åõñùðáúêü êáé ðáãêüóìéï åðßðåäï. Ùò åê ôïýôïõ ôï åíäéáöÝñïí ãé´áõôÜ îåöåýãåé áðü ôá üñéá ôçò ÷þñáò ìáò êáé ç ðñïóôáóßá ôïõò áðü êÜèå ìïñöÞò êßíäõíï åßíáé åðéôáêôéêÞ áíÜãêç.
ÌåôÜ áðü ìéá êáôáóôñïöéêÞ ðõñêáãéÜ âñéóêüìáóôå äõóôõ÷þò, ðñï åíüò äõóÜ- ñåóôïõ ôåôåëåóìÝíïõ ãåãïíüôïò. Ôï äÜóïò Ý÷åé êáôáóôñáöåß. Ïé óõíÝðåéåò üìùò ôçò äáóéêÞò ðõñêáãéÜò äåí Ý÷ïõí ôåëåéþóåé. Ôï Ýäáöïò åßíáé ôï ìåãáëýôåñï êåöÜ- ëáéï ãéá êÜèå ìïñöÞ åäáöïðïíßáò êáé ùò åê ôïýôïõ êáé ãéá ôç äáóïðïíßá. ÌåôÜ ôçí ðõñêáãéÜ ïé ðñïóðÜèåéÝò ìáò åðéêåíôñþíïíôáé óôçí ðñïóôáóßá ôùí åäáöþí. Èá ðñÝðåé ïé êáììÝíåò åðéöÜíåéåò íá ðñïóôáôåõèïýí êáô´áñ÷Þí áðü ôç äéÜâñùóç êáé óôç óõíÝ÷åéá íá êáëõöèïýí ôï óõíôïìüôåñï ìå äáóéêÞ âëÜóôçóç.
Ãéá ôï ëüãï áõôü ìåôÜ áðü ôçí ðõñêáãéÜ èá ðñÝðåé íá äéåíåñãåßôáé õëïôïìßá ôùí êáìÝíùí äÝíäñùí êáé èÜìíùí ãéá ôçí ôá÷ýôåñç áðïóýíèåóç ôçò âéïìÜæáò êáé ôç âåëôßùóç ôçò áéóèçôéêÞò ôùí êáììÝíùí ðåñéï÷þí.
Áêïëïõèåß ÷áñôïãñÜöçóç ôùí ðåñéï÷þí ùò åîÞò: • Áðü ðëåõñÜò áíáãëýöïõ êáé ðëçììõñéêÞò åðéêéíäõíüôçôáò Ýôóé þóôå íá ó÷åäéáóèïýí êáé éåñáñ÷çèïýí ôá áðáñáßôçôá áíôéðëçììõñéêÜ Ýñãá. Ç ÷áñôïãñÜöçóç èá ðñÝðåé íá ãßíåé áðü åéäéêü åðéóôÞìïíá êáôÜ ðñïôßìçóç ôçò åéäéêüôçôáò ôùí ÄéåõèåôÞóåùí Ïñåéíþí ÕäÜôùí. • Áðü ðëåõñÜò äáóïðïíéêïý åßäïõò êáé äõíáôüôçôáò öõóéêÞò áíáãÝííçóÞò ôïõò Ýôóé þóôå íá åíôïðéóèïýí êáé éåñáñ÷çèïýí ïé ðñïò áíáäÜóùóç åêôÜóåéò. Ç ÷áñôïãñÜöçóç áõôÞ ðñÝðåé íá ãßíåé áðü åéäéêü åðéóôÞìïíá ìå åéäéêüôçôá Äáóïêïìßá êáé åéäéêÞ åìðåéñßá óôá «ðõñüöéëá» Þ «ðõñÜíôï÷á» ïéêïóõóôÞìáôá êáé ôçí áíáãÝííçóÞ ôïõò ìåôÜ áðü ðõñêáãéÜ.
ÁõôÜ åßíáé áðáñáßôçôá ãéá ôï ëüãï üôé ïé ðáñáðÜíù äñÜóåéò äåí ìðïñïýí íá ðñáãìáôïðïéçèïýí óå ïëüêëçñç ôçí Ýêôáóç ôüóï áðü ÷ñïíéêÞ Üðïøç üóï êáé áðü ïéêïíïìéêÞ êáé ïéêïëïãéêÞ.
Óôéò åêôÜóåéò ðïõ èá áðïöáóéóôåß áíáäÜóùóç èá ðñÝðåé íá ãßíåé åéäéêÞ ìåëÝôç áíáäÜóùóçò áðü åéäéêü Äáóïêüìï åðéóôÞìïíá Ýôóé þóôå ïé åðåìâÜóåéò áõôÝò íá åßíáé ðñïò ôç óùóôÞ êáôåýèõíóç áðü ïéêïëïãéêÞ Üðïøç (åðéëïãÞ êáôÜëëçëùí äá- óïðïíéêþí åéäþí êáé ôå÷íéêþí öýôåõóÞò ôïõò).
65 Ôá ðáñáðÜíù éó÷ýïõí óôïí õðåñèåôéêü âáèìü ãéá ðñïóôáôåõüìåíåò ðåñéï÷Ýò Þ ðåñéï÷Ýò éäéáßôåñïõ ïéêïëïãéêïý åíäéáöÝñïíôïò. Ïðôéêïß ðüñïé Ç ÷þñá ìáò äéáèÝôåé ðëçèþñá ìïíáäéêþí ïðôéêþí ðüñùí ðïõ áíÜëïãïé äåí õðÜñ÷ïõí óå ïëüêëçñç ôçí Åõñþðç êáé ßóùò êáé óôïí êüóìï. Ïé ðüñïé áõôïß óôéò ðå- ñéóóüôåñåò ôùí ðåñéðôþóåùí äåí Ý÷ïõí êáí åíôïðéóèåß, áîéïëïãçèåß êáé ðñïâëç- èåß.
Ôï öõóéêü êáé ôï áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí óå óõíäõáóìü ìå ôá óôïé÷åßá ôçò ðïëéôéóôéêÞò êëçñïíïìéÜò óõíèÝôïõí ôïðßá óðÜíéáò áéóèçôéêÞò.
ÊÜèå áíáðôõîéáêÞ ðñïóðÜèåéá åßôå áõôÞ ãßíåôáé êáôÜ ôñüðï óõóôçìáôéêü ìå âÜóç ïëïêëçñùìÝíï ó÷Ýäéï äéá÷åßñéóçò Þ êáôÜ Ýíáí áðïóðáóìáôéêü ôñüðï, èá ðñÝðåé íá ëáìâÜíåé ðïëý óïâáñÜ õðüøç ôïõò ðïëýôéìïõò áõôïýò ðüñïõò.
Ïé ðüñïé áõôïß èá ðñÝðåé íá ôõã÷Üíïõí áíôéêåßìåíï óïâáñÞò áîéïëüãçóçò áðü åéäé- êïýò, Ýôóé þóôå íá ðñïâÜëëïíôáé êáôÜëëçëá êáé íá õðïóôçñßæïíôáé ìå ôéò áíôßóôïé- ÷åò õðïäïìÝò êáé êõñßùò ìå ôçí Ýãêõñç êáé åðáñêÞ ðëçñïöüñçóç.
×éïíïäñïìéêÜ êÝíôñá êáé ÷éïíïäñïìéêüò ôïõñéóìüò Ôá ÷éïíïäñïìéêÜ êÝíôñá ôá ïðïßá âëÝðïõìå ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá íá áõîÜíïõí óôç ÷þñá ìáò êáé íá äéáöçìßæïíôáé êáèçìåñéíÜ ôç ÷åéìåñéíÞ ðåñßïäï áðü ôá ôçëåï- ðôéêÜ ìÝóá, ìðïñïýí í´áðïôåëïýí ìÝñïò ôùí áíáðôõîéáêþí äñáóôçñéïôÞôùí ôïõ ïñåéíïý ÷þñïõ, ü÷é üìùò ôï åðßêåíôñï áõôþí.
ÁõôÜ áðïôåëïýí áêñéâÝò õðïäïìÝò õøçëïý ñßóêïõ Üìåóá åîáñôþìåíåò áðü ôçí ðïñåßá ôïõ êáéñïý. Õðü áõôÞ ôçí Ýííïéá åßíáé ðñïôéìüôåñï ìéá ðåñéï÷Þ í´áíáðôýó- óåôáé éóüññïðá, ëáìâÜíïíôáò õðüøç êáé ðñïâÜëëïíôáò üëá ôçò ôá ðëåïíå- êôÞìáôá. Áõôü èá åðéôñÝðåé óôéò ðåñéï÷Ýò áõôÝò íá åßíáé åðéóêÝøéìåò áðü üëåò ôéò çëéêßåò êáé êáôçãïñßåò åðéóêåðôþí ïé ïðïßïé èá ìðïñïýí íá éêáíïðïéïýí ôá åíäéá- öÝñïíôÜ ôïõò êáè´üëç ôç äéÜñêåéá ôïõ Ýôïõò.
Ôï æçôïýìåíï óôéò ðåñéï÷Ýò áõôÝò åßíáé íá Ý÷ïõìå Ýíáí óôáèåñü êáôÜ ôï äõíáôüí áñéèìü åðéóêåðôþí óôá üñéá ôùí õðáñ÷ïõóþí õðïäïìþí áëëÜ êáé ôçò öÝñïõóáò éêáíüôçôáò ôùí ðåñéï÷þí. ÐáñáäïóéáêÜ, âéïëïãéêÜ ðñïúüíôá, áñùìáôéêÜ êáé öáñìáêåõôéêÜ öõôÜ
Ôá ðáñáäïóéáêÜ ðñïúüíôá, ôçò ðåñéï÷Þò èá ðñÝðåé íá âñßóêïíôáé óôï åðßêåíôñï ôçò
66 áíÜðôõîçò ôùí ðåñéï÷þí áõôþí. ÁõôÜ èá ðñÝðåé íá Ý÷ïõí äéáñêÞ ðñïâïëÞ Ýôóé þ- óôå íá åðéöÝñïõí óôïõò ðáñáãùãïýò ôá áðáñáßôçôá ðñïò ôï æåéí.
ÔÝôïéá ìðïñåß íá åßíáé äéÜöïñá ôïðéêÜ ðñïúüíôá äéáôñïöÞò, ôõñïêïìéêÜ, ìÝëé, áñùìáôéêÜ öõôÜ ê.ë.ð.
Ôá âéïëïãéêÜ ðñïúüíôá èá ðñÝðåé íá ðñïùèçèïýí Ýôóé þóôå íá ëåéôïõñãÞóåé êáôÜ ôñüðï áîéüðéóôï ôï êýêëùìá ðáñáãùãÞ - äéÜèåóç. Ãéá íá ãßíåé êÜôé ôÝôïéï èá ðñÝðåé íá õðÜñîåé ìéá ó÷Ýóç åìðéóôïóýíçò ìåôáîý ðáñáãùãþí - êáôáíáëùôþí. ÊÜèå ðáñáãüìåíï ðñïúüí èá ðñÝðåé íá óõíïäåýåôáé áðü ðéóôïðïéçôéêü ðáñáãùãÞò. Ôá öáñìáêåõôéêÜ öõôÜ èá ðñÝðåé íá êáëëéåñãïýíôáé óôéò äéáèÝóéìåò åêôÜóåéò êáôÜ ôñüðï ïñãáíùìÝíï êáé óõóôçìáôéêü. Éóôïñßá - ÐïëéôéóôéêÞ êëçñïíïìéÜ ÊÜèå ãùíéÜ ôçò ÷þñáò ìáò Ý÷åé ìáêñáßùíá éóôïñßá ðïõ îåêéíÜåé áðü ôçí áñ÷áéüôçôá, ðåñíÜåé áðü ôï ÂõæÜíôéï êáé öèÜíåé ìÝ÷ñé ôç óýã÷ñïíç åðï÷Þ. Áõôü ðñïêýðôåé ôüóï áðü ãñáðôÝò ðçãÝò áëëÜ êõñßùò áðü ôá åõñÞìáôá ôá ïðïßá õðÜñ- ÷ïõí óôçí ðåñéï÷Þ. Åñåßðéá ðáëéþí ïéêéóìþí, êÜóôñùí, íáþí, ìïíïðÜôéá ðåôñü- óôñùôá, ãåöýñéá, âñýóåò, ôÜöïé êáé Üëëá åõñÞìáôá ìáñôõñïýí ôçí éóôïñßá ôùí ðåñéï÷þí. Âáèìßäåò ãåùñãéêþí êáëëéåñãåéþí ìáñôõñïýí ôéò äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ðáñåëèüíôïò.
Êôßóìáôá êáé ïéêéóìïß ðáñáäïóéáêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ìáò äßíïõí ðëçñïöïñßåò ãéá ôçí áêìÞ Þ ôçí ðáñáêìÞ áõôþí ôùí ðåñéï÷þí.
Ôá óôïé÷åßá áõôÜ áðïôåëïýí ðñáãìáôéêïýò èçóáõñïýò ãéá ôéò ðåñéï÷Ýò óôéò ïðïßåò âñßóêïíôáé. Ðïëëïß åßíáé ïé Üíèñùðïé ïé ïðïßïé åíäéáöÝñïíôáé íá ôá äïýí, íá ôá ìåëåôÞóïõí, íá ôá öùôïãñáößóïõí êáé íá ìÜèïõí ãé´áõôÜ. Ãéá ôï ëüãï áõôü ôá ìíçìåßá áõôÜ èá ðñÝðåé íá ðñïóôáôåýïíôáé êáé óõíôçñïýíôáé, åíþ ðáñÜëëçëá èá ðñÝðåé íá êáôáãñÜöåôáé êáé ç ôïðéêÞ éóôïñßá. ÕðïäïìÝò - ÐïëéôéêÞ Ôéìþí - Õðçñåóßåò Ãéá ôçí áíÜðôõîç ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí åßíáé áðáñáßôçôåò õðïäïìÝò. ¼ðùò Þäç áíáöÝñèçêå êÜðïéåò áðü áõôÝò èá ðñÝðåé íá õëïðïéçèïýí áðü ôï ÊñÜôïò, êÜðïéåò áðü ôç Íïìáñ÷éáêÞ êáé ôçí ÔïðéêÞ áõôïäéïßêçóç êáé êÜðïéåò áðü éäéþôåò.
ÅÜí èÝëïõìå ìéá ðåñéï÷Þ íá áíáðôõ÷èåß, áõôÞ èá ðñÝðåé íá åßíáé ó÷åôéêÜ åýêïëá ðñïóåããßóéìç, íá Ý÷åé ôéò áðáñáßôçôåò õðïäïìÝò êáé íá áêïëïõèåß ìéá óùóôÞ ðïëéôéêÞ ôéìþí ïé ïðïßåò èá áíôéóôïé÷ïýí óôéò ðáñå÷üìåíåò õðçñåóßåò.
Óôü÷ïò èá ðñÝðåé íá åßíáé êÜèå åðéóêÝðôçò ðïõ ðñþôç öïñÜ ãíùñßæåé ôçí ðåñéï÷Þ,
67 ôçí åðüìåíç öïñÜ íá åðáíÝñ÷åôáé ìå ôïõò ößëïõò ôïõ. Ïé ðåñéï÷Ýò áõôÝò èá ðñÝðåé íá äÝ÷ïíôáé ôïõò åðéóêÝðôåò äÝêá ôñåéò ìÞíåò ôï ÷ñüíï üðùò ÷áñáêôçñéóôéêÜ áíáöÝñïõí óå ãåéôïíéêÞ, öéëéêÞ ÷þñá. ÐáñÜëëçëá üìùò èá ðñÝðåé íá âÜëïõìå êáé ôá üñéá ôùí ðåñéï÷þí áõôþí éäéáßôåñá üôáí ôï ñåýìá ôùí åðéóêåðôþí åßíáé ìåãÜëï. ÁõôÜ ôá üñéá èá ðñÝðåé íá ðñïóäéïñßæïíôáé óýìöùíá ìå ôç öÝñïõóá éêáíüôçôá ôçò ðåñéï÷Þò, áí èÝëïõìå áõôÞ íá äéáôçñÞóåé áíáëëïßùôá ôá ïéêïëïãéêÜ ôçò ÷áñáêôçñéóôéêÜ. ÐåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç Ç ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç áðïôåëåß óçìáíôéêü ðüëï Ýëîçò åðéóêåðôþí. ÊÝíôñá ðëçñïöüñçóçò, ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò, ìïíïðÜôéá ìåëÝôçò ôçò öýóçò, âï- ôáíéêïß êÞðïé, ôüðïé ðáñáêïëïýèçóçò ôçò Üãñéáò æùÞò áðïôåëïýí óçìáíôéêÜ óôïé- ÷åßá óôïí ôïìÝá ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò.
Ç ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç èá ðñÝðåé íá áðïôåëåß ìéá áðü ôéò óçìáíôéêüôåñåò äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ïñåéíïý ÷þñïõ. ÁõôÞ èá ðñÝðåé íá áðåõèýíåôáé óå üëåò ôéò êïéíùíéêÝò ïìÜäåò, áëëÜ êõñßùò óôç íåïëáßá. ´Å÷ïõìå áíÜãêç íá ôïíßóïõìå óôéò íÝåò ãåíéÝò ôçí áîßá ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò áëëÜ êõñßùò ôç óçìáóßá ôçò äéáñêïýò åðáöÞò ìå ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí. Ìüíï Ýôóé èá êáôáöÝñïõìå íá êÜíïõ- ìå ôïõò íÝïõò ìáò íá áãáðïýí êáé íá ðñïóôáôåýïõí ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí. Ïéêïôïõñéóìüò - Åíáëëáêôéêüò ôïõñéóìüò Ï ïéêïôïõñéóìüò êáé ãåíéêÜ ï åíáëëáêôéêüò ôïõñéóìüò êåñäßæåé ìÝñá ôç ìÝñá Ýäá- öïò. Ãéá ôï ëüãï áõôü èá ðñÝðåé íá äïèåß ç áíÜëïãç âáñýôçôá áí èÝëïõìå áõôüò íá áíáðôõ÷èåß óå ãåñÝò âÜóåéò êáé íá åðéöÝñåé ôï áíÜëïãï áðïôÝëåóìá. Ãéá ôçí áíÜðôõîÞ ôïõ èá ðñÝðåé íá áîéïðïéçèïýí üëá ôá Üîéá ëüãïõ óôïé÷åßá áöïý ðñþôá ãíùóôïðïéçèïýí óôï åõñý êïéíü.
Ôïðßá õøçëÞò áéóèçôéêÞò, ìíçìåßá áñ÷áßïõ êáé óýã÷ñïíïõ ðïëéôéóìïý, ìíçìåßá ôçò öýóçò (öáñÜããéá, ãåùëïãéêïß ó÷çìáôéóìïß, õðåñáéùíüâéá äÝíäñá ê.ë.ð.) èá ðñÝðåé íá ðñïâÜëëïíôáé êáé íá áðïôåëïýí ðüëïõò Ýëîçò.
ÔïðéêÜ ðñïúüíôá êáé ðáñáäïóéáêÝò äñáóôçñéüôçôåò èá ðñÝðåé íá áðïôåëïýí ìÝñïò ôïõ êáôáëüãïõ ôùí åíäéáöåñüíôùí ìéáò ðåñéï÷Þò. Óôçí õðüèåóç áõôÞ äåí èá ðñÝðåé íá ðáñáëåßðåôáé áëëÜ ïýôå êáé íá õðïôéìÜôáé ôï ðáñáìéêñü.
Ìéá ðåñéï÷Þ ôçò Éáðùíßáò êáôáêëýæåôáé êÜèå ÷ñüíï áðü åðéóêÝðôåò ïé ïðïßïé èÝëïõí íá äïõí êáé íá öùôïãñáößóïõí ôéò áíèéóìÝíåò êåñáóéÝò ôçò ðåñéï÷Þò.
Ç ÷þñá ìáò Ý÷åé ìéá ìåãÜëç ðïéêéëßá áðü äÝíäñá ìå åíôõðùóéáêÞ áíèïöïñßá, üðùò
68 êåñáóéÝò, ìçëéÝò, ñïäáêéíéÝò, áìõãäáëéÝò, á÷ëáäéÝò áëëÜ êáé Üëëá áíèïöïñïýíôá äÝíäñá. ¼ëá áõôÜ ìðïñïýìå íá ôá ðñïâÜëëïõìå êáôÜëëçëá êáé íá ôá åíôÜîïõìå ôá áíáðôõîéáêÜ ó÷Ýäéá ùò óçìáíôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí ðåñéï÷þí.
Óôü÷ïò ìáò èá ðñÝðåé íá åßíáé ç åðéóêåøéìüôçôá ôùí ðåñéï÷þí êáè´üëç ôç äéÜñêåéá ôï Ýôïõò. ÏñåéíÞ Ïéêïíïìßá - Ïéêïôå÷íßá - ÐáñáäïóéáêÝò äñáóôçñéüôçôåò Óôïí ïñåéíü ÷þñï ôçò ðáôñßäáò ìáò åß÷å áíáðôõ÷èåß óôï ðáñåëèüí ìéá áîéïæÞëåõôç ïñåéíÞ ïéêïíïìßá ç ïðïßá óôç ÷åéñüôåñç ôùí ðåñéðôþóåùí êáôÜöåñíå íá åîá- óöáëßæåé ôá áðáñáßôçôá ðñïò ôï æçí ãéá ôïõò êáôïßêïõò ôïõ.
Ïé ðåñéðôþóåéò áõôÝò ìðïñïýí íá áðïôåëÝóïõí ðáñáäåßãìáôá áåéöüñïõ áíÜ- ðôõîçò áöïý åêìåôáëëåýïíôáí éóüññïðá üëïõò ôïõò äéáèÝóéìïõò ðüñïõò êáé óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò Ýðáéñíáí ìÝôñá ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé êõ- ñßùò ôùí åäáöþí.
Óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ÐÜðéãêïõ õðÞñ÷å ãñáðôÞ ñýèìéóç ç ïðïßá üñéæå ðüôå èá áñ÷ßóåé ç âüóêçóç óôá ïñåéíÜ ëéâÜäéá, ðüóï èá äéáñêÝóåé êáé ðüóá æþá èá âïóêÞóïõí. ÌÜëéóôá ï áñéèìüò ôùí âïóêüíôùí æþùí êáèïñßæïíôáí áíÜëïãá ìå ôçí ðáñáãùãÞ ôùí âïóêïôüðùí äçëáäÞ êáôÜ ôñüðï åðéóôçìïíéêü.
Ôçí ïñåéíÞ ïéêïíïìßá ìðïñïýí íá óõìðëçñþóïõí ìéá óåéñÜ áðü Üëëåò ðáñáäï- óéáêÝò äñáóôçñéüôçôåò üðùò ç ðáñáäïóéáêÞ ãåùñãßá, ç õöáíôïõñãßá, ç ôõñïêï- ìßá, ç ðáñáóêåõÞ ôïðéêþí ãëõêþí êáé ôñïößìùí, ïé õëïôïìéêÝò åñãáóßåò, ç áíèñá- êïðïßçóç ôïõ îýëïõ, ç îõëïãëõðôéêÞ, ç áñãõñï÷ñõóï÷ïúá, ç ðáñáäïóéáêÞ ïéêïäï- ìéêÞ êáé îõëïõñãéêÞ ê.ë.ð. Ôïðéêüò Üíèñùðïò ¼ëá üóá áíáöÝñèçêáí äåí èá åß÷áí êáìéÜ áîßá ÷ùñßò ôçí ðáñïõóßá ôïõ áíèñþðïõ. Ïé êÜôïéêïé ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí èá ðñÝðåé íá âñßóêïíôáé óôï åðßêåíôñï êÜèå áíáðôõîéáêÞò äéáäéêáóßáò. Óôç ÷þñá ìáò äõóôõ÷þò ðïëëÝò áðü ôéò ïñåéíÝò ðåñéï- ÷Ýò Ý÷ïõí åñçìþóåé êáé èá ðñÝðåé íá äïèïýí êßíçôñá ãéá ôçí åðáíÜêáìøç áôüìùí áðü ôá áóôéêÜ êÝíôñá.
Ôá Üôïìá áõôÜ èá åðáíÝëèïõí ìüíï åÜí Ý÷ïõí ìüíéìç áðáó÷üëçóç êáé Ýíá åããõç- ìÝíï êáôþôåñï åéóüäçìá. ÌåôÜ ôá äñáìáôéêÜ ãåãïíüôá ôïõ öåôéíïý êáëïêáéñéïý ãßíåôáé öáíåñü üôé ï ïñåéíüò ÷þñïò èá ðñÝðåé íá ìáò áðáó÷ïëÞóåé óïâáñÜ. Èá ðñÝðåé íá äéá÷åéñéóôåß êáôÜ ôñüðï óýã÷ñïíï êáé ïëïêëçñùìÝíï ìå éäéáßôåñç âáñý- ôçôá óôçí ðñïóôáóßá ôïõ. Áõôü äåí ìðïñåß íá ãßíåé ÷ùñßò ôçí ðáñïõóßá éêáíþí áíèñþðùí êáé Üñá ç Äáóïðïíßá Ý÷åé ìéá åõêáéñßá íá äéáäñáìáôßóåé ôïí êïéíùíéêü
69 ôçò ñüëï óôïí ôïìÝá ôçò áðáó÷üëçóçò ôùí ðáñáäáóüâéùí ðëçèõóìþí. Óå êÜðïéåò áíáðôõãìÝíåò ðåñéï÷Ýò ôïõ åîùôåñéêïý üðïõ ïé ôïðéêÝò êïéíùíßåò åßíáé ïñãáíùìÝíåò ïéêïíïìéêÜ èÝôïõí áêüìá êáé üñéá öÝñïõóáò éêáíüôçôáò åðéóêåðôþí.
´Åôóé óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Áìðñïýæï ôçò Éôáëßáò ïé êëßíåò ôùí êáôáëõìÜôùí áðáãï- ñåýåôáé íá îåðåñÜóïõí ôï 30% ôùí ìïíßìùí êáôïßêùí.
Áõôü ôï èÝìá üìùò åßíáé êÜôé ðïõ ìáêÜñé íá ìáò áðáó÷ïëÞóåé ìåëëïíôéêÜ. Ó÷åäéáóìüò ïëïêëçñùìÝíçò áíÜðôõîçò ïñåéíþí ðåñéï÷þí ¼ëá üóá áíáöÝñèçêáí äåí èá åß÷áí êáìßá áîßá áí äåí åíôá÷èïýí óå Ýíá ïëïêëç- ñùìÝíï ó÷Ýäéï áíÜðôõîçò ôùí ðåñéï÷þí áõôþí.
Ôï ó÷Ýäéï áõôü èá ðñïêýøåé ìåôÜ áðü óùóôÞ êáé óå âÜèïò ìåëÝôç ôïõ ÷þñïõ, êáôá- ãñáöÞ ôçò õðÜñ÷ïõóáò êáôÜóôáóçò, áîéïëüãçóç ôùí äõíáôïôÞôùí ôçò êÜèå ðåñéï- ÷Þò êáé ðñïãñáììáôéóìü ôùí áðáéôïýìåíùí äñÜóåùí.
Ôï ìïíôÝëï ôùí ðáëéþí ðáñáäïóéáêþí ïéêïíïìéþí èá ðñÝðåé íá áðïôåëåß ðñáêôéêü ïäçãü ãéá êÜèå áíáðôõîéáêü ó÷Ýäéï áöïý áðïôåëïýóå ôçí åöáñìïãÞ ôçò áåéöï- ñßáò óôçí ðñÜîç. ÂÝâáéá ôá ðñÜãìáôá Ý÷ïõí áëëÜîåé ðïëý êáé ïé áëëáãÝò áõôÝò óôïí ôñüðï æùÞò, óôçí ïñãÜíùóç ôçò åñãáóßáò êáé ãåíéêÜ óôïí êïéíùíéêïïéêïíïìéêü ôïìÝá èá ðñÝðåé íá ëçöèïýí ðïëý óïâáñÜ õðüøç. ÐïëëÝò áðü ôéò áëëáãÝò ïé ïðïßåò Ý÷ïõí óõíôåëåóôåß - üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ç Üñóç ôçò áðïìüíùóçò- ìðï- ñïýí íá óõìâÜëëïõí èåôéêÜ óôçí áíÜðôõîç ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí.
Åðßóçò ç ïéêïíïìßá ìáò Ý÷åé ôá ðåñéèþñéá íá åðáíáó÷åäéÜóåé êáé íá áëëÜîåé ôçí éåñÜñ÷éóç óå êÜðïéïõò ïéêïíïìéêïýò ôïìåßò. Óôá ðëáßóéá áõôþí ôùí áëëáãþí èá ðñÝðåé íá äïèåß ðñïôåñáéüôçôá óôçí áíÜðôõîç ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí êáé ðÜíôá ìÝ÷ñé ôïõ åðéèõìçôïý ïñßïõ áíôï÷Þò ôïõò.
ËÜèç ôá ïðïßá Ýãéíáí óôçí ðáñáèáëÜóóéá æþíç êáèþò êáé óå ïñéóìÝíá ÷åéìåñéíÜ èÝñåôñá èá ðñÝðåé íá áðïöåýãïíôáé.
Ì´áõôÝò ôéò óêÝøåéò èÝëù íá ðéóôåýù üôé Ýäùóá ôá êßíçôñá ãéá ðåñáéôÝñù óõæÞôçóç ãéá ôï ìåãÜëï æÞôçìá ôçò áíÜðôõîçò ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí. Ï êëÜäïò ôçò Äáóïëïãßáò êáé ôïõ Öõóéêïý ÐåñéâÜëëïíôïò èá ðñÝðåé íá Ý÷åé ôïí ðñþôï ëüãï óôï ìåãÜëï áõôü æÞôçìá. Ãéá íá åßìáóôå üìùò ðñùôáãùíéóôÝò ó´áõôÝò ôéò åîåëßîåéò èá ðñÝðåé íá óõíåñãáóôïýìå ïõóéáóôéêÜ îåêéíþíôáò áðü ôá åêðáéäåõôéêÜ êáé åñåõíç- ôéêÜ éäñýìáôá êáé öèÜíïíôáò ìÝ÷ñé ôéò ÄáóéêÝò Õðçñåóßåò êáé ôïí êëÜäï ôùí åëåý- èåñùí åðáããåëìáôéþí. Èá ðñÝðåé íá êáôáëÞîïõìå óå óõãêåêñéìÝíåò ðñïôÜóåéò ãéá
70 ôçí ïñåéíÞ ÅëëÜäá êáé íá óõìâïõëÝøïõìå óùóôÜ ôçí ÅëëçíéêÞ Ðïëéôåßá. Óôï äýóêïëï áõôü Ýñãï äåí ðåñéóóåýåé êáíåßò. ´Áìåóïò óôü÷ïò ìáò ç ðñïóôáóßá ôïõ ïñåéíïý ÷þñïõ êáé ç áåéöüñïò áíÜðôõîÞ ôïõ ìå åðßêåíôñï ôïí ôïðéêü Üíèñùðï.
71 ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ
GOSZ, J. 1992. Sustainable Forest Ecosystem Management: Interpretations from the Sustainable Biosphere Initiative School of Forestry Northern Arizona University. P.p. 28. HUNTLEY, B. J. et al. 1991. A sustainable biosphere: The global imperative. Ecology International 1991:20. HUSTON, M. 1994. Biological Diversity. Cambridge University Press. THOMAS, M. A. 1992. The difficulty in defining sustainability. Resources Number 106:3-6. ÍÔÁÖÇÓ, Ó. 1986. ÄáóéêÞ Ïéêïëïãßá. Èåóóáëïíßêç. Åêäüóåéò Ãéá÷ïýäç-Ãéáðïýëç. Óåë. 443. ×ÁÔÆÇÓÔÁÈÇÓ, Á. – ÉÓÐÉÊÏÕÄÇÓ, É. 1992. Ðñïóôáóßá ôçò Öýóçò – Áñ÷éôåêôïíéêÞ ôïõ ôïðßïõ. Èåóóáëïíßêç. Åêäüóåéò Ãéá÷ïýäç-Ãéáðïýëç. Óåë. 417. ÆÁÃÊÁÓ, È. 1990. ÓõíèÞêåò öõóéêÞò åãêáôÜóôáóçò ôçò äáóéêÞò ðåýêçò óå ðåñéï÷Þ ôçò Ñïäüðçò. ÄéäáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ. Åð. Åð, ÔìÞìáôïò Äáóïëïãßáò êáé Öõóéêïý ÐåñéâÜëëïíôïò. Óåë. 170.
72 ÂÉÙÓÉÌÇ ÔÏÕÑÉÓÔÉÊÇ ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÓÅ ÏÑÅÉÍÇ ÐÅÑÉÏ×Ç: Ç ÐÅÑÉÐÔÙÓÇ ÔÙÍ ÐÁÑÁÏËÕÌÐÉÙÍ ÐÅÑÉÏ×ÙÍ ÔÇÓ ÅÐÁÑ×ÉÁÓ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ ÖáíÞ ÓáìáñÜ Ìç÷áíéêüò ×ùñïôáîßáò, Ðïëåïäïìßáò êáé ÐåñéöåñåéáêÞò ÁíÜðôõîçò Msc. Ðñïóôáóßá ÐåñéâÜëëïíôïò êáé Âéþóéìç ÁíÜðôõîç Email:[email protected] Ðåñßëçøç Ï ôïõñéóìüò áðïôåëåß áíôéêåßìåíï Ýñåõíáò ðïëëþí åðéóôçìïíéêþí êëÜäùí. Áðü üðïéá ðëåõñÜ üìùò êáé áí ôïí ìåëåôÞóåéò ðáñïõóéÜæåé åðéðôþóåéò ôüóï óå ïéêïíï- ìéêü üóï êáé óå êïéíùíéêü êáé ðåñéâáëëïíôéêü åðßðåäï. Ôï ìÝãåèïò ôùí åðéðôþóåùí åðçñåÜæåôáé áðü ôçí Ýíôáóç êáé ôçí Ýêôáóç ðïõ áóêåßôáé ç äñáóôçñéüôçôá ôïõ ôïõ- ñéóìïý. Ç âéþóéìç ôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç óå ïñåéíÝò - çìéïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò ìÝóá áðü áíáðôõ- îéáêÜ ðñïãñÜììáôá èá óõìâÜëëåé óôçí Üíèçóç ôçò ïéêïíïìßáò ôçò ðåñéï÷Þò áëëÜ êáé ôçò ÷þñáò êáèþò êáé óôçí äéáôÞñçóç ôïõ ðëçèõóìïý óôéò ðåñéï÷Ýò áõôÝò êáé óôçí åõáéóèçôïðïßçóç ôùí åðéóêåðôþí áëëÜ êáé ôùí êáôïßêùí ôçò ðåñéï÷Þò üóïí áöïñÜ ôï ðåñéâÜëëïí. Ôï ìïíôÝëï ôçò âéþóéìçò áíÜðôõîçò ðïõ ðñïôåßíåôáé ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ìåëÝôçò óôç- ñßæåôáé óôéò áñ÷Ýò ôçò áåéöïñßáò (ïéêïíïìéêÞ áðïäïôéêüôçôá, ðåñéâáëëïíôéêÞ ðñï- óôáóßá êáé êïéíùíéêÞ äéêáéïóýíç) áëëÜ êáé óôéò äõíáôüôçôåò ðïõ ðñïóöÝñåé ç ðå- ñéï÷Þ ãéá áíÜðôõîç ìÝóù ôçò ìåèüäïõ áíÜëõóçò ôùí äåéêôþí áåéöüñïõ áíÜðôõ- îçò. 1.ÅÉÓÁÃÙÃÇ Ç âéùóéìüôçôá óôïí ôïõñéóìü, üðùò êáé óôéò Üëëåò ïéêïíïìéêÝò äñáóôçñéüôçôåò Ý÷åé ôñåéò áëëçëïóõíäåüìåíåò üøåéò: ôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ, ôçí êïéíùíéêü - ðïëéôé- óìéêÞ êáé ôçí ïéêïíïìéêÞ. ÐñïûðïèÝôåé äå, ïñèïëïãéêÞ ÷ñÞóç ôùí öõóéêþí ðüñùí, äéáôÞñçóç ôçò âéïðïéêéëüôçôáò, åëá÷éóôïðïßçóç ôùí äõóìåíþí ïéêïëïãéêþí, êïé- íùíéêþí êáé ðïëéôéóôéêþí åðéðôþóåùí êáé ìåãéóôïðïßçóç ôùí ùöåëåéþí ãéá ôï ðåñéâÜëëïí êáé ôéò ôïðéêÝò êïéíùíßåò. [23] Óôç âéâëéïãñáößá ãéá ôïí âéþóéìï ôïõñéóìü äßíåôáé ìåãÜëç Ýìöáóç óôç óýãêñéóç ôïõ ìïíôÝëïõ áõôïý ìå ôï ìáæéêü ôïõñéóìü ðïõ åðéêñÜôçóå óôï ðáñåëèüí êáé ï ïðïßïò, ðáñüëï ðïõ óõíÝâáëå óôçí ïéêïíïìéêÞ åõçìåñßá ðåñéöåñåéþí êáé êñáôþí ïëüêëçñùí, åß÷å êáé êáôáóôñïöéêÝò óõíÝðåéåò ãéá ôïõò äéÜöïñïõò ðñïïñéóìïýò êáé ôïõò íôüðéïõò ðëçèõóìïýò. Ðéï óõãêåêñéìÝíá ç âéþóéìç áíÜðôõîç óå ïñåéíÝò - çìéïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò èá åðéôåõ-
73 ÷èåß ÷ñçóéìïðïéþíôáò ìéá íÝá ìåèïäïëïãéêÞ ðñïóÝããéóç ìÝóù ôïõ ó÷åäéáóìïý êáé ôçò åöáñìïãÞò ìéáò ðïëéôéêÞò “ðåñéï÷þí”. Åßíáé ëïéðüí öáíåñÞ ç áíÜãêç áíáðñïóáíáôïëéóìïý áðü ôéò “ôïìåáêÝò” óôéò ÷ùñéêÝò ëïãéêÝò. Ï ïñåéíüò ÷þñïò áðïôåëåß ðÜíù áðü ôï 50% ðåñßðïõ ôçò åèíéêÞò åðéêñÜôåéáò áëëÜ óõãêåíôñþíåé ëéãüôåñï áðü ôï 10% ôïõ ðëçèõóìïý ôçò ÷þñáò. ÕðÜñ÷åé äçëáäÞ ìßá ìåãÜëç äõóáíáëïãßá ìåôáîý Ýêôáóçò êáé ìüíéìïõ ðëçèõóìïý ôùí ïñåéíþí ðåñéï- ÷þí ðïõ äçìéïõñãåß ðñïâëÞìáôá êáé åãêõìïíåß êéíäýíïõò ãéá ôçí äçìïãñáöéêÞ, ïéêïíïìéêÞ êáé êïéíùíéêÞ êáôÜññåõóç ôùí ðåñéï÷þí áõôþí. Ùóôüóï ïé ïñåéíïß üãêïé äåí Þôáí ðÜíôïôå ðåñéï÷Ýò äçìïãñáöéêÜ öèßíïõóåò. [15,17] 2.ÂÉÙÓÉÌÇ ÔÏÕÑÉÓÔÉÊÇ ÁÍÁÐÔÕÎÇ Ï ôïõñéóìüò åßíáé ìéá ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá ðïõ åÜí äåí áíáðôõ÷èåß ìåôÜ áðü ó÷åäéáóìü åßíáé ðïëý ðéèáíü íá åðéöÝñåé äõóìåíåßò åðéðôþóåéò ôüóï óôï öõóéêü, üóï êáé óôï ïéêïíïìéêü êáé êïéíùíéêü ðåñéâÜëëïí ôùí ôïõñéóôéêþí ðåñéï÷þí. Óå ìéá åðï÷Þ êáôÜ ôçí ïðïßá ç åîÝëéîç ôçò ôå÷íïëïãßáò, ç ïéêïíïìéêÞ ìåãÝèõíóç êáé ç âåëôßùóç ôïõ âéïôéêïý åðéðÝäïõ ïäçãïýí óôçí áýîçóç ôïõ åëåýèåñïõ ÷ñüíïõ, óôç äéåõêüëõíóç ôùí ìåôáêéíÞóåùí êáé êáôÜ óõíÝðåéá óôçí áýîçóç ôçò ôïõñéóôéêÞò æÞôçóçò, åßíáé áðáñáßôçôïò ï ïñèïëïãéêüò ó÷åäéáóìüò ãéá ôïí ôïìÝá ôïõ ôïõñé- óìïý. Ï ó÷åäéáóìüò ãéá ôïí ôïõñéóìü èá ðñÝðåé íá óôï÷åýåé óôçí ðñïóðÜèåéá äéáöýëá- îçò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ôï ïðïßï Ýëêåé êáé áíáðôýóóåé ôïí ôïõñéóìü, ðñïêåéìÝíïõ íá åîáóöáëéóèïýí ç äéÜñêåéá êáé ïé èåôéêÝò åðéðôþóåéò áðü ôç äéåýñõíóÞ ôïõ. Ç ðïëéôéêÞ ãéá ôïí ôïõñéóìü èá ðñÝðåé íá óôï÷åýåé óôç ìåãéóôïðïßçóç ôùí ùöåëåéþí êáé ôçí åëá÷éóôïðïßçóç ôùí áñíçôéêþí åðéðôþóåùí. Ï üñïò «âéþóéìç áíÜðôõîç» (sustainable development), åðåêñÜôçóå äéåèíþò ôï 1992, ìåôÜ ôçí Ðáãêüóìéá ÄéÜóêåøç ÊïñõöÞò ôùí ÇíùìÝíùí Åèíþí ãéá ôï Ðåñé- âÜëëïí, óôï Ñßï íôå ÔæáíÝúñï ôçò Âñáæéëßáò. Ç âéùóéìüôçôá óôïí ôïõñéóìü, üðùò êáé óôéò Üëëåò ïéêïíïìéêÝò äñáóôçñéüôçôåò Ý÷åé ôñåéò áëëçëïóõíäåüìåíåò üøåéò: ôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ, ôçí êïéíùíéêü-ðïëéôéóìé- êÞ êáé ôçí ïéêïíïìéêÞ. Åðßóçò, ï âéþóéìïò ôïõñéóìüò ðñïûðïèÝôåé ïñèïëïãéêÞ ÷ñÞ- óç ôùí öõóéêþí ðüñùí, óåâáóìü ôçò âéïðïéêéëüôçôáò, åëá÷éóôïðïßçóç ôùí äõóìå- íþí ïéêïëïãéêþí, êïéíùíéêþí êáé ðïëéôéóôéêþí åðéðôþóåùí êáé ìåãéóôïðïßçóç ôùí ùöåëåéþí ãéá ôï ðåñéâÜëëïí êáé ôéò ôïðéêÝò êïéíùíßåò.[23] Ùò âéþóéìç ôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç ïñßæåôáé ç ôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç ðïõ äñáóôç- ñéïðïéåßôáé éóüññïðá óôçí ôïðéêÞ, êïéíùíéêÞ, ïéêïíïìéêÞ, ðïëéôéóìéêÞ êáé ðåñéâáë- ëïíôéêÞ äïìÞ ôçò êÜèå ôïõñéóôéêÞò ðåñéï÷Þò, äéáìïñöþíïíôáò ðáñÜëëçëá üñïõò (õðçñåóßåò, õðïäïìÝò, ôå÷íïãíùóßá) ãéá ôç óõíå÷Þ áíáôñïöïäüôçóÞ ôçò.[14] Ç âéùóéìüôçôá óôïí ôïõñéóìü åóôéÜæåôáé óå èÝìáôá, üðùò: • Ç éóüôçôá ôçò ôïðéêÞò êïéíùíßáò, áíáöïñéêÜ ìå ôá ðñüôõðá äéáâßùóçò êáé
74 ôçò ðïéüôçôáò æùÞò. • Ç éêáíïðïßçóç ôùí áíáãêþí êáé ôùí åðéèõìéþí ôùí ôïõñéóôþí êáé ôùí áðáéôÞóåùí ôçò ôïõñéóôéêÞò âéïìç÷áíßáò. • Ç ðñïóôáóßá ôùí ðüñùí ðïõ áðïôåëïýí ôç âÜóç ôïõ ôïõñéóìïý (öõóéêü êáé áíèñùðïãåíÝò ðåñéâÜëëïí). • Ç óõíôÞñçóç Þ âåëôßùóç ôçò áíôáãùíéóôéêüôçôáò ôçò ôïõñéóôéêÞò âéïìç÷á- íßáò. [1] Ç åöáñìïãÞ ôçò áíáðôõîéáêÞò ðïëéôéêÞò ãéá ôïí âéþóéìï ôïõñéóìü ðáñïõóéÜæåé áñêåôÝò äõóêïëßåò, ðáñüëá áõôÜ õðÜñ÷ïõí åñãáëåßá êáé ìÝóá ó÷åäéáóìïý ðïõ ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí êáé íá óõìâÜëëïõí óôçí åðßôåõîç ôùí áíáðôõîéáêþí óôü÷ùí. Ôá åñãáëåßá êáé ìÝóá Üóêçóçò ôçò ðïëéôéêÞò ãéá ôïí ôïõñéóìü êáé ôï ðåñéâÜëëïí ìðïñïýí íá äéáêñéèïýí óå ÷ùñïôáîéêÜ, ïéêïíïìéêÜ êáé åñãáëåßá ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò. Ðéï áíáëõôéêÜ: • ×ùñïôáîéêÜ: åñãáëåßá ôïõ ÷ùñïôáîéêïý ó÷åäéáóìïý, äçëáäÞ ç èÝóðéóç æùíþí ÷ñÞóåùí ãçò üðïõ åðéôñÝðïíôáé Þ ü÷é ïñéóìÝíåò äñáóôçñéüôçôåò. Ïé óôü÷ïé ðïõ åðéäéþêïíôáé áðü ôïí ÷ùñïôáîéêü ó÷åäéáóìü, êáèþò êáé ôá óõãêåêñéìÝíá ìÝôñá ðïõ áóêïýíôáé ãéá ôçí åðßôåõîç áõôþí ôùí óôü÷ùí ðñïóäéïñßæïíôáé óôï Ãåíéêü Ðëáßóéï ×ùñïôáîéêïý Ó÷åäéáóìïý êáé Áåéöü- ñïõ ÁíÜðôõîçò ôçò ÷þñáò, áðü ôá ×ùñïôáîéêÜ ôùí Ðåñéöåñåéþí êáé áðü Üëëåò ÅéäéêÝò ×ùñïôáîéêÝò ÌåëÝôåò óå ðåñéöåñåéáêü åðßðåäï. • ÏéêïíïìéêÜ: êßíçôñá, öïñïáðáëëáãÝò êáé åíèÜññõíóç ôïõ áíôáãùíéóìïý. ÏéêïíïìéêÜ ìÝôñá ðñïùèïýíôáé ìÝóù Áíáðôõîéáêþí Íüìùí, áëëÜ êáé ìÝóù ôùí ÐÅÐ (Ðåñéöåñåéáêþí Åðé÷åéñçóéáêþí ÐñïãñáììÜôùí) êáé åõñù- ðáúêþí ðñïãñáììÜôùí êáé ðñùôïâïõëéþí. • Åñãáëåßá ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò: ÌåëÝôåò Ðåñéâáëëïíôéêþí Åðéðôþ- óåùí, èÝóðéóç âñáâåßùí êáé óçìÜôùí, õéïèÝôçóç óõóôçìÜôùí ðåñéâáë- ëïíôéêÞò äéá÷åßñéóçò êáé åëÝã÷ïõ (ð.÷. ISO, EMAS). Áíôéêåéìåíéêüò óêïðüò ôùí óõóôçìÜôùí ðåñéâáëëïíôéêÞò äéá÷åßñéóçò åßíáé ç åöáñìïãÞ ðåñéâáë- ëïíôéêþí ðïëéôéêþí áðü ôéò ôïõñéóôéêÝò åðé÷åéñÞóåéò, ç óõóôçìáôéêÞ ðáñá- êïëïýèçóç êáé áîéïëüãçóç ôùí åðéäüóåùí êáé ôùí óôïé÷åßùí áõôþí êáé ç åíçìÝñùóç ôïõ êïéíïý ùò ðñïò ôéò ðåñéâáëëïíôéêÝò åðéäüóåéò. Áðü ôçí åöáñìïãÞ óõóôçìÜôùí ðåñéâáëëïíôéêÞò äéá÷åßñéóçò ðñïêýðôïõí ïöÝëç êáé ðñïò ôçí êáôåýèõíóç ôçò ðñïóôáóßáò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, áëëÜ êáé ãéá ôéò ßäéåò ôéò åðé÷åéñÞóåéò. ÅðéðëÝïí, Ýíá åñãáëåßï ðïõ óôï÷åýåé óôç âéþóéìç ëåéôïõñãßá ôùí ôïõñéóôéêþí åðé÷åéñÞóåùí åßíáé ç ôÞñçóç ôçò öÝñïõóáò éêáíüôçôáò ãéá ôçí ôïõñéóôéêÞ áíÜðôõ- îç ðïõ áíáöÝñåôáé óôçí áíÜðôõîç åíôüò ôùí ïñßùí áíôï÷Þò åíüò óõóôÞìáôïò íá
75 õðïóôçñßæåé Þ íá äå÷èåß ïñéóìÝíåò äñáóôçñéüôçôåò. Ãéá íá åßíáé üìùò, áðïôåëåóìáôéêÞ ç ÷ñÞóç ôùí ðáñáðÜíù ìÝôñùí êáé åñãáëåßùí Üóêçóçò ðïëéôéêÞò èá ðñÝðåé íá óõíäõÜæïíôáé ìå ôç óõììåôï÷Þ üëùí ôùí ôïðéêþí öïñÝùí êáé ôùí åíäéáöåñïìÝíùí ïìÜäùí ðïëéôþí óôç ÷Üñáîç ôçò åêÜóôïôå ðïëéôé- êÞò. Ìüíï Ýôóé èá åðéôåõ÷èåß åíäïãåíÞò ôïõñéóôéêÞ áíÜðôõîç, Þ áëëéþò áíÜðôõîç «áðü êÜôù». [22] 3. ÂÉÙÓÉÌÇ ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÅÉÍÙÍ ÐÅÑÉÏ×ÙÍ Ï ïñåéíüò ÷þñïò áðïôåëåß ðÜíù áðü ôï 50% ðåñßðïõ ôçò åèíéêÞò åðéêñÜôåéáò áëëÜ óõãêåíôñþíåé ëéãüôåñï áðü ôï 10% ôïõ ðëçèõóìïý ôçò ÷þñáò. ÕðÜñ÷åé äçëáäÞ ìßá ìåãÜëç äõóáíáëïãßá áíÜìåóá óôçí Ýêôáóç êáé óôï ìüíéìï ðëçèõóìü ôùí êáôïßêùí óôéò ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò ðïõ äçìéïõñãåß ðñïâëÞìáôá êáé åãêõìïíåß êéíäýíïõò ãéá ôçí äçìïãñáöéêÞ, ïéêïíïìéêÞ êáé êïéíùíéêÞ êáôÜññåõóç ôùí ðåñéï÷þí áõôþí. Ãéá íá ÷áñáêôçñéóèåß óôçí ÅëëÜäá ìéá ðåñéï÷Þ ùò ïñåéíÞ, ðñÝðåé [11]: 1. Ç êôçìáôéêÞ ôçò Ýêôáóç íá âñßóêåôáé óå õøüìåôñï áðü 800ì. êáé ðÜíù. 2. Ç êôçìáôéêÞ ôçò Ýêôáóç íá âñßóêåôáé ìåôáîý 600-800ì. êáé ïé êëßóåéò ôïõ åäÜöïõò íá åßíáé ôïõëÜ÷éóôïí 16%. 3. Ç êôçìáôéêÞ ôçò Ýêôáóç íá âñßóêåôáé êÜôù áðü 600ì. êáé ïé êëßóåéò ôïõ åäÜöïõò íá åßíáé ôïõëÜ÷éóôïí 20%. 4. ÅÜí Ýíáò ÄÞìïò, Ýíá äçìïôéêü äéáìÝñéóìá Þ Ýíáò ïéêéóìüò Ý÷åé ìéá áðü ôéò ðáñáðÜíù ðåñéðôþóåéò óå ðïóïóôü êôçìáôéêÞò Ýêôáóçò ôïõëÜ÷éóôïí 80%, Þ ôï Üèñïéóìá ôùí ðåñéðôþóåùí 1,2,3 åßíáé ôïõëÜ÷éóôïí 80% åðß ôïõ óõíü- ëïõ ôçò êôçìáôéêÞò Ýêôáóçò, ôüôå åßíáé äõíáôüí íá åíôá÷èåß óôéò ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò. Óå åðßðåäï ÷þñáò, ïé ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäáò, êáëýðôïõí ôï 42% ôïõ Åèíéêïý ÷þñïõ óýìöùíá ìå ôçí ÅèíéêÞ óôáôéóôéêÞ Õðçñåóßá ôçò ÅëëÜäïò (ÅÓÕÅ, 1991), ìå ðëçèõóìéáêÞ ðõêíüôçôá 17êáô./km², Ýíáíôé 76 ôïõ ìÝóïõ üñïõ ôçò ÅëëÜäáò. Ç Å.Å. ìå âÜóç ôçí ïäçãßá 268/75 êáé ôïí êáíïíéóìü 1257/99 êáôáôÜóóåé ôï 78% ôùí Äçìïôéêþí ÄéáìåñéóìÜôùí óôéò ïñåéíÝò êáé ìåéïíåêôéêÝò ðåñéï÷Ýò ãéá óêïðïýò åöáñìïãÞò ôùí åðéäïôÞóåùí êáé âïçèåéþí ôçò ÊÁÐ ùò åîÞò [3]: • ÏñåéíÝò ðåñéï÷Ýò: 55,4% • ÌåéïíåêôéêÝò ðåñéï÷Ýò: 18,8% (ðõêíüôçôá ìÝ÷ñé 45 êáô./km², ÷áìçëü ãåùñãéêü åéóüäçìá êáé áðïäüóåéò) • Ìå åéäéêÜ ðñïâëÞìáôá ðåñéï÷Ýò: 4% (íçóéþôéêÝò êáé ðáñáìåèüñéåò) Áðü ôá ðáñáðÜíù ðñïêýðôåé ç Üìåóç áðåéëÞ åñÞìùóçò êáé åãêáôÜëåéøçò ðïõ åðéêñÝìåôáé ãéá ôï ðåñßðïõ 50% ôïõ åèíéêïý ÷þñïõ üôáí óõíäõáóèåß ìå ôçí ãÞñáí- óç ôïõ ðëçèõóìïý êáé ôçí õðïãåííçôéêüôçôá ôïõ Åëëçíéêïý ðëçèõóìïý.
