The ud is the most widespread of Eastern instruments. Ud Doğu çalgılarının en TURKISH yaygını, en bi linenidir. CLASSICAL INSTRUMENTS Photographs: Turgut Salgar
Splendidly crafted of polished woods, the in struments of Turkish classical music hold the secret of mournful eastern melodies. Gar eth Jenkins explains their characteristics.
62 SKYLIFE 2/91 Cilalı ahşaptan ince ince işlenmiş klasik Türk parçası haline geldi. müziği çalgıları, hüzünlü doğu melodilerinin Müziğin gelişmesine paralel ola rak, çalgılar da bir evrim geçirdi. anahtarıdır. Gareth Jenkins anlatıyor "19. yüzyılda Batı hayranlığının etki siyle Batı armonisinin Türk beste ve çalgılarıyla uyarlanmaya çalışıldığı bir kargaşa dönemi yaşanmıştı" di yor Dr. İçli. Oysa artık Türk müziği kendi özellikleri içinde dünya ça KLASİK TURK ÇALGILARI pında ilgi görmekte ve Türk çalgıla rı başta Ortadoğu olmak üzere bü Batı müziğine alışkın olanlar kla yüzyılda klasik formuna kavuşan yük bir alıcı kitlesine hitap etmekte. sik Türk müziğini ilk dinlediklerin Türk müziği zengin bir saray kültü Bugün konservatuar tanınmış us de genellikle yeknesak ve melanko rünün de oluşmasıyla birlikte padi talardan klasik çalgıları öğrenmeye lik bulur. Oysa 12 notalık Batı Ga- şahların bile gönlünü fethederek gelen küçük öğrencilerle dolup taşı mı'nın tam iki katı olan 24 müzik din dışı sosyal hayatın en önemli bir yor. Son sınıfların öğrencileriyse aralığıyla, son derece zen gin bir ses dizisidir Türk müziği. Bu kendine özgü ses dizisini yaratanlarsa tambur, ııd, kanun, kemen- çe ve neydir. Bestenin girişini oluştu ran peşrev ve son bölümü olan saz semaisi dışında, bu çalgılar genellikle insan se sine eşlik etmekte kullanı lır. Ancak son yıllarda tü müyle enstrümantal çağdaş klasik besteler de yapılmak ta. Klasik Türk müziğinin bu ikinci baharı büyük ölçü de Devlet Türk Müziği Kon- servatuarı'nın eseri. Profe sör Selahaddin İçli on beş yıl önce kurulmuş olan kon servatuarı şöyle anlatıyor: "Ulusal müzik okulu olarak üç temel gayemiz var: Öğ rencilerimize klasik ve çağ daş Türk müziği eğitimini vermek, Batı müziğini gele neğine uygun olarak öğren Students at the Turkish Music State Conservatory learn how to make instruments melerini sağlamak ve müzi as well as how to play them. ğin dünyada kaydettiği ge Istanbul Teknik Üniversitesi'ne bağlı Türk Müziği Konservatuan'nda son lişmeleri izleyebilmelerini sınıf öğrencileri çalgı yapımını da öğreniyorlar. sağlamak." Dr. İçli 24 tonuyla, ben zersiz ritm ve makamlarıyla tama men kendine özgü bir yapı göste ren Türk müziğinin dünyaya tanıtıl ması gerektiğine inanıyor. Tıpkı klasik Batı müziği gibi ek —•L t heht ud, the ancestor of the siksiz Türk müziğinin de kökenin T de halk müziği var. Orta Asya'dan European lute, entered Europe from Moorish Anadolu'ya taşınan halk ritmleri ilk Spain and took it name fron the Arabic al'ud. önce dini tarikatların dikkatini çek ti. Özellikle de bilgi ve kültürü bir Adını Arapça al'ud sözcüğünden alan ve İspanya yoluyla yaşam biçimi olarak benimseyen Batı'ya geçen ud, lut'un atasıdır. Mevleviler müziğin saygınlık kazan masında büyük rol oynadılar. 13.
