Arkusz LĘBORK (12)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz LĘBORK (12)

Warszawa 2009

Autorzy: Kamila Andrzejewska-Kubrak*, Iwona Walentek*, Paweł Kwecko*, Anna Pasieczna*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**,

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny Planszy A: Dariusz Grabowski* Redaktor regionalny Planszy B: Olimpia Kozłowska we współpracy z Joann ą Szyborsk ą-Kaszyck ą * Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*

* – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15 , 50-056 Wrocław

ISBN

Spis tre ści I. Wst ęp (K. Andrzejewska-Kubrak) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (K. Andrzejewska-Kubrak) ...... 4 III. Budowa geologiczna (I. Walentek) ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (K.Andrzejewska-Kubrak, I. Walentek) ...... 11 1. Sól kamienna...... 11 2. Kopaliny okruchowe ...... 13 3. Kopaliny ceramiki budowlanej ...... 15 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (K. Andrzejewska-Kubrak , I. Walentek)...... 18 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (K. Andrzejewska-Kubrak, I. Walentek) ...... 20 VII. Warunki wodne (K. Andrzejewska-Kubrak) ...... 23 1. Wody powierzchniowe...... 23 2. Wody podziemne...... 24 VIII. Geochemia Środowiska...... 28 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko) ...... 28 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 31 IX. Składowanie odpadów (J. Król) ...... 33 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (K. Andrzejewska-Kubrak) ...... 40 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (K. Andrzejewska-Kubrak) ...... 41 XII. Zabytki kultury (K. Andrzejewska-Kubrak) ...... 48 XIII. Podsumowanie (K. Andrzejewska-Kubrak) ...... 49 XIV.Literatura...... 51

I. Wst ęp

Arkusz L ębork Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1: 50 000 wykonano w Pań- stwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza A i plansza B – warstwa: geochemia środowiska) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Proxima” SA we Wrocławiu (plansza B – warstwa: składowanie odpadów). Arkusz wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000”, zgodnie z obowi ązuj ącą „Instrukcj ą opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja..., 2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne zamieszczone na arkuszu L ębork Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w roku 2003 w Przed- si ębiorstwie Usług Geologicznych KIELKART w Kielcach (Kwapisz, M ądry, Popielski, 2003). Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 jest kartograficznym odwzorowaniem informacji dotycz ących wyst ępowania kopalin i gospodarczego ich wykorzystania na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowane tre ści Mapy geologiczno-gospodarczej Polski uzupełnione o system NATURA 2000, a plansza B nowe tre ści dotycz ące zagro Ŝeń powierzchni ziemi w tym geochemii środowiska i składowa- nia odpadów. Głównym przeznaczeniem mapy jest wspomaganie lokalnego i regionalnego planowa- nia przestrzennego, zwłaszcza w zakresie działalno ści gospodarczej, polegaj ącej na eksploatacji i przetwórstwie kopalin. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przedstawione na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa, w opracowaniach ekofizjograficznych, a tak Ŝe przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne, publikacje i informacje pochodz ące z: Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Gda ńsku i jego Delegatury w Słupsku, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, nadle śnictw Damnica i L ębork, starostw powiatowych w Słupsku i L ęborku, urz ędów gmin, w granicach których jest poło Ŝony ten

3 arkusz oraz w Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Zebrane informacje zweryfikowano zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu 2008 r. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej, jako baza danych Mapy geologiczno- środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło Ŝach