76 Ç áíÜðôõîç ôùí ðåñéèùñéïðïéçìÝíùí áãñïôéêþí ðåñéï÷þí ìå Ýìöáóç óôéò ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò, ðïõ, êáôÜ êýñéï ëüãï åßíáé áõôÝò ðïõ Ý÷ïõí ôá ðåñéóóüôåñá ìåéïíå- êôÞìáôá, ðÝñáóå ìÝ÷ñé óÞìåñá áñêåôÜ óôÜäéá ôüóï óôç óêÝøç êáé ôï ó÷åäéáóìü ôùí áíáðôõîéáêþí ðñïãñáììÜôùí, üóï êáé óôéò ßäéåò ôéò åíÝñãåéåò êáé ôçí õëïðïßç- óÞ ôïõò óå ôïðéêü åðßðåäï. Óýìöùíá ìå ôï Ãåíéêü Ðëáßóéï ×ùñïôáîéêïý Ó÷åäéáóìïý êáé Áåéöüñïõ ÁíÜðôõîçò ç áåéöüñïò áíÜðôõîç ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí ôçò ÷þñáò ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé åñãáëåßï ÷ùñéêþí ìåôáó÷çìáôéóìþí ìå óôü÷ï ôçí ðïëõêåíôñéêÞ ïñãÜíùóç ôïõ åëëçíéêïý ÷þñïõ êáé ôçí ðåñéöåñåéáêÞ óõíï÷Þ, óôï ðëáßóéï ôùí ðáñáêÜôù ãåíéêþí óôñáôçãéêþí êáôåõèýíóåùí ÷ùñéêÞò áíÜðôõîçò: • ÏëïêëçñùìÝíç áíÜðôõîç ôùí ïñåéíþí üãêùí (äáóéêÞ, êôçíïôñïöéêÞ, ôïõñéóôéêÞ, ðïëéôéóôéêÞ, êáé ðåñéâáëëïíôéêÞ áíÜðôõîç), áíÜäåéîç êáé áîéï- ðïßçóç ôùí ôïðéêþí óõãêñéôéêþí ðëåïíåêôçìÜôùí êáé ðáñÜëëçëç óõ- ìðëçñùìáôéêÞ äéáóýíäåóÞ ôïõò ìå ôïí åõñýôåñï ïéêïíïìéêü - ëåéôïõñãéêü ÷þñï êÜèå ðåñéöÝñåéáò. • ÄéáóöÜëéóç ôùí üñùí ãéá õðÝñâáóç ôçò áðïìüíùóçò ôïõ ïñåéíïý üãêïõ. • ÐñïóáñìïãÞ ôçò ïéêïíïìßáò ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí óôéò ÊïéíïôéêÝò êáé äéå- èíåßò åîåëßîåéò, ìå êáôÜëëçëç áíáäéÜñèñùóç êáé åêóõã÷ñïíéóìü ôùí åêìå- ôáëëåýóåùí êáé ôùí åðé÷åéñÞóåùí êáé áðïôåëåóìáôéêÞ ðñïþèçóç êáé åöáñìïãÞ ôùí íÝùí ôå÷íïëïãéþí, ôçò ïñãáíùôéêÞò õðïóôÞñéîçò êáé ôùí êéíÞôñùí. • Áýîçóç ôçò åëêõóôéêüôçôáò ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí, ùò ôüðùí ðñïóÝëêõóçò áíÜëïãùí åðåíäýóåùí êáé Üóêçóçò ïéêïíïìéêþí äñáóôçñéïôÞôùí, ëáìâÜ- íïíôáò õð´ üøç ôéò áíôáãùíéóôéêÝò óõíèÞêåò, ôéò ðñïïðôéêÝò êáé åîåëßîåéò óôçí ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç êáé ôéò Üëëåò ÷þñåò ôïõ Üìåóïõ êáé åõñýôåñïõ ðå- ñéâÜëëïíôïò. • Äéáöýëáîç ôïõ ôïðßïõ, ôùí ðáñèÝíùí äáóþí êáé ôùí äáóéêþí åêôÜóåùí, ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí éäéáéôåñïôÞôùí êáé ôùí ðïëéôéóìéêþí ðüñùí, ùò êáß- ñéá öõóéêÜ ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ ÷áñáêôçñßæïõí ôïõò ïñåéíïýò üãêïõò. • Áîéïðïßçóç - äñáóôçñéïðïßçóç ôùí õöéóôÜìåíùí öïñÝùí ðñïóôáóßáò êáé áíÜðôõîçò êáé äçìéïõñãßá íÝùí öïñÝùí äéá÷åßñéóçò (áõôïäéïßêçóç, ìç êõâåñíçôéêÝò ïñãáíþóåéò ê.Ü. ) óå åôáéñéêÞ âÜóç, ìå óêïðü ôçí åíéáßá êáé ïëïêëçñùìÝíç äéá÷åßñéóç ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí. Ïé ðáñáðÜíù óôü÷ïé ðïëéôéêÞò âñßóêïíôáé óå áñìïíßá êáé ìå ôéò áíôßóôïé÷åò åõñù- ðáúêÝò ðïëéôéêÝò ÷ùñéêÞò áíÜðôõîçò: ç ãåíéêÞ åðéäßùîç éóüññïðçò êáé âéþóéìçò áíÜðôõîçò óôçí åõñùðáúêÞ êïéíüôçôá ìå äéáóöÜëéóç ïéêïíïìéêÞò êáé êïéíùíéêÞò óõíï÷Þò, ç äéáôÞñçóç êáé óõíåôÞ äéá÷åßñéóç ôùí öõóéêþí ðüñùí êáé ôïðßùí êáé ôçò ðïëéôéóôéêÞò êëçñïíïìéÜò, ç éóüññïðç áíôáãùíéóôéêüôçôá ôïõ êïéíïôéêïý åäÜöïõò ìÝóá áðü ðïëéôéêÝò ïëïêëçñùìÝíçò ðïëõôïìåáêÞò áíÜðôõîçò ìå éó÷õñÞ ÷ùñéêÞ
77 äéÜóôáóç, ç åîåéäéêåõìÝíç ðïëéôéêÞ ãéá ôïí áãñïôéêü ÷þñï, ê.Ü. [15] ÅðéðëÝïí, óôï Ó÷Ýäéï ÁíÜðôõîçò 2000-2006 ôïõ ÕÐÁÍ, åêôüò ôïõ åèíéêïý ôïìåáêïý êáé ôïõ äéáðåñéöåñåéáêïý êáé êáôÜ ðåñéöÝñåéåò Ó÷åäßïõ, Ý÷ïõí ðåñéëçöèåß êáé åé- äéêÜ ó÷Ýäéá ãéá ôñåéò êáôçãïñßåò ÷þñïõ, ôïõ áóôéêïý, ôïõ íçóéùôéêïý êáé ôïõ ïñåé- íïý. Óôï Ó÷Ýäéï ÁíÜðôõîçò ôïõ Ïñåéíïý ×þñïõ ôïíßæåôáé ç ìåãÜëç éóôïñéêÞ, ïéêïëïãéêÞ êáé áéóèçôéêÞ óçìáóßá ôïõ ïñåéíïý ÷þñïõ êáé äßäåôáé ðñïôåñáéüôçôá óå åöáñìïãÞ ðïëéôéêÞò ìå ðÝíôå Üîïíåò äñÜóåéò [21]: • ¢îïíáò 1. Ìåôáó÷çìáôéóìüò ôçò áãñïôéêÞò äñáóôçñéüôçôáò ìå Ýìöáóç óôçí áíÜðôõîç êáôÜëëçëùí ìåèüäùí êáé ìÝóùí êáëëéÝñãåéáò êáé åêôñï- öÞò, óõóôçìÜôùí ðéóôïðïßçóçò ðïéüôçôáò êáé áõèåíôéêüôçôáò, ôõðïðïß- çóçò, åìðïñßáò, ðñïâïëÞò êáé ôïðïèÝôçóçò óôçí áãïñÜ, óôçí åìöÜíéóç óôçí áãïñÜ ðñïúüíôùí ðáñáäïóéáêÞò ôå÷íïãíùóßáò ðïõ áðåõèýíïíôáé óå åéäéêÝò êáôáíáëùôéêÝò áíÜãêåò êáé áãïñÝò, óôçí êáëýôåñç óýíäåóç ðñïúü- íôùí ìå ôïí ôïõñéóìü. • ¢îïíáò 2. ÅêôáôéêÞ áíÜðôõîç Þðéùí ìïñöþí ôïõñéóìïý ìå äéáóöÜëéóç åýêïëçò ðñüóâáóçò áðü ôï åèíéêü äßêôõï, ïëïêëçñùìÝíùí äéáäñïìþí ìå ðïéêéëßá ðüëùí ðåñéçãçôéêÞò, øõ÷áãùãéêÞò Þ áèëçôéêÞò äñÜóçò, êÝíôñùí ðëçñïöüñçóçò êáé êáèïäÞãçóçò, êáôÜëëçëïõ åîïðëéóìïý êáé åîõðç- ñåôÞóåùí, åðÜñêåéáò êáôáëõìÜôùí, ìå Ýíôáîç óôï ðåñéâÜëëïí êáé ìå õøç- ëÜ åðßðåäá ðñïôýðùí êáé åðáããåëìáôéóìïý. • ¢îïíáò 3. ÓôÞñéîç ôçò ïéêïôå÷íßáò êáé âéïôå÷íßáò ìéêñÞò êëßìáêáò, ìå Üñóç ôùí áéôéþí ôçò ìÝ÷ñé óÞìåñá áðïìüíùóçò êáé ôïõ áðïêëåéóìïý, ìå äéåõêü- ëõíóç ðñüóâáóçò óå õðçñåóßåò ïñãÜíùóçò, ôåêìçñßùóçò, êáôÜñôéóçò, äß- êôõá óõíåñãáóßáò, åíßó÷õóç ìå õðïäïìÝò êáé ïéêïíïìéêÜ êßíçôñá, åìøý- ÷ùóç ãéá íÝåò åðé÷åéñçìáôéêÝò ðñùôïâïõëßåò, åíáñìüíéóÞ ôçò ìå ôï ÷áñá- êôÞñá ôçò ðñùôïãåíïýò ðáñáãùãÞò êáé ôç æÞôçóçò ôïõ ôïõñéóìïý ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí. • ¢îïíáò 4. Óõãêñüôçóç ïñåéíþí êÝíôñùí áíÜðôõîçò ìå âÜóç êùìïðüëåéò ðïõ ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü åõ÷åñÞ óýíäåóç ìå ôï êýñéï ïäéêü äßêôõï, äõíá- ôüôçôá ðáñï÷Þò âáóéêþí êïéíùöåëþí êáé åìðïñéêþí õðçñåóéþí óôïõò êáôïßêïõò óå áêôßíá ü÷é ìåãáëýôåñç ôùí 30 ëåðôþí êáé õðçñåóéþí óôÞñéîçò ôùí ðñïùèçôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí ðïõ åßíáé óêüðéìï íá ëåéôïõñãïýí ùò êüìâïé Ýíáñîçò êáé êáôÜëçîçò ôùí éóôïñéêþí äéáäñïìþí êáé ðáñï÷Þò ó÷åôéêþí äéåõêïëýíóåùí. • ¢îïíáò 5. Äõíáôüôçôåò ðñüóâáóçò ôùí åóùôåñéêþí æùíþí óôá ïñåéíÜ êÝíôñá ìå äéáóöÜëéóç ðëÞñïõò êáé êáôÜëëçëïõ äéêôýïõ áëëÜ êáé ðñïûðï- èÝóåùí ôáêôéêÞò óõíôÞñçóçò, ôá÷åßáò åðÝìâáóçò ãéá áðïêáôÜóôáóç æç-
78 ìéþí, åê÷éïíéóìü, êëð, þóôå íá åßíáé åõ÷åñÞò êáé áäéÜêïðç ç ðñüóâáóç óôá ïñåéíÜ êÝíôñá áðü ôç æþíç ðïõ åîõðçñåôïýí. 4. ÁÍÁËÕÓÇ ÔÇÓ ÐÅÑÉÏ×ÇÓ ÌÅËÅÔÇÓ Ç ðåñéï÷Þ ìåëÝôçò áíÞêåé óôï Íïìü ËÜñéóáò êáé áðïôåëåß ôï ïñåéíü ôìÞìá ôïõ ÄÞìïõ Åëáóóüíáò ðïõ âñßóêåôáé óôïõò ðñüðïäåò ôïõ Ïëýìðïõ. Óå ãåíéêÝò ãñáììÝò ôï êëßìá ôçò ðåñéï÷Þò ìðïñåß íá ÷áñáêôçñéóôåß ìåóïãåéáêïý ôýðïõ ìå çðåéñùôéêÞ åõñùðáúêÞ åðßäñáóç. Ç ðåñéï÷Þ ìåëÝôçò Ý÷åé ðëçèõóìü 4674 êáôïßêïõò. Tá ðïóïóôÜ áðáó÷üëçóçò ôïõ åíåñãïý ðëçèõóìïý åßíáé 68,2% óôïí ðñùôïãåíÞ ôïìÝá, 4,8% óôïí äåõôåñïãåíÞ ôïìÝá, 13,8% óôïí ôñéôïãåíÞ ôïìÝá êáé 9,7% óå ëïéðÝò åñãáóßåò. Ôá ðïóïóôÜ åñãáæïìÝíùí óôïí ðñùôïãåíÞ ôïìÝá åßíáé äéðëÜóéá áðü áõôÜ ôïõ íïìïý, åíþ óôï äåõôåñïãåíÞ êáé ôñéôïãåíÞ ôïìÝá ðáñïõóéÜæïíôáé ìåéùìÝíá êáôÜ 9% êáé 13,2% áíôßóôïé÷á. Ç ðåñéï÷Þ ìåëÝôçò óôçñßæåôáé óôçí êôçíïôñïößá êáé ôç ãåùñãßá, åíþ ôçí ôåëåõôáßá äåêáåôßá ðáñáôçñåßôáé ìßá áýîçóç ôùí äáóéêþí åêôÜóåùí, ãåãïíüò ðïõ ïöåßëåôáé êõñßùò óôéò áíáäáóþóåéò óôïõò âïóêüôïðïõò êáé åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò æþíçò óýãêñïõóçò ÷ñÞóåùí (êôçíïôñïößáò - äáóïðïíßáò) óå üëï ôï çìéïñåéíü êáé ïñåéíü ôìÞìá ôçò ðåñéï÷Þò ìåëÝôçò. ÃåíéêÜ, óôçí ðåñéï÷Þ ìåëÝôçò äåí ðáñáôçñïýíôáé Üëëåò óçìáíôéêÝò óõãêñïýóåéò ÷ñÞóåùí ãçò. [2] 5. SWOT ÁÍÁËÕÓÇ Ç ðåñéï÷Þ ìåëÝôçò äåí áðïôåëåß êáôåîï÷Þí ôïõñéóôéêü ðñïïñéóìü. Ðáñüëá áõôÜ, ôüóï ç öõóéêÞ ïìïñöéÜ, ïé ðïëéôéóôéêïß êáé èñçóêåõôéêïß ðüñïé ðïõ äéáèÝôåé, üóï êáé ç áõîçôéêÞ ôÜóç ôùí Þðéùí ìïñöþí ôïõñéóìïý, äßíïõí ôçí åõêáéñßá óôçí ðåñéï÷Þ íá áíáäåé÷èåß ôïõñéóôéêÜ êáé íá åðåíäýóåé óôïí êëÜäï áõôü. 5.1 ÐëåïíåêôÞìáôá Ôá ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ ðáñïõóéÜæåé ç ðåñéï÷Þ ìåëÝôçò, ùò ðñïò ôç äõíáôüôçôá áíÜðôõîçò Þðéùí ìïñöþí ôïõñéóìïý, ó÷åôßæïíôáé êõñßùò ìå ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí êáé ôá ãåùãñáöéêÜ ôçò ÷áñáêôçñéóôéêÜ, êáèþò êáé ìå ôï ãåãïíüò üôé áðïôåëåß Ýíá íÝï ôïõñéóôéêü ðñïïñéóìü, ìç êïñåóìÝíï, ìå äõíáìéêü ÷áñáêôÞñá áíÜðôõîçò. Ôï öõóéêü ôïðßï ôçò ðåñéï÷Þò ðáñïõóéÜæåé îå÷ùñéóôü åíäéáöÝñïí ãéáôß óõãêåíôñþ- íåé ìéá ðïéêéëßá ôïðéþí, õøçëÞò áéóèçôéêÞò áîßáò êáé áõôü äçìéïõñãåß éäáíéêÝò óõíèÞêåò ãéá ôçí ðñïóÝëêõóç åðéóêåðôþí êáé ôçí áîéïðïßçóÞ ôïõ ìå ôçí ðáñï÷Þ õðçñåóéþí áíáøõ÷Þò, óå óõíäõáóìü ìå ôï åõíïúêü êëßìá äéáâßùóçò. Ôï Ýíôïíï áíÜãëõöï êáèþò êáé ç ýðáñîç ïéêïóõóôçìÜôùí ìå ðëïýóéá ÷ëùñßäá êáé ðáíßäá áðïôåëïýí Ýíáí íÝï ðüëï Ýëîçò. Åðßóçò, éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí ãéá ôïõò åðéóêÝðôåò áðïôåëåß êáé ç êïñõöÞ ôïõ Ìýôéêá ðïõ áðïôåëåß ôçí õøçëüôåñç êïñõöÞ ôçò ÅëëÜ- äáò. Áêüìç, èá ðñÝðåé íá áîéïðïéçèïýí ïé åãêáôáóôÜóåéò ðïõ õðÜñ÷ïõí ãéá ôçí äéïñ-
79 ãÜíùóç áèëçôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí. Óôçí ðåñéï÷Þ âñßóêïíôáé ðïëéôéóôéêïß, éóôïñéêïß êáé èñçóêåõôéêïß ðüñïé ìå áîéüëïãï åíäéáöÝñïí. Åðßóçò, ç ðåñéï÷Þ áðïôåëåß êõíçãçôéêü ðñïïñéóìü áðü ößëïõò ôïõ áèëÞìáôïò áðü üëç ôçí ÅëëÜäá. ¸ôóé , ôïõò ìÞíåò ðïõ åðéôñÝðåôáé ôï êõíÞãé ôçí ðåñéï÷Þ åðéóêÝðôåôáé Ýíáò ìåãÜëïò áñéèìüò êõíçãþí. Óôçí ðåñéï÷Þ ïé êÜôïéêïé áó÷ïëïýíôáé êõñßùò ìå ôçí ãåùñãßá êáé ìå ôçí êôçíïôñïößá Ýôóé ôïõò äßíåôáé ç äõíáôüôçôá ìå ôçí êáôÜëëçëç õðïäïìÞ íá ðáñÜãïõí ðïéïôéêÜ ðñïúüíôá ôá ïðïßá èá äéáèÝôïõí ü÷é ìüíï óôçí ôïðéêÞ áãïñÜ áëëÜ êáé óå åèíéêü åðßðåäï. 5.2 ÌåéïíåêôÞìáôá Ôï óçìáíôéêüôåñï, ßóùò ìåéïíÝêôçìá ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôçí áíÜëõóç ôùí ÷áñá- êôçñéóôéêþí ôçò ðåñéï÷Þò åßíáé ç ìåßùóç ðïõ ðáñáôçñåßôáé óôïí ðëçèõóìü, åîáé- ôßáò ôçò åóùôåñéêÞò ìåôáíÜóôåõóçò êáé ï õøçëüò äåßêôçò ãÞñáíóçò ôïõ ðëçèõ- óìïý. Ìßá áêüìç áäõíáìßá ôçò ðåñéï÷Þò åßíáé ç áíåðÜñêåéá ôùí ôïõñéóôéêþí õðïäïìþí êáé ç ó÷åäüí áíýðáñêôç ýðáñîç êáôáëõìÜôùí ðïõ äåí ìðïñïýí íá êáëýøïõí ìéá åíäå÷üìåíç áýîçóç ôçò ôïõñéóôéêÞò êßíçóçò. Åðßóçò, Ýíáò Üëëïò ðáñÜãïíôáò ðïõ äñá áíáóôáëôéêÜ óôçí áíÜðôõîç ôçò ðåñéï÷Þò åßíáé ç Ýëëåéøç ìç÷áíéóìþí åíçìÝñùóçò êáé åõáéóèçôïðïßçóçò ôùí êáôïßêùí ôùí ðåñéï÷þí ó÷åôéêÜ ìå ôï ðåñéâÜëëïí áëëÜ êáé ç Ýëëåéøç ðëçñïöüñçóçò êáé åíçìÝ- ñùóçò ãéá ôéò åõêáéñßåò ðïõ õðÜñ÷ïõí óôçí áãïñÜ ãéá ãåùñãïêôçíïôñïöéêÜ ðñïúüíôá êáé ãéá ôïí ðñïóáíáôïëéóìü ôçò ðáñáãùãÞò ìå Ýìöáóç óå ðñïúüíôá ðïéü- ôçôáò (âéïëïãéêÜ, ðáñáäïóéáêÜ) ìå áðþôåñï óôü÷ï ôçí áíÜðôõîç ôçò åðé÷åéñç- ìáôéêüôçôáò. 5.3 Åõêáéñßåò Ðåñßïðôç èÝóç áíÜìåóá óôéò åõêáéñßåò ôïõ åîùôåñéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáôÝ÷åé ç åíßó÷õóç åðé÷åéñÞóåùí åíáëëáêôéêïý ôïõñéóìïý, ìÝóù ôïõ áíáðôõîéáêïý íüìïõ êáé åõñùðáúêþí ðñïãñáììÜôùí Þ ðñùôïâïõëéþí (ð.÷. LEADER). Ôá ïéêïíïìéêÜ êßíçôñá ðïõ ðñïóöÝñïíôáé áðïôåëïýí ôï óçìáíôéêüôåñï ìÝóï ðñïóÝëêõóçò éäéù- ôéêþí åðåíäýóåùí êáé óõíôåëïýí óôç äçìéïõñãßá åíüò êáëïý õðüâáèñïõ êáé óôçí áíÜðôõîç äñáóôçñéïôÞôùí áãñïôïõñéóìïý êáé åíáëëáêôéêþí ìïñöþí ôïõñéóìïý. ÔÝëïò, óôçí áíÜðôõîç ôçò ðåñéï÷Þò óõìâÜëëåé ôï ðñüãñáììá ÅÓÐÁ êáé ç ýðáñîç åéäéêþí ðïëéôéêþí óôÞñéîçò. Ìéá áêüìç åõêáéñßá ôïõ åîùôåñéêïý ðåñéâÜëëïíôïò åßíáé ç äõíáôüôçôá áîéï- ðïßçóçò ôçò áíáðôõîéáêÞò åôáéñßáò ðïõ áíáðôýóóåôáé óôçí ðåñéï÷Þ (Á.Å.ÍÏ.Ë.) êáé ôïõ óçìáíôéêïý ñüëïõ ðïõ ìðïñåß íá äéáäñáìáôßóåé óôç âåëôßùóç ôùí äåéêôþí ôçò ôïðéêÞò ôïõñéóôéêÞò áíÜðôõîçò. Åðßóçò, ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá üëï êáé ðëçèáßíïõí ïé åîï÷éêÝò êáôïéêßåò ðïõ ÷ôßæïíôáé óôçí ðåñéï÷Þ áðü Üôïìá ðïõ êáôÜãïíôáé áðü ôçí ðåñéï÷Þ êáé åðéèõìïýí íá åðéóôñÝøïõí áñãüôåñá Þ áðü Üôïìá ðïõ äåí Ý÷ïõí êáôáãùãÞ áðü ôçí ðåñéï÷Þ áðëþò ôïõò áñÝóåé.
80 ÔÝëïò, ç áóöáëôüóôñùóç ôïõ äñüìïõ ðïõ ïäçãåß áðü ôïí Óðáñìü óôéò Âñõóóï- ðïýëåò (ïëïêëçñþèçêå ðñéí ëßãá ÷ñüíéá) èá óõìâÜëëåé óôçí áýîçóç ôïõ ôïõñé- óìïý óôçí ðåñéï÷Þ êáèþò óõíäÝåé ôï ÷éïíïäñïìéêü êÝíôñï ìå ôçí õðüëïéðç ðåñéï- ÷Þ. 5.4 ÁðåéëÝò Ïé áðåéëÝò ðñïÝñ÷ïíôáé êõñßùò áðü ôçí õðïâÜèìéóç êáé ôçí Ýëëåéøç ðñïóôáóßáò êáé åõáéóèçôïðïßçóçò ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí. Åðßóçò, ìÝóù ôçò íÝáò ÊÁÐ (ÊïéíÞ ÁãñïôéêÞ ÐïëéôéêÞ) ïé ÷ñçìáôïäïôÞóåéò ðñïò ôïõò áãñüôåò èá ìåéùèïýí áñêåôÜ. Áêüìç, ï áõîáíüìåíïò åìðïñéêüò êáé åðåíäõôéêüò áíôáãùíéóìüò óå åõñùðáúêü åðßðåäï (ð.÷. ÏÍÅ, äéåýñõíóç ôçò ÅÅ ðñïò ôá áíáôïëéêÜ) êáé äéåèíÝò åðßðåäï (ð.÷. íÝïò Ãýñïò ÐÏÅ, ðáãêïóìéïðïßçóç) äçìéïõñãïýí áñíçôéêü êëßìáêá üóïí áöïñÜ ôçí åéóáãùãÞ êåöáëáßùí óôçí ðåñéï÷Þ. Ðßíáêáò 1: SWOT áíÜëõóç 6.ÄÅÉÊÔÅÓ ÁÅÉÖÏÑÏÕ ÁÍÁÐÔÕÎÇÓ
81 6.1 ÃåíéêÜ Ç åéóáãùãÞ ôùí äåéêôþí ðñïÞëèå áðü ôçí áíÜãêç ìÝôñçóçò ôçò ðñïüäïõ ðñïò ôçí êáôåýèõíóç ôçò Âéþóéìçò ÁíÜðôõîçò. Ç ôáîéíüìçóç ôïõò Ýãéíå ìå âÜóç ôïõò 3 ðõëþíåò ôçò Âéþóéìçò ÁíÜðôõîçò ðïõ åßíáé ç êïéíùíßá, ç ïéêïíïìßá êáé ôï ðåñé- âÜëëïí. Ïé äåßêôåò áõôïß åßíáé ðïëõðáñáìåôñéêïß êáé öáíåñþíïõí ôç óõó÷Ýôéóç ïéêïíïìéêþí, êïéíùíéêþí êáé ðåñéâáëëïíôéêþí ðáñáìÝôñùí. Ç äçìéïõñãßá êáé ç ÷ñçóéìïðïßçóç äåéêôþí áðïôåëïýí Ýíáí áîéüðéóôï ôñüðï ðïóïôéêïðïßçóçò, áðï- ôýðùóçò ìéáò êáôÜóôáóçò ðïõ ìðïñåß óôç óõíÝ÷åéá íá óõãêñéèåß êáé íá óõó÷å- ôéóôåß ìå ðáñüìïéïõò óå ðåñéöåñåéáêü, äéåèíÝò êáé ðáãêüóìéï åðßðåäï. Ïé äåßêôåò áðïôåëïýí óçìáíôéêÜ åñãáëåßá ìÝôñçóçò åðéôåëþíôáò Ýíá äéðëü óêïðü: á) ðåñéÝ÷ïõí óõíÞèùò óå áðëïðïéçìÝíç ìïñöÞ ìéá óýíèåôç êáé óõìðõêíùìÝíç ðëçñïöïñßá êáé â) äïìïýíôáé Ýôóé þóôå íá åßíáé êáôáíïçôïß ôüóï áðü ôï êïéíü üóï êáé áðü ôá êÝíôñá ëÞøçò áðïöÜóåùí. ÌÝóù ôùí äåéêôþí åðéäéþêåôáé ç ìÝôñçóç ôñéþí âáóéêþí åðéäéþîåùí ôçò Áåé- öïñßáò ðïõ ó÷åôßæïíôáé Üìåóá ìå ôçí êïéíùíßá ôçí ïéêïíïìßá êáé ôï ðåñéâÜëëïí. Ôçò áðïäïôéêüôçôáò, ôçò áðïôåëåóìáôéêüôçôáò êáé ôçò éóüôçôáò. Ç ðñþôç åðéôõã- ÷Üíåôáé ìå ôç ÷ñçóéìïðïßçóç ïéêïíïìéêþí ìÝôñùí (pricing), ç äåýôåñç ìå ôïí ïëïêëçñùìÝíï ó÷åäéáóìü (planning) êáé ç ôñßôç ìå ôçí åíåñãÞ óõììåôï÷Þ ôùí ðïëéôþí óôéò äéáäéêáóßåò ëÞøçò áðïöÜóåùí (participation). Ç áíÜðôõîç êáé ç äçìéïõñãßá ÷ñÞóéìùí ðåñéâáëëïíôéêþí äåéêôþí áðáéôåß ü÷é ìüíï ôçí êáôáíüçóç ôùí áñ÷þí êáé ôùí ïñéóìþí ðïõ äéÝðïõí ôçí Âéþóéìç ÁíÜðôõîç áëëÜ óõã÷ñüíùò ôç ëåðôïìåñÞ ãíþóç ôùí áíáãêþí ãéá ôçí ÷Üñáîç êáé åöáñìïãÞ ìéáò ðïëéôéêÞò ðñïò ôçí êáôåýèõíóç áõôÞ. ÓõíÞèùò Ýíáò óùóôüò ðåñéâáëëïíôéêüò äåßêôçò áðïôåëåß ôïí óõíäåôéêü êñßêï ôçò ìÝôñçóçò ìéáò ðåñéâáëëïíôéêÞò êáôÜ- óôáóçò êáé ôçò ìåôáôñïðÞò ôçò óå åðéëïãÞ Ýôïéìç ãéá ðñÜîç. ÏõóéáóôéêÜ, Ýíáò äåßêôçò áðïôåëåß ôïí óýíäåóìï ìå ôïí ðñáãìáôéêü êüóìï. [17,10]
82 6.2 Áíáãêáéüôçôá äåéêôþí Ïé ðåñéâáëëïíôéêïß äåßêôåò èåùñïýíôáé áðáñáßôçôïé ãéáôß: 1. Ðëçñïöïñïýí ôï êïéíü ãéá ôçí êáôÜóôáóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôçí ðïñåßá ðñïò ôçí Âéþóéìç ÁíÜðôõîç. 2. ÐáñÝ÷ïõí Ýíá ôñüðï óýíäåóçò ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí åðéðôþóåùí ìå ôçí êïéíùíéêü-ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá êáé ðïëëÝò öïñÝò ðñïëáâáßíïõí åðé- êßíäõíåò ðåñéâáëëïíôéêÝò êáôáóôÜóåéò ðïõ ìðïñåß íá ðñïêýøïõí áðü åíôáôéêÞ áíèñþðéíç äñáóôçñéüôçôá. 3. Âïçèïýí óôçí ìÝôñçóç ôïõ âáèìïý ðïõ ðïëéôéêÝò êñáôþí óôï÷åýïõí ðñïò ôçí Âéþóéìç ÁíÜðôõîç. 4. Óõóôçìáôïðïéïýí êáé êáôáôÜóóïõí êáôÜ êÜðïéï ôñüðï ôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ êáé ïéêïíïìéêÞ ðëçñïöüñçóç ðïõ õðÜñ÷åé ìç ôáîéíïìçìÝíç. 5. Óõíäåüìåíïé ìå êáôÜëëçëá ìïíôÝëá ïé ðáñáãüìåíåò ÷ñïíïóåéñÝò ìðïñïýí íá ðñïâëÝøïõí ìåëëïíôéêÝò êáôáóôÜóåéò ìÝóù ôçò äçìéïõñãßáò äéáöïñå- ôéêþí óåíáñßùí. ÐñÝðåé üìùò íá áíáöåñèåß êáé íá ëçöèåß óïâáñÜ õðüøç üôé ïé äåßêôåò áðï- ôåëïýí áðü ìüíïé ôïõò áðëïðïéÞóåéò ôùí ðïëýðëïêùí êáôáóôÜóåùí ðïõ õðÜ- ñ÷ïõí êáé ãé´ áõôü äåí åßíáé óùóôü ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ìåëÝôçò ôïõò íá ÷ñçóéìï- ðïéïýíôáé áõôïýóéá ãéá ôçí ÷Üñáîç ôçò ðïëéôéêÞò ðïõ ðñüêåéôáé íá áêïëïõèÞóåé ìéá ÷þñá. [18] 6.3 Åßäç äåéêôþí áðïôßìçóçò âéùóéìüôçôáò ðåñéâÜëëïíôïò ÕðÜñ÷ïõí êáé åöáñìüæïíôáé ãåíéêüôåñá 3 åõñýôåñåò êáôçãïñßåò äåéêôþí: 1. Áôïìéêïß äåßêôåò: Ïé áôïìéêïß äåßêôåò åêðñïóùðïýí ôçí ìéêñüôåñç äõíáôÞ áèñïéóôéêÞ ðëçñïöüñçóç êáé ðáñïõóéÜæïõí ðïëëÝò öïñÝò ìéá óöáéñéêÞ åéêüíá ôçò Âéþóéìçò ÁíÜðôõîçò ìÝóá óå ìßá ÷þñá. ÔÝôïéïé äåßêôåò õðÜñ- ÷ïõí ðÜñá ðïëëïß êáé óõíÞèùò ðïéêßëïõí áðü ÷þñá óå ÷þñá. Äõóôõ÷þò ïé ðåñéóóüôåñïé áðü áõôïýò äåí áêïëïõèïýí êÜðïéá ðñüôõðá ðïõ íá ôïõò êÜíïõí åý÷ñçóôïõò óå êÜèå ðåñßðôùóç. 2. Èåìáôéêïß äåßêôåò: ÁõôÞ ç êáôçãïñßá ðåñéÝ÷åé ôçí áíÜðôõîç ìéêñþí ïìÜ- äùí äåéêôþí ðïõ áöïñïýí ó' Ýíá ìåãáëýôåñï ðåñéâáëëïíôéêü ðñüâëçìá. Ïé äåßêôåò áõôïß êáôáöÝñíïõí íá ðñïóäéïñßóïõí ìå ëåðôïìÝñåéá åðéìÝ- ñïõò óôïé÷åßá ðïõ óõãêñïôïýí ôï åõñýôåñï ðñüâëçìá ð.÷. ç áíèñþðéíç õãåßá ìå äåßêôåò ôçí ðïéüôçôá ôïõ áÝñá, ôï íåñü ôçò ¾äñåõóçò ê.á. 3. Óõóôçìáôéêïß äåßêôåò: Ïé óõóôçìáôéêïß äåßêôåò ó÷åäéÜóôçêáí þóôå íá ðáñÜãïõí Ýíá åíäåéêôéêü íïýìåñï ðïõ äåß÷íåé áí õðÜñ÷åé Þ ü÷é ðñüâëçìá óå Ýíá ìåãáëýôåñï ðïëýðëïêï óýóôçìá. Ïé äåßêôåò ôçò åõçìåñßáò óõãêá- ôáëÝãïíôáé óå áõôïýò ð.÷. ï äåßêôçò óõíïëéêÞò åõçìåñßáò/ Üôïìï. Ç ðôþóç
83 Þ ç Üíïäïò áõôïý ôïõ äåßêôç åëÝã÷åé áí ç áíÜðôõîç óå åðßðåäï ÷þñáò åßíáé Þ ü÷é âéþóéìç.[6] 6.4 ÌÝèïäïé áíÜðôõîçò äåéêôþí ÕðÜñ÷ïõí äéáöïñåôéêÝò ðñïóåããßóåéò ãéá ôçí áíÜðôõîç åíüò Þ ìéáò ïìÜäáò äåéêôþí. Ïé åðéêñáôÝóôåñåò ìåèïäïëïãßåò åßíáé ïé ðáñáêÜôù: • ÐñïóÝããéóç áðü ìçäåíéêÞ âÜóç (Bottom-up approach) Ç ìÝèïäïò áõôÞ ÷ñçóéìïðïéåß ôçí «ðõñáìßäá ðëçñïöïñéþí». Ç äéáäéêáóßá îå- êéíÜåé ìå ôç óõëëïãÞ ðñùôïãåíþí äåäïìÝíùí ãéá ôç äçìéïõñãßá äåéêôþí ðïõ óõ- ãêåíôñþíïíôáé óå éåñáñ÷éêÜ åðßðåäá ðëçñïöüñçóçò ôá ïðïßá ó÷çìáôßæïõí ðõ- ñáìßäá ÷ñçóéìïðïéþíôáò åìðåéñéêÝò Þ ìáèçìáôéêÝò ðñïóåããßóåéò. Ç ÷ñÞóç áõôÞò ôçò ìåèüäïõ äåí åßíáé óõ÷íÞ ãéáôß èåùñåßôáé áñêåôÜ áöáéñåôéêÞ. ×ñçóéìïðïéåßôáé óå ðåñéðôþóåéò üðïõ õðÜñ÷åé áöèïíßá óôïé÷åßùí êáé õðÜñ÷åé ìéá äõóêïëßá åðéëïãÞò åêåßíùí ôùí óôïé÷åßùí ðïõ ìðïñïýí íá õðïóôçñßîïõí ôçí ýðáñîç êáé ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá åíüò äåßêôç áðü ôá óôïé÷åßá ðïõ ðáñáèÝôïõí áðëÝò ðëçñï- öïñßåò ðïõ äåí åðéäÝ÷ïíôáé åðåîåñãáóßá. Ç ÷ñÞóç ìåìïíùìÝíùí óôïé÷åßùí ÷ùñßò ôç ÷ñÞóç ìïíôÝëùí ðïõ íá äïêéìÜæïõí ôéò õðïèÝóåéò óôçí ðñÜîç åßíáé ÷áìçëÞò åìðéóôïóýíçò. • ÐñïóÝããéóç áðü ôçí êïñõöÞ ðñïò ôç âÜóç (Top-down approach) Âáóßæåôáé óôçí Logical Framework Approach (ðñïóÝããéóç ìÝóù ëïãéêÞò) ç ïðïßá åßíáé åñãáëåßï äéá÷åßñéóçò ðïõ åîõðçñåôåß ôüóï ôïí ó÷åäéáóìü üóï êáé ôçí ðáñá- êïëïýèçóç ðñïãñáììÜôùí êýêëùí äéá÷åßñéóçò. Ç äïìÞ ôïõ ëïãéêïý ðëáéóßïõ îåêé- íÜ ìå ôçí èÝóðéóç åíüò ãåíéêïý êáé ìåãÜëïõ óôü÷ïõ. Ç åðßôåõîç åíüò ôÝôïéïõ óôü- ÷ïõ åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôçí ðáñÝìâáóç åíôùìåôáîý Üëëùí ìéêñüôåñùí óôü÷ùí ðïõ ÷ñåéÜæåôáé ðñïçãïõìÝíùò íá åðéôåõ÷èïýí áêïëïõèþíôáò óõãêåêñéìÝíåò åíÝñãåéåò óõìðåñéëáìâáíïìÝíùí êáé ñßóêùí êáé áñ÷éêþí õðïèÝóåùí. • ÐñïóÝããéóç óõóôçìéêÞ (Systems approach) Ç ìÝèïäïò áõôÞ áíáëýåé ôá åéóåñ÷üìåíá (äåäïìÝíá) êáé ôá åðéäéùêüìåíá åîåñ÷üìåíá ðñéí ôïí êáèïñéóìü ôùí äåéêôþí. Âáóßæåôáé óôçí ëïãéêÞ ôçò äõíáìéêÞò ôùí óõóôçìÜôùí êáé ðñïóöÝñåé ôç äõíáôüôçôá êáôáíüçóçò ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ óõóôÞìáôïò äéá÷ñïíéêÜ. Óôçñßæåôáé óôçí áñ÷Þ ôçò áëëçëïåðßäñáóçò êáé åîÜñôçóçò ôùí óõóôçìÜôùí êáé õðïóõóôçìÜôùí. ×ñçóéìïðïéÞèçêå óôçí áíÜðôõîç äåéêôþí âéùóéìüôçôáò êáé âáóßæåôáé óå óõãêåêñéìÝíïõò äåßêôåò ðïõ áðïôéìïýí ôçí áíèñþ- ðéíç óõìðåñéöïñÜ, ôç öõóéêÞ ëåéôïõñãßá ôùí óõóôçìÜôùí êáé ôçí åöáñìïãÞ ðïëé- ôéêÞò. Ðáñüëï ðïõ ç ìåèïäïëïãßá áõôÞ åßíáé ðïëý öéëüäïîç âñßóêåôáé áêüìç óå ðñùôáñ÷éêü óôÜäéï êáé äåí åðéôñÝðåé ôçí åîáãùãÞ áðïôåëåóìáôéêþí äåéêôþí ãéá ÷ñÞóç. • ÐñïóÝããéóç áßôéïõ- áéôéáôïý (Cause-effect approach PSR) Ç ìåèïäïëïãßá áéôßïõ - áéôéáôïý åßíáé ç ðéï äéáäåäïìÝíç ãéá ôçí áíÜðôõîç äåé-
84 êôþí. Ùóôüóï áðïôõã÷Üíåé íá áðïäþóåé ðëÞñùò ôç ëåéôïõñãßá ôïõ óõóôÞìáôïò ëüãù ôçò õðïêåéìåíéêüôçôáò óôçí êáôáíüçóç ôùí, ðéÝóåùí (Pressure) ôùí êáôáóôÜ- óåùí (State) êáé áíôáðïêñßóåùí (Response) ðïõ áíáðôýóóïíôáé óôï óýóôçìá.[7] ¼ëåò ïé ðñïóåããßóåéò ðñïôåßíïõí ç áíÜðôõîç ôùí ïðïéïíäÞðïôå äåéêôþí íá âáóßæåôáé êáôÜ êýñéï ëüãï óôçí êáôáíüçóç ôïõ õðü ìåëÝôç óõóôÞìáôïò êáé êáôÜ ðñïôßìçóç óôçí áíÜðôõîç åíüò åííïéïëïãéêïý ìïíôÝëïõ, åíüò ìïíôÝëïõ äçëáäÞ ðïõ åîçãåß ôçí ëåéôïõñãßá ôïõ óõóôÞìáôïò áíáëýïíôáò ôïõò öõóéêïýò ìç÷áíé- óìïýò ôïõ. Ç åíåñãïðïßçóç êáé ç óõììåôï÷Þ ôùí ôåëéêþí áðïäåêôþí êáé ÷ñçóôþí áðïôåëåß âáóéêü ðáñÜãïíôá óôçí åðéôõ÷ßá ôïõ ðñïóäïêþìåíïõ áðïôåëÝóìáôïò. Ãéá ôçí åðéëïãÞ åíüò äåßêôç óçìáóßá Ý÷åé íá ðëçñïýíôáé åðéóôçìïíéêÝò áðáéôÞ- óåéò üðùò ç áíôéðñïóùðåõôéêüôçôá ,ðåñéãñÜöïíôáò ôçí êáôÜóôáóç Þ ôçí ðïéüôçôá åíüò óõóôÞìáôïò äßíïíôáò óçìáíôéêÝò êáé êõñßùò áêñéâåßò ðëçñïöïñßåò. Åðßóçò áðáéôåßôáé íá åßíáé óáöÞò êáé åöáñìüóéìïò óå ðïëëÜ ðåäßá êáé ðåñéï÷Ýò þóôå íá Ý÷åé åõñåßá áðÞ÷çóç. Íá ìðïñåß íá åðáíáðñïóäéïñßæåôáé áíÜëïãá ìå åðéêåßìåíåò áëëáãÝò. Óå üôé áöïñÜ óôçí áðáßôçóç ãéá Üìåóç åöáñìïãÞ ôïõ óå ðïëéôéêÝò ðïõ óôï÷åýïõí óôçí åðßôåõîç ôïõ óôü÷ïõ ôçò Âéþóéìçò ÁíÜðôõîçò èá ðñÝðåé ï äåßêôçò íá åîõðçñåôåß ôéò áíÜãêåò ôùí áñ÷éêþí ÷ñçóôþí, íá áðïôéìÜ áëëáãÝò ðïõ ðñïêý- ðôïõí áðü ôçí åöáñìïãÞ Þ ü÷é óõãêåêñéìÝíùí ðïëéôéêþí, íá ìðïñåß íá óõíäÝåôáé ìå ìïíôÝëá þóôå íá äßíåé ôçí äõíáôüôçôá ðñüâëåøçò ìåëëïíôéêþí êáôáóôÜóåùí êáé íá áðïäßäåé ìå ôñüðï ñåáëéóôéêü ôçí õðÜñ÷ïõóá Þ ôçí åðéèõìçôÞ êáôÜ- óôáóç.[3] 6.5 ÅðéëïãÞ äåéêôþí ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ìåëÝôçò ÌÝ÷ñé óôéãìÞò õðÜñ÷ïõí ðåñßðïõ 440 äåßêôåò áåéöüñïõ áíÜðôõîçò áëëÜ áõôü ôï íïýìåñï ìðïñåß åýêïëá íá áëëÜîåé. Ãéá íá åßíáé ïé äåßêôåò ðïõ èá åðéëÝîïõìå áðï- ôåëåóìáôéêïß èá ðñÝðåé íá åßíáé ó÷åôéêïß ìå ôï áíôéêåßìåíï ôçò Ýñåõíáò, íá åßíáé êáôáíïçôïß êáé áîéüðéóôïé áëëÜ êáé íá õðÜñ÷åé äéáèåóéìüôçôá ôùí äåäïìÝíùí þóôå íá ìðïñïýìå íá ôïõò õðïëïãßóïõìå. ×áñáêôçñéóôéêÜ áíáöÝñïõìå ìåñéêïýò áðü ôïõò äåßêôåò ðïõ ìðïñïýìå íá õðïëï- ãßóïõìå ãéá ôçí áåéöüñï áíÜðôõîç ôçò ðåñéï÷Þò, ïé ïðïßïé åßíáé: • Ðëçèõóìéáêïß êáé êïéíùíéêü-ïéêïíïìéêïß äåßêôåò: ðõêíüôçôá ðëçèõóìïý, áíáëïãßá Üíäñåò ãõíáßêåò, ìåôáíÜóôåõóç, ðëçèõóìüò áíá çëéêéáêÞ ïìÜ- äá, åéóüäçìá, áíåñãßá, åðßðåäï åêðáßäåõóçò • Ïéêïíïìéêïß äåßêôåò: óôçí ãåùñãßá (ôýðïò êáëëéåñãÞóéìçò ãçò, åßäïò êáë- ëéÝñãåéáò, êôë), óôçí âéïìç÷áíßá (ôýðïò âéïìç÷áíéþí, êôë), óôçí åíÝñãåéá (ðïóïóôü ÷ñÞóçò çëéáêÞò åíÝñãåéáò Þ Üëëçò åíáëëáêôéêÞò ìïñöÞò åíÝñ- ãåéáò, êôë), óôéò ìåôáöïñÝò (ìÞêïò áõôïêéíçôüäñïìïõ, ðïóïóôü ÷ñÞóçò ôïõ áõôïêéíçôüäñïìïõ óå êáèçìåñéíÞ âÜóç, êôë)
85 • Ðåñéâáëëïíôéêïß äåßêôåò: óôçí áôìüóöáéñá (ðïéüôçôá ôçò áôìüóöáéñáò, åêðïìðÝò áåñßùí, êôë), óôï íåñü (ðïéüôçôá õðüãåéùí íåñþí, ðïéüôçôá åðéöáíåéáêþí íåñþí, ðïóïóôü ìüëõíóçò ôùí åðéöáíåéáêþí ðïôáìþí, êôë), óôçí ãç êáé óôï ÷þìá (÷ñÞóåéò ãçò), óôçí âéïðïéêéëüôçôá (ðñïóôá- ôåõüìåíåò ðåñéï÷Ýò) • Äåßêôåò áåéöüñïõ áíÜðôõîçò êáé ðïëéôéêÝò õëïðïßçóçò áõôþí: åêðáß- äåõóç, íïìïèåóßá. [8,14] 7. ÐÑÏÏÐÔÉÊÅÓ – ÐÑÏÔÁÓÅÉÓ ÃÉÁ ÂÉÙÓÉÌÇ ÔÏÕÑÉÓÔÉÊÇ ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÓÔÇÍ ÐÅÑÉÏ×Ç ÌÅËÅÔÇÓ Óôï êåöÜëáéï ðïõ áêïëïõèåß ðáñïõóéÜæïíôáé ïé ðñïôåéíüìåíåò äñÜóåéò ðïõ óôï- ÷åýïõí óôçí ðëáéóßùóç ôùí åðôÜ áíáðôõîéáêþí áîüíùí êáé áöïñïýí åßôå ôç âåë- ôßùóç ôçò ïñãáíùôéêÞò äïìÞò, åßôå ôç âåëôßùóç ôùí õðïäïìþí ôçò ðåñéï÷Þò. ¢îïíáò 1: ÁíÜðôõîç åíáëëáêôéêþí ìïñöþí èåìáôéêïý ôïõñéóìïý. • ÊáôáóêåõÞ ðáñáäïóéáêþí îåíþíùí êáé ëïéðþí óõìðëçñùìáôéêþí åðé÷åé- ñÞóåùí (÷þñïé åóôßáóçò, áíáøõ÷Þò) ìéêñÞò êëßìáêáò, äéÜóðáñôùí óôï ÷þ- ñï. • Äçìéïõñãßá íÝùí ìïíïðáôéþí ðïõ èá óõíäÝïõí ôïõò ÷þñïõò áíáøõ÷Þò áëëÜ êáé ç åðáíá÷Üñáîç êáèþò êáé ç óõíôÞñçóç ôùí Þäç õðáñ÷üíôùí ìï- íïðáôéþí. • ÊáôáóêåõÞ áèëçôéêþí åãêáôáóôÜóåùí ðïõ äåí ðáñåìâáßíïõí Ýíôïíá óôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá áíáññé÷çôéêÝò ðßóôåò, ðßóôá ïñåéâáôéêïý óêß êáé áíôï÷Þò, ïñãáíùìÝíïé ÷þñïé ãéá óêïðïâïëÞ, éððéêÝò åãêáôáóôÜóåéò, ðïäçëáôéêÝò äéáäñïìÝò, ÷þñïé ãéá paintball êëð. • ÄéïñãÜíùóç åêäçëþóåùí áèëçôéêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ. • Ðñïþèçóç èñçóêåõôéêïý ôïõñéóìïý ìÝóù ôùí ìïíáóôçñéþí áëëÜ êáé ôùí åîùêëçóéþí ôçò ðåñéï÷Þò. ¢îïíáò 2: ÁíÜäåéîç êáé ðñïóôáóßá ôùí óôïé÷åßùí ôïõ öõóéêïý êáé áíèñùðïãåíïýò ðåñéâÜëëïíôïò ôçò ðåñéï÷Þò. • ÁíÜäåéîç ôïõ ïñåéíïý üãêïõ ôïõ Ïëýìðïõ • ÁíÜäåéîç ôùí ôïðßùí öõóéêïý êÜëëïõò ìå ôçí Üóêçóç Þðéáò ìïñöÞò ôå÷íé- êþí åðåìâÜóåùí (ð.÷. åãêáôÜóôáóç êáèéóôéêþí êáé ëïéðþí õðïäïìþí áíá- øõ÷Þò óôï ÎåñïëÜêé) .• ÁíáðëÜóåéò êáé åðåìâÜóåéò óôá ïéêéóôéêÜ óýíïëá ìå óôü÷ï ôç äéáôÞñçóç ôçò ðáñáäïóéáêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò. • Äéáìüñöùóç õðáßèñéùí ÷þñùí óôïõò ïéêéóìïýò êáé áíÜäåéîç áîéüëïãùí óôïé÷åßùí.
86 ¢îïíáò 3: Âåëôßùóç ôïõ ïéêïíïìéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé åîáóöÜëéóç åõíïúêþí óõíèçêþí ãéá åðåíäýóåéò ðïõ áöïñïýí ôïí ôïõñéóìü. • ÐñïóÝëêõóç ôïõñéóôéêþí åðåíäýóåùí ìÝóù ïéêïíïìéêþí êéíÞôñùí êáé åíé- ó÷ýóåùí ôïõ Áíáðôõîéáêïý Íüìïõ êáé êïéíïôéêþí ðñïãñáììÜôùí, ìå óôü- ÷ï ôçí åðÝêôáóç, ôç äéåýñõíóç êáé ôçí áíáâÜèìéóç ôïõ ôïõñéóìïý. • ÁíÜðôõîç óõíåñãåéþí-äéêôýùí ìåôáîý üìïéùí Þ óõìðëçñùìáôéêþí åðé÷åé- ñÞóåùí ôïõ ôïõñéóôéêïý ôïìÝá. ¢îïíáò 4: Ç ðñïóöïñÜ äéáöïñïðïéçìÝíïõ ôïõñéóôéêïý ðñïúüíôïò õøçëÞò ðñïóôé- èÝìåíçò áîßáò, ç éêáíïðïßçóç ôùí åðéóêåðôþí êáé ç âåëôßùóç ôçò åðéóêåøéìüôçôáò ôçò ðåñéï÷Þò. • ÐñïóöïñÜ ôïõñéóôéêþí õðçñåóéþí õøçëÞò ðïéüôçôáò • ÅöáñìïãÞ óõóôçìÜôùí äéá÷åßñéóçò ðïéüôçôáò êáé ðåñéâáëëïíôéêÞò äéá÷åß- ñéóçò óôéò ôïõñéóôéêÝò åðé÷åéñÞóåéò óýìöùíá ìå äéåèíÞ ðñüôõðá. • Ó÷åäéáóìüò ïéêïôïõñéóôéêþí äéáäñïìþí ðïõ èá áíáäåéêíýïõí ÷þñïõò õøçëÞò ïéêïëïãéêÞò êáé ðïëéôéóôéêÞò óçìáóßáò. • Äçìéïõñãßá ïëïêëçñùìÝíùí ðáêÝôùí öéëïîåíßáò êáé ïéêïôïõñéóôéêþí äñÜóåùí ðïõ èá áðåõèýíïíôáé êáé óå óõãêåêñéìÝíåò ïìÜäåò ôïõñéóôþí • Äçìéïõñãßá óõíåäñéáêïý êÝíôñïõ êáé ìõèïëïãéêïý ðÜñêïõ • Ó÷åäéáóìüò äñÜóåùí ðñïâïëÞò ðïõ èá ëåéôïõñãïýí ðñïò ôçí êáôåýèõíóç ôçò áíÜäåéîçò ôçò éäéáéôåñüôçôáò ôçò ðåñéï÷Þò ¢îïíáò 5: Åíßó÷õóç êáé êáôÜñôéóç ôïõ áíèñþðéíïõ äõíáìéêïý, áíÜðôõîç åðé÷åé- ñçìáôéêüôçôáò. • ÊáôÜñôéóç ðñïóùðéêïý ãéá ôéò åéäéêÝò ìïñöÝò ôïõñéóìïý êáé óýíäåóç ìå ôçí ðáñáãùãéêÞ äéáäéêáóßá. • ÁíáâÜèìéóç ôùí ðñïóüíôùí êáé ôùí äåîéïôÞôùí ôïõ áíèñþðéíïõ äõíá- ìéêïý óôïí ôïìÝá ôïõ ôïõñéóìïý, óôçí ëïãéêÞ äéá âßïõ ìÜèçóçò êáé óå Üìåóç óõíÜñôçóç ìå ôçí áãïñÜ åñãáóßáò. • ÁíÜðôõîç åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò ìÝóù ðñïãñáììÜôùí åíçìÝñùóçò ãéá åõ- êáéñßåò ÷ñçìáôïäüôçóçò åðåíäýóåùí. • ÄéïñãÜíùóç åðéìïñöùôéêþí óåìéíáñßùí ãéá ôïõò åìðëåêüìåíïõò óôïí ôïõñéóìü. ¢îïíáò 6: Áýîçóç ôçò áíôáãùíéóôéêüôçôáò ôçò ðåñéï÷Þò ìåëÝôçò ìÝóá áðü ôçí ðñï- âïëÞ êáé äéáöÞìéóç ôùí óõãêñéôéêþí ðëåïíåêôçìÜôùí. • ÔïõñéóôéêÞ ðñïâïëÞ ìå çëåêôñïíéêÜ ìÝóá êáé êáéíïôüìåò åíÝñãåéåò. • ×ñÞóç íÝùí ôå÷íïëïãéþí ãéá ôçí äçìéïõñãßá êÝíôñùí ðëçñïöüñçóçò ó÷å-
87 ôéêÜ ìå ôïõò öõóéêïýò, ðïëéôéóôéêïýò êáé ëïéðïýò ôïõñéóôéêïýò ðüñïõò ôçò ðåñéï÷Þò. • ÄéáöÞìéóç êáé ðñïþèçóç õðçñåóéþí ìå üëá ôá äéáèÝóéìá ìÝóá (äéáäß- êôõï, ôçëåüñáóç, ñáäéüöùíï, áößóåò, êëð). • ÄéáöÞìéóç ðáñáäïóéáêþí ðñïúüíôùí. • ¸êäïóç ôïõñéóôéêïý ïäçãïý Ïëýìðïõ ¢îïíáò 7: Ðñïóôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôÞñçóç ôçò öÝñïõóáò éêáíüôçôáò. • Åêðüíçóç ìåëÝôçò öÝñïõóáò éêáíüôçôáò ôçò ðåñéï÷Þò êáé êáôÜñôéóç åíüò óáöïýò ó÷åäßïõ âéþóéìçò åêìåôÜëëåõóçò ôùí ðüñùí ôçò ðåñéï÷Þò. • ÈÝóðéóç ðåñéâáëëïíôéêþí ðáñáìÝôñùí-äåéêôþí ãéá ôçí åêôßìçóç êáé äéáñ- êÞ ðáñáêïëïýèçóç ôùí åðéðôþóåùí ôïõ ôïõñéóìïý óôï öõóéêü ðåñéâÜë- ëïí. • ËÞøç ìÝôñùí ðñüëçøçò êáé áíôéìåôþðéóçò ðéèáíþí åðéðôþóåùí, üðùò ç ìüëõíóç êÜèå åßäïõò áðü ôçí ëåéôïõñãßá ôùí õðïäïìþí, ç ü÷ëçóç óôçí ðá- íßäá ôçò ðåñéï÷Þò êÜèå åßäïõò ôïõñéóôéêÞ äñáóôçñéüôçôá, ç ìåßùóç Þ õðï- âÜèìéóç ïðïéïõäÞðïôå öõóéêïý ðüñïõ üðùò ôï íåñü, ôç ÷ëùñßäá Þ ôçí ðáíßäá êáé ç áëëïßùóç ôïõ ôïðßïõ áðü åíäå÷üìåíåò Ýíôïíåò ðáñåìâÜóåéò êáé ìåãÜëá Ýñãá. • Åíßó÷õóç åðåíäõôéêþí ó÷åäßùí ãéá ôçí ÷ñÞóç áðü ôïõñéóôéêÝò åðé÷åéñÞóåéò åíáëëáêôéêþí êáé áíáíåþóéìùí ðçãþí åíÝñãåéáò. • ÅöáñìïãÞ ðñïãñáììÜôùí ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò óôá ó÷ïëåßá ôçò ðåñéï÷Þò, áëëÜ êáé óå Üëëá ó÷ïëåßá êáôÜ ôç äéÜñêåéá åêðáéäåõôéêþí åêäñï- ìþí - ðåñéâáëëïíôéêÞ åõáéóèçôïðïßçóç ôùí ìáèçôþí. Ïé Üîïíåò ðñïêýðôïõí áðü ôçí åîáãùãÞ ôùí óõìðåñáóìÜôùí ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ìå- ëÝôçò. Ïé äñÜóåéò ðïõ ðñïôåßíïíôáé óå êÜèå Üîïíá óôçñßæïíôáé êõñßùò óôçí SWOT áíÜëõóç. Óôü÷ïò ôùí ðñïôÜóåùí åßíáé ç áíÜðôõîç ôçò ðåñéï÷Þò ýóôåñá áðü ðñï- ãñáììáôéóìü êáé óýìöùíá ìå ôéò áñ÷Ýò ôçò âéþóéìçò áíÜðôõîçò.
88 ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ 1. Áíäñéþôçò Ê., (2005): «ÔïõñéóôéêÞ ÁíÜðôõîç êáé Ó÷åäéáóìüò», ÁèÞíá 2. ÁÍ.ÅË.ÊÉÓ.,2001: «Ôïõñéóôéêüò ïäçãüò ðåñéï÷Þò Åëáóóüíáò», Åëáóóüíá 3. Bazin G., Roux B. et all, (1992): «Les facteurs de resistance a la marginalization dans les zones de montagne et defavirisees Mediterraneennes Communautaires», INRA, Luxemburg 4. Bedrich Moldan, Suzzanne Billharz, Robyn Matravers “Sustainability Indicators: A Report on the Project on Indicators of Sustainable Development” J.Wiley & Sons (1997). 5. Bestard, B.A., Nadal J.R., (2006): «Modeling Environment Attitudes Toward Tourism», Tourism Management, available online at www.sciencedirect.com 6. Blangy, S., Mehta, H., (2006): «Ecotourism and Ecological Restoration», Journal for Nature Conservation, available online at www.sciencedirect.com 7. Bossel. H. “Indicators for Sustainable Development : Theory , Method, Applications. Winnipeg, International Institute of Sustainable Development (1999). 8. Division for Sustainable Development. Indicators of sustainable development:guidelines and methodologies. Washington, USA: United Nations, UNCED;2001. 9. EKÐAA, Ó÷Ýäéï ¸êèåóçò Äåéêôþí Áåéöïñßáò (2003) 10. ÅÓÕÅ, (2001): ÁðïãñáöÞ ðëçèõóìïý, äéáèÝóéìá óôï www.statistics.gr UNCSD, Indicators of Sustainable Development (2002) 11. Åõóôñáôüãëïõ Ó., (1999): «Ç Êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêÞ ôáõôüôçôá ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí êáé ç ðñüêëçóç ãéá ôçí áíÜðôõîç ôïõò», ÄéåèíÝò ÓõíÝäñéï «Ç ÊáèéÝñùóç ÐïëéôéêÞò ãéá ôçí áíÜðôõîç ôùí ïñåéíþí ðåñéï÷þí: Ôá ÂáëêáíéêÜ âïõíÜ», ÊáñðåíÞóé 16-18 ÌáÀïõ 1997 12. Expanding the Measure of Wealth, Indicators of Environmentally Sustainable development, Environmentally Sustainable Development Studies and Monographs Series No 17, The World Bank Washington D.C. (1997) 13. Golusin M, Munitlak Ivanovic O. Definition, characteristic and state of the indicators of sustainable development in Southeastern Europe. Agriculture Ecosystems & Environment 2009;130(1–2). 14. Êïêêþóçò, ×., ÔóÜñôáò, Ð., (2001): «Âéþóéìç ÔïõñéóôéêÞ ÁíÜðôõîç êáé ÐåñéâÜëëïí», ÊñéôéêÞ: ÁèÞíá 15. ÌðåñéÜôïò Ç., Øáëôüðïõëïò Ä., (2003): «ÐåñéâÜëëïí êáé áíÜðôõîç õðáßèñïõ», ÁèÞíá 16. Nader M.R., Salloum B.A., Karam N., 2008. Environment and sustainable
89 development indicators in Lebanon: A practical municipal level approach. Ecol. Indic. 8, 771 – 777. 17. Pineda, F.D., Brebbia C.A., (2004): «Sustainable Tourism», Witpress: London 18. Stynes, D. J., (2006): «Economic Impacts of Tourism», äéáèÝóéìï óôï www.msu.edu/course, Éïýëéïò 19. Sustainable Development in the United States. An experimental Set of Indicators. Progress Report Prepared by the U.S. Interagency Working Group on Sustainable Development Indicators, Washigton D.C. (1998) 20. Sustainable Measurement, A Course on environmental indicators: http://www.sustainablemeasures.com/ 21. ÕÐÅ×ÙÄÅ, (1995): «×ùñïôáîéêüò Ó÷åäéáóìüò. ÉóôïñéêÞ ÅîÝëéîç êáé ÐñïïðôéêÝò», ÁèÞíá 22. ÕÔÁÍ, (2008): «Óõíèåôéêü Êåßìåíï ãéá ôïí Ó÷åäéáóìü ôùí ÐáñåìâÜóåùí ôçò ÐñïãñáììáôéêÞò Ðåñéüäïõ 2007-13 óôïí ÔïìÝá ôïõ Ôïõñéóìïý», äéáèÝóéìï óôï www.eot.gr 23. www.unep.fr
90 ÁÑÙÌÁÔÉÊÁ ÖÕÔÁ ÊÁÉ ÂÏÔÁÍÁ ÓÔÇ ËÁÚÊÇ ÈÅÑÁÐÅÕÔÉÊÇ ÊÁÉ Ó¾Ã×ÑÏÍÇ ÖÁÑÌÁÊÅÕÔÉÊÇ ÊÁÉ ÊÏÓÌÇÔÏËÏÃÉÁ Åõáããåëßá ÑÜðôïõ Õð. ÄéäÜêôùñ Ôì. Ô.Å.Ð.Á.Å.Ó. ÔïìÝá Ãëþóóáò ÈåÜôñïõ êáé Ðïëéôéóìïý Ðáí. Áéãáßïõ Óáò êáëùóïñßæù êé åãþ ìå ôç óåéñÜ ìïõ óôçí ðüëç ôçò Åëáóóüíáò êáé óáò åý÷ïìáé êáëÞ äéáìïíÞ. Áñ÷éêÜ, íïéþèù ôçí áíÜãêç íá åîïìïëïãçèþ üôé áéóèÜíïìáé ÷ñåþ- óôçò óôïõò äéïñãáíùôÝò áõôïý ôïõ óåìéíáñßïõ, êáèþò ìïõ åðÝôñåøáí áõôü ôï ðíåõìáôéêü ôáîßäé óôïí ¼ëõìðï, ôçí ãíùñéìßá ìå ôá áðüêñõöá ìõóôéêÜ ôïõ, áëëÜ êáé ôç äéåðéóôçìïíéêÞ ðñïóÝããéóç, áíáêáëýðôïíôáò óôïé÷åßá êáé ïäåýïíôáò äñü- ìïõò êáé ìïíïðÜôéá ðïõ ïýôå êáí åß÷á öáíôáóôåß, üôáí ðÞñá ôçí áðüöáóç íá óõììåôÜó÷ù ùò åéóçãÞôñéá. Ùóôüóï, èÝëù íá êáôáèÝóù üôé äåí «êïìßæù ãëáýêáò åéò ÁèÞíáò». Äåí ëÝù ôßðïôá êáéíïýñãéï ðïõ äåí èá ìðïñïýóå êáíåßò íá âñåé óå âéâëßá, ðåñéïäéêÜ, åöçìåñßäåò, ðñáêôéêÜ óõíåäñßùí Þ êáé äéáäéêôõáêïýò ôüðïõò. ÅîÜëëïõ, áõôÜ áðïôÝëåóáí êáé ôéò ðçãÝò áõôÞò ôçò åñãáóßáò. Ôï êáéíïýñãéï ìÜëëïí åßíáé ï ôñüðïò ïñãÜíùóçò áõôïý ôïõ õëéêïý ðñïêåéìÝíïõ íá áíôáðïêñéèåß óôéò áðáéôÞóåéò áõôÞò ôçò åéóÞãçóçò. Ïöåßëåôå, ùóôüóï, íá ãíùñßæåôå üôé ç åñãáóßá áðïôåëåß áðïôÝëåóìá ôçò óõíåñãá- óßáò ìå ôïí êýñéï Êùíóôáíôßíï Ìðßóìðá, ëïãïôÝ÷íç êáé óõããñáöÝá ôçò ðüëçò ìáò êáé åíåñãü ìÝëïò óôá ðïëéôéêÜ êáé êïéíùíéêÜ äñþìåíá. Óêïðüò, ëïéðüí, ôçò ðáñïýóçò åéóÞãçóçò åßíáé ç ðáñïõóßáóç ôïõ áñùìáôéêþí öõôþí êáé âïôÜíùí ôïõ Ïëýìðïõ, ç ïðïßá, âÝâáéá, äåí ðåñéïñßæåôáé óôçí áðëÞ ðå- ñéãñáöÞ Þ êáôáãñáöÞ ôïõò, áëëÜ óôï÷åýåé óôçí êáôÜäåéîç ôçò æùôéêÞò ó÷Ýóçò ôïõò ìå ôçí áíèñþðéíç ýðáñîç, êáèþò óõìâÜëëïõí ôüóï óôï «æåéí» üóï êáé óôï «åõ æåéí», ôçí ðïéüôçôá ôçò áíèñþðéíçò æùÞò. Ç öýóç êáèüñéóå ôéò äéáôñïöéêÝò óõíÞ- èåéåò ôïõ êÜèå ëáïý, ïé ïðïßåò äåí åßíáé ôßðïôá Üëëï «ðáñÜ ôï êáôáóôÜëáãìá ìéáò ðåñéðÝôåéáò ðïõ îåêéíÜ ðïëëÜ-ðïëëÜ, åêáôïíôÜäåò ÷ñüíéá ðñéí, êáé ðïõ åß÷å åíá- ãþíéï óôü÷ï ôçí éêáíïðïßçóç ôùí êáèçìåñéíþí áíáãêþí óå ôñïöÞ. ¼ôáí åîáóöá- ëéæüôáí ç ðïóüôçôá ôçò ôñïöÞò, ôüôå Üñ÷éæå êáé ç çäïíéóôéêÞ áíáæÞôçóç ôçò ðïé- üôçôáò, åêöñáæüìåíçò ùò ãåýóç» (ÏéêïíáìÜêçò, -). ÓõíÜìá, ï ëáüò êáôÜöåñå ìÝóá óôçí êáèçìåñéíüôçôá, ìå ôç âïÞèåéá ôçò Ýìöõôçò ðåñéÝñãåéáò êáé ôïõ ðçãáßïõ åíóôßêôïõ, íá áíáêáëýøåé êáé ôéò èåñáðåõôéêÝò éäéüôçôåò ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôùí åêÜóôïôå åìöáíéæüìåíùí áóèåíåéþí ðÜóçò öýóåùò (ÊáíôáñôæÞò, 2003). Ôç ãíþóç ôùí áñùìáôéêþí êáé öáñìáêåõôéêþí öõôþí ôç ÷Üñáîáí ðñéí 6000 ÷ñüíéá ðñþôïé ïé ÓïõìÝñéïé óå ðëÜêåò áñãßëïõ, êáé óôç óõíÝ÷åéá êáôÝãñáøáí ôéò ðñïöï- ñéêÝò ðïëýôéìåò åìðåéñßåò ïé ÊéíÝæïé êáé ïé ¸ëëçíåò.