SKYLİFE 2/91 63 TO AN EAR ACCUSTOMED music. Contemporary classical com tradition and to inform them of to Western music, the first sounds of positions, however, are now being what is happening in music around Turkish classical music seem plain written for the instrumental ensem the world. " tive and melancholy. Based on 24 bles. Dr. Içli is very enthusiastic about musical intervals, double the West The Turkish Music State Conser making the world aware of the pecu ern 12 note scale, Turkish music vatory, founded 15 years ago, is re liarities o f Turkish music. The 24 simply has more sounds. Five in sponsible in part for the renaissance tones, rhythms not found elsewhere, struments, the tambur, ud, kanun, and development o f Turkish classi and the makam, or musical keys, kemençe and ney are used to produce cal music. "We have three main which use sounds in a unique way this unique music. goals as the national music school, " are the defining characteristics of These instruments generally ac explained Professor Selahaddin Içli, Turkish music. company the human voice although "To educate our students in classi In many respects the development the prelude to a composition, pesreu, cal and contemporary Turkish mu o f Turkish music parallels that of and the closing, saz semai, are two sic, to provide them with a complete the West: the style originally derived classical vehicles for instrumental education in the western musical from folk music, in this case from central Asia. It then became important to some religious sects, the Meulevi in particu lar, who encouraged musi cianship as part of their role as patrons of learning and culture. The 13th century brought the consolidation of Turkish music into a classi cal form, and with the estab lishment o f a sophisticated palace culture, music be came part o f secular life and was patronized by the sul tans. The instruments have evolved over the centuries as the music has changed. "When the West was ad mired and emulated in the 19th century, composers tried to fit western harmon ics to Turkish compositions and instruments, which gave a confused, result, " ex plained Dr. Içli. Now Turk ish music is gaining expo sure around the world, and within the Middle East, Turkish instruments are in great demand. Today, at the Conservatory, small children come for their lessons from renowned masters in all the classical instruments, and older most important instrument in Turkish classical students can be seen carefully craft music is the tambur, afonti of long necked lute ing musical masterpieces from well seasoned pieces o f wood. with a body shaped like half a gourd. THE UD Tambur klasik Türk müziğinin temel çalgılarından An instrument whose origins can biridir. Batı müziğindeki piyano gibi, tonal aralıklarla be traced to antiquity, the ud is the most widespread o f Eastern instru- yol gösterir.
64 SKYLIFE 2/91 atölyelerinde binbir işlemden geç kanunun kökeni tartışmalıdır. Kimi KEMENÇE miş ahşaptan el emeği şaheserler uzmanlar Farabi tarafından icad Farsça "küçük keman" anlamına yaratıyorlar. edildiğini, kimileriyse eski Mısır ve gelen kemençe, Türk halk müziğin UD Sümerlilerden günümüze kaldığını de kullanılan kemanların yakın bir Antik çağlarda doğmuş olan ud ileri sürerler. akrabasıdır. Doğu çalgılarının en yaygınıdır. İs Çağdaş kanun sığ bir kasa üzerin Dört telli bir çalgı olan kemençe mini ağaç anlamına gelen Arapça de 72 veya 75 naylon telden oluşur. dikey olarak sol bacağın üzerine al'ud sözcüğünden alan bu çalgı İspanya üzerin den Avrupa'ya geçerek lut'un da atası olmuştur. Armut biçimli derin göv desi, kısa kalın sapı ve çar pık başıyla Türk udu Or tadoğu ülkelerinde kulla nılan kardeşlerine büyük bir benzerlik gösterir. Onuncu yüzyılda yaşa nan Türk müzik kuramcı sı Farabi ortaçağda udun perdeleri olduğunu ve beşinci bir tel kazandığını anlatıyor. Bugünse per deler ortadan kalkmış, tel sayısı onbir ya da onikiye çıkmıştır. Çifter çifter sı ralanan bu tellerin üstte ki altısı naylondan, altta kiler ise metalden yapılır. Gövdesinde karmaşık arabesk motiflerle bezen miş üç oyuk vardır. TAMBUR Klasik Türk müziğinin en önemli çalgısı olan tambur gövdesi yarım el ma biçiminde, uzun saplı bir sazdır. Tıpkı Batı mü ziğindeki piyano gibi, tambur da Türk müziğin deki tonal aralıklara reh berlik eder. Tamburun atasının M.Ö. 2000 yıllarına ait Mezopotamya lahitlerin- de örneklerine rastlanan Iııferi or materials or poor craftsmanship can ruin the kemençe's excellent iki telli Sümer panturu ol duğu tahmin edilmekte. acoustic properties. Çağdaş versiyon yedi veya Küçücük gövdesinden ahenkli ses elde edebilmek için, kemençe yapımında usta sekiz tellidir ve yay kulla işçiliğin ötesinde iyi malzeme kullanmak da gerekir. nan tektük sanatçılar bir yana, genellikle mızrapla çalınır. Üçerli gruplar halinde sıralanan bu oturtulup çello gibi yayla çalınır. Isı ve nem değişikliklerine karşı teller 24 ya da 25 nota üretir. Teller üzerine bastırılarak değil, duyarlı ince uzun tambur sapının Türk skalasının ara notalarıysa çok hafif tırnak dokundurularak ic yapımında iyice bekletilmiş ahşap telleri uzatıp kısaltarak tonu farklı ra edildiğinden kemençe en zor çal kullanılır. Çalgının deliksiz göğsü laştıran mandallarla sağlanır. 19. gılardan biri olarak kabul edilir. yekpare çamdan, sırtıysa ceviz, aka yüzyılda geliştirilmiş olan mandal Köprünün hemen altında iki kü ju veya balsam çamı şeritlerinden sistemi sanatçıyı telleri başparma çük oyuğu bulunan keıııençenin imal edilir. ğıyla idare etmek zorunluluğundan mükemmel akustik özellikleri her KANUN kurtararak ses kalitesini yükseltmiş şeyden önce iyi bir malzeme ve işçi Sitara benzer telli bir çalgı olan tir. lik gerektirir. Ustalar tarafından ter-
