Rozwój Naukowo-Dydaktyczny I Kierunki
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wprowadzenie W 2010 roku mija 65 lat od powstania obecnego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, a wraz z nim rozwoju studiów geograficznych. W dniu 11 maja 1946 r. rozporządzeniem ministra oświaty po- wołana została Państwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie. W roku akademickim 1947/1948 utworzono Pracownię Geograficzną, która wchodziła w skład ówczesnej Sekcji Przyrodniczo-Geograficznej. W roku akademickim 1948/1949 dokonano reorganizacji Uczelni, w wyniku której Sekcję Przyrodni- czo-Geograficzną przekształcono w Wydział Przyrodniczo-Geograficzny, a w jego strukturze wyodrębniono Zakład Geografii. Z dniem 1 stycznia 1953 r. nastąpiła kolejna reorganizacja Uczelni. Dotych- czasowy Wydział Przyrodniczo-Geograficzny zmienił nazwę na Wydział Geo- graficzno-Biologiczny, a w strukturze Zakładu Geografii powstały trzy samo- dzielne katedry: Katedra Geografii Społeczno-Gospodarczej, Katedra Geografii Fizycznej oraz Katedra Geografii Regionalnej. W nowej strukturze organizacyj- nej pracownicy katedr, obok działalności dydaktycznej, rozwijali coraz szerzej własne badania naukowe i zainicjowali rozwój obecnego Instytutu Geografii. W niniejszym tomie pragniemy przedstawić proces kształtowania się nasze- go Instytutu, który powstał dzięki zaangażowaniu profesorów Instytutu Geo- grafii UJ i AGH oraz wybitnych nauczycieli geografii, a następnie stopniowo wykształcał się jako nowy ośrodek geograficzny w krajowej przestrzeni. Tom rozpoczynamy zarysem rozwoju Instytutu Geografii w Uniwersytecie Pedagogicznym. Zwrócono w nim główną uwagę na istotne momenty związane z wykształcaniem się współczesnej struktury organizacyjnej oraz zaprezento- wano współczesne kierunki badawcze, które są efektem stopniowego rozwija- nia wcześniejszych idei zaproponowanych przez naszych poprzedników. W kolejnych rozdziałach zaprezentowano proces kształtowania się proble- matyki badań geograficznych oraz zwrócono uwagę na ważniejsze osiągnięcia z tego zakresu. Omówiono dorobek badawczy związany z rozwojem metodolo- gii badań geograficznych, problematykę badawczą z zakresu geografii fizycznej (geomorfologii, hydrografii, klimatologii, geografii gleb, biogeografii, ochrony środowiska, geologii i kartografii), geografii ekonomicznej (geografii ludności, osadnictwa, rolnictwa, przemysłu, usług, przedsiębiorczości, turyzmu), geogra- fii regionalnej oraz dydaktyki geografii, przyrody i przedsiębiorczości. Chcemy w ten sposób oddać hołd tym wszystkich, którzy włożyli wiele pra- cy i starań, przyczyniając się do powstania obecnego Instytutu Geografii, jego 6 Wprowadzenie dynamicznego rozwoju naukowego i dydaktycznego, a także przekazać jego tra- dycje młodszej generacji naszej społeczności akademickiej. Szczególnie chcemy wyróżnić naszych profesorów i mistrzów, którzy, choć już odeszli, żyją w naszej pamięci. Sięgamy obficie do znaczących osiągnięć i wskazań, które przekazali nam w swoich pracach naukowych: Prof. dr Franciszek Bieda, Prof. dr Maria Dobrowolska, Prof. dr Jan Flis, Prof. dr hab. Andrzej Maryański, Prof. dr Andrzej Michalik, Prof. dr Rodion Mochnacki, Prof. dr Józef Premik, Prof. dr Antoni Wrzosek. Mamy nadzieję, że będzie to wyrazem naszej dla Nich wdzięczności za życz- liwość i opiekę, która pozwoliła na wykształcenie rzeszy absolwentów, a także nowych kadr naukowych i dydaktycznych, podejmujących ich Dzieło. Kraków, maj 2010 r. Zbigniew Długosz, Zbigniew Zioło I. Zarys kształtowania się Instytutu Geografii Proces kształtowania się studiów geograficznych na Uniwersytecie Pedagogicz- nym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie związany jest z powołaniem przez ministra oświaty w dniu 11 maja 1946 r. Państwowej Wyższej Szkoły Pe- dagogicznej w Krakowie. Na jej powstanie zasadniczy wpływ wywarły znaczne straty polskiej inteligencji i pilna potrzeba kształcenia kadr nauczycielskich dla podjęcia procesu edukacyjnego po II wojnie światowej. Równolegle do kreowa- nia poszczególnych kierunków kształcenia nauczycieli, w roku akademickim 1947/1948 utworzono Pracownię Geograficzną, która zapoczątkowała działal- ność obecnego Instytutu Geografii. Wchodziła ona w skład ówczesnej Sekcji Przyrodniczo-Geograficznej, która w wyniku dalszego rozwoju przekształciła się w obecny Wydział Geograficzno-Biologiczny. Sekcja Geograficzna począt- kowo miała swoją siedzibę przy ul. Straszewskiego 22, a od roku akad. 1951/52 przeniesiona została do budynku przy Rynku Głównym 34. Pierwszym kierow- nikiem Sekcji był geolog – prof. dr Franciszek Bieda. W skład kadry geogra- ficzno-dydaktycznej w pierwszych latach wchodzili profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego: Józef Szaflarski, Władysław Milata i Franciszek Bieda oraz do- świadczeni nauczyciele szkół średnich, wśród których znaleźli się były wykła- dowca Pedagogium dr Józef Premik i była dyrektor VI Liceum Ogólnokształcą- cego dr Maria Dobrowolska. Początkowo w ramach działalności dydaktycznej prowadzono dwukierunkowe 3-letnie studia zawodowe, dające uprawnienia do nauczania geografii i biologii. Ze względu na pedagogiczny charakter studiów, w programie kształcenia duży nacisk kładziono na przedmioty pedagogiczne, które obejmowały ok. 1/3 godzin wszystkich zajęć. Pozostałe godziny po 1/3 przypadały na przedmioty kierunkowe: geografię i biologię. W początkowych la- tach w programie kształcenia geograficznego większość czasu przeznaczano na zajęcia z geologii i geografii fizycznej, która w tym czasie odgrywała dominującą rolę w tej dyscyplinie naukowej – większą aniżeli geografia społeczno-gospodar- cza i geografia regionalna. Wraz z rozwojem Uczelni, w roku akademickim 1948/1949 Sekcję Przy- rodniczo-Geograficzną przekształcono w Wydział Przyrodniczo-Geograficzny. Jego pierwszym dziekanem został prof. dr Franciszek Bieda, po nim, od 1 marca 1951 r. funkcję tę objął prof. dr Józef Premik, a od roku akademickiego 1951/ 1952 prof. Rodion Mochnacki. Równocześnie wprowadzono studia jednokie- runkowe: geografię i biologię. Na obu kierunkach zwiększono dzięki temu liczbę godzin przeznaczonych na kształcenie w zakresie przedmiotów kierunkowych, 8 I. Zarys kształtowania się Instytutu Geografii a na studiach geograficznych wprowadzono dodatkowo ćwiczenia terenowe. Wraz z przeniesieniem kierunku geografia do nowego pomieszczenia przy Ryn- ku Głównym, w 1951 r. w strukturze Wydziału Przyrodniczo-Geograficznego wyodrębniono