91 -ÂïôáíéêÝò Ýñåõíåò: Ï ðñþôïò âïôáíïëüãïò ðïõ åðéóêÝöôçêå ôïí ¼ëõìðï èåùñåßôáé üôé õðÞñîå ï Aucher-Eloy, ãáëëéêÞò êáôáãùãÞò, åñåõíçôÞò ôçò ÁíáôïëÞò, ôï 1836 (Arne Strid, 1980). Áñãüôåñá, ôï 1851, áíáññé÷Þèçêå ï Th. Von Heldreich, ãåñìáíéêÞò êáôáãùãÞò, ï ïðïßïò ìÜëéóôá óõíÝëåîå êáé åíäçìéêÜ öõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ, ðïëëÜ áðü ôá ïðïßá áíáêáëýöèçêáí ãéá ðñþôç öïñÜ ó' áõôÞí ôçí åñåõíçôéêÞ áðïóôïëÞ. Ï ßäéïò åðé- óêÝöôçêå ôçí ÅëëÜäá ãéá ðñþôç öïñÜ ôï 1840. ¹ôáí ï ìüíïò ðïõ óõíÝâáëå óôçí áíÜðôõîç ôçò åëëçíéêÞò âïôáíéêÞò ðåñéóóüôåñï áðü ïðïéïíäÞðïôå Üëëïí, ü÷é ìüíï ðñéí áëëÜ êáé ìåôÜ áðü áõôüí (Arne Strid, 1980). Ôï Ýñãï ôïõ ãåñìáíïý âïôáíïëüãïõ óõìðëÞñùóå ìå ôéò ÝñåõíÝò ôïõ, ïé ïðïßåò ôïí êáôÝóôçóáí åîßóïõ óçìáíôéêü âïôáíïëüãï, ï È. Ïñöáíßäçò. Ìå äýï åðéóêÝøåéò óôïí ¼ëõìðï, ôï 1857 êáé ôï 1862, ðïëëÜ áðü ôá âüôáíá ôïõ Ïëýìðïõ åîÞëèáí áðü ôçí áöÜíåéá êáé Ýãéíáí ãíùóôÜ ðñéí áðü 150 ÷ñüíéá ðåñßðïõ áðü óÞìåñá. Äõóôõ- ÷þò, ïé äýï ðáñáðÜíù âïôáíïëüãïé äåí Üöçóáí óôïé÷åßá ó÷åôéêÜ ìå ôéò åñåõíçôéêÝò ôïõò áðïóôïëÝò (Arne Strid, 1980). ¼ôáí ï ¼ëõìðïò áðïôÝëåóå ôï öõóéêü óýíïñï ÅëëÜäáò - Ôïõñêßáò, áðïôÝëåóå óõã÷ñüíùò êáé áðáãïñåõìÝíç æþíç. Ùóôüóï, ç ôüëìç ôïõ ãåñìáíïý óõëëÝêôç P. Sintenis, äéÜóçìïõ ôçí åðï÷Þ åêåßíç ãéá ôá ôáîßäéá ôïõ óôçí ÁíáôïëÞ, ôïõ åðÝôñåøå íá ôïí åðéóêåöôåß ôï 1889 êáé ôï 1891 óõíïäåõüìåíïò áðü ôïí óõíÜäåëöü ôïõ J. Born muller áëëÜ êáé ôçí Ýãêñéóç ôçò Ðýëçò (Arne Strid, 1980). To 1905 ôçí ðñïóðÜèåéá åðáíÝëáâå ï L. Adamovic. To 1913, üôáí ðéá ï ¼ëõìðïò áðïôÝëåóå «êÝñäïò» ôùí âáëêáíéêþí áãþíùí êáé Üíïéîå ç åßóïäïò ðñïò áõôüí, äýï Åëâåôïß ïñåéâÜôåò, Baud-Bovy êáé Boissonas, ìå óõíïäåßá ¸ëëçíá ïäçãü, ôïí ×ñÞóôï ÊÜêêáëï, Ýöôáóáí óôï åëëçíéêü âïõíü. Áîßæåé íá óçìåéùèåß üôé ï ×ñÞóôïò ÊÜêêáëïò åðáíÝëáâå ôçí ðñïóðÜèåéá ôï 1972, óå çëéêßá 92 åôþí (Arne Strid, 1980). Ôï 1921 ï Marcel Kurz, Åëâåôüò ãåùãñÜöïò ðñáãìáôïðïßçóå Ýñåõíá êáé äçìï- óßåõóå âéâëßï óõìðåñéëáìâáíïìÝíïõ ëåðôïìåñïýò ÷Üñôç ôçò ðåñéï÷Þò ôùí êïñõ- öþí (Arne Strid, 1980). Ïé åðéóêÝøåéò óõíå÷ßæïíôáé ôï 1926 áðü ôïí óõããñáöÝá ôçò ÂáëêáíéêÞò ÷ëùñßäáò August von Hayek, ï ïðïßïò Ýöôáóå óå ýøïò 2400 ìÝôñá êáé ìáò Üöçóå Ýíá ÷åéñüãñáöï áðü ôç âëÜóôçóç ôïõ Ïëýìðïõ, ðïõ äçìïóéåýôçêå áðü ôïí ÂéåííÝæï âïôáíïëüãï Handel-Mazzetti, üôáí åðéóêÝöôçêå ôïí ¼ëõìðï Ýíá ÷ñüíï áñãüôåñá, ôï 1927, êáé åßíáé ðïëý óçìáíôéêÞ ãéáôß ðåñéëáìâÜíåé 626 åßäç áíùôÝñùí öõôþí (Arne Strid, 1980). Ôç äåêáåôßá ôïõ 1930 ôïí åðéóêÝðôïíôáé ïé ¸ëëçíåò âïôáíïëüãïé Äéáðïýëçò, Æáãá- íéÜñçò êáé ÐéíÜôóçò êáé äýï âïýëãáñïé, ïé Stojanov êáé Jordanov, ïé ïðïßïé äçìï-
92 óßåõóáí åêôåôáìÝíï êáôÜëïãï ôùí óõëëïãþí êáé ôùí ðáñáôçñÞóåùí óôï ðáíå- ðéóôÞìéï ôçò Óüöéáò. Ï áñéèìüò ôùí åéäþí ôïõ Ïëýìðïõ öôÜíåé ôçí åðï÷Þ áõôÞ, ôÝëç ôçò äåêáåôßáò ôïõ '30 óôá 850. Áêïëïõèïýí ï åñáóéôÝ÷íçò Ê. ÃïõëéìÞò ôï 1950, 1951 êáé 1952, ï Ë. ÐéôóÜíçò ôï 1954, 1955 êáé 1958, ôïõ ïðïßïõ ç óõëëïãÞ óôåãÜæåôáé óå éäéáßôåñï ÷þñï óôï ìïõóåßï ÃïõëáíäñÞ. Ôéò äåêáåôßåò ôïõ 1960 êáé 1970 áõîÜíåôáé ï áñéèìüò ôùí åðéóêåðôþí - åñáóéôå÷íþí, âïôáíïëüãùí êáé öïéôçôþí - êáé ï áñéèìüò ôùí öõüìåíùí óôïí ¼ëõìðï öõôþí áíÝñ÷åôáé ðëÝïí óôá 1700 (Arne Strid, 1980). ÁíÜìåóÜ ôïõò îå÷ùñßæåé êáé ï äéáðñåðÞò êáèçãçôÞò Arne Strid,1 óôéò ìåëÝôåò ôïõ ïðïßïõ ÷ñùóôÜìå ôéò ãíþóåéò ìáò ãéá ôçí ÷ëùñßäá ôïõ Ïëýìðïõ êáé ôç ìåãÜëç ôïõ ðñïóöïñÜ ìå ôï Ýñãï ôïõ «ÖõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ», ôï ïðïßï åîÝäùóå ôï 1980 ôï Ìïõ- óåßï ÖõóéêÞò Éóôïñßáò ÃïõëáíäñÞ2. Áò åéóÝëèïõìå óôï èÝìá ìáò: ÃåùëïãéêÜ, ï ¼ëõìðïò3 åßíáé Ýíá âïõíü «áíÜäåëöï». (ÍôÜöçò Óð., 2008). Ï ìåãÜ-
1. Ï Arne Strid äéåôÝëåóå äéáäï÷éêÜ ÊáèçãçôÞò ôçò ÂïôáíéêÞò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Êïðåã÷Üãçò êáé ÄéåõèõíôÞò ôïõ Botanical Garden ôïõ ÃêÝôåìðïñãê. ¸÷åé äéáêñéèåß ãéá ôçí åðéóôçìïíéêÞ ôïõ Ýñåõíá óôçí åëëçíéêÞ ÷ëùñßäá. ¸÷åé óõããñÜøåé ôïí ôüìï ÖõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ êáé åßíáé óõíåðéìåëçôÞò ìå ôçí Kit Tan ôùí åêäüóåùí: Mountain Flora of Greece êáé Flora Hellenica. Ðñüóöáôç åñãáóßá ôïõ åßíáé ìßá õðïìíçìáôéóìÝíç åðáíÝêäïóç ôçò Flora Graeca Sibthorpiana, ðïõ èá áðïôåëåßôáé áðü ðÝíôå ôüìïõò (www.gnhm.gr/docs/Entypo_Agrioloulouda.pdf).
2. Ç Íßêç ÃïõëáíäñÞ åßíáé ãíùóôÞ ðñïóùðéêüôçôá óôá ðåäßá ôçò ïéêïëïãßáò êáé ôïõ ðïëéôéóìïý. Ùò ðñüåäñïò ôïõ Ìïõóåßïõ ÃïõëáíäñÞ ÖõóéêÞò Éóôïñßáò ÷áßñåé äéåèíïýò áíáãíþñéóçò êáé Ý÷åé ëÜâåé ðïëõÜñéèìåò âñáâåýóåéò êáé ôßôëïõò ãéá ôï Ýñãï ôçò. ¸÷åé áíáãïñåõèåß Åðßôéìïò ÄéäÜêôùñ ðïëëþí åëëçíéêþí êáé îÝíùí Ðáíåðéóôçìßùí êáé Ý÷åé åêëåãåß “Ãõíáßêá ôçò Åõñþðçò” áðü ôçí ÅõñùðáúêÞ Êïéíüôçôá ôï 1991. Æùãñáößæåé öõôÜ áðü íåáñÞ çëéêßá êáé Ý÷åé áíáãíùñéóôåß äéåèíþò ãéá ôéò æùãñáöéêÝò áíáðáñáóôÜóåéò ôçò óôá âéâëßá Wild Flowers of Greece (1968) êáé Ðáéþíéåò ôçò ÅëëÜäïò (1984). Ï ðáñþí ôüìïò ðåñéëáìâÜíåé 121 æùãñá-öéêÝò áíáðáñáóôÜóåéò, ðïõ áðåéêïíßæïõí 130 äéáöïñåôéêÜ åßäç öõôþí (www.gnhm.gr/docs/Entypo_Agrioloulouda.pdf).
3. Ï ¼ëõìðïò, ôï éåñüôåñï üñïò ôïõ êüóìïõ êáé ôï áñ÷áéüôåñï ôçò Ãçò, èåùñÞèçêå üôé äçìéïõñãÞèçêå ðñï 140 åêáôïìì. åôþí. Åôõìïëïãåßôáé ðñþôç öïñÜ áðü Ýíá Ëáôßíï ôïí Êïýñôéï, óýìöùíá ìå ôïí ïðïßá ðáñÜãåôáé áðü ôï ñÞìá «ëÜìðù». ¼ëõìðïò – ëÜìðù. Ôï üìéêñïí ðïõ ðñïçãåßôáé åßíáé áéïëéêü. Íåüôåñåò Ýñåõíåò êáé, êõñßùò, ç ìåãÜëç áíáêÜëõøç êáé áíÜãíùóç ôçò ìõêçíáúêÞò ãëþóóáò êáé ãñáöÞò ôï 1953 ìáò Ýöåñáí ôéò ãíþóåéò ôïõ ÏìÞñïõ, ï ïðïßïò ôïí áíáöÝñåé «¼ëõìðïò êáé Ïýëõìðïò êáé ôçí åôõìïëïãéêÞ óõããÝíåéá ìå ôç ñßæá ¼ëõìð ðïõ óçìáßíåé ÷áñÜäñá Þ ó÷ßóéìï åíüò âñÜ÷ïõ êáé, áí ôï ëÜìäá ôï êÜíïõìå ñï, üðùò ãßíåôáé óôç äéáëåêôïëïãßá, Ý÷ïõìå ôç ñßæá ñéìð, ñïýìð (ôï ýøéëïí ðïõ ãßíåôáé ïõ) êáé óçìáßíåé êáé áõôü âñÜ÷ïò. ¢ñá Ý÷ïõìå äýï ðéèáíÝò óçìáóßåò ôçò ëÝîçò ¼ëõìðïò: óçìáßíåé âñÜ÷ïò, åíôýðùóç ðïõ óïõ äßíïõí ïé âñá÷þäåéò êïñõöÝò Þ óçìáßíåé ó÷éóìÝò, ÷áñÜäñåò Þ ôï Üíïéãìá ðïõ âëÝðåé êáíåßò üôáí ðçãáßíåé óôïí ¼ëõìðï áðü ôïí ÅíéððÝá. Áêüìç, óõíáíôÜìå êáé ôéò åîÞò åôõìïëïãßåò: Ï ¸ëëçíáò öéëüëïãïò êáé êáèçãçôÞò ôçò ÁíáãÝííçóçò ÌÜñêï Ìïõóïýñï (1470-1517) áíáöÝñåé üôé ôï ôïðùíýìéï «¼ëõìðïò» óçìáßíåé «ïõñáíüò Þ ðïëý øçëü âïõíü». ÕðïóôÞñéîå áêüìç üôé ç ëÝîç ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç ëÝîç «ïëïëáìðÞò» ðïõ áíáöÝñåôáé óôïí ïõñáíü Þ áðü ôï «üëëýåéí ôïõò þðáò äéá ôïõ êñýïõò» ðïõ áíáöÝñåôáé óå âïõíü.
Ï ÌÝíïò Ößëçíôáò (1870-1934) Ýëëçíáò ãëùóóïëüãïò êáé ëïãïôÝ÷íçò, äßíåé ôéò äéêÝò ôïõ åêäï÷Ýò. Óôï óýããñáììÜ ôïõ «Ãëùóóïãíùóßá êáé Ãëùóóïãñáößá ÅëëçíéêÞ» õðïóôçñßæåé üôé áñêåôÜ ïíüìáôá âïõíþí, ðïôáìþí êáé
93 ëïò áñéèìüò åéäþí ôçò ÷ëùñßäáò ó÷åôßæåôáé ìå ôçí ðïéêéëßá ôùí ðåôñùìÜôùí, ôï ìåãÜëï ó÷åôéêÜ õøüìåôñï, ôçí ýðáñîç ëéèþíùí (óÜññåò) êáé ó÷éóìþí âñÜ÷ùí, êáèþò êáé êáèáñÜ áëðéêþí ëéâáäéþí. ÃåíéêÜ óôïí ¼ëõìðï Ý÷ïõí ðáñáôçñçèåß êáé êáôáãñáöåß 1700 åßäç öõôþí, áñéèìüò ðïõ áðïôåëåß ôï 25% ôçò ÅëëçíéêÞò ÷ëù- ñßäáò (Strid, A., 1980). Áðü áõôÜ 187 ÷áñáêôçñßæïíôáé óçìáíôéêÜ, 56 åßíáé åíäçìéêÜ åëëçíéêÜ, ðïõ æïõí óôá ëéâÜäéá, óôïõò âñÜ÷ïõò êáé ôéò áðüôïìåò ðëáãéÝò, êáé áðü áõôÜ 234 ôïðéêÜ åíäçìéêÜ, æïõí äçëáäÞ ìüíï óôïí ¼ëõìðï êáé ðïõèåíÜ áëëïý. Áò óçìåéùèåß üôé ôá åßäç ôùí öõôþí ó' ïëüêëçñç ôç ãç õðïëïãßæïíôáé óôéò 500.000 ðåñßðïõ, 10.000 óôçí Åõñþðç êáé 6.300 ðåñßðïõ åßäç öýïíôáé óôç ÷þñá ìáò, ëüãù ôçò åäáöïëïãéêÞò ðïéêéëßáò êáé ôùí êëéìáôéêþí óõíèçêþí. Ìðïñåß êáíåßò íá áíôéëçöèåß ôï ìÝãåèïò áõôÞò ôçò ðïéêéëüôçôáò ôçò Ïëýìðéáò ÷ëùñßäáò, áñêåß íá áíáëïãéóôåß üôé óå ïëüêëçñç ôç ÓêáíäéíáâéêÞ ×åñóüíçóï Ý÷ïõí åíôïðéóôåß ìüëéò 1300 åßäç. ÕðÜñ÷ïõí, ãåíéêÜ, ôÝóóåñéò äéáäï÷éêÝò æþíåò âëÜóôçóçò óôïí ¼ëõìðï, ÷ùñßò óáöÞ üñéá ìåôáîý ôïõò: ç ìåóïãåéáêÞ óå õøüìåôñï 300 ìÝ÷ñé 500 ìÝôñùí, ç æþíç äáóþí ïîéÜò-åëÜôçò êáé ïñåéíþí êùíïöüñùí, ç æþíç øõ÷ñüâéùí êùíïöüñùí êáé ç åîùäá- óéêÞ æþíç õøçëþí ïñÝùí (áëðéêÞ æþíç). Åñìçíåßá ôïõ üñïõ «âïôÜíç» ÂïôÜíç, óýìöùíá ìå ôï ïìçñéêü ëåîéêü ôçò Ðáíôáæßäïõ (-), óçìáßíåé âïóêÞ, ÷üñôï,
ôïðïèåóéþí óôçí Áñ÷áßá ÅëëÜäá Ý÷ïõí óçìéôéêÞ ðñïÝëåõóç. ÅðïìÝíùò, ôï üíïìá ¼ëõìðïò åßíáé äýï äéáäï÷éêÝò óçìéôéêÝò ëÝîåéò: Uluwen Þ Uluen Þ Ulu ðïõ óçìáßíåé øçëÜ êáé Bas Bos ðïõ óçìáßíåé äýíáìç ðñïåñ÷üìåíç áðü ôï èåü. ¸ôóé, Oluenbas Þ Ulubos, äçëáäÞ Ïýëõìðïò Þ ¼ëõìðïò óçìáßíåé äýíáìç óôá ýøç, äýíáìç ðñïåñ÷üìåíç áðü ôï èåü.
Ó÷åôéêÜ ðñüóöáôá, ôï 1985 ç áñ÷áéïëüãïò Åõôõ÷ßá ÐïõëÜêç êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí åêäçëþóåùí «Ïé Áñ÷áéïëüãïé Ìéëïýí ãéá ôçí Ðéåñßá» õðïóôçñßæåé üôé ðñïÝñ÷åôáé áðü ìéá ðñïåëëçíéêÞ ëÝîç ðïõ óçìáßíåé «âïõíü Þ Ïõñáíüò» Þ ôïí ÏõñÜíéï Èüëï, ôïí ïõñÜíéï öùôåéíü ÷þñï, óôïí ïðïßï ôáéñéÜæåé íá ìÝíåé Ýíáò èåüò Þ ïé èåïß. Êáé ùò áðüäåéîç áíáöÝñåé ôçí ýðáñîç ðïëëþí «Ïëýìðùí» óå üëç ôçí ÅëëÜäá, ôçí Êýðñï, ôçí Éùíßá, ôçí Âéèõíßá êáé ôç Ëõêßá. ÅðåéäÞ, ëïéðüí, ¼ëõìðïò óÞìáéíå ôïí ïõñÜíéï ÷þñï (èüëï), üðïõ êáôïéêïýóáí ï èåüò/ ïé èåïß, ïíüìáóáí ôï âïõíü ¼ëõìðïò. ÐñÜãìáôé, ïé êïñõöÝò ôïõ öáßíïíôáé íá åããßæïõí ôïí ïõñáíü, íá ÷Üíïíôáé ìÝóá óôá íÝöç. ¢ñá ôáýôéóáí ôïí íïçôü ¼ëõìðï ìå ôïí õëéêü – ïñáôü, ôï üñïò. Êáé ï ðåñéäåÞò Ðåññáéâüò öáíôÜóôçêå ôïí õëéêü ¼ëõìðï ùò êáôïéêßá ôùí áèáíÜôùí êáé Ýäùóå óôï üñïò áõôü ôï üíïìá ðïõ ôïõ ôáßñéáæå. Óôéò öïâåñÝò ôïõ ÷áñÜäñåò öáíôÜóôçêå ôçí êáôïéêßá ôùí ìïõóþí, ôéò Ðéåñßäåò êáé ôéò Ëåéâçèñßäåò. Ï åðéâëçôéêüò ôïõ üãêïò, ðïõ Üëëïôå ëáìðïêïðïýóå áðü ôï ðá÷ý óôñþìá ÷éïíéïý ðïõ ôïí êÜëõðôå êáé Üëëïôå áãñßåõå ìå ôá êáôÜìáõñá íÝöç ðïõ ôïí óêÝðáæáí êáé öáßíïíôáí óáí íá ÷Üíïíôáí óôá ýøç ôïõ ïõñáíïý, ôïõ ðñïóÝäéäå Ýíá èåúêü ìåãáëåßï. Ôï Ïëýìðéï ðáëÜôé åß÷å áéþíéï öùôéóìü, áðü ôïí õðÝñëáìðñï Þëéï êáé ôá áóôÝñéá. Ãé' áõôü ðéèáíüí êáé ôï üíïìÜ ôïõ íá ïöåßëåôáé êáé óôï ïëüëáìðïò.
4. Ôá åíäçìéêÜ öõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ:
1. Achillea ambrosiaca 2. Alyssum handelu 3. Asprerula muscosa 4. Aubrieta thessala 5. Campanula oreadum 6. Carum adamovicu 7. Centaurea incompleta 8. Centaurea litochorea 9. Centaurea transiens 10. Cerastrium theophrasti 11. Erysimum olympicum 12. Festuca olympica 13. Genßsta sakellariadis 14. Jankaea heldreichu 15. Ligusticum olympicum 16. Melampyrum ciliatum 17. Ñïá thessala 18. Potentilla deorum 19. RyncJiosinapis nivalis 20. Silene dionysu 21. Silene oligantha 22. Veronica thessalica 23. Viola strus - notata
94 ãñáóßäé. Óýìöùíá ìå Üëëç ðçãÞ, (ÐÜôóç, (- ), óçìáßíåé ôï ÷üñôï ðïõ öõôñþíåé óôç ãç êáé åßíáé êáôÜëëçëï ãéá ôçí ôñïöÞ ôùí æþùí, êÜèå éáìáôéêÞ ðüá, ôï âüôáíï. Óýìöùíá ìå ôçí ßäéá ðçãÞ âüôáíï êáé âïôÜíé åßíáé ÷üñôï ìå ðïþäåò óôÝëå÷ïò, öáñìáêåõôéêü öõôü, êÜèå èÜìíïò ÷ñÞóéìïò ãéá ôçí ðáñáóêåõÞ áñùìáôéêÞò Þ èåñáðåõôéêÞò ïõóßáò, áëëÜ êáé äçëçôçñéþäåò öõôü, ôï öõôü «öÜñìáêï». Óôç Âïôáíïëïãßá âüôáíá Þ âïôÜíáé ïíïìÜæïíôáé ôá ðïþäç öõôÜ, ôá ìïíïåôÞ Þ ðïëõåôÞ, ôùí ïðïßùí ï âëáóôüò Þ ïé êëÜäïé äåí Ý÷ïõí äéåýèõíóç ðñïò ôá ðÜíù êáé äéáêñßíïíôáé óå âüôáíá, äçëáäÞ èåñáðåõôéêÜ, êáé óå åðéæÞìéá, ôá æéæÜíéá (ÐÜôóç, ×.,-) Óôç ëáïãñáöéêÞ åðéóôÞìç (ÊùóôÜêçò, È., -) ìå ôç ëÝîç âïôÜíé ï ëáüò åííïåß êõñßùò ôá ðñáãìáôéêÜ Þ öáíôáóôéêÜ öõôÜ ìå ôéò èåñáðåõôéêÝò Þ ìáãéêÝò ôïõò éäéüôçôåò5. Ùò âüôáíá, ëïéðüí, ïñßæïíôáé üëá ôá öõôÜ ðïõ ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí óôç ìáãåéñéêÞ, óôçí éáôñéêÞ, óôçí áñùìáôïðïéÀá - êïóìçôïëïãßá. Êáé óÞìåñá, áñùìáôéêÜ ÷áñáêôçñßæïíôáé ôá öõôÜ ðïõ ðåñéÝ÷ïõí ðôçôéêÜ óõóôá- ôéêÜ óå õøçëÞ óõãêÝíôñùóç, ôá ïðïßá, üôáí åîáåñþíïíôáé, ðñïóäßäïõí ÷áñáêôç- ñéóôéêÞ êáé åõ÷Üñéóôç ïóìÞ. Áõôü ôï ìßãìá ôùí ðôçôéêþí ïõóéþí åßíáé ôá ãíùóôÜ óå üëïõò áéèÝñéá Ýëáéá. ×ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôçí ðáñáóêåõÞ áñùìÜôùí Þ Üëëùí åýïóìùí ðñïúüíôùí. ¢ëëá áíáêïõößæïõí áðü ôçí êåöáëáëãßá, ôïõò ðüíïõò ôçò åììçíüññïéáò, Üëëá ðñïóôáôåýïõí ôá ïýëá êáé ëåõêáßíïõí ôï äüíôéá, ðåñéðïé- ïýíôáé ôçí åðéäåñìßäá êáèáñßæïíôÜò ôçí óå âÜèïò, áíáæùïãïíïýí ôá êýôôáñÜ ôçò êáé äõíáìþíïõí ôá ìáëëéÜ. ÖáñìáêåõôéêÜ ÷áñáêôçñßæïíôáé ôá öõôÜ ðïõ Ýíá Þ ðåñéóóüôåñá ôìÞìáôÜ ôïõò ðáñÜãïõí ÷çìéêÝò åíþóåéò ìå èåñáðåõôéêÞ äñÜóç êáé ÷ñçóéìïðïéïýíôáé åßôå áõ- ôïýóéá åßôå åðåîåñãáóìÝíá. ÂÝâáéá, ðïëëÜ öõôÜ Ý÷ïõí êáé ôéò äýï éäéüôçôåò, þóôå äåí õðÜñ÷åé ç äõíáôüôçôá äéÜêñéóçò êáé ÝíôáîÞò ôïõò óôç ìéá Þ ôçí Üëëç êáôç- ãïñßá.
5. Ç ÷ñçóéìïðïßçóç ôùí öõôþí ãéá ôïõò óêïðïýò áõôïýò êáé ç ðßóôç ôïõ áíèñþðïõ ó' áõôÝò ôéò éäéüôçôåò åßíáé ðáëáéüôáôåò êáé ðïëý äéáäåäïìÝíåò êáé áðïôåëïýóáí ìáæß ìå ôç ìáãåßá ôïõò óðïõäáéüôåñïõò ôñüðïõò èåñáðåßáò ôùí áóèåíåéþí. ¸ëëçíåò êáé Ñùìáßïé ÷ñçóéìïðïéïýóáí âüôáíá ùò ðñïóöïñÝò óôïõò èåïýò, ùò óôïëßäéá óôá èýìáôá ðïõ èõóßáæáí, ùò ìáãéêÜ ìÝóá êáé öÜñìáêá. Ïé ðñÝóâåéò ôùí Ñùìáßùí êñáôïýóáí ùò êçñýêåéá âüôáíá áðü ôï Êáðéôüëåéï. ÌáãéêÝò éäéüôçôåò Ý÷åé áêüìç, êáôÜ ôç ëáúêÞ ðßóôç, ç ôóïõêíßäá, ðïõ äéþ÷íåé ôï öüâï ôùí öáíôáóìÜôùí, ç êëçìáôóßäá ðïõ èåñáðåýåé ôçí áíéêáíüôçôá, ôï ìåëéóóü÷ïñôï, ðïõ ãáëçíåýåé ôïí Üíèñùðï, êáé åßíáé ãíùóôÞ ç ðåñßðôùóç ôçò ðåñðåñïýíáò ðïõ óêåðÜæåôáé ìå ðñáóéíÜäåò ãéá íá ðñïêáëÝóåé ì' áõôÝò ôç âñï÷Þ. Ðáóßãíùóôç, ôÝëïò, åßíáé ç ðßóôç ôïõ ëáïý óôï «âïôÜíé ôçò áãÜðçò». Ôï åëéîÞñéï ôïõ Ýñùôá ðïõ äßíåé ôçí éêáíüôçôá óôïí êÜôï÷ü ôïõ íá åìðíåýóåé ôï Ýñùôá óå üðïéá ãõíáßêá ôïí áããßîåé. Ç ëáúêÞ ìïýóá ôñáãïýäçóå ìå éäéáßôåñç ðßóôç ôéò éêáíüôçôåò ôùí âïôÜíùí, éäéáßôåñá ôçò áãÜðçò, óå óôß÷ïõò üðùò:
«Óôïõ ×Üñïõ ôéò ëáâùìáôéÝò âïôÜíéá äå ÷ùñïýíå
Ïýôå ãéáôñïß ãéáôñåýïõíå ïýô' Üãéïé ÷ùñïýíå»
«¸ñùôá ðïõ ìå ðëÞãùóåò, äùó' ìïõ êáé ôï âïôÜíé»
95 ¼ñïé ðïõ óõíáíôÜìå óôç ËáúêÞ ÈåñáðåõôéêÞ ¼ðùò ðñïáíáöÝñèçêå, åêôüò áðü ôá âüôáíá ìå éäéüôçôåò ùöÝëéìåò ãéá ôï áíèñþ- ðéíï óþìá êáé øõ÷Þ, õðÜñ÷ïõí êáé ôá åðéæÞìéá, ôá æéæÜíéá Þ, üðùò ôá áðïêáëåß ï ¼ìçñïò, ôá «áíäñïöüíá», Þ «èõìïöèüñá» öÜñìáêá, äçëçôçñéþäç, äçëáäÞ, âü- ôáíá ìå ôá ïðïßá åðÜëåéöáí ôá âÝëç Þ äçëçôçñßáæáí ôçí ôñïöÞ. Ôá «Þðéá Þ ÏäõíÞöáôá» öÜñìáêá Þôáí êáé ðáõóßðïíá6. Ôá «ëõãñÜ»7 Þ «êáêÜ» öÜñìáêá Þôáí åêåßíá ðïõ ðñïêáëïýóáí áìíçóßá. Óôçí ÉëéÜäá ôïõ OìÞñïõ, Å 401-402 áíáöÝñåôáé ùò èåñáðåõôÞò ï ÐáéÞùí, ï ïðïßïò èåñÜðåõóå óôïí ¼ëõìðï ôá ôñáýìáôá ôïõ ¢ñç ìå âüôáíá ïäõíÞöáôá: «Ôüôå ï ÐáéÞùíáò áðéèþíôáò ðÜíù óôçí ðëçãÞ âïôÜíéá, ìáëáêôéêÜ, ìå ìéáò ôïí Ýãéáíå´ èíçôüò ìáèÝò äåí Þôáí» (ÊáæáôæÜêçò – ÊáêñéäÞò, 1976). Ãé' áõôü ï ÐáéÞùí êáëåßôáé êáé «ÐïëõöÜìáêïò» êáé ôï üíïìÜ ôïõ «ÐáéÞùí» Þ ç ëÝîç «ðáéþí» óôá ìåôáïìçñéêÜ ÷ñüíéá ðÞñå ôç óçìáóßá ôïõ «óùôÞñïò». Ôá âüôáíá áðü ôçí áñ÷áéüôçôá ìÝ÷ñé óÞìåñá Ýðáéîáí ôï ðñþôï ñüëï óõììåôÝ- ÷ïíôáò óôç æùÞ êáé ôçí õãåßá ôùí áíèñþðùí, êáèïñßæïíôáò êáé ôçí ðïñåßá ôçò ðáñá- äïóéáêÞò éáôñéêÞò. Ç «âïôáíïèåñáðåßá» ãåííÞèçêå ìáæß ìå ôïí Üíèñùðï. Áðü áñ÷áéïôÜôùí, âÝâáéá, ÷ñüíùí ìÝ÷ñé êáé ðñüóöáôá ïé ëáúêïß/-Ýò èåñáðåõ- ôÝò/ôñéåò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôç ìÝèïäï ôçò åðÜëåéøçò ôùí âïôÜíùí óôéò ðÜó÷ïõóåò ðåñéï÷Ýò ùò Ýìðëáóôñá, «êáôÜðëáóìá», êáèþò Ýíôïíç Þôáí ç ðßóôç üôé ïé äñáóôé- êÝò ôïõò ïõóßåò èá åéó÷ùñÞóïõí óôïí ïñãáíéóìü ÷Üñç óôçí áðïññïöçôéêÞ éêáíü- ôçôá ôïõ äÝñìáôïò. Áîßæåé íá óçìåéùèåß åäþ üôé ëáúêïß/Ýò èåñáðåõôÝò/ôñéåò äåí Þôáí ìüíï üóïé ãíþñéæáí êáé óõíÝóôçíáí âüôáíá, áëëÜ êáé áõôïß ðïõ Ýêïâáí êáé ìÜæåõáí ôá öáñìáêåõôéêÜ öõôÜ êáé ôéò ñßæåò ôïõò, ïé ëåãüìåíïé «ñéæïôüìïé». Åðß- óçò, õðÞñ÷áí êáé ïé «öáñìáêïðþëáé» Þ «öáñìáêïôñßöôåò» óôç ãëþóóá ôïõ ëáïý, ïé ïðïßïé ðùëïýóáí öáñìáêåõôéêÜ öõôÜ Þ öÜñìáêá ðïéçìÝíá áðü âüôáíá. Óýìöùíá, ìÜëéóôá ìå ôïí Çñüäïôï (Êáñáìðåëüðïõëïò, 2003), ç èåñáðåõôéêÞ äé- äáóêüôáí áðü ôéò ÁóêëçðéÜäåò, ïé ïðïßåò ìåôÝäéäáí óôïõò áðïãüíïõò ôïõò ôéò ãíþóåéò ôïõò ìõóôéêÜ, áëëÜ êáé áðü ôïõò ðåñéïäåõôÝò, ôïõò ðëáíþäéïõò èåñá- ðåõôÝò, êáé áðü ôïõò éáôñïóïöéóôÝò. ÕðÞñ÷áí áêüìç ïé óôñáôéùôéêïß ãéáôñïß, ïé áëåéðôÝò Þ ìåéãìáôïðþëåò, ïé ïðïßïé êõñßùò åìðïñåýïíôáí öÜñìáêá, åýïóìá ðá- ñáóêåõÜóìáôá, áëëÜ êáé äçëçôÞñéá, ïé öáñìáêåßò Þ ïé öáñìáêßäåò ãõíáßêåò,
6. ÏäõíÞöáôïò < ïäýíç + öá-, öåí- < éùí. êáé åðéêüò ôýðïò: öïíåýò –Þïò, ç öïíÞ = öüíïò, ï öüíïò < èåìáôéêü ôýðï öåí- : óôçí ðïßçóç óçìáßíåé á) ôï üñãáíï ôïõ öüíïõ, ôï äüñõ â) ôçí áéôßá ôïõ öüíïõ, ôïõ èáíÜôïõ ã) ôï áßìá ðïõ ÷ýèçêå áðü ôï öüíï. ÅðïìÝíùò, ç ëÝîç ïäõíÞöáôïò óçìáßíåé ï ôáò ïäýíáò öïíåýùí, êáôáðáýùí, êáôáðñáûíùí, ï ðáõóßðïíïò (Ðáíôáæßäïõ, - ).
7. Ëçãñüò = ëõðçñüò, Üèëéïò, åëååéíüò, äõóôõ÷Þò. «ëõãñÜ ôåëïýóéí ïé èåïß» = ðÝìðïõóé äõóôõ÷ßáò, äåéíïðáèÞìá- ôá. Ðñüêåéôáé ãéá äñüãåò ìå äñÜóç áíôé÷ïëéíåñãéêÞ êáé åðßäñáóç øõ÷ïðëçãéêÞ. [äñüãç = öáñìáêåõôéêü ðáñáóêåýáóìá, < ãáëë. Drogue Þ ïëë. Droog= îçñüò óôåãíüò < ïëë. Droge (vate) = óôåãíÜ (âáñÝëéá), ìôö = «Üíåõ ðåñéå÷ïìÝíïõ êáé áîßáò» Þ éôáë. Droga = íáñêùôéêÞ ïõóßá, áñ÷éêÞ óçìáóßá «áñùìáôéêÞ ïõóßá Þ óêüíç Þ < áñáâ. durawa = «ìðÜëá óéôçñþí» (Ìðáìðéíéþôçò, Ã., 2010).
96 óõëëïãåßò êõñßùò ôùí âïôÜíùí, ïé êáôïðéíÝò ëáúêÝò ãéÜôñéóóåò, ïé ìõñïðþëåò, ðùëçôÝò ìýñùí, áëïéöþí êáé èõìéáìÜôùí, êáé ïé ìáßåò, ïé ïðïßåò ìåôáîý ôùí Üëëùí åíäéáöÝñïíôáí êáé ãéá ôá åêôñùôéêÜ öÜñìáêá, ðñïêåéìÝíïõ íá äéáêïðåß ìéá áíåðéèýìçôç åãêõìïóýíç. Áîßæåé íá ôïíéóôåß üôé êõñßùò ïé ãõíáßêåò êáôáãßíïíôáí ìå ôç ëáúêÞ èåñáðåõôéêÞ, ìéá êáé ç åíáó÷üëçóç ìå «ôá ôïõ ïßêïõ» ôéò õðï÷ñÝùíå íá áó÷ïëïýíôáé ïé ßäéåò áõôÝò ìå ôïí áóèåíÞ êáé íá ôïõ ðáñÝ÷ïõí ôçí äÝïõóá áñùãÞ êáé ðåñßèáëøç. Ãéá ôï ëüãï áõôü ïé ãõíáßêåò «äéáðñÝðïõí» êáé óôç ëáúêÞ èåñáðåõ- ôéêÞ. «Ìå ôç ëáúêÞ èåñáðåõôéêÞ áó÷ïëÞèçêáí ôüóï Üíäñåò üóï êáé ãõíáßêåò êáé åßíáé õðáñêôÞ ìéá êáôÜ öýëá äéáßñåóÞ ôçò» (Ãêáóïýêá, 2008:154). Ïé Üíäñåò Þôáí êõñßùò ïé ïñèïðåäéêïß, ÷åéñïýñãïé, ïäïíôßáôñïé, åíþ ïé ãõíáßêåò ãåíéêïß ðáèïëü- ãïé, êáé ìáßåò. Åßíáé êõñßùò, áõôÝò ðïõ èá öñïíôßóïõí ãéá ôç óõëëïãÞ âïôÜíùí. Êáèïäçãïýìåíåò áðü ôï Ýíóôéêôï êáé ôçí ðáñáôÞñçóç, äéáðßóôùóáí áö' åíüò ôéò èñåðôéêÝò éäéüôçôåò ôùí äéáöüñùí öõôþí êáé êáñðþí ôçò ãçò, áö' åôÝñïõ ôéò öáñ- ìáêåõôéêÝò ôïõò éäéüôçôåò, ôüóï áõôÝò ðïõ åðéäñïýí èåôéêÜ êáé Ý÷ïõí åõåñãåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá, üóï êáé áõôÝò ðïõ äñïõí áñíçôéêÜ êáé Ý÷ïõí âëáðôéêÝò óõíÝðåéåò ãéá ôïí áíèñþðéíï ïñãáíéóìü 8 (ÂïëáíÜêçò, 2003). Ôá ÷ñçóéìïðïéïýóáí áêüìç ãéá ôçí åêðëÞñùóç åðéèõìéþí êáé ðñïóäïêéþí (Ãêáóïýêá, 2006). Óõìðáñßóôáíôï ðÜ- íôïôå ôéò ëå÷þíåò, ôá ðáéäéÜ êáé ôïõò çëéêéùìÝíïõò. ¹ôáí, áêüìç, êáé ïé öáñìá- êïðïéïß: áöïý óõíÝëåãáí ôá ðïéêßëá âüôáíá, ôá ÷ñçóéìïðïéïýóáí ìå ðïéêßëïõò ôñüðïõò9. Åßôå ôá Ýâñáæáí êáé Ýðéíáí ôï áöÝøçìá, åßôå ôá åðÝèåôáí ÷ëùñÜ Þ øçìÝ- íá óôéò ðëçãÝò Þ ôá ðÜó÷ïíôá ìÝëç, åßôå ðáñáóêåýáæáí ÷õëïýò, êáôáðüôéá êáé áëïéöÝò (ÂïëáíÜêçò, 2003). Ôï öáñìáêåßï ôçò öýóçò áðïôåëïýóå ôïí âáóéêü åîï- ðëéóìü ãéá ôéò ðñáêôéêÝò ãéÜôñéóóåò. ÁíáëõôéêÜ ïé éäéüôçôåò ìåñéêþí âïôÜíùí Ôá óçìáíôéêüôåñá áñùìáôéêÜ öõôÜ åßíáé ï ìáúíôáíüò, ï äõüóìïò, ôï óêüñäï, ôï êñåììýäé, ç ñßãáíç, áëëÜ êáé ç äÜöíç, ç ìáíôæïõñÜíá, ôï äåíôñïëßâáíï, ôï öáóêü- ìçëï, ç ëåâÜíôá, ç âáëåñéÜíá, ç ìÝíôá, ôá íÜíá (åßäïò óðáíáêéïý) êáé ðïëëÜ Üëëá. Ï ìáúíôáíüò åíäåßêíõôáé óôçí áíáéìßá, ï äõüóìïò êáôáðñáàíåé ôïí ëüîõãêá êáé ôçí äõóðåøßá, ï âáóéëéêüò ôç æáëÜäá êáé ôç íáõôßá, ôï äåíôñïëßâáíï ôïõò ðüíïõò ôçò ðåñéüäïõ, ôï öáóêüìçëï ôïí ðïíïêÝöáëï êáé ôçí ñéíéêÞ êáôáññïÞ, ôï èõìÜñé ôéò
8. Ôá ôïîéêÜ êáé äçëçôçñéþäç öõôÜ óôç öýóç åßíáé ó÷åôéêÜ ïëéãÜñéèìá. Åßíáé áîéïóçìåßùôï üôé ôá æþá, ïäçãïýìåíá áðü Ýíóôéêôï äåí ôñþíå áðü áõôÜ ôá öõôÜ Þ áðü ôïõò êáñðïýò ôïõò. ÅîÜëëïõ, ç óçìáóßá ôçò ëÝîçò öÜñìáêï åßíáé äéðëÞ: óêåýáóìá ìå åõåñãåôéêÝò Þ âëáâåñÝò, áêüìá êáé èáíáôçöüñåò, éäéüôçôåò (ÃáóðáñÜêçò, 2003:103). Óõ÷íÜ ôï öáñìÜêé ôï ÷ñçóéìïðïéïýóáí ïé áõôü÷åéñåò Ýðåéôá áðü åñùôéêÝò áðïãïçôåýóåéò Þ åîáéôßáò ôçò êáôáêñéôéêÞò êáé áðïññéðôéêÞò óõìðåñéöïñÜò ôçò êïéíùíßáò. ÁöïñÜ êõñßùò ôéò êüñåò Þ ôéò íåáñÝò ãõíáßêåò ðïõ åß÷áí ðáñÜíïìåò Þ áíôéêáíïíéêÝò åñùôéêÝò ó÷Ýóåéò (Ðõëáñéíüò, 2003:503).
9. ÅõÜããåëïò ÓêïõâáñÜò, (1965-1966: 71) ìáãéêÜ êáé éáôñïóïöéêÜ åñáíßóìáôá åê èåóóáëéêïý êþäéêïò, Åðåô. ÊÝíôñïõ Ëáïãñáößáò. Ôüì. 18-19
97 êåöáëáëãßåò, ôï óêüñäï åðáíáöÝñåé ôçí ðßåóç ôùí õðåñôáóéêþí óôá öõóéïëïãéêÜ åðßðåäá. Ðéï áíáëõôéêÜ: Ç âáëåñéÜíá, Valeriana officinalis, åßíáé öõôü ôçò ïéêïãÝíåéáò Âáëåñéáíïåéäþí - Valerianaceae. Ôï üíïìÜ ôçò Ý÷åé ëáôéíéêÞ ðñïÝëåõóç, áðü ôï ñÞìá valeo ðïõ óçìáßíåé «õãéáßíù», êáé áðáñÝìöáôï valere ðïõ óçìáßíåé «õãåßá» Þ «äýíáìç». Ôï üíïìÜ ôïõ ìðïñåß íá åßíáé åíäåéêôéêü ôüóï ôçò èåñáðåõôéêÞò ôïõ äýíáìçò, üóï êáé ôçò äõíáôÞò, Ýíôïíçò ïóìÞò. Öçìßæåôáé ãéá ôïí Þñåìï ýðíï ðïõ ðñïóöÝñåé, êáèþò äñá ìå ôñüðï þóôå ï ýðíïò íá ìïéÜæåé öõóéïëïãéêüò. Áêüìç, ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ðñïâëÞìáôá óôï Ýíôåñï, âïçèÜ óôçí áíôéìåôþðéóç êõóôéêþí äõóëåéôïõñãéþí, åíôåñéêþí åíï÷ëÞóåùí Ýùò êáé åðþäõíùí åíôåñéêþí óðáóìþí. Óôï ðáñåëèüí ÷ñç- óéìïðïéïýíôáí êáé ãéá áóèåíåßò ìå åðéëçøßá. Ç ìÝíôá, Mentha, åßíáé ðïþäåò öõôü ìå ÷áñáêôçñéóôéêü åõ÷Üñéóôï Üñùìá. ÕðÜñ÷ïõí ãåíéêÜ 26 åßäç ìÝíôáò10, ïêôþ áðü ôá ïðïßá õðÜñ÷ïõí óôçí åëëçíéêÞ ÷ëùñßäá êáé 5 áíáöÝñïíôáé áðü ôïí Strid óôç ÷ëùñßäá ôïõ Ïëýìðïõ: Mentha pulegium, ôï ãíùóôü öëçóêïýíé, Mentha longifolia, ï áãñéïäõüóìïò, Mentha aqua- tica, Mentha verticillata, Mentha arvensis. Áðü ôá îåñÜ öýëëá ôïõ äõüóìïõ ðáñá- óêåõÜæåôáé áöÝøçìá ìå éäéüôçôåò ôïíùôéêÝò, äéåãåñôéêÝò êáé áíôéóðáóìùäéêÝò, êáôáðñáûíôéêÝò, êáôÜ ôçò äõóðåøßáò, ôùí íåõñéêþí äéáôáñá÷þí, ôá÷õêáñäéþí, ðüíùí óôï óôïìÜ÷é êáé ôç ÷ïëçäü÷ï êýóôç. Ïé áñ÷áßïé ôï ÷ñçóéìïðïéïýóáí ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ìýñïõ áëëÜ êáé ãéá ÐáñáóêåõÞ öáñìÜêùí. Ï Äéïóêïõñßäçò, ï Éððï- êñÜôçò êáé ï Ðëßíéïò Ýêáíáí ëüãï ãéá ôçí öáñìáêåõôéêÞ ôïõ áîßá êáé ùñáéüôáôï ÜñùìÜ ôïõ. Ç Mentha pulegium, ôï ãíùóôü öëçóêïýíé, óõìâÜëëåé óôçí ðåñßïäï, êáé ãéá ôï ëüãï áõôü äåí ðñÝðåé íá ãßíåôáé ÷ñÞóç üôáí áíáìÝíåôáé åãêõìïóýíç Þ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò êýçóçò. Ôï öëçóêïýíé, ìå ôçí åðéóôçìïíéêÞ ïíïìáóßá Mentha pulegium, ìðáßíåé óå êñÝáò, ðáôÜôåò êáé óÜëôóåò êáé åíäåßêíõôáé óå ðáèÞóåéò óôïìÜ÷ïõ êáé åíôÝñïõ, âïçèÜ óôçí êõêëïöïñßá ôïõ áßìáôïò, åßíáé áöñïäéóéáêü êáé åììçíáãùãü. Ôï ôóÜé ôïõ Ïëýìðïõ (Sideritis cardica) åßíáé âüôáíï åîáéñåôéêÞò ðïéüôçôáò, ãåý- óåùò, áñþìáôïò êáé áíáìöéóâÞôçôùí èåñáðåõôéêþí éäéïôÞôùí. Óôç ëáúêÞ èåñá- ðåõôéêÞ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ùò åõóôüìá÷ï, èåñìáíôéêü, ôïíùôéêü, äéïõñçôéêü êáé áðï- ôïîéíùôéêü. Ôï áöÝøçìá áðü ôá õðÝñãåéá ôìÞìáôá ôïõ öõôïý ÷ñçóéìïðïéåßôáé óå ðåñéðôþóåéò êñõïëïãçìÜôùí, ðáèÞóåéò ôïõ áíáðíåõóôéêïý êáé ïõñïðïéçôéêïý óõ- óôÞìáôïò. Óå óõíäõáóìü ìå îõëáñÜêéá êáíÝëëáò êáé ìÝëé âïçèÜåé óôçí êáôáðñÜ- õíóç ôïõ âÞ÷á, êáèþò Ý÷åé ìáëáêôéêÝò êáé áíôéóçðôéêÝò éäéüôçôåò. Áêüìç èåùñåßôáé åöéäñùôéêü, áíôéåñåèéóôéêü êáé áíôéáíáéìéêü, ãéáôß ðåñéÝ÷åé Fe (Floca et al., 1981).
10. Mentha aquatica, Mentha arvensis, Mentha asiatica, Mentha australis, Mentha Canadensis, Mentha cervina, Mentha citrate, Mentha crispate, Mentha cunninghami, Mentha dahurica, Mentha diemenica, Mentha gattefossei, Mentha grandiflora, Mentha haplocalyx, Mentha japonica, Mentha kopetdaghensis, Mentha laxiflora, Mentha longifolia, Mentha nemorosa, Mentha pulegium, Mentha requienii, Mentha sachalinensis, Mentha satureioides, Mentha spicata, óõí. Mentha viridis, Mentha suaveolens, Mentha vagans.
98 ÏñãáíïëçðôéêÜ åßíáé ùò ñüöçìá ðïëý åýãåõóôï, ðßíåôáé æåóôü Þ êñýï. Ïé áíèï- öüñïé âëáóôïß îåñáßíïíôáé, þóôå íá ìðïñïýí íá áðïèçêåõôïýí êáé íá äéáôçñç- èïýí ãéá ìåãÜëï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá.
Óôï óçìåßï áõôü èá åéóÝëèù óå Ýíá èÝìá ðïõ áöïñÜ Üìåóá ôéò ãõíáßêåò, Ýììåóá üëïõò ìáò. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí åììçíüðáõóç êáé ôéò óõíÝðåéÝò ôçò. Ç êëéìáêôÞñéïò êáé ç åììçíüðáõóç, áí êáé åßíáé öõóéêü öáéíüìåíï óôç æùÞ ôçò ãõíáßêáò, óå ðïëëÜ Üôïìá ðñïêáëåß Ýíá óýíïëï óõìðôùìÜôùí áðü Þðéá Ýùò êáé åíï÷ëçôéêÜ, ôá ïðïßá ðñïóâÜëëïõí ôçí ðïéüôçôá ôçò æùÞò ôïõò11. Óôéò ïñãáíéêÝò åðéðôþóåéò ðñïóôß- èåíôáé êáé ïé íåõñïøõ÷éêÝò, üðùò êáôÜèëéøç áßóèçìá êüðùóçò, åõåñåèéóôéêüôçôá, Alzheimer, ðôþóç ôçò libido. Êáé êÜôé áêüìá ðïëý óçìáíôéêü. ÊáôÜ ôçí áíáðá- ñáãùãéêÞ çëéêßá, ïé ãõíáßêåò åìöáíßæïõí óçìáíôéêÜ ÷áìçëüôåñç óõ÷íüôçôá êáñ- äéáããåéáêþí ðáèÞóåùí êáé åìöñáãìÜôùí ôïõ ìõïêáñäßïõ áðü ü,ôé ïé Üíäñåò. ÌåôÜ áðü ìßá äåêáåôßá ðåñßðïõ, ç óõ÷íüôçôá ôùí êáñäéáêþí ðáèÞóåùí ðáñïõ- óéÜæåé åíôõðùóéáêÞ áýîçóç, óå óçìåßï ðïõ íá åîéóþíåôáé ìå ôç óõ÷íüôçôá ðïõ åìöáíßæïõí ïé Üíäñåò. Ôá êáñäéáããåéáêÜ íïóÞìáôá áðïôåëïýí ôçí êõñßá áéôßá èá- íÜôïõ ãõíáéêþí çëéêßáò 65 åôþí ðåñßðïõ. Ðéóôåýåôáé üôé ç ìåßùóç ôùí ïéóôñï- ãüíùí, ðïõ ðáñáôçñåßôáé êáôÜ ôçí åììçíüðáõóç, áðïôåëåß Ýíá óçìáíôéêü ðáñÜ- ãïíôá ãéá ôçí áýîçóç ôçò óõ÷íüôçôáò ôùí êáñäéáããåéáêþí ðáèÞóåùí. ÁëëÜ ïé åðé- ðôþóåéò ôçò åììçíüðáõóçò áöïñïýí êáé ôï ìõïóêåëåôéêü óýóôçìá. Ï Ðáãêüóìéïò ïñãáíéóìüò õãåßáò (W.H.O.) ôç ÷áñáêôçñßæåé óéùðçëÞ åðéäçìßá, ç ïðïßá åîáðëþ- íåôáé ìå ôá÷ýôáôï ñõèìü. Ç ìåôåììçíïðáõóéáêÞ ïóôåïðüñùóç åìöáíßæåôáé óå ìåãáëýôåñï ðïóïóôü óå ãõíáßêåò Üíù ôùí 50 åôþí êáé ðñïêáëåßôáé áðü ôç ìåßùóç ôùí åðéðÝäùí ôùí ïéóôñïãüíùí. Õðïëïãßæåôáé üôé 10 åê. ìåôåììçíïðáõóéáêÝò ãõ- íáßêåò ðÜó÷ïõí áðü ïóôåïðüñùóç êáé 25 åê. áðü ïóôåïðåíßá áõôÞ ôç óôéãìÞ óôéò Ç.Ð.Á.
Ç èåñáðåõôéêÞ áãùãÞ ðïõ áêïëïõèåßôáé ðåñéëáìâÜíåé ïñìïíéêÞ èåñáðåßá õðïêáôÜóôáóçò ìå ïéóôñïãüíá, ç ïðïßá, üìùò, üðùò äéáðéóôþèçêå ôåëåõôáßá, óõíïäåýåôáé áðü óïâáñÝò ðáñåíÝñãåéåò. ¸÷åé åíï÷ïðïéçèåß ãéá áõîçìÝíç ðéèáíüôçôá åìöÜíéóçò êáñêßíïõ ìáóôïý êáé åíäïìçôñßïõ, äçìéïõñãßáò èñüìâùí êáé ðíåõìïíéêïý ïéäÞìáôïò.
ÁõôÜ ôá ðñïâëÞìáôá Ý÷ïõí ïäçãÞóåé ôçí åðéóôçìïíéêÞ êïéíüôçôá óå Ýñåõíåò ìå
11. «Ç óçìáíôéêÞ ìåßùóç ôùí ùïèçêéêþí ïéóôñïãüíùí åõèýíåôáé ãéá ôçí åìöÜíéóç áëëáãþí óå ðïëëÜ üñãáíá - óõóôÞìáôá êáé ãåíéêüôåñá óôçí æùÞ ôçò åììçíïðáõóéáêÞò ãõíáßêáò. Ç ìåßùóç áõôÞ, åêôüò ôùí åíï÷ëçôéêþí óõìðôùìÜôùí, ôá ïðïßá ôáëáéðùñïýí ôç ãõíáßêá ìå ôçí åßóïäü ôçò óôçí êëéìáêôçñéáêÞ ðåñßïäï, åõèýíïíôáé åðßóçò êáé ãéá «áóõìðôùìáôéêÝò» - ýðïõëåò åðéðôþóåéò ðïõ åðçñåÜæïõí ðïëëÜ üñãáíá - óõóôÞìáôá, üðùò ôïí êüëðï, ôç ìÞôñá, ôçí ïõñÞèñá, ôçí ïõñïäü÷ï êýóôç, ôïí ìáóôü, ôï äÝñìá, ôçí êáñäéÜ êáé ôá áããåßá. Ãßíåôáé êáôáíïçôü üôé, ìå ôÝôïéá åðßäñáóç óå áõôÞ ôçí ðëåéÜäá ïñãÜíùí - óõóôçìÜôùí, ç ðéèáíüôçôá íá ðáñïõóéáóôïýí åðéêßíäõíåò óõíèÞêåò ãéá ôçí õãåßá êáé ãéá ôçí ðïéüôçôá æùÞò ôçò åììçíïðáõóéáêÞò ãõíáßêáò åßíáé áõîçìÝíç» (Óôáìáôüðïõëïò & Üëë., 2007). 99 óêïðü ôçí áíáæÞôçóç ìÝóùí ãéá ôçí áíôéìåôþðéóÞ ôïõò. Áðü ôçí Ðáãêüóìéá ÏñãÜíùóç Õãåßáò åêôéìÜôáé üôé ôï 80% ôùí êáñäéáêþí íïóçìÜôùí ìðïñïýí íá áðïöåõ÷èïýí ìå óùóôÞ äéáôñïöÞ êáé áëëáãÝò óôïí ôñüðï æùÞò. Ï ëüãïò áöïñÜ ôá «öõôï-ïéóôñïãüíá», äçëáäÞ öõóéêÜ ìüñéá áðü öõôéêïýò ïñãáíéóìïýò ôá ïðïßá åéóÝñ÷ïíôáé óôï óþìá êõñßùò ìå ôçí ôñïöÞ. Ïé åðéóôÞìïíåò Ý÷ïõí áíé÷íåýóåé óå ðåñéóóüôåñá áðü 300 ðñïúüíôá öõôéêÞò ðñïÝëåõóçò ôçí éêáíüôçôá åíåñãïðïßçóçò ôïõ ïéóôñïãïíéêïý õðïäï÷Ýá êáé ïéóôñïãüíï Þ áíôé-ïéóôñïãüíï äñÜóç. Ôï ôñéöýë- ëé, Trifolium pretence ôçò ïéêïãÝíåéáò Leguminosae, ðïõ öýåôáé óôïí ¼ëõìðï åßíáé ðëïýóéï óå éóïâëáâüíåò, äçëáäÞ ÷çìéêÝò ïõóßåò ðïõ äéáèÝôïõí ïéóôñïãïíéêüôçôá êáé Ý÷ïõí åêðïíçèåß ðïëëÝò ìåëÝôåò ãéá ôçí äéáðßóôùóç ôùí ïéóôñïãïíéêþí éäéï- ôÞôùí ôùí åê÷õëéóìÜôùí ôïõ. ÅñãáóôçñéáêÝò êáé êëéíéêÝò ìåëÝôåò, áîéïðïéïýìåíåò êáé ôéò ðëçñïöïñßåò áðü ôç ëáúêÞ èåñáðåõôéêÞ, áðÝäåéîáí êáé áíÝäåéîáí ôïí óðïõ- äáßï êáé óùôÞñéï ñüëï ôùí öõôïïéóôñïãüíùí. Óôá ðëáßóéá ôùí ìåëåôþí áõôþí Ý- ÷ïõí âñåèåß äåäïìÝíá êáé ðåñéãñáöÝò ãéá ôçí åììçíáãùãü äñÜóç äéáöüñùí öõôþí ôïõ Ïëýìðïõ, üðùò ç Üãñéá äáõêéÜ Þ áóôáöõëßíïò - Daucus carota ôçò ïéê. Umbelliferae, ç öáóêïìçëéÜ - Salvia frutcosa ïéê. Labiatae êáé ôï ãëõöþíé - Calamintha nepeta ïéê. Labiatae. Ôï ôåëåõôáßï, åßíáé Ýíá åßäïò ìÝíôáò ìå ôï üíïìá Mentha Rotundifolia, ãíùóôü åðßóçò êáé ùò ÃëÞ÷ùí, Ãëõöþíé Þ Êáëáìßèñá.
Ìåôáîý ôùí öõôþí ãéá ôï ïðïßï ãßíåôáé áíáöïñÜ êáé óôá áñ÷áßá êåßìåíá åßíáé êáé ôï åßäïò Vitex agnus-castus (Verbenaceae), ç ãíùóôÞ ìáò ëõãáñéÜ. Ãéá ôç ëõãáñéÜ ãßíåôáé éäéáßôåñïò ëüãïò óôï Ýñãï ôïõ «ðåñéþíõìïõ éáôñïöéëüóïöïõ Äéïóêïõñß- äïõ Ðåñß ¾ëçò ÉáôñéêÞò, ðïõ áíÜãåôáé óôïí ðñþôï áéþíá ì.×. êáé áðïôåëåß ôçí ðëÝïí åìðåñéóôáôùìÝíç êáôáãñáöÞ öõóéêþí öáñìáêåõôéêþí ðñþôùí õëþí êáé áíáëõôéêþí óõíôáãþí ãéá ôç ÷ñÞóç ôïõò, áðïôÝëåóå ôç âÜóç ôçò öáñìáêïëïãßáò êáé Þôáí óå ÷ñÞóç ãéá 15 ðåñßðïõ áéþíåò» (Ìé÷áçëßäçò, 1997)12.
12. Ï Äéïóêïõñßäçò áíáöÝñåé: «…ç Üãíïò Þ ëýãïò èÜìíïò åóôß äåíäñþäçò, ðïõ öõôñþíåé äßðëá óå ðïôÜìéá êáé ðåôñþäåéò ðåñéï÷Ýò êáé ÷áñÜäñåò, ìå êëáäéÜ ðïõ óðÜíå äýóêïëá, öýëëá óáí ôçò åëéÜò, ðéï ìáëáêÜ üìùò. ¢ëëç âãÜæåé ëåõêü Üíèïò ìáæß ìå ìéá åëáöñéÜ ðïñöõñüôçôá, åíþ Üëëç âãÜæåé ðïñöõñü, êáé óðüñï óáí ôï ðéðÝñé… ¼ôáí ðßíåôáé óå ðïóüôçôá ìéáò äñá÷ìÞò ìáæß ìå êñáóß, êáôåâÜæåé ãÜëá êáé ðñïêáëåß ôçí Ýììçíï ñýóç…Ôï áöÝøçìá ôïõ ßäéïõ ôïõ öõôïý êáé ôïõ êáñðïý âïçèÜ ôéò ðáèÞóåéò êáé ôéò öëåãìïíÝò ôçò ìÞôñáò ìå áôìüëïõôñá ôùí ãõíáéêåßùí ïñãÜíùí. Ï óðüñïò üôáí ðßíåôáé ìáæß ìå ãëÞ÷ùíá (ôï öëéóêïýíé-ï ãëÞ÷ùí ï çäýïóìïò) êáé ãßíåôáé õðïêáðíéóôüò êáé åéóÜãåôáé ìå âýóìá, ðñïêáëåß ôçí Ýììçíï êÜèáñóç, åíþ ùò êáôÜðëáóìá äéáëýåé ôïí ðïíïêÝöáëï, êáé ãßíïíôáé ðëýóåéò ìå áõôüí ìáæß ìå îýäé êáé ëÜäé óå üóïõò Ý÷ïõí ëÞèáñãï êáé öñåíßôéäá.
¸÷åé ïíïìáóôåß "Üãíïò", åðåéäÞ ïé ãõíáßêåò ðïõ ðáñÝìåíáí áãíÝò êáôÜ ôá Èåóìïöüñéá,(ç óðïõäáéüôåñç ãéïñôÞ óôçí áñ÷áßá ÅëëÜäá ðïõ ãßíïíôáí êáôÜ ôïí ìÞíá Ðõáíåøßùíá ôïõ Áôôéêïý Ýôïõò, ðñïò ôéìÞí ôçò ÄÞìçôñáò - ôçò ÈåÜò ðïõ åéóÞãáãå ôïõò èåóìïýò - åî ïõ êáé "Èåóìïöüñéá"-êáé ôïõò íüìïõò ôïõ åîåõãåíéóìÝíïõ âßïõ, ìåôåß÷áí ìüíï ãõíáßêåò, ïé ïðïßåò êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò ãéïñôÞ äåí åß÷áí ïõäåìßá åðéêïéíùíßá ìå ôïõò óõæýãïõò ôïõò, åíþ ôá óôñþìáôá áðü åðéëåêôéêÜ ÷üñôá êáé êëáäéÜ ðÜíù óôá ïðïßá êïéìïýíôáí åß÷áí êáèáñôéêÞ äýíáìç êáé êáôáëõôéêÞ åðßäñáóç ðÜíù ôïõò) ôç ÷ñçóéìïðïéïýóáí ùò óôñþìá, ëÝãåôáé ìÜëéóôá "ëõãáñéÜ", åðåéäÞ ôá êëáäéÜ ôçò åßíáé åõëýãéóôá..», åêöñÜæåé ôçí åõëõãéóßá ôùí êëùíáñéþí. (http://botanologia.blogspot.com/2011/01/blog- post_06.html), (Ðáðáäüðïõëïò, Ã., _). ÓõíäÝåôáé, ëïéðüí, ãéá ôïí Ýëåã÷ï ôùí óåîïõáëéêþí åðéèõìéþí, ôçí áíáêïýöéóç ôçò ìçôñáëãßáò, ôçò èåñáðåßáò ôïõ ðñïåììçíïññõóéáêïý óõíäñüìïõ, ôçò êõêëéêÞò ìáóôáëãßáò, ôçò óôåéñüôçôáò, ôçò ïóôåïðåíßáò.