SKYllfE 2/91 65 merits and the ancestor o f the Euro With a status equivalent to that of point to references to a similar in pean lute which entered Europe from the piano in the West, its fingerboard strument in ancient Egypt and Su- Moorish Spain and took its name is the reference guide to tonal inters meria. from the Arabic al'ud. vals in Turkish music. Today the kanun has 72 or 75 ny With its deep, pear-shaped body The two-stringed Sumerian pan- lon strings which stretch across a and thick, short neck and angled tur, examples o f which have been shallow soundbox. Tuned in head, the Turkish ud is very like found in Mesopotamian tombs dat groups o f three, the strings give 24 or those found in other Middle Eastern ing back to 2000 BC, was probably 25 notes. The various intermediate countries. an early antecedent. The modem in notes o f the Turkish scale are pro According to the description of the strument is strung with seven or duced by the mandai board - small tenth century Turkish musical theo eight strings which are usually pieces of metal placed under the rist Farabi, the medieval ud had plucked although a bow can also be strings which when raised change a frets and a recently added fifth used to play it. string's length and produce a differ string. The frets have since disap The tambur's long slender neck, ent tone. Until the invention o f the mandai board in the nine teenth century, a player had to place his thumb on a string at the same time as he struck it with the plectrum; the process was both cumber some and unsatisfactory in terms of sound quality. THE KEMENÇE Taking its name from the Farsi for "little violin, " the kemençe is closely related to the violins used in Turkish folk music. The kemençe has four strings and is held upright on the left leg with the boiv is drawn across it like a cello. It is one o f the most technically de manding o f instruments as the musician raises the pitch of the strings not by pressing down on them with his fin gers but by touching them lightly from the side with his The kemençe is quite difficult to play. Nevertheless, it attracts the interest of fingernails. many music students, particularly girls. Inferior materials or poor craftsmanship can ruin the Tiz ve ahenkli sesiyle kemençe, icrası zor bir çalgı olmasına rağmen, daha çok kiz öğrencilerin ilgisini çekiyor... kemençe's excellent acoustic properties. The best instru ments have a soundboard peared and the modem ud has elev sensitive to temperature and humid made o f cypress or pine xuith two en or twelve strings grouped in pairs. ity is made from well-seasoned wood. small soundholes just below the The top six strings are made of nylon The body has no sound hole, and the bridge and a back made of mulberry, and the others of metal. The sound soundboard is made of a single piece balsam or walnut. board has three soundholes decorat o f spmce; while the back is built up THE NEY ed xuith intricate Arabesque i from strips o f walnut, mahogany, Because of its rich harmonics and balsam or juniper. tonal range, the ney has been called THE TAMBUR THE KANUN "the most perfect o f wind instru The most important instrument The origins of the Kanun, a ments. " It is at least 2000 years old in Turkish classical music is the plucked zither-like instrument, are and is probably descended from a tambur, a form o f long necked lute obscure. Some authorities claim it Sumerian instrument called the na. with a body shaped like half a gourd. was invented by Farabi while other Made from a single, hollow-
66 SKYUFE 2/9 i stemmed, woody reed, the ney has a cih edilen malzeme göğüste selvi ya total o f seven holes, six in the front da çam, sırtta ise dut ağacı, balsam and one at the back and is fitted with ya da cevizdir. a mouthpiece made of horn, ebony or NEY ivory. Unlike the western flute, it is Zengin armonisi ve tonalitesiyle held parallel to the body while the "nefesli sazların şahı" nitelemesini players directs a jet o f air through hak eden ney en azından 2000 yıllık narrowed lips across the top o f the bir geçmişe sahiptir. "Na" adı veri mouthpiece. len bir Sümer çalgısından evrimleş- tiği tahmin edilir. Although there is a standard ney, Kalın ve içi oyuk yekpare bir ka the mansur, it is only one of a range mıştan imal edilen neyde altısı ön of instruments which share the same de biri de arkada olmak üzere yedi fundamental characteristics but delik bulunur. Ağızlığı boynuz, aba have different lengths and tonali noz ya da fildişidir. Batı flütünden ties. farklı olarak ney vücuda paralel ola The ney is central in religious mu rak tutulur ve ağızlığın tepesinden sic and has assumed an almost sa üflenerek çalınır. cred status in the rituals of the Mev- Neyin farklı uzunluk ve tonalite lere sahip pek çok versiyonu vardır. levi where its haunting melancholy Bunlar arasında en yaygın olanına tone has come to symbolize the mys "mansur" adı verilir. tic's yearning to return to God. Mev- Dini müziğin temel taşını oluştu lana, the founder of the order said of ran ney, Mevlevi ayinlerinde nere it, "Nothing kills or cures like the deyse kutsal bir konuma sahiptir. ney: İçe işleyen melankolik sesiyle dervi Nothing can crave or console like şin Tann'ya kavuşma arzusunu sim the ney." geler.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği