Dinosaurussen Japan Postzegels

2016 FILAKRANTJaargang no. 5 Gratis jaarkrant voor actieve munten- en postzegelverzamelaars in België en Nederland

Kroningstype Australian Light Horse Oost-Indiëvaarder

11 & 12 Stamptales tijdens Eindejaarsbeurs 23 - 25 Tijdens de Eindejaarsbeurs is Stamptales (ons jeugdevenement), met jaarlijks een thema. Dit jaar is dat VOC. Alice in Strijd tegen Wonderland Donaties voor de jeugd zijn altijd welkom. Gaarne deze het water afgeven bij de organisatiestand van de V.O.V.V. Wij zorgen dat het op de juiste plek terecht komt. De rest van het jaar kunt u ook spullen in leveren tijdens de Apeldoornse 13 - 15 Postzegel- en Muntenbeurs in het Wijkcentrum Het 37 & 38 Bolwerk in Apeldoorn (zie advertentie op pagina 26). Neem anders contact op met de V.O.V.V. 055-3558600. Het muntgeld Bankbiljetten van IJsland en postzegels

17 - 19 40 - 43

Stripfiguren op Dinosaurussen Japan postzegels

20 & 21 50 & 51

De Alandse The Louisiana vlag Baby Bonds 2 FILAKRANT 2016 FILAKRANT 2016 3 De V.O.V.V. beurzen en Filakrant hoe nu verder

telefoontjes, en andere reacties maar te veel om op te noemen. geweest. Ja, de jeugd heeft tegenwoordig meer mogelijkheden Het was en is overweldigend allemaal, ik heb er nog steeds geen om zich te vermaken. Maar echt bezig zijn met filatelie waar je woorden voor. veel kennis mee opdoet dat beleef je tijdens Stamptales. In het Ja, het was een roerig en droevig jaar, maar we moeten verder. laatste blad STAMPY van de Duitse Jungen briefmarkenfreunde En dat doe ik ook. Simeon-Hamm uit Hamburg staat te lezen, dat bij hun bezoek aan de Europhilex in Londen er voor de Jeugd wel wat was te Filakrant doen, maar “Unsere Niederländischen Freunde in Barneveld Er zijn weer veel leuke artikelen binnen gekomen, en de krant sind da schon viel weiter”. Deze groep komt met maar liefst 10 is weer net zo dik en kleurrijk als de vorige edities. Ik krijg nog personen naar ons evenement. Hier doen wij het voor: Voor de steeds verzoeken binnen voor een abonnement op Filakrant. Jeugd die nog wel interesse heeft in wat ooit ’s werelds grootste Ook staan er al weer een aantal bestellingen klaar om te verzen- hobby was! den, na ontvangst van de portokosten op ons rekening nummer. Met het verzamelen van postzegels reis je de hele wereld rond De portokosten voor een krant tot 250 gram in Nederland zijn maak je kennis met andere landen. Met het postzakspel word je € 2,76 en vanaf januari 2016 is dat € 2,92. Voor het buitenland is kennis over de wereld getest. Je reist van land naar land en jij Evert en ik zijn op de Eindejaarsbeurs in december 2014 in het het € 3,45 en per januari 2016 is het € 6,25. Filakrant is ook via mag laten zien waar dat land ligt op de kaart. zonnetje gezet door onze standhouders en medewerkers met onze website te lezen. Zie onze website www.eindejaarsbeurs. een bos bloemen en een envelop met inhoud met als doel om nl/filakrant. Opvallend is dat de krant ook over de grenzen Het aantal jeugdige verzamelaars loopt hard terug. Pas vertelde daar samen te gaan genieten van een etentje. Maar er was zoveel steeds meer aandacht krijgt. mij iemand, dat ze geplaagd werd op school, dit omdat ze post- opgehaald dat we meer konden doen dan eten. Wij waren zegels verzamelde ze zat nog maar in groep 8. Daardoor was ze natuurlijk totaal verrast. Eindejaarspenning gestopt met sparen en kwam niet meer op beurzen. Ja, en dat Het duurde even voordat ik iets kon omroepen en iedereen kon Dit is een onderscheiding die alleen toegekend kan (en zal) wor- merken wij ook. Hoe moeten wij het tij keren om de jeugd weer bedanken. De eerste maanden van het jaar kwam het er niet van, den aan personen met een grote en/of bijzondere verdienste in actief te laten worden. Het is niet saai en suf, juist leerzaam. En maar het stond in de planning om dit na de beurs in Antwerpen de wereld van Filatelie en/of Numismatiek. samen naar zo’n beurs gaan kan ook heel gezellig zijn. Als ik mijn van 28 en 29 maart te doen. Het stond geboekt voor dinsdag 7 De Penning is prestigieus zowel in toekenning als uitvoering. 60 jeugdmailing of nieuwsbrieven bij de Post breng, spreken mensen april na het Paasweekend. Samen naar Drenthe er even lekker mm doorsnee en van Rijks gekeurd zilver. Uitreiking van de pen- mij aan. Wat een mooie zegels zitten er op uw brieven, die heb tussen uit. Het liep allemaal anders. Op maandag 30 maart is ning zal tot het laatste moment geheim blijven. ik nog nooit gezien. Hoe komt u eraan. En ja, dit zeggen ook de Evert plotseling als gevolg van een hartstilstand overleden. Even kinderen die daarbij staan. Ze zien eigenlijk nooit meer een leuke stond alles stil en mijn leven stond op z’n kop. Nu sta ik er alleen postzegel op een brief langs komen. En zo loopt het verzamelen voor zonder mijn maatje, steun en toeverlaat, partner en groot dan eigenlijk ook terug. Vul zelf maar in waaraan dit allemaal ligt. verzamelaar van postzegels. Wij waren een team en al meer dan Dat hoef ik u niet te vertellen. 38 jaar samen. Ik heb het geld van de reservering terug gekregen, en dit geld ingezet voor een week vakantie in Friesland met Mark Op Antwerpfila staan wij twee keer per jaar met onze jeugd- en Shirley. Het heeft ons goed gedaan om na Hollandfila even stand. Ook hier loopt het aantal jeugdige bezoekers hard terug. alles te laten voor wat het was. Met ingang van 2016 zijn die beurzen op de vrijdag en zaterdag. Nu wil ik via deze weg iedereen bedanken die mij en Mark en Dan zijn wij daar beide dagen wel aanwezig maar alleen op zater- Shirley hebben gesteund en geholpen. Het was een hele klus om dag hebben wij jeugd activiteiten. vooral de eerste beurzen weer voor elkaar te krijgen met het Tijdens Hollandfila in Barneveld, nu in juni, hadden wij op de verdriet en gemis. Het begon al weer gauw met de 18 april beurs zaterdag een jeugddag “Jeugd in Aktie” met een veiling en een in het Bolwerk in Apeldoorn. Zelf was ik daar nog niet bij aanwe- thema. In 2016 laten wij dit evenement vanwege de geringe zig. Maar in mei al wel weer. Dit was de opstart naar Hollandfila belangstelling vervallen. Wij houden onze focus op twee dagen toe. Begin mei was ik al weer op pad richting Essen om onze Stamptales met daarbij een mooie jeugdveiling en een thema, beurzen in Nederland te promoten. Daar ging ik uiteraard met Tijdens de Eindejaarsbeurs 2014 is de Eindejaarspenning uitge- natuurlijk gelijktijdig met de Eindejaarsbeurs. knikkende knieën heen. De vele aandacht heeft me goed gedaan reikt aan Tom Passon. Deze was totaal overrompeld en spra- Dus ja, wij gaan ook het e.e.a. veranderen. Maar we blijven kwa- al was het soms wel erg zwaar en emotioneel. Maar ik kijk er keloos. Tom is een gelouterd iemand binnen de filatelie en de liteit leveren voor de jeugd. Dat is en blijft ons doel. met een voldaan gevoel op terug dat ik het gefikst heb. numismatiek. Alle donaties t.b.v. het jeugdwerk, worden zorgvuldig gefilterd. Ik realiseer mij goed dat ik er tijdens Hollandfila nog niet hele- Wij halen eruit wat wij voor onze jeugd kunnen gebruiken. De maal bij was met mijn gedachten. Maar met veel hulp vanuit De Eindejaarspenning reiken wij in 2015 niet uit rest wordt verkocht, en met de opbrengst wordt er weer mooi Samenwerkingsverband Filatelie en andere vaste medewerkers In 2016 reiken we de Eindejaarspenning wel weer uit. en nieuw materiaal gekocht voor onze jeugdevenementen. Iets hebben wij ons er aardig doorheen geslagen. Maar aan wie?? waar ze écht wat aan hebben. Hollandfila was qua bezoekers geen goede beurs, dit kwam Als u iemand weet die daarvoor in aanmerking zou moeten doordat hij weer terug geplaatst is naar zijn oude datum in juni. komen, wilt u dan contact met mij opnemen? Zelf heb ik (en had Ondanks dit roerige en droevige jaar is het wel iets wat recht En het 1e weekend van juni was het warm weer. De opkomst Evert) al iemand in gedachten, maar zijn zeker benieuwd naar uit mijn hart komt. Ik ga door met het organiseren van van de leden van het Samenwerkingsverband Filatelie, die tij- uw voorstellen. Dus bij deze een oproep om personen voor te onze beurzen en zet Filakrant door op het spoor dens Hollandfila gratis toegang liet helaas te wensen over. Nog dragen voor de Eindejaarspenning 2016. dat Evert en ik samen hebben uitgezet. Ik hoop geen 120 leden zijn er binnen geweest. Bezoekers vonden het dat 2016 voor mij anders gaat lopen dan het een gezellige beurs, zelf vonden wij het een wat bedrukte sfeer Jeugdevenementen afgelopen jaar en wens u als verzamelaar en hebben. Dit kwam doordat veel mensen nog even stil stonden Wij van Stamptales zijn nog steeds trots op het feit, dat wij nog standhouder nog vele succesvolle beurzen bij het feit dat Evert was overleden en zijn foto bekeken en het met elk evenement Jeugd aan ons weten te binden. De ijzer- condoleance tekende. Nog steeds krijg ik telefoontjes, brieven sterke thema’s met onze eigengemaakte albumbladen zijn een en mails binnen. Ik ben de tel kwijt geraakt. Maar via deze weg troef van Stamptales. Bij ieder evenement zien wij toch elke keer wil ik iedereen bedanken voor alle kaartjes, bloemen, mailtjes, weer nieuwe kinderen die nog niet eerder op Stamptales zijn Pamela van de Vlekkert

Inhoud Colofon Voorpagina 1 Australian Light Horse 39 De V.O.V.V. beurzen en Filakrant hoe nu verder 2 Stripfiguren op Japanse postzegels deel 9 en 10 40-43 De oorlog was eindelijk voorbij… 5 Rubberstempels van Aruba, Curaçao en Sint Maarten 44-45 Internationale Beursagenda 2016 7 Postzegels, ooit als kleinGELD gangbaar 46 De Beurzen van 2016 7-9 De filatelie van (Spaans) Puerto Rico 47 Alice in Wonderland 11-12 Uitgifte ten voordele van het Rode Kruis 1914 49-50 Het muntgeld van IJsland (1922-1995) 13-15 The Louisiana Baby Bonds 50-51 Dinosaurussen 17-19 ‘Terug afzender’ post die retour gaat 53-54 SamenwerkingsVerband Filatelie 19 De postbode klopt aan 54 Maandblad Filatelie geheel vernieuwd! 19 Chili, Ambulancia La Serena – Rivadavia 55 Ahvenanmaa – Åland 20-21 Filatelie is genieten 55 Nederlandse Filatelistenvereniging ‘Skandinavie’ 21 Veilingagenda 2016 56 Redactie V.O.V.V. p/a Tienwoningenweg 53 De strijd tegen het water 23-25 Post van, naar en via Cook’s Tourist Service 57 7312 DL Apeldoorn Kroningstype 27-30 Hoe de naam Stamptales is ontstaan 59 Tel.: 055 - 355 86 00 Thaipex 2015 31 De “ – ville” schepen van de rederij C.M.B. 60-61 e-mail: [email protected] St. Liudger een Nederlandse heilige 33-36 Oost-Indiëvaarder 61-63 Vormgeving: Uitgeverij Stedendriehoek Bankbiljetten en postzegels 37-38 Verspreiding: van 29 dec. 2015 t/m 2016 4 FILAKRANT 2016

POSTZEGEL EN MUNTHANDEL BREDENHOF

BOVENSTRAAT 286A Winkel geopend van 3077 BL ROTTERDAM woensdag t/m vrijdag TEL. 010-4826725 9.00 t/m 17.00 uur EMAIL: [email protected] Zaterdag 9.00 t/m 16.00 uur.

Wij leveren al 50 jaar kwaliteitskilowaar. Kijk op www.bredenhof voor de prijzen en om te bestellen.

IEDERE MAAND NIEUWE AANBIEDINGEN.

Wij hebben een grote voorraad Nederland en veel West-europese landen, insteekboeken. Ook behandelen wij mancolijsten en leveren wij in abonnement zegels van de hele wereld zowel landen als motieven.

WIJ ZIJN DRINGEND OP ZOEK NAAR GOEDE VERZAMELINGEN, KILOWAAR EN MUNTEN. FILAKRANT 2016 5

De oorlog was eindelijk voorbij… Door: Vincent Prange

ij het verzamelen van posthistorie zijn niet alleen de frankeringen en de stem- 1944 werden buitgemaakt bij de overval op het DK van Tilburg. Romp verzorgde onderduikers, Bpels op een brief of kaart van belang, maar heel vaak ook de inhoud van het hielp geallieerd vliegtuigpersoneel, vervoerde wapens en gaf technische ondersteuning aan illegale geschrevene. Ik geef twee voorbeelden van briefkaarten die vlak na de oorlog zijn organisaties. Terwijl hij thuis herstelde van een ernstig auto-ongeluk (6 oktober bij Schiphol) werd verstuurd en die een bijzonder tijdsbeeld van de Tweede Wereldoorlog geven. de inmiddels naar Hengelo overgebrachte zender uitgepeild. Op 24 januari 1945 werd het echtpaar Romp in hun woning gearresteerd. Romp werd op 14 april 1945 in Amsterdam gefusilleerd.

Har was dus niet zomaar iemand, maar een belangrijke verzetsman en hij ligt begraven op de Erebegraafplaats in Bloemendaal.

De eerste kaart is verzonden op 3 juli 1945 vanuit het Brabantse Boxtel naar Rodi Egeo Italia. Rhodos was op dat moment nog Italiaans bezit, maar al door de Engelsen bezet (of liever: van de Duitsers bevrijd). De kaart is geschreven door de heer Romp aan zijn zuster, die getrouwd was met een Italiaan, de heer Ginghese.

De tweede kaart is op 15 september 1945 verzonden door de heer Cohen in Rome aan mevrouw Lienesch in Alkmaar. Mevrouw Lienesch dreef op de Langestraat 41-45 een zeer bekende modezaak. Deze firma werd in 1958 na een 55-jarig bestaan overgenomen en voortgezet door het Amsterdamse modehuis Lampe. Nu is er nog steeds een modezaak gevestigd. De kaart is mooi gefrankeerd met zegels uit de periode van het regentschap (Luogotenenza) en ook deze kaart is voorzien van een duidelijk blauw censuurstempel. Nog interessanter is de op de achterzijde geschreven inhoud. De familie Cohen was in Rome alles kwijtgeraakt (ongetwijfeld door de Duitsers beroofd) en was daarom mevrouw Lienesch heel dankbaar dat zij het goud en zilver van de familie had weten te redden. Gelukkig waren er dus ook nog goede mensen in die tijd!

Ik heb ooit op een veiling een kaart gezien in 1940 vanuit Rhodos gezonden door mevrouw Ginghese naar Boxtel, maar kon deze helaas niet bemachtigen. Maar daardoor is wel duidelijk dat zij gedurende de hele oorlog op Rhodos heeft gewoond.

De kaart uit 1945 is voorzien van Nederlandse censuur, Italiaanse censuur (transit, vermoedelijk in Rome) en Griekse censuur (vermoedelijk in Athene). Dan is er ook nog een nummerstempel 0964 geplaatst. Er zijn dus al een groot aantal lezers geweest voordat mevrouw Ginghese de kaart eindelijk zelf in handen kreeg.

Har Romp, verzetsheld De volgeschreven achterzijde maakt duidelijk dat dit de eerste kaart van na de oorlog is. De heer Romp is blij dat zijn zus, man en kind (‘drietjes’) het er goed van af hebben gebracht. Hij vertelt dat ze in oktober 1944 werden bevrijd en dat het huis onbeschadigd was gebleven. Hij schrijft verder dat Har (waarschijnlijk zijn broer) vlak voor de capitu- latie door de Duitsers werd gefusilleerd nadat hij met zijn auto op een wegversperring was gereden. Op Google vinden we daarover meer en ik neem dat vanwege de importantie in zijn geheel over:

Ir. Harry Romp (‘Kees’) – chef technische dienst in het laboratorium van de BPM in Amsterdam – werd in 1940 ‘uitgeleend’ aan Machinefabriek Grasso in ’s-Hertogenbosch. Als inspecteur van hun in het hele land geplaatste gastankstations kreeg hij de beschikking over een auto, hetgeen hem in de gelegenheid stelde op vliegvelden te komen en troepenconcentraties/-bewegingen te observeren. Via de inlichtingengroep-Packard, waarbij Romp zich in 1942 aansloot, werd zijn spionagemateriaal doorgegeven aan Bureau Inlichtingen in Londen. Later bevond zich in zijn woning (Graaf Aelbrechtlaan 99 in Amstelveen) de zender ‘St. Julian’, waarmee eind 1943 de door hem verzamelde gegevens over de constructie van de V-1 in het Duitse Peenemünde naar Engeland werden doorgeseind. Als adviseur/contact van de KP-Soest vervoerde hij samen met zijn echtgenote per auto de zak met 105.000 controlezegels voor persoonsbewijzen en 750 PB’s, die op 25 januari 6 FILAKRANT 2016

VEILINGAGENDA 2016

• Veiling 201 23 januari • Veiling 202 19 maart • Veiling 203 14 mei • Veiling 204 2 juli • Veiling 205 17 september • Veiling 206 12 november

www.aix-phila-shop.de

Aix-Phila-Shop Friedensstraße 10 • 41564 Kaarst Tel.: 02131-3687130 • Fax: 02131-3687132 [email protected] • Ebay-Shop: diezacke

Wij staan op de volgende beurzen: Filateliebeurs Hilversum, Hollandfila te Barneveld. Postex Apeldoorn. Eindejaarsbeurs te Barneveld. FILAKRANT 2016 7 Internationale Beursagenda 2016 Voor deze agenda komen alleen beurzen in aanmerking met een substantieel (en/of internationaal) handelarenaanbod vanaf ca. 50 stands en/of beurzen met een bijzonder karakter Datum Wat Waar Plaats Info 15 & 16 januari 2016 Yorkshow Stamp & Coinfair Racecourse York (GB) www.stampshow.net 30 & 31 januari 2016 Filateliebeurs Hilversum Dudok Arena Hilversum (NL) www.filateliebeurs.nl 12 & 13 februari 2016 Holland Coin Fair Mercure Hotel Den Haag - Leidschendam Leidschendam www.hollandcoinfair.nl 17 t/m 20 febr 2016 Stampex Business Design Centre in Islington Londen (GB) www.stampex.ltd.uk 3 t/m 5 maart 2016 Internationale Briefmarkenmesse Messe Munchen Munchen (D) www.briefmarken-messe.de 25 & 26 mrt 2016 Antwerpfila Antwerp Expo Antwerpen (B) www.fnip.be 9 & 10 april 2016 Papermoneyfair De Poffermolen Valkenburg (NL) www.papermoney-maastricht.eu 12 t/m 14 mei 2016 Internationale Briefmarkenmesse Messe Essen Essen (D) www.briefmarkenmesse-essen.de 19 t/m 22 mei 2016 Paris - Philex Poste de Versailles Parijs (F) http://www.cnep.fr 27 t/m 29 mei 2016 Veronafil L'Associazione Filatelica Numismatica Scaligera Verona (IT) http://www.veronafil.it 7 mei 2016 Filanumis, combinatiebeurs Expo Houten Houten (NL) www.wbevenementen.eu 3 & 4 juni 2016 Hollandfila De Veluwehal Barneveld (NL) www.eindejaarsbeurs.nl 11 juni 2016 Dag van de Munt Koninklijke Nederlandse Munt Utrecht (NL) www.KNM.nl 15 & 16 juli 2016 Yorkshow Stamp & Coinfair Racecourse York (GB) www.stampshow.net 1 t/m 3 september 2016 Sběratel Expositie PVA Letňany Praag (CZ) www.sberatel.info 14 t/m 17 september 2016 Stampex Business Design Centre in Islington Londen (GB) www.stampex.ltd.uk 17 september 2016 Muntmanifestatie Expo Houten Houten (NL) www.wbevenementen.eu 24 & 25 september 2016 Papermoneyfair De Poffermolen Valkenburg (NL) www.papermoney-maastricht.eu 30 sept & 1 okt 2016 Antwerpfila Antwerp Expo Antwerpen (B) www.fnip.be 14 t/m 16 oktober 2016 Postex, nat.tentoonstelling Americahal Apeldoorn (NL) www.postex.nl 27 t/m 29 oktober 2016 Briefmarkenmesse Sindelfingen Messe Sindelfingen Sindelfingen (D) www.briefmarken-messe.de 3 t/m 6 november 2016 Salon Philatélique d' Automme Espace Champerret - Hal A Parijs (F) www.cnep.fr medio november 2016 Veronafil L'Associazione Filatelica Numismatica Scaligera Verona (IT) http://www.veronafil.it 28 & 29 december 2016 Eindejaarsbeurs De Veluwehal Barneveld (NL) www.eindejaarsbeurs.nl 28 & 29 december 2016 Stamptales (jeugdevenement) De Veluwehal Barneveld (NL) www.eindejaarsbeurs.nl Agenda Jeugdhoek 2016: Antwerpfila Bouwcentrum te Antwerpen 25 & 26 maart 2016 Antwerpfila Bouwcentrum te Antwerpen 30 september & 1 oktober 2016 Eindejaarsbeurs & Stamptales De Veluwehal te Barneveld 28 & 29 december 2016.

»» De Beurzen van 2016 « » De Beurzen van 2016 «« Belangrijk voor beursbezoekers: Controleer altijd voor u gaat of het betreffende evenement wel doorgaat. (b.v.via een website of bel met de organisatie) Beurzen kunnen verschoven worden, hallen kunnen failliet gaan evenals commerciele organisaties. Hoewel het u op alle beurzen kan overkomen dat u tegen niet deugende waren aanloopt is deze kans een stuk groter op beurzen met een volledig vrij toelatingsbeleid van commerciele organisatoren (meestal zonder naambadge). Hoewel van oorsprong niet zo bedoeld hebben veel stichtingen ook commerciele belangen. Anders dan verenigingen kan het bestuur zichzelf fors belonen. Meldt niet deugende handel ten allen tijde bij de organisatie zodat deze maatregelen kan treffen. Zorg voor voldoende kleingeld b.v. voor parkeerautomaten en/of toiletbezoek. Ook is het handig om met gepast geld bij de kassa te betalen. (Pas op, de vermelde entreeprijzen kunnen wijzigen). Als u niet te veel contanten mee wilt nemen controleer dan of pinnen in de nabije omgeving van de beurs mogelijk is. Voorzie tassen, catalogi etc. van uw naam! Als u met de auto bent onthoud dan waar u hem hebt geparkeerd.

30 JANUARI & 31 JANUARI 12 EN 13 FEBRUARI 20 FEBRUARI FILATELIEBEURS HILVERSUM HOLLAND COIN FAIR 2016 POSTZEGEL-MANIFESTATIE NOORD 2016

Sportcentrum De Hullen, Mercure Hotel – Weigelia 22, Centuurbaan Zuid 6, Dudok-Arena, 2262 AB Leidschendam- 9301 HX Roden. Arena 303 in Hilversum Voorburg 10.00 - 16.00 uur. 30 januari 10.00 - 17.00 uur 12 februari 16.00 - 21.00 uur Toegang € 4,-. 31 januari 10.00 - 16.30 uur 13 februari 10.00 - 16.00 uur Jeugd gratis tot 17 jaar. Aantal Handelaren: ± 60 Verenigingen e.d.: ± 30 Toegang € 5,-. Aantal Handelaren: ± 50 Verenigingen e.d.: ± 5 Aantal Handelaren: ± 15-20 N.V.M.H. Organisatievorm: Stichting Overige stands: ca. 5 Organisatievorm: Commercieel Grootte in m²: ca. 2000 m² Grootte in m²: ca. 1500 m² Handel: Uitgebreid en kwalitatief hoogwaardig aanbod. Organisatievorm: Stichting Handel: Redelijk aanbod met voldoende variatie. De N.V.P.H. neemt als organisatie deel aan de beurs. Grootte in m²: ca. 500 m² Entree: Niet bekend. Sterke punten: Sterke punten: Handel: Kwalitatief hoogwaardig aanbod, echter uitsluitend Voldoende gratis parkeerplaatsen. Ruime lichte hal. Vlakbij station Hilversum Sportpark. Gratis toegang. Gratis par- N.V.M.H. leden. Gezellige en goed betaalbare catering. Stoelen bij de stands. keren. Mooi restaurant met zitjes. Goed handelsaanbod w.o. veel Vrij toelatingsbeleid. Veel goedkope (dubbeltjes) stands. andere (semi) handelaren. Veel gespecialiseerde verenigingen. Sterke punten: Stoelen bij (semi) handel. De 2016 Filakrant gratis af te halen. Gratis parkeren. Zwakke Punten: Plattegrond verkrijgbaar bij ingang. Handelaren zijn kenbaar met Redelijk assortiment. Leuke exposities/presentaties. Eigenlijk alleen goed bereikbaar voor N.O.-Nederland. badge. Koninklijke Munt aanwezig. Té vrij toelatingsbeleid. Waardeloze vloerafdekking. (Te) hoge entree voor regionale beurs. Zwakke punten: Zwakke punten: Handelaren niet kenbaar d.m.v. naambadge. Weinig stoelen bij N.V.P.H. stands. Te dominant aanwezige pro- Te weinig handelaren. motiestands. Horeca boven en wat chaotisch. Géén jeugdactiviteiten. 8 FILAKRANT 2016

11 & 12 MAART 25 & 26 MAART - ANTWERPFILA 25 & 26 MAART FILAFAIR 2016 DE BRIEVENBEURS Antwerp Expo, J.van Rijswijcklaan191, B-2020 Antwerpen.(B) Sporthallencomplex 25 maart 10.00 - 17.00 uur. de Mammoet, Calslaan 101, Marathonloop 3 26 maart 10.00 - 16.00 uur. 2804 RT Gouda. 5235 AA ’s-Hertogenbosch Toegang: € 5,- (gratis entrée Vrijdag 25 en zaterdag 26 maart 11 maart 10.00 - 17.00 uur biljetten verkrijgbaar op de 2015 (Paasweekend). 12 maart 10.00 - 16.00 uur Eindejaarsbeurs 2015 en de 25 maart: 10.00 - 17.00 uur, Toegang € 5,00 Filateliebeurs in Hilversum) 26 maart: 10.00 - 16.00 uur. Aantal Handelaren: ± 25-30 Overige stands: ± 10-15 Aantal Handelaren: ± 60-70 Verenigingen e.d.: ± 5 Aantal Handelaren: ca. 25-30. Infostands: ca. 5-10

Organisatievorm: Stichting Organisatievorm: F.N.I.P Organisatievorm: Stichting Grootte in m²: ca. 2000 m² Grootte in m²: ca: 3000 m² Grootte in m²: ca. 1500 m² Handel: N.V.P.H. neemt deel als organisatie. Handel: Een goed tot zeer goed aanbod met een internationaal Handel: Gevarieerd aanbod van brieven, postzegels Ook andere handelaren. karakter. en een aantal ansichtkaartenhandelaren.

Sterke punten: Sterke punten: Sterke punten: Handelaren kenbaar met badge. Gemoedelijke sfeer. Een goed en internationaal aanbod. Makkelijk Goed aanbod brieven. Ruim van opzet. Postzegeltentoonstelling cat.3 en een propagandaklasse. bereikbaar via snelweg. Veel gelegenheid voor gratis parkeren. Goed verlicht. Stoelen bij de stands. Dag van de Jeugd. (JFN) 12 maart, schilderskunst met o.a. viering Weinig promotiestands. Ruim van opzet met voldoende licht. Gratis toegang. Gratis parkeren. 500-ste sterfdag v.d. Bossche schilder J. Heronimus Bosch. Goed te combineren met een weekendje Antwerpen. Uitgebreid Elk jaar een thema. Mooie ruime zaal. jeugdprogramma (V.O.V.V.). Gratis FNIP-nieuws en Filakrant. Gratis parkeren. Handelaren kenbaar d.m.v. badge. Stoelen bij de stands. Zwakke punten: Openbaar vervoer slecht. Zwakke punten: Zwakke Punten: Catering boven zeer matig. Zeer beperkte catering. Halcatering excessief duur. Nauwelijks gespecialiseerde verenigin- Te hoge entree voor een regionale beurs. gen/studiegroepen. Bij warm weer slechte luchtverversing. Weinig stoelen bij N.V.P.H. stands. Expohallen zijn eigenlijk aan vernieuwing toe.

9 & 10 APRIL 7 MEI - NUNSPEET 7 MEI - FILANUMIS PAPERMONEY MAASTRICHT

Sport- en recreatiecentrum De Poffermolen, ‘De Brake’, Plenkertstraat 50, Valkenburg. Oosteinderweg 19 te Nunspeet. Euretco Expo Center, 9 april 09.00 - 18.30 uur. 10.00 - 16.00 uur. Meidoornkade 29, Toegang € 12,- Toegang en parkeren gratis. 3992 AE Houten. 10 april 10.00 - 16.00 uur. Voor wie met O.V. komt, 09.30 - 16.00 uur. Toegang € 6,- is er een pendelbus. Toegang vanaf 16 jr. € 4,-. Aantal Handelaren: ± 180 Aantal Handelaren: ± 55 Aantal Handelaren: ± 70 Filatelie en ± 50 Munten Verenigingen: ca. 10 Organisatievorm: Commercieel Organisatievorm: Vereniging Grootte in m²: ca. 1800 m² Grootte in m²: ca: 1500 m² Organisatievorm: Commercieel. Handel: Ruim 180 stands met deelnemers uit niet minder Handel: Een beurs met ca. 40 filateliestands aangevuld Grootte in m²: ca. 3000 m² dan ca.70 landen. Van Nw-Zeeland tot Canada, van Singapore met andere verzamelgebieden zoals munten en ansichtkaarten. Handel: Gecombineerde beurs met zowel tot Zuid-Amerika enz. enz. (voertaal is voornamelijk Engels) Het aanbod is redelijk en divers. filatelie als numismatiek. De beurs is uitgegroeid tot het grootste evenement ter wereld op het gebied van papiergeld. Sterke punten: Sterke punten: Ruime en goed verlichte sporthal. Gemoedelijke sfeer. Aparte clusters met filatelie en numismatiek. Een mooie ruime en Sterke punten: Regionale trekker. Gratis toegang. Gratis parkeren. redelijk verlichte zaal. Stoelen bij de stands. Vrij toelatingsbeleid Goed bereikbaar. Enorm en gevarieerd aanbod. Redelijke catering Voor O.V. reizigers een gratis pendelbus. Overzichtelijke indeling. dus ook semi-handel. Het aanbod zal redelijk tot goed zijn. met zitjes. Uitsluitend papiergeld en waardepapieren. Ideaal voor Stoelen bij de stands. Gratis parkeren. Centraal gelegen. Catering in de zaal. De 2016 een gezellig weekendje Valkenburg. Handelaren kenbaar met badge. Filakrant gratis af te halen. Nette brochure met plattegrond. Zwakke punten: Zwakke punten: Geen plattegrond en handelaren niet kenbaar. Zwakke punten: Betaald parkeren. Door het bijtrekken van zaaltjes en hoekjes. Niet al te veel parkeerplaatsen bij de hal. Handelaren niet kenbaar aan naambadge. nogal rommelig geheel. Eigenlijk te hoge entrée. Door de vele pilaren niet echt overzichtelijk. Matige halverlichting. Gèèn jeugdaktiviteiten.

12 T/M 14 MEI juni ollandfila BRIEFMARKENMESSE - ESSEN 3 & 4 - H grote inloopstands, geselecteerde semi-handela- De Veluwehal, Nieuwe Markt 6, ren uit binnen- en buitenland, grote uitzoekber- 3771 CB Barneveld. gen enz. enz. Messehaus Süd Halle 1A, 3 juni 10.00 - 17.00 uur. 4 juni 10.00 - 16.00 uur. Norbertstraße, Sterke punten: Toegang € 3,-. D-45131 Essen (Duitsland) Plattegrond wordt verstrekt. Handelaren Jeugd gratis tot 17 jaar. 12 en 13 mei 10.00 - 18.00 uur kenbaar met badge. Goed verlichte, ruime Leden Samenwerkingsverband 14 mei 10.00 - 17.00 uur en overzichtelijke zaal. Filatelie gratis toegang. Toegang gratis. Veel gespecialiseerde verenigingen. Aantal Handelaren: ± 90 Handelaren en postagentschappen: ca. 110 Gezellig restaurant met veel zitjes en Verenigingen e.d.: ± 20 Gespecialiseerde verenigingen: ca. 20 betaalbare prijzen. Centraal gelegen en

zowel per auto als OV goed bereikbaar. Organisatie: Jan Billion, Gratis parkeermogelijkheden in de wijken Grootte in m²: ca. 3500 m² nabij de hal en de grote parkeerplaats de Handel: Grote internationale beurs met veel stands. Vetkamp. Doordat dit de dichtsbijzijnde beurs met veel postagentschappen Station Centraal op 400 meter. is wordt de beurs ook druk bezocht vanuit Nederland. Hal ligt tegen de gezellige dorpskern aan. Veel voorzieningen en banken op loopafstand. Sterke punten: Laatste beurs voor de zomerstop. Gratis toegang. Goed bereikbaar. Mooie entree met roltrappen. Beurs is volledig self-supporting. Goed licht. Veel postagentschappen. (geen sponsoring of subsidies) Organisatievorm: Vereniging Zwakke punten: Zwakke punten: Grootte in m²: ca: 3000 m² Rommelig geheel en daardoor onoverzichtelijk. Weinig gewone Betaald parkeren vlakbij de hal. Handel: Het aanbod is geweldig. handelaren. Betaald parkeren. Te dure catering boven, Te slechte Dagkaart € 6,-. Dit is Nederlands grootste filateliebeurs! catering beneden. Broodje en koffie zelf meenemen, maar dan Stands worden slecht aangegeven. Een enorm aantal officiële handelaren waaronder helaas wel buiten opeten. Teveel veilinghuizen en materiaalfabri- Catering is soms erg traag. een groot aantal NVPH-leden, buitenlandse handelaren, kanten. De mooie entree wordt verpest door folderuitdelers. Soms te druk bij opening. FILAKRANT 2016 9

11 JUNI 17 SEPTEMBER 24 & 25 SEPTEMBER DAG VAN DE MUNT MUNTMANIFESTATIE PAPERMONEY MAASTRICHT

De Poffermolen, Euretco Expo Center, Plenkertstraat 50, Valkenburg. Muntgebouw, Leidseweg 90, Meidoornkade 29, 24 sept 9.00-18.30 uur 3531 BG Utrecht 3992 AE Houten Toegang € 12,- 9.00 - 16.00 uur. 09.30 - 16.00 uur 25 sept 10.00-16.00 uur Gratis toegang. Toegang vanaf 16 jr. € 5,- Toegang €. 6,- Aantal Stands: ca. 30 Aantal Handelaren: ± 135, Verenigingen e.d.: ± 10 Aantal Handelaren: ± 180 (zie bespreking 9 & 10 april) Organisatie: Koninklijke Nederlandse Munt Organisatievorm: Commercieel. Grootte in m²: ca. 3000 m² Sterke punten: Handel: Nederlands grootste speciaalbeurs voor Pracht locatie. verzamelaars van munten, penningen en papiergeld. Ruim en gevarieerd handelsaanbod. Bijzondere demonstraties. Sterke punten: Kijkje in de keuken van de Munt. Voldoende ruimte. Redelijke verlichting. Stoelen bij de stands. Goede ligging nabij de snelweg. Zwakke punten: Goed bereikbaar met OV. Veel gratis parkeerplaatsen. Moeilijk bereikbaar. Verenigngen / promotiestands. Sterke internationaal uitstraling. Idiote wachtrijen voor de speciale uitgiftes. Catering in de zaal. De 2016 Filakrant gratis af te halen. Bijna geen parkeergelegenheid. Nette brochure met plattegrond. Horecavoorzieningen matig. Zwakke punten: Handelaren niet kenbaar aan naambadges. Door de vele pilaren niet echt overzichtelijk

30 SEPTEMBER & 1 OKTOBER 14, 15 & 16 OKTOBER 27, 28 & 29 OKTOBER 2015 ANTWERPFILA POSTEX BRIEFMARKENMESSE SINDELFINGEN

Americahal, Antwerp Expo, Laan van Erica 50, Messe Sindelfingen, J.van Rijswijcklaan 191, 7321 BX Apeldoorn Mahdentalstraat 116, B-2020 Antwerpen 16, 17 okt. 10.00 - 17.00 uur D-71065 Sindelfingen. 30 sept.10.00 - 17.00 uur 18 oktober 10.00 - 16.00 uur 27 en 28 oktober 1 okt.10.00 - 16.00 uur Toegang € 5,- p.p., 10.00 - 18.00 uur. Toegang € 5,- jeugd t/m 17 jaar gratis. 29 oktober 10.00 - 17.00 uur Aantal Handelaren: ± 55 Verenigingen e.d.: ± 5 Handelaren: ± 50. Verenigingen, promotie e.d: ± 30 Handelaren: ± 90 Verenigingen: ± 40 Postagentschappen: ± 30 Organisatievorm: F.N.I.P Organisatievorm: Stichting Grootte in m²: ca: 3000 m² Grootte in m²: handel ca. 1800 m², tentoonstelling c.a. 1500 m², Organisatie: J. Billion Handel: Een goed tot zeer goed aanbod met een internationaal verenigingen en promotie. Grootte in m²: ca. 4000 m² karakter. Tentoonstelling en handel: Voor liefhebbers van tentoonstel- Handel: Grote internationale beurs met veel stands. lingen een absolute aanrader. Dit jaar als thema ‘Vrede & Vrijheid’. Sterke punten: NVPH-handelaren aangevuld met buitenlandse en overige hande- Sterk punten: Gemoedelijke sfeer. Een goed en internationaal aanbod. Makkelijk laren. Veel postagentschappen. bereikbaar via snelweg. Veel gelegenheid voor gratis parkeren. Sterke punten: Breed aanbod filatelistische producten. Ruime Gratis toegang. Weinig promotiestands. Ruim van opzet met voldoende licht. en goed verlichte hal. Ruim voldoende gratis parkeerplaatsen. Grootste Duitse beurs. Goed te combineren met een weekendje Antwerpen. Uitgebreid Goed bereikbaar met openbaar vervoer. Veel gespecialiseerde Zeer internationaal. jeugdprogramma (V.O.V.V.). Gratis FNIP-nieuws en Filakrant. verenigingen. Handelaren herkenbaar aan naambadge. Dag van Veel exclusief materiaal. Handelaren kenbaar d.m.v. badge. Stoelen bij de stands. de Postzegel. Aandacht voor jeugd. Zwakke punten: Weinig niet NVPH-handelaren aanwezig. Zwakke punten: Zwakke Punten: Weinig stoelen bij N.V.P.H. stands. Weinig voorzieningen in Veel te veel veilingen en albumfabrikanten. Halcatering excessief duur. Nauwelijks gespecialiseerde verenigin- directe omgeving (wordt langzaam beter). Entree zou lager Weinig gewone handelaren. gen/studiegroepen. Bij warm weer slechte luchtverversing. moeten. Gezien het promotionele karakter van dit evenement Betaald parkeren. Expohallen zijn eigenlijk aan vernieuwing toe. zou de toegang eigenlijk gratis moeten zijn. Forse reisafstand.

Nederlands meest succesvolle beurs! Tot ver buiten de landsgrenzen Last but not least bekend en een nog steeds toenemend bezoek uit het buitenland. 28 & 29 DECEMBER als bij Hollandfila. Echter; op deze beurs zijn vaak toch STAMPTALES meer en andere stands aanwezig. Vanwege het ruimtegebrek EINDEJAARSBEURS staat deze beurs minder veel grote stands toe. Door het Toneelzaal Veluwehal. voeren van strenge regels, schitterende banieren en Adres en openingstijden: zaalaankleding oogt de beurs fantastisch. Zie eindejaarsbeurs. Voor iedereen gratis toegang De beurs kent ook een apart gesitueerd en redelijk segment echter het jeugdprogramma is met een divers aanbod in munten, penningen en bankbiljetten. alleen voor jeugd tot 17 jaar. Ook een aantal specialisten in ansichtkaarten. Grootte in m²: ca. 500 m². Sterke punten: Het grootste jeugdevenement van de Benelux en misschien Zie Hollandfila: wel van Europa. Dit steeds internationaler wordende Op deze beurs ook handelaren met penningen, munten, jeugdevenement wordt gesponsord door de eindejaarsbeurs. bankbiljetten en ansichtkaarten. Er wordt ieder jaar voor een bepaald thema gekozen waarop Fantastische beurs in een gemoedelijke (kerst) sfeer. de zaalinrichting wordt afgestemd. Voor de jeugd twee dagen Stamptales.(Zie hiernaast). Groot en uitgebreid spellencircuit die allemaal iets te maken Filakrant 2017 voor het eerst verkrijgbaar. hebben met postzegels en/of het gekozen thema. De Veluwehal, Nieuwe Markt 6, 3771 CB Barneveld Tijdens deze beurs wordt het centrum vaak vrij parkeren Schitterende jeugdbladen die de deelnemers in hun eigen 28 december 10.00 - 17.00 uur 29 december 10.00 - 16.00 uur gemaakt door de gemeente Barneveld. stamptalesringband kunnen opbergen. Toegang € 3,-. Jeugd gratis tot 17 jaar. U kunt uw eigen folderpakket samenstellen met een Veel jeugdleiders vanuit verschillende verenigingen en landen Aantal handelaren: ± 110 filateliestands enorme keus aan folders en (vak)bladen. werken nauw samen tijdens dit evenement. (Uniek!) ± 30 munten, bankbiljetten en ansichtkaarten. Zelfs voor munten en/of bankbiljetten is er een jeugdprogramma. Verenigingen e.d: ± 20 Zwakke punten: Organisatievorm: Vereniging Zie Hollandfila. Kan soms echt te druk zijn vooral bij opening. Jeugdveiling: Grootte in m²: 3000 m² Catering soms erg traag. Deze beurs trekt veel bezoek, Elke dag om 14.30 uur wordt afgesloten door een grote en Handel: Beurs met wachtlijsten en een enorm aantal kan parkeerproblemen geven. uitgebreide jeugdveiling met prachtige (en best wel dure) kavels. deelnemers. Voor de filatelie geldt hetzelfde verhaal 10 FILAKRANT 2016

Australië & Nieuw-Zeeland en gebieden

Postzegelhandel S. Herrema Beurs aanbieding: Postbus 41 Nw-Zeeland: 9040 AA Berlikum 20 $ Mt Cook luxe ◙ € 4,- Tel: 0518-462253. (geen winkel) 10 $ Ruapehu luxe ◙ € 2,50 Gsm: 06 - 206 58 972 Australië: E-mail: [email protected] 20 $ Uluru luxe ◙ € 4, -

Wij kunnen U leveren: O.a. nieuwtjes zowel postfris als gebruikt,postzegelboekjes, Fdc’s en speciale uitgiften ect. Ook behandelen wij uw mancolijsten. In voorraad diverse motieven, o.a. dieren, vogels en vissen.

Zoals altijd hebben wij op beurzen veel interessante partijen en collecties bij ons.

Aanwezig op Beurzen: Filateliebeurs te Hilversum. Antwerpfila te Antwerpen. Postex te Apeldoorn. Hollandfila te Barneveld. Eindejaarsbeurs te Barneveld. FILAKRANT 2016 11 Alice in Wonderland

ls kind heeft u vast het beroemde Alice’s avonturen zijn de inspiratiebron geweest Averhaal van schrijver Lewis Carroll voor meer dan 20 films en TV-programma’s. gelezen, of wellicht heeft u hiervan een Popgroepen zoals Jefferson Airplane, Captain filmversie gezien. Feit is dat al ander- Beefheart en Tom Waits hebben nummers halve eeuw jong en oud veel plezier geschreven gebaseerd op de twee boeken en de beleven aan het avontuurlijke verhaal karakters die daarin voorkomen. van de jonge Alice. In dit artikel leest u hoe het fantasievolle verhaal tot stand is gekomen, en over de persoon op wie Omslag van het Croquet met flamingo’s het boek is gebaseerd. originele manuscript van Charles Dodgson volwassenen opgevoerd die zich als een kind gedragen. Alice, een kind, moet zich als een volwassene gedragen om greep te krijgen op de kinderlijke volwassenen die ze tegenkomt.

Dodgson schreef en illustreerde de eerste versie van het boek met de hand en noemde het manuscript Alice’s Adventures Under Ground. Hij gaf het aan Alice in november 1864 met als inscriptie: “een kerstcadeau aan een lief kind ter herinnering aan een zomerdag”. Het bepaalde haar lot. Haar hele leven lang zou Alice Liddell verbonden Het Witte Konijn (White Rabbit), onderwerp van Scene uit de Disneyfilm Alice blijven met haar kleine naamgenoot. Een jaar een song van Jefferson Airplane in Wonderland uit 1951 later openbaarde Dodgson - onder het pseudo- De Chesire Cat niem Lewis Carroll - het verhaal aan de wereld Het is verwonderlijk dat Carroll, de man achter Het is ook een verhaal over verandering, over Het gebeurde op een warme zomermiddag, 4 onder de titel Alice’s Adventures in Wonderland, het gekke, chaotische en belangwekkende ver- het omgaan met de problemen die met opgroei- juli 1862. Alice Pleasance Liddell, tien jaar oud, een titel die bedacht was door Alice’s vader. Het haal met zijn extroverte, uitbundige karakters, en gepaard gaan. Alice moet leren hoe ze zich wordt met haar zusjes Lorina en Edith mee- werd gepubliceerd in boekformaat met een dub- zelf een verlegen, stotterende wiskunde docent moet gedragen in een volwassen wereld, hoe genomen voor een picknick en boottocht op bele lengte ten opzichte van de eerste vertelling was, een domineeszoon die vrijwel zijn hele kinderlijk de bewoners ook zijn. Er zitten vele de Theems tussen Oxford en Godstow door met nieuwe gekke, geweldige karakters zoals de (ongehuwde) leven verbleef in de academische diepere lagen in dit verhaal. De personages die wiskundedocent Charles Dodgson, een vriend Hoedenmaker, de Maartse Haas, de Hertogin en beslotenheid van Oxford. Waarom is dit speci- Dodgson opvoert zijn voor een deel gebaseerd van de familie en een collega van Alice’s vader de Cheshire Kat. fieke boek zo beroemd geworden? En hoe kon op Engelse uitdrukkingen en gezegdes. Zo is Henry, die decaan is van het Christ Church Carroll zo’n verbluffend werk creëren? Welnu, er de uitdrukking ‘to grin like a Cheshire Cat’ College in Oxford, de directeur van de univer- de twee boeken over Alice zijn voor een groot (lachen als een boer met kiespijn), bovendien siteit. deel tijdloze klassiekers geworden door de kwal Dodgson uit Cheshire. ‘Mad as a March ongerijmde dwaasheid, de bijzondere situaties Hare’ en ‘Mad as a hatter’ zijn ook allebei die zich afspelen en uiteraard ook de karakters bestaande uitdrukkingen (gek als een deur, die gepresenteerd worden... knotsgek).

Illustratie van John Tenniel

Het boek, dat voorzien was van illustraties van de destijds beroemde politiek tekenaar Sir John Tenniel, werd overladen met lovende kritieken. Er volgden al snel nieuwe oplagen en het boek werd, net als het vervolg Through The Looking- Glass uit 1871, vele malen herdrukt en vertaald Theepartijtje met de Gekke Hoedenmaker in meer dan 150 talen. In alle opzichten zorgde het voor culturele commotie, niet in het minst Een ander personage is de Mock Turtle, die Charles Dodgson in de filatelie. half schildpad en half kalf is (mock turtle soup is ‘schildpadsoep’ die niet van schildpadden maar Terwijl ze langzaam over het water roeien, van kalfsvlees is gemaakt). Dodo heeft betrek- houdt Dodgson de kinderen bezig met een king op Dodgson zelf, omdat hij stotterde kwam van zijn ter plekke verzonnen verhalen, zoals zijn naam er vaak als ‘do-do-Dodgson’ uit. hij wel vaker op hun tochtjes doet. Maar deze dag is het verhaal anders en bijzonder opwin- dend voor Alice. Charles Dodgson - de echte naam van Lewis Carroll - heeft de hoofdper- soon in het verhaal Alice genoemd, en klein Tweedledee en Tweedledum,twee karakters uit meisje die in een konijnenhol valt en dan aan ‘Through The Looking-Glass’ een avontuurlijke reis begint. Deze magische zomerdag op het water, deze ‘gouden middag’ zoals Dodgson het later zou noemen, vormde de inspiratie voor een van de geliefdste kinder- boeken ooit.