100 Ç ëõãáñéÜ óõíéóôÜôáé «óôç äåõôåñïãåíÞ åììçíüññïéá, óôï ðñïåììçíïñõóéáêü óýíäñïìï, ôï ïðïßï ôáëáéðùñåß ðåñßðïõ ôï 40% ôùí ãõíáéêþí, áíáêïõößæåé áðü ôïí ìåôåùñéóìü, ôçí êáôÜèëéøç, ôçí åõåñåèéóôüôçôá, ôçí áûðíßá, óôç äõóìçíüñ- ñïéá, óå ðåñéðôþóåéò éíïìõùìÜôùí ôçò ìÞôñáò, óôçí áìçíüññïéá, óôçí ãõíáéêåßá áêìÞ, óå ðåñéðôþóåéò ÷áìçëÞò ðñïãåóôåñüíçò, åîéóïññïðåß ôá åðßðåäá ïéóôñïãü- íùí-ðñïãåóôåñüíçò. Êé åíþ ôï ßäéï ôï âüôáíï äåí åßíáé ïñìüíç, Ýììåóá áõîÜíåé ôá åðßðåäá ôçò ðñïãåóôåñüíçò, ìåôáôïðßæïíôáò ôçí áíáëïãßá ïéóôñïãüíùí - ðñïãå- óôåñüíçò õðÝñ ôçò ðñïãåóôåñüíçò. Áêüìç åßíáé Üìåóç ç ó÷Ýóç ôçò ëõãáñéÜò ìå ôçí ù÷ñéíéêÞ áíåðÜñêåéá, óôï óýíäñïìï ðïëõêõóôéêþí ùïèçêþí, ôï ïðïßï ôáëáéðùñåß ôï 7-10% ðåñßðïõ ôùí ãõíáéêþí, ôçí óôåéñüôçôá ç ïðïßá ïöåßëåôáé óôá ÷áìçëÜ åðß- ðåäá ôçò ðñïãåóôåñüíçò, ôçí ïóôåïðåíßá, ôçí êõêëéêÞ ìáóôáëãßá, ôçí åíäïìçôñß- ùóç, ôá ðñïâëÞìáôá ôçò êëéìáêôçñßïõ, üðùò åõåñåèéóôüôçôá, íåýñá, áûðíßá, ôá óõìðôþìáôá ôçò åììçíüðáõóçò, üðùò åöéäñþóåéò, êüðùóç, áûðíßá, åîÜøåéò, êïëðéêÞ îçñüôçôá. ÂïçèÜåé áêüìá ôï óþìá íá åðáíáêôÞóåé ôçí öõóéêÞ ôïõ é ó ï ñ ñ ï ð ß á ì å ô Ü ô ç í ÷ ñ Þ ó ç á í ô é ó õ ë ë ç ð ô é ê þ í ÷ á ð é þ í . . . » (http://botanologia.blogspot.com/2011/01/blog-post_06.html).
Ç ÖáóêïìçëéÜ åßíáé öõôü áõôïöõÝò, öýåôáé ãåíéêÜ óôç Íüôéá Åõñþðç êáé óôéò ÌåóïãåéáêÝò ÷þñåò. Åßíáé äå êáé ôüóï äéáäåäïìÝíç ç ÷ñÞóç ôïõ öáóêüìçëïõ óôç ÷þñá ìáò, þóôå ïé ÃÜëëïé ôçí ïíïìÜæïõí «ôóÜé ôçò ÅëëÜäáò». ÁíÞêåé óôï ãÝíïò Salvia ôï ïðïßï Ý÷åé ôç ñßæá ôïõ óôï ëáôéíéêü salvo-salvare, ðïõ óçìáßíåé «óþæù». Åßíáé ãíùóôü áðü áñ÷áéïôÜôùí ÷ñüíùí, ôï áíáöÝñïõí ï Äéïóêïõñßäçò, ï ÁÝôéïò, ï ÉððïêñÜôçò êáé ï Ãáëçíüò13. Óôçí ÅëëÜäá óõíáíôÜìå 23 åßäç Salvia êáé óôïí ¼ëõìðï ôï Salvia sclarea, ôï ïðïßï åßíáé ãíùóôü ìå ôï êïéíü üíïìá «áãéÜííçò» êáé «ãïñãüãéáííçò». ¸÷åé äõíáôü Üñùìá êáé õðüðéêñç ãåýóç. ×ñçóéìïðïéåßôáé ìå ôç ìïñöÞ åã÷õìÜôùí, åã÷õëéóìÜôùí êáé âÜììáôïò. Ìå ôç ìïñöÞ ôïõ åã÷ýìáôïò óõóôÞíåôáé óå ðåñéðôþóåéò íåõñéêþí äéáôáñá÷þí, éëßããùí êáé êáôáèëéðôéêþí ôÜóåùí, êáôÜ ôïõ åñåèéóìÝíïõ ëáéìïý êáé ôïõ óôáöõëßôç êÜíïíôáò ãáñãÜñåò. Ôï öáóêüìçëï óå ìéêñÝò ðïóüôçôåò åßíáé äéáöïñçôéêü, ðñïêáëåß åößäñùóç êáé ãéá ôï ëüãï áõôü äßíåôáé êáôÜ ôçò âñïã÷ßôéäáò êáé ôçò ãñßðçò. Áíôßèåôá, óå ìåãÜëåò ðïóüôçôåò åßíáé áíèéäñùôéêü. ÅðéðëÝïí, ñõèìßæåé ôçí Ýììçíç ëåéôïõñãßá, ðáýåé ôçí áìçíüññïéá, ôç äõóìçíüññïéá êáé åíäåßêíõôáé êáôÜ ôùí íåõñáóèåíåéþí. Áêüìç, èåùñåßôáé üôé ïîýíåé ôç äéÜíïéá, ôçí ïîõäÝñêåéá êáé áðáëëÜóóåé áðü êáôáóôÜóåéò íùèñüôçôáò (Ãêüëéïõ, 2008). Èåùñåßôáé åðßóçò üôé ðáñïõóéÜæåé ïéóôñïãïíéêÞ êáé áíôéìõêçôéáêÞ äñÜóç (Carruba et al., 2002, Fournier, 1948). Ùò êáëëõíôéêü ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí ðåñéðïßçóç ôïõ óþìáôïò, ôïõ ôñé÷ùôïý ôçò
13. Óôïí Ìåóáßùíá, ðßóôåõáí üôé üðïéïò Ý÷åé óôï óðßôé ôïõ öáóêïìçëéÜ äåí Ý÷åé ëüãï íá öïâÜôáé ôï èÜíáôï, åéäéêÜ óå ðåñéðôþóåéò åðéäçìßáò, üðùò áõôÞ ôçò ÷ïëÝñáò (ÆáííÝôïõ-ÐáíôåëÞ, 2000). Ïé ÊéíÝæïé ôï ïíüìáæáí «åëëçíéêü âëáóôÜñé» êáé ôï èåùñïýóáí êáëýôåñï áðü ôï ôóÜé, ãé' áõôü êáé áíôÜëëáæáí ôï êéíÝæéêï ôóÜé óå áíáëïãßá äýï ðñïò Ýíá: äýï äÝóìåò êéíÝæéêï ôóÜé ìå ìßá äÝóìç öáóêüìçëï.
101 êåöáëÞò êáé ôïõ äÝñìáôïò. ÐáñáóêåõÜæïíôáé ìÜóêåò ðåñéðïßçóçò ôïõ äÝñìáôïò ôïõ ðñïóþðïõ, ãéáôß åßíáé äñïóéóôéêü êáé åíõäáôéêü êáé ãé' áõôü åõåñãåôéêü, óáìðïõÜí ãéá ôá ìáëëéÜ ðñïóöÝñïíôÜò ôá åëáóôéêüôçôá êáé âåëôéþíïíôáò ôçí õöÞ ôïõò, áéèÝñéá Ýëáéá ðïõ óå óõíäõáóìü ìå Ýëáéá Üëëùí öõôþí Ý÷ïõí áíôéñõôéäéêÞ êáé óõóöéêôéêÞ äñÜóç, ðñïúüíôá êáèáñéóìïý ðñïóþðïõ, áöñüëïõôñá, áñþìáôá, ïäïíôüðáóôåò êáé óôïìáôéêÜ äéáëýìáôá (Ãêüëéïõ, 2008). ÁëëÜ êáé ãéá ôçí ðåñßðôùóç ôïõ äéáâÞôç ç Åèíïöáñìáêïëïãßá óôñÝöåôáé óôç ìåëÝôç üóùí Ý÷ïõí ãñáöôåß áðü ôçí áñ÷áéüôçôá áðü ôïõò éáôñïóïöéóôÝò ìÝ÷ñé ðñüóöáôá áðü ôïõò ëáúêïýò èåñáðåõôÝò. Óýìöùíá ìå Üñèñï öáñìáêïðïéïý, ç ÃáëÜãç, Galega officinalis, öõôü ðïõ, óýìöùíá ìå ôïí Arne Strid14, öýåôáé óôïí ¼ëõìðï, ÷ñçóéìïðïéïýíôáí ùò áíôéäéáâçôéêü óôçí Åõñþðç êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ Ìåóáßùíá. Êáôüðéí åñãáóôçñéáêÝò Ýñåõíåò êáé åðéóôçìïíéêÝò ìåëÝôåò, áðü ôéò ïðïßåò ìÜëéóôá äýï áíÞêùí óå åñåõíçôéêÝò ïìÜäåò ôïõ 1957, áíáêÜëõøáí üôé ìéá Ôñßôç ãåíéÜ ãïõáíéäßíçò Þôáí ðïëý áðïôåëåóìáôéêÞ êáé ìðïñïýóáí íá åíôá÷èåß óå ìéá êáéíïýñãéá êáôçãïñßá áíôéäéáâçôéêþí öáñìÜêùí, «äéåõñýíïíôáò ôçí ðáëÝôá ô ù í ö á ñ ì Ü êù í ó ô çí á í ô é ì å ô þ ð é ó ç ô ï õ ä é á â Þô ç » ( Ì á ñ ßí ï ò , www.ethnopharmacology.gr). Ï éîüò, ôïõ ïðïßïõ ôï åðéóôçìïíéêü üíïìá åßíáé Viscum album, åßíáé ãíùóôü óôïõò áíèñþðïõò ôùí ðüëåùí êõñßùò ìå ôï îåíéêü üíïìá ãêé, áëëÜ áíáöÝñåôáé êáé ìå ôá ïíüìáôá ìåëÜò êáé åëáôÝíéï. Åßíáé öõôü ðáñáóéôéêü óôï Ýëáôï, óôç âåëáíéäéÜ, óôç ìçëéÜ êáé áëëïý. Ïé éäéüôçôÝò ôïõ åßíáé âñï÷ïóðáóìïëõôéêÝò êáé áðï÷ñåìðôéêÝò (ÌéôÜêçò, Ì., -). Ç ìðåëáíôüíá åßíáé Ýíá öõôü ìå åðéóôçìïíéêü Atropa Belladona, ãíùóôü áðü ôçí áñ÷áéüôçôá. Ïé ãõíáßêåò ôï ÷ñçóéìïðïéïýóáí ãéá ôç äéáóôïëÞ ôçò êüñçò ôïõ ìáôéïý êáé ãéá áéóèçôéêïýò ëüãïõò (ÌéôÜêçò, Ì., -). Ç ìïëü÷á, ãíùóôÞ óå üëïõò ìáò, öÝñåé ôçí åðéóôçìïíéêÞ ïíïìáóßá Malva silvestris êáé Ý÷åé áðï÷ñåìðôéêÝò éäéüôçôåò, áíáêïõößæåé öëåãìïíÝò ôùí âëåíïãüííùí, âñïã÷ßôéäá, âÞ÷á, öëåãìïíÝò óôïìÜ÷ïõ êáé åíôÝñïõ. Áêüìá ÷ñçóéìïðïéåßôáé ìå ãáñãÜñåò óå ðåñéðôþóåéò âñá÷íÜäáò, åíï÷ëÞóåùí äïíôéþí, êáêïóìßá óôüìáôïò êáé öëåãìïíÝò áìõãäáëþí êáé âëåííïãüíùí (ÌéôÜêçò, Ì., -). Ï óáìðïýêïò öÝñåé ôï åðéóôçìïíéêü üíïìá Sambucus nigra êáé óôç ëáúêÞ èåñá- ðåõôéêÞ ÷ñçóéìïðïéïýíôáí êáôÜ ôçò öõìáôßùóçò, ãíùóôÞò ëáúêÜ ìå ôá ïíüìáôá: ôé÷ôéêü, ÷ôßêéáóìá, öèßóç, æáìðïõíéÜñéóìá (ÌéôÜêçò, Ì., -). Ï Êéóóüò, ìå ôçí åðéóôçìïíéêÞ ïíïìáóßá Hedera helix, åßíáé öõôü áíáññé÷çôéêü. Ï êïñìüò ôïõ óå âÜììá 1:10 óôç ëáúêÞ èåñáðåõôéêÞ ÷ñçóéìïðïéÞèçêå êáôÜ ôïõ êïê-
14. ÓõããñáöÝáò ôçò ìåãÜëçò åðßôïìçò Ýêäïóçò «ÖõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ», óå ìåôÜöñáóç ôçò Åõáããåëßáò Ïéêïíïìßäïõ, åêäüóåùò Ìïõóåßïõ ÃïõëáíäñÞ.
102 êýôç êáé óå äüóç 10-20 óôáãüíåò (ÌéôÜêçò, Ì., -). Ç ãíùóôÞ óå üëïõò, ðÜëé, êüêêéíç ðáðáñïýíá, ìå åðéóôçìïíéêü üíïìá Papaver rhoias, ðñïóÝöåñå óôç ëáúêÞ èåñáðåõôéêÞ ôá Üíèç ôçò ùò áíôéâç÷éêÜ êá áðï÷ñåìðôéêÜ. Óôçí åëëçíéêÞ öáñìáêïëïãßá áíáãñÜöåôáé ôï óéñüðé ðáðáñïýíáò ãéá ôçí áíôéâç÷éêÞ ôïõ äñÜóç. Ïé ëáúêïß èåñáðåõôÝò áîéïðïéïýóáí ôéò éäéüôçôÝò ôçò êáé ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôçò ðëåõñßôéäáò. ÁíôéðõñåôéêÞ êáé áðï÷ñåìðôéêÞ äñÜóç Ý÷åé êáé ôï ðïþäåò öõôü óôåëÜñéá –Stelaria media, Ýíá æéæÜíéï ôùí áãñþí. Ôï âÜëóáìï, Hypericum perforatum, áðïôåëåß ðñáãìáôéêÜ «âÜëóáìï» êáèþò Ý÷åé ðÜñá ðïëëÝò ÷ñÞóåéò. Óõíßóôáôáé ãéá åêíåõñéóìïýò, áûðíßåò, ìåëáã÷ïëßá êáé êáôÜèëéøç. Ìå ôç äõíáìùôéêÞ ôïõ äñÜóç åíäåßêíõôáé óå ðåñéðôþóåéò ðíåõìáôéêÞò åîÜíôëçóçò, êáôáóôÜóåéò ðïõ áêïëïõèïýí âáñéÝò áóèÝíåéåò, áíáéìßá. Äñá óðá- óìïëõôéêÜ óôïõò ðüíïõò ôçò ðåñéüäïõ, ùò áíôéöëåãìïíþäåò óôéò ðáèÞóåéò ôïõ óôïìÜ÷ïõ, ôïõ åíôÝñïõ êáé ôçò ÷ïëÞò. Ôï ãíùóôü ëÜäé ôïõ âÜëóáìïõ åßíáé åîáéñåôé- êÜ áðïôåëåóìáôéêü óå åãêáýìáôá, êïøßìáôá, åêäïñÝò, óå ìõáëãßåò êáé íåõñáëãßåò, ñåõìáôéóìïýò êáé öëåâßôéäá. Ç äÜöíç, Laurus nobilbis, óõóôÞíåôáé ãéá ðñïâëÞìáôá áíïñåîßáò, ðÝøçò, âÞ÷á, êñõïëïãÞìáôá êáé ãñßðç. Áêüìç, ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôç ìáãåéñéêÞ, êõñßùò óå óÜëôóåò áëëÜ êáé óå Üëëá öáãçôÜ, ëüãù ôùí áñùìáôéêþí êáé ÷ùíåõôéêþí éäéïôÞôùí ôïõ. Ôï èõìÜñé, Thymus capitatus, åíéó÷ýåé ôçí ðíåõìáôéêÞ äéáýãåéá êáé ôçò ìíçìïíéêÝò éêáíüôçôåò, áëëÜ Ý÷åé êáé èåñáðåõôéêÝò éäéüôçôåò óå ðåñßðôùóç óéíá÷éïý êáé âñïã÷ßôéôäáò, áíôéóçðôéêÝò, äñá óðáóìïëõôéêÜ óå ãáóôñåíôåñéêÝò äéáôáñá÷Ýò, åíäåéêôéêü óå ðáèÞóåéò áíáðíåõóôéêïý. ×ñçóéìïðïéåßôáé áêüìá ùò ïñåêôéêü êáé ùò ðñïóèÞêç óôï ìðÜíéï. Ôï ñáäßêé, Taraxacum officinalis, ôï ãíùñßæïõìå üëïé áðü ôç ìáãåéñéêÞ, êáèþò ôá öñÝóêá öýëëá, ùìÜ Þ ìáãåéñåìÝíá, áðïôåëïýí Üñéóôç ôñïöÞ êáé ðïëý êáëÞ äéáôñïöéêÞ óõíÞèåéá. Áêüìç, âåëôéþíåé êáé áíáæùïãïíåß ôï ìåôáâïëéóìü, äñá ùò áéìïêáèáñôéêü êáé äéïõñçôéêü, ñõèìßæåé ôç ëåéôïõñãßá ôïõ óõêùôéïý êáé ôçò ÷ïëÞò, êáé åßíáé êáôÜëëçëï ãéá ðñïâëÞìáôá ðÝøçò, áíïñåîßáò, ñåõìáôéóìþí êáé äéáâÞôç. ÁíÜëïãá êáé ç ñßãáíç, Origanum majorana, ÷ñçóéìïðïéåßôáé, ùò ãíùóôüí, óôç ìáãåéñéêÞ, áëëÜ êáé ùò èåñáðåõôéêü ìÝóï, ùò óðáóìïëõôéêü óå êñÜìðåò ôïõ óôïìÜ÷ïõ, óå âÞ÷á, çìéêñáíßåò Ýììçíçò ñýóåùò, êáé ùò åíäõíáìùôéêü ôùí íåýñùí. Ç Üãñéá ñßãáíç, Origanum vulgare, ÷ñçóéìïðïéåßôáé üðùò ç ðñïçãïýìåíç óôç ìáãåéñéêÞ êáé ùò óðáóìïëõôéêü óå âÞ÷á, äéáôáñá÷Ýò óôïìÜ÷ïõ, óå ðåñéðôþóåéò äõóêïéëéüôçôáò êáé öïõóêþìáôá. Åßíáé ðïëý êáëü äéïõñçôéêü êáé óõóôÞíåôáé êáé óå ãñßðç êáé êñõïëüãçìá. Ç ôóïõêíßäá, Urtica pilulifera, ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôç ìáãåéñéêÞ, ùìÞ ùò óáëÜôá Þ
103 ìáãåéñåìÝíç ùò ÷üñôá óå óïýðåò êáé ðßôåò. Åßíáé êáé áðïôåëåóìáôéêüôáôï áíôéâáêôçñéáêü, áíôéöëåãìïíþäåò, áðïôïîéíùôéêü, áðï÷ñåìðôéêü, óðáóìïëõôéêü, ñõèìéóôéêü ôçò åößäñùóçò. Åßíáé êáôÜëëçëï ãéá ðñïâëÞìáôá ëïéìþîåùí, ïõñïëïéìþîåùí, êñõïëïãÞìáôïò, ãñßðçò, ðñïâëçìÜôùí óôïìÜ÷ïõ, åíôÝñïõ, óõêù- ôéïý, ÷ïëÞò êáé ãéá üëåò ôéò öëåãìïíÝò ôïõ ëáéìïý êáé ôïõ öÜñõããá. ÅðéðëÝïí, ÷ñçóéìïðïéåßôáé áðü ôéò ãõíáßêåò óå ðåñßïäï êëéìáêôçñßïõ êáé áíÜãêç áðïãá- ëáêôéóìïý. Áîßæåé åäþ íá áíáöÝñïõìå êáé ìåñéêÜ áðü ôá óðÜíéá åíäçìéêÜ åßäç êáé ðñþôá áð' üëá ôç äéÜóçìç Jankaea jeldreichii / heldreichu, Ýíá öõôü ðïõ ìïéÜæåé íá óõããåíåýåé ìå ôç ëåãüìåíç áöñéêáíéêÞ âéïëÝôá ôùí áíèïðùëåßùí, áðïôåëåß öõôéêü ëåßøáíï áðü ôçí åðï÷Þ ôùí ðáãåôþíùí êáé ðáñïõóéÜæåé éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí ãéá ôïõò åðéôÞìïíåò, ç Campanula oreadum, áðü ôéò íýìöåò OñåéÜäåò, ìéá ùñáßá êáìðáíïýëá óôéò ó÷éóìÝò ôùí âñÜ÷ùí, êáé ç êïëïìðßíá (åßäïò áðïêñéÜôéêçò áìößåóçò) ôçò Aìáëßáò, Aquilegia amaliae. Áêüìç Ýíá óðÜíéï åßäïò åßíáé êáé ç Viola delphinantha, Ýíá åßäïò ìåíåîÝ, ìå îõëþäç âÜóç êáé öýëëá ðïõ ìïéÜæïõí óáí ôá öýëëá ôïõ èõìáñéïý, ôçí Gentiana verna, ìéá ìéêñÞ ãåíôéáíÞ (ôï ìéêñü áëðéêü öõôü ìå ôá ìðëå ðáíÝìïñöá êùäùíïåéäÞ Üíèç) ìå Ýíôïíá ìðëå ëïõëïýäéá êáé ôï Omphalodes luciliae, Ýíá öõôü ôùí âñÜ÷ùí ìå ãáëáíÜ ðÝôáëá. Ï ¼ëõìðïò, ëïéðüí, åßíáé Ýíáò áðÝñáíôïò âïôáíéêüò êÞðïò. Ãé' áõôü ðñÝðåé íá ôïíß- óù îáíÜ ðùò ç åðéëïãÞ Þôáí åíäåéêôéêÞ, äåí óôü÷åõå óå ìéá ïëéóôéêÞ ðáñïõóßáóç ôùí éáìáôéêþí éäéïôÞôùí üëùí ôùí öõôþí Þ êáé ôùí óõãêåêñéìÝíùí ðïõ áíáöÝñ- èçêáí, áëëÜ íá ôïíßóåé ôçí áîßá ôïõ «öõóéêïý öáñìáêåßïõ» êáé ãé' áõôü ôïõ öõóé- êïý ìåãáëåßïõ ôï ïðïßï áöåéäþëåõôá ìáò ÷Üñéóå ç öýóç, åðéôñÝðïíôÜò ìáò íá æïý- ìå ìÝóá ó' áõôü ôï ìåãáëåßï. Åíþ, ëïéðüí, ï ¼ëõìðïò áðü ìáêñéÜ ìïéÜæåé ìå Ýíá Ýñçìï êáé Üãïíï ôïðßï, ðñï- óâÜóéìï êáé ðñïóðåëÜóéìï, ùóôüóï êñýâåé êáëÜ ôá êáôáðëçêôéêÜ êáé åêðëçêôéêÜ ìõóôéêÜ ôïõ. ÐñïóðÜèåéåò áîéïðïßçóçò ôïõ Ïëýìðïõ Ç åëëçíéêÞ êõâÝñíçóç, áíáãíþñéóå ôçí áîßá ôïõ, êáèþò åßíáé ôï ìüíï âïõíü ðïõ öÝñåé ãéá êëçñïíïìéÜ ôïõ ôüóï ìåãÜëç éóôïñßá, ôüóï ìåãÜëç ìõèïëïãßá áëëÜ êáé ôüóï öõóéêü ðëïýôï, áðïôåëþíôáò Ýíá öõóéêü öáñìáêåßï áöåíüò, Ýíáí õðÝñï÷ï âïôáíéêü êÞðï áöåôÝñïõ. Ç öõóéêÞ ôïõ ïìïñöéÜ áíåðáíÜëçðôç, üðùò ôïõëÜ- ÷éóôïí ïìïëïãïýí êáé êáôáèÝôïõí üóïé ðåñðÜôçóáí ôá ìïíïðÜôéá ôïõ, áíáñ- ñé÷Þèçêáí óôéò áðüêñçìíåò ðëáãéÝò ôïõ, Ýöôáóáí óôéò êïñõöÝò ôïõ, âéþíïíôáò áðü êïíôÜ ôï ìýèï êáé áéóèáíüìåíïé ôï äÝïò ãéá ôï éåñü ðÜíèåïí ðïõ ôïí äéÜëåîå ôï èñüíï ôïõ íá óôÞóåé. Ï ¼ëõìðïò åßíáé ôï ðñþôï âïõíü óôçí ÅëëÜäá ãéá ôï ïðïßï åöáñìüóôçêå åéäéêü êáèåóôþò ðñïóôáóßáò ôï 1938 ìå ôçí áíáêÞñõîÞ ôïõ áðü ôï Õðïõñãåßï Ðïëéôéóìïý óå Åèíéêü Äñõìü (Â.Ä. 09-06-1938 ÖÅÊ 248Á/1938) êáé ôï 1985 åãêñßèçêå ï
104 Êáíïíéóìüò Ëåéôïõñãßáò ôïõ Åèíéêïý Äñõìïý (ÖÅÊ467/25-07-1985) (www.ypeka.gr). Ôï 1981, ìå áðüöáóç ôïõ Ãñáöåßïõ ôïõ Äéåèíïýò Óõíôïíéóôéêïý Óõìâïõëßïõ ôïõ ÐñïãñÜììáôïò ãéá ôïí ¢íèñùðï êáé ôç Âéüóöáéñá (MAB, UNESCO), ï Åèíéêüò Äñõìüò Ïëýìðïõ áíáãíùñßæåôáé ùò «ÌÝñïò ôïõ Äéåèíïýò Äéêôýïõ ôùí ÁðïèåìÜôùí ôçò Âéüóöáéñáò» (15/12/1981), åíôÜóóïíôÜò ôï óôï ðñüãñáììá «Man and the Biosphere», ìå óêïðü ôçí ðñïóôáóßá êáé äéáôÞñçóç ôçò Öýóçò óôá ìåãáëýôåñá ïéêïóõóôÞìáôá ôïõ êüóìïõ. ÅðéðëÝïí, óýìöùíá ìå ìÝëïò ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò Åèíïöáñìáêïëïãßáò (ÌéôÜêçò, -) «Ç ÅëëÜäá âñßóêåôáé ìÝóá óôéò ðñþôåò äÝêá ÷þñåò ðáãêïóìßùò áðü ðëåõñÜò åñåõíçôéêïý åíäéáöÝñïíôïò óôï ðåäßï ôçò Åèíïöáñìáêïëïãßáò. Óå Åõñùðáúêü, ìÜëéóôá, åðßðåäï êáôÝ÷åé ôçí ðñþôç èÝóç. Ç Åèíïöáñìáêïëïãßá Ý÷åé óêïðü íá ðñïóöÝñåé óôçí ÉáôñéêÞ óýã÷ñïíá êáé ôåêìçñéùìÝíá áðïôåëåóìáôéêÜ öÜñìáêá. Ôá öÜñìáêá áõôÜ ôá áíáæçôÜ êáé ôá âñßóêåé ìÝóá áðü ôçí éáôñéêÞ êïõëôïýñá ôùí ëáþí ðïõ ôá ÷ñçóéìïðïéïýóáí ãéá áéþíåò. Äåí åßíáé, åðïìÝíùò, ôõ÷áßï üôé ç ðëïýóéá éáôñéêÞ ëáïãñáößá ôçò ÅëëÜäïò áðïôåëåß ìéá ðñüêëçóç ãéá ôïõò Åèíïöáñìáêïëüãïõò». Ç åëëçíéêÞ öýóç, ëïéðüí, Ý÷åé áíÜãêç áðü ôçí ðñïóôáóßá üëùí ìáò. Ï ¼ëõìðïò ìáò áíÝäåéîå ùò ãÝíïò êáé ôïõ ÷ñùóôÜìå ùò áðüôéóç ôéìÞò ôçí åõãíùìïóýíç ìáò, åê- öñáæüìåíç óå Ýìðñáêôç ðñïóôáóßá. Ç åîáöÜíéóç åíüò óðÜíéïõ öõôïý óõíåðÜ- ãåôáé ôçí áäõíáìßá áíåýñåóçò åíüò íÝïõ öáñìÜêïõ. Ãéáôß «ç öýóç åîáêïëïõèåß íá áðïôåëåß ôï ìåãáëýôåñï óýììá÷ï ôçò éáôñéêÞò êáé ôçò ÖáñìáêåõôéêÞò».
Ç áíáðáñáãùãÞ ðïëëþí áðü áõôÜ èá åßíáé äõíáôü íá óõíôåëåóôåß, üðùò öñïíïýí êáé ïé åéäÞìïíåò, ìå ôç óõóôçìáôéêÞ êáëëéÝñãåéá áñùìáôéêþí êáé öáñìáêåõôéêþí öõôþí, åõíïïýìåíç ìÜëéóôá áðü ôéò éäéáßôåñåò åäáöï-êëéìáôïëïãéêÝò óõíèÞêåò, ç ïðïßá èá áðïöÝñåé êáé Üìåóá ïéêïíïìéêÜ êÝñäç, áöïý èá áõîÞóåé ôá Ýóïäá áðü åîáãùãÝò êáé áðü ôçí êõêëïöïñßá ôïõò óôçí åã÷þñéá áãïñÜ, áîéïðïéþíôáò êáé áíáðôýóóïíôáò óõã÷ñüíùò ôçí åëëçíéêÞ ýðáéèñï, êáé ðïëéôéóìéêÜ, êáèéóôþíôáò ôï üíïìá ôïõ Ïëýìðïõ åõñÝùò ãíùóôü. Åßíáé áíÜãêç íá ðñïùèçèïýí15 óôç äéåèíÞ áãïñÜ, íá åðéäéù÷èåß ç ðïéïôéêÞ áíáâÜèìéóÞ ôïõò, íá âåëôéùèåß ç áíôáãùíéóôé-
15. «Óôçí ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç (Å.Å) áñùµáôéêÜ & öáñµáêåõôéêÜ öõôÜ ðáñÜãïíôáé óôéò 16 áðü ôéò 25 ÷þñåò êáé óõíïëéêÜ åõäïêéµïýí 200 åßäç. Ïé êáëëéåñãïýµåíåò åêôÜóåéò óôçí Å.Å ôçí ðåñßïäï 2000 2005 áíÝñ÷ïíôáí ðåñßðïõ óôá 86.000 ÷éëéÜäåò åêôÜñéá µå µÝóï åôÞóéï ñõèµü µåßùóçò ôçò ôÜîçò ôïõ 5,2%, åíþ ïé ðáñáãüµåíåò ðïóüôçôåò µåéþèçêáí êáôÜ 8,6% ôï ïðïßï ðáñáðݵðåé óå µåßùóç ôùí óôñåµµáôéêþí áðïäüóåùí. Ãéá ôçí ßäéá ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï óôçí ÅëëÜäá ôá áíôßóôïé÷á µåãÝèç ðáñïõóßáóáí áýîçóç (µÝóïò åôÞóéïò ñõèµüò µåôáâïëÞò êáëëéåñãïýµåíùí åêôÜóåùí 41,42%). Ç áãïñÜ ôùí áñùµáôéêþí & öáñµáêåõôéêþí öõôþí óôçí Åõñþðç åßíáé ðïëýðëïêç ëüãù ôçò äéáöïñåôéêÞò ôïõò ÷ñÞóçò êáé ç åµðïñßá ôïõò óõãêåíôñþíåôáé êáé åëÝã÷åôáé áðü µéêñü áñéèµü ÷ïíäñåµðüñùí. Ïé êáëëéåñãïýµåíåò åêôÜóåéò ôçò ÅëëÜäáò ãéá ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçµá 2000-2001 áíÝñ÷ïíôáí óå 0,80% ôùí óõíïëéêÜ êáëëéåñãïýµåíùí åêôÜóåùí ôçò Å.Å. Ôï ðïóïóôü áõôü áíÞëèå óôï 2,26%, ôï 2005 êáôáëáµâÜíïíôáò Ýôóé ôçí 11ç èÝóç óôï óýíïëï ôùí 16 åõñùðáúêþí ÷ùñþí» (Õð. Áãñ. Áí êáé Ôñïö., 2007) .
105 êüôçôÜ ôïõò. ¸ôóé èá áðïöåõ÷èåß ç óõëëïãÞ áõôïöõþí öõôþí, ðïõ áðïôåëåß áíïé÷ôÞ, áéìïññáãïýóá, áíåðïýëùôç êáé ãé' áõôü áíßáôç ðëçãÞ. Ãéáôß ôá åíäçìéêÜ öõôÜ äåí êéíäõíåýïõí áðü ôïõò áðëïýò åðéóêÝðôåò, áëëÜ êõñßùò áðü ôïõò åéäéêïýò âïôáíéêïýò, ïé ïðïßïé ôá óõëëÝãïõí êáé ôá ðùëïýí óå äéÜöïñåò óõëëïãÝò. Ãéá ôï ëüãï áõôü «áðáéôåßôáé áõóôçñüôáôïò Ýëåã÷ïò ôüóï óôçí áäåéïäüôçóç åñåõíçôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí, üóï êáé óôï õëéêü ðïõ áðïêïìßæåôáé» (ÍôÜöçò, 2008). Ó ý ì ö ù í á ì å ô ç í Å ë ë ç í é ê Þ Å ô á é ñ å ß á Å è í ï ö á ñ ì á ê ï ë ï ã ß á ò (www.ethnopharmacology.gr) «Ôï 25% áðü ôá öÜñìáêá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýìå óÞìåñá ðñïÝñ÷åôáé áðü ôá öõôÜ. Ôá ðåñéóóüôåñá áðü ôá öÜñìáêá öõôéêÞò ðñïÝëåõóçò ôá áíáêáëýøáìå åñåõíþíôáò ôçí ðáñáäïóéáêÞ ÷ñÞóç ôïõò óôéò ôïðéêÝò êïéíùíßåò. Óôï ÷þñï ìáò õðÜñ÷ïõí ðåñßðïõ 7.000 åßäç öõôþí. ÐïëëÜ áðü áõôÜ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé áðü ôçí áñ÷áéüôçôá ãéá èåñáðåõôéêïýò óêïðïýò». Ç ÅëëçíéêÞ Åôáéñåßá Åèíïöáñìáêïëïãßáò (Å.Å.Å.) êáôáãñÜöåé, ìåëåôÜ, áíáðôýóóåé êáé äéáäßäåé ôïõò ðáñáäïóéáêïýò ôñüðïõò ÷ñÞóçò ôùí öõôþí. Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ãßíåôáé üëï êáé ðéï åðéôáêôéêÞ ç áíÜãêç êáôáãñáöÞò ôùí ðáñáäïóéáêþí ãíþóåùí êáé ðñáêôéêþí ðïõ áíáöÝñïíôáé óå èåñáðåõôéêÝò ìåèüäïõò16. Óå óõíÝäñéá ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêáí óôçí ðüëç ìáò ôïí Áýãïõóôï ôï 1994, øõ÷Þ ôùí ïðïßùí, åéñÞóèù åí ðáñüäù, áðåôÝëåóå ç öéëïäçìüôáôïò äçìïóéïãñÜöïò êáé óõããñáöÝáò ôïðéêÞò éóôïñßáò êáé ü÷é ìüíï, êýñéïò ÁëÝîáíäñïò ÊåëÝóçò, Ýíáò áðü ôïõò óõíÝäñïõò ôüíéóå ìåôáîý Üëëùí ôá åîÞò, ôá ïðïßá èåùñþ ðïëý åðßêáéñá: «ç ëÝîç áîéïðïßçóç ÷ñçóéìïðïéåßôáé óõ÷íÜ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá áðü åêåßíïõò ðïõ èÝëïõí íá åêìåôáëëåõôïýí ïéêïíïìéêÜ ôï üíïìá, ôïõò èñýëïõò, ôçí éóôïñßá êáé ôç öõóéêÞ ïìïñöéÜ ôïõ Ïëýìðïõ. ÖõóéêÜ, åñìçíåýïíôáò óùóôÜ ôç ëÝîç èá äïýìå üôé ôï éåñü âïõíü äå ÷ñåéÜæåôáé áîéïðïßçóç. Åßíáé áîéïðïéçìÝíïò áðü ôç öõóéêÞ äçìéïõñãßá, ôçí ôÝ÷íç, ôç ëïãïôå÷íßá, ôçí ðáñÜäïóç, ôá ôñáãïýäéá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý, ôçí éóôïñßá êáé ôç ìõèïëïãßá ìáò. […] Ìåñéêïß óêÝöôçêáí íá åêìåôáëëåõôïýí ôïõò èñýëïõò, ìýèïõò êáé éóôïñßá ôïõ Ïëýìðïõ ìå Ýíáí ôñüðï ðïõ èõìßæåé ôç Íôßóíåúëáíô ôùí Ç.Ð.Á..Íá êáôáóêåõÜóïõí äçëáäÞ ìéá ôåñÜóôéá ðüëç, áíôéãñáöÞ áñ÷áßáò ìå ôåß÷ç, íáïýò, âùìïýò, áãÜëìáôá, öéëïóïöéêÝò ó÷ïëÝò êëð. ÌåôÜ, íá êáëÝóïõí åðåíäõôÝò êáé ôïõñßóôåò íá ëýóïõí ôá ïéêïíïìéêÜ ðñïâëÞìáôá ôçò ÅëëÜäáò êáé ôùí ðáñïëõìðßùí, ùò äéÜ ìáãåßáò. Æçôïýóáí, üìùò, ïé åìðíåõóôÝò 50.000 óôñÝììáôá, áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ Ëéôï÷þñïõ âÝâáéá, üðïõ õðÜñ÷åé ðñÜóéíï êáé èÜëáóóá. ºóùò åêåß íáí âñßóêïíôáí êáé ôï ìõóôéêü ôçò ìåãÜëçò Ýìðíåõóçò! […] Ëåßðåé ç ïñãáíùìÝíç êôçíïôñïößá, ãåùñãßá êáé äåíäñïêáëëéÝñãåéá. […] Äåí äåíäñïöõôåýôçêå áêüìç ç äõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ Ïëýìðïõ, ðïõ èá Üëëáæå ôçí üøç ôïõ ôïðßïõ ìå åõåñãåôéêÝò óõíÝðåéåò óôï êëßìá, ôçí áíÜðôõîç, ôç ãåùñãßá, ôç
16. Ç Åèíïöáñìáêïëïãßá åßíáé ç åðéóôÞìç ðïõ áó÷ïëåßôáé ìå ôçí ðáñáôÞñçóç, ðñïóäéïñéóìü, ðåñéãñáöÞ êáé ðåéñáìáôéêÞ Ýñåõíá ôùí óõóôáôéêþí êáé ôùí äñÜóåùí ôùí öáñìÜêùí öõôéêÞò, æùéêÞò êáé ïñõêôÞò ðñïÝëåõóçò ,ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí áðü ôéò ôïðéêÝò êïéíùíßåò. Êõñßùò üìùò ç åèíïöáñìáêïëïãßá áó÷ïëåßôáé ìå ôçí ìåëÝôç ôùí âéïäñáóôéêþí öõôþí, ðïõ âñßóêïõìå óôá ðáñáäïóéáêÜ éáôñéêÜ óõóôÞìáôá ôùí áõôï÷èüíùí êïéíùíéþí».
106 äåíäñïêïìßá, ôçí áéóèçôéêÞ. […] Áðü ðëåõñÜò Ðéåñßáò ç áðáßôçóç ãéá «áîéïðïßçóç» ôïõ Ïëýìðïõ åßíáé ðáñÜëïãç. […] Íá, ëïéðüí, ôé óçìáßíåé áîéïðïß- çóç ôïõ Ïëýìðïõ: áíÜðôõîç ôùí ðáñïëýìðéùí ðåñéï÷þí. Ï ¼ëõìðïò áðëÜ èá ïìïñöáßíåé ôïí ôüðï, èá äßíåé æùÞ êáé õãåßá êáé èá óõíôñïöåýåé ôçí ÅëëÜäá óôçí áéþíéá ðïñåßá» (ÊáñáÀóêïò, 1994). «Ôï æÞôçìá åßíáé áí èÝëïõìå íá ãßíåé ï ¼ëõìðïò Ýíá áêüìá üíïìá ìÝóá óôéò åêáôïíôÜäåò ôùí ÷éïíïäñïìéêþí êáé áèëçôéêþí êÝ- íôñùí ôùí âïõíþí ôçò Åõñþðçò Þ èÝëïõìå íá ìåßíåé, üðùò áíáãíùñßæåôáé áð' ü- ëïõò, Ýíá áðü ôá ëßãá èñõëéêÜ âïõíÜ ôïõ êüóìïõ, éóüôéìï ìå ôá ÉìáëÜéá, ôï Áñá- ñÜô,17 ôï ÌÜôåñ÷ïñí18 Þ ôï üñïò ÓéíÜ19» (Ôóïýíçò, 1990, 1993). Ùò õðïøÞöéá äéäÜêôùñ ôïõ ôïìÝá «Ãëþóóáò, ÈåÜôñïõ êáé Ðïëéôéóìïý» ìå ôá åíäéáöÝñïíôÜ ìïõ íá åóôéÜæïíôáé óôç ëáúêÞ èåñáðåõôéêÞ, èÝëù êáé íéþèù ôçí õðï÷ñÝùóç íá ôïíßóù üôé üëç ç ðñïóðÜèåéá áîéïðïßçóçò çò ÷ëùñßäáò ôüóï ôçò éäéáßôåñçò ðåñéï÷Þò ôïõ Ïëýìðïõ, ôïí ïðïßï ôï óõãêåêñéìÝíï óåìéíÜñéï ôéìÜ, üóï êáé ôçò åõñýôåñçò áëëÜ êáé ðáãêüóìéáò ÷ëùñßäáò, áíáäåéêíýåé ôçí áîßá ôçò ËáúêÞò ÈåñáðåõôéêÞò. Ãéáôß ôï óõíïíèýëåõìá ôùí ãñáðôþí êåéìÝíùí ôçò ëáúêÞò èåñá- ðåõôéêÞò, ôùí ìýèùí êáé ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò, ïäÞãçóå óôçí áíÜðôõîç ôçò öáñìá- êïãíùóßáò20. «Ç ëáúêÞ èåñáðåõôéêÞ, óôá ÷ñüíéá ôùí ðáôÝñùí ìáò êáé êÜôù áðü ôéò äýóêïëåò óõíèÞêåò ôçò Ôïõñêïêñáôßáò, Þôáí èáõìáóôÞ ãéá ôéò åðéíïÞóåéò ôçò, áëëÜ êáé ðïëý- ôéìç ãéá ôéò åíäåßîåéò ðïõ Ýäùóå êáé óôçí åðéóôçìïíéêÞ éáôñéêÞ. […] ÐáñÜëëçëá, ç öéëïëïãßá ôùí ãéáôñïóïöéêþí óõíôáãþí, ðïõ ãñÜöïíôáí ìå áîéïðñüóåêôï ðíåýìá áëëçëåããýçò, ãéá íá ìïéñÜæïíôáé ðëáôýôåñá óôïõò áíèñþ- ðïõò êáé íá äßíïõí êÜðïéá óùôçñßá, áíáðôý÷èçêå óôïõò ðñïôåëåõôáßïõò áéþíåò, üóï êáìéÜ Üëëç ãñáðôÞ ëáïãñáöéêÞ ðáñÜäïóç» (Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò, ôïì. ÉÁ, 1980). ÅîÜëëïõ, üëç ç äñÜóç ôùí åðéóôçìüíùí ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå ôçí áîéïðïßçóç ôçò åã÷þñéáò ÷ëùñßäáò Þ ôç äñÜóç ôçò åèíïöáñìáêïëïãßáò óôç èåñá- ðåßá óïâáñþí áóèåíåéþí, üðùò áõôÞ ôïõ äéáâÞôç ðïõ ðñïáíáöÝñèçêå, ìðïñåß íá ôñïöïäïôÞóåé ôüóï ôçí åðéóôçìïíéêÞ Ýñåõíá ìå ðïëýôéìåò ðëçñïöïñßåò üóï êáé íá ìáò âïçèÞóåé íá êáôáíïÞóïõìå ôïõ ôñüðïõò ìå ôïõò ïðïßïõò ëåéôïõñãïýóáí Þ êáé áêüìç ëåéôïõñãïýí ïé ëáúêïß/Ýò èåñáðåõôÝò/ôñéåò êáèþò êáé ôïí ôñüðï ìå ôïí
17. Ôï ÁñáñÜô åßíáé ôï øçëüôåñï âïõíü ôçò Ôïõñêßáò. Âñßóêåôáé 35 ÷éëéüìåôñá áðü ôá ôïõñêï-éñáíéêï-áñìåíéêÜ óýíïñá, óôá âÜèç ôçò áíáôïëéêÞò Ôïõñêßáò. ¸÷åé õøüìåôñï 5137 ìÝôñá êáé åßíáé çöáéóôåéáêü âïõíü, üðïõ ðÜíù áðü ôá 4600 ìÝôñá Ý÷åé ðáãåôþíá ï ïðïßïò êáëýðôåé 45 ôåôñ.÷ëì
18. Ìßá áðü ôéò õøçëÝò êïñõöÝò ôùí Ðåííéêþí ¢ëðåùí (Åëâåôßá) åßíáé ôï ÌÜôåñ÷ïñí (4.505 ì.), ï ãíùóôüôåñïò ßóùò âñÜ÷ïò óôïí êüóìï.
19. Ôï ÓéíÜ åßíáé üñïò ðïõ âñßóêåôáé óôçí ïìþíõìç ÷åñóüíçóï ôçò Áéãýðôïõ. Ôï õøçëüôåñï óçìåßï ôïõ åßíáé óôá 2.285ì.
20. Ôçò åðéóôÞìçò ðïõ óôçñßæåôáé óôç óõëëïãÞ öõôþí, ôçí áðïìüíùóç ôïõ ìÝñïõò ôïõ öõôïý ðïõ ðáñïõóéÜæåé ôç öáñìáêïëïãéêÞ äñÜóç êáé ôçí ôõðïðïßçóç ôùí äñáóôéêþí ïõóéþí.
107 ïðïßï ç ëáúêÞ óêÝøç êáé øõ÷Þ, óôá ðëáßóéá ôçò êïéíùíéêÞò áëëçëåããýçò, óôçñéæüìåíç óå áíèñùðéóôéêÞ âÜóç, áíáêÜëõðôå ôç èåñáðåõôéêÞ áîßá ôçò öýóçò, ðñïóðáèþíôáò íá äéáôçñçèåß ôï áãáèü ôçò æùÞò óå üóï ôï äõíáôü ðåñéóóüôåñïõò áíèñþðïõò. Êáèþò ðëçóßáæå ç óýã÷ñïíç éáôñéêÞ åðáíÜóôáóç, ç ËáúêÞ ÈåñáðåõôéêÞ âñßóêåé êáôáöýãéï óôïí áðëü ëáü, óå êïéíùíßåò üðïõ ç Üíïäïò ôïõ ìïñöùôéêïý êáé ôïõ ðïëéôéóôéêïý åðéðÝäïõ óõíôåëåßôáé áñãÜ. Áêüìç êáé åêåß ðïõ ç éáôñéêÞ ðñüïäïò ñß÷íåé ôï äéêüò ôçò öùò, äåí åðéóêéÜæåé ôçí ðßóôç êáé åìðéóôïóýíç óôá ëáúêÜ ãéáôñïóüöéá êáé ôçò ðñáêôéêÝò ôùí ëáúêþí ãéáôñþí/ãéáôñéóóþí. Ç äýíáìç ôçò Üìåóçò åìðåéñßáò êáé åðéïýóçò óïößáò áðïäåéêíýåôáé ðéï éó÷õñÞ áðü ôçí Ýììåóç åìðåéñßá ðïõ öÝñïõí óå ðñþôï, ôïõëÜ÷éóôïí, óôÜäéï ïé åðéóôÞìïíåò ãéáôñïß (ÁíôùíïãéáííÜêçò, 2003:31). Êáé üëá áõôÜ ôá ÷ñùóôÜìå óôçí åðéóôÞìç ôçò Ëáïãñáößáò, ç ïðïßá áðü ôï 1909, ðïõ ï Í. Ðïëßôçò Ýèåóå ôá èåìÝëéá ôçò ÅëëçíéêÞò Ëáïãñáößáò, áðáíôþíôáò Ýììåóá óôçí ðñüêëçóç ôïõ ÖáëìåñÜãéåñ ãéá ôçí ãíçóéüôçôá ôïõ åëëçíéêïý Ýèíïõò, ìÝ÷ñé óÞìåñá áíÝóôçóå ôï èåùñïýìåíï «êáôþôåñï ðïëéôéóìü», äçìéïýñãçìá ôïõ ïðïß- ïõ åßíáé ï ëáüò êáé ü÷é åðþíõìïé äçìéïõñãïß, êáé ìðïñåß íá êáõ÷éÝôáé üôé óõíÝâáëå óôçí áíÜäåéîç ôïõ ëåãüìåíïõ «Ëáúêïý Ðïëéôéóìïý», ôïõ ïðïßïõ áíáðüóðáóôï êïììÜôé áðïôåëåß ç ËáúêÞ Þ Äçìþäçò èåñáðåõôéêÞ. Ðáñáôçñïýìå, ëïéðüí, íá áíá- ðôýóóåôáé ìéá ó÷Ýóç áëëçëïôñïöïäüôçóçò ìåôáîý ôçò Ëáïãñáößáò áöåíüò êáé ôùí åðéóôçìïíéêþí åñåõíþí áöåôÝñïõ. Ï Ýíáò ôïìÝáò ãßíåôáé ãéá ôïí Üëëï Ýíá åßäïò ðñïâïëÝá, áðü ôï öùò ôïõ ïðïßïõ áõôü-öùôßæïíôáé áëëÜ êáé áëëçëï-öùôßæïíôáé. ÌÜëéóôá, ìðïñïýìå íá ðïýìå üôé ïé ëáïãñáöéêÝò Ýñåõíåò ðïõ ãßíïíôáé áðü ãõíáß- êåò êáé áöïñïýí ôç äñÜóç ôùí ãõíáéêþí áõôþí, óõìâÜëëïõí êáèïñéóôéêÜ óôçí áíáóýóôáóç êáé áíÜäåéîç ôïõ ãõíáéêåßïõ ðáñåëèüíôïò êáé óôçí åðßññùóç ôùí äéá- ðéóôþóåùí üôé ï êïéíùíéêü öýëï áðïôåëåß áíáëõôéêÞ êáôçãïñßá, äéáìïñöþíåé ôïí ðïëéôéóìü, üðùò åîÜëëïõ äéáìïñöþíåôáé ôï ßäéï áðü ôá êõñßáñ÷á ðïëéôéóìéêÜ ðñü- ôõðá.
Ãéá ôï Õøçëïèþñçôï, üìïñöï êé áèÜíáôï âïõíü Ôçò öáíôáóßáò êïñýöùìá Êáé ôùí èåþí ðáëÜôé Ý÷ù ôçí áíÜãêç áðü ôç èÝóç ôïýôç íá åðéóçìÜíù ôçí åõèýíç üëùí ìáò, ìçäåíüò åîáéñïõìÝíïõ.
108 Âéâëéïãñáößá:
Carrubba A., la Torre R., Piccaglia R., Marotti M. (2002), «Characterization of an Italian biotype of clary sage (Salvia sclarea L.) grown in a semi-arid Mediterranean environment. Flavour Fragr.», J. 17, 191–194 Floca et al., 1981, óôï www.deliciousandhealth.gr/.../product_info_det.php http://www.who.int/en/ Strid, A., (1980), ÖõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ, ìôöñ. Å. Ïéêïíïìßäïõ, ÁèÞíá, ¸êäïóç Ìïõóåßïõ ÃïõëáíäñÞ ÖõóéêÞò Éóôïñßáò www.botanologia.blogspot.com www.eleftheria.gr/images/.../epiloges%20dekembriou09.pdf www.gnhm.gr/docs/Entypo_Agrioloulouda.pdf www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=LW6NNMGA%2Bl8%3D...367 Áíôùíßïõ-ÊåäçêãéÜííç, Á., ( - ), «Ðþò áíôéìåôùðßæåé ôçí åììçíüðáõóç ç ïìïéïðáèçôéêÞ», ðåñ. «ÏìïéïðáèçôéêÞ ÉáôñéêÞ», ôåõ÷. 37 ÁíôùíïãéáííÜêçò, Ì., (2003, Ïêôþâñçò), «Áññþóôéåò, âüôáíá, ðïíÝìáôá, ãéáôñïóüöéá óôï ðñþôï ìéóü ôïõ 20ïõ áéþíá óôçí ðåñéï÷Þ Ìýèùí ÉåñÜðåôñáò», ÐñáêôéêÜ Äéåèíïýò Åðéóôçìïíéêïý Óõíåäñßïõ, ÑÝèõìíï, ÉóôïñéêÞ ËáïãñáöéêÞ Åôáéñåßá Ñåèýìíçò. ÂïëáíÜêçò, É., (2003, ÍïÝìâñéïò), «Ðñüëçøç êáé èåñáðåßá áóèåíåéþí ìå âüôáíá óôï Áðïäïýëïõ Áìáñßïõ Ñåèýìíçò ÊñÞôçò», ÐñáêôéêÜ Äéåèíïýò Åðéóôçìïíéêïý Óõíåäñßïõ, ÑÝèõìíï, ÉóôïñéêÞ ËáïãñáöéêÞ Åôáéñåßá Ñåèýìíçò. Ãêáóïýêá, Ì., (2008), Êïéíùíéïëïãßá ôïõ Ëáúêïý Ðïëéôéóìïý: Ôï Öýëï êÜôù áðü ôï ðÝðëï, ÁèÞíá, Øçößäá. Ãêüëéïõ, Ñ., (2006), 200 Âüôáíá êáé ïé ÈåñáðåõôéêÝò ôïõò Éäéüôçôåò, Èåóóáëïíßêç, Ðáéäåßá ÆáííÝôïõ-ÐáíôåëÞ, Ê., (2000), Ç èåñáðåõôéêÞ äõíáôüôçôá ôùí öáñìáêåõôéêþí öõôþí ôçò Êýðñïõ, ËÜñíáêá óôï www.iama.gr/ethno/faskomilo/Lazari.pdf Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò, (1980), ôïì. ÉÁ, ÅêäïôéêÞ Áèçíþí Á.Å. ÊáíôáñæÞò, Í., (2003), ÁñùìáôéêÜ êáé ÖáñìáêåõôéêÜ ÖõôÜ, ôüì. 2ïò , Åêä. ÊáôíôáñôæÞò Íéêüëáïò Êáðéüëäáóç., Ì., (2010), «Ç äéá÷ñïíéêÞ óõìâïëÞ ôùí öõôþí óôçí êïóìçôïëïãßá êáé ôç öáñìáêåõôéêÞ», Á.Ô.Å.É. ÊñÞôçò, Ó÷ïëÞ Ôå÷íïëïãßáò Ãåùðïíßáò, ÔìÞìá ÖõôéêÞò ÐáñáãùãÞò
109 ÊáñáãéÜííçò, Ä., (2006), «¼ëõìðïò 2006», «Ôï ÷ñïíéêü ôçò ðñþôçò áðïóôïëÞò ôïõ ÖÏÓ óôïí ¼ëõìðï», óôï www.selas.org/index.php?option=com_docman&task Êáñáúóêïõ, Í., (1994), «Ï ¼ëõìðïò, ç áîéïðïßçóÞ ôïõ êáé ïé óõíÝðåéåò ðïõ èá Ý÷åé ç áîéïðïßçóç áõôÞ ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ», Áíáêïéíþóåéò Æ´ ÐáíåëëÞíéïõ óõíåäñßïõ «Ï ¼ëõìðïò óôïõò Áéþíåò», Åëáóóüíá Áýãïõóôïò 1994, Ðïëéôéóôéêüò Ïñãáíéóìüò ÄÞìïõ Åëáóóüíáò Êáñáìðåëüðïõëïò, Ä., (2003), «Ç Âïôáíïèåñáðåßá óôïõò áñ÷áßïõò ¸ëëçíåò éáôñïýò», 41ï ÐáíåëëÞíéï Ðáéäéáôñéêü ÓõíÝäñéï, Ñüäïò 13-15 Éïõíßïõ 2003, Ó Ü â â á ô ï 1 4 É ï õ í ß ï õ 2 0 0 3 , ó ô ï http://www.karaberopoulos.gr/karaberopoulos/ergasies/51.asp Êïíôïãéþñãïõ, Ä., & Âüæíïõ, Â., «Ç Åììçíüðáõóç êáé ïé åðéðôþóåéò ôçò» óôï www.ethnofarmacology.gr ËÜæáñç, Ä., & ÓêáëôóÜ, Å., ( - ), «ÂïôáíéêÞ åîÜðëùóç êáé ÷ñÞóåéò óôç ëáúêÞ èåñá ðåõô é êÞ åéäþí ôï õ ãÝíï õò Sa lvia L . ( ö áóêü ìç ëï ) » , ó ôï www.iama.gr/ethno/faskomilo/Lazari.pdf ËåõôÝñçò, Ì., (2009), «Åèíïöáñìáêïëïãßá êáé ÄéáâÞôçò», óôï www.ethnopharmacology.gr/images/stories/ekdiloseis/2009.../marinos.pdf ËïõêÜôïò, Ó. Ä., (1979), ÅéóáãùãÞ óôçí ÅëëçíéêÞ Ëáïãñáößá, ÁèÞíá, Ì.É.Å.Ô. Ìáôóïýêá, Ð., (1999), «ÁíÜâáóç óôïí ¼ëõìðï», Ðåñ. ÅðôÜ ÇìÝñåò, åöçì. Ç ÊáèçìåñéíÞ, ÊõñéáêÞ 19 Óåðôåìâñßïõ 1999 ÌéôÜêçò, Ì., ( - ), «ÅëëçíéêÞ Åèíïöáñìáêïëïãßá ôïõ áíáðíåõóôéêïý óõóôÞìáôïò», óôï www.iatrikionline.gr/Respiratory_40/4.pdf Ìé÷áçëßäçò, Ä., (1997), «Áðü ôïí ÉððïêñÜôç óôïí Äéïóêïõñßäç», Ðåñ. ÅðôÜ ÇìÝñåò, åöçì. Ç ÊáèçìåñéíÞ, ÊõñéáêÞ 29 Éïõíßïõ 1997 Ìðáæüò, É., ( - ), «ÅíäçìéêÜ êáé óðÜíéá öõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ» óôï www.iama.gr/ethno/.../10Hypericum_Mpazos%20Ioannis.pdf Ìðáìðéíéþôçò, Ã., (2010), Åôõìïëïãéêü Ëåîéêü ôçò ÍÝáò ÅëëçíéêÞò Ãëþóóáò, Éóôïñßá ôùí ëÝîåùí, ÁèÞíá, ÊÝíôñï Ëåîéêïëïãßáò Å.Ð.Å. Ìðñïýóáëç, Ð., (1999), «Âïôáíéêüò ÐáñÜäåéóïò», Ðåñ. ÅðôÜ ÇìÝñåò, åöçì. Ç ÊáèçìåñéíÞ, ÊõñéáêÞ 19 Óåðôåìâñßïõ 1999 ÍÝæç, Í., (1999), «Ç ÊáôÜêôçóç ôïõ Ïëýìðïõ», Ðåñ. ÅðôÜ ÇìÝñåò, åöçì. Ç ÊáèçìåñéíÞ, ÊõñéáêÞ 19 Óåðôåìâñßïõ 1999 ÍôÜöçò, Óð., (2008), «Ïé éäéáéôåñüôçôåò ôïõ Ïëýìðïõ êáé ç óçìáóßá ôïõ ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçò ðåñéï÷Þò», ðåñ. Áìößâéïí,, ôåý÷. 75, ÌÜéïò – Éïýíéïò 2008, Èåóóáëïíßêç, Äéìçíéáßá ¸êäïóç ôïõ Åëëçíéêïý ÊÝíôñïõ Âéïôüðùí – Õãñïôüðùí Ï é êï í ï ì Ü ê ç ò , Ä . , ( - ) , « Ô á Ü ã ñ é á ÷ü ñ ô á ó ô çí Ê ñ Þô ç » ó ô ï
110 www.nagref.gr/journals/ethg/images/38/ethg38p7-11.pdf ÏìÞñïõ ÉëéÜäá, (1976), ìôöñ. Í. ÊáæáôæÜêç – É. ÊáêñéäÞ, ÁèÞíá, Ï.Å.Ä.Â. Ðáíôáæßäïõ, É., ( - ), Ëåîéêüí Ïìçñéêüí, ÁèÞíá, ÉùÜííçò ÓéäÝñçò Ðáðáäüðïõëïò, Ã., ( - ), «Ôá öÜñìáêá óôçí Áñ÷áßá ÅëëÜäá, ÁíÜìåóá óôï ìýèï, ôç ëáúêÞ åìðåéñéêÞ èåñáðåõôéêÞ êáé ôçí åðéóôÞìç», ðåñ, Áñ÷áéïëïãßá & ÔÝ÷íåò, ôåý÷. 102, óôï www.arxaiologia.gr/assets/media/PDFofIssues/2297.pdf ÐÜôóç, ×., ÍÝá ÅëëçíéêÞ Åãêõêëïðáßäåéá, ôïì. 8, ÁèÞíá, ×Üñç ÐÜôóç. ÐáõëÜêç, Å., (1999), «Ï ¼ëõìðïò ôïõ Ìýèïõ êáé ôçò Éóôïñßáò», Ðåñ. ÅðôÜ ÇìÝñåò, åöçì. Ç ÊáèçìåñéíÞ, ÊõñéáêÞ 19 Óåðôåìâñßïõ 1999 Óôáìáôüðïõëïò, ×., Ìßêïò, È., Óôáìáôüððïõëïò, Ð., (2007), «Áðþôåñåò åðéðôþóåéò ôçò åììçíüðáõóçò», ÅëëçíéêÞ ÌáéåõôéêÞ & Ãõíáéêïëïãßá, óôï http://www.iatrikionline.gr/ ÓöÞêá, Ã., (1999), «Ï Åèíéêüò Äñõìüò ôïõ Ïëýìðïõ», Ðåñ. ÅðôÜ ÇìÝñåò, åöçì. Ç ÊáèçìåñéíÞ, ÊõñéáêÞ 19 Óåðôåìâñßïõ 1999 Ôóáêïýìç, Á., (1999), «Âáóßëåéïò ÉèáêÞóéïò», Ðåñ. ÅðôÜ ÇìÝñåò, åöçì. Ç ÊáèçìåñéíÞ, ÊõñéáêÞ 19 Óåðôåìâñßïõ 1999 Ôóïýíçò, Ãñ. (1990,1993), «Ï Åèíéêüò Äñõìüò ôïõ Ïëýìðïõ êáé ç ÅëëçíéêÞ Åôáéñåßá Ðñïóôáóßáò ôçò Öýóçò», Áíáêïéíþóåéò Å´êáé ÓÔ´ ÐáíåëëÞíéïõ Óõíåäñßïõ «Ï ¼ëõìðïò óôïõò Áéþíåò», Åëáóóüíá ÓåðôÝìâñçò 1990 êáé 1993, Ðïëéôéóôéêüò Ïñãáíéóìüò ÄÞìïõ Åëáóóüíáò Õðõñãåßï ÁãñïôéêÞò ÁíÜðôõîçò êáé Ôñïößìùí, 2007, «ÐñïïðôéêÝò ÁíÜðôõîçò ÔïìÝá Áñùìáôéêþí êáé Öáñìáêåõôéêþí Öõôþí», Ãñáöåßï ãåíéêïý ÃñáììáôÝá ê. Êþóôá Ó ê é á ä Ü , Ó å ð ô Ý ì â ñ é ï ò 2 0 0 7 ó ô ï www.minagric.gr/greek/enhm.../AROMATIKA_FYTA.pdf ×áôæçöþôçò, É., Ì., (1978), «Ãéáôñïß ôçò Ôïõñêïêñáôßáò», ðåñ. «ÅéêïíïãñáöçìÝíç Éóôïñßá, ôåý÷. 120, Éïýíéïò 1978
Åõáããåëßá ÑÜðôïõ Õð. ÄéäÜêôùñ ÔìÞìáôïò Ô.Å.Ð.Á.Å.Ó. ÔïìÝá Ãëþóóáò, ÈåÜôñïõ êáé Ðïëéôéóìïý ÐáíåðéóôÞìéï Áéãáßïõ
111 ÔÁ ÖÕÔÁ ÊÁÉ ÂÏÔÁÍÁ ÔÏÕ ÏËÕÌÐÏÕ
Êùíóôáíôßíïò Ìðßóìðáò, ËïãïôÝ÷íçò
Ï ¼ëõìðïò, îåêïììÝíïò ãåùãñáöéêÜ êáé áíåîÜñôçôïò áðü ôéò ïñïóåéñÝò ôçò Ñïäü- ðçò êáé ôçò Ðßíäïõ, ïé ïðïßåò óõíäÝïíôáé Üìåóá ìå ôïí Åõñùðáúêü ÷þñï, áðëþíåé ôéò ðïëýðôõ÷åò ÷áñÜäñåò ôïõ óôïí êïñìü ôçò çðåéñùôéêÞò ÅëëÜäïò êáé, ïñèþíïíôáò ôéò áðüôïìá êáé ó÷åäüí êÜèåôá õøïýìåíåò ãéãáíôéáßåò êïñõöÝò ôïõ, ìüëéò åßêïóé ÷éëéüìåôñá áðü ôéò áêôÝò ôïõ Áéãáßïõ, ôïõ ïðïßïõ ôï íçóéþôéêï óýìðëåãìá áðïôå- ëåß ãÝöõñá Ýíùóçò Åõñþðçò êáé Áóßáò, äåóðüæåé ìå ìéá ÷áñáêôçñéóôéêÞ êáé åíôõ- ðùóéáêÞ åðéâëçôéêüôçôá óôïí ðåñßãõñü ôïõ, ðñïêáëþíôáò, áíÝêáèåí, Ýíá ìõóôç- ñéáêü äÝïò óôïõò áðü êáôáâïëÞò ôçò åìöáíßóåùò ôïõ áíèñþðéíïõ ãÝíïõò ðáñïé- êïýíôåò ôçí ðáñïëýìðéá ðåñéï÷Þ, ôïõò áðïêáëïýìåíïõò «ðñùôü-ðëáóôïõò» ôçò áñ÷Ýãïíçò êïéíùíßáò, ðïõ åðß ÷éëéåôçñßäåò êõïöüñçóáí åêåßíï ôï åìâñõáêü óôïé- ÷åßï ôï ïðïßï, ìïñöïðïéçìÝíï êáôÜ ôçí «éóôïñéêÞ åðï÷Þ», óõíÝâáëå óôç äçìéïõñ- ãßá ôïõ åëëçíéêïý ëüãïõ êáé ëïãéóìïý, äéáíïßãïíôáò ôáõôü÷ñïíá ãéá ôïõò ðñùôï- Ýëëçíåò ôéò ëåùöüñïõò ðñïò ãíþóéí ôïõ «èåßïõ», ãåãïíüò ðïõ êáôÝóôçóå ôï éåñü âïõíü ôïõ Ïëýìðïõ Ýäñá ôçò áñ÷áßáò êïóìïãïíßáò êáé èåïãïíßáò êáé êáô' åðÝêôáóç óå êáôïéêßá ôïõ ÄùäåêÜèåïõ, äßíïíôÜò ôïõ ôç äéÜóôáóç ôïõ åíüò êáé ìïíáäéêïý «ÓÕÌÂÏËÏÕ» ìå ðáãêüóìéá åìâÝëåéá êáé áíáãíþñéóç.