Zakład Geografii, którego pierwszym kierownikiem została doc. dr Maria Dobrowolska. Równocześnie z polepszeniem warunków lokalowych oraz wyodrębnieniem Zakładu utworzono kierunkową bibliotekę, uzupełniano zbiory kartograficzne, gromadzono pomoce dydaktyczne oraz kompletowano okazy geologiczne. Od 1 stycznia 1953 r. nastąpiła kolejna reorganizacja Uczelni, w wyniku której dotychczasowy Wydział Przyrodniczo-Geograficzny zmienił nazwę na Wydział Geograficzno-Biologiczny, a w strukturze Zakładu Geografii powstały trzy samodzielne katedry: Katedra Geografii Społeczno-Gospodarczej, Katedra Geografii Fizycznej oraz Katedra Geografii Regionalnej. W nowej rzeczywisto- ści organizacyjnej pracownicy katedr, obok działalności dydaktycznej, zaczęli coraz szerzej rozwijać własne badania naukowe. Kierownictwo Katedry Społeczno-Gospodarczej objęła prof. dr Maria Do- browolska, a po Jej odejściu na emeryturę w 1968 r. funkcję tę przejął doc. dr Lech Pakuła. Do 1957 r. Katedrą Geografii Fizycznej kierował prof. dr Józef Premik, a jego następcą został prof. dr Jan Flis. W 1969 r. kierownictwo Katedry Geografii Fizycznej powierzono doc. dr. Tadeuszowi Ziętarze. Kierownikiem Katedry Geografii Regionalnej został prof. dr Rodion Moch- nacki. Po Jego przejściu na emeryturę w 1968 r. funkcję tę objął prof. dr hab. Andrzej Maryański. W 1957 r. w strukturze Katedry utworzono Zakład Meto- dyki Nauczania Geografii, którego kierownikiem został prof. dr Rodion Moch- nacki. Po nim, w 1968 r. kierownictwo Zakładu przejął prof. dr Jan Flis, który równocześnie zrezygnował z kierownictwa Katedry Geografii Fizycznej. W październiku 1958 r. w Katedrze Geografii Fizycznej utworzono Zakład Geologii, którego pracami kierował prof. dr Andrzej Michalik, równocześnie pra- cownik Instytutu Geologicznego. Zakład ten funkcjonował do grudnia 1971 r., tj. do momentu odejścia prof. dr. Andrzeja Michalika na emeryturę. Ponownie Zakład reaktywowano w 1995 r. wraz z podjęciem pracy w Instytucie przez dr. hab. Grzegorza Haczewskiego. W wyniku rozwoju naukowego i kadrowego w 1959 r. Wydział Geograficz- no-Biologiczny uzyskał prawa nadawania stopni doktorskich. Pierwszym dok- torem wśród pracowników naukowych kierunku geografii była Jadwiga Herma. W latach 1974–1981 prowadzone były zaoczne studia doktoranckie z dydaktyki geografii, którymi początkowo kierował prof. dr Jan Flis, a po nim prof. dr hab. Maria Kozanecka. Równocześnie rozwijano dokształcanie czynnych nauczycie- li geografii na niestacjonarnych studiach podyplomowych z geografii, a ostatnio także na studiach z przyrody i przedsiębiorczości. Funkcjonowanie samodzielnych katedr zakończyło się w grudniu 1971 r., kiedy to w wyniku kolejnej reorganizacji utworzony został Instytut Geografii. Dotychczas funkcjonujące katedry zamieniono na zakłady. W strukturze orga- 9 nizacyjnej Instytutu Geografii utworzono: Zakład Geografii Fizycznej, Zakład Geografii Ekonomicznej, Zakład Geografii Regionalnej i Zakład Dydaktyki Geografii. W tym też roku Instytut zmienił swoją lokalizację i z Rynku Główne- go 34 został przeniesiony do nowo zbudowanego budynku przy ul. Podchorą- żych 2, zajmując 4 i 5 piętro jego wschodniego skrzydła. Na pierwszego dyrektora Instytutu Geografii powołano prof. dr.