De Cheshire Cat

De Cheshire Cat die verdwijnt terwijl alleen zijn Dodgson’s Stamp Case grimas achterblijft; de genadeloze dictatoriale Hartenvrouw; de maniakale Hoedenmaker; een Foto van Dodgson van de 7-jarige Alice Alice valt in een konijnenhol Alice en andere personages uit het boek zijn ver- spel croquet met egels als ballen en flamingo’s schenen in drie postzegelseries van het Verenigd als sticks; drankjes die je doen krimpen en Hoe kon een gereserveerde wiskundig profes- Alice was zo opgewonden over het verhaal Koninkrijk en op vele zegels van andere landen. groeien; de veroordeling van de Hartenboer, sor, die het gezelschap van kinderen prefe- (en haar ‘deelname’ hieraan) dat ze Dodgson Carroll zelf creëerde zijn Wonderland Postage- alles van een zwarte humor waarop Kafka reerde boven dat van hun ouders, zo’n com- smeekte om het op papier te zetten. Dat deed Stamp Case (voor het handig meenemen van jaloers geweest zou zijn. plex boek schrijven dat ook weerklank vond hij en ging al dezelfde avond aan het werk. Hij een voorraadje postzegels) en daarbij schreef bij volwassenen? Op de eerste plaats genoot begint het verhaal met Alice die aan de water- de korte verhandeling Eight or Nine Wise Words Alice’s Adventures in Wonderland stijgt ook uit Dodgson al vanaf zijn jeugd over een levendige kant zit, precies zoals Alice Liddell enkele uren About Letter-Writing (acht of negen raadgevingen boven de gemiddelde sprookjesvertelling door en vroegrijpe verbeelding. Als tiener vermaakte daarvoor had gezeten, luisterend naar het slot voor het schrijven van brieven). Hij was ook de ingenieuze manier waarop de Victoriaanse hij de kinderen op de pastorie van zijn ouders van de vertelling van Dodgson tijdens hun pick- duidelijk geïnteresseerd in allerlei postale zaken. gezagsverhoudingen in het gezin worden omge- met zijn zelfgemaakte stripverhalen. nick bij een hooiberg bij Godstow. De rest is Hij correspondeerde met de Post Office over draaid. In plaats van strenge ouders en bijna literaire geschiedenis. reglementen, procedures en tarieven. onzichtbare kinderen worden in deze vertelling Vervolg op volgende pagina 12 FILAKRANT 2016

Op de tweede plaats, werd in de jaren ‘70 verliefd op Prins Leopold, kinderen spraken sim- de jongste zoon van Koningin Victoria en pelweg tot zijn verbeel- student in Christ Church. Maar het was een ding. Hij gaf vaak de onmogelijke liefde. Victoria stond erop dat haar voorkeur aan het gezel- zoon met een prinses zou trouwen, wat ook schap van kinderen dan gebeurde - in 1882 huwde hij de Duitse prinses dat van ouderen, en Helena van Waldeck en Pyrmont. vond het heerlijk hen verhalen te vertellen. Ook Alderney kwam in Intussen was Dodgson merkte eens februari met een Alice Alice in 1880 op dat hij ‘meer kin- herdenkingsserie getrouwd met deren te vriend had dan een jonkheer hij op z’n vingers kon tellen, zelfs als hij een uit Hampshire, duizendpoot was’. En Alice Liddell was zijn Reginald paradepaardje. Hij noemde haar ‘zijn ideale kin- Hargreaves. Zij dervriend’. Ze was voor hem zo bijzonder dat Alice wordt klein door een toverdrankje noemde haar hij van hun eerste ontmoeting melding maakte tweede zoon in zijn dagboek. gevallen betrof het kinderen, waarvan zo’n Leopold (de Alice moet getuigen in de 30-tal naakt of bijna naakt. In Victoriaanse ogen prins was zijn rechtszaak tegen de Deze memorabele dag was op 25 april 1856. waren zulke foto’s onschuldige kunstuitingen. peetvader). Hartenboer Dodgson, 24 jaar oud, was een enthousiast Maar sommige biografen van Carroll voeren John Tenniel maakte van de donkere Alice Op zijn beurt amateurfotograaf die foto’s maakte van de zijn liefde voor kinderen en het fotograferen van een blond meisje noemde Leopold zijn dochter Alice. Zo leefde kathedraal van Christ Church. Alice, 4 jaar oud, hen aan als reden voor een korte verwijdering hun liefde voort, zij het alleen in de namen was op dat moment met haar zusjes aan het tussen Carroll en de Liddells in 1863. Er is inderdaad geen enkel bewijs voor welke van hun kinderen. Alice’s zoons Leopold en spelen in de tuin van het decanaat. Ze zagen seksuele escapade dan ook, noch met Alice zijn broer Alan sneuvelden beiden op het slag- hem aan het werk en waren vol interesse, net of met de vele andere kinderen met wie hij veld tijdens de Eerste Wereldoorlog. Reginald, als de decaan, haar vader, die ook belangstel- bevriend was. Zeker heeft Alice Liddell nooit gebroken, kwam nooit over hun dood heen, hij ling had voor fotografie. Zo kwam het dat geklaagd over ongepast gedrag. Zij dacht altijd stierf in 1926. Alice ploeterde voort, maar de Dodgson ook de kinderen Liddell fotografeerde met plezier aan hem terug, en soms met plage- hoge kosten van hun landgoed in Hampshire en dit ook in latere jaren nog regelmatig deed. rige affectie waarbij ze eens opmerkte: “hij hield dwongen haar om de schat uit haar kindertijd te Beroemd geworden is de foto die Dodson zich altijd bijzonder rechtop, alsof hij een pook verkopen, het manuscript van Alice’s Adventures maakte van de zesjarige Alice, als landloopster had ingeslikt”. Alice’s jeugd was heel gelukkig, in Wonderland, dat Carroll haar zoveel jaar daarin een gescheurde jurk. Deze foto werd ook idyllisch bijna. Als kind kon ze spelen in de voor had geschonken. zeer bewonderd door de beroemde dichter weide vlak naast haar huis, het decanaat van Alfred Lord Tennyson, die Dodgson eveneens Christ Church, en wandelingen maken langs de Een hoogtepunt in haar op de gevoelige plaat vastlegde. rivier de Theems. Ze was ook aanwezig bij uit- latere leven kwam in 1932 bundige partijen die door haar ouders gegeven toen zij, op 80-jarige leef- werden, Henry en Lorina, de lievelingen van de tijd, naar de Verenigde academische wereld in Oxford. Staten reisde om een ere- doctoraat in ontvangst te Beroemde nemen van de Universiteit Victoriaanse per- van Columbia, vanwege De Mad Hatter sonen waren te haar inspirerende rol voor gast in het huis het genie Carroll. Toch, terwijl de wereld van de decaan Carrolls werk bleef bewonderen en de ‘ideale Zij veronderstellen dat de moeder van Alice bang (de kunstcriticus kindervriend’ die hem had geïnspireerd, merkte was voor de eer van haar dochter. Boottochtjes John Ruskin was Alice Liddell voor haar dood in 1934 op dat zij op de Theems waren vanaf dat moment ver- Alice’s tekenle- ermee klaar was om het onderwerp te zijn van boden. Er zijn aanwijzingen dat het (tijdelijke) raar) en Henry Carrolls creatie. Ze was niet meer het meisje bevriezen van de relatie tot doel had geruchten werd bewonderd Alice komt klem te zitten op de rivieroever en, zoals iedereen, was ze het te onderdrukken dat Dodgson zijn vriendschap als mede-auteur in het konijnenhol sprookje van haar jeugd ontgroeid. Hoe mooi is met de meisjes gebruikte om Lorina, Alice’s van het gezagheb- het daarom, dat eerbewijzen aan de magische oudere zuster, het hof te maken, of zelfs de bende Liddell & Scott Grieks-Engels woor- reis van een klein meisje, zoals de nieuwste gouvernante van de kinderen. Zijn verdedigers denboek. Ze vormden een bijzondere familie Britse postzegel- stellen dat hij een typische Victoriaanse vrijgezel en Alice’s jonge jaren waren vol afwisseling. serie gewijd aan was, die op natuurlijke manier de rol van ‘oom’ Toch werd haar latere leven overschaduwd het boek, ons vervulde voor de kinderen van zijn vriend. door een onbeant- plotsklaps weer Beroemde foto van Alice Liddell woorde liefde en terug kan bren- die Tennyson zo bewonderde familietragedies. Net gen in de magi- zoals de verzonnen sche wereld van Hierin ligt tevens het vreemde en, zoals som- Alice worstelde met onze kinderlijke migen zeggen, de duistere kant rond de mythe de beproevingen verbeelding. van Carroll. Met name als we door de gekleurde van Wonderland, zo lens kijken van onze tijd, waarin de kinder- werd Alice bestookt porno-schandalen niet van de lucht zijn. Lewis door de beproevin- Ton Vis Carroll maakte ongeveer 3000 foto’s voor hij Het Witte gen en hartezeer van het echte leven. Ze in 1880 zijn hobby opgaf. In de helft van de Konijn groeide op tot een prachtige jonge vrouw en Bron: British Philatelic Bulletin, januari 2015. FILAKRANT 2016 13 Het muntgeld van IJsland (1922-1995) en klein landje in de Atlantische oceaan, nog niet zo heel lang zelfstandig, wat Eis daar op muntengebied te beleven? Nou, meer dat het op het eerste gezicht lijkt!

Zo’n 20 miljoen jaar geleden is IJsland door vulkanische activiteit ontstaan, het bleef echter tot 874 onbewoond. Daarna hebben zeevaarders, voornamelijk uit Noorwegen, Denemarken en Ierland, het land langzaam gekoloniseerd. Vanaf het jaar 930 is IJsland eeuwen onafhankelijk geweest. In dit jaar Het nieuwe en het oude wapen en de giervalk werd ook het IJslandse parlement (AlÞing) opgericht. Vanaf 1262 viel het land onder diverse besturen, uiteindelijk onder bestuur van Denemarken. In 1918 verkreeg IJsland een grotere onafhankelijkheid. De vier huidige schildhouders zijn de vier beschermheiligen van IJsland, staand op een blok van lava. Hierdoor veranderde de status van het land: van onderdeel van Denemarken tot een personele unie In Vikingtijden was er groot respect voor deze creaturen van IJsland. Dat respect was zo groot dat met de Deense kroon. Een personele unie is een constructie waarbij twee of meer staten hetzelfde schepen die IJsland benaderden geen opruiende boegbeelden mochten voeren om de bescherm- staatshoofd hebben, maar formeel onafhankelijk zijn. In 1930 werd het 1000-jarig jubileum van het heiligen van IJsland niet nodeloos te kwetsen. In praktijk betekende dat de drakenkoppen werden IJslandse parlement AlÞing gevierd. Vanwege de Tweede Wereldoorlog en de Duitse bezetting van verwijderd die men wel kent van de imposante boegbeelden van Vikingschepen. Met de klok mee Denemarken, kon de personele unie niet blijven bestaan. De Britten vielen (om de Duitsers voor te zien we rondom het moderne IJslandse wapen: zijn) IJsland binnen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na een referendum onder de bevolking, werd • De stier : beschermt het zuidwestelijk deel van IJsland. op 17 juni 1944 de republiek IJsland uitgeroepen. Deze nationale feestdag wordt elk jaar groots • De arend : beschermt het noordwesten, gevierd. In 1968 was de republiek 50 jaar onafhankelijk. In 1974 was het 1100 jaar geleden, in het • De draak : beschermt het noordoosten jaar 874, dat de eerste permanente bewoner Ingolfur Arnarson voet op IJslandse bodem zette. Veel • De reus : beschermt het zuidoosten. van deze mijlpalen in de IJslandse geschiedenis zijn tot uitdrukking gekomen via het muntenstelsel en De giervalk was nog steeds onderdeel van het wapen totdat in 1948 het huidige aangenomen werd. enige bijzondere verzamelaarsuitgaven. Pas sinds 1922 heeft IJsland “eigen” echte munten. Daarvoor gebruikte men op IJsland tokens. Deze vorm van “semi officieel” of “privé-geld” is zeer lokaal in ver- Het muntsysteem schillende relatief kleine gemeenschapen gebruikt. Slechts een beperkt aantal tokens is wat algemener Het IJslands muntsysteem in onderverdeeld in Kronen. De Kroon is weer onderverdeeld in Aurar, en daardoor gecatalogiseerd in wereldcatalogi. Dit materiaal is zeer moeilijk te vinden en grotendeels 1 Aurar heet dan weer Eyrir. IJsland doet (nog) niet mee met de Euro, de Kronen zijn nog steeds verdwenen met de komst van “echte munten” aan het begin van de 20e eeuw. in gebruik. De namen van de munten van klein naar groot zijn als volgt; • 1 Eyrir • 5 Aurar • 10 Aurar • 25 Aurar • 50 Aurar • 1 Krona Tokens • 2 Kronúr Onafhankelijkheid • 5 Kronúr Zoals bij veel koloniën was er in de 19e eeuw de roep om onafhankelijkheid. Op IJsland werd die • 10 Kronúr wens het meest vurig geuit door Jón Sigurdsson. Later zou hij ook de eerste premier van IJsland • 50 Kronúr worden. Begin 1900 was een roerige tijd en Denemarken haalde de banden met de “gebieden” • 100 Kronúr behoorlijk aan. Door de handel, in met name vis, was er behoorlijk wat contact tussen Denemarken en IJsland. Omdat er geld te halen was, stonden de Deense gebieden (zoals IJsland, de Faroër eilan- De grote kerk in het centrum van Reykjavik. den en Groenland) onder een wat strikter regime. Delfstoffen en natuurlijke rijkdommen, zoals vis, waren voor de Deense koopvaardij en handelsbetrekkingen zeer belangrijk. Munten in hogere denominaties zijn louter voor verzameldoeleinden gemaakt en deze verzamel- munten zijn niet bedoeld voor de geldcirculatie. Deze herdenkingsmunten zijn van zilver of goud en in denominaties van 500, 1000 en ook nog 10.000 Kronúr. Na de geldhervorming in 1981 kwam op de nieuwe serie het belangrijkste IJslandse exportproduct te staan. Alle munten van groot tot klein kregen een afbeelding van “iets” uit zee. Dit maakt de munten eveneens geschikt voor thematische verzamelingen. Ook hier is sprake van mogelijke varianten, omdat in sommige gevallen de metaallegeringen van de munten verschillen en er misslagen bekend zijn.

Het zeeleven in de zeeën rond IJsland op moderne IJslandse munten

Weinig mensen, weinig munten In een dunbevolkt land als IJsland is de behoefte aan grote oplagen pasgeld natuurlijk veel minder dan in dichtbevolkte landen met heel veel mensen. De oplagen van vrijwel alle IJslandse munten zijn daarmee klein. Juist dat aspect maakt ze natuurlijk zeer verzamelwaardig, want….. zie ze maar eens te vinden. Daarvoor zijn eigenlijk maar een paar mogelijkheden. Een handelaar met een uitgebreide voorraad (en vaak treft u daar aan wat in grotere oplagen is gemaakt), een veiling met een grote wereldcollectie waarbij diverse delen per land worden aangeboden, of…. een bezoekje aan het land Kaartje van IJsland, Jón Sigurdsson, zijn standbeeld in Reykjavik, en het IJslands landschap zelf waarbij de lokale winkels en handelaren kunnen worden bezocht. Ook heeft u op die manier de mogelijkheid om munten uit de circulatie te halen. Nationale identiteit Toch waren de IJslanders behoorlijk anders dan de Denen en onderkenden de Denen, zelf ook niet het grootste land in Europa, de wens tot een eigen identiteit van de IJslanders. In 1918 ontstond hierdoor de constructie van de personele Unie. De IJslandse identiteit komt prachtig tot uitdrukking in het IJslands wapen. IJslanders stammen grotendeels af van Noren en Ieren die in de middeleeuwen en daarvoor het land koloniseerden. Noorse en Ierse mythen en sagen zijn dus een belangrijk onderdeel bij de vorming van deze culturele identiteit. Figuren uit sagen en mythen zien wij dan ook terug in het IJslands wapen en daardoor ook op de munten. Enkele winkels voor verzamelaars in Reykjavik, ook daar waren er vroeger meer Heraldiek op de IJslandse munten De vlag en het wapen vormen de belangrijkste symbolen Tenslotte is er natuurlijk het Internet waarbij op grote verzamelsites met regelmaat materiaal op de moderne IJslandse munten. Vier figuren staan achter wordt aangeboden. De verzamelwereld heeft er met Internet natuurlijk een prachtig uitwisselings- de vlag en ze vormen daarmee een soort hoeders van de medium bij gekregen. Veelal zijn de items relatief klein en eenvoudig te verzenden. Belangrijk nadeel natie. Toen Denemarken bestuurlijk heerste over IJsland, is dat je niet altijd weet met wie je zaken doet, zodat de nodige voorzichtigheid is geboden, zeker bestond het wapen uit een lichtblauw vlak met daarop een wanneer het om grotere bedragen gaat. inheemse IJslandse vogel, de giervalk. Giervalken komen in Europa alleen in het noorden van Scandinavië en IJsland voor. De vogel komt buiten Europa ook voor in het hele gebied rond de Noordpool van Rusland tot in Canada, Alaska en Groenland. Hij bewoont voornamelijk toendra’s en gebergten, maar ‘s winters kan hij voor lange perioden ver van het vaste land op het zee-ijs blijven. De vogel heeft open terrein nodig om te jagen en rotsen om op te broeden. Vandaar dat hij de voorkeur geeft aan brede rivierdalen met rotsen. Ook komt hij voor aan rotskusten, het liefst in de buurt van zeevogelkolonies. IJsland is daardoor voor de giervalk een prima plek. Sedlabanki Islands in Reykjavik waar de nationale geldcollectie kan worden bekeken 14 FILAKRANT 2016

Door de soevereiniteitsoverdracht in 1918 verwierf IJsland De munten staan bol van de “Noordelijke” symboliek en mys- rechten om eigen munten te kunnen voeren. Van dit recht werd tiek. Ironie wil dat beide landen (IJsland en Griekenland) vrij voor het eerst in 1922 gebruik gemaakt. In 1925 werd volledige recent grote problemen op het gebied van geld hebben (gehad). wetgeving geïntroduceerd aangaande de IJslandse muntslag. Het Ergens als eerste mee komen is dus geen garantie dat dat altijd gezag over de muntslag is in de afgelopen eeuw door verschil- goed gaat. In 1940 had het Deense moederland een probleem. lende instanties gevoerd en de munten zijn op verschillende De Tweede Wereldoorlog had er namelijk voor gezorgd dat de plaatsen gemaakt. Hieronder een globaal, (lang niet alles wordt banden met IJsland vrij abrupt werden afgesneden. De Duitse genoemd maar enige highlights) schematisch overzicht en enkele bezetter was de baas in Denemarken en in aanloop naar de bijzonderheden, die aanleiding waren voor het uitgeven van gele- Blitzkrieg hadden de Engelsen alvast IJsland bezet. Dat ging vrij genheidsmunten. makkelijk, IJsland had geen eigen leger en de Engelsen werden Overslag van jaartal 1939 over 1936 op een 10 Aurar muntje ook eerder als beschermers gezien dan als bezetters. Dit was Globale geschiedenis van de om te voorkomen dat de Duitsers daar een marinebasis zou- IJslandse muntuitgiften na 1922 den kunnen vormen. De Engelse marinebasis op het zuidelijke schiereiland, vlak bij het vliegveld, is later overgenomen en sinds IJslands Ministerie van Financiën 1922-1940 1961 door de Amerikanen uitgebreid en permanent bemand. 1922-1940 Muntslag in Kopenhagen Het Amerikaans verblijf op het eiland heeft lang geduurd, met 1922-1927 Muntmeester Hans Christian Nielsen name door de Koude Oorlog. Pas in de 2006 is de basis aan 1929-1940 Muntmeester Niels Peter Nielsen IJsland teruggegeven. Amerikaanse aanwezigheid in IJsland heeft 1930 Sächsische Staatsmünze in Dresden een grote invloed gehad op de levensstandaard en de cultuur van Speciale slag : 1000 jaar AlÞing het eiland. Omdat het in Kopenhagen niet meer kon, besloten 1940-1942 Muntslag in Londen de Deense regering en het IJslands bestuur dat de muntslag in de In verband met bezetting van Denemarken periode 1940-1946 in Londen plaats moest vinden. Dat is in de door Duitsland jaren erna zo gebleven. 1942 Muntslag in Londen noodmuntjes van zink In verband met de metaal schaarste door Metaal schaarste door de Tweede Wereldoorlog de Tweede Wereldoorlog Net als in de rest van Europa waren op een gegeven moment de betere metalen nodig voor de oorlogsindustrie. Hierdoor zijn in Republiek IJsland 1940-1966 veel landen, ook voor IJsland, munten van het “minderwaardige” 1961 Muntslag in Londen metaal zink gemaakt. Eerste gouden IJslandse munt: 150e geboortedag van Jón Sigurdsson

Centrale Bank van IJsland 1967- 1 Krona 1940 muntteken ♥ Kopenhagen, geen muntteken London 1968 Muntslag in Londen 50 jaar soevereiniteit een speciale 50 Kronúr circulatiemunt 1974 Muntslag in Londen 1000 jaar kolonisatie van IJsland 3 gelegenheidsmunten 1981 Muntslag in Londen De IJslandse muntjes van zink uit de Tweede Wereldoorlog Grote geldhervorming (factor 100) / zeeleven op munten Het einde van de Tweede Wereldoorlog markeert een belangrijk 1994 Muntslag in Londen punt in de IJslandse geschiedenis. De IJslandse onafhankelijkheids- 50 jaar Republiek IJsland, eerste 3 presidenten elk op 10 Aurar, 1937 met smal jaartal en 10 Aurar 1937 met breed jaartal. beweging zag haar kans schoon, nu Denemarken de macht niet gelegenheidsmunt meer had om ze onder de duim te houden. Op 17 juni 1944 IJslands mooiste munten verklaarde IJsland zich (geheel) onafhankelijk van Denemarken IJslands “eerste” De Grieken claimen de democratie, de IJslanders het parlement en werd een republiek. Een strakker design van de munten in de als uitvinding. Al sinds 930 is het een gebruik dat eens in het jaar jaren daarna was een van de onmiddellijke gevolgen. de stamhoofden van alle “clans” of “samenwonende groepen van mensen“ bijeenkwamen op een speciale “parlements-vlakte” om afspraken te maken, recht te spreken, vee te verdelen en het land te organiseren. Dit is natuurlijk een primitieve, maar ook de eerste, versie van zoiets als een parlement. De nationale feestdag op 17 juni wordt hier jaarlijks groots gevierd. In 1930 is ter gelegenheid van 1000 jaar IJslands parlement een set van 3 prachtige Het eerste muntje van IJsland 10 Aurar uit 1922 munten uitgegeven. De munten zijn meer te beschouwen als her- inneringsmedailles. Er mee betalen mocht wel, maar zal niemand Het duurde maar liefst tot in de 20-er jaren van de vorige eeuw, hebben gedaan. De waarde aanduiding op deze munten staat op voordat Denemarken toestond en IJsland zover was dat de eigen een ongebruikelijke plaats, in de rand! identiteit ook op munten tot uitdrukking kon komen. Op IJsland was geen mogelijkheid tot productie van munten. De munten zijn daarom in het buitenland gemaakt. Hoewel ogenschijnlijk gelijk, is er meteen al avontuur in de vroege jaren. Twee muntmeesters (vader en zoon Nielsen) en twee muntplaatsen (Kopenhagen en Muntserie na de Tweede Wereldoorlog van 1 Eyrir t/m 2 Kronúr London) en de nodige varianten zorgen voor verzamelmogelijk- heden. Inflatie Als zelfstandig land met nog steeds een behoorlijke afhanke- Varianten in het circulatie-geld lijkheid van het moederland en economisch gelegen tussen de Verenigde Staten en Europa, was en is het voor IJsland moeilijk haar eigen munt te behouden. Geregeld gaan er dan ook stem- men op om onderdeel te worden van de Europese muntunie. De crisis van enige jaren geleden en alle problemen die dat ver- oorzaakte, heeft de IJslandse munt danig verzwakt. Die plannen zijn voorlopig onder een van de vele gletsjers geschoven. Met de huidige situatie van de Euro staat de IJslandse Kroon er nu een stuk beter voor! Inflatie is altijd een behoorlijk spook geweest in IJsland. In 1981 is er een hervorming geweest waarbij de waarde van het geld met een factor 100 is aangepast. In aanloop daarnaar toe zijn er in de 60-er en 70-er jaren munten geslagen met een steeds hogere nominale waarde. Zo verschenen er munten van 5, 10 en 50 Kronúr. Met de introductie van de nieuwe serie in 1981, zeedieren zie aan het begin van dit artikel, is echter een algehele aanpassing doorgevoerd. Van het regulier gebruikte muntgeld is 1 speciale versie verschenen. In 1968 heeft het IJslands Ministerie van Financiën een munt 50 Kronúr uitgegeven die afweek van andere 50 Kronúrs door de speciale tekst onder het parlementsgebouw op de keerzijde. Dat parlementsgebouw is één van de belangrijkste herinneringen Muntmeesters in Kopenhagen Hans Christian Nielsen 1919-1927 2, 5 en 10 Kronen ter gelegenheid van 1000 jaar Parlement op aan de Deense tijd: het monogram van het Deense vorstenhuis & Niels Peter Nielsen 1927-1955 IJsland. En de parlementsvlakte (Þingvellir) prijkt nog altijd trouw op de gevel. Het parlementsgebouw was FILAKRANT 2016 15

één van de eerste stenen gebouwen in de stad, uiteraard aan het Deze munten zijn alleen in luxe sets in PROOF en FDC uitgege- belangrijkste plein in Reykjavik tegen over het standbeeld van Jón ven. Deze munten zijn niet bedoeld voor de circulatie. Sigurdsson.

50 Kronúr met speciale tekst “1 desember 1918 fullveldi Islands”

Catalogi, Krause Mishler 1901-2000, 2001-heden, en een speciaal catalogus IJsland uit 1997

3 munten van 1000 Kronúr, Tijdens een bezoek aan de Centrale Bank (waar de nationale elk portretteert 1 van de 3e eerste IJslandse presidenten. collectie te zien is) was in het verlengde van de tentoonstelling, 1. Jón Sigurdsson 1944-1952 een boekje te koop over de IJslandse productie van geld waarvan 2. Asgeir Asgeirsson 1952-1968 voor dit artikel natuurlijk gebruik is gemaakt. Dit boekje, (in 3. Kristian Eldjárn 1968-1980 het IJslands, dat is nog eens een uitdaging, maar wel met samen- 50 Kronúr uit 1968 uitgegeven vanwege 50 jaar vattingen in het Engels) is onmisbaar voor de verzamelaar die soevereiniteit 1918-1968 en het parlementsgebouw Literatuur en informatie voorbij de wereldcatalogus wil kijken en zich dus verder in de Het meest gebruikt voor het verkrijgen van een overzicht welk IJslandse muntslag wil verdiepen. Literatuur is voor vrijwel elke Bijzondere en herdenkingsmunten land welke munten heeft uitgegeven, is natuurlijk de wereldcata- verdieping van een verzameling een must. Kijkt u eens goed op logus van Krause/Mishler. Voor IJsland, dat in 1922 begon met veilingen, vaak wordt naast de verzameling ook de literatuur van het uitgeven van eigen muntgeld, bent u dan met de delen 1901- een verzamelaar opgenomen. Daar zijn beslist aanvullingen voor 2000 en 2001-heden klaar. Maar wilt u meer weten, dan zult u uw boekenkast en kennis te vinden. op zoek moeten naar specialistischer literatuur. Het verzamelen van munten geeft inzicht in de geschiedenis van een land of gebied. Allerlei gebeurtenissen kunnen leiden naar bijzondere uitgiften en zorgen ervoor dat munten er op een bepaald moment anders uit gaan zien. Wanneer de informatie achter de munten tot leven komt, dan heeft u het meeste plezier De eerste gouden IJslandse munt is uitgegeven in 1961 van uw verzameling. Wij wensen u succes op jacht naar aanvullingen voor uw verzameling in de speciaalzaken, op verzamel- Op deze munt natuurlijk de Vader des Vaderlands Jón Sigurdsson beurzen, veilingen en het Internet. en op de keerzijde het kenmerkende IJslandse wapen. John Kuin / Directeur Rietdijk veilingen bv. Rieneke Kuin-Hulshof © 2015

40 jaar onafhankelijkheid in 1974 is luister bij gezet met 2 zilveren en 1 gouden munt

De munten gedenken alle het claimen van het land door de eerste kolonisten in 874. • 500 Kronúr zilver, een vrouw leidt een rund, een manier om land te claimen. Literatuur en bronnen: • 1000 Kronúr zilver, twee kolonisten maken vuur, een manier • Opinber Gjaldmidill i 220 ár (The currency of Iceland). om land te claimen. Reykjavik : Central Bank of Iceland, 1997 ISBN 9979-9007-5-x • 10.000 Kronúr goud, de eerste kolonist Ingolfur Arnarson • Krause Mishler Standard Catalog of World Coins1901-2000 42e claimt land, door middel van een stam in de zee te gooien, te editie kijken waar die aanspoelt en volgens de legende is Reykjavik op • Krause Mishler Standard Catalog of World Coins 2001-to date die plaats door hem gesticht. 10e editie • Munten uit privé collectie Leiderschap • Wapens, vlaggen, kaartje van de betreffende Wikipedia pagina’s Met de komst van de eerste vrouwelijke president in IJsland in • Foto’s IJsland uit privé collectie van diverse IJsland bezoeken 1980, Vigdís Finnbogadóttir, zijn de 3 mannen die haar in 36 jaar • www.wikipedia.org voorgingen geëerd met elk een munt van 1000 IJslandse Kronúr. • www.ijsland-info.nl 16 FILAKRANT 2016 FILAKRANT 2016 17

Door: Arno en Jasmine Van Regenmortel Dinosaurussen

inosaurussen zijn de interesses van vele mensen, naalden van coniferen. Hij was ook de eerste met wangzakken den deze platen aanzien als Djong en oud. Ze fascineren ons door hun ontzag- zoals de Iguanodon. Men heeft Camptosaurus vaak gevonden een bedekking (daarom de wekkende grootte, hun bizarre uiterlijk en hun plots waardoor men zijn ontwikkeling heeft kunnen beschrijven, van naam), maar dat bleek later verdwijnen. Al jaren graven paleontologen beenderen juveniel tot adult. Hij werd 5-7 m lang en woog 1-2 ton. foutief. Nu is de meest gang- op. Sinds een aantal jaar kunnen we een compleet bare theorie dat deze platen beeld schetsen en in een filateliestuk afbeelden. Camarasaurus (in het alternerend en rechtopstaand Onderstaande delen zijn van één en hetzelfde vel, Nederlands ‘gekamerde hage- waren geplaatst op zijn rug. maar voor de duidelijkheid is deze in twee gesplitst dis’) is zo vernoemd naar Een hypothese is dat deze (USA 1997 3136). Beide zijn een panorama van de holtes in zijn wervels. werden gebruikt als thermo- Noord-Amerika op twee tijdstippen. Er worden ook Daardoor woog hij minder regulatie, een andere is dat hij ermee linken gelegd met de nieuwe uitgifte van België. In het zwaar. Hij is de naamgever kon ‘blozen’ als aantrekkingsmiddel tweede deel van dit artikel wordt er verder ingegaan van de familie Camarsauridae. voor partners of als afschrikmiddel op de andere dinosauruspostzegels van België (uitgifte Camarsaurus had vier even voor vijanden (zoals de iconische scène september 2015). lange achterpoten, in tegen- in Walking With Dinosaurs). Buiten stelling tot Brachiosaurus. Hij had een relatief compact lichaam de platen had hij ook een staart met 1. The World of Dinosaurs met een kleine nek en staart en een relatief grote kop. In zijn gevaarlijke stekels. Hij werd 8-9 m lang Door: Arno Van Regenmortel kop had hij grote ogen en grote neusgaten die gelokaliseerd zijn en woog 2-3 ton. bovenop zijn kop. Waarschijnlijk kon hij daardoor goed zien en ruiken en daardoor voedsel en roofdieren goed lokaliseren. Allosaurus (in het Zoals zoveel sauropoden leefde hij in kuddes. Desondanks zijn Nederlands ‘andere hagedis’) grootte en zijn groot aantal zijn er vaak bijtsporen van Allosaurus is net als Brachiosaurus en gevonden in de botten van Camarasaurus, hij was dan ook een Stegosaurus één van de type- geliefd prooidier van Allosaurus. Toen men Apatosaurus en voorbeelden van dinosaurus- Brontosaurus had ontdekt, had men nog geen kop gevonden. sen. Hij was de leeuw van het Daardoor is de kop van Camarasarus vaak foutief gebruikt Jura en het absolute toproof- De bovenzijde van dit vel geeft een scène van Colorado 150 geweest bij reconstructies van Apatosaurus en Brontosaurus. dier van de Morrison Plain. Hij miljoen jaar geleden weer. Waarschijnlijk zijn deze dinosaurussen Camarasaurus werd 10-18 m lang en woog 10-23 ton. had een 1 m lange kop met 10 opgegraven in de Dry Mesa Dinosaur Quarry en Garden Park cm lange tanden, maar met een weinig krachtige beet (minder en dus afkomstig van de gesteentelaag genaamd de ‘Morrison Brachiosaurus (in het dan een leeuw). Zijn kop kon wel enorme zijwaartse krachten Formatie’. Deze formatie bevat dinosaurussen uit het Laat-Jura Nederlands ‘armhagedis’) is weerstaan, daardoor gebruikte hij het als een bijl om hompen (meer specifiek van de etages Kimmeridigien tot Tithonien) een iconische dinosaurus. Hij vlees af te rijten van zijn prooidieren eerder dan het breken omstreeks 155-148 miljoen jaar geleden. Deze formatie strekte is de naamgever van zijn fami- van botten zoals een Tyrannosaurus. Hij had lange, drievingerige zich uit van Montana tot New Mexico, Colorado zit daar midden- lie, de Brachiosauridae. Allen voorpoten met klauwen tot 25 cm. Hij had sterke beenspieren in. Het klimaat 150 miljoen jaar geleden was beduidend warmer hadden ze grotere voorpo- waarmee hij tot 30 km per uur kon rennen. Hij joeg misschien dan vandaag, tropisch warm. Colorado was één grote vlakte, de ten dan achterpoten (daarom in groep waardoor hij enorme sauropoden als Diplodocus kon Morrison Plain. Het landschap werd gedomineerd door coniferen de naam armhagedis), het aanvallen. Hij werd gemiddeld 8,5 m lang, maar schattingen gaan (bomen rechts in het filatelistisch stuk), cycaspalmen (de varen- opperarmbeen is al 2 m lang. tot 11-12 m. Hij woog 1-2 ton. achtige linksonder) en ginkgobomen (boom links). Brachiosaurus had een zeer kleine kop in vergelijking met Ceratosaurus (in het zijn lichaam en nog kleinere Nederlands ‘gehoornde hage- hersenen. Hij had een boog dis’) is vernoemd naar de ken- die liep van zijn snuit tot aan zijn hoog voorhoofd. Hij zwiepte merkende neushoorn op zijn met zijn nek over de boomkruinen of snuit. Buiten deze neushoorn hij kon op zijn achterpoten staan om had hij net als andere thero- naar de hoogste takken te reiken. poden (vleesetende dinosau- Deze giraf van het Jura was enorm: Opisthias is een klein reptiel van een oude groep genaamd russen) een hoornachtige kam boven zijn ogen. De hoorns zijn 25 m lang, 16 m hoog en 50 ton Rhynchocephalia. Vandaag de dag is de enige levende verwant gevarieerd tussen individuen wat wijst op verschillende soorten zwaar! Hij was lang de recordhouder van Opisthias de tuatara van Nieuw-Zeeland (zie de postzegel of verschillende seksen. De functie van de neushoorn blijft onbe- van grootste en zwaarste dinosaurus, van Jersey). kend, de recentste hypothese luidt dat deze diende om rivalen te maar zijn neven Sauroposeidon en imponeren. Dan was hij waarschijnlijk fel gekleurd (niet zichtbaar Giraffatitan (zie postzegel België) en andere sauropoden zoals op deze postzegel). Ceratosaurus had net als krokodillen osteo- Supersaurus, Mamenchisaurus, Argentinosaurus en Amphicoelias dermen, botachtige schubben die dienden als harnas. Hij had zijn betere kandidaten. Giraffatitan is gevonden door een Duitser, ook een krokodilachtige staart zodat hij goed kon zwemmen. Hij maar is als onderdeel van de herstelbetalingen na WO I aan joeg waarschijnlijk op kleinere dinosaurussen en at occasioneel België gegeven. aas. Hij werd gemiddeld 6 m lang en was gemiddeld 700-850 kg zwaar. Goniopholis is een krokodilachtige van de Goniopho- De onderzijde van het vel geeft een scène van Montana 75 Camptosaurus (in het lididae familie. Hij was geen miljoen jaar geleden weer. Waarschijnlijk zijn deze dinosaurus- Nederlands ‘flexibele hage- ‘echte’ krokodil (hij behoort sen opgegraven in de gesteentelaag genaamd de ‘Two Medicine dis’) is een kleinere, oudere niet tot de Eusuchia), maar Formatie’. Deze formatie bevat dinosaurussen uit het Laat-Krijt verwant van de Iguanodon is wel een voorouder van de (meer specifiek van de etage Campanien) omstreeks 83-70 mil- (zie postzegel België en ver- hedendaagse krokodillen. Hij joen jaar geleden. Deze formatie strekte zich uit van Montana tot der in de tekst). was klein (2-4 m lang), een pak kleiner dan de latere Sarcosuchus Alberta in Canada. Het klimaat 75 miljoen jaar geleden was warm Net als de Iguanodon kon (12 m lang) en Deinosuchus (10 m lang). Goniopholis leefde en droog, Montana was een semi-woestijn. In het Krijt doken de Camptosaurus op vier poten waarschijnlijk hetzelfde als de krokodillen van nu. Goniopholis eerste bloemplanten op (zoals de lelies linksonder). stappen of op achterste poten kiplingi is vernoemd naar Kipling vanwege Kiplings bijdrage tot lopen met zijn staart als tegengewicht. Men de wetenschap. Edmontonia (in het schat dat hij tot 25 km per uur kon lopen. Nederlands ‘van Edmonton’ Camptosaurus had nog steeds vier aparte tenen Stegosaurus (in het Nederlands ‘dakhagedis’) is een welbeken- naar de vindplaats) is een in tegenstelling tot Iguanodon, wiens tenen een de dinosaurus. Het is de naamgever van de familie Stegosauridae gepanserde dinosaurus van soort ovenwant vormden. Camptosaurus zijn en de suborde Stegosauria. Kentrosaurus (zie postzegel België) de familie Nodosauridae. De duimklauw is al puntig en scherp, maar geen stekel zoals bij is een verwante van Stegosaurus. Het meest kenmerkende zijn Nodosauridae zijn anders dan Iguanodon. Camptosaurus zijn beitelvormige tanden vertoonden zijn platen. Deze zijn gemodificeerde osteodermen, botachtige de Ankylosauridae (met als veel slijtage, dit duidde erop dat hij harde planten at zoals de schubben die vastzaten aan zijn huid. Bij zijn ontdekking wer- bekendste vertegenwoordiger 18 FILAKRANT 2016

Ankylosaurus (zie postzegel België) Corythosaurus (in het Uitgiftes dinosaurussen België omdat deze geen staartsknots had- Nederlands ‘helmhage- Door: Jasmine Van Regenmortel den. Edmontonia was de grootste dis’) is een zogenaamde en de laatste vertegenwoordiger van eendensnaveldinosauriër, deze groep. Edmontonia had een meer bepaald een lid van geducht panser met vervaarlijke ste- de familie Hadrosauridae. kels en beenplaten ter verdediging Olorotitan (zie postzegel tegen roofdieren en imponering van België) is verwant en gevon- rivalen. De enorme schouderstekels zouden zijn ingezet om naar den door Pascal Godefroit de vijand te rennen en deze te spiesen. Dit pantser was pas effec- van Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. tief door zijn stabiliteit: hij had vier zuilachtige poten met brede De helm van de naam Corythosaurus verwijst naar zijn kam. voeten en uit elkaar staande tenen met hoefnagels. Edmontonia Deze kam was klein of afwezig bij de jongen en groeide pas bij was 6-7 m lang en woog 4 ton. het volwassen worden. De kam was hol en verbonden met de neus. In het begin geloofde men dat Einiosaurus (in het deze kam diende als snorkel, nu weet Nederlands ‘buffalohagedis’, men dat Corythosaurus er geluid eini is Blackfoot-indiaans) mee kon versterken om partners aan was een gehoornde dino- te trekken of om te communiceren sauriër. De specifieke naam over voedsel en roofdieren. De kam procurvicornis verwijst naar was het grootst bij mannetjes en zijn vooruitstekende hoorn. het kleinst bij juvenielen. Corythosaurus was een sociaal dier; Einiosaurus behoort tot het leefde in kuddes. Corythosaurus leefde ook samen met de Ceratopsidae (eigenlijk andere dinosaurussen zoals Centrosaurus (een verwant van Ceratopidae omdat de naamgever Einiosaurus) en Edmontonia. Daspletosaurus was de vijand van een spellingsfout maakte, maar de Corythosaurus. Hij was 9 m lang en woog 3-4 ton. Ceratopsidae is bekender) samen met de andere gehoornde dinosau- Ornithomimus (in het russen. Meer specifiek behoort hij tot Nederlands ‘vogelimita- de Centrosaurinae die gekenmerkt tor’) is de naamgever van worden door in het algemeen een de Ornitimimosauria, de korter nekschild met grote stekels erop (zoals bij Einiosaurus), struisvogeldinosauriërs. De een lange neushoorn en kortere wenkbrauwhoorns (of in het naam verwijst naar de gelij- geval van Einiosaurus, geen). Einiosaurus is net als andere cera- kenis met de struisvogel. Hij topsiërs een kuddedier. Zij stierven vaak in enorme aantallen na was gebouwd voor snelheid: een overstroming. Einiosaurus was een ceratopsiër van gemid- slanke bouw, holle botten, delde grootte: hij was 4,5 m lang en woog 1,3 ton. lange en sterke drietenige achterpoten, een lange nek, een lange en platte kop met een tandeloze snavel, hersenen geprogram- Daspletosaurus (in het meerd voor locomotie en een stijve staart als evenwicht en Nederlands ‘afgrijselijke hage- roer. Momenteel denkt men zelfs dat Ornithomimus veren dis’) is het oudere broertje bezat. Ornithomimus was een omnivoor en at vanalles: insecten, van Tyrannosaurus rex (som- wormen, kleine reptielen en zoogdieren, eieren, vruchten, zaden migen stellen zelfs zijn voor- en bladeren. Ornithomimus had ook grote ogen waardoor men ouder). Hij had korte achter- denkt dat hij nachtactief was. Een verwant van Ornithomimus, poten (korter dan bij andere Dromiceiomimus, wordt nu aanzien als behorende tot dezelfde tyrannosauriërs), een grote soort. Ornithomimus was 3,5 m lang en woog 130-160 kg. kop met een stompe snuit en een zware, gedrongen bouw. Parasaurolophus (in het Zijn achterpoten waren eer- Nederlands ‘naast gekamde der voor kracht gebouwd dan hagedis’, een verwijzing naar voor snelheid. Mogelijk was een verwant Saurolophus) is deze bouw om ceratopsiërs zoals Einiosaurus aan te vallen. net als Corythosaurus een Mogelijk joeg hij in groep, er is geen eensgezindheid hierover. Hij eendensnaveldinosauriër van leefde in hetzelfde tijdperk als Gorgosaurus (een andere tyran- de Hadrosauridae. De term nosauriër) en mogelijk ondervond Daspletosaurus competitie eendensnaveldinosauriër verwijst naar de vorm van de snuit. van Gorgosaurus. Mogelijk joegen deze twee tyrannosauriërs Parasaurolophus had net als de andere hadrosauriërs een batte- op andere prooidieren of waren ze geografisch anders verspreid rij van duizenden tanden. Hij gebruikte die om een kauwachtige zodat ze gelijktijdig konden bestaan. Daspletosaurus was 8-9 m beweging te maken en zo planten te vermalen. Parasaurolophus lang en woog 2-4 ton. had net als Corythosaurus een kam (en wat voor één: 1,8 m lang!) met dezelfde functies. Wetenschappers hebben het geluid Op 7 september 2015 komt er eindelijk nog eens een nieuwe Palaeosaniwa (in het ervan gereconstrueerd, het lijkt op een misthoorn. Men denkt uitgifte van dinosaurussen (geduchte dino’s) uit. Van de tien Nederlands ‘oude Saniwa’, dat er een huidflap was tussen de kam en de kop, deze was ‘geduchte dino’s’ zijn er zes soorten en/of familieleden reeds aan verwijzend naar een soort waarschijnlijk fel gekleurd en was een extra manier om indruk bod gekomen aan de hand van de twee scènes uit de Verenigde die later leefde) is een varaan- te maken op partners. Parasaurolophus was 12 m lang en 3 ton Staten. Hieronder volgen de vier anderen. achtig reptiel. Net als de zwaar. Kenmerken Geduchte dino’s Komodovaraan had hij dolk- Zelfklevend boekje: a. Giraffatitan; b. Torvosaurus, c. Olorotitan, achtige tanden met een zaag- d. Deinonychus, e. Aurornis, f. Ankylosaurus, g. Einiosaurus, h. rand. Hij joeg op kleine dieren, misschien zelfs baby dino- Pteranodon, i. Iguanodon, j. Kentrosaurus (soms Belgische link) sauriërs. Hij was 1,5-1,8 m lang en één van de grootste Creatie: Conz (striptekenaar, illustrator en cartoonist, dino-fan) landreptielen van het Mesozoïcum. Lay-out: Myriame Voz Uitgiftdatum: 07 september 2015 (nr. 14)

Torvosaurus gurneyi (in het Nederlands ‘woeste hagedis’, gurneyi verwijst naar James Gurney, de schrijver van Dinotopia) is volgens de toe- lichting een familielid van de Tyrannosaurus rex. Maar is dit zo? Torvosaurus is onderdeel van de Megalosauridae. Meer zelfs, hij wordt aanzien als de zustersoort van de Megalosaurus, de naamgever van de familie. Hij was een leeftijdsgenoot en directe concurrent van onder andere de Allosaurus (en andere kleinere theropoden uit het Jura). Een theropode met een gelijkaardige naam, de Tarbosaurus, komt uit de familie van de Tyrannosauridae, waarvan de T-rex of Tyrannosaurus rex de bekendste is. Dus T-rex en Tarbosaurus zijn familie van elkaar, Torvosaurus niet… Torvosaurus gurneyi is gevonden in Portugal door de Belgische paleontoloog Christophe Hendrickx. In ieder geval mogen we nog eens trots zijn dat er een dinosaurusuitgifte uitkomt. FILAKRANT 2016 19

Pteranodon (in het bevat zowel eigenschappen van dinosauriërs evenals van vogels. Bronvermelding Nederlands ‘vleugel-zonder- Archaopteryx (145 miljoen jaar geleden uitgestorven) is de zoge- • Ben (museum educator Washington, DC area) op Blog WordPress. tand’, verwijzend naar zijn tan- zegde eerste gevederde primitieve oervogel. De term ‘oervogel’ com (2012) On the colonial legacy of fossil collections. Geraadpleegd deloze bek) is een vliegend is ongelukkig gekozen omdat Archaeopteryx (in het Nederlands 15 juli 2015, van http://extinctmonsters.net/tag/giraffatitan/ reptiel (zie het vorig artikel ‘oude vleugel’) de eerste vogelachtige was die gevonden werd • Bpost. (2015). Technische details ‘Geduchte dino’s getekend door over roofvogels) en is tech- (1861, Duitsland) en niet per definitie de oudste vogel is. Volgens Conz‘ nisch gezien geen dinosaurus. de meest recente wetenschap is Aurornis de vroegste vertegen- • Colagrande, J., & Felder, L. (2001). In het spoor van de dinosauriërs. Maar van waar komt nu de woordiger van de vogels (daarom zijn naam ‘dageraad’). Amsterdam: Time-Life Boeken. verwarring dat Pteranodon een vliegende dinosaurus zou zijn? In • Dixon, D. (2001). Corona Gidsen: Vleesetende Dinoauriërs - Een 18de en 19de eeuw dacht men lang dat Pterosauria de voorouders Deinonychus (in het Nederlands ‘vreselijke klauw’, verwij- fascinerende blik in de wereld van de vleesetende dinosauriërs die waren van de zoogdieren, vogels en reptielen. zend naar zijn kromme klauw ooit de aarde bevolkten. Harmelen/Antwerpen: Corona. Eerst (ca. 1800) dacht men dat de Pterosauria zoogdieren waren aan de tweede teen van zo’n • Godefroit, P., Cau A., Dong-Yu H., Escuillié F., Wenhao W. & Dyke zoals de vleermuis (door hun uitzicht en indicatie dat ze onderste- 15 cm lang) was een snelle, G. (2013). A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early boven sliepen). Daarna dacht men dat het vogels waren. Buiten dat intelligente en warmbloedige phylogenetic history of birds. Nature. DOI:10.1038/nature12168. Pterosauria en vogels kunnen vliegen, hebben ze niet echt een link predator. Hij is het bewijs van • Godefroit, P.; Bolotsky, Y.; Alifanov, V. (2003). A remarkable hollow- met vogels. De verwarring was helemaal compleet met het vinden de theorie dat vogels geëvo- crested hadrosaur from Russia: an Asian origin for lambeosaurines. van een fossiel van Sordes (een verwant van Rhamphorhynchus) lueerd waren uit theropode Comptes Rendus Palevol 2 (2): 143–151. doi:10.1016/S1631- met haarbedekking in 1971. Onderzoek van Pterosauria skelet- dinosaurussen. Men dacht 0683(03)00017-4. ten geeft echter nu aan dat ze zich zeer ver (evolutionair) van de namelijk dat dinosaurussen • Haines, T. (2000). Op stap met dinosauriërs. Antwerpen: Standaard vogels en zoogdieren bevinden. koudbloedig, traag en dom waren zoals reptielen. De bevindin- Uitgeverij. Ze bevinden zich dichter bij gen van John Ostroms (Amerikaanse paleontoloog) van onder • Hendrickx C, Mateus O (2014) Torvosaurus gurneyi n. sp., the Largest de reptielen, met de bemer- andere de warmbloedigheid van Deinonychus in 1969 zorgde Terrestrial Predator from Europe, and a Proposed Terminology king dat zij toch een aantal daarom voor opschudding. Deinonychus was echter al gekend of the Maxilla Anatomy in Nonavian Theropods. PLoS ONE 9(3): reptielachtige kenmerken mis- sinds 1931, ontdekt door Barnum Brown (Amerikaans paleon- e88905. doi:10.1371/journal.pone.0088905 Geraadpleegd 15 juli sen (zoals de haarbedekking bij toloog en ontdekker van T-rex). Daarnaast is Deinonychus een 2015, van http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/jour- Sordes). Er zijn wel Pterosaria veel onderzochte dinosaurus die waarschijnlijk in groep leefde. nal.pone.0088905 met schubben gevonden. De Hij was ongeveer zo groot als een mens (ca. 2 m). • Hendrickx, C. (2015). Christophe Hendrickx, Palaeontologist curricu- ‘vliegende dinosaurussen’ kunnen dus beter ‘vliegende reptielen’ lum vitae. Geraadpleegd 15 juli 2015, van https://sites.google.com/ genoemd worden. Ze zijn eerder een reptiel, maar zonder een Velen zeggen dat het logo van site/hendrickxchristophe/curriculumvitae evolutionaire band met de krokodil. Pterosauria hebben nu geen het Koninklijk Belgisch Instituut • Malam, J., & Parker, S. (2002). Dinosaurussen en andere prehisto- levende vertegenwoordiging meer. De vogel wordt gezien als de voor Natuurwetenschappen rische dieren. Parragon. enige levende vertegenwoordiger van de dinosaurussen. de laatste uitgifte over dino- • OBP/COB (2011). Officiële Postzegelcatalogus België editie 56. saurussen van dit land is. Het Edegem: Belgische Beroepskamer van Postzegelverzamelaars vzw Aurornis (in het Nederlands logo stelt een Iguanodon voor geprint door Masterprint. ‘dageraadvogel’) is voor het die is uitgegeven op 28 mei • Palmer, D., & Barrett, P. (2009). Evolution: The story of life. Londen: eerst in een publicatie ver- 1966 (cataloognummer 1374). Mitchell Beazler in association with Natural History Museum. schenen in 2013. Deze publi- Een Iguanodon als logo van het museum is niet toevallig. In 1878 • Parker, S. (2005). De Complete Gids over... Dinosauriërs. Utrecht: catie en vondst te China zijn er een dertigtal complete Iguanodonskeletten gevonden in Veltman uitgevers. is toe te wijzen aan Pascal de kolenmijn van Bernissart (Henegouwen, België). Deze worden • van den Bosch, J. (2015). PostBeeld Blog: Belgian Dinosaurs? Godefroit, verbonden aan door het museum tentoongesteld. Geraadpleegd 15 juli 2015, van http://freestampmagazine. Koninklijk Belgisch Instituut com/2015/02/24/belgian-dinosaurs/ voor Natuurwetenschappen. Naar mijn mening hoort de • Wikipedia. (2015). Geraadpleegd 15 juli 2015, van www. Aurornis is een ‘oervogel’ en uitgifte van 2002 ook thuis in en.wikipedia.org en https://nl.wikipedia.org tijdsgenoot van Archaeopteryx (Laat-Jura). Vroeger linkte men het rijtje. Piet Vanhuyse (toen de Pterosauria (als vliegende voorloper van de vogels, wat 10 jaar ) zag zijn getekende dus fout is) zoals de Pterosaurus op zijn beurt (foutief) aan de dinosaurus op 9 februari 2002 Archaeopteryx. Richard Owen (1804 –1892) was tegen de evo- op postzegel uitkomen. Hij was Afbeeldingen van lutietheorie van Darwin. Hij beschreef uitvoerig Archaeopteryx namelijk de winnaar van de • http://www.paleophilatelie.eu/year/current.html als vogel zodat deze niet zou worden gezien als de missing link kinderwedstrijd ‘Belgica 2001’ • http://www.paleophilatelie.eu/description/stamps/usa_1997.html (bewijs van de evolutietheorie van Darwin). Owen is trouwens de (cataloognummer 3056). Er kan gediscussieerd worden over de • http://freestampmagazine.com/2015/02/24/belgian-dinosaurs/ bedenker van de naam Dinosauria (dinosauriërs). Archaeopteryx soort die hij getekend heeft, maar een dinosaurus is het al zeker. • http://colnect.com/nl/

SamenwerkingsVerband Maandblad Filatelie Filatelie geheel vernieuwd! ellicht kent u ons nog niet. Sinds 1 januari 2015 zijn de Filatelistenvereniging p het moment dat u deze Filakrant op de Eindejaarsbeurs in handen krijgt, is Wde Globe en I.V. Philatelica samen gegaan onder de nieuwe naam: Omaandblad Filatelie -het enige onafhankelijk postzegel vakblad dat 11x per SamenwerkingsVerband Filatelie, kortweg SVF. jaar verschijnt- geheel vernieuwd.

De aangesloten verenigingen kunnen hun leden Het januarinummer 2016 is net gedrukt, en gemaakt, doordat papierkwaliteit en de kwali- een abonnement aanbieden, dat geheel op hiermee sluiten we een periode van grote teit van de afbeeldingen enorm verbeterd zijn. maatwerk berust: bijna alles is mogelijk en SVF verandering af. Maandblad Filatelie, dat 11x per jaar verschijnt, koopt wereldwijd nieuwe uitgaven en thema’s We hopen uiteraard dat u, met ons, ook tevre- heeft de mogelijkheid om u op de hoogte te in, gebaseerd op alle individuele abonnementen. den hiermee bent en dat het maandblad in zijn houden van alle landelijke en ook lokale beur- Een paar andere zaken die ook uitsluitend open- huidige vorm kunt waarderen. zen die er in het land georganiseerd worden, staan voor leden van onze verenigingen zijn de Voor wie het wellicht al even zonder Filatelie alsmede belangrijke internationale evenemen- maandelijkse internetveiling (www.svfveiling.nl) heeft moeten stellen, geef ik u even in vogel- ten. Wij zijn een organisatie waarbij nu 57 zelfstan- en de halfjaarlijkse grote veiling in Velp. vlucht de veranderingen aan die de laatste De inhoud van iedere editie strekt zich uit van dige verenigingen zijn aangesloten. Zij worden jaren zijn doorgevoerd, tot en met de afsluiting algemeen tot sterk gespecialiseerd en van op vele terreinen gefaciliteerd. SVF verzorgt Bovendien zijn de leden ook van harte welkom daarvan met het verschijnen van het januari- posthistorisch tot thematisch voor hen o.a. de centrale ledenadministratie op bijeenkomsten van zusterverenigingen in nummer. De in 2013 aangetreden hoofdre- In de loop van een jaar passeren heel veel ten behoeve van het Maandblad Filatelie en de het land. dacteur, René Hillesum, heeft in de loop der zaken de revue en zo wordt u niet alleen op KNBF, zodat verenigingen hun mutaties slechts jaren vele kleinere aanpassingen doorgevoerd. de hoogte gehouden van nieuwe activiteiten, naar één “loket” hoeven te sturen, vanwaar Voor de besturen van verenigingen hebben De grote verandering kwam in januari 2015 maar ook uitgebreid geïnformeerd over allerlei alles geregeld wordt. wij een collectieve verzekering afgesloten aan- toe het blad door onze vaste vormgever Fake zaken in de wereld van de filatelie. gaande de bestuurdersaansprakelijkheid. Ook Booij geheel gerestyled werd. Daarnaast kunnen de verenigingen gebruik het verzekeren van uw eigen rondzendverkeer De laatste aanpassingen van de restyling vind u Heeft u nog geen abonnement op Filatelie? maken van het centrale rondzendverkeer. en middelen kan tegen een concurrerende in het januarinummer 2016 terug. Elders in deze krant leest u hoe u dat kunt wor- Ruim 30.000 boekjes zijn er jaarlijks beschik- premie via SVF. Gelijktijdig wordt vanaf 2016 het blad gedrukt den. Als nieuwe abonnee ontvangt u bovendien baar voor onze verenigingen die daarmee een bij Drukkerij Verloop in Alblasserdam. Hiermee de eerste 3 nummers gratis. gevarieerd aanbod aan zegels aan hun leden Is uw vereniging niet aangesloten bij SVF en hebben we dan een enorme kwaliteitsslag Hans Kraaibeek, voorzitter kunnen aanbieden. Zowel landen als motief zijn heeft u behoefte aan ondersteuning voor bij- beschikbaar, voor zowel de gewone als voor de voorbeeld rondzendverkeer, nieuwtjesdienst of gespecialiseerde verzamelaar, er is voor elk wat wilt u eens over andere zaken met ons praten? wils. Bovendien kunnen ook postwaardestukken Kijk op: www.svfilatelie.nl worden aangevraagd. Een andere grote dienst is U kunt ook contact met ons opnemen via: de Nieuwtjesdienst. [email protected] 20 FILAKRANT 2016 Ahvenanmaa - Åland

Dankzij de gunstige ligging heeft deze eilanden groep een grote aantrekkingskracht op de hedendaagse toerist die bij het woord cruise onmiddellijk al aan het pakken slaat.

Afbeelding 4. De passagiers ferry Isabella. Een van de ferry’s die de toeristen naar Åland vervoeren Het wapen van Åland op De Ålandse vlag Afbeelding 3a. Het fort Bomarsund in betere tijden een Fins zegel uit 1942 Door dat het een eilandenrijk gebied is kunnen de watersport In 1856 na de Krimoorlog werden de eilanden een militair vrij liefhebbers alsmede de natuurvorsers hun hartje ophalen. Echter en van de jongste loten aan de Scandinavische gebied. Echter tijdens de Eerste Wereldoorlog braken de Russen ook cultureel is er van alles te zien en te beleven, zoals het al Efilatelistische boom is een groep eilanden tussen deze overeenkomst en werden er weer forten op de eilanden eerder genoemde post- c.q. douanekantoor. Vergeet echter ook Finland en Zweden. Deze groep bestaat uit meer dan gebouwd. niet het kasteel “Kastelholm” te bezoeken, of het scheepvaart- 20.000 eilanden, eilandjes en uit zee oprijzende grote Tsaar Alexander I gaf niet alleen opdracht tot het bouwen van museum, de viermaster “Pommeren, het Ålandmuseum, de en kleine rotsblokken. “Slechts” 6800 hiervan hebben een vesting op de eilanden maar ook voor het postkantoor in optische telegraaf van Signilskår en de diverse oude kerken met het predicaat eiland verdiend. Met een totale opper- Eckerö dat tevens dienst deed als douanekantoor. Dit gecom- als hoogtepunt de St. Olofskerk van Jomala.. Andere bronnen vlakte van net iets minder dan 1500 km² en gesitueerd bineerde posten douanekantoor werd gebouwd door de van inkomsten waren en zijn uiteraard de scheepvaart (met ± 30 in het zuidelijke deel van de Botnische golf tussen beroemde Duitse architect J. Engel. Dezelfde bouwer van diverse % van de arbeidsplaatsen), visserij, handel en de landbouw. Dit Zweden en Finland heeft het een strategische ligging. grote gebouwen in Helsinki. laatste wederom dankzij het gunstige klimaat t.o.v. Finland. De Het geheel heet Ahvenanmaa althans in het Fins. De gemiddelde temperatuur op de eilanden bedraagt ongeveer 5° C. meest gangbare en gebruikte naam is de Zweedse De postroute die Zweden en Finland verbond liep via Åland. Hierdoor groeien er bijvoorbeeld de tomaten en appels sneller benaming, namelijk Åland. Van deze 6800 eilanden deze route, die al sinds lange tijd in gebruik was en een offici- en beter dan in Finland. zijn er niet meer dan een stuk of honderd bewoond. ële postroute werd in 1638, liep van Stockholm naar Åbo. De Het grootste eiland heet Åland gevolgde route was als volgt: Stockholm, Väddö, Grisslehamn, Afbeelding 5. Kasteel “Kastelholm” via Signilkär naar Eckerö. Vandaar uit naar Emkarby, Finby naar was het kasteel van de Deense Vargata op het eiland Vårdö dan door naar Kumling. Van daar via Koningin Margareta. Zij was de Brändö naar Söderby. Hier vandaan stak men over naar Tuomois drijvende kracht achter de Unie op het Finse vasteland en dan door Åbo. Van deze route werd van Kalmar, de vereniging van niet alleen in de zomer maar ook in de strenge noordelijke Noorwegen Zweden en Dene- winters gebruikt gemaakt. In de wintertijd werd er zelfs in barre marken. Deze Unie werd in 1397 Afbeelding 2. 50 jaar zelf omstandigheden alles aan gedaan om de post via deze route te in het Zweedse Kalmar opgericht bestuur op Åland -1922/1972. vervoeren. Als de wateren tussen Zweden en Finland bevroren waren werden er zelfs zogenoemde ijsboten (Isbåt) ingezet om Hoewel de Finse Markka het betaalmiddel was, en dat men er de post te vervoeren. Deze ijsboten waren roei- of zeilbootjes heden ten dage uiteraard met Euro’s terecht kan, en het een die voorzien werden van glijders om als een soort van slee Afbeelding 6. De viermaster onlosmakelijk geheel vormt met Finland is deze ruim 1500 km² over de bevroren wateren getrokken te worden. In deze barre “Pommeren” en het wapen van grote provincie een voornamelijk Zweedstalig gebied met een omstandigheden heeft menig persoon het leven gelaten. Mariehamn op een Fins zegel autonome vorm van zelfbestuur. Zo zijn dus ook alle plaats- uit 1961 ter gelegenheid van het namen in het Zweeds gesteld. De hoofdstad, tevens provin- eeuwfeest van deze stad. ciehoofdplaats, heet Maarianhamim op z’n Fins, maar gewoon Mariehamn in het Zweeds. De stad werd in 1861 gesticht en vernoemd naar de vrouw van Tsaar Alexander II die Maria heette. Verreweg de meeste van de 25.000 eilandbewoners wonen in of pal bij deze plaats. Deze eilanden die vroeger een strategisch tussenstation waren voor de oorlogs- en handelsschepen van o.a. de Vikingen maar Afbeelding 3b + c. Een Fins en een Zweeds zegel waarop later ook een logische verbinding voor de postroute tussen afgebeeld deze bootjes die meestal voortgetrokken werden Zweden en Finland vormden, hebben een turbulente geschiede- door een 5 of 6-tal mannen. Afbeelding 7. De optische nis achter de rug. Hierbij waren ze soms als een speelbal tus- telegraaf van Signilskår. sen de diverse (groot)machten die in dit gebied hun (handels) Elk jaar wordt deze postroute in juni herdacht en wel door het belangen wilden vestigen, uitbreiden en/of behouden. Hoewel houden van een roeiwedstrijd tussen de Ålanders en de bewo- de eilanden pakweg 6000 jaar terug al bewoond werden door ners van de Zweedse streek Roslagen waar Grisselehamn ligt. varende en vissende stammen werden ze later door de Vikingen herontdekt en gebruikt als woon- en rustplaats. Zoals gezegd waren de meeste inwoners van de eilanden van oorsprong Zweden. Zij hebben dan ook jarenlang geijverd voor aansluiting bij Zweden. Toen tegen het einde van de Eerste Afbeelding 3. Wereldoorlog de onafhankelijkheid gloorde wilden de meeste Een gereconstrueerde woonplaats inwoners alsnog los van Rusland en aansluiting bij Zweden. van de vroegere bewoners van het Nadat de Finnen na de Russische revolutie de onafhankelijkheid Ålandse Långbergsöda (Saltvik) daadwerkelijk hadden uitgeroepen, kwam er een beweging op te zien in het openluchtmuseum gang die het doel nastreefde om de Åland eilanden bij Zweden aldaar. te voegen De Finnen waren het daar echter in het geheel niet mee eens. De eilanden hadden hun strategische waarde bewezen In de latere geschiedenis waren de Zweden en de Finnen de twee en dit zomaar inleveren aan de Zweedse rivaal dat kon men niet. grootste belanghebbenden in deze omgeving. Tussen deze twee Ondanks een volksvergadering waarbij het overgrote gedeelte Afbeelding 8. Een postzegelboekje uitgegeven ter gelegenheid van de landen heeft er dan ook een lange tijd onenigheid bestaan over van de inwoners voor deze Zweedse hereniging hadden gekozen postzegel tentoonstelling “Mare Balticum” in 1995. Afgebeeld zijn het eigendomsrecht van deze wonderschone eilanden. Zoals dreigde er een gewapend conflict tussen Finland en Zweden. In enkele typen boten waarmee de Ålanders in vroeger tijden handel Denemarken vroeger grote gedeelten van Zweden als eigendom deze periode waren er Russische, Zweedse, Finse en uiteindelijk dreven met de omliggende landen. beschouwde en bezet had, hield Zweden jarenlang Finland met ook nog Duitse troepen op de eilanden te vinden. Als we dan de Åland eilanden bezet, sterker nog de Zweden beschouwden ook nog weten dat de Finse troepen in twee kampen verdeeld Finland als een Zweedse provincie genaamd Turku (1635). waren, kunnen we begrijpen dat dit roerige jaren waren. Om verder bloedvergieten te voorkomen werd het probleem aan de Echter na de Russisch - Zweedse oorlog van 1808-1809 ver- Volkerenbond voorgelegd. loor Zweden het gehele Finse gebied inclusief de eilanden aan Deze besloot uiteindelijk in 1921 dat de Åland eilanden aan de Russische Tsaar Alexander I. Dit werd geregeld tijdens de Finland moesten worden toegewezen echter met de toezegging vredesbesprekingen in 1809 te Hamina of Fredrikshamn. In 1832 dat de eilanden een grote mate van zelfstandigheid zouden krij- begonnen de Russen met het bouwen van het fort Bomarsund. gen. Dit alles werd bekrachtigd op 9 juni 1922 tijdens de bijeen- Toen de Krimoorlog los barstte zonden in 1854 de Britten en de komst van het parlement. Uiteindelijk kregen de eilanden eigen Afbeelding 9. De landbouw waaronder uitgestrekte vruchtboom- Fransen een gewapende vloot om het gebied rond St. Petersburg wetten en in 1954 een eigen vlag. Niet alleen civiele maar ook de gaarden -hier een appel boomgaard en een augurken/komkommer aan te vallen. belastingwetten wijken af van de Finse. Dat o.a. ook de toeristen plukkende dame- heeft dankzij het gunstige klimaat een bloeiend Tussen 13 en 16 augustus van dat jaar verwoestten de vernieti- industrie daar tegenwoordig nog groot voordeel aan heeft, denk bestaan. gende bombardementen van af de gezamenlijke vloot het pas half o.a. aan het speciale BTW tarief dat op de eilanden geldt, hoeft afgebouwde fort compleet. geen nadere uitleg. FILAKRANT 2016 21

Dat de autonome status van de eilanden uiteindelijk resulteerde Zoals eerder vermeld werd Marienhamn, de hoofdstad van de vende collectie op te zetten of simpelweg de hoofdnummers te in het uitgeven van eigen postzegels heeft de financiële status eilandengroep in 1861 gebouwd en vernoemd naar de vrouw van gaan verzamelen . De Ålandse posterijen hebben een gematigd van Åland ook economisch gezien geen windeieren gelegd. Deze de Russische Tsaar. In 2011 werd het 150 jarige jubileum luister uitgiftebeleid met een goede service op het gebied van infor- eerste zegels zagen het daglicht op 1 maart 1984. De eerste serie bij gezet door o.a. het uitgeven van een speciaal souvenir velletje matieverstrekking en een abonnement op deze zegels is geen omvatte een set van zes zegels met afbeeldingen van een zeilboot met een afbeelding van de dame in kwestie. kostbare zaak. Ook op het gebied van de klassieke filatelie is er zoals in gebruik bij de vissers van Eckerö, een landkaart met de met betrekking tot Åland nog genoeg te vinden. eilanden en een afbeelding van het zegel van de Heilige Olaf, Olof of “Olav den Hellige” zoals de Denen hem noemden. Deze Olof was een Noorse koning die, gevlucht voor de Denen, een tijdlang zijn heil in Rusland, Finland en op de eilanden heeft gezocht. Hij werd door de Zweedse Koning en de eilandbewoners gesteund in zijn strijd tegen de Deense Koning Knut de Grote. Tijdens de slag om Stiklestad op 29 juli 1030 verloor Olof het leven. Heden ten dage is deze Olof de patroonheilige van de Ålandeilanden. Hij ligt echter begraven in de Nidarosdom te Trondheim, Noorwegen. In 1995 werd er ter herinnering aan deze St. Olaf nog een joint-venture zegel uitgegeven samen met de Føroyar-eilanden. Meer informatie over de “eigen” zegels en poststukken van Åland kunt U verkrijgen bij: Åland Post LTD - Stamps, P.O. Box 1100, Afbeelding 12. (Maximiliane Wilhelmina Augusta Sophie Marie AX-22111 Mariehamn, ÅLAND - FINLAND van Hessen-Darmstadt en na haar huwelijk Marie Alexandrovna Internet: http//www.posten.ax - E-mail: [email protected] (1824-1880) was de jongste dochter van groothertog Lodewijk II van Hessen-Darmstadt en Wilhelmina Louise van Baden)

Heden ten dage is Zweeds nog steeds de meest gesproken taal. Op dit moment (telling van eind 2014) wonen er bijna 29.000 Afbeelding 10. De beide zegels van Åland en de Føroyar ter ere mensen op de eilanden. De mensen die naar de eilanden ver- van St. Olof. Hij leefde van 995 - 1030 en was huizen zijn meestal Finnen en Zweden, maar ook uit andere koning van Noorwegen van 1016 - 1028. Europese landen is er belangstelling om daar te wonen. Van alle inwoners hebben niet meer dan 5% het Fins als moedertaal. Op 1 januari 1993 kregen de eilanden nog meer zeggenschap U ziet de geschiedenis van deze eilandengroep is een bewogen over hun eilanden en werd o.a. de onafhankelijke Ålandse postgeschiedenis waarvan veel terug te vinden is op hun mooie postdienst een feit. zegels en vaak prachtig geïllustreerde postwaardestukken. Ook de vele voor- en meelopers van Finland en Zweden geven een extra dimensie aan een verzameling van zegels en posthistorie van dit gebied. Een extra leuke uitdaging is het verzamelen van Finse zegels gebruikt op Åland en ontwaard met een stempel gebruikt door een Ålands postkantoor.

Afbeelding 13. Een aantal Finse zegels met een Ålands poststempel.

Afbeelding 11. Een FDC met het herinneringsvelletje dat uitgegeven De combinatie van de diverse betrokken landen biedt diverse werd op 1 maart ter herinnering aan deze gebeurtenis. leuke invalshoeken om een serieuze en eventueel een diepgra-

Nederlandse Filatelistenvereniging ‘Skandinavie’ e NFVS is een speciaal vereniging voor de verza- De sociëteit ligt drie minuten lopen van het station Amersfoort Bent u geïnteresseerd of wilt u meer informatie? Neemt u dan Dmelaars van de Scandinavische landen, al hante- en is gemakkelijk met de auto te bereiken. Voor de leden is er contact op met de P.R. Commissaris H. Burgman, Tel 020-632 ren wij dit begrip ruim zoals u hieronder kunt ontdek- tegen een geringe vergoeding parkeergelegenheid geregeld!! 9018, E-mail: [email protected] of de secretaris Chr. ken. U hoeft geen specialist te zijn om lid te worden, Ons, in full colour, uitgebrachte kwartaalblad “Het Noorderlicht Hertel, Tel 036-534 4650, E-mail: [email protected] ook beginners zijn van harte welkom om te ontdekken brengt u telkens weer een keur van filatelistische artikelen met dat met een lidmaatschap de belangstelling voor en de een Scandinavische inslag. Hiermee wordt u geïnformeerd over kennis op dit gebied alle kans hebben om te groeien. veel filatelistische en postale bijzonderheden van de landen Denemarken met Groenland, Faeröer en Deens West Indië, Scandinavië is van oudsher rijk aan vertellers. Ook de post- Finland met Åland en andere gebieden, IJsland, Noorwegen, en zegels en poststukken vertellen. Ze vertellen over de mensen Zweden, allemaal landen met een exotische vleug. Verder vindt u in het hoge noorden. Hun cultuur, natuur, communicatie en hier besprekingen van nieuwe boeken en catalogi waarvan som- hun geschiedenis. De zegels zijn vaak staaltjes van de typisch migen met korting aangeschaft kunnen worden. Ook op onze Scandinavische graveerkunst. Ze brengen de opmerkzame verza- bijeenkomsten staan de Scandinavische landen in de schijnwer- melaar zelfs op het spoor van het ontstaan en de toepassing van per. Ons rondzendverkeer, met zegels en poststukken, beperkt zijn eigen pronkstukken. De Nederlandse Filatelistenvereniging zich tot deze landen, en is daarmee bijzonder interessant voor de ‘Skandinavie’ (NFVS) maakt deze pracht toegankelijk voor verzamelaars van voornoemde gebieden. Nederlandstaligen Als lid heeft u de mogelijkheid om boeken en catalogi met fikse De bijeenkomsten bieden u de kans informatie en materiaal kortingen te bestellen. Soms is de korting op één catalogus al onderling uit te wisselen. Niet alleen doorgewinterde specialisten gelijk aan de jaarcontributie. voelen zich er thuis, maar zeer zeker ook beginnende en thema- De NFVS telt bijna 300 leden waarvan pakweg 20 buiten tische verzamelaars. Nederland. Al deze leden beoefenen de filatelie, met een Tevens vindt u er nieuwe en tweedehands boeken en tijdschrif- Scandinavisch trekje, op hun eigen wijze. De een verzamelt ten. Ook is er een veiling met vele, vele kavels. Om uw natje en een land of gebied de ander een periode of een gebeurtenis en uw hapje hoeft u zich geen zorgen te maken. Dezen zijn tegen weer een ander ‘doet’ een Scandinavisch thema of motief. Ook een schappelijke prijs aan de bar te verkrijgen. de vele (bij)-gebieden, zoals stempels, post(waarde)stukken en Cinderella’s hebben ieder hun eigen verzamelaars. Uiteraard wordt het contact onderling om te ruilen, te kopen en verkopen, elkaar bij te praten en om nieuwtjes uit te wisselen, Het verenigingsjaar loopt van 1 januari tot en met 31 december uitgebreid gebezigd. Aardig is te vermelden dat er steevast een en de NFVS kent geen inschrijfgeld. De contributie bedraagt voor vast groepje Belgische leden aanwezig is op de bijeenkomst. De binnenlandse leden € 30,-. Uiteraard bent u ook welkom op www.nfvskandinavie.com of bijeenkomsten worden gehouden in Sociëteit AMICITIA. Prins De vereniging is opgericht op 7 maart 1964 en we hebben ons 50 kom eens lang op een van onze bijeenkomsten. In het laatste Hendriklaan 15, 3818 HK Amersfoort. jarig jubileum op gepaste wijze gevierd in 2014. geval even bij de hr. H. Burgman aangeven dat u langs wilt komen. 22 FILAKRANT 2016 VINCENNES PHILATELIE FRANCE – ANDORRA – MONACO –FDC – ONU COLONIES FRANCAISES – TERRITOIRES D’OURTE-MER HISTOIRE POSTALE – ABONNEMENTS

74/76. Avenue de Paris – 094300 VINCENNES Tel: 01/43.28.67.61 – Fax: 01/43.65.29.43 [email protected] – www.vincphil.fr

Maandelijkse veilingen van o.a. postzegels - munten - ansichtkaarten en diverse verzamelingen. Tevens dagelijkse inkoop van verzamelingen en het adres voor het verkopen van uw oude gouden en zilveren sieraden en munten. www.devoorstraat.nl

Ook maandelijkse vele aanbiedingen in onze webwinkel. www.devoorstraat-winkel.nl

Altijd 10% korting op uw albums - losse supplementen - catalogi en verder postzegels-, en muntbenodigheden in de winkel van het veilinghuis, dagelijks geopend ma-za. tot 16.00 uur.

Nieuw is onze ansichtkaarten winkel op internet. www.oldpostcards4you.nl

Postzegelhandel LUC VANSTEENKISTE

Rodenbachstraat 42, 8770 Ingelmunster, België, GSM: ++32 475 78 43 48 België XX / X / ◙. mail: [email protected] Postzegels en Brieven. Uitzoeken kilowaar Frankrijk en België Diverse loten / partijtjes Duo-stamps en PAP’s Ook inkoop plakwaarden (nominaal) België en betere partijen.

Onze Beursagenda voor 2016: Filateliebeurs in Loosdrecht (NL) Brievenbeurs Gouda (NL) Antwerpfila in Antwerpen (B) Vismijn in Nieuwpoort (B) Hollandfila te Barneveld (NL) Antwerpfila in Antwerpen (B) Postex in Apeldoorn (NL) Eindejaarsbeurs te Barneveld (NL) FILAKRANT 2016 23 De strijd tegen het water

oor het afsmelten van reusachtige landijskap- Omstreeks 1350 na Chr. was de bedijking van de grote rivieren liet een corrupt dijkbestuur toe dat bij dijkherstel riet in de dijk Dpen steeg de zeespiegel in het geologisch tijdvak voltooid. Alleen de Nederrijn-Lek, Gelderse IJssel, Waal en Maas werd gestopt. Laat Weichselien (14.500 tot 11.500 jaar geleden). zijn voorzien van zware rivierdijken. De getijdenwerking zorgde ervoor dat er langs onze Als gevolg van de aanleg van dijken konden de kommen voor Sint Elisabethvloed huidige kust zandbanken ontstonden, de zogenaamde landbouw in gebruik worden genomen. Voor een goede drainage In de nacht van 19 november 1421, de naamdag van Sint strandwallen. Een deel van de strandwallen of zand- van het gebied werd gezorgd door weteringen te graven. De Elisabeth, beukte een rampzalige zuidwesterstorm op de kusten ruggen was uitermate geschikt voor bewoning. Door weteringen konden eerst vrij lozen op de grote rivieren, later van Holland en Zeeland. Al eerder, in 1404, en ook later, in 1424, de toenmalige bewoners werd een deel geschikt werden ter hoogte van de uitlaatpunten van de weteringen sluis- zijn er stormen die naar deze heilige worden vernoemd, maar gemaakt voor landbouw en veeteelt. Het oudste jes gebouwd, om het terugstromende water van de rivier naar geen is zo verwoestend als de Sint Elisabethsvloed van 1421. De bewaard gebleven strandwallensysteem ligt ter hoogte de polder te verhinderen. Dit trad steeds vaker op naarmate het storm heeft verschrikkelijke gevolgen omdat het water tussen de van Rijswijk, Leidschendam, Voorburg en Voorschoten, maaiveld in de polder door drainage en oxidatie van het veen Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden werd opgestuwd. De hui- bij Spaarnwoude en Haarlem zijn nog strandwallen steeds lager kwam te liggen ten opzichte van de rivier. dige Biesbosch is nog steeds de herinnering aan deze stormramp. zichtbaar in het landschap.

Op het moment dat de bewoners de hoger gelegen delen verlie- ten en zich in vochtiger lager gelegen delen vestigden werden zij geconfronteerd met wateroverlast. De vroegste bewoning is te vinden in het zogenaamde Oudland. Dat zijn de zeekleigebieden die al van ruim voor de jaartelling dateren en waar de zeeklei op een ondergrond van veen werd afgezet. Uit vondsten is gebleken dat de kop van Noord-Holland (ca. 1600-1200 v.Chr.) permanent werd bewoond.

Om zich tegen overstromingen te beschermen werden dijken opgeworpen. De eerste dijken werden omstreeks het jaar 1000 aangelegd in het huidige Zeeuws-Vlaanderen en vervolgens ver- spreide deze vorm van waterkering zich over Nederland.

Kaart van de Biesbosch, door Jacob en Pieter Sluyter, 1572

Prachtige gebouw van het Hoogheemraadschap van Delfland te Delft In de omgeving van Dordrecht braken de dijken door en liepen grote gebieden onder. De ramp was het ergst in de Grote Na 1250 namen aantal en omvang van de overstromingen flink Waard, waar veel turf werd gestoken en de dijken verzwakt toe. Tussen 1250 en 1600 zijn er tientallen overstromingen waren. Tientallen dorpen werden er overspoeld en honderden geweest, waaronder ruim 20 grote overstromingsrampen. Zowel mensen verdronken. Drie jaar later vergrootte een nieuwe in het Zuiderzeegebied als in Zuidwest Nederland ging veel land storm de schade. Het gebied kwam de klap nooit meer te boven. verloren. Maar de natuur profiteerde, want in het overstromingsgebied ontstond wat tegenwoordig natuurpark De Biesbosch heet.

Voorbeeld van een terpendorp

Het Noord-Friese zeekleigebied kende een intensieve bewoning vanaf de Romeinse tijd (vanaf de jaartelling en in de eerste eeuwen na Christus). In dit gebied werden op grote schaal terpen opge- Zilveren penning op de Allerheiligenvloed in Zeeland 1570. Op worpen om bij eventuele overstroming droge voeten te houden. de voorzijde het gekroonde wapen van Zeeland. Omschrift: Ook in het Groningse zeekleigebied werden kunstmatige heuvels BENEDICITE MARIA ET FLVMINA DNO (Zegent zeeën en rivieren opgeworpen. Ze heten daar wierden. Hetzelfde gebeurde al Heer). Op de keerzijde een stormvloed die het land overstroomt. vroeg in Zeeland. Daar noemen ze de vluchtheuvels vliedbergen. Omschrift: A CVNCTIS HOSTIB NOS REDDE SECVROS (Van alle Nieuwland is ‘nieuwe’ zeeklei die bij zee-inbraken rond 1000 na vijanden stel ons veilig). Geslagen bij de Munt te Antwerpen. Foto: Christus is afgezet. Het Nieuwland is na 1200 ingedijkt. Teylers Museum, Haarlem

Sinds de IJzertijd werden wadden ontgonnen, eerst in de vorm In de loop van de tijd werd de techniek waarmee de dijken van terpen (in Groningen wierden genoemd), waarop bewoners Landschap langs de Rijn met dijken en kolkgaten werden versterkt, sluizen en gemalen werden gebouwd, open en hun vee extreem hoge waterstanden konden uitzitten. Op aanwassen werden aangewonnen in de uiterwaarden steeds ver- veel van de voormalige wierden kan je tegenwoordig kleine dorp- Bedijking maakte het mogelijk om het akkerland uit te kunnen der ontwikkeld. jes of monumentale boerderijen vinden. Sinds de middeleeuwen breiden vanaf de stroomruggen naar de grenszone tussen de Rond 1530 begonnen de bewoners van West-Nederland met werden de terpen verbonden door dijken en begon de ‘uitleg’ stroomruggen en kommen. In eerste instantie werden alleen de droogmakerijen. Rond een meer of plas werd een ringvaart van het land. kleine locale dijkjes aangelegd aan de bovenstroomse kant van gegraven. Met de grond uit de vaart werd de dijk tussen de de huizen en landerijen om de locale bouwgrond te beschermen ringvaart en het water aangelegd. Vervolgens werd het water Op plaatsen waar kleine stroompjes waren afgedamd werden tegen overtollig water. Deze zijdwenden maakten het mogelijk met molens en later met stoomgemalen uitgeslagen. De eerste sluisjes aangelegd. Voor de aanleg van de dijken, kades en het om het grasland in de grenszone tussen stroomrug en kom, droogmakerijen waren klein en werden geïnitieerd door rijke construeren van sluisjes was afstemming tussen de verschillende om te zetten in bouwland. Na aanleg van de zijdwende werden edelen, zoals het Achtermeer bij Alkmaar. polders noodzakelijk. Waarschijnlijk zijn uit deze afstemmingen achterkades aangelegd, om het bouwland te beschermen tegen de eerste regionale waterschappen ontstaan. Uit middeleeuwse water uit de kommen. Geleidelijk werden dijkringen gesloten en geschreven bronnen blijkt dat het waterschap Lekdijk Bovendams ontstonden de zogenaamde dorpspolders. In het Land van Maas in het begin van de 12e eeuw is ontstaan. Het is daarmee het en Waal vond dit in de 13e tot 14e eeuw plaats oudste waterschap in Nederland. De voortdurende verhoging van de rivierdijken leidde tot een verhoging van de rivierstanden. Zo ging bijvoorbeeld de Waal steeds meer water afvoeren. Dit kwam omdat: 1) het bergend vermogen van de kommen na de bedijking was weggevallen, en 2) het sediment dat door de rivier getransporteerd werd, afgezet werd in de uiterwaarden, in plaats van op de oeverwallen en in de kommen. Dit vergrootte de kans op dijkdoorbraken, die in de loop van de Bronzen penning 800 jaar Kats. De Sint-Felixvloed in november tijd dan ook regelmatig plaatsvonden. 1530 (later Sint-Felix’ Quade Saterdach genoemd) nam dorp en kasteel, gelegen nabij de huidige Leendert Abrahampolder, mee in Ook bestuurlijk falen droeg bij aan het landverlies. Het verloren zijn verwoestende golven. In 1598 begon de herbouw van Kats op de gaan van de Groote Waard na de Sint-Elisabethvloed in 1421 was huidige locatie. Op de keerzijde staat logo van de Stichting Kats 800 Een goed voorbeeld van dijkenaanleg hier mede aan te wijten. In het oostelijk deel van Zuid-Beveland Jaar. Diameter 80 mm. 24 FILAKRANT 2016

Er waren al heel wat zware overstromingen geweest, maar vanaf Trekvaarten hadden als voordeel dat de scheepvaartroute tussen Nadat in 1836 een storm die het water opjoeg tot Amsterdam 1560 werden ze rampzalig. Op 1 november 1570 verzonk alle al twee plaatsen kon worden verkort. De trekvaart maakte ook een en Leiden werd besloten de Haarlemmermeer droog te malen. doorstane ellende in het niet bij een verschrikkelijke noordwes- regelmatig vervoer van personen en post mogelijk omdat men niet Inpolderen was, door de nieuwe bestuurlijke verhoudingen, terstorm die over de hele linie, van Vlaanderen tot de Deense afhankelijk was van de wind. De eerste Nederlandse trekvaart was inmiddels een regeringszaak geworden. Nieuw was het besluit kust, de Noordzeeweringen wegsloeg. de Haarlemmertrekvaart, tussen Amsterdam en Haarlem. van de regering om gebruik te maken van stoomkracht.

Zilveren 25 ecu 1993 met op de keerzijde het portret van Leeghwater. Jan Adriaanszoon Leeghwater (1575-1650) was een molenbouwer en waterbouwkundige. Hij bedacht een bovenkruiende oliemolen en was betrokken bij diverse droogmakerijen. Rechtsboven Gouden penning op de opening van de trekvaart tussen Haarlem en de Wester-Scheldedam. Diameter 38 mm Leiden 1657, door Peter van Abeele. Diameter 60 mm

Van de veertien zware stormen die de Nederlanden in de 16e In 1631 dienden deze steden bij de Staten van Holland een verzoek eeuw teisterden, was deze Allerheiligenvloed ongetwijfeld de in om een trekvaart te mogen aanleggen en in 1634 was de trek- zwaarste. Met een stormvloedhoogte van gemiddeld vier meter vaart voltooid. De eerste trekvaarten werden aangelegd als verbin- boven NAP in het de hoogste vloed aller tijden in Nederland: de dingen tussen twee steden, maar in de loop van de 17e eeuw wer- stormvloedramp van 1953 bleef met 3,75 meter boven NAP nog den steeds meer afzonderlijke trekvaarten aan elkaar gekoppeld. ruim onder die van 1570. Op enkele plaatsen moet het water Zo ontstonden twee grote trekvaartnetwerken, in het Zuiden van de Allerheiligenvloed zelfs nog hoger zijn gekomen - in 1984 (huidige Noord-Holland, Zuid-Holland en provincie Utrecht’ en in werd bij Bergen (NH) op een hoogte die varieert van 5 tot 6,5 het noorden (huidige provincie Groningen en Friesland). meter boven NAP een schelpenlaag ontdekt die alleen aan de Allerheiligenvloed kan worden toegeschreven. Het aantal slachtoffers wordt op ruim 20.000 geraamd.

Historische foto van het Stoomgemaal “De Cruquius” uit 1849, thans museum

In 1849 is met behulp van drie stoomgemalen gestart met het droogmalen. Drie jaar later was men klaar. In totaal is 831.000.000 m³ water in de ringvaart gepompt. Door fouten bij de detailontwatering, verkaveling en gronduitgifte verliep de land- bouwkundige ingebruikname moeizaam. Pas rond 1870 waren Zilveren penning 1690 op de nieuwe sluizen en dijken in alle kinderziektes er zo’n beetje uit. Amsterdam. Op de voorzijde de stedenmaagd zittend op een com- Trekvaart met trekschuit en jaagpad plex met geopende sluizen. Op de keerzijde 11 regels tekst in een eikenkrans. Diameter 61.3 mm Het hoogtepunt van de trekvaart in Nederland lag rond 1700, men beschikte toen over circa 415 kilometer. In de 19e eeuw raakte Na een stilstand in de beginjaren van de 80-jarige oorlog werd in het vervoer vanwege de opkomst van de spoorwegen in onbruik. de 17e eeuw het werk aan de droogmakerijen op veel grotere schaal ter hand genomen door compagnieën van samenwerkende kooplieden. De grootste droogmakerij was de Beemster (7.100 ha), die in 1612 droogviel. Tussen 1600 en 1650 werden 48 meren drooggelegd met een totale oppervlakte van ruim 26.000 ha. Om de droogmakerijen heen werd echter steeds meer turf Zilveren penning op de opening van de sluizen te Katwijk in 1807, gestoken waardoor steeds nieuwe plassen en meren ontston- Door Jean Pierre Droz. Op de voorzijde is aan de rechterzijde den. De meesten hiervan zijn later als droogmakerij opnieuw Neptunus afgebeeld, gezeten op een zegekar in de vorm van een ingepolderd. schelp, getrokken door twee zeepaarden. Hiervoor de hoornblazende Triton. Aan de linkerzijde een naar rechts gewende, zittende riviergod (de Rijn), met in zijn linkerarm een hoorn des overvloed. Zijn rechterarm rust op een kruik waaruit water stroomt. Op de keerzijde zijn de sluizen van Katwijk afgebeeld. Daaronder het gekroonde wapen van Rijnland, met aan de linkerzijde een palmtak en aan de rechterzijde een eikentak. Diameter 47 mm Aankondiging in de krant na de watersnood van 1784 In 1891 publiceerde de Zuiderzeevereniging een plan dat was Al in 1667 publiceerde Hendric Stevin in “Wisconstich Filosofisch opgesteld door Cornelis Lely en opviel door de systematische Bedrijf” het eerste plan voor inpoldering van de Waddenzee en aanpak. Het plan riep een aantal controversen op, onder andere Zilveren penning 1741 op de overstroming en stormvloed in Zuiderzee. Dit was technisch noch financieel haalbaar. Door de over de gevolgen voor de visserij, maar werd in het algemeen Gelderland en Zuid-Holland. Gezicht op onder water gelopen land- ontwikkeling van de stoommachine en het beschikbaar komen gunstig ontvangen. Toch zou het ruim 25 jaar duren voor het schap. Op de voorgrond riviergod. Op de keerzijde gedicht. Door van kapitaal uit de Indische baten veranderde de situatie halver- tot uitvoering kwam, onder andere omdat men het project niet medailleur N. van Swinderen. Diameter 48.1 mm. Foto: Teylers wege de 19e eeuw. Dit leidde tot een grote verscheidenheid aan als urgent zag. Museum te Haarlem plannen. De overheid hield zich echter afzijdig. Een groep voor- aanstaande burgers richtte in 1886 de Zuiderzeevereniging op. Aan het begin van de 17e eeuw kwam men op het idee het water voor transport van mensen en goederen te gaan benutten. Het ontstaan van de trekvaart. Een trekvaart is een gegraven water- weg waarlangs, met behulp van een paard op het zogeheten jaagpad, trekschuiten voortbewogen.

Zilveren penning op de Opening van het Groot Noordhollands Kanaal in 1824. Op de voorzijde portret van Koning Willem I. Op de keerzijde de geopende grote sluizen, Neptunus met drietand. Links riviergod en Amsterdamse stedenmaagd. Ontwerp J.P. Schouberg. 64.2 mm

Zilveren Vroedschappenning van ‘s Gravenhage circa 1733-1736. Dat veranderde in 1916, toen bij een watersnood Waterland en Op de voorzijde de trekvaart naar Delft, de Rijswijkseweg en Den Bezoek van Koning Lodewijk Napoleon in 1809. de Anna Paulowna polder overstroomden en er bovendien als Haag in het verschiet. Op de keerzijde Justitia. Door medailleur J. Prent van H. Numan & R. Vinkeles “Gevaar waarin de koning gevolg van de Eerste Wereldoorlog problemen ontstonden met Drappentier. Diameter 36.5 mm zich bevondt, op de Dalemschen-dijk” de voedselvoorziening. FILAKRANT 2016 25

Ook in België, Groot-Brittannië en noordwest Duitsland vonden De Deltawerken zijn door de American Society of Civil Engineers overstromingen plaats. In Groot-Brittannië kwamen meer dan tot een van de zeven moderne Wereldwonderen verklaard. Met 300 mensen om het leven door de zware storm en de overstro- de ingebruikname van een keermuur bij Harlingen zijn op 24 mingen. In de politiek kwam de discussie over de dijkbeveiliging augustus 2010 officieel de Deltawerken afgerond. op gang. Het Deltaplan werd geboren, dat onder meer de afslui- Alle werken die na de Watersnoodramp van 1953 nodig wer- ting van enkele zeearmen behelsde. den geacht om Nederland tegen het water te beschermen, zijn voltooid. Dat het zo lang heeft geduurd, is een gevolg van voort- schrijdend inzicht. Bij Harlingen werd in 1965 een muur gebouwd Zilveren penning op de opening van het gemaal “De Waterwolf” vanuit het idee dat de Waddenzee zou worden ingepolderd. te Groningen door Koningin Wilhelmina op 5 november 1920. Omdat dat plan niet doorging, bleek de muur 80 centimeter te Ontwerp R. Lubach laag. Nu is er een nieuwe muur gebouwd. Kustversterking blijft altijd nodig. In 2005 is de Deltawet vervangen door een nieuwe Het plan van Ir. Lely om de Afsluitdijk aan te leggen werd uitge- wet voor de waterkeringen. voerd. Noord-Holland en Friesland werden op 28 mei 1932 met elkaar te verbonden. In 1930 kwam de Wieringermeerpolder gereed. Tussen 1937 en 1942 werd de Noordoostpolder ingepolderd, dit leverde 48.000 ha. vruchtbare grond op. Bronzen penning op het Dijkherstel na de Watersnood van 1953. Op de voorzijde staande dijkwerker met schop, op de achtergrond een polderlandschap. Op de keerzijde een overstroomde polder met op de voorgrond zandzakken, door Marinus Kutterink. Diameter 65 mm

Deltawerken De Deltawerken zijn een verdedigingssysteem tegen hoog water uit zee in Nederland (vooral in Zeeland). Aanleiding voor de constructie van de Deltawerken was de Watersnoodramp op 1 februari 1953. In totaal kwamen 1835 mensen om bij deze ramp. Zilveren beloningspenning Watersnood 1876. Vz. Portret van Om het land te beschermen voor zulke rampen in de toekomst, Koning Willem III naar rechts. Kz. Gekroond oorkonde tussen besloot de regering tot de aanleg van de Deltawerken. In een twee samengebonden takken. Inscriptie `DE KONING AAN Mr. periode van meer dan 25 jaar zouden verschillende bouwwerken L.A.N. GERRITS.´ Ontwerp J.P. Menger. Diameter 50.7 mm. Het worden gebouwd. De kustlijn is hiermee verkort van 700km “Onderscheidingsteken ter erkenning van uitstekende daden bij naar 25 km. watersnood verricht” werd uitgereikt in 1855, 1861, 1876, 1916 Bronzen penning op de droogmaking van het Haarlemmermeer in en 1926. In 1916 en 1926 nog steeds met portret van de in 1890 1853. Op de voorzijde wordt Neptunus door Ceres uit zijn gebied overleden koning. Foto: Schulman B.V. te Amsterdam verdreven. Rechts stoomgemaal De Cruquius. Op de keerzijde 10 regels tekst. Ontwerp N. Pieneman en S.C. Elion. Diameter 75 mm Al vanaf de eerste bewoning in het huidige Nederland moesten de bewoners zich tegen het water beschermen. Door het aanleg- Flevoland werd tussen 1950 en 1967 ingepolderd en leverde nog gen van dijken werd dit tijdelijk opgelost. Later werden er sluizen eens 97.000 ha. grond op voor landbouw, natuuraanleg, recreatie geplaatst om te voorkomen dat het water zou terugstromen. en stedenbouw. Er was nu wel systematisch aandacht voor het cultuurrijp maken en inrichten van het nieuwe land. Hiervoor werd een aparte overheidsdienst ingesteld, de Rijksdienst IJsselmeerpolders

Bronzen penning op het Deltaplan 1958. Op de voorzijde man in werkjas en zuidwester zet een steen op een stapel. Symbool voor het dichten van de dijk. Op de achtergrond vier dijkwerkers. Op de keerzijde kale stam beschenen door de zon omringd door vogels. Duif Op 28 oktober 2010 gaf het Ministerie van Financiën een 5 euro met korenhalm,door Frederico Antonio Carasso. Diameter 60 mm herdenkingsmunt uit, het Waterland Vijfje. De themamunt werd geslagen ter gelegenheid van de bijzondere band die Nederland heeft Bronzen penning z.j. (1930) op de drooglegging van de Zuiderzee. De Deltawerken zijn over een periode van ongeveer 30 jaar met Water(werken). Op de voorzijde benadrukt de horizon het con- Op de voorzijde vrouw opreizend uit de golven. Op de keerzijde een gebouwd. Bij de oplevering van de Maeslantkering in 1997 wer- trast tussen land en water; hoog versus laag en mat versus glans, De kaartje met de Zuiderzeepolders. Ontwerp G.J. v.d. Hof. den de Deltawerken compleet verklaard. Later is men hierop beeltenis van Koningin Beatrix spiegelt net als de tekst in het water. Diameter 60 mm terug gekomen. Op de keerzijde verdeelt een verticale as het land in laag en hoog, Het lage deel zou onder water staan zonder onze waterwerken. Watersnoodramp 1953 De Deltawerken bestaan uit de volgende bouwwerken: Ontwerp Ester Tielemans in samenwerking met Raza en Thomas In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 bleken veel dijken Stormvloedkering Hollandse IJssel (1958) Bennen in de provincies Zeeland en Zuid-Holland niet bestand tegen Zandkreekdam (1960) de combinatie van springtij en een zuidwester storm. Zowel op Veerse Gatdam (1961) Op het moment dat men het water ging gebruiken voor de de eilanden als verder landinwaarts kwamen grote stukken land Grevelingendam (1965) verplaatsing van mensen en goederen moesten deze aangepast onder water te staan. Circa 1.800 mensen kwamen om, veel vee Volkerakdam (1969) worden aan de nieuwe eisen. Zo ontstonden de trekvaarten. verdronk. Een grote landelijke hulpactie kwam op gang, onder- Haringvlietdam (1971) Er werden kanalen gegraven om de verschillende vaarwegen steund door de radio. “Beurzen open: dijken dicht.” Brouwersdam (1971) met elkaar te verbinden. Om de hoogteverschillende tussen de Markiezaatskade (1983) verschillende rivieren en kanalen op te vangen kwamen er schut- Oosterscheldekering (1986) sluizen. Er werden havens aangelegd om het laden en lossen zo Oesterdam (1987) efficiënt mogelijk te laten verlopen. Toen het wegennet werd Philipsdam (1987) uitgebreid kwamen er aquaducten zodat beide verkeersstromen Bathse spuisluis (1987) elkaar ongehinderd konden passeren. Door de inventiviteit Maeslantkering (1997) van voorgaande generaties zijn de waterwerken een essentieel onderdeel van ons huidige samenleving geworden. Voor de constructie van de Deltawerken is gebruik gemaakt van unieke technologie. Vooral de Oosterscheldekering en de R. Helzen Zilveren penning Herdenking Watersnood 1953. Maeslantkering trekken internationaal veel aandacht. Op de voorzijde man met water tot aan lippen, de handen geheven in nood, door L.O. Wenckebach. Op de keerzijde zee en zandzakken, door M. Kutterink. Diameter 41 mm 26 FILAKRANT 2016 FILAKRANT 2016 27 Kroningstype

Pier Pander’s ontwerp voor Wienecke: “Het komt mij voor dat de heer Tasset, die hier door zijne de munten van het ‘Kroningstype’ gepeperde rekeningen bekend staat, het gouvernement zeer lang In 1897 kreeg de in Drachten geboren Pier Pander, door bemid- heeft laten wachten… Hier in de graveurswereld is de Heer Tasset deling van de toenmalige minister van Financiën Nicolaas Gerard zeer ongunstig bekend, niet zijn werk maar zijne wijze van handelin- Pierson (1839-1909), de opdracht voor het ontwerpen van de gen. Ik heb dit alles zeer nauwkeurig aan den Minister geschreven”. beeldenaar van koningin Wilhelmina voor de Nederlandse munten. Hij vervaardigde het portretreliëf grotendeels in Rome maar In augustus 1900 werden bij ‘s Rijks Munt de stempels voor de Door Tasset werd ook een éénzijdige verzilverde galvano proef legde op Paleis Soestdijk, terwijl de koningin voor hem poseerde, gulden ontvangen, kort daarop ontving men ook het stempel van de voorzijde gemaakt (Schulman 782 opm.) De haarpartij er de laatste hand aan. voor de halve gulden. Voor het gouden tientje kwam het stempel heeft een andere tekening dan de munt. Het omschrift luidt: in 1901 gereed, dat voor de rijksdaalder pas in 1902. WILHELMINA – GOD ZIJ MET ONS.

10 gulden (gouden tientje) 1898 – Schulman 744 1 Gulden 1898 – Schulman 802 Op de voorzijde staat het naar rechts gewende portret. Het Voorafgaande aan de productie van de gulden 1898 werden bij ’s omschrift luidt: KONINGIN WILHELMINA . GOD ZIJ MET Rijks Munt diverse proeven gedaan met de stempels van Tasset. ONS. Onder de hals de naam van de modelleur P.PANDER. Op Ontwerp in zilver van de voor- en keerzijde afzonderlijk, met de keerzijde staat het gekroonde Nederlandse wapen tussen de een iets ander portret van de koningin dan dat wat later op de gedeelde waardeaanduiding 10-G. Hieronder het jaartal met links in massa vervaardigde munten voorkomt. Het omschrift luidt: met muntmeesterteken Hellebaard (H.L.A. van den Wall Bake) WILHELMINA KONINGIN – DER NEDERLANDEN. en rechts het munthuisteken van Utrecht, de mercuriusstaf. Het omschrift luidt KONINGRIJK DER NEDERLANDEN.

Op de keerzijde staat het met een smalle kroon gedekte Nederlandse wapen. De waardeaanduiding 1 is niet ingevuld. Rechts van het wapen staat de G van gulden. Onderaan links naast het wapen staat het muntmeesterteken Hellebaard en De munt is voorzien van een grove kartelrand. De oplage van rechts naast het wapen de mercuriusstaf (Schulman 800 – HGD deze munt bedroeg 99.239 stuks die in 1901 vervaardigd werden. 409b). Van deze munt werd een onbekend aantal exemplaren vervaardigd met gepolijste stempels (HGD 577). Van het tientje werd Verder bestaat er een zilveren muntplaatje met op voor- en keer- door Tasset ook een éénzijdige vergulde galvano vervaardigd dat zijde een afdruk van de keerzijde (Schulman 798 – HGD 409c). in 1914 werd gestolen (Schulman opm. pagina 166). Deze toont het met een brede kroon gedekte Nederlandse wapen met de gedeelde waardeaanduiding ter weerszijden. Pier Pander aan het werk in zijn atelier te Rome 2 1/2 gulden (rijksdaalder) 1898 – Schulman 782 Het omschrift luidt: MUNT VAN HET KONINGRIJK DER Op 21 maart 1901 zijn met door Tasset geleverde stempels NEDERLANDEN. Boven de kroon staat het gedeelde jaartal. Op De bedoeling was dat de munten met de nieuwe beeldenaar enige afslagen gemaakt met in het kantschrift de aanduiding ZY. de rand staat de aanduiding ZILVER. direct na de Inhuldiging van Wilhelmina als Koningin der Op 10 april 1901 zijn aan de minister twee exemplaren met het Nederlanden op 6 september 1898 beschikbaar zouden zijn. kantschrift ZY aangeboden. De algemene benaming voor dit munttype is dus niet juist, in Het Muntcollege deed de aanbeveling het woord ZY door ZIJ Nederland wordt de vorst(in) ingehuldigd en niet gekroond. te vervangen. Op 16 april 1901 keurde de minister dit voorstel goed. In 1902 ontving men te Utrecht de matrijzen voor de pro- Er ontstonden echter problemen toen het reliëf verkleind werd ductiestempels van de rijksdaalder. tot matrijs. Het Muntcollege achtte het portret ongeschikt, omdat de belijningen te zacht zouden zijn. Minister Pierson Op de voorzijde staat het naar links gewende portret. gaf vervolgens aan het Parijse graveuratelier van Ernest Paulin Het omschrift luidt: WILHELMINA KONINGIN – DER Onder het wapen staat de waardeaanduiding 100 c. Links onder- Tasset(1839-1921) de opdracht tot het verkleinen van het reliëf. NEDERLANDEN. Onder de hals de naam van de modelleur aan bij het wapen staat het muntmeesterteken Hellebaard en Deze firma gevestigd op het adres 17,rue de Clamart (thans P.PANDER. Er bestaat een variant zonder punt achter de P. rechts onderaan het munthuisteken van Utrecht, de mercurius- rue André-Salel, Fontenay-aux-Roses, Hauts-de-Seine) had de staf. Van dit proefmodel bestaat ook een éénzijdige bronzen beschikking over de modernste reduceerbank van het merk afslag van de keerzijde met gladde rand (Schulman 799 – HGD Janvier, waarmee een groot gipsen model machinaal tot een 409f). muntstempel verkleind kon worden. Het Rijkswapen op deze proeven van de keerzijde is gebaseerd Een dergelijke machine had men in Utrecht toen niet tot haar op de keerzijde zoals dat op de guldens van 1892, 1896 en 1897 beschikking. De problemen met het maken van het stempelmate- voorkomt en waarvan het ontwerp terug gaat tot de gulden 1840 riaal werden uitgebreid besproken met medailleur J.C. Wienecke van koning Willem II. die in opdracht van de Nederlandse regering het vak van stem- Verder bestaat er een ontwerp van de voor- en keerzijde met pelsnijder leerde. een andere haardracht en verdeling van het omschrift. De keer- Op de keerzijde staat het gekroonde Nederlandse wapen tussen zijde toont het oudere wapentype met de grote kroon, afslag in de gedeelde waardeaanduiding 2 1/2 - G. Het omschrift luidt: brons (Schulman 801). MUNT VAN HET KONINGRIJK DER NEDERLANDEN. Boven de kroon het gedeelde jaartal. Onderaan links van het wapen Onder Schulman 810a wordt een onuitgegeven ontwerp in zilver staat het muntmeesterteken Hellebaard (H.L.A. van den Wall van de gulden 1898 met een brede opstaande rand beschreven. Bake), onderaan rechts het munthuisteken van Utrecht, de mer- De signatuur P.PANDER hierop is meer in elkaar gedrongen. curiusstaf. Het kantschrift luidt: GOD * ZIJ * MET * ONS * Van De keerzijde toont een smaller wapenschild. Tasset heeft van deze munt werden 100.000 stuks vervaardigd. de gulden 1898 ook een éénzijdige galvano proef vervaardigd (Schulman opm. pagina 166). Gezien het geringe aantal, net als de oplage van het gouden tientje, waren het meer herdenkingsmunten dan circulatiemun- Gulden 1898 vervaardigd met de goedgekeurde stempels. Op de ten. Van deze munt werden enkele exemplaren vervaardigd met voorzijde staat het naar links gewende portret. Het omschrift gepolijste stempels (HGD 476d) en bestaan er proefslagen op luidt: WILHELMINA KONINGIN – DER NEDERLANDEN. gematteerde plaatjes (HGD 476e). Deze zogenoemde matte Onder de hals staat de naam van de ontwerper P.PANDER. proeven zijn uiterst zeldzaam. Hiervan zijn slechts 3 à 4 exemplaren bekend.

Van de rijksdaalder bestaat ook een variant met het woord ZY in plaats van ZIJ in het kantschrift(Schulman 782bis). Van de rijksdaalder werden ook twee stuks in goud met een gewicht van 88.5 gram vervaardigd (Schulman 782a – HGD 476) en twee stuks met een gewicht van 45.74 gram (HGD 476a). Ook bestaat Op de keerzijde staat het gekroonde Nederlandse wapen tus- Een kijkje in de muntzaal circa 1900 door Ids Wiersma (Foto: KNM) er van deze munt een piedfort met een gewicht van 74.56 gram sen de gedeelde waardeaanduiding 1 – G. Het omschrift luidt (Schulman 872b – HGD 476b) geslagen met gepolijste stempels MUNT VAN HET KONINGRIJK DER NEDERLANDEN. Boven In februari 1900 werden door Paulin Tasset de eerste proefstem- en voorzien van kantschrift, alsmede een piedfort met een de kroon het gedeelde jaartal. Onderaan links naast het wapen pels afgeleverd. Deze stempels werden om technische redenen gewicht van 74.51 gram en ZIJ en een mercuriusstaf in het kant- het muntmeesterteken hellebaard (H.L.A. van den Wall Bake) en afgekeurd en moesten worden aangepast. Op 7 juni 1900 schrijft schrift (HGD 476c). onderaan rechts naast het wapen de mercuriusstaf. Onder het 28 FILAKRANT 2016 wapen staat de waardeaanduiding 100 C. Het kantschrift luidt: Op de keerzijde staat binnen twee samengebonden eikentakken GOD * ZY * MET * ONS * de waardeaanduiding 25 CENTS en het jaartal. Achter het jaartal Van deze munt werden 2.000.000 stuks in 1902 vervaardigd. een punt. Links onder het jaartal staat het muntmeesterteken Enkele exemplaren werden vervaardigd met gepolijste stempels Hellebaard (H.L.A. van den Wall Bake) en rechts onder de mer- (HGD 409a), respectievelijk met gematteerde stempels (HGD curiusstaf. De oplage bedroeg 1.600.000 stuks (inclusief de vari- 409d). Van deze munt bestaan ook twee afslagen in goud met een Op de voorzijde staat het naar links gewende portret van de ant met ‘Brede hals’). Van deze munt werden een beperkt aantal gewicht van 18.7 gram (Schulman 802a – HGD 409). vorstin. Het omschrift luidt: WILHELMINA KONINGIN – DER exemplaren vervaardigd met gepolijste stempels (HGD 309). NEDERLANDEN. Op de keerzijde staat binnen twee samenge- Van dit kwartje bestaat ook een variant van de keerzijde waarbij Verder is er een exemplaar bekend zonder kantschrift (Schulman bonden eikentakken de waardeaanduiding 25 CENTS en het jaar- gebruik is gemaakt van cijfers van een ander type. De 2 en 5 802b) en een exemplaar voorzien van een kartelrand. In zijn tal. Achter het jaartal staat een punt. Links onder het jaartal staat hebben een dikke krul en de 9 in het jaartal is van onderen bijna handboek zegt Schulman hierover: “Ik heb guldens van 1892, het muntmeesterteken Hellebaard (H.L.A. van den Wall Bake) en dicht. Bovendien is het jaartal dikker (Schulman 854bis). Dit 1898, 1901, 1910 en 1911 gezien met een kartelrand. Naar mijn rechts onder de mercuriusstaf. De oplage bedroeg 400.000 stuks. keerzijde stempel is gebruikt bij de kwartjes geslagen van 1902 mening zijn dit geen proefslagen, doch is deze kartelrand er later Van deze munt bestaan ook exemplaren geslagen met gepolijste tot en met 1906. opgemaakt voor een verzamelaar”. stempels (HGD 308).

In het overzicht ‘Varianten van koninkrijksmunten’ van H.G. Dijkstra is de gulden 1898 met kartelrand opgenomen onder nummer 409e en voorzien van een astriks. Ook bij de guldens uit 1901, 1910 en 1911 staat een astriks. Bij de astriks staat de In 1901 werden ook kwartjes geproduceerd met het afgekeurde opmerking: kartelrand, volgens de heer J. Berkman, door Rijksmunt portretstempel uit 1898. Deze tonen het portret van de vorstin aangebracht. Van het kwartje 1898 bestaan ook proeven in zilver met de laatste met brede hals. De laatste N van NEDERLANDEN staat dich- N van NEDERLANDEN onder de hals van de vorstin. Deze zijn ter bij de hals (Schulman 854a). Ook van het type ‘Brede hals’ Begeer mengt zich in de discussie voorzien van een fijne kartelrand (Schulman 853a - HGD 308a). bestaan exemplaren geslagen met gepolijste stempels (HGD Door Koninklijk Begeer zijn in 1899 ontwerpen voor een hele Voorts een uitvoering met een andere portretstempel waarbij 309a). De oplage van dit kwartje is niet bekend. (diameter 28 mm) en een halve gulden (diameter 22.5 mm) ver- het oor anders is gegraveerd. De letter N van NEDERLANDEN vaardigd (Schulman 804-805) in brons en zilver. Deze tonen op is verder van de hals verwijderd (Schulman 853b). 10 cents (dubbeltje) 1901 – Schulman 884 de voorzijde een beeldenaar gebaseerd op het officiële model Bij het dubbeltje 1901 werd een ander keerzijde stempel gebruikt van P. Pander. Een naar links gewend portret van de vorstin. Het 10 cents (dubbeltje) 1898 – Schulman 883 dan het type van 1898. Alle latere dubbeltjes (geslagen tussen omschrift luidt: WILHELMINA – KONINGIN. Stempel gemaakt door J.P.M. Menger op basis van het ontwerp 1901 en 1906) zijn voorzien van dit stempel. van P. Pander. Op de voorzijde staat het naar links gewende portret van de vorstin. Het omschrift luidt: WILHELMINA KONINGIN – DER NEDERLANDEN. GIN. Voor de portretzijde werd gebruik gemaakt van het stempel van de dubbeltjes uit 1898. Van de 10 cents 1901 zijn een beperkt Op de keerzijde van de ontwerpen staat de tekst: VERVAARDIGD aantal exemplaren vervaardigd met gepolijste stempels (HGD / IN DE / KONINKLIJKE / UTRECHTSCHE / FABRIEK / VAN / Op de keerzijde staat binnen twee samengebonden eikentakken 222). ZILVERWERKEN / VAN / C.J. BEGEER / NAAR HET MODEL / de waardeaanduiding 10 CENTS en het jaartal. Links onder het VAN / PIER PANDER / 1899. jaartal staat het muntmeesterteken Hellebaard H.L.A. van den 25 cents (kwartje) 1902 – Schulman 855 Wall Bake) en rechts onder de mercuriusstaf. De oplage bedroeg Voor het vervaardigen van de kwartjes 1902 werd voor de por- 2.000.000 stuks. Van deze munt bestaan ook exemplaren gesla- tretzijde gebruik gemaakt van het door Wienecke aangepaste gen met gepolijste stempels (HGD 221). stempel en voor de keerzijde van het stempel waarbij de cijfers 2 Voor de aanmaak van alle zilveren munten werd gebruik gemaakt en 5 de dikkere krul vertonen. Achter het jaartal staat een stip. van rijksdaalders uit het depot van De Nederlandsche Bank. De reden hiervoor was dat volgens de muntwet de totale omvang van het zilvergeld niet mocht toenemen. Met de Muntwet van 1901 werd deze bepaling afgezwakt, maar de rijksdaalders De firma Begeer wilde met deze proeven aantonen dat het niet zouden nog vele jaren als grondstof voor het nieuwe zilvergeld nodig was om stempels voor Nederlandse munten in het buiten- dienen. Van dit jaartal werden 1.200.000 stuks vervaardigd. Een zeer land te laten vervaardigen. beperkt aantal exemplaren werd vervaardigd met gepolijste 1 gulden 1901 – Schulman 803 stempels (HGD 310). In 1901 wordt het munthuis genationaliseerd (Wet 28 mei 1901, Voor de gulden 1901 werd gebruik gemaakt van het stempelma- Staatsblad no. 130). De toenmalige muntmeester H.L.A. van teriaal geleverd door Paulin Tasset. In het kantschrift werd het 25 cents (kwartje) 1903 – Schulman 856 den Wall Bake blijft deze functie ook na de nationalisering tot woord ZY door ZIJ vervangen. De oplage bedroeg 2.000.000 Een in het oogspringende verandering in de beeldenaar op de 1909 uitoefenen. Hij wordt voortaan terzijde gestaan door C. stuks. keerzijde is het ontbreken van een punt achter het jaartal. Ook Hoitsema als Controleur-Generaal. bij de latere kwartjes (1904, 1905 en 1906) ontbreekt de punt achter het jaartal Halve gulden 1898 – Schulman 830 In 1902 werden halve guldens van het ‘Kroningstype’ met het jaartal 1898 geslagen. Op de voorzijde staat het naar links gewende portret van de vorstin. Het omschrift luidt: WILHELMINA KONINGIN – DER NEDERLANDEN. Onder bij de hals staat de naam van de ontwerper P. PANDER. Van deze munt werden een beperkt aantal exemplaren geslagen Van deze munt werden 1.200.000 stuks vervaardigd. Van deze met gepolijste stempels (HGD 410) en bestaat er een exemplaar munt bestaat ook een afslag in goud met een gewicht van 6.65 met een kartelrand (HGD 410a). Lees de opmerking bij de gul- gram (Schulman 856a – HGD 311) en werden enkele stuks ver- den 1898. vaardigd met gepolijste stempels (HGD 311a).

10 cents (dubbeltje) 1903 – Schulman 885 In 1903 werd opnieuw gesleuteld aan de portretstempel van de Op de keerzijde staat het gekroonde Nederlandse wapen tussen dubbeltjes. De beeldenaar toont een breder hoofd van de vorstin de gedeelde waardeaanduiding 1/2 – G. Onderaan links staat dan bij de voorgaande emissies. het muntmeesterteken hellebaard (H.L.A. van den Wall Bake) en onderaan rechts naast het wapen de mercuriusstaf. Onder het wapen staat de waardeaanduiding 50 C. Het omschrift luidt: MUNT VAN HET KONINGRIJK DER NEDERLANDEN. Boven Bij De Nederlandsche Muntenveiling te Weesp werd in de de kroon het gedeelde jaartal. De munt is voorzien van een kar- novemberveiling 2005 als kavel 525 een afslag in lood aangebo- De oplage bedroeg 6.000.000 stuks. Van deze munt werd een telrand. Van het jaartal 1898 werden 2.000.000 stuks vervaardigd. den. beperkt aantal exemplaren geslagen met gepolijste stempels (HGD 223a). In het Handboek wordt melding gemaakt van een Van deze munt werden vijf afslagen in goud met een gewicht van 25 cent (kwartje) 1901 – Schulman 853 afslag in goud voorzien van een gladde rand (Schulman 885a) met 9.3 gram vervaardigd (Schulman 830a – HGD 380). Van dit jaartal In 1901 werd voor het kwartje door J.C. Wienecke (1872-1945), daarbij de opmerking echt? bestaan zilveren exemplaren met een gewicht van 17.5 gram en graveur en modelleur bij ’s Rijks Munt, op basis van het ontwerp geslagen met gepolijste stempels (HGD 380a). Ook bestaan er van P. Pander een nieuw portretstempels gemaakt. Ook bestaat er een afslag in goud van het jaartal 1903, gewicht exemplaren met een gewicht van 5 gram vervaardigd met gepo- 2.55 gram en voorzien van een kartelrand, met het gewijzigde lijste stempels en voorzien van een grove kartelrand (HGD 380b) portret van het dubbeltje 1904 (Schulman 885b – HFD 223).

25 cents (kwartje) 1898 – Schulman 853 1 gulden 1904 – Schulman 806 Op basis van het ontwerp van P. Pander werden door Johan Vanaf de gulden 1904 wordt een herzien stempel voor de keer- Philip Mathias Menger (hoofdgraveur van ‘s Rijks Munt tot 1904) Op de voorzijde staat het naar links gewende portret van de zijde gebruikt. De aanduiding 100 C. onder het wapen is komen stempels vervaardigd voor het kwartje 1898. Deze werden door vorstin. Het omschrift luidt: WILHELMINA KONINGIN – DER te vervallen. Bij deze en de guldens uit de daaropvolgende jaren hem in 1900 afgeleverd. NEDERLANDEN. De hals is smaller dan bij het portret van 1898. is steeds het woord ZIJ in het kantschrift aangebracht. FILAKRANT 2016 29

uit de collectie van H.L.A. van den Wall Bake en werd in 1911 Dit is het laatste jaar van de kwartjes van het Kroningstype. Het voor het eerst door de firma Schulman te Amsterdam in veiling zou tot 1910 duren alvorens bij de Munt weer kwartjes werden 103 aangeboden. vervaardigd. Deze zijn van het type ‘Hermelijnen mantel’ naar een ontwerp van J.C. Wienecke. 25 cents (kwartje) 1905 – Schulman 858 Voor de vervaardiging van het kwartje werden de stempels, inge- 10 cents (dubbeltje) 1906 – Schulman 888 De oplage van deze munt bedraagt 2.000.000 stuks. Enkele exem- voerd in 1903 gebruikt, met aanpassing van het jaartal Er werden 4.000.000 dubbeltjes met het jaartal 1906 vervaardigd. plaren werden vervaardigd met gepolijste stempels (HGD 411). Het stempelmateriaal is gelijk aan de dubbeltjes uit 1904 en 1905. Van 1906 bestaan ook enkele exemplaren vervaardigd met gepo- Halve gulden 1904 – Schulman 831 lijste stempels (HGD 226). In 1904 werd de productie van de halve guldens weer ter hand genomen na 2 miljoen stuks met het jaartal 1898 die in 1902 zijn vervaardigd. De oplage bedroeg 1.200.000 exemplaren. Ook van deze munt werd een gering aantal exemplaren vervaardigd met gepolijste stempels (HGD 313) Ook bij de dubbeltjes is dit het laatste jaar dat gebruik werd gemaakt van het Kroningstype. Pas in 1910 werden weer dub- 10 cents (dubbeltje) 1905 – Schulman 887 beltjes, met de nieuwe beeldenaar, geslagen. De stempels van het dubbeltje 1905 zijn identiek aan die van 1904, met aanpassing van het jaartal, en tonen het kleine portret 1 gulden 1907 – Schulman 809 Net als bij de gulden wordt bij deze halve gulden gebruik gemaakt van koningin Wilhelmina. Van de gulden 1907 werden bij de Munt 5.100.000 stuks ver- van een herzien keerzijde stempel. De aanduiding 50 C onder vaardigd. Het is dan ook niet verwonderlijk dat van deze munt het wapen is komen te vervallen. Van het jaartal 1904 werden tezamen met de gulden uit 1908 in de catalogi de laagste prijs- 1.000.000 stuks vervaardigd. Een beperkt aantal exemplaren notering heeft. werd vervaardigd met gepolijste stempels (HGD 381). De productie bedroeg 2.000.000 stuks. Ook van dit jaartal 25 cents (kwartje) 1904 – Schulman 857 bestaan enkele exemplaren vervaardigd met gepolijste stempels Voor de productie van het kwartje 1904 werd gebruik gemaakt (HGD 225). Dit soort munten werd uitgereikt aan de leden van van de stempels die in 1903 werden geïntroduceerd, dus zonder het Muntcollege en soms voor representatieve doeleinden. de punt achter het jaartal. 1 gulden 1906 – Schulman 808 Met het jaartal 1905 werden bij ’s Rijks Munt 500.000 exempla- Het gebruikte stempelmateriaal is afgezien van het jaartal identiek ren vervaardigd. Met uitzondering van het jaartal zijn er geen aan de guldens van 1904 tot en met 1906. Ook va de gulden 1907 veranderingen ten opzichte van de jaartallen 1904 en 1905. Een werden enkele exemplaren met gepolijste stempels vervaardigd klein aantal exemplaren werd vervaardigd met gepolijste stem- (HGD 414). Van het kwartje 1904 werden 1.600.000 exemplaren geslagen. pels (HGD 413). Van dit jaartal bestaat ook een beperkt aantal exemplaren ver- Halve gulden 1907 – Schulman 834 vaardigd met gepolijste stempels (HGD 312). De exacte oplage Van de halve gulden 1907 valt weinig anders te melden dan dat van deze uitvoering is niet bekend. bij de Munt 3.300.000 stuks werden geslagen en dat van deze munt ook wat exemplaren vervaardigd met gebruikmaking van 10 cents (dubbeltje) 1904 – Schulman 886 gepolijste stempels werden geproduceerd (HGD 384). Opnieuw wordt het portretstempel van de dubbeltjes aangepast. Het is de derde keer dat dit gebeurt. Het portret van koningin De Nederlandse rijksdaalder, hele en halve gulden waren ook Wilhelmina is nu kleiner dan dat van de dubbeltjes uit 1903. Het standpenning in het voormalige Nederlandsch-Indië. Dat wil zeg- omschrift eindigt nu onder de hals. gen dat ze daar als wettig betaalmiddel circuleerden. Voor de kleinere denominaties (1/2 cent tot en met 1/4 gulden) werden bij ‘s Rijks Munt eigen (afwijkende) munten geslagen. Ook de zilveren halve en hele guldens werden naar Nederlandsch- 1 gulden 1908 – Schulman 810 Indië verscheept om daar als pasmunt te circuleren. Alleen in 1907 werd een groter aantal gulden geslagen. In 1908 De uitvoering van de beeldenaar op de keerzijde is gelijk – op het bedroeg de oplage van de gulden 4.700.000 stuks. Het gebruikte jaartal na – aan die van de dubbeltjes 1901 en 1903. De productie Door de Japanse bezetting en de onafhankelijkheidsoorlog die stempelmateriaal is gebaseerd op dat van de gulden uit 1904 tot bedroeg € 3.000.000 stuks. Een zeer gering aantal werd vervaar- daarop volgde - wat uiteindelijk leidde tot de overdracht van en met 1907. digd met gepolijste stempels )HGD 224). de soevereiniteit aan de vertegenwoordigers van de Republiek Indonesië - is het Indische kleingeld, alsmede de halve en hele 1 gulden 1905 – Schulman 807 gulden en de rijksdaalder nooit officieel ingetrokken. Voor de gulden 1905 werden de stempels gebruikt van de gulden 1904 met aanpassing van het jaartal. Toen aan het eind van de 70er jaren het verzamelen van munten een grote vlucht nam, kwam de repatriëring van de ‘oude’ Nederlandse munten op gang. Behalve de munten van de drie Willem’s ook grote hoeveelheden Wilhelmina-munten waaron- Ook van deze gulden werd een beperkt aantal exemplaren verder het Kroningstype. vaardigd met gebruikmaking van gepolijste stempels (HGD 415). Van de gulden 1908 bestaat ook een afslag in brons, gewicht Van sommige jaren van de halve en hele guldens van het 10.35 gram en voorzien van een gladde rand (Schulman 810a – Kroningstype waren grote hoeveelheden naar Nederlandsch- HGD 415a) De oplage bedroeg 1.000.000 stuks. Ook van deze munt werden Indië verzonden. Dat is de reden dat deze munten in Nederland een gering aantal exemplaren met gepolijste stempels vervaardigd toen mondjesmaat voor verzamelaars beschikbaar waren. Dit Het keerzijdestempel van 1908 is ook te vinden op later voor (HGD 412b) veranderde na terugkomst van de ‘verloren’ munten. verzamelaars vervaardigde afslagen met op de voorzijde een afdruk van de gulden type ‘Hermelijnen mantel’. Het betreft Verder bestaat er een afslag in goud - vervaardigd met gepolijste Halve gulden 1906 – Schulman 833 zilveren afslagen met een gewicht van 12.35 gram (Schulman stempels - met een gewicht van 37.1 gram (HGD 412). Een Van de halve gulden 1906 werden bij de Munt te Utrecht 810e – HGD 415b), in brons, gewicht 10.35 gram (Schulman buitenbeentje is de afslag vervaardigd met gepolijste stempels en 1.000.000 exemplaren vervaardigd. Het stempelmateriaal is, op 810c – HGD 514c) en in tin, gewicht 8.9 gram (Schulman 810d geslagen op een muntplaatje met een gewicht van 29.64 gram = het jaartal na, identiek aan de emissies van 1904 en 1905. – HGD 415d). drievoudig gewicht (Schulman 807a – 412a). Halve gulden 1908 – Schulman 835 Halve gulden 1905 – Schulman 832 Hiervan werden er bij ’s Rijks Munt 4.000.000 exemplaren In 1905 werden 4.000.000 halve guldens vervaardigd met de vervaardigd. Ook hiervan zijn exemplaren vervaardigd met stempels zoals die ook voor de halve gulden van 1904 werden gepolijste stempels voor representatieve doeleinden vervaardigd gebruikt met aanpassing van het jaartal. (HGD 385). Van deze munt zijn een klein aantal exemplaren geslagen met gepolijste stempels (HGD 383).

25 cents (kwartje) 1906 – Schulman 859 Het stempelmateriaal voor de kwartjes van 1906 is op het jaartal na gelijk aan die van 1903 t/m 1905. Van dit jaartal werden Van deze munt werd ook een gering aantal exemplaren ver- 2.000.000 exemplaren geslagen. Ook een klein aantal met gepo- 1 gulden 1909 – Schulman 811 vaardigd met gepolijste stempels (HGD 382b). Ook bestaat er lijste stempels (HGD 314) Vanaf 1909 vinden we op de munten een nieuw muntmeester- een afslag in goud met een gewicht van 17.7 gram (Schulman teken. Rechts van het teken Hellebaard is een ster aangebracht. 832b – HGD 382). Van dit jaartal bestaat ook een afslag - met Hiermee wordt kenbaar gemaakt dat muntmeester H.L.A. van gepolijste stempels vervaardigd - op drievoudig gewicht, 14.54 den Wall Bake zijn functie heeft neergelegd en dat dit ambt tij- gram. Deze is voorzien van een fijne kartelrand met ingeslagen delijk wordt waargenomen. In dit geval door mr. G. Blom. Later mercuriusstaf (Schulman 832b – HGD 382a). Deze was afkomstig dat jaar zou controleur-generaal dr. C. Hoitsema tot muntmees- 30 FILAKRANT 2016 ter worden benoemd. Hij zou dit ambt tot 1933 uitoefenen. de het Kroningsportret en op de keerzijde het keerzijdestempel Op de munten is dit te herkennen aan het muntmeesterteken van de gulden 1911. Deze zijn er in zilver, gewicht 12.45 gram en zeepaardje. voorzien van een gladde rand (Schulman 810bb – HGD 418d). In brons, gewicht 10.35 gram en voorzien van een gladde rand (810b – HGD 418e) en in tin, gewicht 8.9 gram en voorzien van een gladde rand (Schulman 810bbb – HGD 418g). Deze afslagen vonden hun weg naar de collecties van beroemde verzamelaars zoals Virgil Brand en J. Berkman. Het door Pier Pander ontworpen portret van koningin Wilhelmina - dat tussen 1898 en 1909 op de zilveren dubbeltjes, kwartjes, Van de gulden werden 2.000.000 stuks vervaardigd. Ook hiervan halve en hele guldens, de rijksdaalder en het gouden tientje is bestaan afslagen met gepolijste stempels vervaardigd (HGD 416) afgebeeld – wordt door verzamelaars aangemerkt als een van de mooiste afbeeldingen die op Nederlandse munten te vinden Halve gulden 1909 – Schulman 836 is. Het zijn vooral de rijksdaalder en het gouden tientje die, in Van de halve gulden 1909 werden 3.000.000 stuks geslagen. Ook topkwaliteit, hoog op het verlanglijstje staan. op deze munten staat het muntmeesterteken hellebaard met ster van waarnemend muntmeester mr. G. Blom. Ook hiervan We moeten de toenmalige minister van Financiën Pierson (zie bestaan exemplaren vervaardigd met gebruikmaking van gepo- foto) dankbaar zijn dat hij de moed heeft gehad in het buitenland lijste stempels (HGD 386). stempelmateriaal voor deze munten te laten maken.

R. Helzen Literatuur: Bert van Beek, Geld. De geschiedenis en het verzamelen van munten, penningen en papiergeld, Alpen aan den Rijn/Brussel 1987. H.G. Dijkstra, Varianten van koninkrijksmunten, Muntalmanak ’85- Verzamelaars afslagen van de gulden 1911 ’86, 154-177, Roermond 1985. Bij ’s Rijks Munt zijn in 1911 of later speciale afslagen voor verza- Jacques Schulman, Handboek van de Nederlandse munten van 1795 melaars vervaardigd. We kennen exemplaren met op de voorzij- tot 1975, Amsterdam 1975.

POSTZEGELBEURS PROPANGA POSTZEGEL- TENTOONSTELLING

Maaspoort Sports & Events Marathonloop 1 5235 AA ’s-Hertogenbosch

11 maart 2016 van 10.00 t/m 17.00 u. 12 maart 2016 van 10.00 t/m 16.00 u. Entree € 5,00 gratis parkeren FILAKRANT 2016 31 Thaipex 2015

oor postzegelverzamelaars is een grote postze- De ingang naar de beurs was gemakkelijk te vinden en bij bin- postzegels ter plaatse te laten drukken. Dit kon zowel met aan- Vgelbeurs altijd een leuk feit. Als je dit ook nog nenkomst kreeg je meteen een mooi stickertje op je trui gekleefd geleverde foto’s of ter plaatse gemaakte foto’s. eens kan combineren met je vakantie, dan ben je de door een hostess. Er was een mooie postzegel tentoonstelling koning te rijk natuurlijk. Ook ik had het geluk dat die hoofdzakelijk Thaise onderwerpen behandelde. De meeste tijdens mijn vakantie in Thailand er een grotere beurs waren in het Engels opgesteld en enkele waren in de Thaise taal plaats vond in Bangkok. Blijkbaar is er om de 2 jaar gemaakt. een grotere postzegelbeurs in Bangkok. Ik wist het niet, dus je kan altijd iets bijleren! Helaas heb ik de opening gemist. Deze vond plaats in het bijzijn van de dochter van de koning van Thailand. De prinses is zelf ook een postzegel verzamelaar en dus komt ze met plezier de beurs openen. Uiteraard worden er dus ook regelmatig postzegels De commerciële handel was eigenlijk maar mager vertegen- van de prinses uitgegeven. woordigd. Het hoge standgeld zal zeker niet vreemd zijn aan dit fenomeen. Er waren enkele geldhandelaars en een handvol post- De beurs vond plaats in het vroegere hoofdpostkantoor van zegelhandelaars. Het aanbod van deze handelaars was helaas ook Bang Rak te Bangkok. In de kelderverdieping is er trouwens elk Bij de ingang werd je door middel van grote borden duidelijk niet zo groot. Gestempeld materiaal heb ik nauwelijks gevonden. weekend ook een kleine maar leuke postzegelbeurs met lokale gemaakt dat postzegels niet zomaar een stukje bedrukt papier Hier zal niet voldoende mee verdiend kunnen worden, denk ik. handelaars, maar dat is een ander verhaal! zijn, maar een link kunnen vormen tussen mensen en landen. Met andere woorden: postzegels zijn een ambassadeur die de hele wereld rondreizen om aan iedereen een verhaal te vertellen over zijn land van herkomst, maar dat weten echte postzegelverzamelaars al lang! Er was een waar postzegel theater waar educatieve ‘films’ werden getoond. Als je dorst had, kon je je dorst lessen in een postzegelcafé waar de vergelijking gemaakt werd tussen postzegels en drinken. Er waren ook een groot aantal leerlingen aanwezig die duidelijk een educatieve schooluitstap maakten. Zij werden op allerlei mogelijke manieren in contact gebracht met postzegels. Voor de niet-filatelisten was er ook entertainment voorzien onder de vorm van dansoptredens en live muziek, alhoewel dat laatste niet altijd een streling voor het oor was!

Voor de fans van prinses Sirinthorn was er op de bovenverdie- ping een zeer uitgebreide tentoonstelling over deze zeer geliefde prinses. Ze verzamelt niet alleen postzegels, ze ontwerp ze soms ook. Ze schrijft boeken, bespeelt meerdere muziekinstrumenten en schrijft zelf ook muziek.

En dan de commerciële kant van de beurs. De Thaise post had de grootste stand en werd zeer druk bezocht. Als je voldoende kocht kon je trouwens enkele leuke postzegelgeschenken bekomen. Dus werd er gretig gekocht, ook door ondergetekende. Aan een aparte tafel kon je naar hartenlust al je aankopen zelf afstempelen. Er waren 4 verschillende stempels beschikbaar. Er was maar één probleem toen ik zelf wilde gaan afstempelen: alle stempelkussens waren opgedroogd! Dus moest er in mijn ‘beste’ Thais gevraagd worden of er nog inkt was. Gelukkig is gebaren- Kort samengevat kan ik stellen dat ik al veel betere postzegel- taal universeel!! Als je niet zelf wilde stempelen, kon je ook je beurzen heb meegemaakt in Thailand. Hopelijk is de beurs over enveloppen in een negental ‘brievenbussen’ droppen met allemaal 2 jaar beter dan die van dit jaar. verschillende stempels. Er was ook mogelijkheid om persoonlijke Jean-Paul Groenen 32 FILAKRANT 2016 FILAKRANT 2016 33 St. Liudger een Nederlandse heilige ‘De lotgevallen van Delmonte 785, 786 en 787’

n 1967 werd door Jacques Schulman N.V. te ‘Deze munt is vroeger toegeschreven aan de Heerlijkheid Culemborg, IAmsterdam het boek “De zilveren Benelux, geschre- gezien de legende D.I.P. (Dominus in Pallant); deze toeschrijving is ven door A(lbert) Delmonte uitgegeven. Het was een echter zeer dubieus’. Drie munten dus zonder zekere herkomst. natuurlijke aanvulling op zijn publicatie ‘De gouden Benelux’ die in 1964 verscheen. Twee publicaties die Delmonte 785 werd de afgelopen 35 jaar regelmatig op veilingen voor verzamelaars van provinciale, stedelijke en nood- en bij de gespecialiseerde munthandel aangeboden. Aan de hand munten van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden van de afbeeldingen in veilingcatalogi en prijslijsten konden meer een belangrijke informatie bron zijn/waren. dan 35 verschillende exemplaren worden geteld. De zogenoemde Karel de Grote daalder kwam in mindere mate voor. De St. Op pagina 184 staan drie zilveren munten beschreven met als Ludger daalder gecatalogiseerd onder nummer 786 werd slechts Bij de opmerking wordt verwezen naar de “Münzordnung” van opschrift Niet definitief toegeschreven munten. Onder nummer 785 eenmaal in een veilingcatalogus gesignaleerd. Wolff Stürmer en vervolgens: “Dit lijkt toewijzing aan Josse van een grootformaat zilveren munt met als beschrijving: St. Ludger Gronsveld 1563 – 1588 te rechtvaardigen. Zie ook de noot in veiling- daalder zonder jaartal, ontleend aan Verkade’s Muntboek uit Vanaf het moment dat het boek (De zilveren Benelux) werd catalogus Schulman 257 lot 58. 1848 en afgebeeld op plaat 35 nummer 1 (als Batenburg). aangeschaft, werd elke publicatie doorgespit op nieuwe aanwij- Op de voorzijde staat een naar rechts gewend gekroond borst- zigen over de herkomst van deze munten. Bij de firma Jacques De door Schulman geopperde toewijzing vond echter geen beeld in harnas. Een leliescepter in de rechterhand dat over de Schulman N.V. werden deze munten meestal beschreven na algemene erkenning. Sommige veilinghouders bleven, uit macht schouder wordt gehouden, de linkerhand aan een gevest van een Gelderland onder het kopje Heerlijkheden en steden en toe- der gewoonte?, de munten onder Baar-Batenburg respectievelijk zwaard. gewezen aan Batenburg – Baar. Later werd daar de opmerking Culemborg classificeren bijgeplaatst dat deze munten voorkomen in de “Münzordnung” van Wolff Stürmer, gepubliceerd in 1572 te Leipzig. Misschien dat de in het omschrift genoemde Sint Ludger of St. Luderus een aanknopingspunt bood om de munten uit de ano- Daar kwam in november 1973 verandering in. In veilingcatalogus nimiteit te rukken en een definitief plaatsje in de numismatiek te 257 van de firma Schulman (29 en 30 november 1973) worden geven. Wie was Sint Ludger. Maar eens zoeken in de vita van de onder de nummers 57 en 58 respectievelijk een St. Luderus en vele heiligen die de katholieke kerk rijk is. een Karel de Grote daalder aangeboden. Al snel werd een aanknopingspunt gevonden in een Duitse publicatie: St. Liudger, geboren 742 gestorven 809. Apostel der Friesen und Sachsen, erster Bischof von Münster; Gründer St. Ludgerdaalder z.j. der Benediktinerabteien Werden an der Ruhr und Helmstedt; Mitpatron des Bistums Essen. Met een dergelijke staat van dienst Het omschrift luidt SANCTVS.LVDERVS.PATRONVS.NOSTE is het dan ook niet vreemd dat er heel wat geschreven is over of een variant hiervan. Op de keerzijde staat een naar links deze heilige. gewende klimmende leeuw. In zijn rechter klauw houdt hij aan een strik een wapenschild met daarop een naar links gewende klimmende leeuw. Het omschrift luidt: MONETA.NOVA. ARGENTEA.D.I.B.BA of een variant hiervan.

Hierbij stond de volgende opmerking: Alhoewel de omschriften St. Ludgerdaalder z.j. variant met Denarivs Novvs op beide munten verschillend zijn komen deze duidelijk uit hetzelfde atelier. De borstbeelden zijn identiek evenals de meeste letters. Zoals Relikwiehouder St. Liudger Onder 786 wordt opnieuw een als St. Ludger daalder omschre- op de daalder van Willem van ’s-Heerenberg (zie no. 66) [Willem 1880, uit de Ludgeruskapel in ven zilveren munt gecatalogiseerd. De munt staat niet afge- IV (1545-1567), daalder van 30 stuiver z.j. (1555-1567) omschrift de Dom te Münster beeld. Als referentie geeft Delmonte een verwijzing naar beginnend met SANCTVS OSWALD - red.] dient het borstbeeld Karel W.J. de Voogt “Geschiedenis van het muntwezen der Vereenigde V voor te stellen. Daar in Batenburg in deze periode munten geslagen Liudger werd in 742 geboren in de omgeving van de stad Nederlanden, I, provincie Gelderland uit 1874. Dat moet op een werden met de volledige titulatuur meen ik dat de toeschrijving aan Utrecht, mogelijk in Loenen aan de Vecht. Zijn vader Thiadgrim vergissing berusten want de munt staat afgebeeld in de publi- Batenburg dient te worden afgewezen, en moeten wij dus omzien en zijn moeder Liafburg behoorden tot de Friese adel. Vanaf zijn catie ‘Bijdragen tot de numismatiek van Gelderland (2e stuk) Berg naar een ander munthuis. Van de vele kandidaten komen vanwege vroegste kindsheid was hij bezig met het maken van boeken. Met (’s Heerenberg – Batenburg – Baar) van dezelfde auteur uit 1869 de titulatuur de heren van Gronsveld het meest in aanmerking, zij behulp van een strohalm en een donkere vloeistof was hij bezig op plaat 3 nummer 1 (als Baar). De beeldenaar op voor- en waren n.l. graaf van Bronckhorst en heer van Batenburg, waarmee de ‘letters’ te schrijven op de bast van bomen. Deze stukken bast keerzijde zijn identiek aan 785. Het omschrift op de keerzijde afkorting B.BA van het eerste exemplaar verklaard kan worden. De I werden als een soort boek aan elkaar bevestigd. luidt: :DENARIVS:NOVVS:DOM:IN:B. Delmonte plaatst hierbij zou dan moeten staan voor de naam van de heer. Van 1559-63 was de opmerking: ‘Deze munt is opeenvolgend toegewezen aan Willem van Bronckhorst, heer van Gronsveld en van 1588-1617 Jan de Heerlijkheden Batenburg en Baar, zonder dat hier omtrent II. In de tussenliggende periode was de zoon van Willem, Josse, heer zekerheid bestaat’. van Gronsveld. Van deze laatste zijn geen munten bekend. Middels de afkorting I zou De derde munt op pagina 184, voorzien van nummer 787, wordt de munt aan Josse of Jan II kunnen worden toegeschreven. Indien het beschreven als Karel de Grote daalder zonder jaartal. Op de Jan II zou zijn, moeten deze stukken vóór 1615 zijn geslagen in welk voorzijde staat het naar rechts gewende gekroond borstbeeld jaar zijn muntrecht door de commissie van Westfalen werd erkend. van Karel V in een harnas. Een leliescepter in de rechterhand dat Dit type munt ligt echter zo dicht bij die van Willem van Bronckhorst over de schouder wordt gehouden, de linkerhand aan een gevest dat m.i. Josse eerder in aanmerking komt. van een zwaard. Het omschrift luidt: SANCTVS.CAROLVS. De afkorting op het tweede exemplaar D.I.P. lijkt niet anders dan te MAGNVS. kunnen worden toegeschreven aan Floris I van Pallant die overleed in 1598. Het zou mogelijk zijn dat deze heer die veel geld nodig had zijn munten liet slaan op de munt van een heer met vermeend muntrecht. Het muntteken .’. dat zowel op voor- als keerzijde voorkomt zou een aanduiding naar Gronsveld kunnen zijn daar deze bollen een onderdeel zijn van het wapen v.d. heren van Gronsveld.. Ook zou het Liudger bij het maken van boeken. In het midden van de drie figuren mogelijk kunnen zijn dat de heren van Gronsveld met opzet deze in het huis is zijn moeder Liafburg afgebeeld. Uit: Vita secunda St. munten voor die van een andere heer lieten doorgaan. Liudger, 11e eeuw

Een heel epistel. Nou dat was het dan. Ze zijn ‘terecht’. In het huis van zijn grootouders waren de grote missionarissen Willibrord en Bonifatius te gast geweest. Hier ontmoette hij Karel de Grote daalder z.j. Tijdens veiling 5 van de heren Westerhof en Van der Dussen Bonifatius voordat deze op 5 juni 754 door rovers in Dokkum (24, 25 en 26 februari 1986) wordt onder nummer 117 een werd vermoord. Deze ontmoeting moet grote indruk op hem Op de keerzijde staat een naar links gewende klimmende leeuw. St. Luderus daalder aangeboden. De munt werd onderge- hebben gemaakt. In 755 werd hij door zijn vader naar de kloos- Het omschrift luidt: MONETA:NOVA:ARGENTEA:D:I:P of een bracht bij de rubriek Gelderse Steden en kreeg als kop BAAR- terschool van Sint Maarten te Utrecht gebracht en voorgesteld B als laatste letter. Delmonte plaatst bij deze munt de opmerking: BATENBURG-GRONSVELD? aan abt Gregorius, een leerling van Bonifatius. 34 FILAKRANT 2016

Koning Otto III (983-996), pfennig geslagen te Mimigerneford = Münster

Daar begon hij in 795 met de bouw van de huidige dom en de domschool (Monasterium), het huidige Gymnasium Paulinum. Op 24 februari 796 wist Liudger een stuk grond in Werden Liudger wordt door zijn vader Thiadgrim naar de kloosterschool van aan de Ruhr te verwerven. Men vond de bosrijke omgeving niet Sint Maartente Utrecht binnengebracht. Uit Vita secunda St. Liudger, geschikt voor de bouw van een klooster. Daarop bad Liudger bij 11e eeuw een boom tot God met het verzoek hem behulpzaam te zijn bij de bouw van het klooster. Daarop woedde er een storm waarbij In 767 vertrekt Liudger naar het Engelse York om daar aan de een deel van het bos werd geveld. Aan zijn leerling Odhilgrim gaf domschool, die onder leiding staat van Alkuin, zijn studie voort hij de opdracht ooit onder de boom begraven te worden waar te zetten. De geleerde Alkuin was later als een soort minister hij had gebeden en die de storm had overleefd. van cultuur aan het hof van Karel de Grote verbonden. Bij zijn aankomst werd Liudger door bisschop Aethelbert van York tot diaken gewijd. In 772 keert hij terug naar Utrecht.

In 776 is hij voor het eerst actief als prediker in de omgeving Deventer en Oost-Nederland. Hij treedt hier in de voetsporen Billerbeck, St. Lugeri-dom van Lebuinus. In 777 werd hij door bisschop Ricolf (768-777/82) te Keulen tot priester gewijd. De Utrechtse bisschop Alberik I (ca. 776-784) en opvolger van Gregorius, stuurt Liudger als mis- sionaris naar de Friese streek Oostergo waar hij vanuit Dokkum werkzaam is. Hij was onder meer verantwoordelijk voor het toezicht op de Pauluskerk, gebouwd op de plek waar Bonifatius was vermoord. Jaarlijks keert hij drie maanden naar Utrecht terug om werkzaam te zijn in de domschool.

St. Paulusdom te Münster

Vervolgens vertrok hij in 798 naar Helmstedt om daar een kerk en klooster te stichten. In 805 werd hij benoemd tot bisschop van Münster. De wijding vond plaats op 30 maart 805 door Hildebold (787-795 bisschop, 795-818 eerste aartsbisschop) van Keulen. Ondanks dit hoge ambt bleef hij rondreizen en de boodschap van Christus uitdragen.

Een kijkje in de Sterbekapelle te Billerbeck

De voormalige kapel werd elders in Billerbeck opgebouwd en Buste van St. Bonifatius, parochie Frenckenhorst doet thans dienst als monument voor de gevallenen van de Eerste Liudger wordt tot bisschop van Münster gewijd. en Tweede Wereldoorlog. Aan zijn werkzaamheden in Oostergo komt in 784 een einde. Uit Vita secunda St. Liudger, 11e eeuw Op de plaats waar het huis heeft gestaan waar Liudger overleed De Friezen sluiten zich aan bij de vrijheidsstrijd van de Saksische bevindt zich nu de Sterbekapelle. Hier bevinden zich enkele relie- hertog Widukind en maken het gebied onveilig. Samen met zijn Hoewel ziek predikte hij ’s morgens 25 maart 809 in de kerk te ken van de Heilige. jongere broer Hildegrim, de latere bisschop van Châlons-sur- Coesfeld. Vervolgens ging hij op weg naar Münster. In Gerleve Marne, onderneemt hij een reis naar Rome. Daar heeft hij een moest hij wegens vermoeidheid enige tijd rusten. Hier werd later De heilige Liudger wordt steeds als bisschop afgebeeld. In zijn ontmoeting met paus Hadrianus I (772-795) een Benedictijnenabdij gesticht. Vervolgens zette hij zijn weg rechter hand houdt hij een bisschopstaf, in zijn linkerhand houdt voort naar Billerbeck. Hier overleed hij op 26 maart in een huis. bij het evangelie of draagt hij een kerkgebouw. Aan zijn voeten Beladen met relikwieën vertrek hij naar het Benedictijner kloos- zijn steeds twee ganzen afgebeeld. Dit naar aanleiding van een ter te Monte Cassino. Hier bestudeert hij ruim twee jaar de Vervolgens werd hij te Billerbeck begraven. Later werd zijn legende die wij u niet willen onthouden. leefregels van Benedictus zonder zelf monnik te worden. Hier stoffelijke overschot overgebracht naar Werden om daar bij de ontmoette hij ook Karel de Grote (742-814). Bij zijn terugkeer door hem zelf aangewezen boom te worden begraven. Op een in Rome werd hij belast met het christianiseren van een aantal paar meter afstand bevond zich hier de kerk van het door hem gouwen in Friesland. gestichte klooster. De datum van het overlijden, 26 maart, wordt in de katholieke kerk gevierd als naamdag van de heilige. Om dit te bekostigen werd hij beleend met diverse bezittingen in België waaronder Zele bij Gent. Vlak naast de uit de 11e eeuw daterende St. Ludgerikerk, op de plaats waar het huis heeft gestaan waar Liudger overleed, werd Een nieuwe opstand in 792 maakte wederom een einde aan te Billerbeck door de bisschop van Münster, Bernhard van Galen zijn activiteiten in Friesland. Karel de Grote bood hem de bis- (1650-1678) een kapel gebouwd. Wij kennen deze bisschop als Toen Liudger een keer in Billerbeck verbleef beklom hij ook de schopzetel van bisdom Trier aan die hij echter weigerde. Daarop ‘Bommen Berend’ vanwege zijn beleg van de stad Groningen. Billerbecker Berg. Daar bevond zich een boerderij. De bezitter werd hij uitgezonden naar West-Saksen. Dit gebied omvatte Tussen 1892-1898 werd op de plaats van de kapel en de St. vroeg aan Liudger: “Ach heer, onze bron staat al lange tijd droog. delen van het huidige Niedersachsen, Schleswig-Holstein en Ludgerikerk een neogotische kerk, de Ludgerus-Dom, gebouwd. In de omgeving is geen water meer en we hebben amper genoeg Nordrhein-Westfalen. Als uitvalsbasis koos hij voor de nederzet- om onze eigen dorst te lessen laat staan voldoende op de akkers en ting Mimigerneford, het huidige Münster. weiden te begieten”. FILAKRANT 2016 35

Abdij Werden, Theodor Thier (1719-1727), pronkdaalder 1724. Op de keerzijde St. Liudger boven het kloostercomplex van Werden a/d Ruhr

De doorbraak komt in 2004. Op 11 en 12 september van dat Thiatgrim Altfridis jaar was het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Munt- en Penningkunde te gast op een “Freundschafts- und wissenschaftli- Hier werden ook Hildigrim I (zijn jongere broer, voormalige ches Arbeitstreffen” georganiseerd door een Duitse zustervereni- bisschop van Châlons-sur-Marne, bisschop van Halberstadt en ging, Verein der Münzfreunde für Westfalen und Nachbargebiete. tweede abt van Werden), Gerfrid (neef van Liudger, tweede Deze bijeenkomst vond plaats in Huis Welbergen te Ochtrup, bisschop van Münster, derde abt van Werden), Thiatgrim (neef Duitsland. van Liudger, tweede bisschop van Halberstadt, vierde abt van Werden) en Altfrid (neef van Liudger, derde bisschop van De spreker van de eerste lezing was de heer Hanfried Bendig Münster, vijfde abt van Werden) bijgezet. Altfridis is ook de en had de daalders van het type Delmonte 785 t/m 787 als In Billerbeck bevindt zich ook de Ludgerusbrunnen. schrijver van de Vita Sancti Liudgeri. onderwerp. De auteur liet weten dat hij de afgelopen dertig jaar Deze omvat een kleine kapel, een bron en een aantal pilaren zich uitgebreid bezig heeft gehouden met het achterhalen van de met daarop de vita van St. Liudger. herkomst van de hierboven beschreven munten. Op basis van de publicaties van K. Kennenpohl “Der ostfriesische Liudger had medelijden met de man en zocht naar een uitweg. Münzmeister Dietrich Iden” in Centennial Volume of the American Hij verhief zich en zag twee ganzen die hij snel vastgreep en naar Numismatic Society (New York 1958) en A. Kappelhoff “Die de bron droeg. “Lieve mensen”, zei hij, “Ik zal deze dieren in de Münzen Ostfrieslands” (Aurich 1982) is hij verder gaan zoeken. bron werpen. Ze zullen een uitweg zoeken en jullie moeten goed Door bestudering van een groot aantal daalders van het St. opletten waar deze ganzen weer aan het daglicht verschijnen. Op Ludger en het Carolus Magnus-type werd door hem vastgesteld deze plaats graven jullie een nieuwe bron, die jullie voldoende dat bij het aanbrengen van de omschriften dezelfde letterponsoe- water geven en nooit opdrogen, zolang de wereld bestaat”. nen zijn gebruikt. Liudger kreeg gelijk, de dieren groeven zich een weg door de Vervolgens werd door de spreker gezocht naar munten waarvan berg en kwamen de volgende morgen in Billerbeck weer tevoor- de beeldenaar grote overeenkomsten vertoont met de beide schijn. Op deze plaats ontstond een bron die tot op de dag van anonieme munten. Deze werd voor de Karel de Grote daalder vandaag water schenkt, de “Ludgerusbrunnen”. gevonden bij daalders geslagen te Emden op naam van de graaf van Ost-Friesland.

Abdij Werden, Ferdinand von Erwitte (1670-1705), In het munthuis te Emden werd toen de scepter gezwaaid door pronkdaalder 1670 de uit het Belgische Hamont afkomstig goudsmid Dirk Iden Kruitkremer. Deze was om geloofsreden gevlucht en werd in De stoffelijke resten van de heilige Liudger bevinden zich thans 1560 de opvolger van muntmeester Heinrich Meinerts. Deze is een speciale bronzen sarcofaag uit 1984, vervaardigd door was werkzaam voor Maria van Jever en moest wegens moeilijk- beeldhouwer Gernot Rumpf. Deze heeft de vorm van de hui- heden aftreden. Jever was een heerlijkheid in het Heilige Roomse dige Ludgerus- en voormalige kloosterkerk van Werden. In het Rijk. In 1563 wordt Dirk Iden muntmeester van de graaf van museum van het klooster van Werden zijn nog een aantal oudere Ostfriesland. sarcofagen te bewonderen.

Ost-Friesland, Edzard II, Christoph en Johann (1540-1566), taler 1564 (1574-76 geslagen)

Het portret op beide munten (de daalder van Ostfriesland en de anonieme daalder) is identiek. Onderzoek wees uit dat op de Ostfriese daalders uit 1564 dezelfde letterponsoenen waren gebruik als voor de anonieme daalder. De ponsoenen van de letters G en S waren hierbij doorslaggevend.

Gezicht op de buitenzijde van de kerk te Werden aan de Ruhr met gezicht op de Liudgercrypte

Het graf van Liudger bij de boom in Werden werd later binnen de muren van de kloosterkerk getrokken. Hier werd hij herbe- graven in de Karolingische ringcrypte.

De bronzen sarcofaag met de gebeenten van St. Liudger

Tot zover het levensverhaal van de heilige Liudger. Als we van de Links de letter S op de Carolus Magnus daalder, veronderstelling uitgaan dat men geen ‘vreemde’ heilige op een rechts de letter S op een Oostfriese daalder uit 1564 munt afbeeldt, geeft de levensbeschrijving van St. Liudger - of de verbastering St. Luderus zoals die op de daalders voorkomt - aan Bij tien onderzochte daalders van het Carolus Magnus type werd dat de munt ergens in Noord-Duitsland, Noord-Nederland of door Bendig vastgesteld dat deze circa 10% te licht in gewicht en in het huidige Nordrhein-Westfalen geslagen zou kunnen zijn. waren. In een tariefboek werd het zilvergehalte 25-30% te laag Vervolgens verhuist het project in de la en is het wachten tot het geschat. Eigentijdse bronnen spraken dus niet voor niets van Hildigrim I Gerfrid moment dat er weer iets over de munten wordt gepubliceerd. “böse Taler”. 36 FILAKRANT 2016

Deze classificatie is ook op de St. Ludger daalder van toepas- Carolus Magnus daalder gecatalogiseerd. Op de voorzijde sing, waarvan de zilverinhoud in het tariefboek als 30% te laag het omschrift SANCTVS CAROLVS MAGNVS rozet schuin werd vastgesteld. Voor de beeldenaar van de St. Ludger daalder geplaatste tinhaak en twee boven elkaar geplaatste rozetten. Op werd door Bendig een equivalent gevonden in de zogenoemde de keerzijde het omschrift MONETA.NOVA.ARGENTEA.D.I.B. Heilandstaler van Maria van Jever.

Wie de plaatjes van deze munten goed bestudeerd kan vaststel- len dat er, binnen de bovengenoemde omschriften, meerdere stempels met kleine verschillen bestaan.

Als tweede variant beschrijft hij een daalder met als omschrift Aan de hand van vele vergrotingen van de letters in de omschrif- Jever, Maria (1536-1575), Heilandstaler z.j. CAROLVS.MAGNVS.SANCTVS twee boven elkaar geplaatste ten toont hij aan dat bij het vervaardigen van de stempels voor bollen op de voorzijde en MONETA.NOVA.ARGENTEA.D.I.P. de daalders van het St. Ludger en het Carolus Magnus-type, De St. Ludger daalder en de Karel de Grote daalder zijn dus op de keerzijde. gebruik werd gemaakt van ponsoenen die ook gebruikt werden hoogstwaarschijnlijk door muntmeester Dirk Iden te Emden of voor de daalders uit 1564 van de graven Edzard, Christoph en elders in een valsmunterwerkplaats vervaardigd. Bendig oppert Johann van Ostfriesland en de Heilandsdaalder zonder jaar van voor de 35 kilometer noordwaarts van Emden gelegen haven- Maria van Jever. plaats Norden. In maart 1576 werd Dirk Iden op last van graaf Johann van Ost-Friesland wegens valsmunterij gevangen geno- Zoals boven gemeld werd muntmeester Dirk Iden opgepakt men. Het is niet bekend of de anonieme daalders de aanleiding wegens valsmunterij en later weer vrijgelaten. Ondanks het uit- waren van zijn arrestatie. voerige artikel van de heer Bendig blijven een aantal zaken nog steeds onopgehelderd. In de eerste plaats de beantwoording van Na ruim een jaar in gevangenschap te hebben doorgebracht de vraag: waar werden de anonieme daalders vervaardigd. Dan kwam hij - zonder schuldig gesproken te zijn - op voordracht van Er bestaat een variant van deze munt waarbij het omschrift boven is er nog de vraag te beantwoorden: zijn de minderwaardige graaf Edzard en op keizerlijk bevel weer vrij. Hij heeft daarna nog het hoofd begint. Op de voorzijde het omschrift SANCTVS anonieme daalders vervaardigd met medeweten van de Ostfriese 15 jaar in Emden gewoond. CAROLVS MAGNVS drie bollen geplaatst een / twee. Op de graaf Edzard II die deelde in de winst die hiermee behaald werd keerzijde het omschrift MONETA.NOVA.ARGENTEA.D.I.P. of zijn de munten een initiatief van Dirk Iden Kruitkremer? Wij In augustus 2006 verschijnt een prijslijst van een beken- drie bollen geplaatst een / twee. opteren voor de eerste mogelijkheid. de munthandelaar. Hierin wordt als nummer 1068 een Sint Ludgerdaalder aangeboden. Ditmaal onder het kopje NOORD- Bij het beschrijven van Delmonte 785, 786 en 787 is het belang- OOST NEDERLAND/OST FRIESLAND. rijk dat men zich conformeert aan de actuele stand van zaken en deze stukken niet meer onder Batenburg-Baar-Gronsveld respectievelijk Culemborg plaatst. De publicatie van Hanfried Bendig bevat voldoende argumenten om deze munten voortaan onder te brengen bij Ostfriesland.

Tom Passon Als type A van de Ludgerus daalders wordt door de heer Bendig nummer 785 van Delmonte opgevoerd. Deze heeft als omschrift Literatuur: SANCTVS.LVDERVS.PATRO.NOS en drie bollen geplaatst als Hanfried Bendig, Dirk Iden Kruitkremer. Ein Falschmünzer im Emden een / twee. Op de keerzijde het omschrift MONETA.NOVA. und Jever; Das Geheimnis der Taler mit Karl dem Grossen und den Hieronder staat de volgende opmerking: “Over de muntplaats ARGE.I.B.BA en opnieuw drie bollen geplaatst als een / twee. Heiligen Ludger, in Jaarboek Munt- en Penningkunde 98, Amsterdam van de Sint Ludgerdaalders tast men nog steeds in het duister. In 2011. het verleden werden ze wel toegeschreven aan Batenburg, Baar en A. Delmonte, De zilveren Benelux, Amsterdam 1967. Gronsveld. Hiervoor is echter geen enkel bewijs. De voorzijde is vrijwel Franz Becks redactie en uitvoering, Lugerus-Dom Billerbeck – exact overgenomen van de daalders van Ost-Friesland geslagen onder Sterbekaplle, Billerbeck 1997. Edzard II en Johann II (1558-1566) rond 1564 (zie Kapelhoff 104, Rudolf Luger Schütz redactie en uitvoering, St. Liudger. Zeuge des Davenport 9610). Het is dus eigenlijk geen heilige maar de buste van Glaubens. Apostel der Friesen und Sachsen. Gedenkschrift zur keizer Ferdinand I (1556-1564). De keerzijde is vrijwel exact overge- Erinnerung an die Geburt des Heiligen vor 1250 (742-1992), Essen- nomen van de Heilandstaler van Jever van rond 1559 (zie Davenport Werden 1992. 9337). Beide dus Noordduitse talers uit een gebied grenzend aan de 805: Liudger wird Bischof. Spuren eines Heilingen zwischen York, provincie Groningen. De muntplaats zal m.i. dan ook gezocht moeten Rome und Münster, folder bij de tentoonstelling 12 maart tot 11 worden in het primaire verspreidingsgebied van deze taler; hetzij in Als type B de onder Delmonte 786 beschreven munt. Deze heeft september 2005 in het Stadtmuseum Münster. Ost-Friesland zelf, hetzij in aangrenzende Nederlandse gebieden in als omschrift op de voorzijde SANCTVS.LVDERVS.PATRONVS. noordoost Nederland. NOSTER. en op de keerzijde DENARIVS.NOVVS.DOM.IN.B drie bollen geplaatst als een / twee. Door de auteur werden Leuk gevonden maar er zijn ook andere daalders aan te dragen van dit type twee exemplaren gelokaliseerd, een in de Nationale die ‘als voorbeeld’ gediend zouden kunnen hebben: Batenburg, Numismatische Collectie en een tweede in een particuliere Filakrant eenmalig ’s-Heerenberg, Nijmegen, Donauwörth, Kaufburen of Kempten verzameling. om er maar een paar te noemen, hebben munten met een soort- per post ontvangen: gelijke beeldenaar die tussen 1542-1555 uitgegeven. In deze periode werd in Friesland en Groningen uitsluitend kleingeld gemunt. De Munt te Groningen stond onder voortdurend toezicht van Toezending van Filakrant de stad. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de anonieme daalders daar vervaardigd zijn. (ook in grotere aantallen) is alleen mogelijk bij vooruitbetaling In een veilingcatalogus van 29 november 2005 zien we Delmonte 785 nu gelabeld met OST FRIESLAND/BATENBURG/BAAR. van de geldende portokosten. In de novemberveiling 2006 wordt de munt geplaatst onder Hiervan bestaat een variant met het omschrift SANCTVS. Batenburg met de toevoeging “In het verleden toegeschreven aan LVDERVS.PATR.NOS twee boven elkaar geplaatste bollen. Op Neem van te voren even Batenburg maar tegenwoordig gekoppeld aan Ost Friesland”. In de de keerzijde het omschrift MONETA.NOVA.ARGEN.I.B.BA. contact op met de V.O.V.V. veiling van 4 juni 2007 zien wij Delmonte 787 gerangschikt onder Culemborg voorzien van de opmerking: “zilveren daalder van via telefoon nr.: 055-3558600 Karel de Grote (Ost Friesland of Noord Holland)”. of per e-mail [email protected]. Voor een volgende publicatie moeten we wachten tot 2011 wanneer in het Jaarboek voor Munt- en Penningkunde 98, uitgegeven door het Koninklijke Nederlands Genootschap voor Munt- en Betaling op bankrekeningnummer: Penningkunde, een artikel van Hanfried Bendig verschijnt onder NL48 RABO 039.31.20.112 de titel “Dirk Iden Kruitkremer. Ein Falschmünzer im Emden t.v.n. V.O.V.V. Apeldoorn. und Jever; Das Geheimnis der Taler mit Karl dem Grossen und Als variant C beschrijft de auteur een exemplaar met een den Heiligen Ludger”. Uitgangpunt voor deze publicatie was zijn gebogen in plaats van een rechte kroon. Op de voorzijde het Ondervermelding lezing in 2004. omschrift SANCTVS.LVDERVS.PATRONVS.NOS drie bollen geplaatst als een /twee. Op de keerzijde het omschrift MONETA. van Naam, Adres, In de publicatie beschrijft de auteur een aantal varianten van NOVA.ARGEN.I.B.BA. Postcode en de daalders van het St. Ludger en het Carolus Magnus-type. Woonplaats. Delmonte’s 787 wordt in het artikel als eerste type van de FILAKRANT 2016 37 Bankbiljetten en postzegels Door: John Laureijsen

aarschijnlijk zal er eeuwig een discussie zijn of Whet verzamelen van bankbiljetten, of van postzegels leuker is. Je hoeft echter niet te kiezen, in de loop der jaren zijn er namelijk een aantal combinaties van bankbiljetten en postzegels uitgebracht. Ik zal een aantal varianties beschrijven. Gezien mijn eigen exper- tise en verzamelgebied wil ik me beperken tot Europe, al zijn er ook van de USA en het verre oosten diverse voorbeelden te vinden.

1. Postzegels als bankbiljetten Tsjecho-Slowakije, 500 Korun 1945 (P54) Vanwege het feit dat de postzegels zo herkenbaar waren werd in 1915 in het tsaristische Rusland een serie bankbiljetten (Rusland Tsjecho-Slowakije 20 Korun 1913 (1919, P2A), In Oost-Duitsland werden door de Russen in 1948 bankbiljetten P16-P23) in omloop gebracht die het formaat en uiterlijk van een Rode 20 Haleřů zegel op Oostenrijk P14 van 1, 2, 5, 10, 20,50 en 100 Reichsmark (DDR P1- DDR P7) in postzegel hadden. Op de keerzijde werd de tsaristische adelaar omloop gebracht met een zegel om een van het westen onafhan- geprint en een tekst die zei dat de biljetten als zilveren of kope- Direct na de tweede wereldoorlog kende Hongarije een zware kelijke geldeenheid te creëren. De zegels waren bedrukt met het ren munten moesten worden geaccepteerd. crisis. Om de inflatie te bestrijden werden alle bankbiljetten jaar 1948 en dezelfde waarde als het biljet. ongeldig verklaard. Vervolgens werden ze weer in omloop gebracht met een zegel erop. Bijvoorbeeld een biljet van 1.000 Pengő kon worden gekocht voor 750 Pengő. Doordat er gigantisch veel van deze bankbiljetten in omloop zijn gebracht zijn ze Rusland P16-P23 (+de keerzijde van P20) momenteel uiterst betaalbaar (vaak minder dan € 5,- per stuk). Omdat het bijna altijd gebruikte uit de omloop gehaalde biljet- Nadat de provisionele regering in 1917 de macht had overge- ten waren behoren specimen van deze biljetten nu tot de meest nomen werden de drie kleinste waarden nogmaals uitgebracht gezochte ter wereld. (Rusland P32-P34) maar met een gewijzigde keerzijde: de tsaren- kroon was verwijderd. De zegels zijn onder andere te vinden op de volgende Hongaarse biljetten: 1.000 Pengő 1945 met een rode zegel (P118), 10.000 Pengő 1945 met een bruine zegel ((P119, er zou ook een blauwe zegel zijn gebruikt maar volgens de Hongaarse catalogus van DDR – 5 Duitse Oost Mark 1948 (P2A) Laszlo zou dit een vervalsing zijn) en 100.000 Pengő 1945 met een groen zegel (P120). In 1993 gingen Tsjechië en Slowakije uit elkaar. Om snel voor beide gebieden een eigen geldeenheid te maken werden bankbiljetten uit Tsjecho-Slowakije gebruikt. In Slowakije werden 5 Rusland P31-P33 (+de keerzijde van P33) verschillende denominaties uitgegeven (Slowakije P15 – P19) in Tsjechië slechts 3 (Tsjechie P1 – P3). Omda ze dezelfde denomi- Na de onafhankelijkheid van de Oekraïne bracht de regering naties gebruikten zijn er dus 3 verschillende varianten in omloop: in 1918 een serie postzegel-biljetten uit met de waardes 5, 10, Tsjechoslowakije, Tsjechië en Slowakije. 20, 30, 40 en 50 shahiv (Oekraïne P7 – P11) . Met ook hier de voorzijde dezelfde kleur als bestaande postzegels en de keerzijde met een tekst.

Hongarije 1.000 Pengő 1945 (P118)

Slowakije P15

Oekraïne 30 Shahiv 1918 (P9) Hongarije 10.000 Pengő 1945 (P119)

Vanwege de schaarste aan kleingeld volgde een hele serie lokale In Tsjecho-Slowakije bracht het Russische leger van 1940 eigen uitgaven (o.a. Odessa en Rostov ad Don). Zelfs het Witte leger bankbiljetten in omloop, de aantallen hiervan zijn onbekend. Om in Siberië bracht eigen postzegel-biljetten uit. controle over het eigen geld terug te krijgen ging de regering na de oorlog in 1945 over tot ongeldig verklaring en heruitgave van 2. Postzegels op bankbiljetten deze biljetten met een stempel. Na de eerste wereldoorlog viel het Oostenrijks-Hongaarse rijk Slowakije P19 uiteen in een aantal verschillende landen waaronder Tsjecho- Voorbeelden zijn 100 Korun 1945 (P51, gele zegel op Slowakije Slowakije en Joegoslavië. Deze nieuwe landen gebruikten een P10), 100 Korun 1945 (P52, 2e uitgave, gele zegel op Slowakije hele reeks van de oude Hongaars-Oostenrijkse bankbiljetten P11), 500 Korun 1945 (P54, oranje zegel op Slowakije P12). (Oostenrijk P6, P8, P9, P12, P13, P14, P15, P19) maar gaven deze een eigen “belastingzegel”. Om het geheel nu nog veel complexer te maken kwamen er zegels voor de verschillende taalgebieden: Hongaars, Servisch, Kroatisch en Sloveens. Voor de liefhebbers zijn er daarnaast nog talloze vervalsingen in omloop.

Tsjecho-Slowakije 1.000 Korun 1985 (P98)

Tsjecho-Slowakije, 100 Korun 1945 (P52)

Tsjechië 1.000 Korun 1985(1993, P3)

Joegoslavië 1.000 Kruna 1902 (1919, P10), Servische zegel op Oostenrijk P9 38 FILAKRANT 2016

3. Postzegel of bankbiljet? Als laatste variant een bijzonderheidje dat ik een aantal jaren Adverteren in filakrant 2016 in Deventer op de kop wist te tikken. Vanwege 100 jaar bank- Werbung machen In der Filazeitung 2016 biljetten in Austalië bracht de Common Wealth in 2013 twee gekoppelde pakketzegels uit waarvan de voorkant was bedrukt Advertising at filanewspaper 2016 als een bankbiljet, de keerzijde was onbedrukt. Op de keerzijde Publicité du filajournal 2016 is duidelijker te zien dat het dit biljet uit 2 pakketzegels bestond. Redactie artikelen zijn altijd welkom. Austalië 2013 Ook als ze al eens eerder geplaatst zijn. Slowakije 1.000 Korun 1985(1993, P19)

Het meest recente voorbeeld is Transnistrië. Na het uiteenval- len van de Sovjet Unie in 1991 riep Moldavië de zelfstandigheid uit. De Russische meerderheid in de streek Transnistrië was het hier niet mee eens en verklaarde zijn eigen onafhankelijkheid. In 1994 begon men met het uitgeven van oude Russische waarden voorzien van een zegel (Transnistrië P1 – P15).

Transnistrië 20 Rubels 1961(1994, P2), zegel op Sovjet Unie P240

Veel verzamelplezier en tot snel. John Laureijsen is verzamelaar van bankbiljetten. Hij is internationaal lid van ISBN en EGMP en publiceert op regelmatige basis voor diverse bladen. Op de grotere Nederlandse en Belgische Niet geadverteerd in Filakrant? beurzen is hij te vinden onder de naam 5171ex bankbiljetten. Wellicht volgende jaar. Reacties via e-mail worden op prijs gesteld: [email protected]

Gebruikte documentatie (o.a.): Wist u dat u ook voor kleinere beurzen • Pick: Standard Catalog of World Paper Money kunt adverteren, zie pag. 43. • Dr. Arnold Keller – John Sandrock in The currency collector Transnistrië 25 Rubels 1961(1994, P3), zegel op Sovjet Unie P234 • www.banknoten.ws Info: V.O.V.V.: 0031-55 3558600 [email protected] FILAKRANT 2016 39 Australian Light Horse, Beersheba,1917 Gezamenlijke uitgave Israël-Australië

p 10 mei 2013 werd voor deze herdenking twee postzegels uitgegeven door De Slag bij Beersheba 1917 (NIS 6.10 en Austr. $ 0,60) OIsraël met een waarde van NIS 2,00 en NIS 6,10 en door Australië met een waarde van A$ 0,60 en $ 2,60.

(door Australië en Israël zijn dezelfde zegels uitgegeven, echter Australië zonder tab en de zegels van Israël met een tab)

Israël en Australië zijn beide jonge landen en beide zijn gevestigd in regio’s vol met oude geschiedenis. Ondanks de grote geografische afstand tussen de twee landen, dragen zij veel gelijkaardige kenmerken: beiden werden grotendeels opgericht en ontwikkeld door immigranten die verzameld zijn uit de hele wereld, ze creëerden moderne, progressieve multiculturele samenlevingen die gezegend zijn met een overvloed aan talen, religies en tradities die behoren tot de verschillende gemeenschappen.

Israël en Australië liggen beide in droge gebieden en zijn zeer succesvol geweest in het omgaan met hun gebrek aan water, veranderden woestijngebieden in een paradijs. Door innovatie en vindingrijk- heid, hebben beide landen hun lokale economieën ontwikkeld en zijn wereldleiders geworden in geavanceerde hi-tech industrieën. Deze twee landen vormden 95 jaar geleden een band, zo’n 30 jaar vóór de oprichting van de staat Israël. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vochten Australische troepen met het Britse leger om Eretz [het Land] Israel te veroveren op de Ottomaanse heerschappij. Tijdens de slag van Beersheba (31 oktober 1917), wat het keerpunt in de campagne vormde, vocht de Australian Light Horse Brigade met buitengewone moed en daadkracht, waardoor het de uitkomst van de strijd bepaalde.

De vriendelijke Australische soldaten werden liefdevol herdacht door bewoners van de Joodse kolonies van Eretz Israel. Warme banden werden ook gevormd met de Australische soldaten die gestationeerd waren in Eretz Israel tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Australië ondersteunde de oprichting van een Joodse staat in de historische stemming in de Verenigde Naties op 29 november 1947 en erkende de staat Israël bij de oprichting. Israël en Australië onderhouden grootschalige handelsbetrekkingen en de twee landen onderhouden nauwe diplomatieke banden, ter versterking en ter illustratie van de historische banden, die gesmeed zijn op het slagveld.

De aanval van de Light Horse tijdens de slag van Beersheba houdt een belangrijke plaats in de Australische leger traditie . De foto die op de postzegel te zien is, werd genomen tijdens een reconstructie van de strijd die werd uitgevoerd een jaar nadat Beersheba werd veroverd. Op de tab van de postzegel is te zien de ANZAC Slappe Hoed die gedragen werd door ANZAC soldaten in de Slag van Beersheba.

ANZAC = Australian and New Zealand Army Corps

De Australian Light Horse (NIS 2 en Austr. $ 2,60)

Het “Australische Soldaat Park” werd aangelegd in Beersheba in 2008 om het heldendom van de Australian Light Horsemen te markeren en ter herdenking aan de nagedachtenis van de gevallenen. In het midden van het park staat een bronzen beeld van een Australische ruiter te paard, waarmee wordt weergeven het moment waarop de ruiters de posities van het Ottomaanse leger doorbraken.

Een foto van het standbeeld wordt getoond op de postzegel, tegen de achtergrond van een groep Australische Lichte Ruiters. Gebruikte bron: Hebreeuws/Engelse vouwblad nr. 918 van de Filatelistische Dienst van de Israel Post Ltd. De tab van de postzegel is voorzien van de Rijzende Zon, het ANZAC insigne op de hoed. Wilt u meer informatie over het verzamelen van postzegels van Israël of de Joodse wereld (Judaica), dan kunt u contact opnemen via onze website ver-nip.nl

Frans Pouderoyen 40 FILAKRANT 2016 Stripfiguren op Japanse postzegels Deel 9 door: Aimé Van Laarhoven

6. Hajime no Ippo. Hogeschool (Matsubushi Koutou Gakkou) in april 1997 en 1 september 2000 in een reeks 1998, een film uitgebracht in 1999 onder regie Hajime no Ippo (Fighting Spirit of Saitama. Hij is vooral bekend geworden met van 148 episoden. Om de 10de verjaardag van van Masayuki Suzuki en een anime TV serie van Vechtlust) is een sport manga die handelt over zijn manga ‘Hajime no Ippo’, waarvoor hij in het begin van de uitzendingen te vieren is op 6 43 afleveringen. Naaktheid, geweld en perver- boksen. De manga is bedacht en getekend door 1991 de ‘Kodansha Manga Award’ kreeg. Hij is april 2007 een DVD verzamelbox verschenen sie werden afgezwakt voor de anime. Deze is Jyoji Morikawa en in series verschenen in het ook eigenaar van de bokssportschool ‘JB Sports van de vroeger uitgezonden anime series. Deze uitgezonden door Fuji Television en Animax magazine ‘Weekly Shonen’ vanaf 1989 en omvat Gym’ waar hij vroeger ook regelmatig optrad realisatie is van Warner Home Video. van juni 1999 tot september 2000. Zowel de 90 tanköbon. Daarnaast is de manga bewerkt als ‘sparring partner’ voor zijn boksers. In Japan zijn er 56 volumes verschenen waarin anime als de manga zijn vanaf eind augustus tot een anime van 76 episodes onder de titel In de tijd van zijn basisschool las hij vaak de wer- meer dan 30 verhalen beschreven werden. 2009 eveneens beschikbaar gesteld in Noord ‘Hajime no Ippo: The Fighting’. De anime werd ken van mangaka ‘Chiba Tetsuya’ en dit bracht Samen zijn er meer dan 60 miljoen exemplaren Amerika door Tokyopop. geproduceerd door ‘Madhouse’, ‘the Nippon bij hem de gedachte om later ook mangaka te verkocht waardoor de reeks een van de best TV Network’ en ‘VAP’ onder regie van ‘Satoshi worden. In de middelbare school was hij vaak verkopende manga’s is van de jaren 1990. Met Eikichi Onizuka is een 22 jarig ex bendelid en Nishimura’ en uitgezonden door Nippon TV betrokken bij vechtpartijen. Hiervoor kreeg hij ingang van 4 november 2008 zijn er 18 volumes nog steeds maagd. Tijdens het shoppen van Network van oktober 2000 tot maart 2002. zelfs een week schorsing. Aan de andere kant gepubliceerd in Noord Amerika. Nieuwe lezers een aantal tienermeisjes in een winkelcentrum In september 2008 werd aangekondigd in het was hij ook verkozen lid van de studentenraad. wordt aanbevolen om de volumes in volgorde ontmoet hij een meisje en maakt met haar een magazine ‘Weekly Shonen’ dat er een vervolg Tijdens zijn middelbare studies bracht hij zijn te lezen daar latere verhalen dikwijls verwijzen afspraakje om uit te gaan. Onizuka wil graag komt op het eerste deel onder de titel ‘Hajime debuut manga ‘Silhouette Night’ uit. naar personages uit vorige reeksen of bepaalde met haar seks hebben en trekt met haar naar no Ippo: New Challenger. De uitzendingen zijn Echter, al zijn latere werken werden de een na werkmethodes die eerder werden toegepast. een ‘love hotel’. Net op dat moment komen gestart op 6 januari 2009. de ander geannuleerd voor hun voltooiing. De ze haar huidige vriend tegen die haar smeekt Ippo Makunochi is een zeer verlegen middelbare redactie liet hem echter niet vallen en hij kreeg De belangrijkste personages uit de manga zijn: om bij hem terug te keren. Deze vriend, een scholier die nooit de tijd nam om vrienden te steeds een nieuwe kans. Omdat hij al een Hajime Kindaichi is een student aan de hoge leraar, is wat ouder en onaantrekkelijk, maar maken want hij was altijd bezig met zijn moeder vrouw en kind had waren dit zware tijden voor school. Hij is ongemotiveerd, lui en een beetje hij heeft voldoende invloed op haar om haar te te helpen in hun eigen visserijbedrijf. Omdat hij hem. Morikawa besloot om nog één keer een ontuchtig en dit tot grote ergernis van zijn overtuigen. Ze keert terug naar hem en stort op school zo in zichzelf leefde werd hij door een serie op te zetten en als deze ook faalde zou hij jeugdvriendin ‘Miyuki Nanase. Kindaichi heeft zich in zijn armen. groepje jongeren onder leiding van Umezawa het opgeven om een mangaka te worden. Dus een IQ van 180, maar er zijn slechts weinig vaak gepest. Op een bepaalde dag besloten voor zijn laatste poging besloot hij een manga te mensen die zijn grote intelligentie en deductieve Onizuka ervaart nu wat de macht van een leraar die pestkoppen hem eens een flinke ramme- maken over zijn favoriete sport: ‘Het Boksen’. capaciteiten zien. Deze laatste erfde hij van over meisjes is en besluit om zelf ook leraar te ling te geven. Hij werd hierbij ernstig gewond. Gestart in 1989, en nog steeds worden nieuwe zijn grootvader Kousuke Kindaichi, eens een worden. In zijn zoektocht ontdekt hij enkele Een professionele bokser van de middenklasse afleveringen aangeboden, werd ‘Hajime no Ippo’ beroemde privé detective die de bijnaam ‘De belangrijke dingen: passeerde toevallig en kwam tussenbeide en een grote hit en is nog steeds het vlaggenschip Japanse Columbo’ kreeg. Zijn slotzin is altijd: - Hij heeft een geweten en een sterk gevoel verdreef de pestkoppen. Hij nam Ippo mee naar van het magazine ‘Weekly Shonen’. ‘Dit mysterie is opgelost!’, met de vermelding voor moraal. Dit betekent niet profiteren de ‘Kamogawa Gym School’, eigendom van de dat alle lezers nu in het bezit zijn van alle feiten van gevoelige schoolmeisjes maar ze zijn wel gepensioneerde bokser ‘Genji Kamogawa’, om 7. Kindaichi Case File. die nodig zijn om de methode en de identiteit het aanknopingspunt voor hun aantrekkelijke zijn wonden te verzorgen. Kindaichi Shõnen no Jikenbo. (Kindaichi van de moordenaar correct te kunnen afleiden. moeders. Case Files) is een Japanse manga serie die han- Ondanks zijn onhandigheid en talloze andere - Hij geniet van het onderwijs en de meeste tijd delt over misdaad avonturen die opgelost wor- gebreken is hij een trouwe vriend en een eerste leert hij levenslessen in plaats van het routine den door een student van de middelbare school, klas detective. schoolwerk. ‘Hajime Kindaichi’. Hij is de kleinzoon van Miyuke Nanase is de jeugdvriendin en mede- - Hij haat de systemen van het traditionele de beroemde fictieve privé detective ‘Kosuke student van Kindaichi. Ze wonen naast elkaar. onderwijs. Zeker wanneer ze gegroeid zijn uit Kindaichi’. De verhalen worden geschreven Vele vragen zich af waarom een model studente onwetendheid en neerbuigend kijken op de door ‘Yozaburo Kanari’ of Seimaru Amagi’ zoals Miyuki bevriend is met een treuzelaar studenten en hun behoeften. en geïllustreerd door ‘Fumiya Satõ’. De als Hajime. Diep van binnen voelt Miyuki dat ‘Kindaichi’ serie werd voor het eerst gepubli- Hajime helemaal geen idioot is. Ze lijken ver- Met deze dingen voor ogen besluit hij om de ceerd in 1992 in het manga magazine ‘Weekly liefd te zijn op elkaar maar geen van beide heeft beste leraar ooit te worden. Met zijn eigen Shonen’. Het was een van de eerste manga’s die dit ooit uitgesproken. filosofie en vermogen wil hij alles doen wat in Ippo werd wakker door het geluid van een handelde over mysterieuze misdaadavonturen. zijn macht ligt om dit te bereiken. Hij wordt aantal boksers in opleiding onder leiding van zijn Een vervolg kwam er in 2004, maar niet op Fumiya Sato is een vrouwelijke mangaka. Ze aangenomen in een particuliere school en komt reddende engel ‘Mamoru Takamura’. Om Ippo regelmatige basis. ‘Kindaichi’ is ook aangepast werd geboren op 22 december 1965 in Omiya, voor een klas te staan die hun vroegere leraar wat op te vrolijken en om zijn frustraties wat af als een anime TV serie met 148 afleveringen Saitama in Japan. Ze is vooral bekend geworden een zenuwinzinking bezorgden en hem tot zelf- te kunnen reageren lieten ze hem met een paar door ‘Toei Animation’ met haar manga ‘Kindaichi Shonen no Jikenbo’ moord hebben gedreven. Hij begint aan een bokshandschoenen aan op een zandzak klop- De verzamelde verhalen zijn gepubliceerd in (Kindaichi Case Files) en het vervolg hierop missie van zelfontdekking door elke student te pen. Het was toen dat ze ontdekten dat Ippo het Engels door ‘Tokyopop’ onder de titel ‘The ‘Detective School Q’. In 1995 ontving ze de helpen om zijn problemen te overwinnen en te een geboren bokserstalent was. Na deze eerste Kindaichi Case Files’. ‘Kodansha Manga Award’ voor haar manga leren ‘echt’ te genieten van het leven. ontmoeting begint Ippo aan een boksopleiding De ‘Kindaichi mysteries’ zijn in feite detective ‘Kindaichi Shonen no Jikenbo’ en gaat regelmatig trainen. Hierdoor verandert romanverhalen met (meestal meerdere) gru- (*) Bosozoku is een Japanse subcultuur geas- zijn leven totaal. Dit was het begin van een welijke moorden, vaak met een bovennatuurlijk 8. Great Teacher Onizuka. socieerd met motorclubs en motorbendes. Ze professionele bokscarrière van Ippo. tintje. Het zijn schijnbaar ‘onmogelijke’ misda- Great Teacher Onizuka (officieel afgekort als werden voor het eerst opgemerkt in de jaren Het verhaal richt zich zeer sterk op de karakter den, zoals een moord die zich voordoet wan- GTO) is een Japanse manga geschreven en geïl- 1950 toen de Japanse motor industrie een snelle ontwikkeling, ook gedurende de wedstrijden neer alle overlevende verdachten een water- lustreerd door Tohru Fujisawa. De manga is uitbreiding nam. Het begrip ‘bosozoku’ wordt leren we de boksers beter kennen. In het dicht alibi hebben. Een opvallend onderscheid in series verschenen in het magazine ‘Weekly ook toegepast op bendes die onderdelen van eerste deel van de serie maken we nader ken- in ‘Kindaichi Shonen no Jikenbo’ is dat de moor- Shõnen’ van mei 1997 tot april 2002. Het ver- hun motoren wijzigen (vaak illegaal) zoals het nis met Ippo en zijn vriendelijke rivaliteit met denaars nooit worden afgebeeld als psychopa- haal vertelt de belevenissen van een ‘ex-boso- gedeeltelijk verwijderen van de uitlaatdemper Miyata, een bokser uit de zelfde jeugd categorie thische moordenaars en dat de moorden nooit zoku’ (*) lid Eikichi Onizuka die leraar werd aan zodat meer lawaai geproduceerd wordt. Vele als Ippo. Daarna volgen we de wijzigingen in gepleegd worden om financiële redenen alleen. de privé hogeschool ‘Holy Forest Academy’ in ‘bosozoku’ groepen gingen zich ook gevaarlijk Ippo op weg naar het Japanse vedergewicht De geïdentificeerde moordenaars hebben allen Tokyo. De manga won in 1998 de ‘Kodansha gedragen en roekeloos rijden in het verkeer. kampioenschap en ten slotte naar het wereld- diep gewortelde problemen, vaak met grote Award’ en is een voortzetting van twee andere Het niet dragen van motorhelmen en het nege- kampioenschap. Onderweg krijgen we een emotionele trauma’s door hebzucht of onna- manga’s van Tohru Fujisawa, nl. ‘Shonan Junai ren van rode verkeerslichten waren schering en glimp in het verleden van de andere personages, denkendheid van anderen, als redenen voor het Gumi’ en ‘Bad Company’. Beide manga’s zijn inslag evenals snelheidsovertredingen. Het was hun motivatie, hun relaties met de andere bok- plegen van de moord. Dus de moordenaars gericht op het leven van Onizuka voordat hij hen vooral te doen om de sensatie en de kick. sers en een beeld van de huidige trainingen en worden vaak afgeschilderd als sympathieke figu- leraar werd. Met ingang van juni 2009 werd in proeven. Een kleurrijke cast van personages en ren in plaats van als kille, berekende personen ‘Weekly Shonen’ een vervolg op de GTO manga Tohru Fujisawa (geboren in 1967) is een tegenstanders die het pad van onze bokskampi- zoals in vele misdaad verhalen. uitgebracht onder de titel: ‘Shonan 14 days’. Japanse mangaka die regelmatig gepubliceerd oen kruisen. heeft in het magazine ‘Weekly Shonen’ sinds de Op het eerste zicht zou je zeggen dat ‘Hajime late jaren 1980. Zijn harde actie manga ‘Shonan no Ippo’ een standaard sport manga is, maar Junai Gumi’ (1990-1996) handelt over het legen- als je dieper op het verhaal ingaat merk je toch darische duo motorrijders: Eikichi en Ryuuji. wat kleine verschillen. Zo zie je hier duidelijk De manga vertelt hun leven en hun voortdu- hoe de personages met elkaar omgaan. Dit rende strijd om jonge meisjes van hun maagde- maakt de manga een stuk realistischer. Het is lijkheid te beroven. Om dit te doen, besluiten dit onderscheid dat de manga ‘Hajime no Ippo’ ze te poseren als modieuze, mooie jongens. echt uniek maakt. Eén van de belangrijkste figuren, Eikichi, speelde later de hoofdrol in zijn meest bekende manga: Morikawa Jyoji is een Japanse mangaka ‘Great Teacher Onizuka’. Hierin probeert de aangesloten bij de uitgeverij Kodansha. Als De anime aanpassing van de originele manga Vanwege de populariteit van de manga zijn voormalige motorrijder om een grote leraar schuilnaam gebruikte hij vaak de voornaam serie is geproduceerd door ‘Toei Animation’ en diverse aanpassingen van GTO gemaakt. Deze te worden. Andere belangrijke manga’s door ‘George’. Hij werd geboren op 17 januari 1966 geregisseerd door ‘Daisuke Nishio. De serie is aanpassingen omvatten een televisiedrama van Fujisawa zijn ‘Rose Hip Rose’, ‘Rose Hip Zero’ in Tokyo en is afgestudeerd aan de Matsubushi uitgezonden door Nippon Television tussen 7 twaalf afleveringen in de periode juli-september en ‘Tokko’. FILAKRANT 2016 41

9. Rave Master. vernietigde. Shiba zelf werd tegen de explosie alle onderdelen van RAVE om zo de wereld van in een spel tegenover een uitstekende ‘catcher’ Rave master, ook bekend als ‘Groove beschermd door ‘Plue’, een ‘hond’ met een de ondergang te redden. (vanger) te staan van een school met een elite Adventure: RAVE’ in Japan, is een manga geschre- bijzonder beschermende functie. ‘Plue’ werd baseball team. Hij besluit om zijn school te ven en geïllustreerd door Hiro Mashima. De weggeslingerd en de resterende stukken van Hiro Mashima is een Japanse mangaka. Hij verlaten en te gaan studeren in de school van fantasie manga werd gepubliceerd in series vanaf RAVE liggen nu verspreid over nagenoeg de is geboren op 3 mei 1977 in Nagona, Japan. het elite team. We volgen zijn belevenissen om juli 1999 tot juli 2005 in het magazine ‘Weekly hele wereld…Shiba beschikt alleen nog over zijn Zijn meest bekende fantasie manga is: Grove uiteindelijk in dat elite team te geraken… Shonen’en liep over 296 episoden. Door de zwaard ‘Decaforce’... Adventure Rave, gepubliceerd in Weekly uitgeverij Kodansha is de manga uitgegeven in Shonen van 1999 tot 2005. In 2003 verzamelde vijfendertig ‘tankobon’ (verzamelde bundels). hij enkele van zijn ‘one-shot’ titels in twee delen: De serie werd aangepast in een anime met ‘Mashima-en’ Volume 1 & 2. Die verhalen eenenvijftig afleveringen door ‘Studio Deen’ en omvatten onder andere ‘Cocona Xmas Hearts’ liep op TBS-TV van 13 oktober 2001 tot 28 sep- en ‘Fairy Tail’ (sprookje), een soort prototype tember 2002. Deze anime serie is gebaseerd op voor zijn laatste werk. de eerste twaalf delen van de manga serie. Een In 2006 begon hij aan zijn huidige lopende serie, Engels nagesynchroniseerde versie verscheen in een andere fantasie manga, genaamd ‘Fairy Tail’. première op Cartoon Network in de VS op 5 Deze manga verschijnt eveneens in Weekly juni 2004. Rave Master was ook een van de eer- Shonen. Deze manga is eveneens aangepast in ste manga die in het Spaans werden uitgebracht. een anime en uitgezonden op Tokyo TV sinds Yui Teradjima is een Japanse mangaka. Hij (door: Public Square Books) Vijftig jaar later wordt ‘Plue’ per toeval opgevist oktober 2009. In datzelfde jaar publiceerde werd geboren op 10 mei 1974 in Manno In het jaar 0015, vijftig jaar voordat het verhaal door ‘Haru Glory’, een tiener die leeft op het hij ook zijn one-shot manga: ‘Monster Soul’ in de Kagawa prefectuur. Teradjima werkte begint, werd de wereld beheerst door ‘Dark rustige eiland ‘Garage’. Verschillende gebeurte- (Monster Ziel). eerst als assistent onder ‘Rando Ayamine’. Bring’ stenen die een ongelooflijke kracht schon- nissen volgen elkaar nu op. Er is de aankomst Samen met collega assistent ‘Atsushi Okuba’ ken aan de bezitters ervan. Deze ‘Dark Bring’ van Shiba op het eiland, zijn eis om ‘Plue’ terug 10. Daiya no Ace. (Diamanten Aas) tekende hij toen de manga ‘Get Backers’. Hij stenen werden gebruikt door het ‘Raregroove in zijn bezit te krijgen en de verschijning van Daiya no Ace (Diamond’s Ace) is een sport is vooral bekend geworden met zijn baseball Koningrijk’ en het ‘Symphonia Koningrijk’ in de mysterieuze organisatie ‘Demon Card’. De manga die gaat over honkbal (baseball). De manga ‘Daiya no Ace’ waarvoor hij in 2008 de hun onderlinge oorlog om de ‘Holy Bring’ leden van de ‘Demon Card’ beschikken over de manga is geschreven en geïllustreed door Yuji ‘Shogakukan Manga Award’ mocht ontvangen. steen te bemachtigen. ‘Shiba’, de eerste RAVE krachten van de ‘Dark Bring’ stenen en hebben Teradjima. De manga is in series verschenen Meester, probeerde ‘Sinclaire’ te vernietigen tot doel de wereld opnieuw te overheersen. in het magazine ‘Weekly Shonen’ sinds 2006. Wordt vervolgd met zijn ‘Decaforce’ zwaard. ‘Sinclaire’ wordt Haru geraakt verwikkeld in een gevecht met In 2008 heeft ‘Daiya no Ace’ de ‘Shogakukan Bronnen: beschouwd als de moeder van al de ‘Dark Bring’ één van de ‘Demon Card’ leden. Shiba ontdekt Manga Award’ gekregen in de categorie Shonen. Japanse Post: www.post.japanpost.jp/… stenen. dat hij opnieuw RAVE Meester kan worden Het is een manga over middelbare schoolbase- Gigazine: http://en.gigazine.net/… In de nasleep van deze poging ontstaat een door gebruik te maken van ‘Plue’, zijn zwaard ball. Het hoofdpersonage is een student die Anime News Network: http://animenewsnetwork. enorme explosie, bekend als de ‘Overdrive’, ‘Decaforce’ en de hulp van ‘Haru’. Het avon- in het baseball team van de plaatselijke school com/… die één tiende van de toen bekende wereld tuur kan nu beginnen met het opzoek gaan naar speelt als ‘pitcher’ (werper). Toevallig komt hij Wikipedia Stripfiguren op Japanse postzegels Deel 10 door: Aimé Van Laarhoven

‘Crusher Joe’ terwijl hij nog student was aan de werken als blijkt dat door een blessure aan de Keio Universiteit. Kort daarna ging hij werken arm de carrière van Shigehanu als ‘werper’ ten als animator bij ‘Studio Nue’. einde is. Wat moet er nu met hem gebeuren? Want honkbal en zijn zoon zijn het enige op aarde waarvoor hij leeft. Op advies van één van zijn vrienden laat hij zich met succes omscholen tot ‘slagman’ in het team. Temidden van al deze onrust wordt Momoko dieper en dieper in het familie leven van de Honda’s betrokken. Omdat zijn vrouw drie jaar geleden overleden is wordt Momoko de verloofde van vader Honda. Tijdens een match krijgt Honda per ongeluk een harde bal tegen het hoofd en sterft de volgende ochtend ten gevolge van interne bloedingen in Hij heeft een aantal verhalen gepubliceerd in de de schedel. Zijn zoon en verloofde blijven met manga serie bloemlezing ‘Petit Apple Pie’. In gebroken harten achter… 1996 won hij de ‘Shogakukan Manga Award’ als auteur van de manga’s ‘Gallery Fake’ en ‘Tarõ’.

2. Major. Major is een sport manga van Takuya Mitsuda. Het is in series verschenen in het m de vijftigste verjaardag te gedenken van een van de belangrijkste strip magazine ‘Shonen Zondag’ en tot op heden Omagazines van Japan, ‘Wekelijkse Shonen Zondag’, heeft de Japanse post een verzameld in 71 tankobon volumes. In 1996 vierde velletje van 10 zegels van 80 yen uitgegeven met de afbeelding van stripfigu- ontving de manga de ‘Shogakukan Manga Award’ ren die in dit magazine hun avonturen beleefden. Op 22 mei 2009 werd dit vierde voor ‘Shonen’. velletje uitgegeven (naast een derde velletje eveneens op 22 mei en na de twee vel- De manga is aangepast als een anime serie letjes op 17 maart 2009). Naast de zegel is in het velletje ook de frontpagina van geproduceerd door NHK en Studio Hibari. We doorlopen dan met Goro de verschil- een van de series uit het magazine weergegeven. Onderstaande figuur geeft een De eerste aflevering werd uitgezonden op 13 lende jeugd afdelingen van het Japanse honkbal afdruk van de folder waarmee het velletje werd aangekondigd. november 2004. Een zesde seizoen is gestart in waarin hij samen met Toshiya tot belangrijke april 2010. Er is eveneens een geanimeerde film spelers uitgroeien. Omdat ze echter naar een 1. Gu Gu Ganmo. en weggevlogen. Om hem te troosten geeft zijn uitgebracht op 13 december 2008. andere hogeschool gaan worden ze concurren- Gu Gu Ganmo is een ‘Shonen’ manga gemaakt zus hem een enorm ei dat ze gevonden heeft ten maar zonder hun vriendschap te verliezen. door Fujihiko Hosono. Hij is oorspronkelijk op straat. Ze besluiten dit ei uit te broeden. Het verhaal van ‘Major’ volgt het leven van Uiteindelijk wordt Goro, evenals zijn vader, een verschenen in series tussen 1982 en 1985 in Uit het ei komt een gigantisch rood buiten- Goro Honda, van kleuterschool tot profes- professionele honkbalspeler. Hij is zo succesvol het magazine ‘Shonen zondag’. Door de uitge- aards wezen, Ganmo, te voorschijn. Vanaf dat sionele honkbalspeler, het zoeken naar en het dat hij ook gedurende een langere periode inge- verij Shogakukan zijn de series gebundeld in 12 moment is hij niet meer weg te denken bij de overwinnen van de enorme uitdagingen die huurd wordt in de Amerikaanse teams. gebonden tankobon delen. Hanpeita familie. Er volgen nu een reeks kwel- hiermee gepaard gaan. De serie treedt in de voetsporen van de lingen voor de familie: Ganmo neemt op de Goro’s vader, Shigehanu Honda, was een Takuya Mitsuda is een Japanse mangaka. Hij manga’s ‘Doraemon’ en ‘Obake no Q-Taro’. meest ongepaste tijden langdurig gebruik van professionele ‘werper’ in grote en kleinere werd geboren op 17 juni 1965 in Fukuyama De vreemde figuur Ganmo, hij lijkt op een paar de badkamer, als hij slaapt durft hij zeer luid te teams van de NPB (Nationale Japanse Honkbal City in de Hiroshima prefectuur. Mitsuda debu- sportschoenen met een grote kippenkop er op, snurken, hij valt op straat de meisjes lastig en Competitie). Goro kijkt op naar zijn vader en teerde in 1982 als manga artiest met ‘Banyu’. helpt zijn menselijke vriend, Hanpeita, om het hangt graag rond in de buurt van pestkoppen… wil zelf ook een profhonkballer worden. Naast Hiervoor ontving hij de meteen de ‘Shogakukan oplossen van allerlei problemen en komische Het is misschien niet bijzonder fantasierijk maar zijn vader zijn er nog twee mensen belangrijk in Nieuwkomers Award’. Hij publiceerde zijn situaties. De serie volgt de grappen en grollen Ganmo heeft met zijn humor een breed publiek het leven van Gorro. De eerste is Momoko, zij werken voornamelijk in het magazine ‘Shonen van het duo en komt zo in het centrum van al gevonden in Japan. is de lerares van de kleuterschool en de tweede Zondag’. Hij is vooral bekend geworden met het komisch onheil te staan. is Toshiya. Hij is een kind van de buren en heeft zijn langlopende sport manga ‘Major’. In feite is Gu Gu Ganmo zeer populair bij het Fujihiko Hosone is een Japanse manga kunste- dezelfde leeftijd als Goro. Met hem zet Goro nostalgische Japanse publiek. Het huisdier van naar. Hij werd geboren op 2 december 1959 in zijn eerste passen in het honkbalspel. Hanpeita, een vogel, is op een morgen ontsnapt Ota, Tokyo. In 1979 maakte hij zijn debuut met Vader en zoon krijgen een zware klap te ver- Vervolg op pagina 43 42 FILAKRANT 2016

Komt u ook eens kennismaken op de Apeldoornse postzegelen&muntenbeurs. Posthistorie Nederland Tegen inlevering van deze bon ontvangt u een zie webwinkel GRATIS KOP KOFFIE www.willempasterkamp.nl op 17 januari of 21 februari 2015 Zie meer info op pagina: ??? In de webwinkel vindt u een ruim assortiment van vele duizenden poststukken en postale formulieren betreffende PosthistorieNederland.

Eveneens een groot aantal Staatsbladen, welke te maken hebben met posterijen of vervoer. FILAKRANT 2016 43

3. Mobile Police Patlabor. ‘mecha’ oorlogsmachines, in wezen gepantserde meisje met de aangeboren mogelijkheid om pen dat het eerste wat hij zou doen als hij vrij Patlabor is een samenstelling van de woor- gevechtsvoertuigen met benen in de plaats van elke wonde te helen, vanwege haar goedheid was, was Ushio verslinden. Maar verschillende den ‘Patrouille’ en ‘Labor’. De manga en loopvlakken of wielen. Sommige verhalen, zoals en barmhartigheid. Recca ontdekt dat hij het andere monsters in de tempel dwingen Ushio anime ‘Mobile Police Patlabor’ (Kido in de manga ‘Patlabor’ omvatten ook ‘mecha’ die vermogen heeft om vlammen te manipuleren om Tora los te maken. Ushio houdt de ‘Beest Keisatsu Patoreiba) zijn gemaakt door de groep gebruikt worden voor civiele doeleinden zoals en in feite de zesde generatie zoon is van een Spear’ echter in de aanslag waardoor het mon- ‘Headgear’ bestaande uit directeur Mamoru zware bouwwerkzaamheden, politie functies of ninja-clanleider van ongeveer 400 jaar voordat ster Tora niet durft toeslaan. Oshii, schrijver Kazunori Ito, ‘mecha’ (*) brandbestrijding. In andere verhalen is ‘mecha’ de manga begint. Deze ninja’s gebruikten mys- De serie richt zich op de relatie tussen Tora en designer Yutaba Izubuchi, karakter designer een onderdeel van een geïntegreerde militaire tieke voorwerpen ‘madögu’ genaamd. Deze Ushio, afgewisseld met gevechten tegen mytho- Akemi Takada en manga tekenaar Masami kracht en vechten ze ondersteund door tanks, madögu verleenden aan hun gebruikers speciale logische vijanden. Daarnaast zien we Tora wor- Yüki. Naast de populaire manga en twee OVA jachtvliegtuigen en infanterie. Ze functioneren vaardigheden om bepaalde elementen, zoals de stelend met het moderne leven in Japan. series zijn er drie langspeelfilms gemaakt, een als het ware als een mechanische cavalerie. Ze wind, fysieke kracht en vuur, te beheersen en te TV serie en een korte compilatie film. De serie dragen een grote verscheidenheid van bewape- versterken. 400 jaar geleden werd de ninja-clan is aangepast in videospelletjes en kent een breed ning en kunnen gebruikmakend van hun armen bijna uitgeroeid door Oda Nobunaga met het gamma van in licentie gegeven speelgoed. en handen op dezelfde wijze functioneren als oog op het verwerven van deze wapens. Ene Het verhaal speelt zich af in, wat op het moment een persoon maar dan wel op een veel grotere Koran Mori is nu op zoek naar de madögu dat van introductie (1988), men de nabije toekomst veelzijdigheid en op grotere schaal. hem het eeuwige leven zou verlenen. Recca en (1998 – 2002) kan noemen. Een aantal robots, zijn vrienden raken verstrikt in de zoektocht ‘Labors’ genaamd zijn werkzaam in grote bouw- 4. Flame of Recca. (Vlam van Recca) van Mori naar het eeuwige leven als hij pogin- werken. Ook de ‘Tokyo Metropolitan Police’ Flame of Recca (Rekka no Hono) is een manga gen doet om Yanagi te ontvoeren. Hij gelooft heeft zijn eigen vloot van ‘Patlabors’ om crimi- serie bedacht en getekend door Nobuyuki namelijk dat haar genezende krachten hem zul- nelen en misdaden met ‘Labors’ te bestrijden. Anzai. De manga werd aangepast in een len helpen de onsterfelijkheid te bereiken. Dit In het verhaal worden de acties gevolgd van anime van 42 afleveringen door Studio Pierrot. leidt hen naar een toernooi waarin krijgers die Het verhaal bevat ook de relaties van Ushio met ‘Speciale Voertuigen’ Afdeling 2, Unit 2, waarin De manga werd gepubliceerd in het magazine met madögu kunnen omgaan elkaar bekampen. twee meisjes. Vooreerst is er de warmbloedige een jonge vrouw, als piloot van een ‘Patlabor’, ‘Shonen Zondag’ van 18 oktober 1995 tot 18 Recca en zijn teamgenoten winnen het toernooi Asako Nakamura. Zij en Ushio houden zielsveel de hoofdrol speelt. Maar alle personen uit de april 2002 met in totaal 329 hoofdstukken. en ontdekken zo dat Mori op weg was om de van elkaar en laten dat op elk moment blijken. Afdeling 2 worden in het verhaal betrokken. Hiervan zijn 33 ‘tanköbon’ volumes samen- ‘Tendo Jigoku’, de madögu die de gebruiker het Haar vader is eigenaar van een restaurant. gesteld door Shogakukan. De licentie voor eeuwige leven verleent, te verwerven. Zullen Daarnaast is er Mayuko Inoue. Ze is lief en de Engelse versie, van zowel de manga als de ze hem nog kunnen stoppen? vrouwelijk maar enkel een vriendin van Ushio. anime, is in handen van Viz Media. Het verhaal Ze heeft wel wat gevoelens voor Tora voor wie is ook aangepast in twee videospellen: ‘Flame of 5. Ushio en Tora. ze regelmatig hamburgers koopt. Het blijkt ook Recca’ voor de Game Boy Advance en ‘Flame Ushio en Tora is een yökai manga (*) geschre- dat ze behoort tot het machtige geslacht van de of Recca, Final Burning’ voor de Playstation 2. ven en getekend door Kazuhiro Fujita. Hij Sjamanen. Daarom is ze in staat om bovenna- Flame of Recca volgt het verhaal van een tiener kreeg in 1992 voor zijn werk de ‘Shogakukan tuurlijke dingen te doen. genaamd Recca Hanabishi. Hij is geïnteres- Manga Award voor Shönen’. Het verhaal werd seerd in alles wat te maken heeft met ‘ninja’ en aangepast tot een anime van 10 episoden die op Kazuhiro Fujita werd geboren op 24 mei beweert er zelf ook één te zijn. Hij krijgt vaak DVD verschenen is. In de USA werd de anime 1964 in Asahikawa, Hokkaido, Japan. Hij is een ruzie omdat hij publiekelijk bekend gemaakt uitgebracht door ADV films. Japanse manga kunstenaar. Hij studeerde af aan (*) De term ‘MECHA’ wordt vaak gebruikt heeft dat de persoon die er in slaagt om hem Het verhaal draait om de gevechten van Ushio de Nihon Universiteit in Tokyo. Hij maakte zijn in sciencefiction, videogames, anime en manga te verslaan levenslang zijn diensten krijgt als Aotsuki die voortdurend wordt geschaduwd en professionele debuut in het manga magazine of andere genres met een sterk fantasierijk of trouwe ninja. geholpen door een gigantisch, bovennatuurlijk ‘Shönen Zondag’ in 1989. Ushio en Tora is futuristisch element. Het is een breed gamma en soms onzichtbaar monster dat op een tijger zijn belangrijkste werk waarvoor hij in 1992 de van lopende voertuigen die bestuurd en gecon- lijkt. Shogakukan Manga Award kreeg en de Seiun troleerd worden door een piloot. ‘Mecha’ zijn Ushio’s familie woont als bewaker in een Award in 1997. Een andere belangrijke manga is over het algemeen, hoewel niet noodzakelijk, Japanse tempel waar 500 jaar geleden zijn zijn ‘Karakuri Circus’, een verhaal vol mysterie tweevoetige apparaten, met armen, handen en samoerai voorouders streden tegen Tora, dat- en actie, dat gelopen heeft van 1997 tot 2006. vingers met de mogelijkheid om objecten te grij- zelfde monster. Ze konden Tora (=Japans voor pen. Een ‘mecha’ dat de vorm van een menselijk tijger) niet vernietigen maar enkel tegen een Wordt vervolgd lichaam benadert maakt gebruik van vechtspor- rots vastpinnen met een vervloekte speer, de Bronnen: ten, zwaardkunst bewegingen en ceremoniële ‘Beest Spear’. Dit kon enkel in ruil voor de ziel Japanse Post: www.post.japanpost.jp/… handelingen zoals groeten en andere menselijke van de samoerai. Per ongeluk komt Ushia in de Gigazine: http://en.gigazine.net/… maniertjes die niet kunnen uitgevoerd worden grot waar Tora opgesloten zit. Anime News Network: http://animenewsnetwork. met behulp van een vliegtuig of tank. In de Ondanks dit belooft hij uiteindelijk zijn loyaliteit Ushia weigert de ‘Beest Spear’ te verwijderen com/… meeste fictie verhalen waarin ze verschijnen zijn en diensten als ninja aan Yanagi Sakoshita, een om zo Tora te bevrijden want Tora heeft geroe- Wikipedia

Kleine advertentie voor 2016 verzamelaars Jaargang no. 5 en/of verenigingen FILAKRANT Filakrant biedt de mogelijkheid aan voor haar lezers om te adverteren in de vol- Verschijnt op 28 dec gende jaarkrant. Deze komt uit op de 1ᵉ dag van de eindejaarsbeurs 2016 op 28 2016, gelijktijdig december. Voor een bedrag van € 17.50 met de 1e dag van de kunt u een advertentie plaatsen. Voor dit bedrag heeft u een advertentie c.q. oproep Eindejaarsbeurs die een looptijd heeft van een jaar lang. Maximaal 300 leestekens dit is inclusief letters, cijfers, spaties, komma’s, punten.

Sluitingsdatum van inleveren is 31 oktober 2016. Dit i.v.m. opmaak. Stuur uw tekst via een e-mail naar organisatie@ Wist u eindejaarsbeurs.nl. De V.O.V.V. behoud dat u ook kunt adverteren? zich het recht voor om aangeboden teksten te weigeren. Betaling na toezending dat het leuke tarieven zijn? factuur, indien uw advertentie wordt opge- dat u ook redactie kunt insturen? nomen. Geef aan in welke rubriek u uw advertentie opgenomen wenst te zien: dat de krant full color is? Aangeboden, Gevraagd, Bijeenkomsten/ dat deze krant 1 jaar looptijd heeft? Beurzen of Diversen. dat u hierover informatie kunt krijgen bij onderstaand adres?

V.O.V.V.- / Filakrant p/a Tienwoningenweg 53 7312 Dl Apeldoorn NL Tel: 0031-(0)55-3558600 Of stuur een mail: [email protected] 44 FILAKRANT 2016 Rubberstempels van Aruba, Curaçao en Sint Maarten: je kunt er niet genoeg van krijgen Door: Bert van Marrewijk

Van zegels naar stempels meeste stempels in mijn afbeeldingen Rond de millenniumwisseling of na -voor zover al niet op volledig stuk 10 oktober 2010 (10.10.10), toen de afgebeeld- komen dan ook van com- nieuwe indeling van het Koninkrijk plete stukken. Daar komen ze het best der Nederlanden tot stand kwam, tot hun recht, omdat je ze dan ziet in hielden veel filatelisten ‘De West’ als combinatie met zegels, adressering en verzamelgebied voor gezien vanwege Afb. 1. Vier typen rondstempels. andere postale aanduidingen en vig- de postzegeluitgiftepolitiek van al deze netten (R-strookjes, administratieve gebieden. En dat is jammer. Want aantekeningen, enz.). Heel veel van de filatelie is veel meer dan postfrisse oudere rubberstempels komen trou- plaatjes op een rijtje zetten in je voor- Afb. 4. Twee blokstempels wens alleen als aankomst- of door- drukalbum met klemstroken. Filatelie Curaçao in zendstempel voor en staan dan aan de begint waar de catalogus ophoudt! Ik verschillende kleuren. achterzijde van het poststuk (Afb. 5). liet de mooie plakplaatjes ook voor Die stempels uitknippen is uiteraard wat ze waren en ging me volledig doodzónde om niet te zeggen een toeleggen op stempels en andere pos- Afb. 2. Twee blokstempels met en zonder kader. filatelistische dóódzonde. tale aanduidingen en vignetten van de Caribische gebiedsdelen. Eigen gezicht De rubberstempels van de verschil- Eindeloze variatie lende eilanden hebben geleidelijk een Wat als een noodsprong begon, ‘ont- eigen gezicht gekregen. De oudere aardde’ al spoedig in een passie. Als je stempeltypen -tot ca. 1970- worden eenmaal in de ban bent van stempels, op alle drie de eilanden, Curaçao, labels, etiketten en strookjes, opent Aruba en Sint Maarten, gebruikt. Maar zich een doos van Pandora. Eerst raak daarna komt een periode, waarin elk je er helemaal van in de war en weet eiland een eigen weg gaat. Daarom je er kop noch staart aan te vinden. Afb. 3. Twee rondstempels Curaçao uit één serie. nemen we even een kijkje bij de drie Maar –zoals in de Griekse sage- op Afb. 5. Rondstempel gebruikt als aankomststempel. gebieden. het laatst ontsnapt de ‘hoop’ uit de fles en begin je weer structuren te Curaçao herkennen. Op Curaçao komen zowel blok- als Om mijn verhaal een beetje overzich- rondstempels veel voor. In de jaren telijk te houden, beperk ik me hier tot zestig van de vorige eeuw zijn tiental- slechts één onderdeel van mijn manie: len rubberen rondstempels in gebruik. de rubberen stempels die op de drie Het overgrote merendeel van deze grootste Caribische (ei)landen van ons stempels is enkelrings en bevat van koninkrijk tussen ca. 1950 en heden boven naar beneden de tekstelemen- in gebruik zijn of zijn geweest. Deze ten CURACAO / datum / volgnum- stempels vertonen een enorme vari- mer / WILLEMSTAD. De stempels zijn atie in vorm, grootte en uitvoering. niet uniform. Wat de vorm betreft onderscheiden we twee hoofdtypen: rondstempels Zo variëren o.m. de stempeldiameter, en rechthoekige stempels, die ik als het lettertype en de vorm van de blokstempel aanduid. datumbalk (al dan niet tot de cirkel- Afb. 6. rand doorlopend). Daarnaast zijn er Vier Verschillende Rondstempels komen voor in uiteen- enkele stempels zonder volgnummer, typen vroege lopende formaten en hebben een of rondstempels met een sierelement tussen eiland- meer cirkelringen. De stempeltekst van Curaçao. naam en datum of met een ande- varieert van één tot vijf regels en de re ‘plaatsnaam’, bijv. de naar Albert tekstonderdelen (eilandnaam, plaats- Plesman, oprichter van de KLM, ver- naam, datum, volgnummer en even- noemde luchthaven (Afb. 6). tueel een sierelement of aanvullende Deze rondstempels dragen alle de aanduiding) komen in allerlei verschil- eilandaanduiding Curaçao bovenaan. lende volgordes voor (Afb. 1). Dat is anders bij de blokstempels Ook van de al dan niet omkaderde in kader die in de jaren tachtig in blokstempels kennen we talloze uit- gebruik worden genomen. Deze heb- voeringen (Afb. 2). ben een tekstvolgorde WILLEMSTAD Afb. 7. Blokstempels Willemstad in kader gebruikt als Afb. 9A. Klokstempel met ‘PORT PAYE’. Sommige stempelmodellen zijn uniek, verzendstempel. / CURACAO / datum / volgnum- van andere bestaan hele series, die mer Ze worden vooral gebruikt als alleen aan de hand van het volgnum- aankomststempel, maar komen ook mer zijn te onderscheiden (Afb. 3). als vertrekstempel voor, vooral maar En om het feest helemaal compleet zeker niet uitsluitend, op dienststuk- te maken komen we stempelaf- ken (Afb. 7). drukken tegen in de meest uiteenlo- pende kleuren. Naast de gebruike- Afb. 8. Rondstempels Curaçao In 1973 en 1977 worden twee series lijke zwart- en grijstinten, treffen we uit 1973 en 1977. stempels met dubbele ring en door- van sommige stempeltypen ook blau- Afb. 9B. Klokstempel van Willemstad. snede 32 mm in omloop gebracht, we, violette, rode, groene en zelfs die alleen aan het jaartal achter het bruinachtige afdrukken aan (Afb. 4). Afb. 10. Blokstempel Willemstad volgnummer te herkennen zijn (Afb. 8) met en zonder kader. Eind jaren tachtig zien we een speci- Schaduwkanten fiek gebruik van klokstempels. Deze Rubberstempels hebben ook scha- stempels zijn internationaal in zwang duwkanten. De afdrukken zijn heel om de aankomsttijd van spoedstukken vaak onvolledig, slecht leesbaar en of of aangetekende post aan te geven. versmeerd door vervuiling van het Op Curaçao, waar een hele serie van stempel of gebruik van inferieure inkt. deze stempels voorhanden is, worden Eigenlijk kun je ze alleen op volledig klokstempels ook als vertrekstem- stuk goed verzamelen. pel gebruikt. Dat gebeurt op twee manieren. Een deel van de stempels Door het relatief grote stempelfor- is voorzien van de aanduiding PORT maat passen ze niet op een enkele PAYE en wordt (vooral) gebruikt zegel en uitknipsels van allerlei ver- voor het verzenden van Dienstpost Afb. 11. Blokstempel Curaçao met kantoornaam. schillende grootte oogt niet mooi. De (Afb. 9A). Andere stempels dragen FILAKRANT 2016 45 geen ‘port-betaald’-aanduiding maar Sint Maarten de plaatsnaam Willemstad (Afb. 9B). Sint Maarten mag dan verreweg het Ook hier komen we weer de nodige kleinste oppervlak en inwoneraantal variatie tegen, o.a. in volgorde van hebben van de ‘grote drie’ Caribische tekstelementen en van de tijdwijzer (ei)landen, dit blijkt niet uit het aan- (open, dicht, ontbrekend); vergelijk tal typen rubberen stempels dat op afbeeldingen 9A en 9B. het eiland in gebruik is geweest. Tot Afb. 12. Blokstempel Kwartier 91 van 1980 is de oogst nog beperkt en zien Ca. 1990 wordt de situatie nogal ‘nieuwe post’ en ‘C-post’ we vooral de vroege typen ronde onoverzichtelijk. Er verschijnen veel rubberstempels met de plaatsna- verschillende subtypen van een blok- men Philipsburg en Prinses Juliana stempel zonder of met omraming, Luchthaven (Afb. 19). waarin twee of meer van de aandui- Vanaf de jaren negentig verschijnt plot- dingen Curaçao, Willemstad, datum seling een stortvloed van verschillende en/of volgnummer voorkomen. Er zijn typen blokstempels van Philipsburg en niet alleen verschillen in het aantal enkele van de luchthaven, nu aange- tekstelementen, maar ook in de volg- duid als Juliana Airport (Afb. 20). orde daarvan. Bovendien varieert het Daarnaast vinden we ook stempels formaat en het type letter (cursief of met andere kantoornamen: Cole Bay, recht, met of zonder schreven). Eén Madame Estate, St. Peters, Simpson type zagen we al in afbeelding 2. In Bay, Food Center en La Palapa. Van Afb. 10 zijn enkele andere varianten enige regie lijkt geen sprake. Alle weergegeven. stempels verschillen van elkaar en Engels en Nederlands wordt door en Vanaf 2000 krijgt het blokstempel een naast elkaar gebruikt (Afb. 21). Voor standaarduitvoering met bovenaan het de verzamelaar een ware lusthof! logo van ‘post Nederlandse Antillen’ en daaronder de eilandnaam Curaçao, Voor wie meer wil weten de datum en de naam van de plaats of Afb. 14. Rondstempels Aruba uit Over stempels van Aruba en de wijk waar het kantoor is gevestigd + 1974, 1975 en 1978. Nederlandse Antillen, de nieuwe ‘lan- een volgnummer. Zo zien we de naam den’ Curaçao en Sint Maarten en Afb. 13. Vroege rondstempels Aruba van St. Nicolaas en van het hoofdkantoor (Kwartier), de Caribisch Nederland, wordt regel- Prinses Beatrix Luchthaven. binnenstad (Punda), het stadsdeel aan matig gepubliceerd in het ZWP de overkant van de Sint Annabaai Mededelingenblad (zie hieronder). In (Otrabanda) en diverse andere vesti- Filatelie van oktober en november gingen verschijnen (Afb. 11). 2015 staat een uitgebreide bespreking van de rubberen stempels van Aruba. De latere veranderingen van de naam van de postorganisatie in ‘nieuwe post’ Studiegroep ZWP en na 10 oktober 2010 in ‘C-post De Studiegroep international’ vinden we ook in deze Afb. 16. Groot formaat enkelringstempel Aruba. ZWP werd in blokstempels terug (Afb. 12). 1968 opgericht Afb. 15. Tweeringstempel Aruba. onder de naam Aruba Zuid-West Aruba is de rondstempelkampioen. Pacific. In de In de jaren zestig vinden we vooral eerste jaren van dezelfde typen als bij Curaçao, maar haar bestaan lag nu met de plaatsnamen Oranjestad de nadruk op en Sint Nicolaas en de Prinses Beatrix de postgeschiedenis van Nederlands Luchthaven (Afb. 13). Nieuw-Guinea en Australazië. In de jaren zeventig volgen afstem- Twintig jaar later werd besloten de pelingen met drie series kleine rond- Indische archipel in zijn geheel op te stempels van het type, dat ook op nemen en nog weer later vonden de Curaçao is gebruikt. Alleen verschillen Antillen en Suriname eveneens onder- de jaren met die van Curaçao: (19)74, dak. Inmiddels is ZWP uitgegroeid 75 en 78 (Afb. 14). tot een bloeiende vereniging van 125 Daarna gaan de stempeltypen afwijken leden in binnen- en buitenland, die zich van die op de andere eilanden. Dat wijden aan de postale geschiedenis van komt, omdat Aruba vanaf 1986 een ‘Tropisch Nederland en Australazië’. Status Aparte heeft en over een eigen Afb. 18. Blokstempels San Nicolaas (!) en Oranjestad. postdienst beschikt. Jaarlijks zijn er vier reguliere bijeen- In de jaren negentig komt een serie komsten met veiling. Daarnaast hou- tweeringstempels van 40 mm door- den we in de maand november een snee in gebruik (Afb. 15). En midden clubtentoonstelling. De studiegroep jaren negentig wordt het stempel nog geeft een eigen Mededelingenblad uit, groter (Ø 47 mm; Afb. 16). dat minimaal twee keer per jaar op Bij geen van de laatstgenoemde drie A4-formaat en geheel in kleur ver- stempeltypen is te zien op welk post- schijnt in een omvang van 60-80 pagi- kantoor ze zijn gebruikt. Dit is alleen Afb. 19. Vroege rondstempels van Sint Maarten. na’s en artikelen bevat over alle inte- Afb. 17. Rondstempels Aruba met plaatsnaamcode. indirect af te leiden uit het op het ressegebieden van onze leden. Ook poststuk aanwezige afzenderadres of verschijnen regelmatig losse bijlagen een eventueel aantekenstrookje. In de en boeken. nieuwe eeuw wordt weer een stempel van wat bescheidener omvang (Ø 34 Onze verzamelgebieden: mm) in gebruik genomen (Afb. 17). Nederlands-Indië Hier is de herkomst van het stempel Nederlands Nieuw-Guinea inclusief wel te bepalen, nl. uit het tweeledige UNTEA, Irian Barat, Irian Jaya en volgnummer: P1 = Oranjestad, P2 = Papua San Nicolas, P3 = Royal Plaza en P4 = Indonesië Santa Cruz. Meer postkantoren zijn er Afb. 20. Drie modellen blokstempels in kader van Philipsburg. Papoea-Nieuw-Guinea niet. De enige serie blokstempels van Australië Aruba stamt van kort voor de Status Nederlandse Antillen incl. Aruba, Aparte. De stempels dragen de plaats- Curaçao, St. Maarten en BES-eilanden naam Oranjestad of San Nicolaas (let Suriname op de schrijfwijze!) (Afb. 18). Voor nadere informatie over de acti- Later ontbreekt vaak een deel van viteiten van Studiegroep ZWP kunt de stempeltekst (plaatsnaam, eiland- u zich wenden tot de secretaris: naam en/of volgnummer), mogelijk als [email protected] gevolg van slijtage. Afb. 21. Blokstempels kleine kantoren Sint Maarten. website: www.studiegroep-zwp.nl 46 FILAKRANT 2016 POSTZEGELS, ooit als kleinGELD gangbaar

oen mij werd gevraagd een artikel te schrijven voor de beide zegels ook Tde Filakrant heb ik moeten nadenken over een weer aanneemt als onderwerp dat interessant zou kunnen zijn voor meer- wisselgeld. Dit is dere disciplines van verzamelen. Meerdere groepen vroege en zeld- van aanwezige verzamelaars... Ik heb het gevonden. zame uitgave. Net Het zogenaamde “Postzegelgeld”. zoals enkele van de bovenvermelde In het verleden werden in tijden van overigens. kleingeld-schaarste in diverse landen Vanaf hier wordt zo maar even de (geldige maar wel het commercieel ongestempelde) postzegels gebruikt aangepakt, want - om als vervanging te dienen voor op enkele uitgaven de munten die er niet meer waren. na - zijn deze alle- Deels is dit gedaan door de rege- maal uitgegeven in ring, maar grotendeels op initiatief de periode 1915- van de commercie. Hieronder volgt 1920. Het aller- een klein overzicht... Geheel zonder grootste aandeel enige bescherming werden in 1915 heeft het toen- in het toenmalige Koninkrijk Servië malige Duitsland. de toen geldige serie postzegels tot 4 Deze waren soms kleingeld verklaard. Dat waren 7 verpakt in perga- waarden van 5 t/m 50 Para. (Michel mijn zakjes, inge- 130 etc.) Hoe die er uit gezien moe- stoken in karton ten hebben na een paar keer van of in zakjes, maar eigenaar veranderd te zijn....? vooral verpakt in De meest voorkomende uitgaven mica en aluminium die door een overheid in omloop kapsules. Wie nu is gebracht komt uit Rusland.. denkt “daar is niks Daar hebben ze doodleuk enkele commercieels aan” van de bestaande postzegels uit heeft het mis, want 7 de Romanovserie niet op gewoon dit waren stuk voor papier gedrukt, maar op karton. stuk zgn. reclame- In vellen gedrukt en netjes geper- dragers. Op al deze foreerd als postzegels. Wel met verschillende ver- op de kz een tekst die er op neer pakkingen waren komt: “dit is geld”. Dit was ten tijde reclameboodschap- van de Russische tsaar: nog voor pen gedrukt! Op de Oktoberevolutie. Dat waren 1-2 5 Afb 7 een selec- en 3, later 10-15-20 Kopeken. Dat tie van dergelijk was 1915. “Kapselgeld”. Wie denkt dat dit een Duitse uitvinding is heeft Heel af en toe werden ze ook voor het mis, want al ten tijde van de Amerikaanse Burgeroorlog rond frankering gebruikt. Afb. 1 1860 werden er in de VS al postzegels in kapsules gedaan om als Er is een paar jaar later ook in de klein geld te dienen. De meesten die tegenwoordig aangeboden Ukraine noodgeld - wat dat was het worden zijn van later datum (=vals). Afb. 8 (ik weet niet of deze - uitgegeven op basis van bestaande echt is overigens...) Ook in andere landen werd dit (op VEEL postzegels. Afb. 2 kleinere schaal) gedaan. Oostenrijk en Frankrijk nog redelijk veel, Turkije: In 1917 werden 2 waarden maar ook particuliere uitgiften uit Spanje, Belgie, Griekenland en postzegels - 5 en 10 Para - alleen New Caledonia (Stille Zuidzee). De laatsten op heel heel kleine maar geplakt op stevig papier en schaal. Afb. 9. Maar we zijn er nog niet. In Denemarken in de toen pas geperforeerd tot kleingeld 40-er jaren werden 1 Øre zegels verpakt en gebruikt als kleingeld. verklaard. Afb. 3 UITERAARD weer met reclame er op. Kort na de 2e WO zag De volgende groep zijn de zegels men in het nieuwe Duitsland weer dit kapselgeld, zoals dit exem- 9 1 die ter versteviging opgeplakt of plaar met 5 Pfennig van een firma uit Stuttgart. verpakt zijn om in de geldsomloop “te kunnen De allerlaatste 2 overleven”. In uitgave (tot het begin voor- nu toe ten- zien van puur minste... je functionele weet het maar tekst. Daarbij nooit) komt denk ik aan uit Italië uit de enige uitgiften eind-jaren 70. van Russische Door tekort staten uit de aan munten 6 tijd NA de van 50 en 100 tsaar. Maar ook Lire verschenen er de zgn. Mini-assegni - biljetjes met waarden van de nooduitga- 50-100-150 en 200 Lire - die werden uitgegeven door banken en ven van de stad bankjes uit heel Italie. Dit duurde maar een paar jaar. (=leuk om te Bulawayo, toen verzamelen - ze zijn echt niet duur!) Maar niet alleen deze biljetjes Zuid-Afrika, nu kregen de mensen als wisselgeld.. naast snoepjes (!) ook postze- Zimbabwe zijn gels. Verpakt in plastic (moderne tijd!) en MET reclame... Afb.10 3 niet meer dan postzegels geplakt op dik karton, met de op de kz een tekst en een De zeldzaamste types postzegelgeld in stempel met handtekening. Afb. 4 mijn collectie heb ik “gered uit de klau- Van hetzelfde principe zijn de uitgaven van Madagascar uit 1916, wen van een postzegelhandelaar”. Door Korea en Taiwan, beide onder Japanse bezetting uit 1917 en 1918 toeval was ik bijna 40 jaar geleden in zijn en Cote d’ Ivoir (Ivoorkust) uit 1920. Afb. 5 zaak in London, waar deze klaar lagen Ten tijde van de Spaanse Burgeroorlog in de 30-er jaren werden om er de postzegels vanaf te halen..(!). alle waarden post- (en belasting) zegels tot “kleingeld” door deze 8 Het feit dat ik ze mee mocht nemen op bruine schijfjes dik karton te plakken. Die zijn vrij gemakkelijk voor 1 Pond per stuk (!) zegt al genoeg te vinden. over de waarde van de postzegels zelf. Deze noodgeld-exemplaren “doen” nu ca. 500 Euro en meer per stuk... Af en toe moet je Tot hier zijn al deze uitgaven terug te vinden in de geluk hebben. Overigens heeft mij ooit een Duitse postzegelhan- catalogus voor Wereldbankbiljetten! delaar ook wel eens verteld dat hij vroeger de postzegels uit het Dat het hier om noodgeld ging blijkt wel uit de Afb. 6 : Een per- Kapselgeld heeft gehaald. Echt jammer. gamijnen zakje met daarin 2 postzegels van 5 Pfennig. Waarop een handelaar uit Fulda (Duitsland) uitlegd dat hij dit zakje met Jos F.M.Eijsermans - Oktober 2015 10 FILAKRANT 2016 47 De filatelie van (Spaans) Puerto Rico door: Hans J.A. Vinkenborg

et eiland Puerto Rico ligt in het noordelijk deel Hvan het Caribisch gebied tussen de Dominicaanse Republiek en de Maagden Eilanden. Het eiland is ¾ de grootte van Nederland, heeft 1 ½ km hoge bergen en is dus heel groen met o.a. een regenwoud en het heeft tropische temperaturen (zie landkaarten). Er zijn veel fraaie zandstranden met palmbomen en een belangrijke haven voor cruiseschepen. De voertaal is Spaans. Afbeelding 5 Afbeelding 6 De hoofdstad San Juan heeft een nog goed als Spaans herkenbare oude ommuurde binnenstad inclusief een rische voorstellingen. Alle zegels tot dan toe waren in de Spaanse Afbeelding 12a Afbeelding 12b groot fort. Het land heeft 3,6 mio inwoners omdat het Antillen op beide eilanden (Cuba en Puerto Rico) geldig en het merendeel (!) om economische redenen naar de USA is gebruik in Puerto Rico is dus alleen te herkennen aan een leesbaar Ponce. Vanaf 1899 werden de postzegels van de USA gebruikt verhuisd. Het eiland was tot 1898 Spaans gebied en is stempel. In de jaren 1873-1876 stond er weliswaar nog ‘Ultramar’ met de opdruk ‘Puerto Rico’ of ‘Porto Rico’ (afb. 13 a/b) en daarna ‘vrijwillig-geassocieerd’ met de USA. Het is dus boven de zegels van beide eilanden, maar waren de postzegels daarna de zegels van de USA zelf. geen staat van de VS maar het is vrijwillig aangesloten. van Puerto Rico alleen te onderscheiden De inwoners hebben sindsdien wel de USA nationali- van die van Cuba doordat ze voor Puerto teit, de dollar is de munteenheid en ook hier is Obama Rico werden overdrukt met een paraaf van president, vertegenwoordigd door een gouverneur. In de directeur der posterijen (afb. 7). Spanje Groot Brittannië zouden ze deze constructie een ‘com- trad in 1875 toe tot de UPU en vanaf 1876 monwealth’ noemen. verschenen er aparte zegels voor Cuba en voor Puerto Rico waarbij de naam van ieder De eilanden Cuba en Puerto Rico vormden tesamen als de Afbeelding 7 eiland op de zegel vermeld stond. Afbeelding 13a Afbeelding 13b ‘Spaanse Antillen’ lange tijd de Spaanse provincie ‘Ultramar’ in het Caribisch gebied. Nog heden ten dage is dit te zien in de Voer voor specialisten vlaggen van deze eilanden, die elkaars spiegelbeeld vormen voor Koning Alfonso XII en Alfonso XIII Zoals in elk Spaans gebied verschenen er in de loop der jaren vele wat betreft de kleuren rood en blauw. Puerto Rico werd in De beeltenis van koning Alfonso XII stond op de postzegels vanaf telegraaf-zegels en fiscaalzegels en postwaardestukken. De verza- 1493 door Columbus ontdekt en na het Verdrag van Tordesillas 1876 tot zijn overlijden in 1886 (afb. 8 a/b). Op dat moment werd melaars van de postzegels zijn in principe gauw klaar omdat er in (afb. 1) met de Portugezen zijn 3-jarige zoon Alfonso benoemd tot troonsopvolger onder de Spaanse tijd maar zo’n 149 officiële frankeerzegels voor Puerto in 1494 aan Spanje toe- de naam Alfonso XIII. De postzegels met zijn beeltenis staan dan Rico zijn uitgegeven, afgezien van de vele zegels met een opdruk. gewezen. Dit bleef zo Maar veel specialisten hebben zich toegelegd op het verzamelen tot 1898 toen de Spaans- van zegels met een leesbare plaatsnaamstempel. En dan is dus Amerikaanse Oorlog uit- het probleem veel groter, want er waren nogal wat ver afgelegen brak welke eindigde in het postkantoren (b.v. in de bergen) die alleen per muilezel konden Verdrag van Parijs, waarna worden bereikt en waar nauwelijks post werd aangeboden. Die deze (en andere) gebieden stempels zijn moeilijk te vinden en dus erg zeldzaam en kunnen de niet langer deel uitmaakten Afbeelding 1 prijs van een eenvoudige zegel met een factor 100 of meer ver- van het Spaanse Koninkrijk. Afbeelding 8a Afbeelding 8b groten. Door leden van de lokale postzegelvereniging in San Juan (Sociedad Filatelica de Puerto Rico) zijn diverse goede handboeken Stempels ook bekend onder de naam ‘kinderkopjes’ (afb. 9) en daarvan uitgegeven die voor de specialist onmisbaar zijn. Los van de zegels/ Postzegels waren midden 19e eeuw nog niet verplicht dus veel verschenen 4 grote emissies in vele kleuren. De 5e en laatste stempels uit de Spaanse periode zijn er in Puerto Rico nogal wat post was tot dan alleen voorzien van pre-filatelistische stempels. emissie van 1898-99 (afb. 10) verscheen met een andere beelte- verzamelaars van zegels van de USA die herkenbaar gebruikt zijn Het eiland Puerto Rico had destijds zo’n 100 lokaties met een nis van de inmiddels volwassen geworden koning. op het eiland. Maar ikzelf reken dat tot de USA filatelie. postkantoor. Net als in Spanje waren de meest voorkomende plaatsnaamstempels vanaf 1830 ‘langstempels’ naast vanaf 1842 de Tenslotte zg. ‘baeza’ stempel met nummer 30 (geldig voor deze beide eilan- In dit korte overzicht zal ik niet uitweiden over de Engelse en de den). Toen postzegels ingevoerd werden kwamen daar ‘domme Franse post-kantoren op Puerto Rico, over de Slavenregisters, stempels’ bij, in dit gebied veelal het ‘parilla’ stempel en soms over de zegels met de plaatfout ‘Rico roto’ (gebroken o van Rico) het ‘Cruz de Malta’ stempel (afb. 2 a/d). Voor o.a. scheepspost, of over het schaarse gebruik van gehalveerde zegels op brief dat telegraaf- en aangetekende post waren aparte stempels van kracht. vele malen zeldzamer is dan de gehalveerde zegels op brief in Afbeelding 9 Afbeelding 10 Cuba. Ook Muestra zegels en drukkersuitschot blijft hier buiten beschouwing. Puerto Rico is een overzichtelijk verzamelgebied De ‘barquito’ maar het heeft een aantal nogal zeldzame zegels en stempels, In al die jaren is slechts éénmaal een postzegel uitgegeven waardoor er toch een forse uitdaging zit in het verzamelen van dit waarop het zittende staatshoofd niet voorkwam (afb. 11): op 19 gebied. In Nederland zijn er 2 verenigingen die de Spaanse kolo- Afbeelding 2 a/d november 1893 verscheen er één zegel van 3 centavos met een niale tijd van Cuba en Puerto Rico tot ‘hun’ verzamelgebied reke- afbeelding van Columbus die nen: Kontaktgroep Spanje-Portugal (KSP) en de Latijns Amerika De eerste postzegels werden voor deze gebieden uitgegeven in per roeiboot (‘barquito’) vereniging LACA. Aldaar is eveneens een grote bron van kennis 1855 toen de Staatsdrukkerij FNMT in Madrid zegels van konin- aan land komt, dit ter her- aanwezig m.b.t. dit interessante verzamelgebied. Mocht u meer gin Isabella II van Bourbon (afb. 3) toezond voor gebruik. Vanaf denking van het feit dat de informatie willen hebben over dit verzamelgebied dan kunt u zich 1868 vermeldden de zegels ‘Ultramar’ als landsnaam (afb. 4). ontdekking toen 400 jaar tot deze verenigingen wenden. Waren de zegels in Spanje uitgedrukt in reales ‘de vellon’ (een eerder had plaatsgevonden. legering van zilver en brons), in het gebied Ultramar werd dit rea- Deze zegel is ook bijzonder les ‘de plata fuerte’ (zilver, op de zegels afgekort tot ‘Rl Plata F.’). omdat deze als enige lokaal Afbeelding 11 (in Mayagüez) is gedrukt en dus niet bij de FNMT in Madrid. Maar ook omdat deze zegel maar 1 dag geldig was en dus door filatelisten zeer gezocht is. Ook van deze zegel bestaan meerdere typen vervalsingen. Deze Columbus zegel is nagenoeg de enige zegel van Puerto Rico die zich zou lenen voor een thematische verzameling. Afbeelding 3 Afbeelding 4 Spaans-Amerikaanse Oorlog Isabella II Toen in 1898 de oorlog tussen Spanje en de USA uitbrak waren De eerste emissie zegels met koningin Isabella II verscheen op er nog volop zegels met het kinderkopje van koning Alfonso XIII diverse papiersoorten, eerst met en later zonder watermerk. aanwezig en deze werden als steunbetuiging aan Spanje en om Deze emissie is vanaf 1855 meer dan 10 jaar in gebruik geweest geld te genereren voor de oorlog lokaal overdrukt (gestempeld) waardoor a.g.v. slijtage van de drukplaten vele variëteiten van deze met de opdruk ‘Habilitado para 1898 y 99.’ en met ‘Impuesto de zegels bestaan. Ook bestaan er van deze eerste emissie op gewoon Guerra’ wel of niet gevolgd door een aantal centavos (afb. 12 papier minstens 23 typen vervalsingen, de meeste postaal. Diverse a/b). Er bestaan ook een aantal andere opdrukken uit dat jaar emissies zegels met het portret van de koningin verschenen tot waarvan niet bekend is of die officieel zijn of particulier vervaar- in 1868 toen zij werd afgezet en de Spaanse troon enkele jaren digd. En zoals altijd, als er zegels met een opdruk bestaan, bestaan onder militair/revolutionair bewind stond. De zegels van 1868 en er ook valse opdrukken. 1869 verschenen na het afzetten van de koningin met de over- druk ‘Habilitado por la Nacion’ (afb. 5). Tot de komst van koning Toen de Amerikanen het eiland waren binnengevallen in 1898 Alfonso XII in 1875 verschenen er, net als in Spanje zelf, zegels met zijn er een aantal lokaal gedrukte tijdelijke zegels verschenen in Bronvermelding: zegels en afbeeldingen uit eigen verzameling; o.a. het tijdelijke staathoofd Amadeus van Aosta (afb. 6) en alego- het bezette gebied die erg zeldzaam zijn, o.a. in Coamo, Yauco en landkaartjes van het internet. 48 FILAKRANT 2016

KOM EENS LANGS IN ONZE WINKEL OF BEZOEK ONZE WEBSITE

Wordt het voor U ook steeds moeilijker om een Al bijna 30 jaar dezelfde service, kwaliteit en een geschikte postzegelwinkel te vinden met kennis eerlijke prijs bij verkoop die u van mij gewend van zaken en een goede service? bent of was. - Middelburgse PZH 1987-1993 Kom dan eens vrijblijvend binnen lopen in onze - PZH Europost De Dieze, Den Bosch 1993-2008 winkel in één van de gezelligste wijken - PZH Europost Breda 2008-heden van Breda, het Ginneken. Bent u mij uit het oog verloren? Voldoende parkeergelegenheid en openbaar Dan zie ik u graag een keer langs komen! vervoer stopt om de hoek (Lijn 7). Patrick Sneller

Onze website wordt steeds uitgebreider! U vindt hier albums, insteekboeken, klemstroken, munthouders, catalogi, supplementen en nog veel meer van alle bekende merken op filatelistisch en numismatisch gebied. Al franco in huis in België en Nederland bij bestellingen vanaf 25 euro! Steeds aanbiedingen van postzegels en munten w.o. Nederland, België, thema’s ! Ook een wisselend aanbod van verzamelingen, partijen en snuffeldozen voor een aantrekkelijke prijs! Schrijf u in voor onze nieuwsbrief via [email protected] IEDERE WEEK NIEUWE PRODUCTEN EN AANBIEDINGEN

WILT U UW VERZAMELING VERKOPEN? NEEM DAN EERST CONTACT OP MET EUROPOST VOOR EEN GOEDE PRIJS EN CORRECTE AFHANDELING! FILAKRANT 2016 49 Uitgifte ten voordele van het Rode Kruis 1914 Beeltenis van Koning Albert I, klein formaat met rood kruis

et is een beperkte studie op de zegels nr. 129 De zegels type I en type II zijn terug te vinden in zowel 4. verticaal : 130 + 145V in paar of voor de catalogus 129 + H(5 centiem kleur groen) en nr. 130 (10 centiem paneel 1 als 2. 129aV kleur rood) van de Belgische catalogus. Deze zegels Kleuren: nr. 129 type I en II : - bleekgroen, onzuivere druk Deze combinaties komen allen voor met de velrand onder werden gedrukt in vellen van 300 zegels, verdeeld in - groen, zuivere druk twee panelen van 150 zegels: 10 horizontale rijen van - intens groen, zeer heldere druk 15 zegels en 15 verticale kolommen van 10 zegels. nr. 130 type I en II : - bleek tot matig rood Alle zegels van de eerste kolom hebben horizontaal 12 - helder rood, zuivere druk tandgaten terwijl alle zegels van de andere 14 kolommen horizontaal 13 tandgaten hebben. (fig.1). Alle Studie op zegel 129 paneel 1 panelen hebben links een brede half geperforeerde De nummering van de zegels in het paneel is als volgt : we begin- bladboord van ongeveer 50 mm. (fig.1). De andere nen links boven met de 1e horizontale rij met zegel 1 tot en met bladboorden schommelen tussen 12 à 23 mm. Paneel zegel 15. De 2e horizontale rij gaat van zegel 16 tot zegel 30 en 1 heeft links boven een Depot stempel : Depôt 1914. zo verder tot de onderste rij die rechts eindigt met zegel 150. Paneel 2 heeft geen Depot stempel. (fig.1) ** Variëteiten en positie van de zegel in paneel 1 Wederkerende kleine afwijkingen zijn niet vermeld. Zegel 4 : witte parel rechts binnen het kader van het cijfer 5 Zegel 5 : de parelkrans is rechts verbonden met de grote krul 8 : een witte vlek en het medaillon rechts naast het oog Combinaties met zegel 145

Studie op zegel 129a paneel 2 **Variëteiten en posities van de zegel in paneel 2 Paneel 2 is rijk aan mooie tot zeer mooie variëteiten

zegel 4 en 5

21 : 2 gelaste parels centraal onder de 1e E van Belgique, Opgelet het is GEEN type II, want de rode kruiskader is ook open 27 : witte vlek in de linker haardos naast het oog zegel 24 fig.1 55 : witte vlek op het borstlint rechts 119 : onder de B van Belgique is een extra parel gelast aan Zegel 10 : witte puntbaard onder de kin Aan de hand van de posities van zegels met variëteiten en de de binnenkant van de Parelkrans 19 : links tussen de parelkrans en de bovenkraag van het posities van zegels van het type I of II kunnen we bepalen of we uniform : kleine witte vlek met in het centrum een paneel 1 of 2 hebben. Van beide zegels kunnen we telkens 2 types groen punt onderscheiden. Zegel nr. 129 type I heeft een zuivere parelkrans 24 : grote witte bol onder de B van Belgique rond de medaillon en type II (129a) heeft 2 ‘gelaste’ parels onder 36 : links boven : parel verbonden met de linker grote krul de letters ‘BE’ van Belgique. (fig.2) Zegel nr. 130 type I : het 48 : witte vlek links op de borst rechthoekig kader rond het rood kruis is rechts boven gesloten 52 : grote witte bol onder de G van Belgique (fig.3 onderste zegel). Type II (130a) : de hoek rechts boven staat 58 : witte vlek rechts in het medaillon tussen oog en ¼ mm open (fig.3 bovenste zegel). zegel 21 parelkrans

145 : een witte bol verbindt de 1e E van Belgique met de kaderlijn boven 150 : gekloven bovenlip (hazenlip)

Al deze variëteiten komen 2 tot 3 keer voor in het beschikbaar studiemateriaal. Opgelet ! zegels 105 en 145 zijn van het type II ! In de catalogus wordt hier geen aandacht aan besteed. Dit geeft zegel 58 interessante combinatiemogelijkheden : 69 : witte vlek rechts op het voorhoofd 1. horizontaal : 104 en 105 in paar of voor de catalogus: 129 + 85 : wit-groene vlek op de borst boven EL van België fig.2 129a 92 : witte vlek in het haar ter hoogte van het voorhoofd 2. verticaal : 90 en 105 in paar of voor de catalogus: 129 + en witte vlek half op de knop en de borst 129a 105 en 120 in paar of voor de catalogus : 102 : witte vlek links naast de neus 129a + 129 106 : witte parel tussen linker krul en B van Belgique (zegel fig.3 90 + 105 + 120 strip van 3 of voor de catalogus: met 12 tandgaten) 129 + 129a + 129 119 : q van Belgique is verbonden met de parelkrans Het fenomeen van gesloten en open kaders is ook terug te vin- Deze 4 combinaties komen allen voor met de velrand rechts. 146 : een groot wit “accent grave” op de E van België den bij de groene zegel 129 en 129a. Bij zegel 129 is de kader open en bij zegel 129a is de kader gesloten.

zegel 149 en 150 149 : grote witte vlek in het haar 150 : dikke groene horizontale streep in GIE van België tot over de onderkant van de omkadering van het cijfer 5

Al deze variëteiten komen 2 tot 3 keer voor in het beschikbaar studiemateriaal. Opgelet ! zegel 90 en 145 zijn van het type I. In de catalogus wordt hier geen aandacht aan besteed. Dit geeft interessante combinatie mogelijkheden: combinaties met zegel 105 1. horizontaal : 89 en 90 in paar of voor de catalogus 129a + 129 2. verticaal : 75 en 90 in paar of voor de catalogus 129a + 129 3. horizontaal : 144 + 145V in paar of voor de catalogus 129 90 en 105 in paar of voor de catalogus 129 + 129a + 129aV 75 + 90 + 105 in strip van 3 of voor de catalogus 145V + 146 in paar of voor de catalogus 129a + 129 + 129a 129aV + 129 144 + 145V + 146 strip van 3 of voor de catalogus 129 + 129aV + 129 Vervolg op volgende pagina 50 FILAKRANT 2016

Deze vier combinaties komen allen voor met de velrand rechts. studie op zegel 130 paneel 1 en paneel 2 ** paneel 1 (zegels van het type I): variëteiten zegel 13 : kleine witte vlek onder linker oog 18 : witte knoop op rechter epaulet 51 : kleine witte vlek op de borst 59 : links 3 gelaste parels verbonden met het ornament

Zegel 106 type I+ 107 type II

Memorandum Bij gebrek aan studie materiaal voor de zegel van 20 centiem (violet kleur) catalogus nummer 131, verwijzen we naar de catalogus van W. Balasse. Zijn studie op deze zegel vermeldt dat in de panelen 1 en 2 telkens vijf samenhangende paren voorkomen van het type I en II. Het gaat in beide panelen telkens om de zegels Zegel 146 met nr. 44 – 91 – 124 – 138 en 150. Alle bemerkingen en eventuele fouten kunnen doorgegeven wor- 72 : witte vlek in ornament rechts. Dit is de enige variëteit den aan de redactie. Meer details van variëteiten kunnen per mail die vermeld is in de catalogus bekomen worden bij de redactie. 92 : rechts op kin hoogte is de parelkrans verbonden met Tevens een zachte oproep aan de verantwoordelijke samenstel- Combinaties met zegel 90 een witte bol aan het ornament lers van de Belgische catalogus om de rubriek van de zegels 129 102 : rechts 2 gelaste parels naast de grote krul en 130 wat aan te vullen. 3. verticaal : 130 en 145 in paar of voor de catalogus 129a + 129 121 en 134 en 136 : zegels van het type II: de kader rondom Ik wens alle filatelisten-verzamelaars de moed toe en wat geluk 4. horizontaal : 144 en 145 in paar of voor de catalogus 129a + 129 het rood kruis is open in de recht rechterbovenhoek om de besproken combinatie juweeltjes op de kop te tikken. 145 en 146V in paar of voor de catalogus 129 + 129aV 146 : L en G van Belgique zijn verbonden met elkaar 144+145+146V in strip van 3 of voor de catalogus Al deze afwijkingen kwamen 2 tot 3 keer voor in het beschikbaar Schrijver: Frans Van Gompel 129a + 129 + 129aV materiaal. Redactie: Jean-Paul Groenen Deze vier combinaties komen allen voor met de velrand onder. ** paneel 2 (zegels van het type II): variëteiten [email protected] Algemeen kunnen we opmerken dat al deze combinaties schaars zegel 97 : de letters E en L van Belgique zijn in elkaar verstrengeld Michael Italiaander tot zeer schaars zullen zijn. Dit geldt zeker voor de combinaties met velrand.

zegel 97

106 : extra parel tussen het rood kruis en de parelkrans 112 : de G van Belgique is verbonden met de parelkrans 106 en 136 en 149 : zegels van het type I : de kader rondom het rood kruis is gesloten in de rechterbovenhoek

Met de zegels 121, 134 en 136 uit paneel 1 kunnen dus ook weer leuke combinaties gemaakt worden zoals hoger beschreven bij de groene zegels 129 en 129a. Dit geldt ook voor de zegels 106, 136 Combinaties met zegel 145 en 149 van paneel 2.

The Louisiana Baby Bonds burgeroorlog was er vaak noodgeld uitgegeven door de zuidelijke staten of steden in die staten. Voor die tijd gebruikte elke staat sowieso zijn eigen biljetten nog en dus wilde het Amerikaanse gouvernement daar nu een eenheid in zien te krijgen nu alle staten samen de V.S. vormden. De eerste wet dateert van 1863, waarbij bezitters van deze oude biljetten slechts 90% van de waarde terug kregen voor hun eigen staats dollars. In 1868 werd dit gevolgd door een wijziging in de wet, waarbij alle niet federaal uitgegeven biljetten werden verboden! Men kreeg nog steeds 90% van de biljetwaarde tegen de inlevering daarvan.

Met een verlies van 10% werden de meeste biljetten omgeruild voor nieuwe federale uitgiften. Vergeet niet dat de zuidelijke it verhaal is ontstaan bij de vereniging van ver- staten op dat moment nog volop leden onder de lasten van de Dzamelaars van USA en Canada (kortweg USCA). burgeroorlog. Als dan ook je geld nog eens met 10% devalu- Tijdens onze brievenclub bijeenkomst aan het einde eerde, was dat voor sommige staten de nekslag. Maar vaak als de van elke vergadering komen vaak de leuke stukken nood het hoogst is, komen sommigen met de beste ideeën. Zo naar boven. Hier is een stuk dat zich op of over de ook in dit verhaal. grens van filatelie en numismatica begeeft. Sinds kort is de eigenaar in het bezit van een serie prachtige stukken uit Louisiana. Het gaat hier om een Louisiana Bond. Maar wat is dit nou? Allereerst werd het verkocht als een revenue zegel van de Amerikaanse staat Louisiana op Ebay. Zoals u wel weet is de vertaling van Elk nieuw aandeel had 11 coupons uitbetalend vanaf 1 februari “Bond” niets anders als “aandeel”. In de beschrijving 1881. Het aandeel werd gedrukt in 1873 maar pas in 1874 op de werd het “Baby Bond” genoemd. Maar kan je hiermee markt gebracht. (zie ook rechts bovenaan het biljet “series 187.”) dan een aandeel nemen in een baby? Nou ja, het is Daarna werden de coupons wel afgeknipt, maar nooit uitbetaald in ieder geval een prachtig stuk en het verhaal er om en zo was dit aandeel precies 5 dollar waard en werd zodoende heen is zeker ook de moeite waard! Het werd gekocht In de beginjaren na 1870 kwam de heer E.A. Burke uit de staat na uitgifte vrolijk ingezet als betaalmiddel binnen de eigen staat. als een revenue (fiscaalzegel) omdat de meeste staten Louisiana op het ingenieuze idee om het federale besluit buiten Het werd als aandeel uitgegeven (volgens de wetten was dit in Amerika belasting lieten betalen over een aandeel. spel te zetten. Ook Louisiana leed nog steeds onder de gevolgen in orde) maar gebruikt als bankbiljet van de staat Louisiana. Maar dat zou hier niet opgaan deze keer. van de burgeroorlog en het verlies van de “Confederacy”. Nu Daarmee werd de wet ontdoken en herstelde Louisiana sneller het federale gouvernement ook nog eens ingreep, trok men aan van de burgeroorlog. En doordat dit aandeel versierd was met In de eerste jaren na 1870 werd er een federale wet aange- de noodrem. Er werden door de staat aandelen uitgegeven met een prachtig baby portret, kreeg hij al snel de bijnaam “Baby nomen, waarbij het gebruik van privaat gedrukte bankbiljetten echte rentecoupons van ieder 7½ cent aan de rechterkant van Bond”. Er zijn ook nog andere aandelen uitgegeven, maar deze verboden werd in alle Verenigde Staten. Deze waren vaak nog het biljet, die halfjaarlijks konden worden uitgekeerd en gedrukt was het meest populair. Hierdoor is dit revenue stuk ineens geen in ruime mate aanwezig, zeker in de zuidelijke staten. Tijdens de zijn bij de “Western Bank Note Co. uit Chicago”. aandeel meer, maar papiergeld. FILAKRANT 2016 51

In de loop van de jaren zijn er meerdere types opgedoken van het Bij dit vijfde biljet uit 1878 wat ook erg zeldzaam is, zijn de cijfers biljet. Het eerste biljet hier laat een jaartal 1874 zien en is dus een er in violette inkt handmatig opgestempeld. Hieruit blijkt dat er meer van de eerste. De nummers zijn in rood opgedrukt en een certifi- baby bonds werden verkocht dan er werden gedrukt in eerste instan- caatnummer 623 in violet. Het ornament rondom het linker cijfer 5 tie. Het cijfer ornament is duidelijk los van de linker rand nu en het Orleans te halen. De staat, de republiek en vele anderen hebben raakt de linkerrand en de het babykopje is gewoon gedrukt. zogenaamde “aureool” is weer weg. Onder het kopje staat op elk hier veel geld in moeten steken. Maar drie weken voor het einde biljet: Copyrighted Washn 1879. Dit had 1869 moeten zijn. van de tentoonstelling is hij gevlucht wegens de enorme tekorten voor de staat Louisiana. Daarbij is ook gebleken dat hij als penning- Is het verhaal nu afgelopen? Nee, eigenlijk niet, want ook de bedenker van het geheel verdient hier een plekje. Edward Austin Burk zoals hij echt heette werd in 1878 de eerste Democratische staatsmuntmeester van Louisiana. Na diverse goede banen had Burk in 1869 een dranken import en export bedrijf in Galveston, maar vergat af en toe de belasting af te dragen voor de geïmpor- teerde alcohol. Hoewel hij zelf in eerste instantie vrij gesproken werd en zijn compagnon moest boeten hiervoor, vertrok hij snel naar New Orleans, waar hij voor de zekerheid een “e” aan zijn naam toevoegde. Hij sloot vriendschap met een locale ambitieuze bankier, Louis A. Wilz. Hierdoor kon hij diep doordringen in de Het biljet uit 1875 heeft nieuwe cijfertypes in een donkerrode kleur, Democratische kringen van New Orleans en zich steeds verder waarbij ook het woord “Certificate” met nummer “227” is gedrukt. inleven in de politiek. In 1872 werd Louis A. Wilz verheven tot Het linker cijferornament is iets door de rand heen gedrukt en rond- burgemeester van New Orleans, ondanks dat de Republikeinen de om het hoofd van de baby is een lichte “aureool” te zien. strijd in de staat Louisiana hadden gewonnen. In 1874 was Burke nauw betrokken bij de “coupe d’etat” bekend onder de naam meester van de staat Louisiana naast de echte Baby Bonds, ook een “Battle of Liberty Place”, waarbij de Republikeinse staatslieden uit aantal valse Bonds heeft uitgegeven. Dat deed hij heel slinks. De hun ambt werden ontheven. ingenomen biljetten werden door hem niet ontwaard, maar weer uitgegeven en het geld daarvan verdween in een van zijn zakken. Burke kreeg een Dit waren er zo veel dat het aantal Bonds verdrievoudigd was en hoge aanstelling die hij ruim 2 miljoen dollar wist te “verdienen” door de verkoop slechts drie dagen van de “tweedehandsjes” op de zwarte markt. Hiermee heeft hij standhield alvorens getracht de verliezen te beperken, wat dus uiteindelijk niet gelukt het federale leger is. Slechts heel zelden zie je nog een ontwaarde Baby Bond met de zaken weer een stempel. Want die waardeloze papieren werden uiteraard rechtzette en de vaak vernietigd, om te zorgen dat dit niet meer in omloop kon Republikeinen weer worden gebracht. Maar gelukkig zijn er daarvan ook nog een aantal Dit derde biljet heeft dezelfde cijfers, maar nu zonder het woord als bestuurders wer- bewaard gebleven. Al zijn dit soort biljetten zeer schaars. Mede “Certificate”en in plaats daarvan een paars nummer (708). Het den ingezet. Terwijl door het toedoen van de heer Burke. linker cijferornament raakt weer net de rand en de baby heeft een de spanningen in “aureool” New Orleans ble- De heer Burke vluchtte halsoverkop naar Honduras en is nooit ven aanhouden, had meer berecht. Na enkele jaren werd het regime in Honduras door Burke een vuurge- een staatsgreep verdreven en zag de heer Burke kans om zich vecht met senator William Pitt Kellogg, waarvoor hij werd gear- weer op te werken tot een van de topmannen van de nationale resteerd, maar na een maand al weer werd vrijgelaten. Na zijn spoorwegen. Een vreemde man die alles wist te omzeilen en op vrijlating begon hij campagne te maken voor de Democraten en 28 september 1928 op 89 jarige leeftijd overleed in het Ritz Hotel dit keer met succes. Tegucigalpa, Honduras. Al het geld dat hij overhield liet hij na aan de staat Honduras, aan wie hij zo veel te danken had gehad. Nadat hij in Washington ook zijn kwaliteiten had laten gelden, werd hij beloond met de baan als State Tax Collector voor de Dit is slechts één van die stukken die de bij de vereniging USCA staat Louisiana, een van de meest lucratieve banen van die tijd. de revue passeren. Op onze bijeenkomsten zijn er heel vaak In 1878 deed hij met succes een gooi naar “State Treasurer of leuke stukken naar voren gekomen en hierover wordt soms een Louisiana”, de officiële muntmeester. En in deze functie was hij lezing gehouden of soms ook een stuk in onze mooie USCApost meteen de directeur van de staatsloterij. geschreven. Mocht u geïnteresseerd raken door dit soort stukken Het vierde biljet is een behoorlijk schaars type met zijn groene bent u van harte welkom om een van de zeven bijeenkomsten van cijfers en handgeschreven certificaat nummer. De “aureool is Hier begon het verhaal van de “Baby Bonds”, die onder zijn bewind onze vereniging bij te wonen. duidelijk te zien en ook hier gaat het ornament duidelijk zijn uitgegeven. Naast al zijn beslommeringen, had hij de tijd gevon- door de linker rand heen. den om de grootste landelijke agrarische tentoonstelling naar New Theo van der Caaij 52 FILAKRANT 2016 FILAKRANT 2016 53 ‘Terug afzender’ post die retour gaat

Afbeelding 2: Etiketten Op hetzelfde etiket met drukdatum november 2003, P 4582 ‘Retour afzender’ van versie 1103 (afb.6), kon gekozen worden uit: PostNL (boven) en TNT Post • Onbekend (onder). • Geweigerd • Vertrokken/onbewoond De Pakketservice beschikt • Niet afgehaald ook over de mogelijk- • Onvolledig adres/foutieve postcode heid om retour-etiketten • Straatnaam/huisnummer/postbusnr. bestaat niet te vervaardigen met een • Overleden labelprinter (afb. 3). Op • Geen brievenbus/brievenbus vol. deze nummerloze etiketten worden alle gegevens Afbeelding 6: Als de an de miljoenen brieven die PostNL per dag geprint, inclusief datum en geadresseerde overleden Vbezorgt, komt het grootste deel op tijd aan, en op tijd. Er is geen sprake van bleek te zijn, kon de het juiste adres. Natuurlijk gaat er ook weleens wat aankruisen: bij het instel- bezorger dat op dit etiket mis met de bezorging. Dat ligt lang niet altijd aan de len van de printer geeft de aankruisen. bezorger van de post: vaak is de afzender van een brief pakketbezorger aan waarom de zending retour gaat, en alleen die verantwoordelijk, doordat hij niet het juiste adres op reden komt op het etiket te staan. Als we verder teruggaan de brief vermeld heeft. Dan gaat de brief ‘terug afzen- in de tijd vinden we etiket- der’ of ‘retour afzender’, zoals dat heet, met als reden: ten P 4582 met de logo’s ‘adres onbekend’. De uitdrukking ‘adres onbekend’ van Koninklijke TPG Post, hoeven we niet altijd letterlijk te nemen. Bij retourpost Koninklijke PTT Post, PTT is het meestal zo dat het adres niet compleet is of Post en PTT, maar voor de niet helemaal juist, of – en dat komt vaak voor – dat ‘reden van onbestelbaar- de geadresseerde niet meer op het aangegeven adres heid’ diende men – afgezien woont. van de brievenbus – steeds uit dezelfde mogelijkheden Het komt ook voor dat een postzending wel bij de juiste persoon te kiezen (afb.7). wordt aangeboden, maar dat die de brief weigert, bijvoorbeeld Afbeelding 3: Etiket ‘Retour afzender’ uit een labelprinter. omdat hij geen post van de afzender wil ontvangen of omdat er port voor de zending betaald moet worden. En soms moet een Tegenwoordig zijn er dus vier redenen die men kan aangeven postzending door de geadresseerde op het postkantoor opge- voor retourpost. Dat zijn er wel eens méér geweest. Zo werden haald worden en doet deze dat niet. Ook dergelijke post gaat op een oudere versie van etiket PS-4582 (afb. 4) naast de vier ‘retour afzender’. eerdergenoemde redenen ook nog vermeld: • Geen brievenbus/brievenbus vol In al die gevallen doen de posterijen hun best om het poststuk • Andere reden. terug te bezorgen bij de afzender. Dat doen ze in principe gratis en meestal met een duidelijke melding van de oorzaak waardoor Afbeelding 4: Etiket ‘Retour’ het misging. Die melding kan bestaan uit een aantekening, een met vijf voorgedrukte rede- stempel of een etiket. We laten u een aantal etiketten en stem- nen en ook nog ‘Andere Afbeelding 7: Oudere versies van etiket P 4582 met de verschillende pels zien die op retourpost gevonden kunnen worden. Een idee reden’. logo’s van ons nationale postbedrijf. voor een nieuwe verzameling? Veel van de hier getoonde Etiket P 4582 had een stempel als voorganger (afb. 8). Heldere ‘Retour’ etiketten zijn aangetrof- afdrukken daarvan zijn niet zo gemakkelijk te vinden, maar de kop Op moderne retourpost wordt vrijwel altijd een etiket ‘Herstel/ fen op brieven met de luidde ´Reden van niet-uitreiking´ en de aan te kruisen redenen Retour’ aangebracht (afb. 1). Op deze sticker, met het interne aanduiding ‘Port betaald’. waren: nummer P 4582-1, dient de bezorger de postcode en huisnum- Omdat dergelijke brieven • Onbekend mer van de afzender in te vullen en aan te kruisen wat de reden niet afgestempeld worden, • Geweigerd voor het retoursturen is. Hij kan daarbij kiezen uit vier moge- is het vaak niet mogelijk de • Niet afgehaald lijkheden: datum te bepalen. Gelukkig • Overleden • Geen/volle brievenbus staat er op de meeste pos- • Vertrokken • Vertrokken/onbewoond tale etiketten een drukda- • Onvolledig adres • Onvolledig/foutief adres/postcode tum (‘versie’ gevolgd door • Firma bestaat niet meer. • Geweigerd/niet afgehaald. twee cijfers voor de maand en twee voor het jaar), zodat wel nagegaan kan worden wanneer ze op zijn vroegst gebruikt kunnen zijn.

Op etiket ‘Retour’ met nummer P 4582 versie 0308 (afb. 5), dat op zijn vroegst in maart 2008 gebruikt kan zijn, vinden we als mogelijke redenen: • Onbekend • Geweigerd • Vertrokken/onbewoond • Niet afgehaald • Onvolledig/foutief adres en/of postcode • Geen of volle brievenbus. Afbeelding 8: Stempel met als onderste reden van retourzending ‘Firma bestaat niet meer’. Afbeelding 1: Etiketten ‘Herstel/Retour’ met het logo van PostNL (boven) en met het logo van TNT Post (onder). ‘Wegens Port geweigerd’ Voor bedrijven die veel post krijgen, kunnen niet- of te laag Aangetekende zendingen worden tegenwoordig niet meer door gefrankeerde poststukken een flinke kostenpost zijn. Zij weide postbode, maar door de Pakketservice bezorgd. Daarbij geren dergelijke stukken dan ook en de posterijen bezorgen ze wordt voor retourpost een vergelijkbaar etiket gebruikt als bij terug aan de afzender, voorzien van een etiket of stempel met gewone brieven: ´Retour afzender´, met intern nummer PS-4582 een tekst zoals ‘Portstukken worden door de geadresseerde (afb. 2). De aan te kruisen redenen zijn in dit geval: geweigerd’, Geadresseerde weigert portstukken’, ‘Wegens Port • Geweigerd geweigerd’ of ‘Stukken belast met port worden geweigerd / • Onvolledig/foutief adres en/of postcode Retour afzender’ (afb. 9). • Niet afgehaald • Beschadigd. Die afzender heeft dan dubbel pech: de geadresseerde heeft zijn Afbeelding 5: ‘Geen of volle boodschap niet gelezen en het ontbrekende port moet alsnog brievenbus’ kon ook betaald worden. een reden zijn om post retour te sturen. Vervolg op volgende pagina 54 FILAKRANT 2016 De postbode klopt aan

n 1894 gaf Edward Thomas West Dennis de eerste En verder lezen we er: opmerkelijk is dat de Southam´s meer IEngelse prentbriefkaart uit, een gegraveerd gezicht dan tachtig jaar het postkantoor van Elstow hebben beheerd. op de Noord Baai van Scarborough. Vanaf 1 septem- Ze worden voor het eerst genoemd in een lijst uit 1862 toen ber 1894 was het binnenlands verzenden van prent- William Southam er postmaster was. briefkaarten toegestaan door de Britse posterijen, tegen het tarief van een halve penny, en Dennis was In augustus 1871 wordt een William Southam jr benoemd tot de eerste uitgever die gebruik maakte van de nieuwe sub-postmaster tegen een jaarloon van 4 pond, met extra daar- Afbeelding 9: Voorbeelden van postzendingen die geweigerd werden mogelijkheden. bij 7 pond 5 shilling en sixpence voor de postbezorging. Deze omdat ze onvoldoende gefrankeerd waren. William junior is geboren op 15 december 1831. Hij wordt op 26 Op de eerste kaart staat al de augustus 1908 opgevolgd door Lily Lettitia Southam. Voor ondergefrankeerde post naar het buitenland had de PTT benaming Post Card, waarmee vroeger een speciale behandeling om het ontbrekende port te duidelijk is dat het direct de Onze postbode uit Elstow is gevonden, innen. Die post werd meteen retour afzender gestuurd, voorzien bedoeling was deze niet meer het is William Southam junior, 1831 - 1908 van een etiket P 4511 ‘Terug aan de afzender ter bijfrankering’ te verzenden in een aparte Hoe ziet de stamboom van de postbode-Southam´s er nu uit ? (afb. 10). Nadat de afzender het tekort had bijgeplakt, kon hij de omslag zoals tot die tijd gebrui- We zoeken nog even door in digitale kerkregisters en volkstel- zending opnieuw posten. kelijk was. lingsgegevens. Dennis was een bekende druk- De eerste vermelding uit 1862 is van een William Southam. De kerij in Scarborough en was volkstellingsdata van Engeland (zoek op “census”) geven voor geinteresseerd in de moder- Elstow in 1851 een landarbeider met die naam uit 1795, de telling ne techniek der photografie, van 1861 een landarbeider uit 1796, maar onduidelijk is of deze wat de grond legde voor een (zelfde?) Williams onze eerste William zijn; hij hoeft niet daar te bedrijf dat tot aan het failliet zijn geboren. in het jaar 2000 een der grote namen was in de Britse prent- De tweede was onze William jr., die in de telling van 1861 nog briefkaartenbranche. schoenmaker was, in 1871 bij de post kwam en zich in de telling Onder de merknaam “Dainty Series” werden tal van kaarten van 1881 nog schoenmaker-postmaster noemde. Bij zijn huwelijk uitgegeven, en een zo´n kaart is de hierbij afgebeelde postbode in 1853 heeft zijn vader nog als beroep “arbeider”. Is de eerste Afbeelding 10: etiket P 4511 die de post bezorgt bij een oude mevrouw. William pas na 1853 bij de post gekomen? ‘Terug aan de afzender ter bijfrankering’. De kaart is op 3 september 1908 verstuurt vanuit Bedford, mid- Bij de telling van 1881 had onze William een gezin met zes ‘Straatnaam bestaat niet’ den in Engeland. kinderen, tussen de 18 en 6 jaar oud, in volgorde zoon Emery, Het aantal verschillende stempels dat je op retourstukken kunt dochter Clara, zoons William Arthur en Walter John, dochters vinden is enorm groot. ‘Terug afzender’ en ‘Retour afzender’ Ellen Maria en Lilly Lettitia. komen voor in allerlei lettertypen, met en zonder kastje en in Het is deze jongste dochter, Lilly Lettitia, die hem kort na zijn diverse kleuren. Ieder postkantoor liet zijn eigen stempels maken dood opvolgt in 1908, de derde Southam. en blijkbaar had de PTT niet voorgeschreven welke teksten er Krap drie jaar later, in 1911, wordt zij opgevolgd door haar gebruikt moesten worden. De allergrootste variatie op dit gebied oudere broer Walter John, voorheen kastentimmerman, de doet zich voor bij de stempels waarmee de posterijen aanga- vierde in de rij. ven dat een bepaalde straatnaam niet bestond in de betrokken Achterop de kaart is naast de geschreven boodschap nog een gemeente. Kijkt u maar eens naar de voorbeelden uit Arnhem, hoekje toegevoegd waarin te lezen is: Bergen (Lb), Breda, Den Helder, Doetinchem, Eindhoven, “ De postbode aan de andere kant is Mr Southam uit Elstow, die een Gouda, Groningen, Haarlem, Nijmegen, Rotterdam, Utrecht paar weken geleden is overleden”. (2x), Velp (NB), Venlo, Woerden en Zevenaar (afb. 11). Elstow is een gehucht nabij Bedford, midden in Engeland, en Van dergelijke stempels valt een afzonderlijke verzameling aan te kennelijk was de afzender plaatselijk goed ingevoerd. Postbode leggen, maar u kunt natuurlijk ook één stempel opnemen in de Southam zal midden augustus 1908 zijn overleden. verzameling over uw eigen woonplaats. We gaan op het internet op zoek naar Mr Southam, postbode in Elstow. Op de kaart uit 1908 is hij een wat oudere heer, een goede zestiger. Stel dat de foto uit 1904 is, dan moet hij rond 1840 geboren zijn.

Via de zoekopdracht “Southam postman Elstow” komen we terecht bij de archieven van de Engelse graafschappen Diens zoon, Percy Walter, geboren in 1898, is in 1940 de vijfde Bedfordshire en Luton waar ze een postcard, genaamd The en laatst bekende Southam die in Elstow over het bij-postkantoor Afbeelding 11: Voorbeelden van stempels met de Postman´s Knock, uit 1910 bewaren die omschreven wordt als : de scepter zwaait. tekst over niet-bestaande straatnamen. “ Elstow´s postbode, W. Southam, overhandigt een brief aan Jane Harding aan de deur van haar cottage, nr 4 High Street, Elstow Nog onduidelijk is de positie van zoon William Arthur. Bij zijn Postale etiketten en stempels laten ons zien hoe de post werkt. (maar de afbeelding is omgekeerd) “. We hebben nu twee namen, huwelijk in 1895 geeft hij als zijn beroep op Town Postmaster. Dat geldt ook voor de etiketten en stempels die u hier ziet. Alle en een straat. Mogelijk werkte hij wel bij de post, maar buiten Elstow. afbeeldingen zijn ontleend aan complete brieven, maar om niet de hele Filakrant in beslag te nemen, hebben we gekozen om We zoeken door op “High Street Elstow Southam” en vinden Deze ontdekkingsreis begon bij prentbriefkaartenuitgever ETW fragmenten te tonen. direct een vermelding op de historie-site van de gemeente Dennis, die ergens rond 1904 onze postbode gefotografeerd Bedford, met een uitgebreide omschrijving van het pand High heeft en van hem een briefkaart uitgaf in zijn “Dainty Series”. Literatuur Street 206 in Elstow, in gebruik als Elstow´s postkantoor, inge- Opvallend is dat onze postbode en zijn Jane Harding ook voor- Het standaardwerk over dit onderwerp is ´De onbestelbare brief ´ van schreven bij English Heritage (monumentenzorg) als een object komen op een serie postcards van een andere uitgeverij, The L. Goldhoorn (Posthistorische Studie 19, Po&Po 1998). van bijzondere betekenis. Photochrome Co.Ltd . Deze kaarten zijn zgn “novelty cards”, Allerlei postale etiketten vindt u in de ´Naamlijst van postale etiketten kaarten waarop een zakje 1882-1984´ van D. de Vries (Posthistorische Studie 10, Po&Po 1985). was geplakt met daarin een strook minifotootjes. Lidmaatschap Po&Po Deze kaartenserie liep Verzamelaars van brieven, pos- tot zeker in de dertiger tale etiketten en stempels zijn jaren, met zakjes foto´s vaak lid van de Nederlandse van meerdere plaatsen. Vereniging van Poststukken- en Poststempelverzamelaars, Was Williams afbeelding ofwel Po&Po. Binnen deze verkocht door Dennis? vereniging is veel kennis aan- En hebben William en wezig; door contacten met Jane ooit iets overgehou- medeverzamelaars en door den aan hun portretrecht deel te nemen aan de rond- op de tienduizenden zending kunt u uw collectie kaarten die in zeker der- opbouwen en uitbreiden. Ook worden er veilingen gehouden Gebouwd rond 1700 was het volgens Kelly´s (een soort Gouden tig jaar verschenen met en geeft de vereniging publicaties uit, zoals De Postzak, de reeks Gids uit het begin van de vorige eeuw) in 1928 nog in gebruik hun afbeelding? Posthistorische Studies en catalogi op het gebied van stempels en als postkantoor en werd bewoond door Walter John Southam, We zullen het wel nooit postwaardestukken. Wilt u lid worden van Po&Po? Dat kan. Het tevens kastentimmerman. Die betaalde een jaarhuur van 8 pond weten want door een rake bom ging in 1941 in Londen het lidmaatschap kost € 40 euro per jaar. Meer informatie vindt u op en 12 shilling voor zijn twee kamers, twee slaapkamers, keuken, bedrijfsarchief van Dennis in vlammen op. de website http://www.po-en-po.nl twee schuren en postkantoor. Paul Gimberg FILAKRANT 2016 55 Chili, Ambulancia La Serena - Rivadavia

a Serena is een zeer oude stad in Chili en slechts Ga je bij Rivadavia rechtsaf, dan kom je men over op nummerstempel, maar het naamstempel van La Ldrie jaar jonger dan Santiago. Gelegen aan de in de Vallei van Elqui met als belangrijkste Serena naar Rivadavia liep tot 1917 door. Pacific en circa 500 km noordwestelijk van Santiago. gemeente Paihuano. Aan het einde van de Gesticht door Juan Bohon in 1544, in opdracht van weg ligt Pisco Elqui, 1.300 meter boven zee- Pedro de Valdivia, als steun en niveau. Voor 1887 heette dit dorp La Greda, rustpunt voor reizigers, die vanuit daarna Union. Lima naar het zuiden gingen. Vrij Vanaf 1936 werd de naam omgedoopt in snel erna werd de stad door de Pisco Elqui, omdat Chili aanspraak wilde maken op de naam indianen in brand gestoken en Pisco(een alc. drank). Momenteel wonen er circa 2.000 mensen. verwoest. Maar in 1549 werd de In principe kan je zeggen, dat langs de 20 km lange weg door de Er zijn 150 nummers bekend. Chili kende vele verschillende stad opnieuw opgebouwd door vallei maar weinig mensen wonen. Het was niet waard om de spoorlijnen. Lijnen kwamen en lijnen verdwenen. Daarom wer- Francisco de Aquirre. Het is dan trein door te trekken vanaf Rivadavia den periodiek de spoorlijnen opnieuw genummerd. Aanvankelijk ook niet verwonderlijk, dat deze belangrijke stad aan- naar bijv. Paihuano. rechtdoor had wel van noord naar zuid, later naar behoefte. Dat maakt het verza- gesloten was met de Noord-Zuid spoorwegverbinding, gekund, want daar ligt de grote mijn el melen van dit stempelmateriaal extra interessant. Zo wordt de die vanuit Islon afboog naar de stad. In de 19e eeuw Indio, waar goud, zilver en indio gewon- lijn La Serena - Rivadavia in 1945 de lijn Coquimbo - Rivadavia. kwam de stad sterk tot bloei door de mijnbouw en al nen wordt. Deze mijn ligt circa 20 km Coquimbo ligt aan dezelfde baai als La Serena op 12 km afstand. snel wilde men een spoorwegverbinding naar het ach- afstand van het douanekantoor in noordelijke richting. De vallei Het wordt de havenplaats voor dit gebied. Daarvoor was er een terland. Het werd de lijn La Serena -Rivadavia . staat wel bekend door haar hoge aantal zonnedagen en het is niet aparte verbinding La Serena - Coquimbo met nummer 23. raar, dat er vele sterrenwacht-stations in deze regio zijn. De aanleg startte in 1883 door FC de Elqui vanaf Islon. De eer- Het gehele spoorwegtraject La Serena - Rivadavia bedraagt 94 Dit artikel wordt U aangeboden door E.L.A.S.C.A. European ste sectie van de lijn, La Serena(Islon) - Marquesa werd in 1884 km. Latin American Stamp Collector Association. Illustraties H.V. geopend. Een afstand van 47 km was overbrugd. Natuurlijk niet De rivier Elqui is nu een kleine beek. Het Puclaro stuwmeer Brinkgreve/J. de Ruiter. ELASCA houdt haar bijeenkomsten het moeilijkste traject, want de vallei, waardoor de rivier Elqui wordt gevoed door deze rivier. De bouw van de stuwdam startte tijdens belangrijke filatelistische beurzen in Europa. Bijv. in stroomt, is bij La Serena zeer breed. Maar tergend langzaam in 1995 en in oktober 1999 was het stuwmeer voldoende gevuld Nederland worden deze bijeenkomsten met veiling op de eerste wordt de vallei smaller. In 1885 werd Vicuña bereikt en 12 april om de waterkrachtcentrale te laten werken. Door de klimaatver- beursdag van Hollandfila en de Eindejaarsbeurs in de Veluwehal, 1886 werd het laatste traject naar het gehucht Rivadavia(hoogte andering is de Elqui een steeds kleinere rivier geworden door de Sportbar(boven) te Barneveld gehouden. Overige wetenswaar- 818 mtr) geopend. Rivadavia heeft nu circa 1.000 inwoners(2014), geringere sneeuwval in de Andes. Er stroomt nu te weinig water digheden; Interactieve website met veel mogelijkheden w.o. dus mag je verwachten, dat rond 1900 dit minimaal geweest het stuwmeer in om de hoeveelheid water in het stuwmeer free Library en veiling. 2x per jaar een Bulletin in het Engels of moet zijn. Ga je rechtdoor, dan blijft de weg maar stijgen en de intact te houden. Nederlandse taal. Bijdrage: vanaf € 12 voor internetleden. Actie: gehele omgeving wordt rotsachtig met nagenoeg alleen maar een Ambulancias zijn rijdende postkantoren. Iedere postbeambte, die bij aanmelding als gewoon lid 2016 ontvangt U alle uitgegeven beetje groen langs een snelstromende beek. Je moet dan nog 45 werkzaam was in de postwagon had een stempel. In Chili had bulletins gratis. km klimmen naar de grenspost met Argentinie en en dat is nog men eerst een systeem met “van tot naam stempels. In 1911 ging www.elasca.eu. info: [email protected] niet eens de echte grens. Die ligt 88 km verder naast toppen van wel 6.300 meter hoog. datum < 1911 1911/22 1923/7 1928/33* 1934/44 1945/57 1958/69 1970 1975 Lijnnr. Naam 26, 27 25 25, 27? 23, 25 25 25 25 10 De lijn heeft de volgende stations: La Serena (0), Islon (21,8 km), zeldzaam Nee 26RRR/27 nee Nee 25 Nee nee Nee 25R RR RR Altovalsol (30,3 km), Punta de Piedra (31,8 km), Las Rojas (37,8 * Er is twijfel of in de periode 1928/33 de 27 wel echt op deze lijn gebruikt is geweest. km), Pelicana (43,1 km), Marquesa (47,3 km), El Molle (50,1 km), El Almendral (56 km), Gualliquaica (63,8 km), El Tambo (69,6 km), Vicuña(74,4 km), San Isidro (76,8 km), Arenal (80,5 km), Diaguitas (84,1 km), Elqui (84,8 km), Algarrobal (86,6 km) en Rivadavia (93,9 km).

Amb. 27. 6 - 1-17 Amb. 25 19-11-24 Amb. 23 nov. 35 Amb. 25 14- 7 -32 Amb. 25. 8-5-34 Amb 25 18-9-57

Er zijn nog een paar interessante zaken rondom deze spoorweg bekend

1883 Op 10-9-1882 wordt la Sociedad Ferrocarril de Elqui opgericht. Start bouw 1883 1885 Einde bouw. 26.591 passagiers maakten dat jaar gebruik van de spoorlijn. De lijn was verliesgevend. 1886 Ongeveer 48.000 passagiers maakten dat jaar gebruik van de spoorlijn en het management maakte grote winsten op hun investering. 1887 Ook dat jaar werd in zwarte cijfers geschreven. 47.000 passagiers maakten gebruik van de lijn. 1888 De lijn werd door een overstroming van de rivier el Elqui vernietigd en slechts 24.000 passagiers maakten gebruik van de lijn. 1895 De staat koopt de lijn en begint met de reconstructie van de lijn. De noordzuidlijn heeft zo nu ook een connectie met Rivadavia 11-3-1971 Door een ongeluk vlakbij het dorp Gualliguaica, stierven 12 passagiers en raakten min of meer 350 passagiers ernstig gewond. Oorzaak remprobleem trein. 1975 De lijn wordt opgeheven 1986 De lijn wordt verkocht aan Ferronor en wordt ontmanteld. En dat is de verklaring, dat je nu, anno 2014, geen rails meer ziet op het traject.

Filatelie is genieten Van verzamelen leer je altijd. Kinderen leren met het verzamelen zamelen. Misschien hoef je je dan veel minder te beperken, een van schelpen dat er vele verschillende soorten schelpen zijn. Ze postzegel met een bijzondere schelp zal vaak goedkoper zijn en zien dat er soms een mooi rond gaatje in best veel gevonden makkelijker aan te schaffen dan de afgebeelde schelp zelf! Zo doe schelpen zit: hoe zou dat komen? Mensen die porselein sparen je allerlei nieuwe ontdekkingen op postzegels van vreemde lan- gaan zich specialiseren: er is veel te veel, dus de keuze valt dan den, zo wordt je meer en meer deskundig op jouw onderwerp, op bijvoorbeeld kleine porseleinen theepotjes die in Nederland zo bouw je een mooie verzameling op. Postzegels verzamelen, zijn gemaakt. Je leert over merken, fabricageprocessen e.d. Op filatelie, is genieten. jouw gebied word je een deskundige: je hebt wat te vertellen! De filateliekrant laat nog eens goed zien hoe breed het terrein Verzamelen is genieten. van het verzamelen van postzegels en poststukken is. En laat zien Verzamelen kost vaak geld. Schelpen op het strand zijn ‘gratis’. dat veel mensen daar veel plezier aan beleven. Dat postzegels Maar als je ook een heel bijzondere schelp wil hebben, bijvoor- verzamelen een prachtige hobby is waar je trots op mag zijn. Er beeld één uit Zuid-Amerika, dan moet je op reis of moet je die valt in de filateliekrant hier kopen. En natuurlijk kosten ook kleine porseleinen theepot- ook weer veel te leren inderen rapen schelpen op van het strand en jes geld. Maar je bepaalt natuurlijk altijd zelf wat je er voor over in de diverse artikelen. Knemen die mee naar huis. Iedereen verzamelt. hebt. Je wordt telkens deskundiger op jouw verzamelterrein. Ja: ook de filateliekrant Soms is het een korte bevlieging, soms groeit het uit Soms kan je een echt koopje ‘scoren’. Iets kopen dat eigenlijk is genieten. tot een hobby. Mensen die olifantjes sparen, of kik- veel meer waard is… Verzamelen is genieten. kers, of grammofoonplaten, of porselein, of tattoos. Bij postzegels verzamelen is het allemaal net zo. Je leert over En wat is het dan geweldig leuk weer iets nieuws te postzegels. En, als je thematisch verzamelt, over je onderwerp. Je krijgen of te vinden. Verzamelen is genieten. kunt ook schelpen of porseleinen theepotjes op postzegels ver- Jan Cees van Duin, voorzitter KNBF. 56 FILAKRANT 2016 Veilingagenda 2016 Voorzover bekend hebben we de volgende veilingen opgenomen in deze lijst. Verklaringen van de afkortingen in de kolom Soort: Pzv = Postzegelveiling / M = Muntenveiling / B = Bankbiljetten

Datum door wie soort veilinglocatie plaats informatie 23 januari 2016 Leopardi Pzv Rijssensestraat 203 B Nijverdal (NL) 0548 - 655855 29 januari 2016 MPO B Energieweg 7 IJsselstein (NL) 030 - 6063944 26 & 27 februari 2016 MPO Pzv Energieweg 7 IJsselstein (NL) 030 - 6063944 18 & 19 maart 2016 Van Dieten postzegelveiling Pzv Bakkerstraat 22 Roermond 0475 - 563500 19 maart 2016 Leopardi Pzv Rijssensestraat 203 B Nijverdal (NL) 0548 - 655855 31 maart t/m 2 april 2016 De Nederlandsche Postzegel- & Muntenveiling Pzv Leeuwenveldseweg 14 Weesp (NL) 0294 - 433020 11 & 12 april 2016 Karel de Geus - veiling M Recreatiecentrum 't Witven Veldhoven (NL) 040- 2123455 19 t/m 21 april 2016 Rietdijk Veilingen Pzv Noordeinde 41 Den Haag (NL) 070 - 3647957 21 mei 2016 De Nederlandsche Muntenveiling M Leeuwenveldseweg 14 Weesp (NL) 0294 - 433020 14 mei 2016 Leopardi Pzv Rijssensestraat 203 B Nijverdal (NL) 0548 - 655855 25 t/m 28 mei 2016 MPO M/B Energieweg 7 IJsselstein (NL) 030 - 6063944 17 & 18 maart 2016 Verzamelaarsveiling M Industrieweg 13 Klaaswaal (NL) 0186 -746746 Eind mei 2016 postzegelveiling Rijnmond (o.v.b.) Pzv Excelsior stadion Rotterdam 010 - 2130986 10 juni 2016 Rietdijk Veilingen M Noordeinde 41 Den Haag (NL) 070 - 3647957 2 juli 2016 Leopardi Pzv Rijssensestraat 203 B Nijverdal (NL) 548 - 655855 9 & 10 september 2016 MPO Pzv Energieweg 7 IJsselstein (NL) 030 - 6063944 17 september 2016 Leopardi Pzv Rijssensestraat 203 B Nijverdal (NL) 0548 - 655855 29 sept t/m 1 okt 2016 De Nederlandsche Postzegel- & Muntenveiling Pzv Leeuwenveldseweg 14 Weesp (NL) 0294 - 433020 6 oktober 2016 Van Dieten postzegelveiling Pzv Bakkerstraat 22 Roermond 0475 - 563500 6 & 7 oktober 2016 Van Dieten postzegelveiling Pzv Bakkerstraat 22 Roermond 0475 - 563500 12 november 2016 Leopardi Pzv Rijssensestraat 203 B Nijverdal (NL) 0548 - 655855 26 november 2016 De Nederlandsche Muntenveiling M Leeuwenveldseweg 14 Weesp (NL) 0294 - 433020 1 november 2016 Rietdijk Veilingen Pzv Noordeinde 41 Den Haag (NL) 070 - 3647957 december 2016 Rietdijk Veilingen M Noordeinde 41 Den Haag (NL) 070 - 3647957 Medio dec 2016 postzegelveiling Rijnmond (o.v.b.) Pzv Excelsior stadion Rotterdam 010 - 2130986

Bij een groot aantal veilinghuizen waren de veilingdatums voor 2016 nog niet bekend. FILAKRANT 2016 57 Post van, naar en via Cook’s Tourist Service Door: Toon Jansen (Al Barid)

n de Engelstalige literatuur worden ze proprietary Ioffices genoemd. Een goede Nederlandse term ken ik niet (‘postagentschap’ dekt niet de lading!). Het gaat hierbij om volwaardige postkantoren, bemand door PTT-personeel, in private gebouwen, zoals hotels of andere gebouwen; in dit geval om een kantoor van de bekende reisorganisatie Thomas Cook & Sons.

In de tweede helft van de 19e eeuw kwam Egypte geleidelijk in de belangstelling van een groeiend aantal reizigers die voor het boeken van een hotelkamer of een cruise op de Nijl gebruik maakten van de diensten van Thomas Cook & Sons. Het ging hier zowel om veelal welgestelde toeristen die voor langere tijd in het winterseizoen naar Egypte kwamen, als om passagiers van de mailboten die door het Suezkanaal passeerden en de reis voor een paar dagen konden onderbreken – de tijd die het schip Afb. 3 Voorzijde van een (foutief gefrankeerde brief) uit Engeland, in nodig had om door het kanaal te varen – en deze doorbrachten Cairo met port belast en doorgezonden naar het Afb. 6 Briefstukje met ‘cash’ stempel dd 27.1.1935,, diameter 29 in Cairo met natuurlijk een bezoek aan de Piramiden en het Louxor Hotel in Louxor (zie links boven). mm, en enveloppe met zelfde stempel, doch met diameter 27 mm Egyptisch Museum. In 1872 vestigde Thomas Cook zijn eerste Doorgangsstempel Cook’s Tourist Service dd 15 IX 97 Egyptische kantoor in Cairo in het voormalige Britse consulaat, Die zijn als volgt in te delen: pal naast het wereldvermaarde Shepheard’s Hotel. Tegen het - Het oudste stempel met inschrift Cook’s Tourist Service (zie einde van 1892 werd door de Egyptische posterijen hier een afb. 1 en 3) postkantoor geopend, tegelijk met dat in het Shepheard’s Hotel. - 4 stempels ‘Cook’s Post Office Cairo’ (zie bijvoorbeeld afb. 2). Op 26 juli 1952 gingen beide gebouwen in vlammen op tijdens Daarvan is er een slechts gedurende één jaar in gebruik geweest grote rellen, gericht tegen koning en regering. (afb. 5); - 2 zogenaamde ‘cash’ stempels die officieel gezet moesten worden bij geldhandelingen aan het loket, bijv. bij aantekenen. Deze zijn beide zeldzaam: ik heb er één op een briefstukje. Ditzelfde stempel met afwijkende diameter (nergens vermeld!) heb ik als ‘verzoekstempel’ op een blanco enveloppe (afb. 6); - 3 R.& P. stempels (Registration & Parcels) die eveneens moeilijk te vinden zijn (afb. 7). Gebruik van deze stempels op pakket- kaarten ken ik niet, want ik heb tot nu toe nooit een Cook’s Afb. 4 Brief uit de VS en dd 17 januari 1014 doorgezonden naar pakketkaart gezien (!). Wie wel? Miss Paxton in Assouan met gebruik van speciaal adresstrookje TOS. COOK & SON ASWAN Afb. 5 Briefomslag dd 16 II 33 per luchtpost verzonden naar Engeland; tarief 15 + 13 mills luchtrecht

Afb. 1 Aangetekende brief dd 23.3.1909 verzonden naar reiziger (de bekende filatelist Mackenzie Low!) p/a Cataract Hotel in Assouan. Gefrankeerd 10 mills: 5 m binnenlands briefporto + 5 m aantekenrecht.

Door zijn vestiging in een reisbureau dat een centrale positie in het toeristische netwerk van Egypte innam, heeft Cook’s Post Office meerdere rollen vervuld. Allereerst passeerde hier de uitgaande post van het reisbureau die gedurende een lange Afb. 7 Aangetekende brief dd 22.2.1928 verzonden naar Berlijn periode (zij het niet altijd) met geperforeerde zegels gefrankeerd met aantekenstempel CAIRO COOK’S OFFICE en tweetalig stempel werd (afb. 1) Bij de uitgaande post ging het ook vaak om post COOK’S OFFICE CAIRO R.P.. Frankering 15 mills, tarief brief buiten- van reizigers (afb. 2). land, + 15 mills aantekenrecht Afb. 5 Brief dd 16.2.1933 per luchtpost verzonden naar Engeland; tarief brief naar Engeland 15 mils + 13 mils luchtrecht. Er valt m.b.t. de stempels van dit kantoor dus nog wel wat werk te verrichten. Een merkwaardig gebruik wil ik u niet onthou- Ook aan het bureau geadresseerde post liep veelal via het post- den: een postal seal met datumstempel Cook’s Tourist service kantoor. Hierbij ging het dikwijls om post voor derden, met het dd 4 I 95, een grote al dan niet expliciete verzoek deze ‘door te sturen’. Hiervoor zeldzaamheid!(afb. 8). fungeerde Cook’s dus als forwarding agent (afb. 3). Soms werd dergelijke post doorgezonden naar een ander Cook’s bureau ter verdere afhandeling (afb. 4). Afb. 8 Zogenaamde postal seal (postal seals werden gebruikt op Cook’s Post Office wordt vaak verbonden en verzameld met de onderlinge correspondentie tus- bekende hotelpostkantoren, maar de stempels van Cook’s wijken sen PTT-kantoren) met datum- daar in aantal en verscheidenheid sterk van af. Het kantoor heeft stempel COOK’S TOURIST Afb. 2 Ansichtkaart dd 2.3.1910 door reizigster (“We are having a slechts één aantekenstempel gebruikt (zie afb. 2), maar liefst 10 SERVICE 4.1.1895. lovely time in Egypt….”) verzonden naar Engeland. verschillende datumstempels. 58 FILAKRANT 2016 FILAKRANT 2016 59 Hoe de naam Stamptales is ontstaan Door: Jan Mulder

ls Jeugdpostzegelclub De Postduif uit Wijk bij Het team van de Postduif Lies Wiegers, Michael Italiaander, ADuurstede in 2002 de Eindejaarsbeurs in de Marga van der Tuin, Ina Koole en Jan Mulder vormden de spil Americahal te Apeldoorn 2 dagen achterelkaar rond de Jeugdworkshop. bezoekt, beleeft de Jeugd een geweldige beurs. Er was zoveel te zien en te beleven op het verzamelgebied dat Vanuit diverse bevriende andere jeugdclubs kregen wij onder- zij ogen en oren te kort kwamen. steuning tijdens de evenementen. Ja, zelfs uit België kwam Inge Bauwens uit de plaats Lede om ons bij te staan. Veel tijd en energie werd er gestoken in het ontwerpen van de albumbladen. Er is wat heen en weer gereden tussen Wijk bij Duurstede en Apeldoorn. De samenwerking werd meer en meer een “familie aangelegenheid” waarin ook plaats was voor de menselijk kant van het leven. Pam en Evert kregen er meer en meer plezier in alles en werd het tijd voor een gepaste naam voor onze Jeugdworkshop. De kracht van de workshop ging niet onopge- merkt voorbij aan de aandacht die het kreeg. Veel verzoeken of er iets niet gekopieerd- of geleend kon/mocht worden voor/bij andere evenementen worden niet gehonoreerd om de eenvoudige reden dat alles nooit eerder op welk evenement te zien is geweest en dat maakte onze workshop zo Unique! Na diverse ideeën en suggesties ontstond de naam STAMPTALS. Het spijtige voor het Jeugdteam is het moet stellen zonder Evert van de Vlekkert omdat hij ons is ontvallen na Antwerpfila eind- In een groot vierkant opgezet gevulde tafels met van alles en nog maart van dit jaar. De gesprekken die wij daar nog hadden tijdens wat om te verzamelen lag daar! Van bierviltjes, posters, stickkers, Antwerpfila gingen over de terugloop van de “interesse” door de balpoints en nog veelmeer. Maar er stonden ook- en daar ging Jeugd. Maar als wij dan weer nieuwe kinderen de Jeugdworkshop het onze leden het meest om- ladenbakken met POSTZEGELS. binnen zien komen die voor het eerst komen en zij niet kunnen De bijproducten vonden ze wel aardig, maar de interesse voor de bevatten wat zij allemaal mee naar huis mochten nemen is er dus prachtige buitenlandse postzegels, ja dat was HET! Als Jeugdleider nog ter degen interesse bij Jeugd! Maar waar blijven de ouders bezocht ik waar indien mogelijk de postzegelbeurzen met onze die dit allemaal ingang kunnen houden/zetten? leden. Al 20 jaar trok ik met grote groepen jeugd naar wat voor evenement ook. Tijdens deze beurs in 2002 gebeurde er wat anders dan ik gewend was. Ik mocht van de persoon die voor de ingang stond en het toezicht had niet mee naar binnen. “Het was bestemt voor de Jeugd en niet voor volwassenen.” Ik mocht niet naar “binnen” ook al was ik hun jeugdleider. De kinderen begrepen er niets van en ik moest op afstand hun bijstaan en meer zat er niet in. Degene die mij tegen hield heeft de 1ste dag van ons bezoek het stevig om zijn oren gekregen, dat ik het een Stamptales werd het handelsmerk en mede hierdoor groeide waardeloos systeem vond wat men hier erop na hield. Ik noemde en groeide de organisatie. Dagenlang achter elkaar werd er het “grom, grom” enz. De volgende dag als ik buiten de “ring” in afgeweekt om de productie van de albumbladen voor te blijven. gesprek ben met wat kinderen word ik op mijn schouders getikt. Er kwamen verzoeken of de albumbladen niet in een album uit- “Bent u Jan Mulder?” En wie vraagt mij of ik Jan Mulder ben? gegeven konden worden. Het zelfde geld voor de filatelistische Ik ben Evert van de Vlekkert en organiseer deze beurs. spelen of deze niet overgenomen konden worden. Alles is in eigenbeheer ontworpen- en ontwikkeld. Inmiddels staat de teller Het contact tussen Evert, Pamela en mij is gelegd en de eerste van de albumbladen op ruim 300 en nieuwe producties liggen gesprekken over opzet van- en begeleiding tijdens een beurs klaar voor verdere ontwikkeling. Bij het lezen van artikelen over hoe ouders gedwongen worden worden besproken. Alles stond nog in de kinderschoenen en om dure spullen voor hun kinderen te kopen omdat zij anders moest nog vorm krijgen. In rap tempo groeide het Jeugdgebeuren niet bij de groep horen op school maken mij boos. Alsof iedereen en voor wij het beseften waren wij niet alleen actief in ons zich maar moderne hulpmiddelen kan permitteren terwijl het eigen land, maar ook in België. Vanaf oktober 2004 draaide wij leven maar duurder wordt. Veel mooie dingen- en zaken gaan met de Jeugdworkshop op de FNIP-beurs in Antwerpen. Thans teloor omdat niet het kind, maar de volwassenen minder zijn Antwerpfila. Daar werd voor het eerst met eigengemaakte doorgaan geven. Wij van het Stamptales team willen hier niet aan albumbladen Nederland gewerkt. Het idee was simpel en een- meedoen en daarom blijven wij in ons zelf geloven! voudig. Maar of dat nog niet genoeg was kwam ook het idee om iets rond de zomermaanden te doen. Holland Fila werd geboren En ook dit jaar aan het en zo stonden er ineens 5 grote Jeugd-evenementen op de einde van de dag nog een…. agenda. Voor elk evenement werd weer wat anders bedacht.

Jan Mulder Een albumblad ontwerpen en samenstellen vraagt veel inlevings- vermogen.

De thema’s die inmiddels de revue zijn niet meer op twee-handen te tellen. Een ding weet ik wel en dat is dat Stamptales leeft omdat er een team achter zit wat geloofd in de opzet en het doel. Dit jaar komt zelfs de groep uit Hamburg 2 dagen naar Stamptales. Al 2 jaar achter elkaar bezoeken zij de Jeugdworkshop en hebben daar per rit een reis van 5 uur voorover!! Voor het thema van dit jaar is tijd nog moeite gespaard om tot een mooi resultaat van activiteiten te komen tijdens Stamptales.

Het eerste officiële albumblad “de Kat” Laura Seigers uit de plaats Mol, België & Michael 60 FILAKRANT 2016 De “ – ville” schepen van de rederij C.M.B. Door: Walter Deijnckens

Alex Van Opstal schepen Anversville schepen Van de 2de radiotelegrafist is dit lijstempeltje S.S. ANVERSVILLE naar Kortrijk met aan voorzijde afstempeling van Boma 22 mei Alex Van Opstal 1. (1937-1939) Vrachtschip. Anversville 1. (1899-1906) 1925. De eerste Alex Van Opstal werd ingezet op de lijn naar New De eerste afvaart naar de York. Het kon 12 passagiers mee nemen. Het liep echter op een Kongo Vrijstaat was op 18 mijn en zonk op 15 september 1939. mei 1899. Het zou 35 afvaarten maken om op 16 april 1906 voor de laatste keer te Antwerpen aan te komen. Een klein S/S Anversville lijnstempeltje is gekend.

Omslag van afzender Fred Sanders, New York.

Alex Van Opstal 2. (1940-1959) Gemengd vrachtschip. De tweede Alex Van Opstal werd gebouwd te Cockerill yards te Hoboken. Hij werd echter door de Duitsers opgeëist en kwam terug in dienst bij de rederij CMB in 1945. Het Zichtkaart van 23 februari 1901 met lijnstempeltje s/s Anversville. schip werd verkocht in 1959. Na de Zelfde stempel op paartje van Goudkust met afstempeling van oorlog werd enkele reizen naar de Southampton 18 maart 1902. Congo gemaakt waardoor een stempel op Belgisch Kongo zegels kan gevon- Anversville 2. (1912-1938) den worden. Niet minder dan 134 afvaarten gedurende deze langen periode S.S. ANVERSVILLE van 26 jaar. Tijdens de eerste wereldoorlog en dit vanaf 1915 Armand Grisar. (1945-1959) Gemengd vrachtschip. werden de afvaarten vanuit Engeland geregeld. De eerste was van Vlak voor het uitbreken van de wereldoorlog 1 verliet de Het schip werd door de Liverpool en vervolgens vanuit Hull. Op 18 augustus 1919 werd Anversville 2 Antwerpen voor de Congo in mei 1914. Vanaf dit Duitsers onafgewerkt ge- opnieuw vanuit Antwerpen vertrokken. Vanaf 1911 kwamen de jaar tot in 1919 werd aan boord een dubbel ring stempel gebruikt zonken in de haven van eerste Belgische officieren aan boord en kwam het gebruik de met de tussen de ringen de woorden Paquebot Anversville Antwerpen in 1940. Het post af te stempelen die afgegeven werd door de passagiers. en ster. werd in 1945 gerecupe- Eerst met lijnstempeltjes, vervolgens met ronde stempels, welis- Kaartje verstuurd vanuit de Anversville en gefrankeerd met reerd en bleef in dienst waar zonder datum in de stempel. Belgische zegel van 5 centiemen wat het port was voor zichtkaar- tot 1959. Na de oorlog ten in 1914 naar Wuestwezel 6-7 18 V 14. werd met dit schip ook enkele reizen onder nomen naar Belgisch Kongo. De Belgische Post liet voor de oorlog de privaat afstempe- lingen van de rederij toe. De rederij had wel een overeen komst met de posterijen om de postzakken de vervoeren naar Belgisch In 1913 wordt een grote lijnstempel gebruikt met de woorden Kongo maar de rederij had nagelaten om een overeenkomst af te Paquebot Anversville die 75 x 4 mm meet. sluiten voor de post die aan boord werd afgegeven.

Courrier retiré de l’avion accidenté à Leopoldville le 27/8/1949.

Vanuit het schip S.S. ARMAND GRISAR werd deze brief verzonden per luchtpost naar de firma Otraco, Réseau du Kivu te Costermansville op 27 augustus 1949. Het vliegtuig DC 3 In 1914 zien we een kleiner formaat van stempel verschijnen. Het 00 CBK van Sabena steeg op te N’Dolo zaterdagmorgen op meet 44.5 x 3.5 mm en vermeld de woorden Paquebot “Anversville”. 27/8/1949 voor een binnenlandse vlucht van Leopoldville naar Elisabethville. Voor een onbekende reden maakte het vliegtuig een noodlanding te midden van de neger wijken dicht bij het vliegveld. Het vliegtuig vatte vuur bij de landing. Drie beman- ningsleden overleden en twee passagiers werden vermist. Weinig briefwisseling in slechte conditie werd terug gevonden waarvan hier onder een verbrand poststuk met port van 5.50 fr. voor binnenlands tarief voor 50 gram. Op de verbrande posstukken werd een lijnstempel geplaatst met hoger vermelde inscriptie.

Anversville 2.

Zichtkaart van de Anversville 2 naar Brussel met aankomst stempel van 3 mei 1914. Lijnstempel Paquebot Anversville.

In het jaar 1916 werd het schip Anversville 2 uitbesteed aan het Geschreven vermelding courrier de Haute Mer in het rood en lijn- British Gouvernement en dit tot 11 november 1918. Het werd Par S.S. ARMAND GRISAR stempel Anversville op zegels met uitgifte datum van 1931. gedurende deze periode als troepentransport schip gebruikt. FILAKRANT 2016 61

Het was terug te Antwerpen in april 1919. Een lijnstempel met de woorden COURRIER DE HAUTE MER kunnen op één of op twee lijnen terug gevonden worden. Kaartje hieronder met aankomststempel van La Rochelle-Pallice van 1 – 3 18 en Paquebot havenstempel.

Postkaart van Tenerife naar Forest. Port: 60 c. vanaf 1/5/1927.

Periode 1928 – 1938. Kaartjes van de CBMC met vermelding van Vanaf 1928 werd een grotere stempel gebruikt met een punt het menu in het jaar 1922. onderaan. Deze stempel zou in gebruik blijven tot zijn terug Periode 1919 – 1923. keer in Antwerpen op 27 september 1938. Port: 1.50 fr. vanaf 1 De vroegste datum van de grote 31 mm stempel met de twee februari 1934. sterren onderaan wordt vermeld op 5 februari 1920. Dit is tijdens zijn eerste afvaart vanuit Antwerpen die vertrok op 8/11/1919. Kaartje van Tenerife vanuit het schip Anversville met Antwerpse aankomststempel 31 XII 20.

Anvers lijnstempeltje in het rood.

Periode 1924 – 1928. Gedurende deze periode werd een zo genoemde brug stempel aan boord gebruikt met de woorden Paquebot Anversville in het midden en rondom Courrier de Haute Anversville 2 afstempeling gedurende de jaren 1919 – 1923. mer. Brief naar Roulers met lijnstempeltje Paquebot “Anversville” en port van 20 centiemen voor brief tot 20 gram in België.

Verheug u nu met hart en zinnen, Oost-Indiëvaarder d’Oost-lndiëvaarders die zijn binnen, Zoete meisjes waag een kans, Zij zijn zeer rijkelijk beladen, Gij kunt uw lustjes nu verzaden: Kom lustig toe, allons, avance. Anonieme tekstdichter, achttiende eeuw

1) De Oost-Indiëvaarder Salamander, gedeeltelijk onttuigd, ets door Reinier Nooms, omstreeks 1650.

ost-Indiëvaarders imponeren. Het waren de de Nederlandse economie van de zeventiende eeuw een aandeel Ogrootste schepen van hun tijd en daarom op van ruim tien procent, maar ook niet meer dan dat. Niettemin de rede of in de haven eenvoudig te herkennen. De kon de Aziatische handel een individuele koopman of zeeman - schepen boden ruimte aan een groot aantal opvaren- en de meisjes die op zijn terugkeer wachtten - gouden kansen 2) Vanaf 1661 bouwde de Amsterdamse kamer van de voc een den, handelsgoederen en veel levensmiddelen. Hun bieden. Alle Oost-Indiëvaarders, vaak aangeduid als ‘retour- nieuwe werf aan het l), op het kunstmatige eiland Oostenburg. Het bewapening was gelijk aan die van een oorlogsschip. schepen’, omdat zij uit Azië goederen ‘retourneerden’, waren complex telde drie scheepshellingen. Boven alles uit torende het vier Zij hadden drie hoge masten en een boegspriet, waar- eigendom van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (voc). Dit verdiepingen hoge Oost-Indisch Magazijn. Elk jaar liepen hier twee, aan ze aanvankelijk zes, later tien zeilen voerden. De bedrijf was in 1602 opgericht om de prille Nederlandse handels- soms wel drie schepen van stapel. schepen waren vol en rond van vorm met aan de ach- contacten met Azië levensvatbaar te maken. In de voorgaande vijf Deze prent door Joseph Mulder dateert van rond 1700. terzijde een vlakke spiegel. jaar waren uit enkele steden in Holland en Zeeland ruim zestig schepen vertrokken om in Azië specerijen te halen, voorname- gaan aan haar eigen succes, want door de onderlinge concurren- Eén bedrijf lijk zwarte peper. Tot dat moment domineerden de Portugezen tie stegen de inkoopprijzen in Azië en daalden de verkoopprijzen Mensen denken vaak dat de Gouden Eeuw zonder deze schepen deze uiterst winstgevende handel. De eerste Nederlandse reizen in de Republiek. Raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt niet kon bestaan, maar dat is een mythe. De vaart op Azië had in waren zo succesvol dat de vaart op Azië ten onder dreigde te dwong de Hollandse en Zeeuwse kooplieden hun krachten in één 62 FILAKRANT 2016 bedrijf te bundelen. Deze Verenigde Oost-Indische Compagnie kreeg het monopolie op alle Nederlandse handel en scheepvaart op Azië. In de zes steden waar de eerste reizen naar Azië waren georganiseerd kwamen kamers of afdelingen van het bedrijf. De kamer Amsterdam was verantwoordelijk voor de helft van alle voc- activiteiten, Zeeland voor een kwart en de kleinere afdelingen Rotterdam, Delft, Hoorn en Enkhuizen elk voor een zestiende. In Azië vestigde de Compagnie een omvangrijk handelsnetwerk, dat zich uitstrekte van Kaap de Goede Hoop in het westen via India, Ceylon (Sri Lanka) en de Indonesische archipel tot China en Japan in het verre oosten. Het centrale knooppunt werd Batavia (Jakarta), op de noordkust van Java.

Schepen van de voc Voor de contacten met Azië en ook tussen Batavia en de andere Aziatische vestigingen gebruikte de voc de grote Oost- 4) In augustus 1665, tijdens de Tweede Engelse Oorlog, vluchtte een Oost-Indische retourvloot de haven van de Noorse stad Bergen in. Indiëvaarders. Daarnaast zette zij hoekers, jachten en vanaf Engelse oorlogsschepen belaagden de Hollanders met brander schepen, maar toen de wind draaide moesten ze zelf de vlucht nemen. 1618 ook fluiten in. Omdat in Azië geen menskracht en mate- Willem van de Velde de Oude, die kort na die gebeurtenis in Bergen arriveerde, maakte dit penschilderij van het gevecht. rialen voorhanden waren, werden alle schepen in de Republiek Op de voorgrond de voc-schepen, onder andere de Rijzende Zon (links), in de verte de Engelsen. gebouwd, op eigen Compagniewerven. Alle scheepsbouwmaterialen, voorraden en koopwaar voor Azië door de productiegebieden in de Molukken en op Ceylon te telkens met grote winst te verkopen. Deze Hollandse handels- betrokken de bewindhebbers van particuliere leveranciers, die veroveren. De gevechten waren zeer gewelddadig en eisten geest maakte de Compagnie tot de machtigste koopman in Azië. deze goederen merendeels uit het bui-tenland importeerden. veel slachtoffers, vooral onder de lokale bevolking. Toen de Het uitgebalanceerde Aziatische netwerk, opgebouwd dankzij de Op deze manier leverde de Compagnie als afnemer een indirecte kruitdamp optrok, was op sommige eilanden in de Molukken het inzet van zwaarbewapende Oost-Indiëvaarders, was de sleutel bijdrage aan de Nederlandse economie. Daarnaast was de voc inwonertal met dertig procent gedaald. tot het commerciële succes van de voc in de zeventiende eeuw. een belangrijke werkgever. Op de werf in Amsterdam werkten De voc trok aan het langste eind. Dankzij de continue beschik- enkele honderden arbeiders die in de zeventiende eeuw 150 baarheid van zwaar bewapende Oost-Indiëvaarders veroverde de Zeelieden en soldaten grote Oost-Indiëvaarders bouwden. Compagnie niet alleen het specerijen monopolie, maar wist zij Om het handelsnetwerk op te bouwen, maar daarna ook te ook anderszins de Europese rivalen in Azië te overtroeven. De verdedigen en bovendien de schepen te bemannen die de con- Nederlanders konden zo’n sterke vloot uitsluitend inzetten dank- tacten tussen de Aziatische vestigingen onderhielden, stuurde de zij hun krachtige economie. De handel op de Oostzee, de haring- Compagnie veel extra mens-kracht overzee. In de jaren 1640 visserij en diverse andere economische activiteiten leverden het monsterden bij de voc jaarlijks 3000 zeelieden aan. Zij waren geld dat nodig was om in Azië een sterke positie op te bouwen. afkomstig uit de Republiek en aangrenzende kustgebieden. Omstreeks 1650 had de Compagnie in Azië zo’n 12.000 man in Aziatisch netwerk dienst. In de achttiende eeuw zou het aantal verdubbelen. Op de Omstreeks 1685 bezat de Compagnie verspreid over Azië uitreis naar Azië waren de Oost-Indiëvaarders overvol. ruim twintig kantoren. Zo’n netwerk was onontbeerlijk om Aan boord leefden zo’n tachtig soldaten die de voc-posten in 3) Oost-Indiëvaarders waren altijd rijk versierd met houtsnijwerk. De de goederen voor Europa te verzamelen. De Nederlanders Azië gingen verdedigen. Zij verbleven op het koebrugdek, een figuur van Vrouwe Justitia in het midden van de spiegel hadden de Aziatische consument namelijk weinig te bieden. tussenplankier in het ruim van het schip, zo’n anderhalve meter zou er op kunnen duiden dat het om de Gerechtigheid gaat, een Europese producten waren vaak te duur of niet gewild. Daarom onder het overloop-dek. Alleen door de laadluiken viel enig ‘jacht’ van de voc van 652 ton, gebouwd in 1665. Het afgebeelde kochten voc-kooplieden bijvoorbeeld met zilver, dat zij uit de daglicht naar binnen. schip is een gerelateerde afbeelding. Republiek meebrachten, in Siam (Thailand) hertenhuiden. Het Bij goed weer exerceerden de soldaten aan dek. Zij hadden geen zachte leer werd in Japan veel gebruikt voor de bekleding van taken aan boord. Het scheepsvolk telde 200 koppen, hoewel Tussen het besluit tot de bouw en de oplevering van een voc- zwaardhandgrepen, schilden en kisten. De Compagnie verhan- voor het zeilen van een Oost-Indiëvaarder niet meer dan 100 schip verstreek ongeveer anderhalf jaar. De eerste drie maanden delde de huiden tegen Japans goud, zilver en koper. Ver-volgens man nodig waren. De extra mankracht was bestemd voor de waren nodig om de kiel te leggen en de gedubbelde romp van gebruikten de Nederlandse kooplieden deze metalen om in India vloot in Azië, maar moest ook het verlies aan personeel opvan- eikenhout te voltooien. Zo’n stevige constructie was vereist prachtige stoffen te kopen die weer bijzonder populair waren in gen. In de eerste helft van de zeventiende eeuw was het sterfte- om de lange zware reis en het verblijf in Azië veilig te kunnen de Indonesische archipel. De lokale bevolking was bereid voor cijfer aan boord van Oost-Indiëvaarders twee keer zo hoog als doorstaan. Na hun tewaterlating werden de schepen in het ‘hok’ Indiase textiel grote hoeveelheden specerijen te leveren. aan de wal, vooral als gevolg van scheurbuik. Het scheepsvolk tussen de palen voor de werf afgebouwd. Werklieden plaatsten Op deze manier ontstonden diverse handels ketens binnen leefde op het overloopdek, waar aanvankelijk iedere matroos een de drie masten. In het ruim kwamen grote schotten om een Azië. Een relatief kleine investering aan Europees zilvergeld eigen kooi had met een bultzak als matras, gevuld met boekweit- aantal afgescheiden ruimten te creëren voor handelsgoederen, verveelvoudigde in waarde door eerst hertenhuiden, dan goud, doppen of elandhaar. Vlakbij stond zijn kist met persoonlijke spul- drinkwateren voedselvoorraden, reserveonderdelen en onderin zilver en koper en vervolgens textiel tegen een lage prijs in de len. Zo had elke zeeman een klein, maar eigen plekje. Omstreeks op de kiel, dus beneden de waterspiegel, een kruitkamer waar productie-gebieden in te kopen en deze goederen elders in Azië 1640 verving de Compagnie de kooien echter door hangmatten. zo’n 6000 pond buskruit kon worden opgeslagen. Boven het ruim lagen twee doorlopende dekken waar de bemanning leefde en werkte. Op het onderste (overloop) dek stonden tevens de zwaarste kanonnen, voor kogels van twaalf pond. Een voc-schip had meer dan veertig stukken geschut aan boord, van verschillend kaliber.

Zware bewapening In de Gouden Eeuw waren Oost-Indiëvaarders zo zwaar bewapend dat zij ook als oorlogsschip konden worden ingezet. De oorlogsvloot die eind mei 1665, tijdens de Tweede Engelse Oorlog, bij Texel in zee liep, telde meer dan twintig voc-schepen. De Oost-Indiëvaarder Oranje speelde kort daarop zelfs een heldenrol. Dit twintig jaar oude schip was met een laadvermogen van 1200 ton een van de grootste schepen van de Compagnie. In de Slag bij Lowestoft op 13 juni 1665 wist de Oranje-bemanning vlak na elkaar twee van de zwaarste schepen van de Engelse vloot te enteren en geruime tijd te bezetten. Overmeesteren lukte niet omdat andere Engelse schepen hun broeders kwamen ontzetten. In de gevechten verloor de helft van de voc-bemanning het leven, maar de Oranje hield stand tot hij de lucht in vloog, omdat het vuur van een Engelse brander de kruitkamer bereikte. Dit Europese oorlogsgeweld was slechts een bijkomstige reden waarom Oost-Indië- vaarders zo zwaar bewapend waren. Wezenlijk was dat de schepen in ver afgelegen gebieden moesten opereren waar de Neder-landse oorlogsvloot geen bescherming kon bieden. Voor de Afrikaanse kust en in Azië waren zeerovers en kapers actief. De voc probeerde in Azië een goede handels- positie te veroveren ten koste van niet alleen de Portugezen, maar ook de Engelsen en de Spanjaarden. Inzet van de strijd waren de fabelachtige winsten in de specerij- De Pieter en Paul van de Amsterdamse kamer van de voc vertrok in 1698 voor zijn eerste reis naar Batavia. Het schip van 278 ton werd enhandel die alleen behouden bleven als het aanbod van peper, aangeduid als een fregat en behoorde tot de kleinere voc-schepen. Het had niet meer dan honderd opvarenden. Abraham Storck schilderde kruidnagels, foelie, nootmuskaat en kaneel in Europa beperkt een deel van de bemanning in het want. Aanleiding voor het schilderij, waarvan dit beeld een detail is, was het feit dat Tsaar Peter de Grote was. Vanwege de sterke concurrentie was dit alleen mogelijk bij de bouw had geassisteerd. De tsaar is afgebeeld in de roeisloep met Russische vlag op de voorgrond. FILAKRANT 2016 63

Dit gaf veel meer leefruimte. Ook kwam er plaats voor tafels om de maaltijden te gebruiken. Bovendien konden de onderofficieren zo beter toezicht houden. De discipline aan boord was streng omdat het noodgedwongen opeengepakt leven tijdens een lange reis veel aanleiding tot conflicten gaf.

Vanaf 1652 waren voc- schepen verplicht om de Tafelbaai bij Kaap de Goede Hoop binnen te lopen. In Kaapstad konden vers voedsel en drinkwater worden ingenomen. Op dit bord van Chinees porselein uit de eerste helft van de achttiende eeuw is op de achtergrond de Tafelberg afgebeeld.

Zeelieden vonden de omstandigheden zwaar en werkten niet graag voor de Compagnie. In de Europese vaart duurden de reizen hoog- stens één zomerseizoen en waren de gages twee keer zo hoog. Voor een inwonende knecht aan de wal was de voc daarentegen een goed alternatief. Het verplichte contract van drie jaar, niet gerekend de uit- en thuisreis, verzekerde hem voor een lange periode van kost en inwoning. Naast zijn gage van zo’n negen gulden per maand had hij recht op buitgeld, dat dankzij de vele gevechten in Azië in de eerste helft van de zeventiende eeuw nog wel wat kon opleveren, en op ‘voering’: hij mocht handelswaar meenemen ter waarde van schip van de Oost-Indiëvaarders boden daartoe de ruimte. Toch moest vrijwel altijd een aantal passagiers genoe- gen nemen twee keer zijn maandgage. Verder bestonden talloze informele mogelijkheden om door particuliere handel stiekem de inkomsten te vergroten. Ook anderszins bood werken bij de voc bijzondere kansen. Wie overleefde en woekerde met zijn talenten kon aan boord promotie maken op een manier die aan de wal ondenkbaar was. Zo kon een eenvoudige jongen opklimmen tot stuurman, schipper of zelfs gouverneur- generaal. Dan behoorde hij tot de derde groep opvarenden aan boord: de officieren en een tiental hogere Compagniedienaren die vaak met familie en bedienden op weg waren naar Azië om daar te gaan werken als koopman, bestuurder, dokter of predikant. Die leefden op het achterschip en beschikten, zo ver dat mogelijk was, over een eigen hut. De brede spiegel en het hoge achter-met een slaapplaats in de grote kajuit, waar de scheepselite overdag verbleef en gezamenlijk de maaltijden nuttigde. Ondanks de grotere leefruimte en een veel beter dagmenu vonden ook de passagiers de omstandigheden aan boord zwaar en keken ze, uit verveling, reikhalzend uit naar het einde van de reis.

De reis naar Azië 9) Op dit model van omstreeks 1725 zijn twee kenmerken van een Oost-Indiëvaarder te zien: de ‘dubbeling’ en de zonnetent. Voor het grote aantal opvarenden, gemiddeld 300 man, moest De dubbeling - wit op het model - was een tweede scheepshuid, bedoeld om schade door paalworm en ander gedierte tegen te gaan. een Oost-Indiëvaarder voldoende voedsel en water kunnen mee- De zonnetent was een houten overkapping van het halfdek, die vooral passagiers en officieren beschermde tegen de tropenzon. nemen. Dat was een van de redenen waarom de schepen zo’n groot laadvermogen hadden. In het begin van de zeventiende eeuw koersen. Een risico was wel dat de schepen op de westkust van andere reden waarom de Oost-Indiëvaarders zo groot, vol en rond duurden de reizen naar Azië doorgaans een jaar en onderweg Australië zouden verzeilen, zoals de Vergulde Draak die in de van vorm waren. In het begin van de zeventiende eeuw zeilden bestonden weinig mogelijkheden voor verversing. In de Atlantische nacht van 28 april 1656 op een rif ruim drie mijl uit de kust in stuk- elk jaar zo’n twaalf schepen naar Azië. Omstreeks 1660 was het Oceaan leverden de kleine Kaap Vedische Eilanden of het rots- ken brak. Vrijwel de gehele lading ter waarde van 185.000 gulden, aantal verdubbeld. Daarna werden de Oost-Indiëvaarders steeds achtige Sint Helena slechts beperkte hoeveelheden vlees, groente voornamelijk zilvergeld, en vrijwel alle proviand verdwenen in zee. groter. Hun omvang vertraagde wellicht de snelheid, maar tot en water. In de Indische Oceaan moesten de Oost-Indiëvaarders Van de opvarenden verloren 118 het leven. De 75 overlevenden 1800 was tijd geen beslissende factor in de vaart op Azië. Zolang om verse voorraden in te nemen een aanzienlijke omweg langs stuurden de onderstuurman en zes matrozen in een kleine boot voc- schepen vóór de vastgestelde veilingdata in de Republiek arri- Mauritius of Madagascar maken. Naarmate meer schepen naar naar Batavia om hulp te halen. Het groepje arriveerde uitgeput veerden, draaide het bedrijf door. Pas in de negentiende eeuw, na Azië zeilden, waren deze lokale voorraden steeds minder toe- begin juni voor de stad. Reeds een dag later, op 8 juni 1656, de ondergang van de Compagnie, werden de verkoopopbrengsten reikend. Een Oost-Indiëvaarder moest dus maandenlang zichzelf vertrokken de fluit Witte Valk en het jacht Goede Hoop om de afhankelijk van het tijdstip dat de goederen op de markt kwamen. bedruipen, zeker in de begin-jaren van de Compagnie. Binnen overlevenden op te halen. Door slecht weer, zware storm, en de De klassieke Oost-Indiëvaarders maakten plaats voor snelle clip- dertig jaar na de oprichting daalde de gemiddelde reisduur tot ongenaakbaarheid van de Australische westkust bleef deze expe- pers, die in drie maanden tijd naar Java zeilden. acht maanden. De kolossale dwars getuigde Oost-Indiëvaarders ditie evenals twee volgende pogingen zonder succes. De redders waren trage zeilers. Zij voeren waar wind en stroom hen brachten. ontmoetten enkele Aboriginals, maar vonden overigens alleen wat Weer thuis Daarom volgden voc-schepen vanaf 1616 niet langer de oostkust wrakhout. Behalve de Vergulde Draak zijn tijdens het bestaan van De thuiskomst van een vloot uit Azië was altijd een bijzondere van Afrika, maar koersten zij zuidelijker, om tussen de 30° en 40° de Compagnie slechts drie andere schepen op de westkust van gebeurtenis. De kolossale schepen hadden de geseling van de zuiderbreedte met de westenwinden die daar waaien naar Java te Australië verongelukt, terwijl voc-schepen bijna 4800 reizen naar oceanen doorstaan. Zij waren beladen met exotische goederen Azië hebben gemaakt. Van alle heen- en terugreizen tezamen is die de zintuigen prikkelden. Bewindhebbers verheugden zich op slechts drie procent in schipbreuk geëindigd. hoge veilingopbrengsten. Passagiers waren opgelucht dat een Gezien de grote risico’s en de nog beperkte kennis is dat een einde kwam aan hun verveling. Zeelieden voelden zich bevrijd verbluffend gering aantal. Een eigen verversingspost bij Kaap de uit een gevangenis-met-gevaar-voor-verdrinken. Alle thuisko- Goede Hoop, het tegenwoordige Kaapstad, bracht na 1652 een mers gingen hun verdiensten spenderen. De Compagnie leverde radicale verbetering in de leefsituatie aan boord. Voortaan waren een belangrijke bijdrage aan de alle Oost-Indiëvaarders verplicht hier hun voedsel- en watervoor- Nederlandse welvaart, zij het niet raden te verversen. Twintig jaar later was scheurbuik niet langer meer dan tien tot vijftien procent. een belangrijke doodsoorzaak onder de zeelieden. De benodigde De hogere Compagniedienaren voorraden aan boord konden tot zes maanden worden terugge- verwierven in Azië vaak in absolute bracht. Dat liet ook meer ruimte voor de handelsproducten die zin een vermogen. Het scheeps- snel in volume en waarde toenamen. Het voc-assortiment telde volk beschikte ver-houdingsgewijs meer dan honderd goederen, variërend van aloëgom, aluin en over een fortuin dat weer - allons, amandelen tot zeep, zijde en zilver. Tot 1685 hadden specerijen avance - de meisjes van Amsterdam 8) Op 4 november 1711 legde Johannes Rach het vertrek van elf veruit het grootste aandeel in de opbrengst: zo’n zestig procent. gouden kansen bood. schepen van de rede van Batavia vast. De retourvloot stond onder Daarna verschoof het accent naar de Indiase stoffen, die in Europa hevel van de Raden van lndië Hasselaer en Vos. Zo’n commandeur- in de mode kwamen, en nieuwe dranken als koffie van Java en thee Bronvermelding: schap was een erebaan voor hoge voc-functionarissen, ervaring als uit China. Vanwege de lange reisduur probeerden de bewindheb- Bataviawerf te Lelystad zeeman was niet vereist. bers zoveel mogelijk goederen tegelijk te verschepen. Dat was een Maritiem museum te Amsterdam 64 FILAKRANT 2016