Óýìöùíá äå ìå ôá ðñüóöáôá ôåêìçñéùìÝíá åðéóôçìïíéêÜ óôïé÷åßá ðïõ ðñïÝêõ- øáí ôåëåõôáßá áðü ôçí âéïëïãéêÞ êáé ãåùëïãéêÞ Ýñåõíá, åðéâåâáéþíïíôáé áðüëõôá ôá üóá êáôÝãñáøå ï ¼ìçñïò êáé ôá ïðïßá ìÜëéóôá óõãêëßíïõí êáé ìå áíáöåñüìåíá óôç «ÃÝíåóç» êáôÜ ôïõò ìáêñéíïýò «ãåùëïãéêïýò áéþíåò», ôüôå äçëáäÞ ðïõ êáôÜ ôç ìõèïëïãßá ï Ùêåáíüò, ç Ôçèýò êáé ï ¹öáéóôïò äéáìüñöùíáí ôïí Åëëáäéêü ÷þñï.
Ï ¼ìçñïò, êáôÜ ôïí ÓôñÜâùíá, ìõèïëïãåßôáé «ïõ ðÜíôá ôåñáôåõüìåíïò, áëëÜ ðñïò åðéóôÞìçí áëëçãïñþí», êáôÜ äå ôïí ÊëÞìåíôá ÁëåîáíäñÝá üôé åãíþñéæå ôïõò öõóé- êïýò íüìïõò ðëçí üìùò ðñïôßìçóå íá ôïõò åíäýóåé óå ìýèïõò, ðáñÜ íá ôïõò äþóåé «åí ãõìíïßò ïöèáëìïßò», ãíùñßæïíôáò ðñïöáíþò üôé ôá «ìõèåõüìåíá» ðáñáìÝ- íïõí áíáëëïßùôá óôï ðÝñáóìá ôïõ öèïñïðïéïý ÷ñüíïõ, äéáäéäüìåíá êáé äéáéùíé- æüìåíá áðü óôüìá óå óôüìá êáé áðü ãåíéÜ óå ãåíéÜ.
ÅîÜëëïõ, áãáðçôïß ìïõ, êáé ï ðÜíôá èõìïóïöþí ëáüò ìáò, ùò ãíÞóéïò áðüãïíïò ôïõ ÏìÞñïõ, óôá ÷íÜñéá ôïõ ðáôþíôáò êáé ôçí ðåðáôçìÝíç ôïõ áêïëïõèþíôáò, ìå óáöÞíåéá êáé êáôçãïñçìáôéêüôçôá áðïöáßíåôáé üôé «óôùí ìýèùí ôá Üäõôá» êñý- âåôáé ðÜíôá ìéá ìåãÜëç áëÞèåéá êáé üðïéïò êáôáöÝñíåé íá óðÜóåé ôïí êþäéêá áðï- êñõðôïãñÜöçóÞò ôçò, öÝñíåé óôï öùò óôïé÷åßá ðïõ áðïêáëýðôïõí üôé óôï âÜèïò ôïõ ìáêñéíïý ÷èåò, êáé ðñéí ç åðéóôÞìç êáé ç ôå÷íïëïãßá åêôéíá÷èïýí óôá ýøç ôùí óçìåñéíþí åðéôåõãìÜôùí ôïõò, ïé ðñüãïíïß ìáò åß÷áí ðñïçãìÝíåò ãíþóåéò!
112 Êõñßåò êáé êýñéïé
ÌåôÜ ôçí åìðåñéóôáôùìÝíç êáé áñêåôÜ êáôáôïðéóôéêÞ åéóÞãçóç ôçò êõñßáò ÑÜðôïõ Åõáããåëßáò, öéëïëüãïõ êáé õðïøÞöéáò äéäÜêôïñïò ôïõ ÔìÞìáôïò Åðéóôçìþí Ðñïó÷ïëéêÞò ÁãùãÞò êáé Åêðáéäåõôéêïý Ó÷åäéáóìïý ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áéãáßïõ, êñßíù óêüðéìï, ëüãù ìéáò êÜðïéáò óõíåñãáóßáò, üðùò êáé åéðþèçêå åéóáãùãéêÜ áðü ôçí êá ÑÜðôïõ, äéáäå÷üìåíïò ôçí ðñïëáëÞóáóá, íá óõíå÷ßóù ìåí ôï áõôü èÝìá ôùí áñùìáôéêþí öõôþí êáé âïôÜíùí ôïõ Ïëýìðïõ, ðëçí üìùò, ðñïò áðïöõãÞí åðáíáëÞøåùò ôùí Þäç ëå÷èÝíôùí, èá Þèåëá íá äïýìå ôï üëï ôïõ èÝìáôïò áðü ìßá äéáöïñåôéêÞ ïðôéêÞ ãùíßá, ç ïðïßá èåìáôéêÜ Üðôåôáé ôçò áíáæÞôçóçò êáé åîåýñå- óçò ôñüðùí óõóôçìáôéêÞò êáé ìåèïäåõìÝíçò áîéïðïßçóçò êáé åêìåôÜëëåõóçò ôïõ ôåñÜóôéïõ áõôïý öõóéêïý ðëïýôïõ, ðïõ, êáôÜ ôçí ôáðåéíÞ ìïõ ãíþìç, Þèåëå áëëÜîåé ôïí ñïõí ôçò Þäç ðáñáðáßïõóáò åèíéêÞò ìáò ïéêïíïìßáò êáé ðëåßóôá üóá ôùí ðñïâëçìÜôùí åðéëýóåé! ÅðåéäÞ, üìùò, ôþñá ôåëåõôáßá, ìå ôçí åìöÜíéóç êáé äñáóôçñéïðïßçóç äéáöüñùí Ïéêïëïãéêþí êáé Ðåñéâáëëïíôéêþí Ïñãáíþóåùí, ç Ýííïéá ôçò «ÁÎÉÏÐÏÉÇÓÇÓ» óõíäõÜæåôáé ôáõôï÷ñüíùò ìå äéÜöïñåò ðáñåìâÜóåéò ðïõ åãêõìïíïýí ôïõò êéíäýíïõò áëëïßùóçò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ÷þñïõ, Ý÷åé, äõóôõ- ÷þò, ðÜñåé äéáóôÜóåéò áíáéôéïëüãçôùí áéôéÜóåùí, ðñïêåéìÝíïõ íá ðñïëÜâù ôéò üðïéåò áíôéäñÜóåéò ðïõ åíäå÷ïìÝíùò èá ðñïêëçèïýí, èá ðñÝðåé íá äçëþóù ìå êáôçãïñçìáôéêüôçôá üôé, ùò ãÝííçìá êáé èñÝììá ôçò Ïëýìðéáò ðåñéï÷Þò, êáé íïéÜ- æïìáé êáé ãíùñßæù ôé óçìáßíåé íá ìç èéãåß ôï Éåñü Âïõíü, ðïõ ãéá ìáò ôïõò ¸ëëçíåò áðïôåëåß ìïíáäéêüôçôá êëçñïíïìéÜò êáé ãéá ïëüêëçñç ôçí áíèñùðüôçôá «ÌÍÇÌÅÉÏ ÐÁÃÊÏÓÌÉÏÔÇÔÁÓ».
Âåâáßùò, ãéá ôçí «áðáãïñåõôéêüôçôá» ðñïóÝããéóçò ôïõ Ïëýìðïõ Ý÷ù ôéò ðñïóù- ðéêÝò ìïõ åíóôÜóåéò, ôéò ïðïßåò êáé åðéèõìþ íá êáôáèÝóù êáé ìåôÜ ðáññçóßáò íá äéáêçñýîù, åõåëðéóôþíôáò íá ôý÷ù ôçò êáôáíüçóÞò óáò. ÅÜí, áãáðçôïß ìïõ, ðñïóåããßæïíôáò ôïí ¼ëõìðï ìÝ÷ñéò åíüò «åðéôñåðôïý» ïñßïõ êáé ýøïõò, ìå ôáõôü÷ñïíåò «ðáñåìâÜóåéò» Þðéáò ìïñöÞò, ðñïêåéìÝíïõ óôï öõóéêü ôïõò ðåñéâÜëëïí êáëëéåñãïýìåíá ôüóï ôá áõôïöõÞ ôùí áñùìáôéêþí öõôþí êáé âïôÜíùí üóï êáé ôá ðáñáãüìåíá óå öõôþñéá ïñãáíùìÝíá ìå ôçí êñáôéêÞ ìÝñéìíá êáé ÷ñçìáôïäüôçóç, óõëëåãüìåíá óôç óõíÝ÷åéá êáé ôõðïðïéïýìåíá äéáôåèïýí ôüóï óôçí åã÷þñéá üóï êáé óôç äéåèíÞ áãïñÜ, áíôéëáìâÜíåôáé ï êÜèå êáëüðéóôïò óõæçôçôÞò ôá ïöÝëç ðïõ Þèåëáí ðñïêýøåé!
Ç åììïíÞ ôÞñçóçò áðáãïñåõôéêþí äéáôÜîåùí êáé íïìïèåôçìÜôùí, ðïõ ìå ðñüó÷ç- ìá ôï «ÁÂÁÔÏÍ» ôïõ Éåñïý Âïõíïý óôçñßæïõí êáé õðïóôçñßæïõí ôï áðáñáâßáóôï ôïõ Ïëýìðïõ, ôïëìþ íá ðù üôé õðïêñýðôåé áíèåëëçíéêÞò ðñïåëåýóåùò óêïðéìü- ôçôåò êáé ôáõôü÷ñïíá åîõðçñåôïýí îÝíá óõìöÝñïíôá, ôá ïðïßá áóöáëþò êáé èá èéãïýí, áí êÜðïôå áöõðíéóôåß ï êïéìþìåíïò, äõóôõ÷þò, êáé «åí ÷åéìåñßá íÜñêç» ïéêïíïìéêüò ìáò ãßãáíôáò!
113 Ôåëåéþíïíôáò ôçí, êáôÜ ôçí ÜðïøÞ ìïõ êáé äåïíôïëïãéêÜ åðéâåâëçìÝíç, áíáöïñÜ ðïõ åðå÷åßñçóá, èá Þèåëá íá êëåßóù ëÝãïíôáò üôé ï ¼ëõìðïò åßíáé ôï Éåñü ìáò âïõíü, ðëçí üìùò, üðùò êáé óôïõò íáïýò ôçò ðßóôçò ìáò ç ðñïóÝëåõóç ü÷é ìüíï åßíáé áðñüóêïðôç, áëëÜ êáé åðéâåâëçìÝíç, ðñïêåéìÝíïõ íá åðéôåëÝóïõìå ôï èñçóêåõôéêü ìáò êáèÞêïí, ÷ùñßò öõóéêÜ íá ðáñáâéÜóïõìå ôï Üâáôï ïõ éåñïý, äéêáßùìá ðïõ ðáñÝ÷åôáé ìüíïí óôïõò èåñÜðïíôåò ëåéôïõñãïýò, êáô' áíÜëïãï ôñüðï ç ðñïóÝëåõóç óôïí «Íáü» ôïõ Ïëýìðïõ áðïôåëåß áðüôéóç öüñïõ ôéìÞò ãéá êÜèå ãíÞóéï ¸ëëçíá êáé ëÜôñç ôçò åëëçíéêÞò éóôïñßáò êáé åëëçíéêÞò öýóçò! Áí, üìùò, Þèåëå éó÷ýóåé êáé ãéá ôïõò íáïýò ôçò ðßóôçò ìáò ôá üóá äéáôåéíüìåíïé õðïóôçñßæïõí ïé ïéêïëïãïýíôåò êáé Çñáêëçäåßò ðåñéâáëëïíôïëüãïé, öáíôÜæåôáé êáíåßò óå ðïéá êáôÜóôáóç èá âñßóêïíôáí ïé Åêêëçóßåò ìáò êáé êáô' åðÝêôáóç üëá ôá ìíçìåßá ôïõ êüóìïõ;
114 ÏËÕÌÐÏÓ ÊÁÉ ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÔÑÁÃÏÕÄÉ
Êùíóôáíôßíïò Ã. Óá÷éíßäçò Äñ Êïéíùíéïëïãßáò ôïõ ×ïñïý
Ï ¼ëõìðïò, üðùò êáé ðïëëÜ Üëëá åëëçíéêÜ âïõíÜ, êáôÝ÷åé éäéáßôåñç èÝóç óôçí åëëçíéêÞ ðáñÜäïóç, åðåéäÞ, ðáëáéüôåñá, ï ñüëïò ôïõ Þôáí ðïëý óçìáíôéêüò óôçí êïéíùíéêÞ, ôçí èñçóêåõôéêÞ êáé ôçí ðïëéôéóôéêÞ æùÞ ôùí ÅëëÞíùí1. Ç ãåùðïëéôéêÞ êáé óôñáôçãéêÞ ôïõ èÝóç, óå üëåò ôéò éóôïñéêÝò ðåñéüäïõò, óõãêÝíôñùíå ôï áíèñþ- ðéíï åíäéáöÝñïí, ìå áðïôÝëåóìá íá óõíôåëåóèïýí ðïëëÜ Ýíôïíá éóôïñéêÜ ãåãïíü- ôá, äåäïìÝíïõ ïôé ï ¼ëõìðïò: • åßíáé óôáõñïäñüìé áíÜìåóá óôç Âüñåéá ìå ôçí ÊåíôñéêÞ êáé ôç Íüôéá ÅëëÜ- äá. • áðü ôçí áñ÷áéüôçôá õðÞñîå ðáñáäïóéáêüò ôüðïò åðáöÞò ôùí Ìáêåäüíùí ìå ôïõò Ðåññáéâïýò-Èåóóáëïýò. • åß÷å ôçí åìðåéñßá ôçò áíôßóôáóçò ôùí ÅëëÞíùí êáôÜ ôùí Ôïýñêùí êáé ôùí Ãåñìáíþí êáôáêôçôþí2.
¼ëá áõôÜ Ý÷ïõí Ýíá éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí, åðåéäÞ åõíüçóáí ôçí áíÜðôõîç åíüò éäéüôõðïõ ôñüðïõ æùÞò ôùí êïéíùíéêþí ïìÜäùí, ðïõ Ýæçóáí êáé Ýäñáóáí, äéá÷ñï- íéêÜ, óôïí ¼ëõìðï, åíþ, ôáõôü÷ñïíá, äéáìüñöùóáí ôá éäéüôõðá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí ôçò ðåñéï÷Þò.
Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé ôïõ Ïëýìðïõ, üðùò êáé ôùí Üëëùí ðåñéï÷þí ôçò ÅëëÜäáò, åßíáé Ýíá êïéíùíéêü ðñïúüí ðïõ óôçñßæåôáé óôçí ôïðéêÞ éóôïñßá, ôçí ôïðéêÞ ðáñÜ- äïóç êáé ôïí ôïðéêü ðïëéôéóìü, êáé áðïôåëåß Ýíá åßäïò ëáúêÞò ëïãïôå÷íßáò, ìå ìéá ìïõóéêïðïéçôéêÞ ìïñöÞ. Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ðïéçôéêÞ êëçñïíïìéÜ, ç ïðïßá ìåôáäü- èçêå ìå ôïí ðñïöïñéêü ëüãï áðü ãåíéÜ óå ãåíéÜ3.
Áðü ôïõò áñ÷áßïõò ÷ñüíïõò ìÝ÷ñé ôïõò ðñüóöáôïõò, ïé èñýëïé êáé ôá ôñáãïýäéá, ðïõ áíáöÝñïíôáé óôïí ¼ëõìðï, Ý÷ïõí ìéá äéáñêÞ ðáñïõóßá óôçí åëëçíéêÞ éóôïñßá. Ï ïñåéíüò üãêïò êáé ç ãåùãñáöéêÞ ôïõ èÝóç ôïí äéáìüñöùóáí óå êÝíôñï ðïëåìéêþí óõãêñïýóåùí, óå êÜèå åðï÷Þ, êáé, ôáõôü÷ñïíá, áðïôÝëåóáí óçìáíôéêü ðáñÜãïíôá ãéá ôç äçìéïõñãßá ðïëëþí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí4.
Åðßóçò, óçìáíôéêÞ åðßäñáóç óôç äçìéïõñãßá ôïõò åðéôÝëåóáí ï öõóéïëáôñéêüò ðáñÜãïíôáò êáé ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí ôïõ, áðü üðïõ áíôëÞèçêáí äéÜöïñá óôïé÷åß- á ôïõ æùéêïý êáé ôïõ öõôéêïý êüóìïõ, ôá ïðïßá ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ãéá áíÜëïãåò ðáñïìïéþóåéò êáé áíáãùãÝò. Ôéò öõóéêÝò ïìïñöéÝò êáé ôçí éóôïñéêÞ-ìõèïëïãéêÞ áßãëç ôïõ Ïëýìðïõ åîýìíçóå, óå ðïëëÜ óçìåßá ôùí Ýñãùí ôïõ, êáé ï ¼ìçñïò, êáèþò êáé ðïëëïß Üëëïé åðþíõìïé êáé áíþíõìïé áñ÷áßïé êáé óýã÷ñïíïé ëáúêïß
115 ðïéçôÝò êáé óõããñáöåßò. Ôï ðåñéå÷üìåíï ôùí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí ðïõ áíáöÝñïíôáé óôïí ¼ëõìðï, åßíáé, êõñßùò, éóôïñéêü êáé åðéêü êáé áíáöÝñåôáé óôç æùÞ êáé ôá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá êáé ðñüóùðá ðïõ Ýæçóáí êáé Ýäñáóáí åêåß. Ôá áíèñþðéíá âéþìáôá, ðïõ êáôÜ åðï÷Ýò äçìéïõñãÞèçêáí êáé ôñáãïõäÞèçêáí, Þôáí ðïëý Ýíôïíá, åðåéäÞ ï ¼ëõìðïò, ðïëý óõ÷íÜ, óôçí Éóôïñßá, ëåéôïýñãçóå ùò ðåäßï áíôßóôáóçò êáé åëåõèåñßáò, ôüóï êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò Ôïõñêïêñáôßáò, ìå ôïõò êëÝöôåò êáé ôïõò áñìáôïëïýò, üóï êáé êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò íáæéóôéêÞò êáôï÷Þò ôùí Ãåñìáíþí, ìå ôïõò áãùíéóôÝò ôçò ÅèíéêÞò ìáò Áíôßóôáóçò. Åéäéêüôåñá, ìÝóá áðü ôïõò óõíå÷åßò áãþíåò ôùí ÅëëÞíùí, äç- ìéïõñãÞèçêáí ôá éóôïñéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ, üðùò åßíáé ôá ÊëÝöôéêá, ôá ËçóôñéêÜ, ôá ÁíôÜñôéêá ê.Ü. Ùóôüóï, äçìéïõñãÞèçêáí êáé ðïëëÜ ôñáãïýäéá ìå èñçíçôéêü ðåñéå÷üìåíï êáèþò êáé Üëëá ðïõ Ý÷ïõí êïéíùíéêü êáé èñçóêåõôéêü Þ ëáôñåõôéêü ÷áñáêôÞñá.
Êõñßùò, üìùò, ôï ðïéçôéêü ðåñéå÷üìåíï ôùí ôñáãïõäéþí áíáöÝñåôáé óôç ÷áñÜ, ôç ëýðç, ôïí èÜíáôï, ôïí ðüëåìï êáé ôçí èõóßá áëëÜ êáé óôçí áãÜðç, ôçí îåíéôéÜ êáé ôçí êáèçìåñéíüôçôá ôçò æùÞò óôïí ¼ëõìðï, óå êÜèå åðï÷Þ5. ¼ëá áõôÜ, êáé ðïëëÜ Üëëá, áðïôåëïýí óçìáíôéêü ìÝñïò ôçò èåìáôïëïãßáò ôùí ðåñéóóïôÝñùí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí, äåäïìÝíïõ ïôé óôï êïéíùíéêü êáé ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí óôçñß÷èçêå ïëüêëçñç ç ðñïöïñéêÞ ðïëéôéóôéêÞ êëçñïíïìéÜ ôïõ ëáïý ìáò. Ç ðïéçôéêÞ äçìéïõñãßá êáé ç ëáúêÞ ìïýóá, ìÝóá áðü ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, áðïêôïýí Ýíáí õøçëü åêöñáóôéêü ðëïýôï, ìáæß ìå üëá ôá ìïñöïëïãéêÜ ôïõò óôïé- ÷åßá ðïõ åßíáé ç ìïõóéêï÷ïñåõôéêÞ ñõèìïðïéßá, ïé ÷ïñïß, ç ìåôñéêÞ ôïõò áîßá, ç äï- ìÞ, ç ëåêôéêÞ óõìðåñéöïñÜ, ê.ëð.
ÐïëëÜ áðü ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ îåðÝñáóáí ôá ôïðéêÜ üñéá êáé êáèéå- ñþèçêáí, ìå äéÜöïñåò ðáñáëëáãÝò, óôçí ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç Üëëùí ðåñéï÷þí ôçò ÅëëÜäáò, üðùò óôçí Áéôùëßá, ôá ÃñåâåíÜ, ôç ÂÝñïéá ê.á. ¼ìùò, êáé óôá ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ, ðïëëÝò öïñÝò, ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ðïéçôéêÜ Þ ìïõóéêÜ äÜíåéá áðü Üëëåò ðåñéï÷Ýò, ôá ïðïßá áíáäçìéïõñãÞèçêáí êáé ðñïóáñ- ìüóôçêáí óôá ôïðéêÜ äåäïìÝíá, üðùò åßíáé ôï ôïðéêü ãëùóóéêü éäßùìá, ïé ôïðéêÝò ðáñáäüóåéò, ôá ôïðéêÜ ãåãïíüôá Þ ðñüóùðá ê.ëð. ¢ëëùóôå, áðü áõôÞí ôçí ôïðéêÞ éäéáéôåñüôçôá, ôá ôñáãïýäéá áíôëçóáí ôá âáóéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõò óôïé÷åßá ðïõ åßíáé ç äçìþäçò ãëþóóá, ôï áíÜëïãï ëïãïôå÷íéêü ôïõò ýöïò, ï ñõèìüò, ç ðåñé- ãñáöéêüôçôá ê.Ü., áêïëïõèþíôáò, ðÜíôá, ôïõò êáíüíåò êáé ôéò äéåñãáóßåò äçìéïõñ- ãßáò ôçò ëáúêÞò ðïßçóçò êáé ôùí ßäéùí ôùí ôñáãïõäéþí.
1. Ï ¼ëõìðïò óôçí ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç ôùí ÅëëÞíùí áðü ôïõò áñ÷áßïõò ÷ñüíïõò ìÝ÷ñé óÞìåñá Áðü áñ÷áéïôÜôùí ÷ñüíùí, äçìéïõñãÞèçêå Ýíá ðëÞèïò ðïéçôéêþí èñýëùí êáé ìý- èùí ãéá ôïí ¼ëõìðï, ïé ïðïßïé êáëëéåñãÞèçêáí êáé äéáôçñÞèçêáí, ìÝóá áðü ôçí
116 ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç ôùí ÅëëÞíùí. Éäéáßôåñá, ïé äéÜöïñïé èñçóêåõôéêïß ìýèïé ó÷åôéêÜ ìå ôïõò 12 èåïýò, ãéá ôïõò ïðïßïõò ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò èåùñïýóáí üôé Ý÷ïõí ôçí Ýäñá ôïõò åêåß, êáôÝóôçóáí ôïí ¼ëõìðï Ýíá óçìáíôéêü èñçóêåõôéêü êÝíôñï áíáöïñÜò, ìå ðáíåëëÞíéá åìâÝëåéá, ðïõ êñÜôçóå ôçí éó÷ý ôïõ ìÝ÷ñé ôçí êáôÜñãçóç ôïõ ðïëõèåúóìïý êáé ôï ðÝñáóìá óôïí ×ñéóôéáíéóìü.
Ùóôüóï, ôá ëáôñåõôéêÜ áéóèÞìáôá ôùí áñ÷áßùí êáé ç áãÜðç ôïõò ãéá ôïí ¼ëõìðï åêöñÜóèçêáí êáé ìÝóá áðü ôçí äçìþäç êáé ëüãéá ðïßçóç, ìå ðïëëÝò áíáöïñÝò ó'áõôüí, ó÷åôéêÜ ìå ôéò ìõèïëïãéêÝò äñáóôçñéüôçôåò ôùí èåþí, ðïõ áíÝðôõîáí åêåß êáèþò êáé ìå ôéò ïìïñöéÝò ôïõ öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò.
Óôá ÏìçñéêÜ Ýðç, ðïëý óõ÷íÜ, ãßíåôáé ìíåßá óôïí ¼ëõìðï, ìå äéÜöïñá êïóìçôéêÜ åðßèåôá ãéá ôéò öõóéêÝò éäéüôçôÝò ôïõ, ôüóï óôçí ÉëéÜäá üóï êáé óôçí Ïäýóóåéá, üðùò åßíáé ôá ìåôåùñïëïãéêÜ åðßèåôá: ÍåöåëçãåñÝôçò, ÁéèÝñéïò, ¼ìâñéïò, ÕéÝôéïò ê.ëð. Ãéá ôç äçìéïõñãßá ôùí Ýñãùí ôïõ, ï ¼ìçñïò óôçñß÷ôçêå óôçí ðëïýóéá äçìï- ôéêÞ ðáñÜäïóç êáé óôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá ôçò åðï÷Þò ôïõ ðïõ êáôÜ ôïí ÃéÜííç Ìüôóéï ëåéôïõñãïýóáí áéóèçôéêÜ, ìå ìåãÜëç áíôáðüêñéóç áðü ôá ðëáôéÜ ëáúêÜ óôñþìáôá6. Áêüìç, óôá Ýñãá ôïõ ï ¼ìçñïò Ýêáíå ìéá êáôáãñáöÞ ôïõ çñùéêïý ðá- ñåëèüíôïò êáé ðñïóÜñìïóå ôïõò ìýèïõò, ôéò ðáñáäüóåéò êáé ôçí éóôïñßá ôùí ÅëëÞíùí óå ìéá áöçãçìáôéêÞ ðïßçóç. ¸ôóé åíïðïßçóå ôéò äéÜöïñåò ðïéçôéêÝò öùíÝò ôçò åðï÷Þò ôïõ, ôá ýöç êáé ôéò äéáëÝêôïõò, ìå óêïðü íá êáëëéåñãçèåß, ðåñéóóüôåñï, ç êïéíÞ óõíåßäçóç êáé ï ðáôñéùôéêüò öñïíçìáôéóìüò ôùí ÅëëÞíùí7. Áñãüôåñá, êáé ãéá ðïëëïýò áéþíåò, ôá ÏìçñéêÜ Ýðç Ýãéíáí êáé áõôÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá êáé ôñá- ãïõäÞèçêáí áðü ôïõò ðëáíüäéïõò ñáøùäïýò êáé ôïõò ëáëçôÜäåò.
ÐïëëÝò áíáöïñÝò óôïí ¼ëõìðï Ýãéíáí êáé áðü ôïí Ðßíäáñï, ï ïðïßïò ðáñáðÝìðåé óôçí çèéêÞ êáé áéóèçôéêÞ áãùãÞ ôïõ Ïëýìðïõ, ùò ìéá ðçãÞ æùÞò êáé êÝíôñï ôçò áñìïíßáò ôïõ êüóìïõ. Áêüìç, êáé ðïëëïß Üëëïé áñ÷áßïé óõããñáöåßò áíáöÝñèçêáí óõ÷íÜ óôïí ¼ëõìðï üðùò Þôáí ï Çóßïäïò, ï Áéó÷ýëïò, ï ÓïöïêëÞò ê.Ü. êáèþò êáé ïé ìåôáãåíÝóôåñïé Ðëïýôáñ÷ïò, Ëïõêéáíüò, Âéñãßëéïò ê.ëð., ïé ïðïßïé õìíïýí ôçí ïìïñöéÜ ôçò öýóçò ôïõ Ïëýìðïõ êáé ôéò ëáôñåõôéêÝò ôåëåôÝò ðïõ ãßíïíôáí åêåß8.
Óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ, üðùò êáé óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò ôïõ Åëëçíéóìïý, áíá- ðôý÷èçêáí áñêåôÜ óôïé÷åßá êáé áðü ôá âõæáíôéíÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, ôá áêñéôéêÜ ôñáãïýäéá êáé ôéò ðáñáëïãÝò, ôá ïðïßá ðñïóáñìüóôçêáí óôï ôïðéêü ìïõóéêü êáé ãëùóóéêü éäßùìá êáèþò êáé óôïõò ôïðéêïýò ñõèìïýò êáé ôïõò ÷ïñïýò üðùò åßíáé ç ðáñáëëáãÞ ôïõ ìåóáéùíéêïý ôñáãïõäéïý «Åñüäéóå ç áíáôïëÞ», ðïõ åßíáé ìéá ðáñáëïãÞ, ç ïðïßá ôñáãïõäÞèçêå êáé óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ êáèþò êáé ðïëëÜ Üëëá.9 Áêüìç ðïëëÝò ðïéçôéêÝò áíáöïñÝò Þ êáé ðåñéêïðÝò áêñéôéêþí ôñáãïõäéþí, ðïõ äçìéïõñãÞèçêáí óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò, åíõðÜñ÷ïõí êáé óå ðïëëÜ êëÝöôéêá ôñá- ãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ, üðùò óõìâáßíåé óôá ôñáãïýäéá ðïõ áíáöÝñïíôáé óôï áåôü êáé óôá áíôßóôïé÷Ü ôïõò óôïí Ðüíôï, ôç ÓôåñåÜ ÅëëÜäá ê.á.
117 2. ÐáñÜãïíôåò äéáìüñöùóçò ôùí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí ôïõ Ïëýìðïõ.
2.1. Êïéíùíéêïß ðáñÜãïíôåò Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé ôïõ Ïëýìðïõ, üðùò áíáöÝñåôáé êáé ðáñáðÜíù, áðïôåëåß Ýíá êïéíùíéêü ðñïúüí ðïõ áðïññÝåé, áðü ôçí êïéíùíéêÞ êáé éóôïñéêÞ áíÜðôõîç ôçò æùÞò êáé äñÜóçò ôùí êáôïßêùí ôïõ êáé ôùí, åêÜóôïôå, åêåß, åãêáôåóôçìÝíùí áãùíéóôþí. Óôçñßæåôáé óôçí ôïðéêÞ ðáñÜäïóç, ôçí ôïðéêÞ éóôïñßá êáé ôïí ôïðéêü ðïëéôéóìü áëëÜ, êõñßùò, áðïôåëåß Ýíá ìÝóï óõëëïãéêÞò êáé êïéíùíéêÞò Ýêöñáóçò êáé éóôï- ñéêÞò áíáäñïìÞò, ðïõ áíôáíáêëÜ ôç æùÞ êáé ôá âéþìáôá ðïõ äçìéïõñãÞèçêáí óôïí éóôïñéêü ÷ñüíï.
Ùóôüóï, õðÜñ÷ïõí êáé ôñáãïýäéá ìå èñçíçôéêü ðåñéå÷üìåíï, ôá ìïéñïëüãéá, êáèþò êáé Üëëá ðïõ Ý÷ïõí êïéíùíéêü ÷áñáêôÞñá êáé êáëýðôïõí üëá ôá óõíáé- óèÞìáôá ôùí êáôïßêùí ôçò ðåñéï÷Þò, üðùò åßíáé: ç ÷áñÜ, ç èëßøç, ïé êáçìïß ê.ëð. ÐåñéãñÜöïõí ôá Þèç êáé ôá Ýèéìá ôçò åðï÷Þò ôïõò êáé ôñáãïõäéïýíôáé óôïõò ãÜ- ìïõò êáé ôá õðüëïéðá ãëÝíôéá ôùí áññáâþíùí ê.ëð10.
Áêüìç ï ¼ëõìðïò ãßíåôáé óçìåßï áíáöïñÜò êáé óå áñêåôÜ ôñáãïýäéá èñçóêåõôéêïý Þ ëáôñåõôéêïý ÷áñáêôÞñá, üðùò åßíáé ôá Ðñùôï÷ñïíéÜôéêá ÊÜëáíôá, ôá Ðáó÷á- ëéÜôéêá ôñáãïýäéá, ðïõ ÷ïñåýïíôáí óôïí áýëåéï ÷þñï ôùí åêêëçóéþí Þ óôéò ðëáôåß- åò, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí åïñôþí ôùí Âáúùí, ôïõ ÐÜó÷á Þ ôçò ÊõñéáêÞò ôïõ ÈùìÜ, ê.Ü.11
Ç äçìéïõñãßá ôïõ êÜèå äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý Þôáí ìéá ìáêñü÷ñïíç óõëëïãéêÞ äéåñãáóßá, ç ïðïßá îåêéíïýóå áðü Ýíá óõãêåêñéìÝíï Üôïìï, áëëÜ óôç äéÜñêåéá ôïõ ÷ñüíïõ ãéíüôáí êôÞìá ìéáò ìéêñÞò êïéíùíéêÞò ïìÜäáò êáé, ìåôÝðåéôá, åõñýôåñùí êïéíùíéêþí ïìÜäùí. Ç äéÜäïóç ôïõ êÜèå ôñáãïõäéïý ãéíüôáí ðñïöïñéêÜ, óå ãëÝ- íôéá, óå ðáíçãýñéá êáé óå ãÜìïõò ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ êáé áñãüôåñá ìåôáöÝñïíôáí êáé óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò. Ç ßäéá óõëëïãéêÞ äéåñãáóßá ëåéôïýñãçóå êáé óôç äéáìüñöùóç ðáëáéïôÝñùí ôñáãïõäéþí, ôùí ïðïßùí ç áñ÷éêÞ ìïñöÞ ìåôáâëÞèçêå ùò ðñïò ôïõò óôß÷ïõò ôïõò, ôç ìåëùäßá ôïõò Þ ôï ñõèìü12. Ìå ôéò äéÜöïñåò ðñïóèÞêåò, áöáéñÝ- óåéò êáé ôñïðïðïéÞóåéò ðïõ Ýãéíáí óå ðïëëÜ ãíùóôÜ ôñáãïýäéá ôåëéêÜ, áõôÜ äéá- ìïñöþèçêáí óå íÝá ôñáãïýäéá ðïõ ìïéÜæïõí ìå ôá ðáëéÜ áëëÜ äåí åßíáé ßäéá. Ùóôüóï, ôá ôñáãïýäéá áõôÜ, ìå ôçí êïéíùíéêÞ êáôåñãáóßá, ðïõ åß÷áí õðïóôåß, êáé ìå ôçí áöïìïéùôéêÞ éêáíüôçôá ôïõ ëáïý ðñïóáñìüóôçêáí óôá ôïðéêÜ ðïëéôéóôéêÜ êáé êïéíùíéêÜ äåäïìÝíá êáé èåùñÞèçêáí ùò ôïðéêÜ. Ìå áõôüí ôïí ôñüðï äçìéïõñ- ãÞèçêáí êáé ïé ðïëëÝò ðáñáëëáãÝò ôùí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí ôïõ Ïëýìðïõ ðïõ ôñáãïõäéïýíôáé, áêüìç, åßôå óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ åßôå óå Üëëåò ìáêñéíÝò ðåñéï÷Ýò êáé Ý÷ïõí ëÜâåé ðáíåëëÞíéï ÷áñáêôÞñá, üðùò åßíáé ôï ôñáãïýäé «Ï ¼ëõìðïò êé ï Êßóóáâïò» ê.Ü. Óôçí åõñýôåñç äéÜäïóç ôùí ôñáãïõäéþí óõíÝâáëáí ïé ðåñéöåñü- ìåíïé ìïõóéêïß, ïé êõñáôæÞäåò, ïé îåíéôåìÝíïé êáèþò êáé ç äéáêßíçóç áíèñþðùí áðü
118 ôüðï óå ôüðï13.
¼ìùò äéÜöïñåò åðéäñÜóåéò äÝ÷èçêáí êáé ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ áðü Üëëåò ãåéôïíéêÝò Þ ðéï ìáêñéíÝò ðåñéï÷Ýò, üðùò åßíáé ç ¹ðåéñïò, ç Ìáêåäïíßá ê.Ü., áëëÜ äéáôçñïýí Ýíá äéêü ôïõò ôïðéêü ÷ñþìá.
¼ëá áõôÜ áðïôÝëåóáí ôïõò êïéíùíéêïýò ðáñÜãïíôåò áíÜðôõîçò êáé ìåôÜäïóçò ôùí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí ôïõ Ïëýìðïõ.
2.2. Öõóéïëáôñéêïß ðáñÜãïíôåò Ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí ôïõ Ïëýìðïõ êáé ç öõóéïëáôñßá ôùí êáôïßêùí ôïõ áðïôå- ëïýí äýï âáóéêïýò ðáñÜãïíôåò äéáìüñöùóçò ôùí ôïðéêþí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí, üðïõ ç öýóç êáé ôá öõóéêÜ óôïé÷åßá, ðïõ ðåñéâÜëëïõí ôï âïõíü, åîïìïéþíïíôáé Þ ðáñáëëçëßæïíôáé ìå ôïí Üíèñùðï14. Ôá ôñáãïýäéá áõôÜ, êõñßùò, äéáêñßíïíôáé ãéá ôïí ìõèïðëáóôéêü êáé äéçãçìáôéêü ôïõò ÷áñáêôÞñá áëëÜ êáé ãéá ôçí áëëçãïñéêÞ ðïéçôéêÞ ôïõò Ýêöñáóç êáé õðåñâïëÞ. Ðïëý óõ÷íÜ, óôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ, ãßíïíôáé áíáöïñÝò óôïí öõôéêü ôïõ êüóìï, üðùò åßíáé ôá ëïõëïýäéá (êñßíïé, ãéáóåìéÜ, ìáíôæïõñÜíåò, ôñéáíôáöõëëéÝò, ãáñéöáëéÝò, ê.ëð.), ôá ïðïßá åßíáé óýìâïëá ôçò ãõíáéêåßáò ïìïñöéÜò, êáé ôá äÝíäñá (êõðáñßóóéá, öëáìïõñéÝò, Ýëáôá, ïîéÝò, ðëáôÜíéá, íåñáíôæéÝò, ìçëéÝò ê.ëð.), ìå ôá ïðïßá ðáñïìïéÜæïíôáé ïé êëÝöôåò Þ êáëïýíôáé íá óõììåôÝ÷ïõí óôï ðÝíèïò ãéá ôïí èÜíáôï ôùí êëåöôþí Þ ôùí ëáïöéëþí ëçóôþí.15 Áêüìç, ãßíïíôáé ðïëëÝò áíáöïñÝò êáé óôïí æùéêü êüóìï, üðùò åßíáé ôá ðïõëéÜ (Áåôïß, ÐÝñäéêåò, ÊáñáêÜîåò, Ôñõãüíéá, ÃåñÜêéá ê.Ü.) êáé ôá æþá (åëÜöéá ê.Ü.), ôá ïðïßá, ìÜëéóôá, ðñïóùðïðïéïýíôáé êáé áðïêôïýí äéÜöïñïõò óõìâïëé- óìïýò Þ “óõíïìéëïýí” ìå íåêñïýò Þ æùíôáíïýò áíèñþðïõò, ãéá íá åêöñÜóïõí ôéò ëáúêÝò áíôéëÞøåéò êáé íá öáíåñþóïõí ôá óõíáéóèÞìáôá ðïõ äçìéïõñãïýíôáé áðü ôéò äõóÜñåóôåò Þ åõ÷Üñéóôåò øõ÷ïëïãéêÝò êáôáóôÜóåéò, ðïõ ðåñéãñÜöïõí16. Åéäéêü- ôåñá, ôá ðïõëéÜ, ÷áßñïíôáé, ìåôáöïñéêÜ, ãéá ôéò íßêåò ôùí ÅëëÞíùí Þ èñçíïýí ãéá ôïí èÜíáôï çñþùí êáé ðáëéêáñéþí. Ïé ðåñéóóüôåñïé ðáñáëëçëéóìïß ãßíïíôáé ìå áåôïýò, åðåéäÞ èåùñïýíôáé ùò ôá ðëÝïí ðåñÞöáíá ðïõëéÜ, ìå ôá ïðïßá ðáñïìïéÜ- æïíôáé ïé êëÝöôåò êáé ïé êáðåôáíáßïé, áëëÜ êáé åðåéäÞ æïõí óôéò âïõíïêïñöÝò, üðïõ åß÷áí ôá ëçìÝñéá ôïõò êáé ïé êëÝöôåò17.
¼ëá áõôÜ ôá óôïé÷åßá, êáèþò êáé ç ìïñöïëïãßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ìå ôçí ðëïýóéá ðáíßäá êáé ÷ëùñßäá ôïõ Ïëýìðïõ, äçìéïõñãïýóáí, ðÜíôá, óôïõò êáôïßêïõò ôïõ, ðïéêßëá öõóéïëáôñéêÜ óõíáéóèÞìáôá ðïõ åêöñÜóôçêáí êáé óå üëá ôá ôïðéêÜ äçìï- ôéêÜ ôñáãïýäéá êáé, éäßùò, óôá åðéêÜ-çñùéêÜ ôñáãïýäéá ðïõ áíáöÝñïíôáé óôïõò êëåöôáñìáôïëïýò18.
2.3. Éóôïñéêïß ðáñÜãïíôåò Ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ óõíäÝïíôáé, Üìåóá, ìå ôçí ôïðéêÞ éóôïñßá,
119 áëëÜ êáé ìå ôçí éóôïñßá ôçò ÅëëÜäáò19 áðü ôçí áñ÷áéüôçôá ìÝ÷ñé óÞìåñá. Ç ãåùðïëéôéêÞ ôïõ èÝóç, ìå ôéò ðåñßöçìåò äéáâÜóåéò ôïõ, äéáäñáìÜôéóå óçìáíôéêü éóôïñéêü ñüëï åðåéäÞ åêåß, óôéò êïñõöÝò ôïõ, Ýãéíáí ðïëëÝò çñùéêÝò ìÜ÷åò óå üëç ôçí ìáêñÜ éóôïñéêÞ ðåñßïäï, ðñïêåéìÝíïõ íá áðïêñïõóèïýí ïé êÜèå åðéäñïìåßò (ÐÝñóåò, Ñùìáßïé, Óëáýïé, Ôïýñêïé, Ãåñìáíïß ê.Ü.)20. Ïé ìáêñü÷ñïíïé áãþíåò ôùí êáôÜ ðåñéüäïõò åðáíáóôáôçìÝíùí ÅëëÞíùí åíáíôßïí ôùí åêÜóôïôå êáôáêôçôþí, åß÷áí ùò âÜóç êáé ôïí ¼ëõìðï êáé áðïôÝëåóáí Ýíáí áðü ôïõò ðáñÜãïíôåò ãéá ôç äçìéïõñãßá ôùí ôïðéêþí êëÝöôéêùí, ôùí ëçóôñéêþí áëëÜ êáé ôùí áíôÜñôéêùí ôñáãïõäéþí. Ôá ôñáãïýäéá áõôÜ èåùñïýíôáé ùò éóôïñéêÜ åðåéäÞ ôá ðåñéóóüôåñá áíáöÝñïíôáé óå éóôïñéêÜ ðñüóùðá êáé ãåãïíüôá ðïõ óõíÝâçóáí åêåß êáôÜ ôïõò 18ï, 19ï êáé 20ï áéþíåò.
Ôáõôü÷ñïíá, üìùò, ôá éóôïñéêÜ ôñáãïýäéá åßíáé êáé âéùìáôéêÜ åðåéäÞ áíáöÝñïíôáé óå âéþìáôá ôçò êáèçìåñéíüôçôáò êáé, êõñßùò, áíáöÝñïíôáé óå éóôïñßåò çñþùí, ðïõ áöïñïýí óôéò ôåëåõôáßåò óôéãìÝò ôçò æùÞò ôïõò. Ðáñüëá áõôÜ, ôá éóôïñéêÜ ôñáãïýäéá, óýìöùíá ìå ôïí Âáóßëç Ößëéá, “óå êáìéÜ ðåñßðôùóç äåí äéáêáôÝ÷ïíôáé áðü çôôïðÜèåéá, ïýôå êáé áðü ôïí öüâï ôïõ èáíÜôïõ”.21 Áíôßèåôá, “åêöñÜæïõí ôçí ðßóôç óôç æùÞ êáé ôçí êáôÜöáóç ôçò åëåõèåñßáò ùò õðÝñôáôçò áîßáò êáé ãé' áõôü åßíáé ôñáãïýäéá çñùéêÜ áêüìç êáé üôáí äåí áíáöÝñïíôáé óå çñùúóìïýò”.
Ôá éóôïñéêÜ ôñáãïýäéá êáëýðôïõí éóôïñéêÜ ðñüóùðá ðïõ Ýæçóáí êáé Ýäñáóáí åêåß, êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò Ôïõñêïêñáôßáò. üðùò Þôáí ïé : ÆÞäñïò, Ëáæáßïé, ÍéêïôóÜñáò, ÃåùñãÜêçò Ïëýìðéïò ê.Ü.22 Åðßóçò êáëýðôïõí êáé ðïëëÜ éóôïñéêÜ ãåãïíüôá ðïõ Ýãéíáí óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ, áëëÜ êáé óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜ- äáò, üðùò åßíáé ôï Ìåóïëüããé ê.Ü. Ãéá ôï ëüãï áõôü ôï ðåñéå÷üìåíï ôùí éóôï-ñéêþí ôñáãïõäéþí åßíáé, ðåñéóóüôåñï, åðéêü åðåéäÞ ï ¼ëõìðïò, ðïëý óõ÷íÜ, óôçí Éóôïñßá, ëåéôïýñãçóå, üðùò ðñïáíáöÝñåôáé, ùò ðåäßï áíôßóôáóçò êáé åëåõ-èåñßáò, ôüóï êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò Ôïõñêïêñáôßáò, ìå ôïõò êëÝöôåò êáé ôïõò áñìáôïëïýò, üóï êáé êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò íáæéóôéêÞò êáôï÷Þò ôùí Ãåñìáíþí, ìå ôïõò áãùíéóôÝò ôçò ÅèíéêÞò ìáò Áíôßóôáóçò. ÌÝóá áðü áõôïýò ôïõò óõíå÷åßò áãþíåò, äçìéïõñ- ãÞèçêáí ôá éóôïñéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ, üðùò åßíáé ôá ÊëÝöôéêá, ôá ËçóôñéêÜ, ôá ÁíôÜñôéêá ê.Ü. Ôá ðåñéóóüôåñá áðü áõôÜ áíÞêïõí óôïí êýêëï ôùí êëåöôáñ- ìáôïëéêþí ôñáãïõäéþí êáé ëéãüôåñá óôïí êýêëï ôùí ëçóôñéêþí. ÌÜëéóôá, ðïëëÜ áðü áõôÜ äéáäüèçêáí êáé óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäáò, üðùò åßíáé ç Áéôùëßá, ôá ÃñåâåíÜ, ç ÂÝñïéá ê.á., ëüãù ôïõ çñùéêïý ôïõò ðåñéå÷ïìÝíïõ, êáé ðñïóáñìü- óôçêáí, Üëëá áõôïýóéá êáé Üëëá ðáñáëëáãìÝíá, óôéò ôïðéêÝò ìïõóéêï÷ïñåõôéêÝò ðáñáäüóåéò Þ äÝ÷èçêáí óôá ðïéçôéêÜ ôïõò êåßìåíá ôçí ðñïóèÞêç äéáöüñùí ôïðé- êþí ãåãïíüôùí Þ ðñïóþðùí23.
2.3.1. ÊëÝöôéêá ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ Ôá êëÝöôéêá ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ, üðùò êáé áõôÜ ôçò õðüëïéðçò ÅëëÜäáò, äç-
120 ìéïõñãÞèçêáí êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò Ôïõñêïêñáôßáò êáé áíáöÝñïíôáé óôç æùÞ êáé ôá çñùéêÜ êáôïñèþìáôá ôùí Êëåöôáñìáôïëþí ðïõ åß÷áí ôï ïñìçôÞñéü ôïõò, åêåß, óôéò áðÜôçôåò âïõíïêïñöÝò ôïõ. ¢ëëùóôå, åêåß åýñéóêáí êáôáöýãéï üëïé ïé åëåýèåñïé ¸ëëçíåò êáé ïé êáôáäéùêüìåíïé áðü ôïõò Ôïýñêïõò äõíÜóôåò. Áõôü ôï áäïýëùôï ðíåýìá åêöñÜæåé êáé ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé «Ï êëÝöôçò» ìå ôïõò ðáñáêÜôù óôß÷ïõò ôïõ:
«…Åãþ ìÜíá ì´ äåí êÜèïõìáé, ÷áñÜôóé äåí ðëçñþíù. Íá ãÝíù óêëÜâïò óôçí ÔïõñêéÜ, êïðÝëé óôïõò ãåñüíôïõò. Åãþ èÝëù ôïí ðüëåìï, èÝëù êáé ôï íôïõöÝêé…»24.
Ôá êëÝöôéêá ôñáãïýäéá Üñ÷éóáí íá äçìéïõñãïýíôáé áðü ôüôå ðïõ Üñ÷éóå íá äç- ìéïõñãåßôáé êáé ç êëåöôïõñéÜ óôïí ¼ëõìðï. ¹äç, áðü ôï 1489, Üñ÷éóáí ïé ðñþôåò áíôéóôÜóåéò ôùí ÅëëÞíùí åíÜíôéá óôïõò Ôïýñêïõò êáôáêôçôÝò êáé äçìéïõñãÞèçêáí ðïëëÜ ðïëåìéêÜ ìéêñïåðåéóüäéá óôéò ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò, ìå áðïôÝëåóìá ï óôñáôçãüò Ôïõñ÷Üíìðåçò íá áíáãêáóôåß íá ïñßóåé ôïí Êáñáìé÷Üëç ùò «ðñþôïí ïðëéôÜñ÷ç», ãéá íá åëÝã÷åé ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ áðü ôïõò äéÜöïñïõò ëçóôÝò25. Áðü ôüôå êáé ìåôÝðåéôá, áíáðôý÷èçêáí ïé äéÜöïñïé Áñìáôïëïß, ïé ïðïßïé âïÞèçóáí óçìáíôéêÜ óå üëá ôá ðñïåðáíáóôáôéêÜ êéíÞìáôá ôïõ Ïëýìðïõ. ¼ðùò ìáò ðëçñïöïñåß ôï ðá- ñáêÜôù ôñáãïýäé «ôïõ ÐëéÜôóêá», äçìéïõñãÞèçêáí 12 Áñìáôïëßêéá-ÐñùôÜôá, óå ìéá åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ôçò Â. Èåóóáëßáò êáé ôçò Í. Ìáêåäïíßáò, áðü ôá ïðïßá ôá 4 Þôáí óôçí ðáñáïëýìðéá ðåñéï÷Þ (Åëáóóüíáò, Ïëýìðïõ (ÑáøÜíçò), ÐÝôñáò êáé Ðëáôáìþíá):
«¸âãá øçëÜ óôïí ¸ëõìðï, øçëÜ óôï Áñãõñïðïýëé 'ðï êåé 'íáé ïé êëÝöôåò ïé ðïëëïß, ôá äþäåêá ðñùôÜôá. ÐëéÜôóêáò ðáßñíåé ôïí Ôýñíáâï, ÆÞíôñïò ôçí Áëáóóüíá Êáé ôá ìéêñÜ Ëáæüðïõëá ðáßñíïõí ôçí Êáôåñßíç…»26.
Ïé áñìáôïëïß áíáëÜìâáíáí ôçí áóöÜëåéá ôçò ðåñéï÷Þò ôïõò êáé ãé´áõôü ïé áñ÷çãïß ôïõò, ïé êáðåôáíáßïé, äéïñßæïíôáí áðü ôïí ôïðéêü Ôïýñêï äéêáóôÞ. ÐïëëÝò öïñÝò üìùò ïé Áñìáôïëïß ìåôáâÜëëïíôáí óå åðáíáóôÜôåò êëÝöôåò êáé ðïëåìïýóáí åíÜ- íôéá óôïõò Ôïýñêïõò êáôÜ ôá äéÜöïñá ðñïåðáíáóôáôéêÜ êáé ìåôåðáíáóôáôéêÜ êéíÞìáôá ðïõ áíáðôý÷èçêáí óå üëç ôçí äéÜñêåéá ôïõ Ôïõñêéêïý æõãïý, ìÝ÷ñé ôï 191227.
Óôïí ¼ëõìðï, ïé êáðåôáíáßïé óõãêÝíôñùíáí ôïõò Üíôñåò ôïõò áðü ôéò ðáñá- ïëýìðéåò ðåñéï÷Ýò êáé ôïõò ìÜèáéíáí ôçí ôÝ÷íç ôïõ ðïëÝìïõ ãéá ôçí åëåõèåñßá. ÌÜëéóôá óôç èÝóç «Ìðå÷ôÝóé» ôçò ÊáñõÜò, ïé êëÝöôåò ãõìíÜæïíôáí óôï ôñÝîéìï, ôï ðÞäçìá êáé óôçí óêïðïâïëÞ28.
Óôïí ¼ëõìðï Ýäñáóáí üëïé ïé ãíùóôïß ïðëáñ÷çãïß ôçò ÅðáíÜóôáóçò, üðùò Þôáí ï
121 ÆÞäñïò, ïé Ëáæáßïé, ï ÍéêïôóÜñáò, ï ÃåùñãÜêçò Ïëýìðéïò ê.Ü., üðùò ðñïáíá- öÝñåôáé, åíþ ðÝñáóå áðü åêåß êáé ï Êïëïêïôñþíçò, ï ÃåñïóôÜèçò ê.Ü.29 Ãéá ôïí êÜèå Ýíáí áðü áõôïýò, ï ëáüò äçìéïýñãçóå Ýíá Þ êáé ðåñéóóüôåñá ôñáãïýäéá, óôá ïðïßá ðåñéÝ÷ïíôáé ðëçñïöïñéáêÜ óôïé÷åßá ãéá ôçí êëÝöôéêç æùÞ ôïõò, ãéá ôéò ìÜ÷åò ôïõò êáé Üëëá ãåãïíüôá áðü ôçí ïñåéíÞ äéáâßùóÞ ôïõò. ¼ðùò ìáò ðëçñïöïñåß ï Claud Fauriel, êÜèå êáðåôÜíéïò ãéíüôáí ãíùóôüò óôïí áðëü ëáü áðü ôá êáôïñèþìáôÜ ôïõ óôéò ìÜ÷åò ìå ôïõò Ôïýñêïõò êáé ãé' áõôü ðñïêáëïýóå èáõìáóìü êáé åèíéêÞ õðåñçöÜíåéá, ðáñÜ ôï ãåãïíüò üôé ç ðáñïõóßá ôïõ ðñïêáëïýóå êáé êÜðïéïí öüâï30. ÌÜëéóôá, óýìöùíá ìå ôïí Ìé÷Üëç ÌåñáêëÞ, ïé êëÝöôåò áðïôåëïýóáí ãéá ôï ëáü Ýíá åßäïò áõèåíôéêïý ëáúêïý ìýèïõ. Ãé' áõôü êáé ôá êëÝöôéêá ôñáãïýäéá äéáêñßíïíôáé ãéá êÜðïéá õðåñâïëÞ. Ôá ðåñéóóüôåñá áðü áõôÜ åßíáé áëëçãïñéêÜ, äéçãçìáôéêÜ Þ ðåñéãñáöéêÜ.
Ôï ãíùóôüôåñï êëÝöôéêï ôñáãïýäé, åßíáé ôï ôñáãïýäé «Ï ¼ëõìðïò êé ï Êßóáâïò» ðïõ ôñáãïõäÞèçêå óå üëç ôçí ÅëëÜäá, ìå ðïëëÝò ðáñáëëáãÝò, êáé Ýöôáóå ìÝ÷ñé êáé ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç. Óôï ôñáãïýäé áõôü ðáñïõóéÜæåôáé, öáéíïìåíéêÜ, ç öéëïíéêßá ôùí äýï âïõíþí, áëëÜ óôçí ïõóßá ôïõ áíáäåéêíýåôáé ç éóôïñßá åíüò íåêñïý ðïëåìé- óôÞ êáé åðáéíåßôáé ç ãåííáéüôçôÜ ôïõ. Ôáõôü÷ñïíá, üìùò, ðáñïõóéÜæïíôáé êáé üëá ôá öõóéêÜ ðëåïíåêôÞìáôá ôïõ Ïëýìðïõ, ðïõ Þôáí ãåìÜôïò áðü êëÝöôåò, åíþ ï Êßóáâïò Þôáí «êïíéáñïðáôçìÝíïò», äçëáäÞ Þôáí êáôå÷üìåíïò áðü ôïõò Ôïýñêïõò, ôïõò ïðïßïõò áðïêáëïýóáí «êïíéÜñïõò», ëüãù ôçò ðñïÝëåõóÞò ôïõò áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Éêïíßïõ ôçò ÌéêñÜò Áóßáò.31
Ôï ôñáãïýäé áõôü ôïõ Ïëýìðïõ, áíÜëïãá ìå ôçí ðáñáëëáãÞ ôïõ, ÷ïñåýåôáé ùò ÔóÜ- ìéêï Þ ôñáãïõäéÝôáé óå åëåýèåñï ñõèìü áñãïý êáèéóôéêïý ôñáãïõäéïý.
Åðßóçò Ýíá Üëëï óçìáíôéêü ôñáãïýäé åßíáé êáé ç «ÌÜíá ôùí Ëáæáßùí», üðïõ óç- ìåéþíåôáé ç ðåñçöÜíéá ôçò ãõíáßêáò ôïõ Ïëýìðïõ êáé ðåñéãñÜöïíôáé ïé óõíÝðåéåò ôçò íéêçöüñáò ôïõñêéêÞò åðßèåóçò ôïõ ÂåëÞ ÐáóÜ óôçí Ýäñá ôùí Ëáæáßùí óôç ÌçëéÜ Ïëýìðïõ32.
2.3.2. ËçóôñéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ
Ôá ëçóôñéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ áðïôåëïýí Ýíá ôìÞìá ôùí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí êáé ìíçìïíåýïõí, ðéï ðïëý, ôïõò ôïðéêïýò ëçóôÝò ðïõ åß÷áí ôçí âÜóç ôïõò åêåß. Ôá ôñáãïýäéá áõôÜ äçìéïõñãÞèçêáí, êáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï, ìå ôá êëÝöôéêá êáé ãé' áõôü, ðïëëÝò öïñÝò, óõã÷Ýïíôáé, äåäïìÝíïõ üôé óå áñêåôÜ êëÝöôéêá Ýãéíå ìéá áðëÞ áíôéêáôÜóôáóç ïíïìÜôùí Þ ôïðïèåóéþí Þ ãåãïíüôùí ìå áíôßóôïé÷á ëçóôñéêÜ üìïéÜ ôïõò33.
ÌåôÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç ôçò ðåñéï÷Þò áðü ôïõò Ôïýñêïõò (ôï 1912), ï ¼ëõìðïò
122 ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ùò êñçóöýãåôï ðïëëþí ãíùóôþí Þ áãíþóôùí ëçóôþí, ìÝ÷ñé ôïí äåýôåñï ðáãêüóìéï ðüëåìï. ÄéÜöïñåò ïìÜäåò ëçóôþí ðåñéöÝñïíôáí óôç Èåóóá- ëßá êáé ôç Ìáêåäïíßá êáé ëõìáßíïíôáí ôéò ðåñéïõóßåò ôùí áãñïôþí, Üñðáæáí ôá êïðÜäéá ôùí êôçíïôñüöùí, âßáæáí ãõíáßêåò êáé óêüôùíáí Þ áé÷ìáëþôéæáí áíèñþ- ðïõò ìå óêïðü ôçí áíôáëëáãÞ ôïõò ìå ëýôñá34. Ïé ßäéåò ëåçëáóßåò ãßíïíôáí êáé ðïëý åíùñßôåñá, óôá ÷ñüíéá ôçò Ôïõñêïêñáôßáò, áðü Üôáêôá óôßöç Áëâáíþí êáé ÃêÝêç- äùí ðïõ óõíüäåõáí ôïí Ôïõñêéêü óôñáôü óôéò äéÜöïñåò ðïëåìéêÝò åðé÷åéñÞóåéò ôïõ. Ôéò óõíèÞêåò áõôÝò êáé ôéò ìÜ÷åò ôùí ëçóôþí ðåñéãñÜöïõí ðïëëÜ áðü ôá ëç- óôñéêÜ ôñáãïýäéá. Áêüìç áíáöÝñïõí ëåðôïìÝñåéåò áðü ôçí æùÞ ôïõò, ôéò ÷áñÝò êáé ôéò ëýðåò ôïõò êáèþò êáé ôéò ôåëåõôáßåò óôéãìÝò ôçò æùÞò ôïõò êáé ôçò åãêáôÜëåéøÞò ôïõò. Óôá ôñáãïýäéá áõôÜ, ï ëçóôÞò åßíáé óõìðáèÞò áðü ôï ëáü êáé åîõìíåßôáé óå Ýíá ðëáßóéï ëåâåíôéÜò. ÌÜëéóôá, ãßíåôáé ðáñÜäåéãìá ðñïò ìßìçóç áðü ôïõò íåüôå- ñïõò, åíþ ïé äéþêôåò ôïõò ðñïêáëïýí äõóáñÝóêåéá.
Ïé ãíùóôüôåñïé ëçóôÝò Þôáí ïé: ÈùìÜò ÃêáíôÜñáò, Ëéüëéïò, ÐåñéêëÞò Ðáðá- ãåùñãßïõ, Áäåëöïß ÌðáìðÜíç, Âåëþíçò, ÔæéáìÞôñáò, ÌÞôóïò ÔæéáôæéÜò, Ãéáãêïý- ëáò ê.Ü35.
Ãéá êÜèå åðþíõìï ëçóôÞ õðÜñ÷åé êáé Ýíá áíôßóôïé÷ï ôñáãïýäé. Ôá ðåñéóóüôåñá ôñáãïýäéá åßíáé ðáñáéíåôéêÜ êáé äßíïõí óõìâïõëÝò Þ óôÝëíïõí åéäÞóåéò ìå ðïõëéÜ. Ðïëý óõ÷íÜ óôá ëçóôñéêÜ ôñáãïýäéá õðÜñ÷åé êÜðïéá åðùäüò ðïõ åðáíáëáìâÜ- íåôáé êáé Ý÷åé ôçí ìïñöÞ ôçò êëçôéêÞò ðñïóöþíçóçò. Ï óôß÷ïò ôïõ ôñáãïõäéïý åßíáé ï éáìâéêüò äåêáðåíôáóýëëáâïò êáé óðÜíéá åðôáóýëëáâïò Þ ôñï÷áúêü ìÝôñï, åíþ ï ìïõóéêüò ôïíéóìüò áêïëïõèåß ôçí åðéêÞ ãñáììÞ ôùí êëÝöôéêùí ôñáãïõäéþí. Ôá ðïëëÜ áðü áõôÜ åßíáé ôñáãïýäéá ôïõ ôñáðåæéïý, ìå áñãü êëÝöôéêï ñõèìü ðïõ åíáë- ëÜóóåôáé ìå ãñÞãïñá ãõñßóìáôá, áëëÜ õðÜñ÷ïõí êáé ÷ïñåõôéêÜ ôñáãïýäéá ðïõ ÷ïñåýïíôáé ìå ôïí ñõèìü ôïõ ÔóÜìéêïõ Þ ôïõ Óõñôïý Þ ôïõ Óõñôïý óôá ôñßá36.
2.3.3. ÁíôÜñôéêá ôñáãïýäéá
Ç äõíáìéêÞ ðáñïõóßá ôïõ Ïëýìðïõ óôç íåüôåñç éóôïñßá ôçò ÅëëÜäáò åêöñÜóôçêå êáé ìÝóá áðü Ýíá íåüôåñï åßäïò ôñáãïõäéïý ðïõ ëÝãåôáé áíôÜñôéêï ôñáãïýäé. Ç áíÜðôõîÞ ôïõ óõíäÝåôáé Üìåóá ìå ôç äõíáìéêÞ ôïõ áíôéóôáóéáêïý êáé áíôéöá- óéóôéêïý áãþíá, ðïõ áíáðôý÷èçêå óôçí ÅëëÜäá ôï 1941-1944, êáé éäéáßôåñá óôïí ¼ëõìðï, ðïõ õðÞñîå, êáé ðÜëé, ç âÜóç ðïëëþí Ýíïðëùí áíôÜñôéêùí ïìÜäùí ôïõ ÅÁÌ êáé ôïõ ÅËÁÓ37. ÌÜëéóôá, ï ¼ëõìðïò Ýãéíå ïñüóçìï ãéá ôçí ÅèíéêÞ ìáò Áíôß- óôáóç åðåéäÞ, åêåß óôç èÝóç «Ìðå÷ôÝóé», êïíôÜ óôçí ÊáñõÜ, êçñý÷ôçêå ç ÅðáíÜ- óôáóç êáôÜ ôùí Ãåñìáíþí áðü ôçí ðáíçãõñéêÞ ÓõíÝëåõóç ôùí áíôáñôþí ôïõ ÅËÁÓ. Ôçí áíôßóôáóç áõôÞ, ôçí ÅèíéêÞ Áíôßóôáóç, ï ëáüò ôçí Ýêáíå ôñáãïýäé, äç- ìéïõñãþíôáò ôá ôñáãïýäéá ôçò Êáôï÷Þò êáé ôçò Áíôßóôáóçò, óôá ïðïßá, ï ¼ëõìðïò Ý÷åé óçìáßíïõóá èÝóç. ÌÜëéóôá, ùò ðïëåìéêü êÝíôñï åðé÷åéñÞóåùí ôçò
123 Áíôßóôáóçò, ï ¼ëõìðïò ãßíåôáé óçìåßï ãåíéêüôåñçò áíáöïñÜò óôá ôñáãïýäéá êáé óõíäÝåôáé êáé ìå ãåãïíüôá ðïõ óõíÝâçóáí êáé óå Üëëåò, ðéï áðüìáêñåò, ðåñéï÷Ýò, üðùò Þôáí ç áíáôßíáîç ôçò ãÝöõñáò ôïõ Ãïñãïðüôáìïõ áðü ôéò åíùìÝíåò äõíÜìåéò ôùí áíôáñôþí êáé ôùí ÓõììÜ÷ùí. ×áñáêôçñéóôéêü åßíáé ôï ôñáãïýäé «Óô' Üñìáôá óô' Üñìáôá» ðïõ åîáßñåé ôç óçìáóßá ôïõ Ïëýìðïõ:
«ÁóôñÜöôåé ï ¼ëõìðïò, âñïíôÜåé ç Ãêéþíá Ìïõãêñßæïõí ô' ¢ãñáöá, óåéÝôáé ç óôåñéÜ. Óô' Üñìáôá óô' Üñìáôá åìðñüò óôïí áãþíá ãéá ôç ÷éëéÜêñéâç ôç ëåõôåñéÜ…»38.
Ôï ôñáãïýäé áõôü, üðùò êáé ðïëëÜ Üëëá áíôÜñôéêá ôñáãïýäéá, áðïôåëåß êáëëé- ôå÷íéêü ðñïúüí ëüãéáò ëïãïôå÷íßáò ðïõ üìùò, Ýãéíå êáèïëéêÜ áðïäåêôü êáé ôñáãïõ- äÞèçêå áðü ôïõò åðáíáóôÜôåò êáé ôï ëáü óå üëç ôçí ÅëëÜäá, åíþ, óå ïñéóìÝíåò ðå- ñéðôþóåéò, ôñáãïõäéÝôáé êáé óÞìåñá39. ÕðÜñ÷ïõí, üìùò, êáé ïñéóìÝíá Üëëá ôñá- ãïýäéá, ôïðéêÞò äçìéïõñãßáò, ðïõ áíáöÝñïíôáé óôá áíôßðïéíá ôùí Ãåñìáíþí Íáæß, ïé ïðïßïé Ýêáéãáí ôá ÷ùñéÜ ôïõ Ïëýìðïõ, üðùò êáé óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò, ðñïêåéìÝíïõ íá êÜìøïõí ôï çèéêü ôùí ÅëëÞíùí áãùíéóôþí40.
Ãåíéêüôåñá, óå áñêåôÝò ðåñéðôþóåéò, ïñéóìÝíá ôñáãïýäéá ëáúêþí ðïéçôþí, ï ëáüò ôá Ýêáíå äçìïôéêïöáíÞ Þ áíåîÜñôçôá åðéêÜ ôñáãïýäéá êáé ôá ôñáãïýäçóå ìÝ÷ñé óÞìåñá. ÊáôÜ ôïí ÃéÜííç Ìüôóéï, óôá áíôÜñôéêá ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ, åíþíï- íôáé ç äçìïôéêÞ êáé ç ëüãéá êáëëéôå÷íéêÞ äçìéïõñãßá, üðïõ, óå äçìïôéêïýò ñõèìïýò ðñïóôÝèçêáí óôß÷ïé åðùíýìùí êáé êáèéåñþèçêáí ðëÝïí ùò äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá ìå ðáôñéùôéêïýò óôß÷ïõò41. ÐïëëÜ ôñáãïýäéá ðïõ åßíáé ãñáììÝíá óôç æùíôáíÞ ëáëéÜ, ìåëïðïéÞèçêáí êáé Ýãéíáí áíôéóôáóéáêÜ åíþ óå Üëëá ðáñáäïóéáêÜ ôñáãïýäéá ðñïóôÝèçêáí íÝïé óôß÷ïé.
3. ÌïñöïëïãéêÜ óôïé÷åßá ôçò ìïõóéêï÷ïñåõôéêÞò ðáñÜäïóçò ôïõ Ïëýìðïõ
Ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ, åßíáé äçìéïõñãÞìáôá ôçò ðïéçôéêÞò Ýìðíåõ- óçò ôùí áðëþí ôñáãïõäïðïéþí êáé óõíÜìá ðïéçôÜñçäùí ôïõ ëáïý ìáò. Ôá ðïéçôéêÜ ôïõò óôïé÷åßá åßíáé ôï çñùéêü êáé ôï ðáôñéùôéêü. Ïé óôß÷ïé ôïõò õðÜ- ãïíôáé óôçí ôïíéêÞ ñõèìïðïéßá êáé üôáí ôñáãïõäéïýíôáé äéáñèñþíïíôáé óå ðüäåò ìáêñïýò êáé âñá÷åßò êáé ìåôáðßðôïõí óôçí ìåëéêÞ ñõèìïðïéßá. Óôá ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ, üðùò êáé óå üëá ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, êõñéáñ÷åß ï éáìâéêüò ñõèìüò, ìå óôß÷ïõò éáìâéêïý ÄåêáðåíôáóýëëÜâïõ42.
3.1. ÑõèìéêÝò ìïñöÝò êáé ÷ïñïß ôïõ Ïëýìðïõ
Ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ êáôáôÜóóïíôáé óå äýï ãåíéêÝò êáôçãïñßåò,
124 óôéò ïðïßåò áíÞêïõí êáé ôá õðüëïéðá åëëçíéêÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, üðùò åßíáé ôá ñõèìéêÜ ÷ïñåõôéêÜ ôñáãïýäéá êáé áõôÜ ìå åëåýèåñï ÷ñüíï êáé ñõèìü, ôá ïðïßá ëÝãïíôáé êáé åðéôñáðÝæéá.
3.1.1.Ôá ÷ïñåõôéêÜ ôñáãïýäéá Ôá ÷ïñåõôéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ ðáñïõóéÜæïõí ìéá ìåãÜëç ðïéêéëßá Þ÷ùí, ìåëùäéêþí èÝóåùí êáé éäéùìáôéóìþí. Ç ìåëùäßá ôïõò åßíáé áðëÞ, ùò ðñïò ôçí åîÝëéîÞ ôçò, áëëÜ åíèïõóéþäçò êáé åðéêÞ, ùò ðñïò ôçí ÝêöñáóÞ ôçò, éäßùò óôá éóôïñéêÜ êáé êëÝöôéêá ôñáãïýäéá.
ÐïëëÜ ÷ïñåõôéêÜ ôñáãïýäéá, üôáí ôñáãïõäéïýíôáé óå ïñéóìÝíåò êïéíùíéêÝò ðåñéóôÜóåéò, üðùò ð.÷. ôá ãáìÞëéá äñïìéêÜ ôñáãïýäéá, ôüôå ï ìåëéêüò äñüìïò ãßíåôáé ðéï áñãüò ìå äéðëáóéáóìü ôùí ñõèìéêþí ðïäþí, ãåãïíüò ðïõ óõìâáßíåé êáé óå ïñéóìÝíïõò ýìíïõò ôçò âõæáíôéíÞò åêêëçóéáóôéêÞò ìïõóéêÞò43.
Ç ÷ïñåõôéêÞ ðñïóáñìïãÞ ôùí êéíÞóåùí êáé ôùí âçìÜôùí, ç ïðïßá ãßíåôáé óôïõò ñõèìéêïýò ìïõóéêïýò ðüäåò êáé óôï ìïõóéêü Þèïò, óõíôåëåß óôçí õëéêÞ Ýêöñáóç ôùí óõíáéóèçìÜôùí. ÐïëëÝò öïñÝò, óôï ßäéï ôñáãïýäé ðáñáôçñïýíôáé åíáëëáãÝò ôùí ñõèìéêþí ðïäþí êáé ôùí ñõèìéêþí ìïñöþí44.
Ôá êýñéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí ÷ïñþí ôïõ Ïëýìðïõ åßíáé: -Ïé ÷ïñïß óôá ôñßá, ðïõ Ý÷ïõí äß÷ñïíï ñõèìü, ìå Þñåìç áãùãÞ. -Ïé óõãêáèéóôïß ÷ïñïß, óôïõò ïðïßïõò ëõãßæïõí ôá ãüíáôá. Ðñüêåéôáé ãéá ôá ëåãüìåíá ÌðåñÜôéá Þ ÎåêïðÜñéêá (äçëáäÞ ôá ôñáãïýäéá ðïõ ÷ïñåýïíôáé ìå åëåýèåñç áôïìéêÞ êßíçóç , ÷ùñßò êáìéÜ ïìáäéêÞ óýíäåóç). -Ïé ÔóÜìéêïé ÷ïñïß (Þ ôá ÔóÜìéêá, üðùò ëÝãïíôáé) ðïõ äéáêñßíïíôáé ãéá ôïí åîÜóçìï ñõèìü ôïõò (6/8)(Ý÷ïõí ôá ñõèìéêÜ ó÷Þìáôá ôïõ ×ïñßáìâïõ, ôïõ Áíôßðáóôïõ, ôïõ Äéôñï÷áßïõ êáé ôïõ ÄééÜìâïõ) 45. -Ïé Óõñôïß ÷ïñïß (Þ ôá ëåãüìåíá ÓõñôÜ), ðïõ äéáêñßíïíôáé: -ãéá ôïí ôåôñÜóçìï ñõèìü (4/8), ìå ñõèìéêÜ ó÷Þìáôá ôïõ Äáêôýëïõ, ôïõ ÁíÜðáéóôïõ, ôïõ Óðïíäåßïõ êáé ôïõ Ðáñáêåëåõóìáôéêïý) êáé -ãéá ôïí åðôÜóçìï ñõèìü (ìå ñõèìéêÞ áãùãÞ 7/8), ìå üëá ôá ó÷Þìáôá ôùí ðïäþí óôá ïðïßá ðñïóáñìüæåôáé ï Êáëáìáôéáíüò êáé ï Óõñôüò ìå 12 âÞìáôá46. Ï åðôÜóçìïò ñõèìüò åßíáé ï ðëÝïí äéáäåäïìÝíïò óôïí åëëçíéêü ÷þñï êáé ìÜëéóôá, ï á´ êáé â´åðßôñéôïò. Ç ìÝôñçóç ôùí åðôÜ ÷ñüíùí ôïõ ñõèìïý áõôïý ãßíåôáé ìå ôñåéò êéíÞóåéò47.
Ùóôüóï, ç åêôÝëåóç ôïõ Óõñôïý ÷ïñïý óôïõò êáôïßêïõò ïñéóìÝíùí ÷ùñéþí ôïõ Ïëýìðïõ ðáñáôçñåßôáé ìéá ìéêñÞ ðáñáëëáãÞ ìå ðåñéïñéóìü ôùí ÷ïñåõôéêþí âçìÜôùí. Åðßóçò äéáöïñïðïßçóç õðÜñ÷åé êáé óôïí ÔóÜìéêï ÷ïñü ðïõ ÷ïñåýåôáé ìå äéáöïñåôéêÝò ÷ïñåõôéêÝò êéíÞóåéò êáé âÞìáôá, óôçí ÊñáíéÜ Ïëýìðïõ.
125 ÃåíéêÜ ç åêôÝëåóç üëùí ôùí ôñáãïõäéþí ôïõ Ïëýìðïõ áëëÜ êáé åõñýôåñá ôçò Èåóóáëßáò, ðáëáéüôåñá, ãéíüôáí, êõñßùò, öùíçôéêÜ êáé ïìáäéêÜ, áðü äýï çìé÷üñéá, áñ÷ßæïíôáò ðñþôá ôïí êÜèå óôß÷ï ôï Ýíá çìé÷üñéï êáé óõíå÷ßæïíôáò, ìå áíôéöþíçóç, ôï äåýôåñï. Áñãüôåñá, ôá ôñáãïýäéá Üñ÷éóáí íá óõíïäåýïíôáé áðü ìïõóéêÜ üñãáíá ìå ôç ÷ñÞóç ôùí ïðïßùí áíáðôý÷èçêå, óôï Ýðáêñï, ç ôå÷íéêÞ ôçò ìïõóéêÞò åñìçíåßáò ôïõò áëëÜ, ìå áõôüí ôïí ôñüðï, áëëïéþèçêå ôï ðáñáäïóéáêü ôñáãïýäé åðåéäÞ ïé ìïõóéêïß ðñüóèåóáí äéêÜ ôïõò ñõèìéêÜ ìåëßóìáôá48.
3.1.2. ÅðéôñáðÝæéá ôñáãïýäéá Ôá åðéôñáðÝæéá ôñáãïýäéá åßíáé áñãÜ êáé, óõíÞèùò, ôñáãïõäéïýíôáé ïìáäéêÜ óôéò äéÜöïñåò äéáóêåäÜóåéò, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ äåßðíïõ Þ ìåôÜ, áðü ôïõò ðáñáêáèÞìåíïõò, ãýñù áðü ôï ôñáðÝæé. Ãéá ôï ëüãï áõôüí ïíïìÜæïíôáé êáé êáèéóôéêÜ, ôçò ôÜâëáò Þ ôñáðåæéÜôéêá, áëëÜ, áíåîÜñôçôá áðü ôï ðåñéå÷üìåíü ôïõò, áðïêáëïýíôáé êáé êëÝöôéêá, åðåéäÞ ôá ðåñéóóüôåñá áðü ôá êëÝöôéêá ôñáãïýäéá, üðùò áíáöÝñåôáé ðáñáðÜíù, åßíáé ôïõ ôñáðåæéïý. Ôá ôñáãïýäéá áõôÜ Ý÷ïõí åëåýèåñï êáé áóýììåôñï ñõèìü, åíþ ç ìåëùäßá ôïõò ðïéêßëëåôáé êáé äéáíèßæåôáé ìå äéÜöïñá ìåëéêÜ ó÷Þìáôá ôïðéêÞò ðñïÝëåõóçò49. Ç ìïõóéêÞ ôïõò óôñïöÞ, ìåëùäéêÜ, êáëýðôåé ôïí åíÜìéóç óôß÷ï ôïõ ðïéçôéêïý êåéìÝíïõ, åíþ ôï ôåëåõôáßï çìéóôß÷éü ôïõ åðáíáëáìâÜíåôáé óôçí áñ÷Þ ôçò åðüìåíçò óôñïöÞò, óôçí ïðïßá ðñïôÜóóïíôáé Þ áêïëïõèïýí êáé ïñéóìÝíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ åðéöùíÞìáôá Þ ðñïóöùíÞóåéò, üðùò Üúíôå, ùñÝ, ðáéäéÜ ì´, êáðåôÜíéå ì' ê.Ü. Ç êÜèå ìïõóéêÞ óôñïöÞ åðáíáëáìâÜíåôáé áðü Ýíá Þ êáé äýï çìé÷üñéá ìå ðñïåîÜñ÷ïíôåò ôïõò ðëÝïí êáëëßöùíïõò êáé Ýìðåéñïõò åêôåëåóôÝò. Ïé ìïõóéêÝò öñÜóåéò óôá çìéóôß÷éá Ý÷ïõí ìéá êáèïñéóìÝíç ÷ñïíéêÞ äéÜñêåéá þóôå íá õðÜñ÷åé ç äõíáôüôçôá ôçò ïìáäéêÞò åêôÝëåóçò. Óå ðåñéðôþóåéò ïñãáíéêÞò óõíïäåßáò ôùí åðéôñáðÝæéùí ôñáãïõäéþí, êáôÜ ôçí åêôÝëåóç, ðñïçãïýíôáé ôá õðÜñ÷ïíôá üñãáíá, ôá ïðïßá ðáßæïõí ôç ëåãüìåíç åéóáãùãÞ, ìå ñõèìéêÝò ìåëùäßåò, êáé áêïëïõèåß ôï ïìáäéêü ôñáãïýäé.50
Áíôßóôïé÷ï åëåýèåñï ñõèìü ìå ôá åðéôñáðÝæéá ôñáãïýäéá Ý÷ïõí êáé ïé êáèáñÜ ïñãáíéêïß óêïðïß, üðùò åßíáé ïé «ÓêÜñïé», ðïõ ðáßæïíôáé ìå öëïãÝñá Þ ìå êëáñßíï Þ ìå âéïëß, êáèþò êáé ïñéóìÝíïé äñïìéêïß ïñãáíéêïß óêïðïß ôïõ ãÜìïõ51.
3.2. Ìïõóéêïß êáé ëáúêÝò ïñ÷Þóôñåò
ÐáñÜëëçëç ìå ôï öùíçôéêü ôñáãïýäé, åßíáé êáé ç ÷ñÞóç ìïõóéêþí ïñãÜíùí óôéò äéáóêåäÜóåéò ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ Ïëýìðïõ. Ïé ôïðéêÝò ëáúêÝò ïñ÷Þóôñåò åßíáé áíÜëïãåò ìå ôçí êïéíùíéêÞ óýíèåóç ôùí êáôïßêùí ôùí ðáñáïëýìðéùí ÷ùñéþí. Óôá ðåäéíÜ ÷ùñéÜ, üðïõ äéáìÝíïõí ãçãåíåßò êÜôïéêïé, ç ïñ÷Þóôñá áðïôåëåßôáé áðü êëáñßíï, âéïëß, ëáïýôï Þ êéèÜñá êáé íôÝöé Þ íôáïýëé. Óôï ËéâÜäé Ïëýìðïõ, üðïõ äéáìÝíïõí ÂëÜ÷ïé ÷ñçóéìïðïéïýí, óõíÞèùò, ×Üëêéíá üñãáíá (ÔñïìðÝôá, ÊïñíÝôá
126 ê.ëð.), åíþ óôïí Êïêêéíïðëü ÷ñçóéìïðïéïýí êáé ãêÜúíôá. Óôéò ðåñéðôþóåéò áõôÝò åðÝäñáóå, ìïõóéêïëïãéêÜ, ç ãåéôíßáóÞ ôïõò ìå ôç Ìáêåäïíßá, üðïõ óå Ýíá ìåãÜëï ìÝñïò ôçò ÷ñçóéìïðïéïýí ôá ßäéá üñãáíá. Åðßóçò óôá ðáñáïëýìðéá ÷ùñéÜ ÏëõìðéÜäá, Ëüöïò êáé ÊáëëéèÝá, üðïõ ïé êÜôïéêïß ôïõò åßíáé ðïíôéáêÞò êáôáãùãÞò, ÷ñçóéìïðïéïýí ôçí ëýñá Ðüíôïõ êáé ôï íôáïýëé. êáèþò êáé ïýôé. Ôáõôü÷ñïíá, óå ïëüêëçñç ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ ïé âïóêïß, üðùò êáé ðáíôïý, ÷ñçóéìïðïéïýí ôçí öëïãÝñá ôïõò óôéò âïóêÝò ôïõò.
4. Ç äéá÷ñïíéêÞ ëåéôïõñãßá ôùí ôñáãïõäéþí ôïõ Ïëýìðïõ
Ï ¼ëõìðïò õìíÞèçêå, äéá÷ñïíéêÜ, áðü ôçí ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç ôïõ åëëçíéêïý ëáïý áðü ôçí áñ÷áéüôçôá ìÝ÷ñé óÞìåñá. ÕðÞñîå, ìéá áóôåßñåõôç ðçãÞ, áðü ôçí ïðïßá ï ëáüò ìáò Üíôëçóå ôç äçìéïõñãéêÞ ôïõ Ýìðíåõóç, ôüóï ãéá ôïõò áñ÷áßïõò ìýèïõò êáé ôïõò äéÜöïñïõò èñýëïõò ôïõ, üóï êáé ãéá ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé. Ï ¼ëõìðïò ôñáãïõäÞèçêå áðü ôïí Åëëçíéêü ëáü, åõñýôåñá, åðåéäÞ ç ìáêñü÷ñïíç éóôïñßá ôïõ ôáõôßæåôáé ìå ôï èñçóêåõôéêü, ôï ðáôñéùôéêü êáé ôï öõóéïëáôñéêü ôïõ óõíáßóèçìá.
Ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ Ýãéíáí Ýíá ìÝóï óõëëïãéêÞò êáé êïéíùíéêÞò Ýêöñáóçò êáèþò êáé éóôïñéêÞò áíáäñïìÞò, ðïõ áíôáíáêëÜ ôç æùÞ êáé ôá âéþìáôá ðïõ äçìéïõñãÞèçêáí åêåß óôïí éóôïñéêü ÷ñüíï.
Ãåíéêüôåñá, ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ åìðåñéÝ÷ïõí ìéá ôÝôïéá äõíáìéêÞ åìøý÷ùóçò, éäßùò óôéò ðïëåìéêÝò ðåñéüäïõò, ç ïðïßá óõíÝâáëå, óçìáíôéêÜ, óôçí äéÜäïóÞ ôïõò, ìå äéÜöïñåò ðáñáëëáãÝò.
Êõñßùò, ìå ôá ôñáãïýäéá áõôÜ, êáé ìå ðïëëÜ Üëëá, ç êëåöôïõñéÜ êáôáîéþèçêå óôç óõíåßäçóç ôùí ÅëëÞíùí, ü÷é ìüíï åêåßíçò ôçò ðåñéüäïõ áëëÜ êáé óôéò åðüìåíåò ãåíéÝò.
Åðßóçò, ìå ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ, åêöñÜóôçêå ï øõ÷éóìüò êáé ôá ïñÜìáôá ôçò ðëåéïøçößáò ôïõ åëëçíéêïý Ýèíïõò, äåäïìÝíïõ üôé, ðïëëÝò öïñÝò ëåéôïýñãçóáí áéóèçôéêÜ, éäåïëïãéêÜ êáé ðáôñéùôéêÜ, óôéò äýóêïëåò êáé, óõíÜìá, çñùéêÝò çìÝñåò ôçò Êáôï÷Þò êáé ôçò ÅèíéêÞò Áíôßóôáóçò åíéó÷ýïíôáò ôéò ðñïóäïêßåò ôïõ ëáïý ãéá åëåõèåñßá êáé ðñïêïðÞ52.
Ãéá üëïõò ôïõò ðéï ðÜíù ëüãïõò ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ïëýìðïõ óõíå÷ßæïõí íá ôñáãïõäéïýíôáé êáé íá ÷ïñåýïíôáé óôá ðáñáïëýìðéá ÷ùñéÜ, êáèþò êáé óå Üëëåò, åõñýôåñåò, ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäáò, óôéò ëáúêÝò äéáóêåäÜóåéò ðïõ ãßíïíôáé óôá ôïðéêÜ ðáíçãýñéá, óôéò äéÜöïñåò åêäçëþóåéò ìå ôá ìïõóéêï÷ïñåõôéêÜ óõãêñïôÞìáôá ê.á. Áêüìç, êáôÜ ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò, Ý÷ïõí ãßíåé óçìáíôéêÝò êáôáãñáöÝò ôùí
127 ôñáãïõäéþí ôïõ Ïëýìðïõ ìå áîéüëïãåò óõëëïãÝò, ðïõ ðåñéëáìâÜíïíôáé óå ìïõóéêïýò øçöéáêïýò äßóêïõò Þ óå ðïëëÝò åêäüóåéò óõíáöþí âéâëßùí ðïõ Ýãéíáí ìå áôïìéêÝò ðñùôïâïõëßåò Þ áðü Óõëëüãïõò.
ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ
1. Á.Ã.ËáæÜñïõ: «Ï ¼ëõìðïò óôçí åëëçíéêÞ ðáñÜäïóç», ðñáêôéêÜ ôïõ 1ïõ ÐáíåëëÞíéïõ Óõíåäñßïõ ìå èÝìá «Ï ¼ëõìðïò óôç æùÞ ôùí ÅëëÞíùí», ËáïãñáöéêÞ – Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñåßá Åëáóóüíáò, Åëáóóüíá (1982), ó.37, 92 2.1. Ã.ÁäÜìïõ «Ç ìÜ÷ç ôçò Ðýäíáò», ðñáêôéêÜ ôïõ 2ïõ Óõíåäñßïõ ìå èÝìá «Ï ¼ëõìðïò óôç æùÞ ôùí ÅëëÞíùí», ËáïãñáöéêÞ – Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñåßá Åëáóóüíáò (14-16/9/1984), Åëáóóüíá, ó.73 2. Í.Â. ÊáôóÜñáò: «Ï ¼ëõìðïò óôïõò åèíéêïýò áðåëåõèåñùôéêïýò áãþíåò», ðñáêôéêÜ ôïõ 1ïõ ÐáíåëëÞíéïõ Óõíåäñßïõ ìå èÝìá «Ï ¼ëõìðïò óôç æùÞ ôùí ÅëëÞíùí», ËáïãñáöéêÞ – Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñåßá Åëáóóüíáò, Åëáóóüíá (1982), ó.61-62 3. Ê. Óá÷éíßäçò: «ÊïéíùíéïëïãéêÜ óôïé÷åßá ôïõ áãñïôéêïý ðïëéôéóìïý óôç ÍåïåëëçíéêÞ ðïßçóç», ðåñéïäéêü ×ÏÑÏÓÔÁÓÉ, ô.18 (ÉáíïõÜñéïò – ÖåâñïõÜñéïò – ÌÜñôéïò 2007) 4. S.B. Bovy: Chansons Aromounes de Thessalie, ìåôÜöñáóç, Êïõôóïâëá÷éêá ôñáãïýäéá ôçò Èåóóáëßáò, åêä. Áöïé Êõñéáêßäç, Èåóóáëïíßêç 1990, ó.61-62 5. 1.A. Passow: Ôñáãïýäéá Ñùìáßúêá, ×. Ôåãüðïõëïò, Í.Íßêáò, ÁèÞíá ÷.÷. 2. Æ.Í. Îçñïôýñç: Ç åëëçíßäá óôï äçìïôéêü ôñáãïýäé êáé ç óõìâïëÞ ôçò óôïõò åèíéêïýò Áãþíåò, ÁèÞíá 1994, ó.74-75 6.1. Ïìçñïò: ÉëéÜäá, ìåôÜöñáóç Í.Ê. ÌðÜñìðáëç, óô. 497-499 2. Ã. Ìüôóéïò: «ÉóôïñéêÝò óõãêõñßåò êáé óõìðôþóåéò äéáëüãïõ êáé äçìïôéêÞò êáé åðßóçìçò ëüãéáò ðïßçóçò», ðåñéïäéêü «×ÏÑÏÓÔÁÓÉ», ô.6 (ÉáíïõÜñéïò-ÖåâñïõÜñéïò- ÌÜñôéïò 2004) 7. Ã. Ìüôóéïò: «ÉóôïñéêÝò óõãêõñßåò êáé óõìðôþóåéò äéáëüãïõ ÄçìïôéêÞò êáé Åðßóçìçò ëüãéáò ðïßçóçò», ü.ð. 8.1. Ì. ÁíáóôáóéÜäçò: «Ï ¼ëõìðïò óôïí Ðßíäáñï», ðñáêôéêÜ ôïõ 2ïõ Óõíåäñßïõ ìå èÝìá «Ï ¼ëõìðïò óôç æùÞ ôùí ÅëëÞíùí», ËáïãñáöéêÞ – Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñåßá Åëáóóüíáò (14-16/9/1984), Åëáóóüíá, ó.80-84 2. Ê.É. ÃáëëÞò: «Éåñü ôïõ Ïëõìðßïõ Äéüò óôçí êïñõöÞ «¢ãéïò Áíôþíéïò» ôïõ Ïëýìðïõ», ðñáêôéêÜ ôïõ 1ïõ ÐáíåëëÞíéïõ Óõíåäñßïõ ìå èÝìá «Ï ¼ëõìðïò óôç æùÞ ôùí ÅëëÞíùí», ËáïãñáöéêÞ – Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñåßá Åëáóóüíáò, Åëáóóüíá (1982), ó.16 9. Ê. ÌÜñêïò: «Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé óôç Äùñßäá», ðåñéïäéêü «×ÏÑÏÓÔÁÓÉ», ô.3 (Áðñßëéïò –ÌÜéïò-Éïýíéïò 2003) 10. Ê. ÌÜñêïò: «Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé óôç Äùñßäá», ü.ð. 11. Ä.Â. Ñßããïò: Ðáó÷áëüãéïñôá óôá ÃñåâåíÜ, Èåóóáëïíßêç 2002, ó.90
128 12.1. Í. ÌðáæéÜíáò: «Ç äçìéïõñãßá ôïõ äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý», ðåñéïäéêü ×ÏÑÏÓÔÁÓÉ, ô.6 (ÉáíïõÜñéïò-ÖåâñïõÜñéïò- ÌÜñôéïò 2004) 2. Í. Ðïëßôçò: ÄçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, Åêëïãáß áðü ôá ôñáãïýäéá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý, ÁèÞíá, ÷.÷., ó. 34 13. Í. ÌðáæéÜíáò: «Ç äçìéïõñãßá ôïõ äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý», ü.ð. 14. Í. Ðáíáãéùôïðïýëïõ: Íåïåëëçíéêüò ÷ïñüò, ÔåëÝèñéïí, ÁèÞíá 1005, ó.386 15. Cl. Fauriel: ÅëëçíéêÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, Í.Ä. Íßêáò Á.Å., ó.42 16.1. Cl. Fauriel: ÅëëçíéêÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, ü.ð. 2. Óô. Êõñéáêßäçò: Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé, ÅñìÞò, ÁèÞíá, 1990, ó.51-53 3. Ì. Ìé÷áÞë – ÄÝäå: «Ï ¼ëõìðïò óôï äçìïôéêü ôñáãïýäé», ðñáêôéêÜ 2ïõ Óõíåäñßïõ ìå èÝìá «Ï ¼ëõìðïò óôç æùÞ ôùí ÅëëÞíùí» (14-16/9/1984), ËáïãñáöéêÞ – Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñåßá Åëáóóüíáò, Åëáóóüíá, ó.69 4. Í. ÌðáæéÜíáò: «Ç äçìéïõñãßá ôïõ äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý», ü.ð. 17. Óô. Êõñéáêßäçò: Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé, ü.ð. 18. ×. Êõñéëëßäçò: «Ï ¼ëõìðïò óôç Ëáïãñáößá», ðñáêôéêÜ ôïõ 1ïõ ÐáíåëëÞíéïõ Óõíåäñßïõ ìå èÝìá «Ï ¼ëõìðïò óôç æùÞ ôùí ÅëëÞíùí», ËáïãñáöéêÞ – Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñåßá Åëáóóüíáò, Åëáóóüíá (1982), ó.69 19. Cl. Fauriel: ÅëëçíéêÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, ü.ð., ó.26 20. Í.Ã. ÓõííåöÜêçò: ÃåùñãÜêçò ÍéêïëÜïõ Ïëýìðéïò (1772-1821), Èåóóáëïíßêç 1986 21. Â. Ößëéáò: Ðñüëïãïò óôï Ê.Ã. Óá÷éíßäçò: Ìåóïëüããé-Áéôùëéêü, ìïõóéêÞ- ÷ïñåõôéêÞ ðáñÜäïóç êáé Éóôïñßá, ÐïëõìÝóá ÅêðáéäåõôéêÞ Ìç÷áíéêÞ ÅÐÅ, ÁèÞíá 2002, ó.9 22. 1. Ê. ÌÜñêïò: «Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé óôç Äùñßäá», ü.ð. 2. Í.Ã. ÓõííåöÜêçò: ÃåùñãÜêçò ÍéêïëÜïõ Ïëýìðéïò (1772-1821), ü.ð. 23. Í. ÌðáæéÜíáò: «Ç äçìéïõñãßá ôïõ äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý», ü.ð. 24. Áë. ÊåëÝóçò: Ïé êëåöôáñìáôïëïß ôïõ Ïëýìðïõ, ÍéêïôóÜñáò, â´Ýêäïóç, Åëáóóüíá 2007, ó.12 25. Á.Ã. ËáæÜñïõ: «Ï ¼ëõìðïò óôçí åëëçíéêÞ ðáñÜäïóç»,ü.ð., ó.42 26.1. Cl. Fauriel: ÅëëçíéêÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, ü.ð., ó.94 2. Óð. Áíô. Ìðïýìðá: Ç äõíáìéêÞ ðáñïõóßá ôïõ Ôñéðïëßôéêïõ Ðåññáéâéêïý ÷þñïõ áðü ôá âÜèç ôùí áéþíùí ìÝ÷ñé óÞìåñá, åêä. Ðïë. Óýëëïãïò Äïëß÷çò, ÁèÞíá 2009 3. Ã. ÌðáóëÞò: «Ï ÊÜôù ¼ëõìðïò óôçí ðñïåðáíáóôáôéêÞ ðåñßïäï», ðñáêôéêÜ ôïõ 1ïõ ÐáíåëëÞíéïõ Óõíåäñßïõ ìå èÝìá «Ï ¼ëõìðïò óôç æùÞ ôùí ÅëëÞíùí», ËáïãñáöéêÞ – Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñåßá Åëáóóüíáò, Åëáóóüíá (1982), ó.53 27. Á. Êáñáôüëéáò: «Ï ¼ëõìðïò óôéò ðçãÝò ôçò Éóôïñßáò ôïõ», ðñáêôéêÜ ôïõ 2ïõ Óõíåäñßïõ ìå èÝìá «Ï ¼ëõìðïò óôç æùÞ ôùí ÅëëÞíùí» (14-16/9/1984), ËáïãñáöéêÞ – Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñåßá Åëáóóüíáò, Åëáóóüíá, ó.18-21 28. 1. Cl. Fauriel: ÅëëçíéêÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, ü.ð., ó.35 2. Áë. ÊåëÝóçò: Ïé êëåöôáñìáôïëïß ôïõ Ïëýìðïõ, ÍéêïôóÜñáò, ü.ð. 29. Í.Â. ÊáôóÜñáò: «Ï ¼ëõìðïò óôïõò åèíéêïýò áðåëåõèåñùôéêïýò áãþíåò», ü.ð.
129 30. 1. Cl. Fauriel: ÅëëçíéêÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, ü.ð., ó.42 2. Ì.Ã. ÌåñáêëÞò: ÅëëçíéêÞ Ëáïãñáößá- ¹èç êáé ¸èéìá, ÏäõóóÝáò, ÁèÞíá 1986, ó.87, 90 31. 1. Í. Ðïëßôçò, ÄçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, Åêëïãáß áðü ôá ôñáãïýäéá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý, ü.ð., ó. 34 2. Cl. Fauriel: ÅëëçíéêÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, ü.ð., ó.96 3. Ì. Ìé÷áÞë – ÄÝäå: «Ï ¼ëõìðïò óôï äçìïôéêü ôñáãïýäé», ü.ð. 4. È.Á. ÍçìÜò: ´´ÄçìïôéêÜ ôñáãïýäéá Èåóóáëßáò´´, ô.Á, åêä. Êõñéáêßäç, Èåóóáëïíßêç 1983 32. 1. Í. Ðïëßôçò, ÄçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, Åêëïãáß áðü ôá ôñáãïýäéá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý, ü.ð., ó. 78 33.1. Ê. ÌÜñêïò: «Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé óôç Äùñßäá», ü.ð. 2. Ä.×. ×áëáôóÜò (ÅðéìÝëåéá): ËçóôñéêÜ ôñáãïýäéá, ÅÓÔÉÁ-ÍÝá ÅëëçíéêÞ ÂéâëéïèÞêç, ÁèÞíá 2000, ó.58-59 34. 1. Cl. Fauriel: ÅëëçíéêÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, ü.ð., ó.41 2. Ã. ÌðáóëÞò: «Ï ÊÜôù ¼ëõìðïò óôçí ðñïåðáíáóôáôéêÞ ðåñßïäï», ü.ð. 4. Â. Æá÷ßäçò: Ç éóôïñßá ôçò ÔóáñéôóÜíçò áðü áñ÷áéïôÜôùí ÷ñüíùí, åêäüóåéò Á. ÖïõóôÜíïõ, ÁèÞíá 1965, ó.60 5. Å. Ëõêïýñïõ-ËáæÜñïõ: «Ç âéâëéïèÞêç ôçò ìïíÞò Äéïíýóïõ», ðñáêôéêÜ ôïõ 2ïõ Óõíåäñßïõ ìå èÝìá «Ï ¼ëõìðïò óôç æùÞ ôùí ÅëëÞíùí»(14-16/9/1984), ËáïãñáöéêÞ – Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñåßá Åëáóóüíáò, Åëáóóüíá, ó.50 35. É.Á. ÁäÜìïõ: Ï ¼ëõìðïò äéá ìÝóïõ ôùí áéþíùí, Åëáóóþí,1973, ó.19 36. Áë. ÊåëÝóçò: Ïé êëåöôáñìáôïëïß ôïõ Ïëýìðïõ, ÍéêïôóÜñáò, ü.ð., ó.67,68,77 37. Ã. Ìüôóéïò: «ÉóôïñéêÝò óõãêõñßåò êáé óõìðôþóåéò äéáëüãïõ ÄçìïôéêÞò êáé Åðßóçìçò ëüãéáò ðïßçóçò», ü.ð. 38. 1. Í.Á. ÊåöáëëçíéÜäçò: Ç ËáúêÞ Ìïýóá óôïõò åèíéêïýò ðïëÝìïõò ìáò, Åêäüóåéò Öéëéððüôç, Ëáïãñáößá – ÐáñÜäïóç 17, ÁèÞíá 1992, ó. 251 2. Ïé óôß÷ïé ôïõ ôñáãïõäéïý åßíáé ôïõ Íßêïõ Êáñâïýíç êáé ç ìïõóéêÞ ôïõ ¢êç Óìõñíáßïõ. 39. Ã. Ìüôóéïò: «ÉóôïñéêÝò óõãêõñßåò êáé óõìðôþóåéò äéáëüãïõ ÄçìïôéêÞò êáé Åðßóçìçò ëüãéáò ðïßçóçò», ü.ð. 40. Í.Â. ÊáôóÜñáò: «Ï ¼ëõìðïò óôïõò åèíéêïýò áðåëåõèåñùôéêïýò áãþíåò», ü.ð., ó.66-62 41. Ã. Ìüôóéïò: «ÉóôïñéêÝò óõãêõñßåò êáé óõìðôþóåéò äéáëüãïõ ÄçìïôéêÞò êáé Åðßóçìçò ëüãéáò ðïßçóçò», ü.ð. 42. 1. Í. ÌðáæéÜíáò: «Ç äçìéïõñãßá ôïõ äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý», ü.ð. 2. S.B. Bovy: Chansons Aromounes de Thessalie, ìåôÜöñáóç, ÊïõôóïâëÜ÷éêá ôñáãïýäéá ôçò Èåóóáëßáò, ü.ð., ó.20 43. 1. Ê. ÌÜñêïò: «Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé óôç Äùñßäá», ü.ð. 2. Í. ÌðáæéÜíáò: : «Ç äçìéïõñãßá ôïõ äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý», ü.ð. 44. 1. Í. ÌðáæéÜíáò: : «Ç äçìéïõñãßá ôïõ äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý», ü.ð. 45.1. Ê. ÌÜñêïò: «Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé óôç Äùñßäá», ü.ð.
130 2. S.B. Bovy: Chansons Aromounes de Thessalie, ìåôÜöñáóç, ÊïõôóïâëÜ÷éêá ôñáãïýäéá ôçò Èåóóáëßáò, ü.ð., ó.20 3. Í. ÌðáæéÜíáò: «Ç äçìéïõñãßá ôïõ äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý», ü.ð. 46. Ê. ÌÜñêïò: «Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé óôç Äùñßäá», ü.ð. 47. Í. ÌðáæéÜíáò: «Ç äçìéïõñãßá ôïõ äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý», ü.ð. 48. Í. ÌðáæéÜíáò: «Ç äçìéïõñãßá ôïõ äçìïôéêïý ôñáãïõäéïý»,ü.ð. 49. Ê. ÌÜñêïò: «Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé óôç Äùñßäá», ü.ð. 50. Ê. ÌÜñêïò: «Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé óôç Äùñßäá», ü.ð. 51. Ê. ÌÜñêïò: «Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé óôç Äùñßäá», ü.ð. 52. Ã. Ìüôóéïò: «ÉóôïñéêÝò óõãêõñßåò êáé óõìðôþóåéò äéáëüãïõ, ÄçìïôéêÞò êáé Åðßóçìçò ëüãéáò ðïßçóçò», ü.ð.
131 «ÔÁ ÐÁÑÁÏËÕÌÐÉÁ ÌÍÇÌÅÉÁ ÔÇÓ ÅÐÁÑ×ÉÁÓ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ»
ÃêáíÜôóéïò ÁíäñÝáò, ÁíáðëçñùôÞò Õðåýèõíïò ÊÐÅ Åëáóóüíáò email: [email protected]
Ç Åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò Ç Åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò, ç ïðïßá åßíáé ìåãáëýôåñç óå Ýêôáóç êáé ðëçèõóìü áðü 8 Íï- ìïýò ôçò ÅëëÜäáò êáé ôáõôü÷ñïíá ç ìåãáëýôåñç åðáñ÷ßá ôïõ Íïìïý ËÜñéóáò, ðåñé- ëáìâÜíåé 6 ÄÞìïõò (Åëáóóüíáò, ÐïôáìéÜò, Áíôé÷áóßùí, Ïëýìðïõ, Óáñáíôáðüñïõ, Ëéâáäßïõ) êáé 3 Êïéíüôçôåò (Âåñäéêïýóéáò, ÊáñõÜò, ÔóáñéôóÜíçò), ðïõ ôþñá ðéá (2011) åíþèçêáí óå Ýíá åíéáßï êáëëéêñáôéêü ÄÞìï Åëáóóüíáò. Ç óõíïëéêÞ Ýêôáóç ôçò Åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò åßíáé 1.708 ô.÷ëì. êáé ï óõíïëéêüò ðëçèõóìüò ôçò óýìöùíá ìå ôçí áðïãñáöÞ ôïõ 2001 áíÝñ÷åôáé óå 37.264 êáôïßêïõò.
Ç ìïñöïëïãßá ôïõ åäÜöïõò ôçò åðáñ÷ßáò åßíáé êõñßùò ïñåéíÞ (78%) ìå êõñßáñ÷ç ôçí ðáñïõóßá ôïõ øçëüôåñïõ âïõíïý ÅëëÜäïò êáé Âáëêáíßùí, ôïõ Ïëýìðïõ. Óôï ðåäéíü ôìÞìá ôçò åðáñ÷ßáò (22%) áêìÜæïõí ç ãåùñãßá êáé ç êôçíïôñïößá, ùò ç êýñéá áðáó÷üëçóç ôùí êáôïßêùí ôçò. Ï ¼ëõìðïò Ï ¼ëõìðïò, ôï ìåãáëýôåñï âïõíü ÅëëÜäïò êáé Âáëêáíßùí, åßíáé Ýíáò ïñåéíüò üãêïò ó÷åäüí êõêëéêïý ó÷Þìáôïò, ìå êýñéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôéò åêôåôáìÝíåò êïñõöï-ãñáì- ìÝò êáé ôéò áðüôïìåò ðëáãéÝò. ¸÷åé Ýêôáóç ðåñßðïõ 500 ô.÷ëì., äéÜìåôñï 25 ÷ëì. êáé ðåñßìåôñï 80 ÷ëì. Âñßóêåôáé óôçí ÂÁ ðëåõñÜ ôçò Èåóóáëßáò (ôá 2/3 ôïõ Ïëýìðïõ âñßóêïíôáé ìÝóá óôï üñéá ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò) êáé óôï ÍÄ Üêñï ôçò ÊåíôñéêÞò Ìáêåäïíßáò êáé ÷ùñßæåôáé óå äõï óõãêñïôÞìáôá, ôïí ÐÜíù êáé ÊÜôù ¼ëõìðï ìå öõóéêü óýíïñï áõôþí ôùí äõï ôï ñÝìá ôçò ÆçëéÜíáò, ðïõ îåêéíÜåé áðü ôï ÷ùñéü ÊáñõÜ êáé öôÜíåé áíáôïëéêÜ ùò ôçí èÜëáóóá.
Ï Èåóóáëéêüò ¼ëõìðïò Ï Èåóóáëéêüò ¼ëõìðïò (ìå ôéò áñ÷áßåò ðüëåéò Ðýèéï, Ïëïóóþí, Ãüííïé, Ëåéìþíç) óýìöùíá ìå ôçí ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Á1/Ö15/21159/939/18-6-1987, ÖÅÊ 317/Â/24-6- 1987 ÷áñáêôçñßæåôáé ùò áñ÷áéïëïãéêüò ÷þñïò. ÁíáëõôéêÜ : "×áñáêôçñßæïõìå ùò áñ÷áéïëïãéêü ÷þñï êáé ùò éóôïñéêü ôüðï ôçí ðáñáêÜôù ðåñéï÷Þ ôïõ Èåóóáëéêïý Ïëýìðïõ, ðïõ ïñéïèåôåßôáé ìå ìáýñï ðåñßãñáììá óôï öùôïôõðçìÝíï áðüóðáóìá ÷Üñôïõ 1:50.000 ôçò ÃÕÓ êáé ðåñéêëåßåôáé áðü ôá ðáñáêÜôù öõóéêÜ üñéá, áñ÷ßæïíôáò áðü ôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ êáé ðñï÷ùñþíôáò
132 êáôÜ ôç öïñÜ ôùí äåéêôþí ôïõ ùñïëïãßïõ: 1. Áðü ôçí ÅèíéêÞ ïäü Êáôåñßíçò ËÜñéóáò, áðü ôç äéáóôáýñùóç ðñïò ÁéãÜíç ìÝ÷ñé ôç äéáóôáýñùóç ðñïò ÑáøÜíç. 2. Áðü ôçí ÊïéëÜäá ôùí Ôåìðþí. 3.Áðü ôçí êïßôç ôïõ Ðçíåéïý ðïôáìïý ìÝ÷ñé ôï ÷ùñéü ÑïäéÜ. 4. Áðü ôçí Åðáñ÷éáêÞ áìáîéôÞ ïäü áðü ôç ÑïäéÜ ìÝóù Áñãõñïðïõëåßïõ êáé Ôóá÷ñÞ ìÝ÷ñé ôç ËõãáñéÜ. 5. Áðü ôçí áìáîéôÞ Åðáñ÷éáêÞ ïäü áðü ôç ËõãáñéÜ ìÝ÷ñé ôçí Åëáóóüíá. 6.Áðü ôçí áìáîéôÞ Åðáñ÷éáêÞ ïäü áðü ôçí Åëáóóüíá ìÝ÷ñé ôï Ìéêñü Åëåõèåñï÷þñé. 7. Áêïëïõèþíôáò ôçí Åðáñ÷éáêÞ ïäü ðïõ ïäçãåß óôïí ¢ãéï ÄçìÞôñéï Ðéåñßáò áðü ôï Ìéêñü Åëåõèåñï÷þñé ìÝ÷ñé ôá üñéá Í. Ëáñßóáò ìå ôï Í. Ðéåñßáò óôï ¾øùìá ÊáñäáñÜò (õøïìåôñéêü 1527). 8.Áðü ôéò êïñõöïãñáììÝò ôïõ Ïëýìðïõ ÊáñäÜñáò (õøüì. 1527), Ôñü÷áëïò Âïõë- ãáñÜ (õøüì. 1659), Ãïýâåò, ÐéæÜäéêï, ÔóéêñéêÜ, ÊáóôáíéÝò, Ðõêíüöõôï, ÑïäéÜ, Ìýôéêáò (õøüì. 768), Êïíéáñüðïõëï, ÌðáñìðáëÜò (õøüì. 1847), ÐáðÜ-Áëþíé, ÐñïöÞôçò Çëßáò, Óêïëéüí (õøüì. 2911), ÊÜóôñï, ÐçãÝò, Ìåôáìüñöùóéò, Ãêüëéáò, ÄñáãÜóéá (õøüì. 2253), ÐåñÜóìáôá, ÓôñïããõëÞ, ÊïéôÞò, ÊïëõìðÜñá, ÊáñáãéÜííç (õøüì. 678), ìÝ÷ñé ôçí êïéíüôçôá ÁéãÜíçò êáé óôç óõíÝ÷åéá ìÝ÷ñé ôç äéáóôáýñùóç ôïõ êïéíïôéêïý äñüìïõ ÁéãÜíçò ìå ôçí ÅèíéêÞ Ïäü Êáôåñßíçò-ËÜñéóáò.
Ìå ôçí ðáñïýóá áðüöáóç ðñïóôáôåýïíôáé óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ôïõ Èåóóá- ëéêïý Ïëýìðïõ êáé éäéáßôåñá óôïí ÊÜôù ¼ëõìðï äéÜóðáñôïé áñ÷áéïëïãéêïß ÷þñïé êáé åîáéñåôéêÜ óçìáíôéêÝò áñ÷áßåò ðüëåéò üðùò ôï Ðýèéï, ç Ïëïóóþí, ïé Ãüííïé, ç Ëåéìþíç. Ïëüêëçñïò ï ¼ëõìðïò óõíäÝåôáé Üìåóá ìå ôéò éóôïñéêÝò ìíÞìåò ôïõ Åëëç- íéóìïý áðü ôçí áñ÷áéüôçôá ìÝ÷ñé óÞìåñá». Óôç óõíÝ÷åéá, ìÝóá áðü ôï ÄéáñêÞ ÊáôÜëïãï ôùí ÊçñõãìÝíùí Áñ÷áéïëïãéêþí ×þñùí êáé Ìíçìåßùí ôçò ÅëëÜäáò, ôïõ Õðïõñãåßï Ðïëéôéóìïý (http://listedmonuments.culture.gr),
èá ðáñáèÝóïõìå ôçí åðßóçìç ëßóôá ôùí 73 êáôáãåãñáììÝíùí ìíçìåßùí ôïõ íÝïõ ÄÞìïõ Åëáóóüíáò, êáèþò êáé ôá åðßóçìá óôïé÷åßá ãéá áõôÜ ôá ìíçìåßá.
Ç ëßóôá ôùí 73 êáôáãåãñáììÝíùí ìíçìåßùí ôïõ íÝïõ ÄÞìïõ Åëáóóüíáò
Ðñþçí ÄÞìïò Åëáóóüíáò-16 êçñõãìÝíá ìíçìåßá 1. Èåóóáëéêüò ¼ëõìðïò (áñ÷áßåò ðüëåéò Ðýèéï, Ïëïóóþí, Ãüííïé, Ëåéìþíç) 2. É. Íáüò Áãßùí Áíáñãýñùí óôç Âáëáíßäá ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/48539/1010/11-11-1993, ÖÅÊ 886/Â/6-12-1993 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò Íáüò Áãßùí Áíáñãýñùí Âåëáíßäáò Åëáóóüíáò, ùò éóôï- ñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï.
133 Ðñüêåéôáé ãéá íáü ìéêñþí äéáóôÜóåùí, ìïíü÷ùñï, êåñáìïóêåðÞ ìå äßññé÷ôç óôÝãç, ðïõ öÝñåé óçìáíôéêü æùãñáöéêü äéÜêïóìï. Óýìöùíá ìå êôçôïñéêÞ åðéãñáöÞ ðïõ óÞìåñá äåí óþæåôáé, ç ôïé÷ïãñÜöçóç Ýãéíå ôï 1647. Ôï åóùôåñéêü ôïõ íáïý åßíáé êáôÜãñáöï áðü ôïé÷ïãñáößåò.»
3. É. Íáüò Áãßáò ÔñéÜäïò óôç Âáëáíßäá ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6426/183/27-2-2002, ÖÅÊ 312/Â/15-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßáò ÔñéÜäáò, ðïõ âñßóêåôáé óôï ÷ùñéü Âáëáíßäá ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò ìíçìåßï ÷ñÞæïí åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò, ìå áêôßíá ðñïóôáóßáò 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ íáïý, åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôùí áñ÷þí ôïõ 19ïõ áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá ôñßêëéôç ëéèüêôéóôç âáóéëéêÞ, êôéóìÝíç ôï 1860. Ç äßññé÷ôç, ìå áðïôìÞóåéò óôçí áíáôïëéêÞ êáé äõôéêÞ ðëåõñÜ, óôÝãç ôïõ íáïý, êáëýðôåôáé ìå êåñáìßäéá ñùìáúêïý ôýðïõ.»
4. ÓðÞëáéï óôç èÝóç "Êáëéïýñá" ÁåôïññÜ÷çò ÕÁ 10775/15-11-1971, ÖÅÊ 936/Â/22-11-1971 «×áñáêôçñßæåôáé ùò ôïðßïí åîáéñÝôïõ öõóéêïý êÜëëïõò ôï åéò èÝóéí '' ÃêïñôóéÜ '' êáé åéò èÝóéí ''Êáëéïýñá'' Êïéíüôçôïò ÁåôïññÜ÷çò Åëáóóüíïò, Íïìïý Ëáñßóçò, êåßìåíïí óðÞëáéïí ìåôÜ óôáëáêôéôþí êáé óôáëáãìéôþí.»
5. ÓðÞëáéï óôç èÝóç "ÃêïñôóéÜ" ÁåôïññÜ÷çò. Ôïðßï åîáéñÝôïõ öõóéêïý êÜëëïõò ÕÁ 10775/15-11-1971, ÖÅÊ 936/Â/22-11-1971 «×áñáêôçñßæåôáé ùò ôïðßïí åîáéñÝôïõ öõóéêïý êÜëëïõò ôï åéò èÝóéí '' ÃêïñôóéÜ '' êáé åéò èÝóéí ''Êáëéïýñá'' Êïéíüôçôïò ÁåôïññÜ÷çò Åëáóóüíïò, Íïìïý Ëáñßóçò, êåßìåíïí óðÞëáéïí ìåôÜ óôáëáêôéôþí êáé óôáëáãìéôþí.»
6. É. Íáüò ÐñïöÞôïõ Çëéïý óôï Äñõìü ÕÁ ÕÐÐÅ/Á/Ö31/40488/4579/1-12-1976, ÖÅÊ 1501/Â/14-12-1976 «×áñáêôçñßæïìåí ôïí Éåñüí Íáüí ÐñïöÞôïõ Çëéïý, êïéíüôçôïò Äñõìïý Åëáóóüíïò, Íïìïý Ëáñßóçò, ùò éóôïñéêüí äéáôçñçôÝïí ìíçìåßïí êáè' üóïí ï åí ëüãù íáüò áðïôåëåß ìïíáäéêüí éóôïñéêüí ôåêìÞñéïí ôçò éóôïñßáò ôçò Êïéíüôçôïò Äñõìïý.»
7. Ôïõñêéêü ôÝìåíïò óôçí Åëáóóüíá ÕÁ 52434/1598/6-8-1946, ÖÅÊ 149/Â/10-9-1946 «Êçñýóóïìåí ùò éóôïñéêüí äéáôçñçôÝïí ìíçìåßïí ôï åí Åëáóóüíé Ôïõñêéêüí ÔÝìåíïò Ýíåêá ôïõ êáëëéôå÷íéêïý êáé éóôïñéêïý ôïõ åíäéáöÝñïíôïò.» ÕÁ 159565/6908/27-1-1959, ÖÅÊ 48/Â/9-2-1959 «×áñáêôçñßæïìåí ùò áñ÷áéïëïãéêüí ÷þñïí ôçí ðåñéï÷Þí ôçí åê äýï ðåñßðïõ óôñåììÜôùí Ýêôáóéí ôçí ðåñéâÜëëïõóáí ôï ÔÝìåíïò Åëáóóüíïò, Ýíèá óôåãÜæåôáé óÞìåñïí ôï åêåß ìïõóåßïí.»
134 8. É. ÌïíÞ Ïëõìðéùôßóóçò óôçí Åëáóóüíá ÕÁ 6533/25-5-1962, ÖÅÊ 190/Â/2-6-1962 «Ôï êáèïëéêü åßíáé ôåôñÜóôõëïò íáüò. Ôï íáü ðåñéèÝåé óôïÜ åí åßäåé íÜñèçêïò. Ïé ôïé÷ïãñáößåò åßíáé óýã÷ñïíåò ìå ôï íáü. ÁíÜìåóÜ ôïõò äéáóþæåôáé ðñïóùðïãñá- ößá ôïõ áõôïêñÜôïñá Áíäñïíßêïõ.»
9. Êôßñéï ðáëáéïý Ôåëùíåßïõ Åëáóóüíïò ÕÁ ÕÐÐÅ/ÄÉËÁÐ/Ã/2638/840/8-2-1980, ÖÅÊ 289/Â/21-3-1980 «×áñáêôçñßæïõìå óáí Ýñãï ôÝ÷íçò ðïõ ÷ñåéÜæåôáé åéäéêÞ êñáôéêÞ ðñïóôáóßá, óýì- öùíá ìå ôïí Í 1469/50, ôï êôßñéï ôïõ ðáëáéïý Ôåëùíåßïõ Åëáóóüíáò, ãéáôß ðáñïõóéÜæåé éäéáßôåñï áñ÷éôåêôïíéêü åíäéáöÝñïí ãéá ôç óýíèåóç ôùí üãêùí ôïõ, ôéò áåôùìáôéêÝò áðïëÞîåéò ôùí óôåíþí ôïõ ðëåõñþí, ôç óõììåôñßá ôïõ, áëëÜ êáé ãéá ôá åðéìÝñïõò ìïñöïëïãéêÜ ôïõ óôïé÷åßá, üðùò ãùíéüëéèïé, ôïîùôÜ áíïßãìáôá êáé äéáêïóìçôéêÝò ôáéíßåò.»
10. Êáèïñéóìüò Æþíçò Ïéêéóôéêïý ÅëÝã÷ïõ óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ äÞìïõ Åëáóóüíáò
«¸÷ïíôáò õðüøç: … 4. Ôá 429/4.5.1988 êáé 918/20.5.1993 Ýããñáöá ôçò ÉÅ´ Åöïñåßáò Ðñïúóôïñéêþí êáé Êëáóéêþí Áñ÷áéïôÞôùí… áðïöáóßæïõìå:
¢ñèñï 1 Êáèïñßæåôáé Æþíç Ïéêéóôéêïý ÅëÝã÷ïõ (Æ.Ï.Å.) óôçí åêôüò åãêåêñéìÝíïõ ó÷åäßïõ êáé åêôüò ïñßùí ïéêéóìþí ðñïûöéóôÜìåíùí ôïõ Ýôïõò 1923 ðåñéï÷Þ ôïõ äÞìïõ Åëáóóüíáò (Í. ËÜñéóáò) üðùò ôï üñéï ôçò æþíçò ïñßæåôáé óôá äõôéêÜ áðü ôï ñÝìá "Êáâïõñüëáêêïò" óôá âïñåéïáíáôïëéêÜ áðü ôç íïçôÞ ãñáììÞ ðïõ åíþíåé äéáäï÷éêÝò âïõíïêïñöÝò êáé óôá áíáôïëéêÜ, íïôéïáíáôïëéêÜ, íïôéïäõôéêÜ êáé âïñåéïäõôéêÜ ôï üñéï ôçò æþíçò óõìðßðôåé ìå ôá äéïéêçôéêÜ üñéá ôïõ äÞìïõ Åëáó- óüíáò… ¢ñèñï 2 ÌÝóá óôç Æ.Ï.Å. … êáèïñßæïíôáé êáôÜ ðåñéï÷Ýò … ìå óôïé÷åßá 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ÷ñÞóåéò ãçò, êáôþôáôï üñéï êáôÜôìçóçò êáé üñïé êáé ðåñéïñéóìïß äüìçóçò üðùò óôï åðüìåíï Üñèñï. ¢ñèñï 3 … È. Ðåñéï÷Ýò ìå óôïé÷åßï 9. 1. Åßíáé ðåñéï÷Ýò åéäéêþí ÷ñÞóåùí êáé åéäéêüôåñá:… … ç) ðåñéï÷Ýò ìå óôïé÷åßá 9.8 ðåñéëáìâÜíïõí áñ÷áéïëïãéêïýò ÷þñïõò... 3. Óôéò ðåñéï÷Ýò ìå óôïé÷åßá 9.8 ãéá ôçí Ýêäïóç ïéêïäïìéêþí áäåéþí ãéá áíÝãåñóç êôéñßùí êáé åãêáôáóôÜóåùí áðáéôåßôáé ç óýìöùíç ãíþìç ôçò áñìüäéáò áñ÷áéïëïãéêÞò õðçñåóßáò…»
135 11. É. Íáüò Áãßáò ÊõñéáêÞò óôçí Åëáóóüíá ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/6403/194/14-3-2002, ÖÅÊ 452/Â/12-4-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßáò ÊõñéáêÞò, ðïõ âñßóêåôáé óôï ÄÞìï Åëáóóüíáò, åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, Í. ËÜñéóáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì., åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ 18ïõ áé. Ðñüêåéôáé ãéá ìéêñü ëéèüêôéóôï ìïíüêëéôï íáü ìå óôïÜ -÷áãéÜôé óôçí äõôéêÞ ðëåõñÜ. Áðü ôï æùãñáöéêü äéÜêïóìï äéáóþèçêáí ìüíï ôìÞìáôá óôïí áíáôïëéêü ôïß÷ï ôïõ É. ÂÞìáôïò êáé ß÷íç ôïé÷ïãñÜöçóçò óôçí Üâáèç êüã÷ç ðÜíù áðü ôçí åßóïäï, üðïõ ðáëáéüôåñá äéáêñéíüôáí êáé ç êôçñïñéêÞ åðéãñáöÞ. ÂÜóåé ôùí ôå÷íïôñïðéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí, ïé ùò Üíù ôïé÷ïãñáößåò ÷ñïíïëïãïý- íôáé óôá ôÝëç ôïõ 18ïõ áé..»
12. É. Íáüò Åéóïäßùí ôçò Èåïôüêïõ óôç èÝóç "Âáñüóé" óôçí Åëáóóüíá ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6409/193/27-2-2002, ÖÅÊ 349/Â/21-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Åéóïäßùí ôçò Èåïôüêïõ, ðïõ âñßóêåôáé óôç èÝóç Âáñüóé, óôçí êïéí. Åëáóóüíáò, ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò ìíçìåßï ÷ñÞæïí åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò, ìå áêôßíá ðñïóôáóßáò 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ íáïý, åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ â' çìßóåùò 19ïõ áéþíá. Ï íáüò áíÞêåé óôïí ôýðï ôïõ óôáõñïåéäïýò åããåãñáììÝíïõ ìå íÜñèçêá - õðåñþï óôç äõôéêÞ ðëåõñÜ. ×ôßóôçêå óôç èÝóç ðáëáéüôåñïõ íáïý, ôï 1859 óýìöùíá ìå ôçí ëéèáíÜãëõöç åðéãñáöÞ ðïõ åßíáé åíôïé÷éóìÝíç óôçí ðñüóïøç ôïõ êùäùíïóôáóßïõ ôïõ íáïý. Óôï íáü öõëÜóóïíôáé åéêüíåò ôïõ 19ïõ áé. êáé ðáëáßôõðá âéâëßá ôïõ 17ïõ, 18ïõ êáé 19ïõ áéþíá.»
13. Êôßñéï óôçí ïäü Í. ÖùêÜ êáé Í. Ïõñáíïý, éä. êëçñïíüìùí Öþëá ÕÁ ÕÐÐÅ/ÄÉËÁÐ/Ã/1627/48660/13-8-1980, ÖÅÊ 796/Â/22-8-1980 «×áñáêôçñßæïõìå ùò Ýñãï ôÝ÷íçò ðïõ ÷ñåéÜæåôáé åéäéêÞ êñáôéêÞ ðñïóôáóßá, óýìöùíá ìå ôïí Í. 1469/1950, ôï ðáñáäïóéáêü óðßôé óôéò ïäïýò Í. ÖùêÜ êáé Í. Ïõñáíïý óôçí Åëáóóüíá Ëáñßóçò, éäéïêôçóßáò ÖáíÞò, Áíôùíßáò êáé Êùíóôáíôßíïõ Öþëá, ãéáôß åßíáé Ýíá áîéüëïãï ëéèüêôéóôï êôßñéï ìå ëéôÝò êáé óõììåôñéêÝò üøåéò êáé ôåôñÜñé÷ôç êåñáìïóêåðÞ óôÝãç. Éäéáßôåñï áñ÷éôåêôïíéêü åíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæåé ç áåôùìáôéêÞ ðñïåîï÷Þ ôçò óôÝãçò óôï êÝíôñï ôçò êõñßáò üøçò ìå ôüîá ðÜíù áðü ôïí åîþóôç. Åî Üëëïõ ôï ðáñáðÜíù êôßñéï åßíáé Ýíá áðü ôá åëÜ÷éóôá ðáñáäïóéáêÜ óðßôéá ôçò Åëáóóüíáò êáé áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá ôïðéêÞò ëáúêÞò áñ÷éôå- êôïíéêÞò». ÕÁ ÕÐÐÏ/ÄÉËÁÐ/Ã/3541 ð.å./4823/4-1-2002, ÖÅÊ 154/Â/13-2-2002 "Áíáêáëïýìå ôçí ÕÁ ÕÐÐÅ/ÄÉËÁÐ/Ã/1627/48660/13.8.1980 (ÖÅÊ 796/Â/22.8.1980) ìå ôçí ïðïßá ÷áñáêôçñßóôçêå ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ôï êôßñéï óçìåñéíÞò éäéïêôçóßáò êëçñïíüìùí Öþëá, óôéò ïäïýò Íéêçöüñïõ ÖùêÜ êáé
136 Íéêçöüñïõ Ïõñáíïý, óôçí Åëáóóüíá Íïìïý Ëáñßóçò, äéüôé ëüãù ôçò êáêÞò êáôÜóôáóçò ôïõ êôéñßïõ áðü ôéò öèïñÝò ðïõ Ý÷åé õðïóôåß áðü ôïí ÷ñüíï, äåí êáëýðôåé ðëÝïí ôïõò üñïõò ôïõ N. 1469/50" Í.5351/1932, Üñèñï 52, üðùò áíôéêáôáóôÜèçêå ìå ôï Üñèñï 14 êáé 17 ôïõ Í.Ä. 216/1943 êáé ôñïðïðïéÞèçêå ìå ôï Üñèñï 32 ðáñ. 5 ôïõ Í. 1337/1983 êáé éó÷ýåé.
14. É. Íáüò Áãßïõ Áèáíáóßïõ óôïí Åõáããåëéóìü ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/5539/68/18-2-1994, ÖÅÊ 183/Â/18-3-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò Íáüò Áãßïõ Áèáíáóßïõ ôçò Êïéíüôçôáò Åõáããåëéóìïý Åëáóóþíáò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ìå æþíç ðñïóôáóßáò 300 ìÝôñùí. Ðñüêåéôáé ãéá íáü åõñéóêüìåíï åêôüò ôïõ ÷ùñßïõ ðñïò ôá äõôéêÜ ðïõ áíÞêåé óôïí ôýðï ôçò ìïíüêëéôçò îõëüóôåãçò âáóéëéêÞò. Ç ðåñéï÷Þ ãýñù áðü ôï íáü åßíáé äéÜóðáñôç áðü êåñáìåéêÞ êáé ôï Ýôïò 1992 âñÝèçêå ôìÞìá áñ÷áßïõ áãÜëìáôïò ðïõ óÞìåñá öõëÜóóåôáé óôçí ÓõëëïãÞ Åëáóóþíïò. Áðü ôïí áñ÷éêü íáü óþæåôáé ìüíïí ôï Éåñü ðïõ ðáñïõóéÜæåé îå÷ùñéóôü åíäéáöÝñïí ìå êôçôïñéêÞ åðéãñáöÞ ôïõ Ýôïõò ô.ê.è.(1521 ì.×.) êáé åßíáé äõíáôü íá áíôéóôïé÷åß óôçí áíÝãåñóç ôïõ íáïý Þ óôçí ôïé÷ïãñÜöçóç. Ï ôïé÷ïãñáöéêüò äéÜêïóìïò óþæåôáé ìüíï óôïí ÷þñï ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò êáé åéêïíßæåé ïëüóùìïõò áãßïõò, ôï üñáìá ôïõ Áãßïõ ÐÝôñïõ Áëåîáíäñåßáò, ôïí Åõáããåëéóìü ôçò Èåïôüêïõ, ôïí Ìåëéóìü óôçí êüã÷ç ôïõ Éåñïý ìå ôçí ðáñÜóôáóç ôçò Ðáíáãßáò Âñåöïêñáôïýóáò êáé ôçí ÁíÜëçøç. Ç äéáôÞñçóç ôùí ôïé÷ïãñáöéþí åßíáé ôÝëåéá.»
15. É. Íáüò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò óôïí Åõáããåëéóìü ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6393/182/27-2-2002, ÖÅÊ 312/Â/15-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßáò ÐáñáóêåõÞò, ðïõ âñßóêåôáé óôçí êïéíüôçôá Åõáããåëéóìïý, ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò ìíçìåßï ÷ñÞæïí åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò, ìå áêôßíá ðñïóôáóßáò 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ íáïý, åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ â’ çìßóåùò ôïõ 19ïõ áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíü÷ùñï êôßóìá ìå äßññé÷ôç óôÝãç, ðïõ êáëýðôåôáé ìå êåñáìßäéá ãáëëéêïý ôýðïõ. Óôï åóùôåñéêü ôïõ íáïý áðü ôï æùãñáöéêü äéÜêïóìï óþæåôáé ìüíï ç ðáñÜóôáóç ôçò ÐëáôõôÝñáò óôçí êåíôñéêÞ êüã÷ç ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò êáé ç ðáñÜóôáóç ôçò ÁðïêáèÞëùóçò óôçí êüã÷ç ôçò ÐñïèÝóåùò. Ìßá áðü ôéò åéêüíåò ôïõ áðëïý îýëéíïõ ôÝìðëïõ ôïõ íáïý ÷ñïíïëïãåßôáé, âÜóåé åðéãñáöÞò, óôá 1873. ÁíÜëïãçò ÷ñïíïëüãçóçò åßíáé êáé ôï âçìüèõñï.»
16. É. Íáüò Åõáããåëéóìïý ôçò Èåïôüêïõ óôïí Åõáããåëéóìü ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6419/189/27-2-2002, ÖÅÊ 312/Â/15-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü ôïõ Åõáããåëéóìïý ôçò Èåïôüêïõ, ðïõ âñßóêåôáé óôçí êïéíüôçôá Åõáããåëéóìïý, ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò íïìïý Ëáñßóçò, ùò ìíçìåßï ÷ñÞæïí åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò, ìå áêôßíá ðñïóôáóßáò 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ
137 íáïý, åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôùí áñ÷þí ôïõ 20ïý áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá óýíèåôï óôáõñïåéäÞ ôåôñáêéüíéï íáü ìå ôñïýëï êáé íÜñèçêá - õðåñþï óôç äõôéêÞ ðëåõñÜ. Óôçí éäéáßôåñá åðéìåëçìÝíç ëéèïäïìÞ ôïõ íáïý, áðü ðåëåêçôïýò ëßèïõò, ðáñåìâÜëëïíôáé ôÝóóåñéò æþíåò, ìå äéðëÞ óåéñÜ ðëßíèùí. Ç óôÝãç ôïõ íáïý êáëýðôåôáé ìå êåñáìßäéá ãáëëéêïý ôýðïõ. Ôïé÷ïãñáößåò õðÜñ÷ïõí ìüíï óôïí ôñïýëï ôïõ íáïý êáé ïñéóìÝíåò íåüôåñåò óôïõò ðåóóïýò.»
Ðñþçí ÄÞìïò ÐïôáìéÜò - 13 êçñõãìÝíá ìíçìåßá 1. É. Íáüò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò óôï Áìïýñéï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/50345/1649/23-11-2001, ÖÅÊ 1635/Â/7-12-2001 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßáò ÐáñáóêåõÞò óôï Äçì. Äéáì. Áìïõñßïõ, ÄÞìïõ ÐïôáìéÜò, åðáñ÷ßáò Åëáóóþíáò, Í. ËÜñéóáò, ùò ìíçìåßï ðïõ ÷ñÞæåé åéäéêÞ êñáôéêÞ ðñïóôáóßá. Ðñüêåéôáé ãéá ôñßêëéôç âáóéëéêÞ ìå ìåôáãåíÝóôåñï ãõíáéêùíßôç. Óôçí íüôéá êáé ôç äõôéêÞ ðëåõñÜ õðÜñ÷åé óôïÜ. Ï íáüò Ý÷åé äýï åéóüäïõò íüôéá êáé äõôéêÜ. ÅóùôåñéêÜ ÷ùñßæåôáé óå ôñßá êëßôç áðü äýï óåéñÝò ôåóóÜñùí îýëéíùí êéüíùí, ðïõ óõíäÝïíôáé ìåôáîý ôïõò ìå îýëéíïõò åëêõóôÞñåò. Ïé åéêüíåò ôïõ äùäåêáüñôïõ ÷ñïíïëïãïýíôáé óôïí 19ï áéþíá êáé åßíáé æùãñáöéóìÝíåò óå ìïõóáìÜ.»
2. É. Íáüò Áãßïõ Ãåùñãïýëç óôï ÄïìÝíéêï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/48537/1012/11-11-1993, ÖÅÊ 886/Â/6-12-1993 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò íáüò Áã. Ãåùñãïýëç óôï ÄïìÝíéêï Åëáóóüíáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò áêôßíáò ÷éëßùí (1000) ìÝôñùí. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíüêëéôç îõëüóôåãç âáóéëéêÞ ìå åðéìÞêç íÜñèçêá êáôÜ ìÞêïò ôïõ âüñåéïõ ôïß÷ïõ. Óôï åóùôåñéêü ôïõ íáïý óþæïíôáé ôïé÷ïãñáößåò ðïõ ÷ñïíïëïãïýíôáé óôïí 17ïí áéþíá.»
3. É. Íáüò Áãßïõ Âçóóáñßùíïò óôï ÄïìÝíéêï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/48504/1014/12-11-1993, ÖÅÊ 886/Â/6-12-1993 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò Íáüò Áãßïõ Âçóóáñßùíïò óôï ÄïìÝíéêï Åëáóóüíáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò áêôßíáò ÷éëßùí (1000) ìÝôñùí. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíüêëéôç îõëüóôåãç âáóéëéêÞ ðïõ óþæåé ôìÞìá ôçò ðáëáéÜò îýëéíçò êéïíïóôïé÷ßáò ôçò êáé öÝñåé ãñáðôÞ äéáêüóìçóç. Áðü êôçôïñéêÞ åðéãñáöÞ óôï äõôéêü ôïß÷ï ï íáüò ÷ñïíïëïãåßôáé ôï 1600.»
138 4. É. Íáüò ÃåííÞóåùò Èåïôüêïõ (Ðáíáãßá Âñéæüóôé) óôï ÄïìÝíéêï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/48503/1006/12-11-1993, ÖÅÊ 886/Â/6-12-1993 «×áñáêôçñßæåôáé ï É. Í. ÃåííÞóåùò ôçò Èåïôüêïõ (Ðáíáãßá Âñéæüóôé) óôï ÄïìÝíéêï Åëáóóüíáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò áêôßíáò ÷éëßùí (1000) ìÝôñùí. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíü÷ùñï íáü ðïõ ðåñéâÜëëåôáé áðü ðåñßóôùï óôéò ôñåéò ðëåõñÝò ôïõ åêôüò áðü ôçí áíáôïëéêÞ êáé äéáóþæåé áîéüëïãåò ôïé÷ïãñáößåò ôïõ 16ïõ êáé ôïõ 17ïõ áéþíá».
5. É. Íáüò Áãßïõ Áèáíáóßïõ óôï ÄïìÝíéêï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/48538/1011/23-11-1993, ÖÅÊ 916/Â/21-12-1993 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò íáüò ôïõ Áãßïõ Áèáíáóßïõ óôï ÄïìÝíéêï Åëáóóüíáò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ðïõ Ý÷åé áíÜãêç åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíüêëéôç îõëüóôåãç âáóéëéêÞ ìå åîùíÜñèçêá óôï äõôéêü ôìÞìá êáé óôï âüñåéï, ç ïðïßá óýìöùíá ìå ôçí êôçôïñéêÞ åðéãñáöÞ ÷ñïíïëïãåßôáé óôéò áñ÷Ýò ôïõ 18ïõ áéþíá. Êçñýóóåôáé æþíç ðñïóôáóßáò ôïõ ìíçìåßïõ áêôßíáò ÷éëßùí (1000) ìÝôñùí.» ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/37246/1309/5-11-1999, ÖÅÊ 2060/Â/24-11-1999 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí É. Í. Áãßïõ Áèáíáóßïõ óôï ÄïìÝíéêï, Åð. Åëáóóüíïò, Í. Ëáñßóçò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï áêôßíáò 200ì. ãýñù ôïõ. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíü÷ùñï îõëüóôåãï íáü ðïõ ðåñéâÜëëåôáé áðü ÷áìçëü ðåñßâïëï áðü áñãïëéèïäïìÞ, ï ïðïßïò óþæåé ó÷åäüí áêÝñáéï ôïí ôïé÷ïãñáöéêü ôïõ äéÜêïóìï ðïõ ðåñéëáìâÜíåé èÝìáôá áðü ôï Âßï êáé ôá ÐÜèç ôïõ Êõñßïõ, ïëüóùìïõò Áãßïõò êáé óôçèÜñéá ìáñôýñùí. Óôï áíþöëéï ôçò Ä. èýñáò õðÜñ÷åé êôçôïñéêÞ åðéãñáöÞ ðïõ áíáöÝñåôáé óôïí åðßóêïðï Äïìåíßêïõ êáé Åëáóóüíïò ÁèáíÜóéï Áëåîáíäñåßáò (1714-1721). Ï íáüò áðïôåëåß áîéüëïãï ìíçìåßï ôüóï áðü éóôïñéêÞò üóï êáé áðü êáëëéôå÷íéêÞò áðüøåùò êáé åíôÜóóåôáé óå ìéá óåéñÜ ìíçìåßùí ðïõ óçìáôïäïôïýí ôç ìåôáâõæáíôéíÞ ðåñßïäï ôïõ ÄïìÝíéêïõ.»
6. É. Íáüò Áãßïõ Ãåùñãßïõ óôï ÄïìÝíéêï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/48536/1013/23-11-1993, ÖÅÊ 916/Â/21-12-1993 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò íáüò ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ óôï ÄïìÝíéêï Åëáóóüíáò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ðïõ Ý÷åé áíÜãêç åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò. Ðñüêåéôáé ãéá ôñßêëéôç îõëüóôåãç âáóéëéêÞ ìå ìåôáãåíÝóôåñï åóùíÜñèçêá êáé åîùíÜñèçêá. Ïé ôïé÷ïãñáößåò ðïõ êïóìïýí ôï åóùôåñéêü ôïõ íáïý ÷ñïíïëïãïýíôáé óôá Ýôç 1611 êáé 1615. Ïñßæåôáé æþíç ðñïóôáóßáò ôïõ ìíçìåßïõ áêôßíáò ÷éëßùí (1000) ìÝôñùí.»
7. É. Íáüò Áãßïõ Äçìçôñßïõ óôï ÄïìÝíéêï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/48532/1007/23-11-1993, ÖÅÊ 916/Â/21-12-1993 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò Íáüò ôïõ Áãßïõ Äçìçôñßïõ óôï ÄïìÝíéêï Åëáóóüíáò ùò
139 éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíüêëéôç îõëüóôåãç âáóéëéêÞ ìå íÜñèçêá, ðïõ Ý÷åé êáôáóôñáöåß óå ìåôáãåíÝóôåñç ðåñßïäï. Äéáóþæåé ôïé÷ïãñáößåò ôïõ 17ïõ áéþíá, ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôùí ïðïßùí óôïí êõñßùò íáü Ý÷åé åðéêáëõ- öèåß áðü óôñþìá õäñáóâÝóôïõ. Êçñýóóåôáé æþíç ðñïóôáóßáò ôïõ ìíçìåßïõ óå áêôßíá ÷éëßùí (1000) ìÝôñùí.»
8. É. Íáüò Áãßïõ ÍéêïëÜïõ óôï ÄïìÝíéêï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/37247/1308/9-12-1999, ÖÅÊ 2253/Â/31-12-1999 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí É. Í. Áãßïõ ÍéêïëÜïõ óôï ÄïìÝíéêï, Åð. Åëáóóüíïò, Í. Ëáñßóçò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï áêôßíáò 200 ì. ãýñù ôïõ . Ðñüêåéôáé ãéá ìïíü÷ùñï óÞìåñá íáü, îõëüóôåãï êáé éäéáßôåñá åðéìÞêç, ðïõ öÝñåé åóùôåñéêÜ êáé êõñßùò óôï áíáôïëéêü ôìÞìá ôïé÷ïãñáößåò åí ìÝñåé áóâåóôùìÝíåò êáé ôï ôÝìðëï åßíáé îõëüãëõðôï êáé åðé÷ñõóùìÝíï. Ëåßøáíá ðñùéìüôåñùí ïé÷ïäï- ìéþí êáé êõñßùò ç ìåãÜëç êüã÷ç áðïôåëïýí Ýíäåéîç üôé ôï ìíçìåßï ðéèáíüí èåìå- ëéþèçêå ðÜíù óôá åñåßðéá ðáëáéï÷ñéóôéáíéêïý êôßóìáôïò.»
9. É. Íáüò Áãßïõ Ãåùñãßïõ óôç Ìáãïýëá ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6397/181/27-2-2002, ÖÅÊ 328/Â/19-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßïõ Ãåùñãßïõ, ðïõ âñßóêåôáé óôçí êïéí. Ìáãïý- ëáò, ôïõ ÄÞìïõ ÐïôáìéÜò, ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ íáïý, åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ 19ïõ áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá ìßá ôñßêëéôç âáóéëéêÞ ìå õðåñõøùìÝíï ôï êåíôñéêü êëßôïò-ãõíáé- êùíßôç óôçí äõôéêÞ ðëåõñÜ êáé ìßá êüã÷ç óôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ. Ï ôïß÷ïò ôçò âüñåéáò ðëåõñÜò åíéó÷ýåôáé ìå äýï áíôçñßäåò. ÊáôÜ ìÞêïò ôçò íüôéáò ðëåõñÜò õðÜñ÷åé óôïÜ êáé êùäùíïóôÜóéï ìåôáãåíÝóôåñçò ïéêïäïìéêÞò öÜóçò áðü áõôÞ ôïõ íáïý. Ç áãéïãñÜöçóç ôïõ íáïý ðñáãìáôïðïéÞèçêå ôï 1847, üðùò ìáñôõñåß åðéãñáöÞ óôï åóùôåñéêü õðÝñèõñï ôçò íüôéáò åéóüäïõ. Áðü ôïí æùãñáöéêü äéÜêïóìï ôïõ íáïý óþæïíôáé ïé ôïé÷ïãñáößåò ôïõ âïñåßïõ êáé ôïõ íïôßïõ ôïß÷ïõ ôïõ êõñßùò íáïý êáé ôï óýíïëï ôùí ôïß÷ùí ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò. Óôï íáü åðßóçò äéáôçñåßôáé îõëüãëõðôïò Üìâùíáò ôïõ 1817.»
10. É. Íáüò Áãßïõ ÍéêïëÜïõ óôï ÌåãÜëï Åëåõèåñï÷þñé ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/6391/198/14-3-2002, ÖÅÊ 452/Â/12-4-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßïõ ÍéêïëÜïõ, ðïõ âñßóêåôáé óôï Äçì. Äéáì. ÌåãÜëïõ Åëåõèåñï÷ùñßïõ, ÄÞìïõ ÐïôáìéÜò, åðáñ÷. Åëáóóüíáò, Í. ËÜñéóáò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì., åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ 18ïõ áé. Ðñüêåéôáé ãéá ôñßêëéôç ëéèüêôéóôç âáóéëéêÞ ìå åîùíÜñèçêá óôç äõôéêÞ ðëåõñÜ êáé óôá êáôÜ ìÞêïò ôçò íüôéáò ðëåõñÜò. ÂïñåéïäõôéêÜ ôïõ íáïý õøþíåôáé äéþñïöï
140 êùäùíïóôÜóéï. Ï íáüò åßíáé êáôÜãñáöïò ìå ôïé÷ïãñáößåò áðü ôéò ïðïßåò áõôÝò ôïõ É. ÂÞìáôïò, ôïõ ìåóáßïõ êëßôïõò êáé ôïõ íÜñèçêá ÷ñïíïëïãïýíôáé óôá 1800. Áðü ôïí îõëüãëõðôï åîïðëéóìü ôïõ íáïý óþæåôáé ôï áîéüëïãçò ôÝ÷íçò ôÝìðëï, ï åðéóêïðéêüò èñüíïò, ï Üìâùíáò êáé Ýíá ðñïóêõíçôÜñé, ôá ïðïßá ÷ñïíïëïãïýíôáé óôï â' Þìéóõ ôïõ 18ïõ áé. Áðü ôéò åéêüíåò ôïõ ôÝìðëïõ ïé ÄåóðïôéêÝò ÷ñïíïëïãïýíôáé, âÜóåé åðéãñáöÞò, óôá 1776.»
11. É. ÌïíÞ ÁíáëÞøåùò ÓùôÞñïò óôç ÓõêÝá ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/64995/1301/18-2-1994, ÖÅÊ 148/Â/4-3-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ç ÉåñÜ ÌïíÞ ÁíáëÞøåùò ôïõ ÓùôÞñïò, ðïõ åõñßóêåôáé óå ìéêñÞ áðüóôáóç áðü ôï ÷ùñéü ÓõêÝá ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóþíáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò 100 ìÝôñùí. Ç ÌïíÞ ÁíáëÞøåùò åõñßóêåôáé óå ìéêñÞ áðüóôáóç áðü ôï ÷ùñéü ÓõêÝá åðáñ÷ßáò Åëáóóþíïò. ÐåñéëáìâÜíåé ôï êáèïëéêü, ôá êåëéÜ êáé âïçèçôéêïýò ÷þñïõò. Ôï Êáèïëéêü åßíáé "áèùíéêïý ôýðïõ" ìå íåüôåñåò åðåìâÜóåéò, üðùò óôç íüôéá ðëåõñÜ ôïõ íÜñèçêá Ýíáò ïñèïãþíéïò ÷þñïò, êáèþò êáé äýï ðõëþíåò, íüôéá êáé äõôéêÜ ôïõ íÜñèçêá áíôßóôïé÷á. Ôï Êáèïëéêü äéáôçñåß óðáñÜãìáôá ôïõ ôïé÷ïãñáöéêïý äéáêüóìïõ ôïõ, ôï îýëéíï ôÝìðëï (1766) êáé ôïí åðéóêïðéêü èñüíï. ÅðéãñáöÝò äéáôçñïýíôáé óå êßïíåò, åéêü- íåò êáé áëëïý: 1767, 1691, 1778, 1865 êëð. Óôç íüôéá ðëåõñÜ ôïõ íÜñèçêá Ý÷åé ðñïóáñôçèåß ôï ðáñåêêëÞóéï ôçò ÊïéìÞóåùò Èåïôüêïõ, ìïíü÷ùñïò íáüò äéáêïóìçìÝíïò ìå ôïé÷ïãñáößåò.»
12. É. Íáüò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò óôç ÓõêÝá ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/64994/1302/18-2-1994, ÖÅÊ 149/Â/4-3-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò Íáüò ôçò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò ôçò Êïéíüôçôáò ÓõêÝáò Åëáóóþíáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò 100 ìÝôñùí. Ï É. Íáüò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò ÓõêÝáò, åõñßóêåôáé óôçí Â.Á. ðëåõñÜ ôïõ ÷ùñéïý êáé åßíáé ìïíü÷ùñç âáóéëéêÞ. Ï åóùôåñéêüò ôïõ äéÜêïóìïò Ý÷åé êáëõöèåß ìå áóâåóôï- êïíßáìá. Ôï ôÝìðëï ôïõ ÷ñïíïëïãåßôáé óôï 1800.»
13. É. Íáüò Áãßïõ Äçìçôñßïõ óôç ÓõêéÜ ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6412/184/27-2-2002, ÖÅÊ 328/Â/19-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßïõ Äçìçôñßïõ, ðïõ âñßóêåôáé óôçí êïéí. ÓõêéÜò, ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò ìíçìåßï ÷ñÞæïí åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò, ìå áêôßíá ðñïóôáóßáò 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ íáïý, áðïôåëåß ÷áñáêôç- ñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ â' çìßóåïò ôïõ 19ïõ áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ôñßêëéôç âáóéëéêÞ ìå ãõíáéêùíßôç. Ç äßññé÷ôç, ìå áðïôìÞóåéò, óôÝãç ôïõ íáïý êáëýðôåôáé ìå êåñáìßäéá ãáëëéêïý ôýðïõ. Óôçí äõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ íáïý õðÜñ÷åé óôïÜ ìå äßññé÷ôç, åðßóçò, óôÝãç. Âïñåßùò ôïõ íáïý êáé óå Üìåóç åðáöÞ ìå áõôüí õðÜñ÷åé êùäùíïóôÜóéï ôï ïðïßï
141 ÷ñïíïëïãåßôáé âÜóåé åðéãñáöÞò óôá 1880. ÅóùôåñéêÜ óôï íáü, áðü ôïí áñ÷éêü æùãñáöéêü äéÜêïóìï óþæåôáé ìüíï ç ðáñÜóôá- óç ôçò ÁðïêáèÞëùóçò óôçí êüã÷ç ôçò. Óôïí íáü óþæåôáé êéâþñéï, ôï ïðïßï ÷ñïíïëïãåßôáé âÜóåé åðéãñáöÞò óôá 1889. Óþæïíôáé åðßóçò 45 åéêüíåò (ôÝìðëïõ êáé öïñçôÝò), ïé ïðïßåò ÷ñïíïëïãïýíôáé âÜóåé åðéãñáöþí óôï ôÝëïò ôïõ 19ïõ áé..»
Ðñþçí Êïéíüôçôá ÔóáñéôóÜíçò - 12 êçñõãìÝíá ìíçìåßá 1. É. ÌïíÞ Áãßïõ Äçìçôñßïõ (ÂáëÝôóéêï) óôçí Ôóáñßôóáíç (ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/64997/1303/18-2-1994, ÖÅÊ 149/Â/4-3-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ç ÉåñÜ ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ Äçìçôñßïõ (ÂáëÝôóéêï), ðïõ åõñßóêåôáé óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Ôóáñßôóáíçò Åëáóóþíáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò 500 ìÝôñùí”). Ç ÌïíÞ Áãßïõ Äçìçôñßïõ Þ ÂáëÝôóéêï åõñßóêåôáé ÂÁ ôçò Ôóáñßôóáíçò. ÐåñéëáìâÜíåé Êáèïëéêü, êåëéÜ, áðïèÞêåò êáé âïçèçôéêïýò ÷þñïõò. Ôï Êáèïëéêü åßíáé ìïíü÷ùñï êáôÜãñáöï ìå ôïé÷ïãñáößåò ðïõ óýìöùíá ìå ôçí åðéãñáöÞ ôïõ âÞìáôïò ÷ñïíïëïãïýíôáé ôï 1668. Äéáôçñåßôáé ôìÞìá ôïõ îõëüãëõðôïõ ôÝìðëïõ ôïõ.»
2. Ðýñãïò ËÜæáñïõ Ìáìôæïõñßäïõ óôçí Ôóáñßôóáíç, éä. ËÜæáñïõ Ìáìôæïõñßäïõ (ÕÁ 1451/94/9-2-1952, ÖÅÊ 42/Â/22-2-1952 “×áñáêôçñßæïìåí ùò éóôïñéêÜ äéáôçñçôÝá ìíçìåßá: á) Ôïí åí ÔóáñéôóÜíç õðÜñ÷ï- íôá Ðýñãï ôïõ 18ïõ áéþíïò, éäéïêôçóßáò ËÜæáñïõ Ìáìôæïõñßäïõ. â) ôïí åí Ôóáñé- ôóÜíç õðÜñ÷ïíôá Ðýñãï ôïõ 18ïõ áéþíïò, éäéïêôçóßáò Óïö. ÂïõãéÜæá”).
3. Ðýñãïò óôçí Ôóáñßôóáíç, éä. Óïö. ÂïõãéÜæá (ÕÁ 1451/94/9-2-1952, ÖÅÊ 42/Â/22-2-1952 “×áñáêôçñßæïìåí ùò éóôïñéêÜ äéáôçñçôÝá ìíçìåßá: á) Ôïí åí ÔóáñéôóÜíç õðÜñ- ÷ïíôá Ðýñãï ôïõ 18ïõ áéþíïò, éäéïêôçóßáò ËÜæáñïõ Ìáìôæïõñßäïõ. â) ôïí åí Ôóá- ñéôóÜíç õðÜñ÷ïíôá Ðýñãï ôïõ 18ïõ áéþíïò, éäéïêôçóßáò Óïö. ÂïõãéÜæá”).
4. É. Íáüò Áãßïõ ÍéêïëÜïõ óôçí Ôóáñßôóáíç ÕÁ Á/Ö31/4749/521/26-1-1977, ÖÅÊ 109/Â/18-2-1977 «×áñáêôçñßæïìåí ùò éóôïñéêÜ äéáôçñçôÝá ìíçìåßá ôá êÜôùèé êôßñéá êáé íáïýò ôçò Êïéíüôçôïò ÔóáñéôóÜíçò Ëáñßóçò, ëüãù ôïõ éäéáéôÝñïõ éóôïñéêïý êáé áñ÷éôåêôï- íéêïý åíäéáöÝñïíôüò ôùí: á) Ôïí Ðýñãïí ôïõ ÔóáñìáæÜ÷ïõ. â) Ôïí É. Íáüí Áã. ÍéêïëÜïõ áíåãåñèÝíôïò êáôÜ ôá ôÝëç ôïõ 17ïõ áéþíïò Þ ôÜò áñ÷Üò ôïõ 18ïõ. ã) ôïí É. Íáüí Áãßïõ ÐáíôåëåÞìïíïò áíåãåñèÝíôïò ôï Ýôïò 1602.»
142 5. É. Íáüò Áãßïõ ÐáíôåëåÞìïíïò óôçí Ôóáñßôóáíç ÕÁ Á/Ö31/4749/521/26-1-1977, ÖÅÊ 109/Â/18-2-1977 «×áñáêôçñßæïìåí ùò éóôïñéêÜ äéáôçñçôÝá ìíçìåßá ôá êÜôùèé êôßñéá êáé íáïýò ôçò Êïéíüôçôïò ÔóáñéôóÜíçò Ëáñßóçò, ëüãù ôïõ éäéáéôÝñïõ éóôïñéêïý êáé áñ÷éôåêôï- íéêïý åíäéáöÝñïíôüò ôùí: á) Ôïí Ðýñãïí ôïõ ÔóáñìáæÜ÷ïõ. â) Ôïí É. Íáüí Áã. ÍéêïëÜïõ áíåãåñèÝíôïò êáôÜ ôá ôÝëç ôïõ 17ïõ áéþíïò Þ ôÜò áñ÷Üò ôïõ 18ïõ. ã) ôïí É. Íáüí Áãßïõ ÐáíôåëåÞìïíïò áíåãåñèÝíôïò ôï Ýôïò 1602.»
6. Ðýñãïò ÔóáñìáæÜ÷ïõ óôçí Ôóáñßôóáíç ÕÁ Á/Ö31/4749/521/26-1-1977, ÖÅÊ 109/Â/18-2-1977 «×áñáêôçñßæïìåí ùò éóôïñéêÜ äéáôçñçôÝá ìíçìåßá ôá êÜôùèé êôßñéá êáé íáïýò ôçò Êïéíüôçôïò ÔóáñéôóÜíçò Ëáñßóçò, ëüãù ôïõ éäéáéôÝñïõ éóôïñéêïý êáé áñ÷éôåêôïíé- êïý åíäéáöÝñïíôüò ôùí: á) Ôïí Ðýñãïí ôïõ ÔóáñìáæÜ÷ïõ. â) Ôïí É. Íáüí Áã. ÍéêïëÜïõ áíåãåñèÝíôïò êáôÜ ôá ôÝëç ôïõ 17ïõ áéþíïò Þ ôÜò áñ÷Üò ôïõ 18ïõ. ã) ôïí É. Íáüí Áãßïõ ÐáíôåëåÞìïíïò áíåãåñèÝíôïò ôï Ýôïò 1602.»
7. É. ÌïíÞ Áãßïõ Áèáíáóßïõ óôçí Ôóáñßôóáíç ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/37025/705/10-12-1991, ÖÅÊ 1029/Â/18-12-1991 «×áñáêôçñßæåôáé ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, õðáãüìåíï óôéò äéáôÜîåéò ôïõ ÊÍ 5351/1932 «ðåñß áñ÷áéïôÞôùí» ç É. Ì. Áãßïõ Áèáíáóßïõ óôçí Ôóáñßôóáíç Í. ËÜñéóáò, åðåéäÞ áðïôåëåß åíäéáöÝñïí ìïíáóôéêü óõãêñüôçìá ôùí áñ÷þí ôïõ 17ïõ áéþíá êáé äéáóþæåé óôïõò äýï íáïýò ôçò (ôï êáèïëéêü ôïõ Áãßïõ Áèáíáóßïõ êáé ôï ðáñåêêëÞóé ôïõ Áãßïõ Áíôùíßïõ) áîéüëïãåò ôïé÷ïãñáößåò ôïõ 1613 êáé ôïõ 1748.»
8. Ïéêßá ÄéìðëÜ óôçí Ôóáñßôóáíç ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/34440/662/10-12-1991, ÖÅÊ 1029/Â/18-12-1991 «×áñáêôçñßæåôáé ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ç Ïéêßá ÄéìðëÜ óôçí Ôóáñßôóáíç Í. ËÜñéóáò ðïõ åßíáé ôñéþñïöï áñ÷ïíôéêü áíôéðñïóùðåõôéêü äåßãìá ôçò áñ÷éôå- êôïíéêÞò ôïõ 18ïõ áéþíá óôçí ðåñéï÷Þ, ìå áîéüëïãç åóùôåñéêÞ äéáêüóìçóç êáé äéá- óþæåé ðïëëÜ ðáëáéÜ Ýðéðëá êáé óêåýç.»
9. É. Íáüò Ðáììåãßóôùí Ôáîéáñ÷þí óôç èÝóç «ÌðïõìðïõôóéÜò» ÔóáñéôóÜíçò ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/6540/215/27-2-2002, ÖÅÊ 349/Â/21-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Ðáììåãßóôùí Ôáîéáñ÷þí ðïõ âñßóêåôáé óôç èÝóç «ÌðïõìðïõôóéÜò» óôï Äçì. Äéáì. ÔóáñéôóÜíçò, ÄÞìïõ Åëáóóüíáò, åðáñ÷. Åëáóóüíáò, Í. ËÜñéóáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì., åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá ôçò ìåôáâõæáíôéíÞò åêêëçóéáóôéêÞò
143 áñ÷éôåêôïíéêÞò óôçí ðåñéï÷Þ. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ìïíüêëéôï íáü ìå íÜñèçêá - ãõíáéêùíßôç ï ïðïßïò ðåñéôñÝ÷åé ôç äõôéêÞ êáé ôçí íüôéá ðëåõñÜ ôïõ êõñßùò íáïý. ÐéèáíÞ ÷ñïíïëïãßá áíÝãåñóçò èåù- ñåßôáé ï 17ïò áé..»
10. Êôßñéï óôçí ïäü Ìçôñïðïëßôç Âåñïßáò ÐïëõêÜñðïõ 6 óôçí Ôóáñßôóáíç, éä. Áèáíáóßïõ ÊïíôïöÜêá ÕÁ ÕÐÐÅ/ÄÉËÁÐ/Ã/3492/71618/5-1-1984, ÖÅÊ 148/Â/15-3-1984 «×áñáêôçñßæïõìå ùò Ýñãï ôÝ÷íçò ðïõ ÷ñåéÜæåôáé åéäéêÞ êñáôéêÞ ðñïóôáóßá óýìöùíá ìå ôï Í 1469/50 ôï êôßñéï éäéïêôçóßáò Áèáíáóßïõ ÊïíôïöÜêá óôçí Ôóáñßôóáíç Åëáóóüíáò, ïäüò Ìçôñïðïëßôç ÂÝñïéáò Ðïëýêáñðïõ 6, ãéáôß áðïôåëåß Ýíá áðü ôá ôåëåõôáßá äåßãìáôá ëáúêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ ðåñáóìÝíïõ áéþíá óôçí Ôóáñßôóáíç ðïõ äéáôçñåß ôï äéÜêïóìü ôïõ êáé ôïí ðáñáäïóéáêü ôïõ åîïðëéóìü. Ç áõëÞ åßíáé äéáìïñöùìÝíç ìå ðëáêüóôñùôá êáé ðáñôÝñéá, óôï äå êÝíôñï ôçò õðÜñ÷åé ðÝôñéíï ðçãÜäé êáé óå áêñïãùíéáßï ëßèï ôçò ðñüóïøçò åßíáé ÷áñáãìÝíç ç çìåñïìçíßá áíÝãåñóÞò ôïõ (1866).»
11. É. Íáüò Áãßùí Áíáñãýñùí óôçí Ôóáñßôóáíç
12. ÐáñåêêëÞóéï Áãßïõ ×áñáëÜìðïõò ôïõ É. Íáïý Áãßùí Áíáñãýñùí óôçí Ôóáñßôóáíç ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/21533/462/14-7-1987, ÖÅÊ 419/Â/10-8-1987 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí É. Íáü Áãßùí Áíáñãýñùí ÔóáñéôóÜíçò Åëáóóüíáò Íïìïý ËÜñéóáò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, åðåéäÞ áðïôåëåß áîéüëïãï äåßãìá íáïý ôïõ 18ïõ áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíü÷ùñï äñïìéêü íáü. Ï íáüò Þôáí Üëëïôå êáôÜãñáöïò ìå ôïé÷ïãñáößåò áðü ôéò ïðïßåò óÞìåñá óþæïíôáé ïñéóìÝíá ôìÞìáôá. Ôï ðáñåêêëÞóéï, áöéåñùìÝíï óôïí ¢ãéï ×áñÜëáìðï, åßíáé áðßóçò êáôÜãñáöï. ÅðéãñáöÞ óôï õðÝñèõñï ôçò åéóüäïõ ðïõ ïäçãåß óôï Ðáñåê- êëÞóéï, "äéá ÷åéñüò ÐáðÜ êõñ ÉùÜííïõ" êáé ÷ñïíïëïãßá êáôáóêåõÞò (1761). Ôüóï óôïí êõñßùò íáü üóï êáé óôï ðáñåêêëÞóéï õðÜñ÷ïõí îõëüãëõðôá ôÝìðëá. Óôïí êõñßùò íáü öõëÜóóïíôáé ðáëéÝò åéêüíåò êáé ôá Üìöéá ôïõ Êùíóôáíôßíïõ Ïéêïíüìïõ ôïõ åî Ïéêïíüìùí.» ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/6552/213/27-2-2002, ÖÅÊ 349/Â/21-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßùí Áíáñãýñùí, ðïõ âñßóêåôáé óôç óõíïéêßá ôçò «Ðáíáãßáò», óôï Äçì. Äéáì. ÔóáñéôóÜíçò, ÄÞìïõ Åëáóóüíáò, åðáñ÷. Åëáóóüíáò Í. ËÜñéóáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì., åðåéäÞ ðáñïõóéÜæåé éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí ôüóï áðü áñ÷éôåêôïíéêÞò üóï êáé áðü êáëëéôå- ÷íéêÞò áðüøåùò. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíü÷ùñï íáü, ÷ñïíïëïãïýìåíï óôïí 17ï áé., ìå íÜñèçêá - ãõíáéêùíßôç ï ïðïßïò ðåñéôñÝ÷åé ôç äõôéêÞ êáé ôç âüñåéá ðëåõñÜ ôïõ. Óôï áíáôïëéêü ôìÞìá ôçò âüñåéáò ðëåõñÜò ôïõ ãõíáéêùíßôç äéáìïñöþíåôáé ôï ðáñåêêëÞóéï ôïõ Áã. ×áñáëÜìðïõò.
144 ÊáôÜ ìÞêïò ôçò íüôéáò ðëåõñÜò äéáôÜóóåôáé óôïÜ - ÷áãéÜôé. Ôï óýíïëï êáëýðôåôáé ìå ôåôñÜññé÷ôç óôÝãç. Áðü ôïí æùãñáöéêü äéÜêïóìï ôïõ êõñßùò íáïý äéáêñßíïíôáé åëÜ÷éóôá ôìÞìáôá ôïé÷ïãñáöéþí, Ýñãá ôïõ ôïðéêïý æùãñÜöïõ ðáðá - ÉùÜííç. Óôï ðáñåêêëÞóéï ôïõ Áã. ×áñáëÜìðïõò óþæïíôáé ôïé÷ïãñáößåò ïé ïðïßåò öéëïôå- ÷íÞèçêáí ôï 1761 üðùò ðëçñïöïñåß ç êôçôïñéêÞ åðéãñáöÞ óôï õðÝñèõñï ôçò äõôé- êÞò åéóüäïõ. Óôïí êõñßùò íáü êáé óôï ðáñåêêëÞóéï äéáôçñïýíôáé ôÝìðëá êáôáóêåõáóìÝíá ìå ôçí ôå÷íéêÞ ôïõ ÷áìçëïý êáé ôïõ øçëïý áíÜãëõöïõ .»
Ðñþçí ÄÞìïò Óáñáíôáðüñïõ - 11 êçñõãìÝíá ìíçìåßá 1. É. Íáüò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò óôïí Áæþñï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/6399/195/14-3-2002, ÖÅÊ 452/Â/12-4-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßáò ÐáñáóêåõÞò, ðïõ âñßóêåôáé óôï Äçì. Äéáì. Áæþñïõ, ôïõ ÄÞìïõ Óáñáíôáðüñïõ, åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, Í. ËÜñéóáò, ùò ìíçìåßï ðïõ ÷ñÞæåé åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò, ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì., åðåéäÞ áðï- ôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ â' çìßóåïò ôïõ 19ïõ áé. Ðñüêåéôáé ãéá ìéêñü ìïíü÷ùñï ëéèüêôéóôï íáü, ï ïðïßïò ÷ôßóôçêå ôï 1885, óýìöùíá ìå åíôïé÷éóìÝíç óôçí íïôéïáíáôïëéêÞ ãùíßá ëéèáíÜãëõöç åðéãñáöÞ.»
2. É. Íáüò Áãßáò ÔñéÜäïò óôá ÃåñÜíåéá ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/5547/69/3-5-1994, ÖÅÊ 371/Â/19-5-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò Íáüò ôçò Áãßáò ÔñéÜäïò óôï ÷ùñéü ÃåñÜíåéá ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóþíáò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ìå æþíç ðñïóôáóßáò 100 ìÝôñùí. Ï Éåñüò Íáüò Áãßáò ÔñéÜäïò åßíáé åíïñéáêüò åõñéóêüìåíïò åíôüò ôïõ ÷ùñéïý. Ðñüêåéôáé ãéá ôñßêëéôç âáóéëéêÞ êåñáìïóêÝðáóôç ìå áíïéêôÞ óôïÜ óôç âüñåéá ðëåõ- ñÜ. Óýìöùíá ìå åðéãñáöÞ óôïí åîùôåñéêü ôïß÷ï ôçò êüã÷çò ôïõ Éåñïý Íáïý èå- ìåëéþèçêå óå ðáëáéüôåñï êôßóìá êáé ÷ñïíïëïãåßôáé ôï 1875. Ï ôïé÷ïãñáöéêüò äéÜ- êïóìïò óýìöùíá ìå åðéãñáöÞ Ýãéíå ôï 1902 áðü ôïõò æùãñÜöïõò ÄçìÞôñéï Óßìïõ êáé ÄçìÞôñéï ÓáêáìÜíïõ. Ôï ôÝìðëï åßíáé îýëéíï êáé öÝñåé åéêüíåò áðü ôï 1875 êáé ìåôÜ.»
3. É. ÌïíÞ Áãßáò ÔñéÜäïò óôá ÃéáííùôÜ ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/5528/75/3-5-1994, ÖÅÊ 406/Â/3-6-1994 «×áñáêôçñßæïõìå ôçí ÉåñÜ ÌïíÞ Áã. ÔñéÜäïò óôï ÷ùñéü ÃéáííùôÜ ôçò Åðáñ÷ßáò Åëáóóþíáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ìå æþíç ðñïóôáóßáò 300 ìÝôñùí. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíáóôéêü óõãêñüôçìá ìå óùæüìåíç öÜóç ôùí áñ÷þí ôïõ 19ïõ áéþíá Ï Íáüò ôçò Áãßáò ÔñéÜäïò áíÞêåé óå ðáñáëëáãÞ ôïõ ìïíüêëéôïõ óôáõñïåéäïýò åããåãñáììÝíïõ ôýðïõ êáé ç óôÝãç ôïõ êáëýðôåôáé ìå ó÷éóôïëéèéêÝò ðëÜêåò. Ôï
145 åóùôåñéêü ôïõ íáïý åßíáé êáôÜãñáöï».
4. É. Íáüò Áãßïõ Ãåùñãßïõ óôï Ëõêïýäé ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6413/187/27-2-2002, ÖÅÊ 312/Â/15-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßïõ Ãåùñãßïõ, ðïõ âñßóêåôáé óôçí êïéíüôçôá Ëõêïýäé, ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò ìíçìåßï ÷ñÞæïí åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò, ìå áêôßíá ðñïóôáóßáò 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ íáïý, åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôùí áñ÷þí ôïõ 20ïý áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ìïíüêëéôç âáóéëéêÞ ìå çìéêõêëéêÞ êüã÷ç óôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ. ÅóùôåñéêÜ, áðü ôï áñ÷éêü ôÝìðëï ôïõ íáïý óþæåôáé ôï åðéóôÞëéï, 15 åéêïíßäéá ôïõ ôÝìðëïõ êáé ìéá äåóðïôéêÞ åéêüíá, ïé ïðïßåò ÷ñïíïëïãïýíôáé óôï á' Þìéóõ ôïõ 19ïõ áéþíá.»
5. É. Íáüò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò óôï Ëõêïýäé ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6422/186/27-2-2002, ÖÅÊ 328/Â/19-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßáò ÐáñáóêåõÞò, ðïõ âñßóêåôáé óôçí êïéí. Ëõêïýäé, ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíç- ìåßï, ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ íáïý, åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñá- êôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ ôÝëïõò ôïõ 18ïõ áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ôñßêëéôç âáóéëéêÞ ìå äßññé÷ôç óôÝãç, ç ïðïßá öÝñåé áðïôìÞóåéò óôçí áíáôïëéêÞ êáé óôçí äõôéêÞ ðëåõñÜ. Óôïí íáü óþæåôáé ôìÞìá áðü ôï ðáëáéü ôÝìðëï êáèþò êáé ôï âçìüèõñü ôïõ. ÂïñåéáíáôïëéêÜ ôïõ íáïý õðÜñ÷åé êùäùíï- óôÜóéï.»
6. É. Íáüò Áãßïõ Áèáíáóßïõ óôç ÌçëÝá ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/56033/2116/10-12-1998, ÖÅÊ 1337/Â/31-12-1998 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßïõ Áèáíáóßïõ ðïõ âñßóêåôáé óôï êÝíôñï ôçò êïéíüôçôáò ÌçëÝáò, åðáñ÷ßáò Åëáóóþíïò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò êôßñéï ðïõ ÷ñåéÜæåôáé åéäéêÞ êñáôéêÞ ðñïóôáóßá, ìå æþíç ðñïóôáóßáò ðåñéâÜëëïíôïò ÷þñïõ áõôïý áêôß- íáò 100ì. ãýñù áðü ôïí Íáü. Ðñüêåéôáé ãéá ôñßêëéôç âáóéëéêÞ ðïõ êôßóèçêå ôï 1888, óýìöùíá ìå ëßèéíç åã÷Üñá- êôç åðéãñáöÞ óôç ÍÁ ãùíßá êáé åßíáé ôï ðáëáéüôåñï åêêëçóéáóôéêü êôßóìá ôçò ðå- ñéï÷Þò. Óôç ÍÄ ãùíßá õðÜñ÷åé ãõíáéêùíßôçò êáé êùäùíïóôÜóéï. ÊáôÜ ôá ôÝëç ôïõ 19ïõ áéþíïò ï Íáüò äéáêïóìÞèçêå ìå ôïé÷ïãñáößåò ðïõ êáôáóôñÜöçêáí óôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ Â' Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ. ÓÞìåñá óþæïíôáé ìüíï óå Ýíá ìÝñïò ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò. Ôï ôÝìðëï åßíáé îõëüãëõðôï êáé ôçò ßäéáò åðï÷Þò êáé äéáôçñåß ðáëáéÝò åéêüíåò Äùäåêáüñôïõ.»
7. É. ÌïíÞ ÊïéìÞóåùò Èåïôüêïõ óôï ÓáñáíôÜðïñï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/37250/1305/5-11-1999, ÖÅÊ 2046/Â/22-11-1999 «×áñáêôçñßæïõìå ôçí ÉåñÜ ÌïíÞ ÊïéìÞóåùò Èåïôüêïõ Óáñáíôáðüñïõ, åðáñ÷ßáò
146 Åëáóóüíáò, Í. Ëáñßóçò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï áêôßíáò 500 ì. ãýñù ôïõ. Ðñüêåéôáé ãéá äááëåëõìÝíï ìïíáóôçñéáêü óõãêñüôçìá áðü ôï ïðïßï óþæåôáé ìüíï ôï êáèïëéêü êáé ìåñéêÜ äùìÜôéá áðü ôá êåëéÜ. Ôï êáèïëéêü åßíáé ôñßêëéôç îõëüóôåãç âáóéëéêÞ ìå ôïîïóôïé÷ßåò, êáôÜãñáöç åóùôåñéêÜ ìå ôïé÷ïãñáößåò, åíþ ôïé÷ïãñáößåò öÝñåé êáé óôçí åîùôåñéêÞ åðéöÜíåéá ôïõ äõôéêïý ôïß÷ïõ, üðïõ õðÜñ÷åé ìåãÜëç ðáñÜóôáóç ôçò ÄåõôÝñáò Ðáñïõóßáò. ×ñïíïëïãåßôáé óôïí 18ï áéþíá.»
8. É. Íáüò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò óôï ÓáñáíôáíôÜðïñï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6398/196/27-2-2002, ÖÅÊ 312/Â/15-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßáò ÐáñáóêåõÞò, ðïõ âñßóêåôáé óôçí êïéíüôçôá Óáñáíôáíôáðüñïõ, ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò ìíçìåßï ÷ñÞæïí åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò, ìå áêôßíá ðñïóôáóßáò 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ íáïý, åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ 19ïõ áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ìïíü÷ùñï ëéèüêôéóôï íáü ìéêñþí äéáóôÜóåùí ìå äßññé÷ôç óôÝãç, ðïõ êáëýðôåôáé ìå êåñáìßäéá ãáëëéêïý ôýðïõ. ÅíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæåé ç åóùôåñéêÞ äéÜñèñùóç ôïõ áíáôïëéêïý ôïß÷ïõ ôïõ É. ÂÞìáôïò, üðïõ ó÷çìáôßæïíôáé ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò, ãéá ôïõò ìéêñþí äéáóôÜóåùí íáïýò ôçò ðåñéï÷Þò, êüã÷åò. Óôéò êüã÷åò áõôÝò ç áíþôåñç áðüëçîÞ ôïõò äéáìïñ- öþíåôáé óå ïîõêüñõöç åóï÷Þ.»
9. É. ÌïíÞ ÊïéìÞóåùò Èåïôüêïõ (ÐáëáéïìïíÜóôçñï) óôï ÓáñáíôÜðïñï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/6395/197/14-3-2002, ÖÅÊ 452/Â/12-4-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôçí ÉåñÜ ÌïíÞ ÊïéìÞóåùò Èåïôüêïõ (ÐáëáéïìïíÜóôçñï), óôï ÄÞìï Óáñáíôáðüñïõ, åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, Í. ËÜñéóáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì., åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ 19ïõ áé. Ðñüêåéôáé ãéá ìéêñü ëéèüêôéóôï íáü ìå çìéêõêëéêÞ êüã÷ç áíáôïëéêÜ êáé äßññé÷ôç óôÝãç, ìå áðüôìçóç óôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ. Ç åßóïäïò óôï íáü ãßíåôáé ìÝóù èýñáò óôï íüôéï ôïß÷ï êáé ìïíáäéêÞ ðçãÞ öùôéóìïý ôïõ íáïý áðïôåëåß Ýíá ôïîùôü ðáñÜèõñï óôï áíáôïëéêü ôìÞìá ôïõ íüôéïõ ôïß÷ïõ. Óôï äåîéü ôìÞìá ôïõ ðåñéèõñþìáôïò Ý÷åé åíôïé÷éóèåß ëéèáíÜãëõöï, óôï áíþôåñï ôìÞìá ôï ïðïßï äéáìïñöþíåôáé äéÜ÷ùñï ìå ðáñÜóôáóç óõìâüëùí ôçò Óôáýñùóçò êáé åêáôÝñùèåí áõôþí ôçí çìåñïìçíßá 19/ÉÁÍ/18/19 êÜôù áðü ôï äéÜ÷ùñï ìå ðáñÜóôáóç óþæåôáé åëëçíéóôéêÞ åðéãñáöÞ, óå Ýîé óôß÷ïõò, ç ïðïßá ìáñôõñåß ôï üíïìá ÁÍÔÉÃÏÍÏÓ.»
10. É. Íáüò Áãßïõ ÍéêïëÜïõ óôï ÓáñáíôÜðïñï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/6384/190/14-3-2002, ÖÅÊ 452/Â/12-4-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßïõ ÍéêïëÜïõ ðïõ âñßóêåôáé óôï Äçì. Äéáì.
147 Óáñáíôáðüñïõ, ÄÞìïõ Óáñáíôáðüñïõ, åðáñ÷. Åëáóóþíáò, Í. ËÜñéóáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì., åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ â' çìßóåïò ôïõ 18ïõ áé. Ðñüêåéôáé ãéá ìéêñü, ëéèüêôéóôï, ìïíü÷ùñï íáü, ìå äßññé÷ôç óôÝãç. Áðü ôï æùãñáöéêü äéÜêïóìï ôïõ íáïý äéáóþæïíôáé ìüíï ôìÞìáôá ôïé÷ïãñáöéþí óôïí áíáôïëéêü ôïß÷ï ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò. Ïé ùò Üíù ôïé÷ïãñáößåò, âÜóåé ôå÷íïôñïðéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí, ìðïñïýí íá ÷ñïíïëïãçèïýí óôá ôÝëç ôïõ 18ïõ Þ óôéò áñ÷Ýò ôïõ 19ïõ áé..»
11. É. Íáüò Áãßïõ Áèáíáóßïõ óôçí ÔóáðïõñíéÜ ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/5545/73/3-5-1994, ÖÅÊ 384/Â/24-5-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò Íáüò Áãßïõ Áèáíáóßïõ óôçí ÔóáðïõñíéÜ Åëáóóþíïò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò 100 ìÝôñùí. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíü÷ùñï íáàäñéï áðü áñãïëéèïäïìÞ ìå îýëéíç óôÝãç êáëõììÝíç áðü ðëÜêåò. Óôï åóùôåñéêü ôïõ õðÜñ÷ïõí ôïé÷ïãñáößåò ðïõ óþæïíôáé ìüíï óôï ÷þñï ôïõ Éåñïý êáé ìðïñïýí íá ÷ñïíïëïãçèïýí óôïí 18ï áéþíá.»
Ðñþçí Êïéíüôçôá ÊáñõÜò - 4 êçñõãìÝíá ìíçìåßá 1. É. ÌïíÞ ÊáíÜëùí ÊáñõÜò Ïëýìðïõ ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/5546/70/3-5-1994, ÖÅÊ 373/Â/19-5-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ç É.Ì. ÊáíÜëùí ÊáñõÜò Ïëýìðïõ ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ìå æþíç ðñïóôáóßáò 500 ìÝôñùí. Ðñüêåéôáé ãéá ÌïíÞ åõñéóêüìåíç 8÷ëì. äõôéêÜ ôïõ ÷ùñéïý ÊáñõÜ. Óýìöùíá ìå ôïí L. ÇÅUÆÅÕ ç ßäñõóÞ ôçò áíÜãåôáé óôïí 9ï áéþíá. Ç áñ÷áéüôåñç åðéãñáöÞ ôçò ÌïíÞò áíÜãåôáé óôï 1638, ïðüôå Ýãéíå ç áãéïãñÜöçóç ôïõ ìéêñïý íáïý ôùí Áãßùí ÐÜíôùí, ôï 1864 êôßóèçêå ôï íáÀäñéï ôïõ Áã. Äçìçôñßïõ êáé ç áãéïãñÜöçóç ôåëåßùóå ôï 1696. Óþæïíôáé ï ðåñßâïëïò ôçò ÌïíÞò, ç ôñÜðåæá óôï âüñåéï ôìÞìá, äýï õðüãåéá èïëùôÜ êôßóìáôá êáé ìÝñïò ôùí êåëéþí. Ôï êáèïëéêü ôçò ÌïíÞò åßíáé ôñßêëéôç èïëïóêÝðáóôç âáóéëéêÞ êáé ôï ðáñåêêëÞóéï ôïõ Áãßïõ Äçìçôñßïõ åßíáé ìïíüêëéôïò íáüò ìéêñþí äéáóôÜóåùí ìå áîéüëïãåò ôïé÷ïãñáößåò.»
2. É. Íáüò Áãßïõ ÍéêïëÜïõ óôçí ÊáñõÜ ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/6415/188/14-3-2002, ÖÅÊ 452/Â/12-4-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßïõ ÍéêïëÜïõ ðïõ âñßóêåôáé óôçí êïéíüôçôá ÊáñõÜò, åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, Í. ËÜñéóáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì., åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôùí áñ÷þí ôïõ 19ïõ áéþíá. (1807 óýìöùíá ìå åðéãñáöÞ). Ðñüêåéôáé ãéá ëéèüêôéóôç ôñßêëéôç âáóéëéêÞ ìå ôñïýëï, óôïÜ - ÷áãéÜôé êáôÜ ìÞêïò ôçò íüôéáò ðëåõñÜò êáé ôñéþñïöï êùäùíïóôÜóéï óôï ìÝóï ôïõ äõôéêïý ôïß÷ïõ.
148 ÅóùôåñéêÜ ôá ðëÜãéá êëßôç êáëýðôïíôáé ìå óôáõñïèüëéá. Áðü ôïí áíáôïëéêü ôïß÷ï ðñïâÜëëïõí ôñåéò êüã÷åò, óôçí åîùôåñéêÞ åðéöÜíåéá ôùí ïðïßùí äéáìïñöþíïíôáé ôõöëÜ áøéäþìáôá.»
3. É. Íáüò Áãßïõ Äçìçôñßïõ óôçí Êñõüâñõóç ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6406/192/27-2-2002, ÖÅÊ 312/Â/15-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßïõ Äçìçôñßïõ, ðïõ âñßóêåôáé óôçí êïéíüôçôá Êñõüâñõóçò, ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò ìíçìåßï ÷ñÞæïí åéäéêÞò êñáôéêÞò ðñïóôáóßáò, ìå áêôßíá ðñïóôáóßáò 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ íáïý, åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ â' çìßóåïò ôïõ 19ïõ áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá ôñßêëéôç ëéèüêôéóôç âáóéëéêÞ ìå íÜñèçêá-ãõíáéêùíßôç óôç äõôéêÞ ðëåõñÜ êáé äßññé÷ôç óôÝãç áðü êåñáìßäéá ñùìáúêïý ôýðïõ. Ï íÜñèçêáò ÷ùñßæåôáé áðü ôïí êõñßùò íáü ìå ôïß÷ï óôï éóüãåéï êáé îýëéíï õðåñþï ìå çìéêõêëéêÞ ðñïåîï÷Þ êáé êáöáóùôÜ óôïí üñïöï. ÅóùôåñéêÜ ï íáüò êáëýðôåôáé ìå êáìÜñá óôï ìåóáßï êëßôïò êáé åßäïò öïõñíéêþí óôá ðëÜãéá êëßôç. Ï æùãñáöéêüò äéÜêïóìïò ôïõ íáïý ÷ñïíïëïãåßôáé, âÜóåé åðéãñáöÞò, óôá 1904. Óôï ôÝìðëï ôïõ íáïý åßíáé ðñïóáñìïóìÝíåò åéêüíåò ôïõ 1883-4.»
4. É. Íáüò Áãßáò ÔñéÜäïò óôç ÓõêáìéíÝá ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/52404/1220 ð.å./2-2-1987, ÖÅÊ 302/Â/17-6-1987 «×áñáêôçñßóôçêå ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï âÜóåé ôïõ áñ. 52 ôïõ ÊÍ 5351/1932 "ðåñß áñ÷áéïôÞôùí" ï É. Í. Áãßáò ÔñéÜäáò ÐáëáéÜò ÓéêáìéíÝáò (ÓêáìíéÜò) Åëáóóüíáò Í. ËÜñéóáò. Ï íáüò åßíáé ôñßêëéôç âáóéëéêÞ, áíÞêåé óôïí 18ï áéþíá êáé óþæåé åíäéáöÝñïõóåò ôïé÷ïãñáößåò, åßíáé äå ôï ìïíáäéêüò äåßãìá õðÜñîåùò ôïõ êáôåóôñáììÝíïõ óÞìåñá ÷ùñéïý ôçò ÐáëáéÜò ÓõêáìéíÝáò.» ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/64991/1312/3-5-1994, ÖÅÊ 373/Â/19-5-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò Íáüò ôçò Áãßáò ÔñéÜäïò ôçò Êïéíüôçôáò ÓõêáìéíÝáò ôïõ Íïìïý Ëáñßóáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò 500 ìÝôñá. Ðñüêåéôáé ãéá ôñßêëéôç âáóéëéêÞ, ðïõ åõñßóêåôáé 5 ÷éëéüìåôñá Âüñåéá ôçò Óõêáìé- íÝáò, óôçí èÝóç ôïõ ðáëáéïý ïéêéóìïý. Ç äüìçóç ôïõ íáïý åßíáé áðü áñãïëéèï- äïìÞ, ç äå óêåðÞ ôïõ öÝñåé ëßèéíåò ðëÜêåò. ÅîùôåñéêÜ óôçí åßóïäï õðÜñ÷åé ëßèéíç åðéãñáöÞ ìå ÷ñïíïëïãßá 1710 êáé Üëëç ëßèéíç åðéãñáöÞ åíôïé÷éóìÝíç óôçí íïôéï- äõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ íáïý öÝñåé ÷ñïíïëïãßá 1710. Ï íáüò åóùôåñéêÜ åßíáé êáôÜãñáöïò ìå ôïé÷ïãñáößåò, ç ïñïöÞ åßíáé îýëéíç.»
Ðñþçí ÄÞìïò Ëéâáäßïõ - 4 êçñõãìÝíá ìíçìåßá 1. É. Íáüò Ìåôáìïñöþóåùò óôç Äïëß÷ç ÕÁ ÕÐÐÅ/Â1/Ö32/42987/949/18-9-1985, ÖÅÊ 647/Â/29-10-1985 «×áñáêôçñßæïõìå ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ï Éåñüò Íáüò Ìåôáìïñöþóåùò
149 ðïõ âñßóêåôáé óôçí Êïéíüôçôá Äïëß÷çò ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò ôïõ Í. ËÜñéóáò, åðåéäÞ êïóìåßôáé ìå áîéüëïãåò ôïé÷ïãñáößåò ôïõ ðñþéìïõ 16ïõ áéþíá.»
2. Áñ÷ïíôéêü "ÔáæÝ" óôï ËéâÜäé, éä. Ìáñßáò Áíáóôáóßïõ ÔáæÝ ÕÁ ÕÐÐÅ/ÄÉËÁÐ/Ã/112/8218/6-2-1979, ÖÅÊ 171/Â/20-2-1979 «×áñáêôçñßæïõìå ùò Ýñãï ôÝ÷íçò ðïõ ÷ñåéÜæåôáé åéäéêÞ êñáôéêÞ ðñïóôáóßá, ôï áñ÷ïíôéêü "ÔáæÝ" óôï ËéâÜäé Åëáóóüíïò óôç ËÜñéóá, éäéïêôçóßáò Ìáñßáò Áíáóôá- óßïõ ÔáæÝ, äéüôé ðáñïõóéÜæåé ìåãÜëï áñ÷éôåêôïíéêü êáé ìïñöïëïãéêü åíäéáöÝñïí êáé åßíáé Ýíá áðü ôá åëÜ÷éóôá äåßãìáôá ðáñáäïóéáêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ìå öñïõñéá- êü ÷áñáêôÞñá ðïõ áðÝìåéíáí óôçí ðåñéï÷Þ.»
3. É. Íáüò Áãßïõ Êùíóôáíôßíïõ óôï ËéâÜäé ÕÁ ÕÐÐÅ/ÁÑ×/Â1/Ö32/69667/2110/22-12-1983, ÖÅÊ 112/Â/2-3-1984 «×áñáêôçñßóôçêå âÜóåé ôïõ Üñèñïõ 52 ôïõ ÊÍ 5351/1932 ''ðåñß áñ÷áéïôÞôùí'' ï Éåñüò Íáüò ôïõ Áãßïõ Êùíóôáíôßíïõ óôçí Êïéíüôçôá ËéâÜäé ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóü- íáò ôïõ Íïìïý ËÜñéóáò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò 3 ìÝôñùí óôçí ïðïßá áðáãïñåýåôáé ç áíÝãåñóç ïéïõäÞðïôå êôßóìáôïò. Ðñüêåéôáé ãéá ôñßêëéôç âáóéëéêÞ ìå åíäéáöÝñïíôá áñ÷éôåêôïíéêÜ óôïé÷åßá, ðïëý áîéüëïãï îõëüãëõ- ðôï ôÝìðëï êáé äåóðïôéêÝò åéêüíåò ôïõ 18ïõ áéþíá Ý÷åé åðéãñáöÞ ìå ôï üíïìá ôïõ íáïý êáé ÷ñïíïëïãßá 1884 ðÜíù áðü ôçí êýñéá èýñá ôçò åéóüäïõ".
4. É. ÌïíÞ Áãßáò ÔñéÜäïò êáé ïé åéêüíåò ôïõ ðáñåêêëçóßïõ ôïõ Áãßïõ ×áñá- ëÜìðïõò ËéâÜäé «×áñáêôçñßæïõìå ôçí ÉåñÜ ÌïíÞ Áãßáò ÔñéÜäáò Äçì. Äéáì. Ëéâáäßïõ, ÄÞìïõ Ëéâá- äßïõ, åðáñ÷. Åëáóóüíáò, Í. ËÜñéóáò, êáèþò êáé ôéò åéêüíåò ôïõ ðáñåêêëçóßïõ ôïõ Áãßïõ ×áñáëÜìðïõò, ùò éóôïñéêÜ äéáôçñçôÝá ìíçìåßá ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 200ì., åðåéäÞ ùò óýíïëï áðïôåëïýí ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷é- ôåêôïíéêÞò êáé ôÝ÷íçò ôçò ìåôáâõæáíôéíÞò ðåñéüäïõ. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíáóôçñéáêü óõãêñüôçìá áðü ôï ïðïßï óþæåôáé ôï ðáñåêêëÞóéï ôïõ Áãßïõ ×áñáëÜìðïõò, ôï êáèïëéêü áöéåñùìÝíï óôçí Áãßá ÔñéÜäá êáé ôìÞìá óêåðá- óôÞò âñýóçò, ç ïðïßá âñßóêåôáé åîùôåñéêÜ (ÂÄ) ôçò óçìåñéíÞò åéóüäïõ ôçò ìïíÞò. Ôï êáèïëéêü, óå ðáëáéüôåñç åðï÷Þ, áðïôåëïýóå êáôÜ ðÜóá ðéèáíüôáôá ôçí ÔñÜðå- æá ôçò ìïíÞò êáé êáëýðôåôáé ìå äßññé÷ôç óôÝãç. Óôï íüôéï ôïß÷ï êáé óôçí äéáöïñÜ ôïõ ýøïõò ôùí äýï óôåãþí áíáãñÜöåôáé ìå ðëßíèïõò ç ÷ñïíïëïãßá 1812. Ôï ðáñåêêëÞóéï ôïõ Áãßïõ ×áñáëÜìðïõò âñßóêåôáé áíáôïëéêÜ ôïõ óçìåñéíïý êáèï- ëéêïý êáé åßíáé ëéèüêôéóôïò ìïíü÷ùñïò íáüò ðïõ êáëýðôåôáé ìå äßññé÷ôç óôÝãç. Ç åßóïäïò óôï íáü ãßíåôáé ìÝóù ìéáò ìïíáäéêÞò èýñáò ðïõ áíïßãåôáé óôïí äõôéêü ôïß÷ï. ÐÜíù áðü ôçí èýñá ó÷çìáôßæåôáé ôõöëü áíáêïõöéóôéêü ôüîï êáé ðÜíù áðü áõôü, óå ôåôñÜãùíç åóï÷Þ, âñßóêåôáé åíôïé÷éóìÝíç ëßèéíç ðëÜêá ìå åã÷Üñáêôç ôçí ÷ñïíïëï- ãßá 1760. Ôï ôÝìðëï âÜóåé ôùí ôå÷íïôñïðéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí áíÜãåôáé óôï â' Þìéóõ ôïõ
150 18ïõ áé. Óôçí æþíç ôùí äåóðïôéêþí åéêüíùí ôïõ ôÝìðëïõ âñßóêïíôáé êáé ïé êÜôùèé åéêüíåò: 1. Èåïôüêïò Âñåöïêñáôïýóá, äéáóô. 0,85x0,47. ×ñïíïëïãßá 18ïò áé. 2. ×ñéóôüò ÐáíôïêñÜôùñ, äéáóô. 0,55x0,85.»
Ðñþçí ÄÞìïò Ïëýìðïõ - 9 êçñõãìÝíá ìíçìåßá 1. É. ÌïíÞ Áãßïõ Áíôùíßïõ Êïêêéíüãåéïõ ÕÁ ÕÐÐÅ/Â1/Ö32/26681/576/17-6-1985, ÖÅÊ 424/Â/9-7-1985 «×áñáêôçñßæïõìå ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ôçí ÉåñÜ ÌïíÞ Áãßïõ Áíôùíßïõ Êïêêéíïãåßïõ Åëáóóüíáò, åðåéäÞ áðïôåëåß ãéá ôçí ðåñéï÷Þ áîéüëïãï äåßãìá ìïíáóôçñéáêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ â ' ìéóïý ôïõ 18ïõ áéþíá êáé äéáäñáìÜôçóå óðïõäáßï ñüëï óôçí éóôïñßá ôùí íåùôÝñùí ÷ñüíùí (ëåéôïýñãçóå ùò êñõöü ó÷ïëåßï ôçí ðåñßïäï ôçò Ôïõñêïêñáôßáò êáé ùò óôñáôéùôéêÞ íïóçëåõôéêÞ ìïíÜäá êáôÜ ôïõò Âáëêáíéêïýò ðïëÝìïõò).» ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/64993/1305/3-5-1994, ÖÅÊ 384/Â/24-5-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ç ÉåñÜ ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ Áíôùíßïõ, ðïõ åõñßóêåôáé Â.Ä. ôçò Êïéíüôçôáò Êïêêéíüãåéïõ Åëáóóþíáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò 500 ìÝôñùí. Ç ÌïíÞ Áãßïõ Áíôùíßïõ Êïêêéíüãåéïõ âñßóêåôáé Â-Ä ôïõ ïìùíýìïõ ÷ùñéïý, ôï äå Êáèïëéêü ôïõ åßíáé ï åíïñéáêüò êáé êïéìçôçñéáêüò íáüò. Ç ÌïíÞ ðåñéâÜëëåôáé áðü õøçëü ôïß÷ï, åíþ äéáôçñåß åñåßðéá êåëéþí óå äýï ïñüöïõò, õðüãåéïõò áðïèçêåõôéêïýò ÷þñïõò, ôï ðáñåêêëÞóéï ôïõ Áãßïõ Ãåùñãß- ïõ, êáé ìéá èïëùôÞ âñýóç. Ôï êáèïëéêü åßíáé ôñßêëéôç âáóéëéêÞ ìå ãõíáéêùíßôç óôá äõôéêÜ êáé áíïéêôÞ óôïÜ íüôéá. Ç áíÝãåñóÞ ôïõ, óýìöùíá ìå åã÷Üñáêôç åðéãñáöÞ ôïðïèåôåßôáé óôï 1755 áðü ôï Äéïíýóéï ÐáíðáëéÜñç. Ï ôïé÷ïãñáöéêüò äéÜêïóìïò, áðïóðáóìáôéêüò, åßíáé íåüôåñïò.»
2. É. Íáüò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò êáé ðáñåêêëÞóéï Áãßïõ ×áñáëÜìðïõò Êïêêéíïðçëü ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/37248/1307/9-12-1999, ÖÅÊ 2253/Â/31-12-1999 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßáò ÐáñáóêåõÞò êáé ôï ðáñåêêëÞóéï áãßïõ ×áñáëÜìðïõò, óôïí Êïêêéíïðçëü åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, Í. ËÜñéóáò, ùò éóôïñéêÜ äéáôçñçôÝá ìíçìåßá ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 100 ì. ãýñù ôïõ. Ï Éåñüò Íáüò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò, åßíáé ôñßêëéôç êáìáñïóêÝðáóôç âáóéëéêÞ. Ôá êëßôç ÷ùñßæïíôáé ìå ôïîïóôïé÷ßåò êáé ïé êáìÜñåò ôçò ïñïöÞò Ý÷ïõí åíéó÷õôéêÜ ôüîá áíÜ áðïóôÜóåéò Áðü åðéãñáöÝò óôç íüôéá êáé ôç äõôéêÞ ðëåõñÜ áíôßóôïé÷á ðñïêýðôåé üôé ç áñ÷éêÞ öÜóç ôïõ íáïý ÷ñïíïëïãåßôáé óôá 1732-1746 ìå åðéóêåõÞ óôá 1832. Ôï îõëüãëõðôï ôÝìðëï ÷ñïíïëïãåßôáé áðü åðéãñáöÞ ðÜíù áðü ôçí Ùñáßá Ðýëç óôá 1851 Þ 1853 êáé öÝñåé åéêüíåò ôïõ 19ïõ áé. Óôç Â. ðëåõñÜ ôïõ íáïý âñßóêåôáé ðñïóáñôçìÝíï ìéêñü ìïíü÷ùñï åðßìçêåò ðáñåê-
151 êëÞóéï áöéåñùìÝíï óôïí ¢ãéï ×áñÜëáìðï. Ôï ðáñåêêëÞóéï óþæåé ôìÞìáôá ôïé÷ïãñáöéêïý äéáêüóìïõ êáé ìéêñü îýëéíï ôÝìðëï, åßíáé ðéèáíüôáôá áñ÷áéüôåñï áðü ôïí íáü ôçò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò.»
3. É. Íáüò Áãßïõ ÉùÜííïõ Ðñïäñüìïõ óôï Ðýèéï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/64992/1304/18-2-1994, ÖÅÊ 148/Â/4-3-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò Íáüò ôïõ Áãßïõ ÉùÜííïõ Ðñïäñüìïõ ôçò êïéíüôçôïò Ðõèßïõ Åëáóóüíïò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï ìå æþíç ðñïóôáóßáò 100 ìÝôñùí. Ï íáüò ôïõ Áãßïõ ÉùÜííïõ Ðñïäñüìïõ åßíáé åíïñéáêüò êáé åõñßóêåôáé áíáôïëéêÜ ôïõ ÷ùñéïý. Áñ÷éêÜ Þôáí ôñßêëéôç âáóéëéêÞ, óÞìåñá åßíáé ìïíü÷ùñç. Ç åêêëçóßá åßíáé ôïé÷ïãñáöçìÝíç êáé äéáôçñåß åðéãñáöÞ óôïí íÜñèçêá ìå ôçí ÷ñïíï- ëïãßá 1659.» 4. É. Íáüò Ðáíáãßáò ôçò Èåïôüêïõ óôï Ðýèéï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/64990/1311/18-2-1994, ÖÅÊ 170/Â/17-3-1994 «×áñáêôçñßæåôáé ï Éåñüò Íáüò ôçò Ðáíáãßáò ôçò Èåïôüêïõ ôçò Êïéíüôçôáò Ðõèßïõ Åëáóóþíáò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå æþíç ðñïóôáóßáò 500 ìÝôñùí. Ï íáüò ôçò Ðáíáãßáò, ôñßêëéôç îõëüóôåãç âáóéëéêÞ ìå íÜñèçêá êáé åîùíÜñèçêá, åõñßóêåôáé óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ íåêñïôáöåßïõ íïôéïäõôéêÜ ôïõ ÷ùñéïý. ÊôçôïñéêÝò åðéãñáöÝò ðïõ áíáöÝñïíôáé óôçí äéáêüóìçóÞ ôïõ êáé öÝñïõí ôéò ÷ñïíïëïãßåò 1638, 1647 êáé 1720. Óå èùñÜêéï ôïõ îõëüãëõðôïõ ôÝìðëïõ áíáöÝñåôáé ç ÷ñïíïëïãßá 1720. Âüñåéá ôïõ íáïý õðÜñ÷åé èïëùôü êôßóìá åéò Â. Á. óôñïããõëü êùäùíïóôÜóé.»
5. É. Íáüò Áãßáò ÊõñéáêÞò óôï Ðýèéï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/6418/185/27-2-2002, ÖÅÊ 328/Â/19-3-2002 «×áñáêôçñßæïõìå ôïí Éåñü Íáü Áãßáò ÊõñéáêÞò, ðïõ âñßóêåôáé óôçí êïéí. Ðõèßïõ, ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò, íïìïý Ëáñßóçò, ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ìå ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï 50 ì. ðåñéìåôñéêÜ ôïõ íáïý, åðåéäÞ áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá åêêëçóéáóôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôïõ â' çìßóåùò ôïõ 18ïõ áéþíá. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ìéêñü, ìïíü÷ùñï, ëéèüêôéóôï íáü, ìå äßññé÷ôç óôÝãç, ç ïðïßá öÝ- ñåé áðïôìÞóåéò êáé êáëýðôåôáé ìå êåñáìßäéá âõæáíôéíïý ôýðïõ. Áðü ôïí æùãñáöéêü äéÜêïóìï ôïõ íáïý óþæåôáé ìüíï ç ðáñÜóôáóç ôçò ÐëáôõôÝñáò óôçí êåíôñéêÞ êüã÷ç ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò êáé ç ðáñÜóôáóç ôçò ÁðïêáèÞëùóçò óôçí áâáèÞ êüã÷ç ôçò ÐñïèÝóåùò. Ïé ùò Üíù ôïé÷ïãñáößåò ÷ñïíïëïãïýíôáé óôïí 18ï áéþíá. Óôï áðëü îýëéíï ôÝìðëï ôïõ íáïý åßíáé ðñïóáñìïóìÝíç ç åéêüíá ôçò Áãßáò ÊõñéáêÞò, ç ïðïßá ÷ñïíïëïãåßôáé óôá 1806.»
6. ÁóêçôÞñéï ôïõ Ôéìßïõ Óôáõñïý óôï Ðýèéï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32/ÊÇÑ/6407/191/14-3-2002, ÖÅÊ 452/Â/12-4-2002 «¼ôé ôï áóêçôÞñéï ôïõ Ôéìßïõ Óôáõñïý, ðïõ âñßóêåôáé óå âñá÷þäç ðáñåéÜ åíüò ëüöïõ áíáôïëéêÜ ôïõ Äçì. Äéáì. Ðõèßïõ, ÄÞìïõ Ïëýìðïõ åðáñ÷. Åëáóóüíáò, Í.
152 ËÜñéóáò, åßíáé áñ÷áßï ìíçìåßï. Áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá áñ÷éôåêôïíéêÞò ôùí áóêçôçñßùí ôïõ 14ïõ áé. Ôï óýíïëï áðïôåëåßôáé áðü ôñåéò ìéêñïýò áêáíüíéóôïõò óõíå÷üìåíïõò ÷þñïõò, ïé ïðïßïé äéáìïñöþíïíôáé óôç öõóéêÞ êïéëüôçôá ôïõ âñÜ÷ïõ. Åìðñüò áðü ôï Üíïéãìá ôïõ âñÜ÷ïõ äéáóþæïíôáé óå åñåéðéþäç êáôÜóôáóç äýï ìéêñïß óõíå÷üìåíïé ÷þñïé êáé áíáôïëéêþò áõôþí ìéá åßóïäïò ïäçãåß óôï êõñßùò íáàäñéï. Ôï íáàäñéï åßíáé Ýíáò ôñáðåæïåéäïýò ìïñöÞò áêáíüíéóôïò èÜëáìïò, ï ïðïßïò öÝñåé ðñïò Á ó÷åäüí ôåôñÜãùíïõ ó÷Þìáôïò áðïëÞãïí óå çìéêõêëéêÞ êüã÷ç Éåñü ÂÞìá. Óôá óùæüìåíá ôìÞìáôá ôùí ôïß÷ùí ôùí äýï åñåéðùìÝíùí ÷þñùí êáé óôï íáàäñéï äéáôçñïýíôáé ôïé÷ïãñáößåò ïé ïðïßåò ÷ñïíïëïãïýíôáé åðáêñéâþò âÜóåé ôçò êôçôïñéêÞò åðéãñáöÞò ðïõ äéáóùæüôáí óôï õðÝñèõñï ôçò åéóüäïõ ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò óôá 1339 (åðß áõôïêñáôïñßáò ôïõ Áíäñüíéêïõ Ã).»
7. ÁóêçôÞñéï Ðáììåãßóôùí Ôáîéáñ÷þí óôï Ðýèéï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÃÄÁ/ÁÑ×/Â1/Ö32ÊÇÑ/6400/180/22-3-2002, ÖÅÊ 408/Â/4-4-2002 «Áíáêïéíþíïõìå üôé ôï áóêçôÞñéï Ðáììåãßóôùí Ôáîéáñ÷þí ðïõ âñßóêåôáé óå âñá÷þäç ðáñåéÜ ëüöïõ, áíáôïëéêÜ ôïõ Äçì. Äéáì. Ðõèßïõ, ÄÞìïõ Ïëýìðïõ, åðáñ÷. Åëáóóþíáò, Í. ËÜñéóáò, åßíáé áñ÷áßï ìíçìåßï. Áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá ôùí áóêçôçñßùí ôïõ 14ïõ áé. Ôï óýíïëï óõíßóôáôáé áðü ðÝíôå ìéêñïýò áêáíüíéóôïõò óõíå÷üìåíïõò ÷þñïõò, ïé ïðïßïé äéáìïñöþíïíôáé óôç öõóéêÞ êïéëüôçôá ôïõ âñÜ÷ïõ. Ïé äéá÷ùñéóôéêïß ôïß÷ïé, ðïõ óÞìåñá åßíáé åðé÷ñéóìÝíïé óå ðïëëÜ óçìåßá, öÝñïõí ëåßøáíá ôïé÷ïãñáöéþí, åê ôùí ïðïßùí óþæïíôáé ìüíï ïé ðáñáóôÜóåéò ôùí Áñ÷áã- ãÝëùí Ìé÷áÞë êáé ÃáâñéÞë óôï åóùñÜ÷éï ôçò åéóüäïõ áðü ôïí äåýôåñï óôïí ôñßôï ÷þñï. Ïé ôïé÷ïãñáößåò áõôÝò ÷ñïíïëïãïýíôáé óôïí 14ï áéþíá.»
8. É. ÌïíÞ Óðáñìïý Åëáóóüíáò ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/43745/860/3-11-1992, ÖÅÊ 668/Â/12-11-1992 «×áñáêôçñßæåôáé ïëüêëçñï ôï êôéñéáêü óõãêñüôçìá ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Óðáñìïý Åëáóóüíáò ùò éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ëüãù ôùí éäéáéôÝñùí ÷áñáêôçñéóôé- êþí ðïõ ðáñïõóéÜæåé áðü áñ÷éôåêôïíéêÞ êáé æùãñáöéêÞ Üðïøç. Ïñßæåôáé æþíç ðñï- óôáóßáò 100 ìÝôñùí ãýñù áðü ôï ìíçìåßï.»
9. É. Íáüò Áãßïõ ÍéêïëÜïõ óôï ÖëÜìðïõñï ÕÁ ÕÐÐÏ/ÁÑ×/Â1/Ö32/64996/1300/3-5-1994, ÖÅÊ 378/Â/20-5-1994 «Áíáêïéíþíïõìå üôé ï Éåñüò Íáüò ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ ôçò Êïéíüôçôáò ÖëÜìðïõñïõ Åëáóóþíáò åßíáé áñ÷áßï ìíçìåßï ìå æþíç ðñïóôáóßáò 500 ìÝôñùí. Ðñüêåéôáé ãéá ìïíü÷ùñï íáü ìå íÜñèçêá åõñéóêüìåíï íüôéá ôïõ ÷ùñéïý. ÐáñïõóéÜæåé äéÜöïñåò ïéêïäïìéêÝò öÜóåéò áðü ôéò ïðïßåò ðáëáéüôåñç ìðïñåß íá èåùñçèåß ôïõ 1166 áðü åðéãñáöÞ óôïí äõôéêü ôïß÷ï.
153 ÊôçôïñéêÞ åðéãñáöÞ áíáöÝñåôáé óôçí ÷ñïíïëïãßá 1768 êáé óôïõò æùãñÜöïõò Èåï- äüóéï êáé ÁëÝîéï ðïõ äéáêüóìçóáí ôï åóùôåñéêü ôïõ. Ëåßøáíá ëïõôñïý ñùìáúêþí Þ ðáëáéï÷ñéóôéáíéêþí ÷ñüíùí óþæïíôáé óå ðïëý ìéêñÞ áðüóôáóç áðü ôïí íáü.»
154 Ï OËÕÌÐÏÓ ÓÔÏÍ ØÇÖÉÁÊO ÊOÓÌÏ
Óðáíüò Êùíóôáíôßíïò, ÌÝëïò Ð.Ï. ÊÐÅ Åëáóóüíáò email: [email protected]
Ï ¼ëýìðïò ôï âïõíü ôùí ìýèùí êáé ôïí Èåþí, ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá êåñäßæåé ïëïÝíá êáé ìåãáëýôåñç èÝóç óôçí êáñäéÜ ôùí åðéóêåðôþí êáé ôùí ïñåéâáôþí. ×éëéÜäåò êüóìïõ åôçóßùò ôïí åðéóêÝðôïíôáé ðñïêåéìÝíïõ íá Ýñèïõí óå åðáöÞ ìáæß ôïõ, íá ðåñðáôÞóïõí óôá ìïíïðÜôéá êáé ôéò ðëáãéÝò ôïõ, íá èáõìÜæïõí ôç öýóç êáé ôá ôïðßá ôïõ êáé íá æÞóïõí êÜôé áðü ôç ìõèïëïãßá êáé ôçí éóôïñßá ðïõ ôïí áêïëïõèïýí. Óå Ýíá íÝï êüóìï üìùò ðïõ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá áíáðôýóóåôáé äéáñêþò êáé ãßíåôáé áíáðüóðáóôï êïììÜôé ôçò æùÞ ôïõ áíèñþðïõ, åêåßíï ôïõ äéáäéêôýïõ, ï ¼ëõìðïò áðïêôÜ åðßóçò åîÝ÷ïõóá èÝóç êáèþò üëïé ïé åðéóêÝðôåò ôïõ âïõíïý óðåýäïõí íá ìïéñáóôïýí ôçí ìïíáäéêÞ åìðåéñßá ðïõ âéþóáí ìÝóá áðü ôá site, ôï çëåêôñïíéêü ôá÷õäñïìåßï , ôá blog, ôá forum êáé ôá ðïëý äéáäåäïìÝíá ðëÝïí site êïéíùíéêÞò äéêôýùóçò. Ãéáôß ôï äéáäßêôõï Ýãéíå ôüóï äéáäåäïìÝíï ÐëÝïí óôéò ìÝñåò ìáò äåí õðÜñ÷åé ðëçñïöïñßá ðïõ êÜðïéïò äåí ìðïñåß íá áíáæçôÞóåé óôï äéáäßêôõï. Ôéò ðåñéóóüôåñåò öïñÝò ìÜëéóôá, ôï ßíôåñíåô åßíáé ç ðñþôç åðéëïãÞ êÜðïéïõ ãéá ôçí åýñåóç ìéáò ðëçñïöïñßáò áêüìá êáé áí áõôÞ ç ðëçñïöïñßá åßíáé ðïëý óçìáíôéêÞ êáé ÷áßñåé åðéóôçìïíéêÞò âáñýôçôáò, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá èÝìáôá õãåßáò. Ç åýêïëç, ãñÞãïñç êáé ïéêïíïìéêÞ ðëÝïí ðñüóâáóç óôïí øçöéáêü êüóìï åßíáé ï ðñùôáñ÷éêüò ëüãïò. Ïé ÷ñÞóôåò ðéá ìå ôéò ãñÞãïñåò ôá÷ýôçôåò ü÷é ìüíï åðéóêÝðôï- íôáé site ãéá íá âñïõí áõôü ðïõ áíáæçôïýí áëëÜ Ý÷ïõí êáé ôï ÷ñüíï êáé ôç äõíáôüôç- ôá íá äéáìïéñÜóïõí ôï õëéêü ôïõò (öùôïãñáößåò, video, ê.á.) ìå Üëëïõò ÷ñÞóôåò ôïõ äéáäéêôýïõ ãåãïíüò ðïõ åîáðëþíåé ôï ßíôåñíåô ðÜñá ðïëý. ¸ôóé ëïéðüí, ôï äéá- äßêôõï ãßíåôáé ìéá áíåîÜíôëçôç ðçãÞ Üíôëçóçò ðëçñïöïñéþí ìå Üìåóç ðñüóâáóç óå áõôÞ áðü ôïí êáèÝíá, ìå äõíáôüôçôá áíáôñïöïäüôçóçò ôïõ õëéêïý ðïõ äéáêé- íåßôáé áðü ôïõò ÷ñÞóôåò, ìå ó÷üëéá, ðáñáôçñÞóåéò, åðåîçãÞóåéò ãéá ó÷åäüí ïôéäÞ- ðïôå äçìïóéåýåôáé, åßôå áõôü åßíáé êåßìåíï, åéêüíá Þ video. ÔÝëïò ôá ôåëåõôáßá ÷ñü- íéá ìå ôéò õøçëÝò ôá÷ýôçôåò ìåãÜëç åîÜðëùóç ðåôõ÷áßíåé êáé ç æùíôáíÞ ðëçñïöï- ñßá, ôï ëåãüìåíï “live streaming” ìå ôïõò ÷ñÞóôåò ôïõ äéáäéêôýïõ íá ìðïñïýí ðëÝ- ïí íá ðáñáêïëïõèïýí ôçëåïðôéêÜ ðñïãñÜììáôá, íá åíçìåñþíïíôáé ãéá ðëçñïöï- ñßåò ðïõ ëáìâÜíïõí ÷þñá åêåßíç ôç óôéãìÞ óå ïðïéïäÞðïôå óçìåßï ôïõ êüóìïõ ìÝ- óù êáìåñþí êáé íá ìðïñïýí Ýôóé íá äéåõêïëýíïõí ôéò åðéëïãÝò ôïõò. ¼ ¼ëõìðïò óôá äéÜöïñá äéêôõáêÜ ìÝñç ÌÝñá ìå ôç ìÝñá ïé ðëçñïöïñßåò ðïõ áíáñôþíôáé óôï ßíôåñíåô ãéá ôïí ¼ëõìðï áõîÜíïíôáé ñáãäáßá êáé ðùò èá ìðïñïýóå íá ìçí óõìâáßíåé êÜôé ôÝôïéï üôáí
155 ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ìíçìåßï Ðáãêüóìéáò ÊëçñïíïìéÜò ôçò Öýóçò. ¸ôóé ôïí ¼ëõìðï ìðïñåß íá ôïí øÜîåé êáé íá ôïí óõíáíôÞóåé êáíåßò: • Óå üëåò ôéò äéåèíÞò ìç÷áíÝò áíáæÞôçóçò (Google, Yahoo, MSN) • Óå üëåò ôéò åëëçíéêÝò ìç÷áíÝò áíáæÞôçóçò (forthnet, in.gr, Pathfinder) • Óå éóôïóåëßäåò, ðñïóùðéêÝò ïé åðáããåëìáôéêÝò • Óôï êïñõöáßï site äéáìïéñáóìïý video ôçò Google, ôï Youtube Óôá êïéíùíéêÜ äßêôõá (Facebook, Twitter, MySpace) • Óå äéáäéêôõáêÜ ðñïãñÜììáôá (Google Earth) • Óôéò øçöéáêÝò åãêõêëïðáßäåéåò (Wikipedia, Livepedia, Britannica) • Óôá öüñïõì óõæçôÞóåùí • Êáé óôá ðñïóùðéêÜ éóôïëüãéá (blogs) Ïé çëåêôñïíéêÝò ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ¼ëõìðï: Ïé êáèçìåñéíÝò äçìïóéåýóåéò öùôïãñáöéþí, video êáé êåéìÝíùí ãéá ôïí ¼ëõìðï ðïéêßëïõí êáé êáëýðôïõí ó÷åäüí üëïõò ôïõò ôïìåßò ðïõ èÝëåé íá ãíùñßæåé êÜðïéïò ðïõ åíäéáöÝñåôáé ãéá ôï âïõíü ôüóï óôá åëëçíéêÜ üóï êáé óå ðïëëÝò Üëëåò ãëþóóåò. ÓçìáíôéêÜ åßíáé ôá óôïé÷åßá ðïõ áíáöÝñïíôáé óôç ìõèïëïãßá êáé ôçí éóôïñßá ôïõ Ïëýìðïõ, ìéáò êáé ôï ÄùäåêÜèåï ðïõ åßíáé ðáãêïóìßùò ãíùóôü êáé ðñïâëÞèçêå ìÝóá áðü âéâëßá, ôáéíßåò êá. êåíôñßæåé åíäéáöÝñïí ôùí ÷ñçóôþí. Åîßóïõ óçìáíôéêÝò åßíáé êáé ïé ðëçñïöïñßåò ðïõ áíáöÝñïíôáé ãéá ôïí ¼ëõìðï ó÷åôéêÜ ìå ôï Äßêôõï Natura, ôï êáèåóôþò ðñïóôáóßáò ôïõ êáé ôïí ÷áñáêôçñéóìü ìÝñïò ôïõ âïõíïý ùò Åèíéêüò Äñõìüò. ×ëùñßäá êáé ðáíßäá êáôÝ÷ïõí åðßóçò óçìáíôéêÞ èÝóç óôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ áíáæçôïýí ïé ÷ñÞóôåò êáèþò ï ¼ëõìðïò öéëïîåíåß åíäçìéêÜ öõôÜ êáé ìïíáäéêü æùéêü ïéêïóýóôçìá. Ùóôüóï, üìùò, ôï åíäéáöÝñïí ãéá ôïí ¼ëõìðï êåíôñßæåôáé óôï õëéêü ðïõ Ý÷åé íá êÜíåé ìå ôçí åíçìÝñùóç ãéá åðßóêåøç óôï âïõíü, üðùò ÷Üñôåò, äéáäñïìÝò, êáôáëýìáôá ãéá ïñåéâÜôåò êáé ðåñéðáôçôÝò, êëéìáôïëïãéêÝò óõíèÞêåò, äéáôñïöÞ, ìïíïðÜôéá, âáèìü äõóêïëßáò, áíáññé÷Þóåéò êëð. Ôï âïõíü åßíáé ðÜíù áðü üëá ðñüêëçóç ãéá åêáôïììýñéá êüóìïõ ðïõ èÝëïõí íá ôï êáôáêôÞóïõí ìå ôï äéêü ôïõò ôñüðï êáé óðåýäïõí íá åíçìåñùèïýí ãéá ôï ðþò ìðïñïýí íá ôï ðåôý÷ïõí. ÔÝëïò, áîéüëïãåò êáé øõ÷áãùãéêÝò åßíáé üëåò ïé ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ðïëéôéóìü êáé ôá äñþìåíá ôçò Ïëýìðéáò êáé ðáñáïëýìðéáò ðåñéï÷Þò, ôá ÷ùñéÜ, ôéò äñÜóåéò, ôéò åêäçëþóåéò êáé ôïõò èåóìïýò ðïõ åêôõëßóóïíôáé. Ï ¼ëõìðïò óôç Wikipedia Ç Wikipedia åßíáé ìßá äéåèíÞò, åëåýèåñïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ, åîåëéóóüìåíç äéá óõíåñãáóßáò åãêõêëïðáßäåéá, ç ïðïßá âñßóêåôáé óôç äéåýèõíóç http://www.wikipedia.org óôï Äéáäßêôõï. ÃñÜöåôáé óå óõíåñãáóßá áðü åèåëïíôÝò ìå ôï ëïãéóìéêü wiki, êÜôé ðïõ óçìáßíåé üôé Üñèñá ìðïñåß íá ðñïóôåèïýí Þ íá áëëÜîïõí áðü ôïí êáèÝíá. H Wikipedia åîåëßóóåôáé óõíå÷þò êáé Ý÷åé äéáðéóôùèåß üôé ôï ðåñéå÷üìåíü ôçò åßíáé áêñéâÝò êáé áîéüðéóôï ìéáò êáé åðéâåâáéþíåôáé áðü ðïëëïýò ÷ñÞóôåò êáé äéá÷åéñéóôÝò êÜèå öïñÜ ðïõ õðÜñ÷åé ìéá ðñïóèÞêç Þ
156 ìåôáâïëÞ. Óôç Widipedia ï ¼ëõìðïò ðñïëïãßæåôáé ùò åîÞò: Ï ¼ëõìðïò åßíáé ôï øçëüôåñï âïõíü ôçò ÅëëÜäáò êáé îáêïõóôü áíÜ ôçí õöÞëéï, êáèþò óôçí êïñõöÞ ôïõ (Ìýôéêáò-2.917 ì.), ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò åß÷áí ôïðïèåôÞóåé ôçí êáôïéêßá ôùí Äþäåêá «Ïëýìðéùí» Èåþí ôïõò. Ï óõìðáãÞò ïñåéíüò ôïõ üãêïò äåóðüæåé åðéâëçôéêüò óôá üñéá Ìáêåäïíßáò êáé Èåóóáëßáò, ìå ìéá óåéñÜ áðü øçëÝò êïñõöÝò ðïõ áõëáêþíïõí âáèéÝò ÷áñÜäñåò, ãýñù áðü ôéò ïðïßåò åêôåßíåôáé ìéá ðåñéï÷Þ éäéáßôåñçò âéïðïéêéëüôçôáò. Ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôçò ìïíáäéêÞò áõôÞò êëçñïíïìéÜò, áíáêçñý÷èçêå Þäç áðü ôï 1938 ùò ï ðñþôïò Åèíéêüò Äñõìüò ôçò ÅëëÜäáò. Ïé äéÜöïñïé ôïìåßò óôïõò ïðïßïõò åìâáèýíåé ç Wikipedia ãéá ôïí ¼ëõìðï åßíáé: 1. Åôõìïëïãßá 2. ÏñéïèÝôçóç 3. Ãåùëïãßá 4. Ìïñöïëïãßá 5. Ìõèïëïãßá 6. Éóôïñßá 7. Ç ÊáôÜêôçóç ôùí Êïñõöþí 8. Áñ÷áßá êáé ÌåóáéùíéêÜ Ìíçìåßá 9. ×ñéóôéáíéêÜ Ìíçìåßá 10. Êëßìá - Êáéñüò 11. ×ëùñßäá 12. Æþíåò ÂëÜóôçóçò 13. ÌåóïãåéáêÞ Æþíç ÂëÜóôçóçò 14. Æþíç äáóþí ïîéÜò/åëÜôçò/êùíïöüñùí 15. Æþíç øõ÷ñüâéùí êùíïöüñùí 16. ÅîùäáóéêÞ æþíç õøçëþí ïñÝùí (áëðéêÞ) 17. Ôá ÅíäçìéêÜ ÖõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ 18. Ðáíßäá 19. Ï Åèíéêüò Äñõìüò 20. Êáíïíéóìüò Åèíéêïý Äñõìïý 21. Ðñüóâáóç óôçí ðåñéï÷Þ 22. ÐåæïðïñéêÝò ÄéáäñïìÝò 23. ÏñåéâáôéêÝò ÄéáäñïìÝò 24. Êáôáöýãéá 25. Êáôáöýãéá ÁíÜãêçò 26. O äñüìïò ãéá ôéò êïñõöÝò 27. ×ñÞóéìåò Ðëçñïöïñßåò 28. ÅëÜ÷éóôïò Åîïðëéóìüò
157 29. ÄÝêá Ðïëýôéìåò ÓõìâïõëÝò 30. Åîùôåñéêïß óýíäåóìïé 31. Øçöéáêü áñ÷åßï ÅÑÔ Ôá site ãéá ôïí ¼ëõìðï ÅêáôïíôÜäåò éóôïóåëßäåò ãñÜöïõí áðïêëåéóôéêÜ Þ êÜíïõí áíáöïñÜ óôïí ¼ëõìðï êáé ôéò Ðáñáïëýìðéåò ðåñéï÷Ýò, åíþ ðïëëÝò åßíáé êáé ïé íÝåò ðïõ äçìéïõñãïýíôáé êáèçìåñéíÜ. ÏñéóìÝíåò áðü ôéò ðéï âáóéêÝò åßíáé ïé åîÞò: Site ãéá ôçí Åëáóóüíá • http://www.elassona.com.gr (Portal Ðëçñïöïñéþí) • http://www.leukipoli.gr (Çëåêôñïíéêü Ðåñéïäéêü) • http://www.elassona-city.gr/ (ÇëåêôñïíéêÞ Åöçìåñßäá) • http://www.radioelassona.gr/ (Ñáäéï-åíçìåñùôéêü site) • http://www.facebook.com/group.php?gid=7578702812 • http:www.elassonanews.gr/ • http://www.elassonaguide.gr (Ïäçãüò ãéá ôçí Åëáóóüíá) • http://www.elassonafc.gr/ (ÏìÜäá ðïäïóöáßñïõ Åëáóóüíáò) • http://www.elassona.gov.gr/ (Site ÄÞìïõ Åëáóóüíáò) http://www.diktioelassonas.gr (Äßêôõï Ðåññáéâßá) • http://www.ekdosi.gr/ (Åöçìåñßäá) • http://www.anelkis.gr/ (ÁÍÅË, ÁíáðôõîéáêÞ Åëáóóüíáò) http://www.members.tripod.com/laografiki (ËáïãñáöéêÞ - Áñ÷áéïëïãéêÞ Åôáéñßá Åëáóóüíáò) • http://www.elassona.com.gr/palaistra/ (Óýëëïãïò ÐÜëçò Ðáëáßóôñá) http://www.agro-tour.net (ÁÊÁÄÇÌÉÁ ÅÑÅÕÍÁÓ ÐÁÑÁÄÏÓÉÁÊÙÍ ×ÏÑÙÍ) • http://www.gseelassonas.gr/ (ÃÕÌÍÁÓÔÉÊÏÓ ÓÕËËÏÃÏÓ ÅÍÙÓÇ ÅËÁÓÓÏÍÁÓ) Site ãéá ôçí åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò • http://www.sarantaporo.gr/ http://dolihi.gr/ • http://www.dantihasion.gr/ • http://www.dimossarantaporou.gr/ http://www.potamia.gr/ • http://www.domeniko.gr/ • http://www.livadi.gr/ • http://www.dimosolympou.gr/ • http://www.koinotita-karias.gr/ http://www.domeniko-moyseio.gr/ • http://www.drimos.net/ (Ðïëéôéóôéêüò Óýëëïãïò Äñõìïý) • http://www.leukipoli.gr/ (Ðïëéôéóôéêü Ðñïîåíåßï) • http://www.facebook.com/pages/164364050281015 ('Ðåññáéâßá' Óýëëïãïò Åëáóóüíáò) • http://www.facebook.com/group.php?gid=10030394723 (Drimos,
158 Elassonas) Blog ãéá ôçí Åëáóóüíá • http://laografiki.blogspot.com (LAOGRAFIKI - ARCHEOLOGIKI ETERIA ELASSONAS) • http://elassona-blog.blogspot.com • http://el.wordpress.com/tag/äïëé÷éáêüò Ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ¼ëõìðï • http://www.musesnet.gr • http://www.pieria.gr/ • http://www.olympus-climbing.gr/ • http://www.olympos-marathon.gr/ • http://www.sparmos.gr/ (×ÉÏÍÏÄÑÏÌÉÊÏÓ ÏÑÅÉÂÁÔÉÊÏÓ ÓÕËËÏÃÏÓ ÓÐÁÑÌÏÕ) • http://www.olympusfd.gr (ÖïñÝáò Äéá÷åßñéóçò Åèíéêïý Äñõìïý Ïëýìðïõ) • http://www.seoreivaton.gr/ (ÓÕËËÏÃÏÓ ÅËËÇÍÙÍ ÏÑÅÉÂÁÔÙÍ (Ó.Å.Ï.)) • http://www.mountolympus.gr/ (¼ëõìðïò - Êáôáöýãéï Á' "ÓðÞëéïò Áãáðçôüò")
159 ÐáñÜñôçìá ÏéêïëïãéêÜ Ðåäßá ÊÐÅ Åëáóóüíáò ÏËÕÌÐÏÓ Ï ¼ëõìðïò êáôÝ÷åé åîÝ÷ïõóá èÝóç óôï öõóéêü óôåñÝùìá ôçò ÷þñáò ìáò. Áðïôåëåß Ýíá ðáãêüóìéï óýìâïëï, ìéá ïéêïëïãéêÞ áîßá ìå ðíåõìáôéêÞ äéÜóôá- óç, ç ïðïßá ðñïóäéüñéóå óå ìåãÜëï âáèìü ôçí áñ÷áßá åëëçíéêÞ óêÝøç. Ãéá ôïí ¼ëõìðï, ùò Ýíá ìïíáäéêü ìíçìåßï ôçò öýóçò, èåóìïèåôÞèçêáí åéäéêÜ êáèåóôþ- ôá ðñïóôáóßáò: ùò Åèíéêüò äñõìüò ôï 1938 áðü ôçí ÅëëçíéêÞ êõâÝñíçóç, ùò «Áðüèåìá ôçò âéüóöáéñáò», áðü ôçí UNESCO ôï 1981, ùò ìéá ðåñéï÷Þ ìïíáäéêïý öõóéêïý êÜëëïõò, åíôáãìÝíç óôéò ðñïóôáôåõüìåíåò ðåñéï÷Ýò Natura 2000 êáé ùò áñ÷áéïëïãéêüò êáé éóôïñéêüò ÷þñïò ï ïðïßïò Ý÷åé Üìåóç ó÷Ýóç ìå ôçí éóôïñßá ôïõ Åëëçíéóìïý áðü ôï Õðïõñãåßï Ðïëéôéóìïý ôçò ÷þñáò ìáò. Ôá ïéêïóõóôÞìáôá ôïõ Ïëýìðïõ áðïôåëïýí Ýíá ìíçìåßï ôçò öýóçò, ãé' áõôü êáé ðñÝðåé íá ðñïóôáôåõôïýí áðü ôéò áíèñþðéíåò åðåìâÜóåéò, üðùò ôï ðáñÜíïìï êõíÞãé, ôéò ðõñêáãéÝò, ôá óêïõðßäéá êáé ôéò åê÷åñóþóåéò. Ç áíÜðôõîç Þðéùí äñáóôçñéïôÞôùí, üðùò ç ðåæïðïñßá, ç ïñåéâáóßá êáé ç ðåñéâáëëïíôéêÞ åêðáßäåõóç ìðïñïýí íá ïäçãÞóïõí óå ìéá óùóôÞ äéá÷åßñéóç êáé óôçí ðñïóôáóßá ôïõ ïéêïëïãéêïý ôïõ ðëïýôïõ. ÂÉÏËÏÃÉÊÇ ÃÅÙÑÃÉÁ ÊÁÉ ÊÔÇÍÏÔÑÏÖÉÁ Ç áíÜðôõîç ôçò âéïëïãéêÞò ãåùñãßáò áðïôåëåß óÞìåñá ôçí áðÜíôçóç óôéò óõìâáôéêÝò ìïñöÝò ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò ðïõ áðïôåëïýí åðéâáñõíôéêïýò ðáñÜãï- íôåò ãéá ôç äéá÷åßñéóç ôùí áãñïôéêþí ïéêïóõóôçìÜôùí. ÓõãêåêñéìÝíá, ç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá ðñïùèåß ôçí öéëï- ðåñéâáëëïíôéêÞ, êïéíùíéêÞ êáé ïéêïíïìéêÞ ðáñáãùãÞ ðñïúüíôùí ÷áñáêôçñéæüìåíç ùò ìéá áåéöïñéêÞ äéá÷åß- ñéóç ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ. ÓÞìåñá óôçí Åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò ç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá êáé êôçíïôñïößá áðïôåëïýí Ýíáí äõíáìéêü êëÜäï ôçò áãñïôéêÞò ïéêïíïìßáò. Ïé âéïêáëëéåñãçôÝò êáé ïé âéïêôçíïôñüöïé äßíïõí ìéá åëðéäïöüñá ðñïïðôéêÞ ãéá ôçí áíÜðôõîç ôïõ ðñùôïãåíïýò ôïìÝá ôçò ðåñéï÷Þò ìáò. ÍÅÑÏÔÑÉÂÅÓ - ÕÄÁÔÉÍÇ ÅÍÅÑÃÅÉÁ Ïé íåñïôñéâÝò êáé ôá ìáíôÜíéá áðïôåëïýí óôïé÷åßá ôçò ðïëéôéóôéêÞò ìáò êëçñïíïìéÜò. Ðñüêåéôáé ãéá õäñïêßíçôåò åãêáôáóôÜóåéò ôïõ ðáñåëèüíôïò ðïõ ìåôáôñÝðïõí ôç öõóéêÞ êßíçóç êáé ôçí åíÝñãåéá ôùí íåñþí êáé ôç ÷ñçóéìïðïéïýí ðáñáãùãéêÜ. Ïé íåñïôñéâÝò ÷ñçóßìåõáí óôï åôÞóéï ðëýóéìï 160 ôùí ìÜëëéíùí õöáóìÜôùí êáé ôùí êëéíïóêåðáóìÜôùí ôùí áíèñþðùí ôçò õðáß- èñïõ ðïõ ãéíüôáí ìÝóá áðü ôï óôñïâéëéóìü ôïõ íåñïý ðïõ Ýðåöôå ìå äýíáìç óôï êïßëùìá ôçò íåñïôñéâÞò. Áðïôåëïýóáí üìùò êáé ôüðï êïéíùíéêþí óõíáíáóôñïöþí, êõñßùò ôùí ãõíáéêþí, äçìéïõñãþíôáò Ýôóé Ýíá ÷þñï óõíÜíôçóçò êáé åðéêïéíùíßáò ìåôáîý ôùí íôüðéùí ðëçèõóìþí. Óôçí Åðáñ÷ßá Åëáóóüíáò õðÜñ÷ïõí óÞìåñá íåñïôñéâÝò ìå ðáñáäïóéáêÜ êáé óýã÷ñïíá óôïé÷åßá. Ç óõíå÷Þò ñïÞ ôïõ íåñïý, ç êßíçóç êáé ç ïñìÞ êáèþò êáé ôï êåëÜñõóìÜ ôïõ óõíèÝôïõí Ýíá ìáãåõôéêü ôïðßï åëêõóôéêü ãéá êÜèå åðéóêÝðôç. ÐÁÑÁÄÏÓÉÁÊÇ ÁÑ×ÉÔÅÊÔÏÍÉÊÇ Ï Üíèñùðïò óôï ðáñåëèüí, ãéá íá áíôéìåôùðßóåé ôéò ïéêéóôéêÝò ôïõ áíÜãêåò ÷ñçóéìïðïßçóå öõóéêÜ õëéêÜ êáé ôç öáíôáóßá ôïõ ãéá íá ÷ôßóåé óðßôéá, ãåöýñéá, ðü- ëåéò. Ç ðáñáäïóéáêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ åßíáé Ýíá óôïé÷åßï ôçò ðïëéôéóôéêÞò ìáò êëçñïíïìéÜò. Ç ðñïóÝããéóç ôùí ðáñáäïóéáêþí ìïñöþí ôçò Åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò (êôß- ñéá, ãåöýñéá, êáëýâéá, áëþíéá, âñýóåò, óêÜëåò, ëéèü- óôñùôá) áíáäåéêíýåé ôéò áñ÷Ýò ôçò âéïêëéìáôéêÞò áñ÷é- ôåêôïíéêÞò (áðüêñéóç ôùí êáôáóêåõþí óôéò êëéìáôïëïãéêÝò óõíèÞêåò ìå åêìåôÜë- ëåõóç ôïõ çëéáóìïý êáé ôïõ áåñéóìïý ìéáò ðåñéï÷Þò) êáé ôï ïéêïëïãéêü ôçò ðåñéå- ÷üìåíï (÷ñÞóç ôïðéêþí õëéêþí, åíáñìüíéóç ôùí êôéñßùí ìå ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí, áíáæÞôçóç ôçò áñìïíßáò êáé ôïõ ìÝôñïõ óôç äéá÷åßñéóç ôïõ ÷þñïõ). ÐÏËÇ ÊÁÉ ÅÍÅÑÃÅÉÁ Ç åíÝñãåéá, ùò áðïôÝëåóìá ôçò äéá÷åßñéóçò ôùí öõóé- êþí ðüñùí, ðñïóäéïñßæåé óå ìåãÜëï âáèìü ôçí ïéêïíï- ìéêÞ áíÜðôõîç. ÐáñÜëëçëá, óõíäÝåôáé ìå óçìáíôéêÜ ðåñéâáëëïíôéêÜ ðñïâëÞìáôá (êëéìáôéêÞ áëëáãÞ, ôñý- ðá ôïõ üæïíôïò, áôìïóöáéñéêÞ ñýðáíóç). Ç Åëáóóüíá, ùò ìéá åðáñ÷éáêÞ ðüëç ôçò ôÜîåùò ôùí 10.000 êáôïß- êùí, êáëýðôåé ôéò åíåñãåéáêÝò ôçò áíÜãêåò åßôå áðü ôçí çëåêôñïðáñáãùãÞ åßôå áðü ôï ðåôñÝëáéï êáé ôá ðáñÜãùãÜ ôïõ. Óôïí ôïìÝá ôçò ðá- ñáãùãÞò ðñïùèåßôáé ç áíÜðôõîç ôùí áíáíåþóéìùí êáé Þðéùí ìïñöþí åíÝñãåéáò ìå ôçí åãêáôÜóôáóç öùôïâïëôáúêþí ðÜñêùí êáé ôï ó÷åäéáóìü ôçò áîéïðïßçóçò ôïõ áéïëéêïý äõíáìéêïý ôïõ ÄÞìïõ Åëáóóüíáò. ÐáñÜëëçëá, ç âéïìÜæá (äáóéêÜ ðñïúü- íôá êáé ãåùñãéêÜ õðïëåßììáôá) óõìðëçñþíïõí ôçí ðáñáãùãÞ åíÝñãåéáò åíéó÷ý- ïíôáò Ýôóé ôçí áåéöïñéêÞ äéá÷åßñéóç ôùí öõóéêþí ðüñùí.
161 Öùôïãñáöéêü Ðáíüñáìá áßï ïì ë ëåùò ê.ê. Âáñèï íïõðü ôé áí ô ÷ç Êùíó ü ÐáôñéÜñ ïõìåíéê . Ïéê È .Ð. í Á áóóüíáò áðü ôç íéá ôïõ ÊÐÅ Åë áß Åãê
162 163
Åðßóêåøç ðåñéâáëëïíôéêÞò ïìÜäáò ôïõ 1ïõ Ãõìíáóßïõ ÐáðÜãïõ ïí», ÌÜéïò 2010 áé ÐåñéâÜëë ãßá ê
Ëå› ãåéáò – Çìåñßäá «Ãåùñ éÝñ áëë ïãéêÞò ê ë ùñþíá âéï øç óå ïð å Åðßóê
164 ÂéùìáôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò óôï áëþíé ôïõ Ðáëéïý Óðáñìïý
165 166
Êáëëéôå÷íéêÞ äçìéïõñãßá êáé Ýêöñáóç ãéá ôïí åïñôáóìü ôçò Ðáãêüóìéáò ÇìÝñáò ÐåñéâÜëëïíôïò óôéò 5 Éïõíßïõ 2010 167
Åðßóêåøç ðåñéâáëëïíôéêÞò ïìÜäáò ìáèçôþí óôç ëßìíç Êåöáëïâñýóïõ 168
Áðïôõðþíïíôáò öùôïãñáöéêÜ ôá ÷éïíéóìÝíá ïëýìðéá ôïðßá 169
ËéâÜäé Ïëýìðïõ – Ðñüãñáììá Äéá Âßïõ ÌÜèçóçò (¼ëõìðïò, Áåéöüñïò ÁíÜðôõîç - ÌÜéïò 2011) Ðáñáôçñþíôáò ôá öõôÜ ôïõ Ïëýìðïõ
170 171
Åðßóêåøç óôïí ¼ëõìðï ìå ôï 10ï ÃõìíÜóéï ËÜñéóáò 172
Áñ÷áéïëïãéêü ÐÜñêï Ðõèßïõ 173
Õðáßèñéåò äñáóôçñéüôçôåò ìáèçôþí óôçí ðüëç ôçò Åëáóóüíáò 174
É.Ì. Áãßáò ÔñéÜäáò Óðáñìïý Ïëýìðïõ – Ðñüãñáììá Äéá Âßïõ ÌÜèçóçò (Ôï Öõóéêü ÐåñéâÜëëïí ôïõ Ïëýìðïõ - ÖåâñïõÜñéïò 2011) 175
ÁëðéêÜ Ôïðßá óôïí ¼ëõìðï – Ðñüãñáììá Äéá Âßïõ ÌÜèçóçò (Ôï Öõóéêü ÐåñéâÜëëïí ôïõ Ïëýìðïõ - ÖåâñïõÜñéïò 2011) 176
¼ëõìðïò - Ïêôþâñéïò 2010 ÊÅÍÔÑÏÊÅÍÔÑÏ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÉÊÇÓÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÉÊÇÓ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇÓÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇÓ ÅËÁÓÓÏÍÁÓÅËÁÓÓÏÍÁÓ