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza L ębork jest poło Ŝony w północnej cz ęś ci Polski i ograniczony współ- rz ędnymi geograficznymi 17°30’ i 17°45’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 54°30’ i 54°40’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza znajduje si ę w północnej cz ęś ci woje- wództwa pomorskiego i obejmuje fragmenty dwóch powiatów – słupskiego (gminy Główczy- ce i Pot ęgowo) i lęborskiego (gminy Wicko i Nowa Wie ś L ęborska, Cewice oraz miasto L ę- bork). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski J. Kondrackiego (1998) obszar arkusza nale Ŝy prawie w cało ści do makroregionu Pobrze Ŝa Koszali ńskiego i jest poło Ŝony w granicach czterech mezoregionów: Wybrze Ŝa Słowi ńskiego, Wysoczyzny Damnickiej, Pra- doliny Łeby i Redy oraz Wysoczyzny śarnowieckiej. Na południe od Pradoliny Łeby i Redy znajduje si ę niewielki fragment Pojezierza Kaszubskiego – mezoregionu, wchodz ącego w skład Pojezierza Wschodniopomorskiego (fig. 1). Teren w granicach arkusza Lębork jest bardzo zró Ŝnicowany morfologicznie. Przecina go Pradolina Łeby pasem o szeroko ści 3–4 km, o przebiegu przypominaj ącym kształtem liter ę „Z”. Pradolina to nisko poło Ŝony (3–17 m n.p.m.), płaski obszar bagien i torfowisk, z pojedynczymi pagórkami wydm o wysoko ści wzgl ędnej kilku metrów. Zbocza pradoliny s ą strome i porozcinane licznymi dolinkami. Ich wysokość waha si ę od 50 do blisko 80 m. W rejonie Cecenowa przebiega umowna granica Pradoliny Łeby z Wybrze Ŝem Słowi ńskim. Na południe od równiny Wybrze Ŝa Słowi ńskiego i na zachód od Pradoliny Łeby wznosi si ę Wysoczyzna Damnicka. Jej morenowa powierzchnia obni Ŝa si ę w kierunku północnym, od około 90 m n.p.m. w okolicach Skórowa do 5–35 m n.p.m. w rejonie Cecenowa-Pobłocia. W północno-wschodniej cz ęś ci Wysoczyzny Damnickiej, w rejonie Wolinii znajduje si ę wzgórze czołowomorenowe fazy gardzie ńskiej, którego wysoko ść osi ąga 95,3 m n.p.m., a wysoko ść wzgl ędna od poziomu wysoczyzny około 55 m.

4 Wysoczyzna śarnowiecka (L ęborska) poło Ŝona jest na wschód od Pradoliny Łeby. Re- gion ten jest rozczłonkowany obni Ŝeniami na kilka k ęp wysoczyznowych, z których na obszarze arkusza znajduj ą si ę k ępy – Łebieniecka (w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza) i Red- kowicka ( w cz ęś ci centralnej i wschodniej).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Straduny na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998)

1 – granica podprowincji; 2 − granica makroregionu; 3 − granica mezoregionu

Prowincja: Niziny Środkowoeuropejski Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Koszali ńskie 313.41 – Wybrze Ŝe Słowi ńskie 313.44 – Wysoczyzna Damnicka 313.45 – Wysoczyzna śarnowiecka 313.46 – Pradolina Łeby i Redy Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie 314.46 – Wysoczyzna Polanowska Makroregion: Pojezierze Wschodniopomorskie 314.51 – Pojezierze Kaszubskie

Powierzchnia K ępy Łebienieckiej kształtuje si ę na wysoko ści 60–90 m n.p.m., a Kępy Redkowickiej na 60–75 m n.p.m., z wyj ątkiem wzgórza czołowomorenowego na północ od Czarnówka, którego szczyt osi ąga 113 m n.p.m. Obie k ępy rozdziela rynna polodowcowa,

5 której dno znajduje si ę na wysoko ści 30–40 m n.p.m. Rynn ą t ą, o szeroko ści około 2 km, przepływa obecnie Reknica. Wyst ępuj ący na obszarze arkusza niewielki fragment Pojezierza Kaszubskiego jest silnie rozci ętą przez dolinki denudacyjne uchodz ące do Pradoliny Łeby wysoczyzn ą, osi ągaj ącą w rejonie Małoszyc wysoko ść 120 m n.p.m. Lasy zajmuj ące około 23% powierzchni terenu, pozostały tylko na gruntach niekonku- rencyjnych dla rolnictwa, tj. na terenach podmokłych i stromych zboczach Pradoliny Łeby lub na ubogich glebach piaszczystych. W XIX wieku próbowano zalesi ć zmeliorowan ą pradolin ę sosn ą. Do dzi ś przetrwały tu bardzo ciekawe 150-letnie drzewostany sosnowe, rosn ące na murszej ących torfach. Zbocza Pradoliny Łeby i wzgórza Pojezierza Kaszubskiego porastaj ą lasy li ściaste – bukowe lub d ębowo-bukowe, o charakterze buczyny pomorskiej. W niewielkich kompleksach le śnych na Wysoczyznach Damnickiej i śarnowieckiej, gdzie lasy s ą silnie przeobra Ŝone przez człowieka, dominuje sosna i świerk. Charakterystycznym elementem szaty ro ślinnej Pradoliny Łeby s ą zbiorowiska nieleśne, takie jak bagna, torfowiska i ł ąki. Wa Ŝnym składnikiem środowiska naturalnego na obszarze arkusza s ą grunty rolne. Przewa Ŝaj ą tu gleby chronione wysokich klas bonitacyjnych. Na obszarze Wysoczyzny Dam- nickiej i śarnowieckiej grunty orne reprezentowane s ą przez: gleby brunatne kwa śne, rzadziej brunatne właściwe i wyługowane oraz pseudobielicowe, rozwini ęte na glinach zwałowych i piaskach gliniastych. Podmokłe tereny Pradoliny Łeby i Wybrze Ŝa Słowi ńskiego sprzyjały powstaniu gleb pochodzenia organicznego. W śród nich mo Ŝna wyró Ŝni ć gleby torfowe, murszowo-torfowe, murszowo-mineralne i piaski murszowate. Na kształtowanie si ę warunków klimatycznych regionu decyduj ący wpływ wywiera morze. Obserwuje si ę pó źniejsze ocieplenie l ądu w okresie wiosennym i pó źniejsze jego ochłodzenie jesieni ą. Średnia temperatura roku wynosi 7,8ºC w strefie przymorskiej, obni Ŝa- jąc si ę nieco do 7,5ºC w kierunku południowo-wschodnim. Podobne ró Ŝnice wyst ępuj ą w roz- kładzie temperatur stycznia i lipca. S ą one średnio 1,0–1,5°C wy Ŝsze w strefie nadmorskiej. I tak w styczniu średnie temperatury nad morzem wynosz ą od -1,0°C do -1,5°C, natomiast w gł ębi l ądu od -2,0°C do -3,0°C. W lipcu wynosz ą odpowiednio od 16,5°C do 17,0°C oraz od 16,0°C do 16,5°C. Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych s ą wysokie i kształtuj ą si ę na poziomie od 650 mm w pasie nadmorskim, do 800 mm na pozostałym obszarze. Liczba dni z opadami wynosi około 120 rocznie. Pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę od 55 do 65 dni. Dominuj ą wiatry zachodnie i północno-zachodnie.

6 Obszar w granicach arkusza jest słabo zurbanizowany i uprzemysłowiony. Podstawow ą funkcj ą gospodarcz ą gmin jest rolnictwo. Gospodarka rolna ma korzystne warunki dla rozwoju hodowli bydła i upraw ro ślin okopowych. Jedynym miastem na omawianym terenie jest Lębork, licz ący 35 tys. mieszka ńców. W L ęborku jest zarejestrowanych ponad 4500 podmio- tów gospodarczych (stan na koniec 2007 r.). Dominują firmy średnie i małe, skupione w bran- Ŝach: usługowo-handlowej, przetwórstwa spo Ŝywczego, ceramiki budowlanej, drzewnej, ma- szynowej, elektrotechnicznej, metalowej i farmaceutycznej. Przemysł w L ęborku jest zró Ŝni- cowany, wyst ępuj ą tu zakłady przemysłu: drzewnego, elektrotechnicznego, maszynowego, materiałów budowlanych, spoŜywczego i farmaceutycznego oraz eksploatacji kopalin. Spółka „Wienerberger”, wła ściciel cegielni w Lęborku, eksploatuje miejscowe iły zastoiskowe tzw. „iły l ęborskie”, produkuj ąc z nich wyroby ceramiki budowlanej. Poza L ęborkiem najliczniej reprezentowan ą gał ęzi ą przemysłu jest przemysł spo Ŝywczy. Do wi ększych zakładów nale Ŝą : mleczarnie (Białogard, Pobłocie), gorzelnie (Pogorszewo, Podole Wielkie), gospodarstwa rybackie (Pogorzelice, Chocielewko). W Łebieniu, Chocielewku i Pogorzelicach prowadzone jest wydobycie kruszywa naturalnego. Na obszarze arkusza, w Czarnówku le Ŝą cym w odległo ści około 7 km na północny- zachód od L ęborka, znajduje si ę składowisko odpadów. Gromadzone s ą nim odpady powsta- jące na terenie miasta L ębork oraz gmin Nowa Wie ś L ęborska, Wicko i Cewice. Odpady z pozostałych gmin składowane s ą poza terenem arkusza L ębork – gminy Główczyce i Pot ę- gowo obsługuje międzygminne składowisko zlokalizowane w miejscowo ści Chlewnica. Komunikacyjnie omawiany obszar jest łatwo dost ępny. Głównym w ęzłem komunika- cyjnym jest L ębork z drog ą krajow ą nr 6 Gda ńsk – Słupsk – Koszalin – Szczecin, posiadaj ący równie Ŝ poł ączenia drogowe z Łeb ą, Kartuzami i Bytowem. Pozostałe drogi maj ą jedynie znaczenie lokalne. Ponadto obszar arkusza przecina, biegn ąca z zachodu na wschód, linia kolejowa Stargard Szczeci ński – Gda ńsk. Istnieje równie Ŝ poł ączenie kolejowe L ęborka z Łeb ą.

III. Budowa geologiczna

Obszar arkusza L ębork poło Ŝony jest w zachodniej cz ęś ci platformy wschodnioeuropej- skiej, w granicach tzw. wyniesienia Łeby. W profilu pokrywy osadowej platformy wyst ępuj ą wapienie, mułowce i iłowce ordowiku oraz mi ąŜ sza (ponad 2 200 m) seria iłowców syluru. Brak jest osadów dewonu, karbonu i dolnego permu (luka stratygraficzna). Utwory permu górnego (cechsztynu) na wyniesieniu Łeby były przedmiotem szczegól- nego zainteresowania ze wzgl ędu na wyst ępowanie w nich złó Ŝ soli. W profilach otworów

7 wiertniczych w Czerwie ńcu i Białogardzie stwierdzono anhydryt, gipsy, wapienie i sole kamienne. Mi ąŜ szo ści soli w rejonie Białogardy wynosi około 220–250 m. Powy Ŝej wyst ępuj ą dolnotriasowe iłowce margliste, mułowce wapniste i piaskowce o mi ąŜ szo ści 250 m (Otwór w Białogardzie) do 335 m (otwór w Czerwie ńcu). Kolejna luka stratygraficzna obejmuje trias środkowy i górny, jur ę oraz doln ą kred ę. Silnie zredukowane (20 m mi ąŜ szo ści) utwory jury, wykształcone jako iły piaszczyste i piaski, znane są jedynie z otworu wiertniczego w Biało- gardzie. Osady kredy górnej – piaski, iły, iłowce, mułowce, gezy i piaski glaukonitowe, a w cz ęś ci stropowej margle – maj ą mi ąŜ szo ść od 150 (w rejonie P ękalina–Wolinia) do 220 m (w Białogardzie). Po wycofaniu si ę morza kredowego panowały tutaj warunki l ądowe, trwaj ące do czasu transgresji morskiej w eocenie środkowym. Na obszarze arkusza brak jest udokumentowanych osadów eoce ńskich, a najstarszymi utworami trzeciorz ędowymi, rozpoznanymi w profilach wierce ń, s ą kilkunastometrowej mi ąŜ szo ści piaski glaukonitowe, mułki i iły. Podczas miocenu odbywała si ę sedymentacja l ądowa – jeziorna, rzeczna i bagienna, w wyniku której powstały piaski kwarcowe, mułki i iły, miejscami silnie zw ęglone, niekiedy z cienkimi przewarstwieniami w ęgla brunatnego. Osady mioce ńskie mog ą osi ąga ć mi ąŜ szo ść ponad 100 m (najpełniejszy profil osadów mioce ńskich odwiercono w Wolinie–Pękalinie). Na powierzchni terenu pojawiaj ą si ę jedynie w kilku wychodniach – w nieczynnej piaskowni i w zboczu doliny Kiszewy w Nowej Wsi L ęborskiej oraz w zboczu pradoliny Łeby na zachód od Czarnów- ka. Niemal cały obszar arkusza pokrywaj ą utwory czwartorz ędowe (fig. 2), osi ągaj ące w miejscach obni Ŝeń podło Ŝa czwartorz ędu, najcz ęś ciej o charakterze rynien subglacjalnych, mi ąŜ szo ść 180 m (profil w Białogardzie). Na omawianym terenie nie stwierdzono osadów plejstoce ńskich starszych od zlodowace ń środkowopolskich. Zostały one usuni ęte w wyniku egzaracji, w czasie młodszych zlodowace ń. W profilu czwartorz ędu wyst ępują trzy poziomy glin zwałowych. Dwa starsze reprezentuj ą zlodowacenia środkowopolskie (odry i warty). Najmłodszy poziom powstał w stadiale głównym zlodowace ń północnopolskich (wisły). Po- ziomy glin zwałowych rozdzielaj ą piaszczyszczysto-Ŝwirowe osady wodnolodowcowe, by ć mo Ŝe równie Ŝ rzeczne, oraz miejscami ilasto-mułkowe utwory zastoiskowe.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza L ębork na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Be- ra, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.), (2006)

Czwartorz ęd: Holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne, 2 –mułki, piaski i Ŝwiry morskie, 3 – piaski, Ŝwiry, ma- dy rzeczne oraz torfy i namuły, 4 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, 5 – piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych; Plejstocen: Zlodowacenie Północnopolskie: 6 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 7 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 8 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 9 – piaski i mułki kemów, 10 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 11 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; Trzeciorz ęd: Neogen: Miocen: 12 – iły, mułki, piaski, Ŝwi- ry z w ęglem brunatnym; ci ągi drobnych form rze źby: 13 – ozy, 14 – moreny czołowe, 15 – kemy; 16 – rzeki.

Osady zlodowace ń środkowopolskich osi ągaj ą maksymaln ą mi ąŜ szo ść do ponad 70 m. Profil osadów tego pi ętra rozpoczynaj ą piaski i mułki zastoiskowe o mi ąŜ szo ści kilkunastu metrów, przykryte piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi. Powy Ŝej wyst ępuje poziom gliny zwałowej, w wielu miejscach poło Ŝonej bezpo średnio na utworach trzeciorz ędowych. Mi ąŜ szo ść glin wynosi na ogół około 10 m, ale w obni Ŝeniach podło Ŝa mo Ŝe dochodzi ć do 50 m. Wymienione utwory s ą wi ązane ze zlodowaceniem odry. Stwierdzone w Białogardzie i Pobłociu piaski i Ŝwiry o mi ąŜ szo ści 40–45 m, maj ą prawdopodobnie genez ę rzeczn ą – mo- gły by ć akumulowane w czasie interglacjału lubelskiego. Profil osadów zaliczonych do zlodowacenia warty wygl ąda nast ępuj ąco: piaski, mułki i iły zastoiskowe (o mi ąŜ szo ści 15–

9 25 m) są przykryte piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi (o mi ąŜ szo ści około 35 m). Po- wy Ŝej spoczywa poziom glin zwałowych o mi ąŜ szo ści średnio ponad 20 m, a maksymalnie do około 60 m. W wielu miejscach poziomy glin odry i warty s ą nierozdzielone – i odsłaniaj ą si ę na powierzchni w zboczach pradoliny Łeby. Do interglacjału eemskiego zaliczono seri ę piaszczysto-Ŝwirow ą nawiercon ą w Janowi- cach (mi ąŜ szo ść około 55 m) i Białogardzie (mi ąŜ szo ść około 25 m). Najstarszymi osadami zlodowace ń północnopolskich s ą mułki i piaski zastoiskowe, osi ągaj ące maksymalnie około 50 m mi ąŜ szo ści. Na powierzchni terenu odsłaniaj ą si ę w środ- kowej cz ęś ci Wysoczyzny L ęborskiej (okolice śelazkowa). Powy Ŝej spoczywaj ą piaski wodnolodowcowe dolne, wykształcone jako piaski grubo- i średnioziarniste z domieszk ą Ŝwirów. Osi ągaj ą one bardzo znaczne mi ąŜ szo ści dochodz ące do ponad 60 m, zwłaszcza po południo- wej stronie Pradoliny Łeby, gdzie tworz ą wychodnie w zboczach pradoliny. Znaczny udział materiału Ŝwirowego w obr ębie tej serii wodnolodowcowej powoduje, Ŝe s ą one perspekty- wicznymi osadami dla udokumentowania nagromadze ń pospółek. Opisane osady przechodz ą obocznie w piaski, Ŝwiry i głazy lodowcowe, miejscami wodnomorenowe, o mi ąŜ szości do kilkunastu metrów, wyst ępuj ące w postaci soczewek lub poziomów o charakterze erozyjnym. Na wy Ŝej opisanych osadach wyst ępuje poziom glin zwałowych, odsłaniaj ących si ę na wi ęk- szej cz ęś ci powierzchni arkusza L ębork. Gliny osi ągaj ą mi ąŜ szo ść średnio od kilku do kilkunastu metrów, a wyj ątkowo w rejonie Białogardu – do 60 m. S ą to gliny w przewadze piaszczyste. Podczas deglacjacji obszaru w czasie zlodowacenia północnopolskiego, na terenie obj ę- tym zasi ęgiem arkusza akumulowane były: piaski i Ŝwiry akumulacji szczelinowej, ozów, moren czołowych i moren martwego lodu, mułki i piaski kemów i tarasów kemowych, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe rynnowe i pradolinne, iły warwowe tzw. „iły l ęborskie” oraz piaski wodnolodowcowe górne. Pagórki i wzgórza morenowe, ozów i form szczelinowych s ą zbu- dowane głównie z materiału piaszczysto-Ŝwirowego, z du Ŝym udziałem głazów. Mog ą stanowi ć niewielkie obszary perspektywiczne pospółek do celów lokalnych ze wzgl ędu na wyst ępowanie w postaci kieszeni i soczew, miejscami przeławiconych glinami zwałowymi. Mo- reny ci ągn ą si ę wzdłu Ŝ północnego zbocza Pradoliny Łeby i w cz ęś ci północno-zachodniej arkusza L ębork. Kemy i tarasy kemowe składaj ą si ę głównie mułków i piasków drobnych lokalnie przykrytych w cz ęś ci przypowierzchniowej osadami piaszczysto-Ŝwirowymi. W cz ę- ści środkowo-wschodniej odsłaniaj ą si ę iły i mułki pylaste nale Ŝą ce do tzw. zastoiska l ębor- skiego, utworzonego w czasie deglacjacji obszaru w czasie zlodowace ń północnopolskich. Mi ąŜszo ść iłów waha si ę od 5 do 15 m. Stanowi ą one wa Ŝny surowiec ceramiczny.

10 Po wycofaniu si ę l ądolodu do niecki Bałtyku, najprawdopodobniej na skutek przelewa- nia si ę wód z zastoiska gda ńskiego ku zachodowi, powstała pradolina Łeby, wypełniona nast ępnie 30–60 m mi ąŜ szo ści osadami piaszczysto-Ŝwirowymi. Po ustaniu sedymentacji wodnolodowcowej, pradolina była w holocenie miejscem akumulacji: piasków i mułków jeziornych, piasków i mad rzecznych, gytii oraz torfów. U podnó Ŝa stromych stoków gromadziły si ę osady deluwialne, a przy uj ściach bocznych dolin sypane były rozległe sto Ŝki napływowe, rozmywane i transportowane w gł ąb pradoliny.

IV. Zło Ŝa kopalin

W granicach obszaru arkusza Lębork aktualnie udokumentowanych jest dwana ście złó Ŝ kopalin pospolitych: jedno zło Ŝe soli kamiennej, siedem złó Ŝ kruszywa naturalnego, cztery zło Ŝa surowców ceramiki budowlanej (Gientka (red.), 2008). Ich charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą przedstawiono w tabeli 1. Dwa zło Ŝa zostały skre ślone z Bilansu zasobów kopalin, z powodu przeniesienia ich za- sobów do innego zło Ŝa lub wyczerpania ich zasobów. S ą to zło Ŝa iłów ceramiki budowlanej „Nowa Wieś L ęborska I” (Stepowicz, 1993; S ędłak, Gondek, 2008b) oraz piasków schudza- jących „L ębork (p.)” (S ędłak, Jurys, 1998, S ędłak, Gondek, 2008d).

1. Sól kamienna

W rejonie Białogardy znajduje si ę południowy fragment zło Ŝa soli kamiennej „Łeba” udokumentowanego w kategorii C 2 (Kornowska, 1980). Seri ę zło Ŝow ą stanowi ą sole wieku permskiego wyst ępuj ące na powierzchni 3 260 ha, z czego wi ększo ść znajduje w granicach sąsiedniego arkusza Łeba. Główne parametry geologiczno-górnicze zło Ŝa okre ślono na podstawie 20 wierce ń o gł ęboko ści od 775,2 do 895,0 m (wiercenia prowadzono do osiągni ęcia stropu osadów syluru, na których bezpo średnio le Ŝą utwory permskie) oraz uzupełniaj ących bada ń geofizycznych. Sole wyst ępuj ą na gł ęboko ści od 550,6 do 661,2 m, a ich grubo ść waha si ę od 59,4 do 147,1 m. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa bilansowego wynosi od 32,5 do 78,5 m ( średnio 42,9 m); a pozabilansowego od 3,0 do 29,8 m ( średnio 14,0 m). Warstwy pozabilansowe zło Ŝa zostały wyznaczone z uwagi na mał ą mi ąŜ szo ść kopaliny oraz na przerosty soli silnie zanieczyszczonych. Zasoby pozabilansowe zło Ŝa wynosz ą 706 171 tys. ton. Zło Ŝe jest suche. Stan znajomo- ści budowy geologicznej zło Ŝa „Łeba” klasyfikuje go do grupy I (zło Ŝe pokładowe, niezaburzone tektonicznie o równomiernej jako ści surowca). Parametry jako ściowe charakteryzuj ące kopalin ę przedstawiono w tabeli 2. Kopalina ma szerokie zastosowanie w przemy śli chemicz- nym i spo Ŝywczym.

11 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Nr Wiek Stan zago- Zastoso- Przyczyny Rodzaj geologiczne Kategoria Wydobycie Klasyfikacja zło Ŝa Nazwa kompleksu spodaro- 3 wanie konflikto- kopa- bilansowe rozpoznania (tys. t, tys. m *) złó Ŝ na zło Ŝa litologiczno- 3 wania zło Ŝa kopaliny wo ści liny (tys. t, tys. m *) mapie surowcowego zło Ŝa wg stanu na 31.12.2007 Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Łeba Na P 2 751 000 C2 N - Ch 2 A -

2 Lędziechowo g(gc) Q 0 C1 Z - Scb 4 A -

3 Nowa Wie ś L ęborska** i(ic) Q 7 447,4* C2 N - Scb 4 B W, Gl

5 Lębork i(ic) Q 1 897* B+C 1 G 76* Scb 4 B W, Gl

7 Chocielewko** p Q 947,2 C1 G 5 Skb 4 A -

8 Skórowo p Q 403 C1* Z - Skb 4 A - pŜ 183,3 9 Pogorzelice** Q C G - Skb 4 B W p 384,1 1 12 12

10 Łebie ń pŜ Q 135 C1 G - Skb 4 A - i(ic) 1 578* Scb 11 Nowa Wie ś L ęborska II* Q C N - 4 B Gl p 2 731,5 1 Scb, Skb

12 Lębork VIII* p Q 113,4 C1 G - Scb 4 A -

13 Pogorzelice III* pŜ Q 1096,2 C1 G - Skb 4 B W pŜ 4 803,23 14 Pogorzelice II* Q C N - Skb 4 B W p 4 383,24 1 Nowa Wie ś L ęborska I i(ic) Q ZWB* Scb

Lębork (p.) p Q ZWB* Scb Rubryka 2: * - zło Ŝe nie figuruje w „Bilansie...”, zasoby wg dokumentacji, ** - zło Ŝe figuruje w „Bilansie…”, zasoby wg dodatku do dokumentacji Rubryka 3: Na – sole kamienne, p – piaski, p Ŝ – piaski i piaski ze Ŝwirem, i(ic) – iły ceramiki budowlanej, g(gc) – gliny ceramiki budowlanej Rubryka 4: Q – czwartorz ęd, P – perm. * Rubryka 6: kategorie rozpoznania surowców udokumentowanych: kopalin stałych – B, C 1, C 2; zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C 1. Rubryka 7: zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB* – zło Ŝe skre ślone z Bilansu zasobów w 2008 roku. Rubryka 9: Kopaliny skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Scb – ceramiki budowlanej, Kopaliny chemiczne: Ch. Rubryka 10: 2 – zło Ŝa rzadkie w skali całego kraju, 4 – zło Ŝa powszechne. Rubryka 11: A – zło Ŝa małokonfliktowe, B – zło Ŝa konfliktowe. Rubryka 12: W – ochrona wód podziemnych, Gl – ochrona gleb.

Tabela 2 Parametry jako ściowe zło Ŝa soli kamiennej „Łeba”

zło Ŝe bilansowe zło Ŝe pozabilansowe 97,10 – 98,31 96,29 – 97,75 zawarto ść chlorku sodowego % śr. 97,85 śr. 97,47 0,09 – 0,36 0,23 – 0,68 zawarto ść wapnia % śr. 0,23 śr. 0,51 0,039 – 0,066 0,010 – 0,091 zawarto ść magnezu % śr. 0,046 śr. 0,027 0,49 – 1,15 0,98 – 1,60 zawarto ść siarczanów % śr. 0,81 śr. 1,42 zawarto ść Ŝelaza % 0 – 0,004 do 0,001 w przeliczeniu na Fe 2O3 zawarto ść substancji 0,38 – 0,84 0,03 – 0,95 % nierozpuszczalnych w wodzie śr. 0,64 śr. 0,24 2. Kopaliny okruchowe

Wi ększo ść ze złó Ŝ kopalin okruchowych udokumentowanych w granicach arkusza L ę- bork leŜy w strefach kraw ędziowych Pradoliny Łeby, gdzie odsłaniaj ą si ę wodnolodowcowe piaski i piaski ze Ŝwirem. S ą to zło Ŝa: „Chocielewko” (Helwak, 1997, Gurz ęda, 2007b), „Skó- rowo” (Helwak, 1984), „Pogorzelice” (Helwak, 1987, Gurz ęda, 2008a), „Pogorzelice III” (Gurz ęda, 2008c) oraz zło Ŝe „Pogorzelice II” (Gurz ęda, 2008b), które w wi ększo ści znajduje si ę na s ąsiednim arkuszu Czarna D ąbrówka. Jedynie zło Ŝe „Łebie ń” (Gurz ęda, 2007a) udokumentowano w obr ębie wodnolodowcowych osadów piaszczysto-Ŝwirowych na wysoczy ź- nie morenowej. W obr ębie zastoiska l ęborskiego, na północ od L ęborka, w dnie nieczynnego wyrobiska, udokumentowano na potrzeby cegielni firmy Wienerberger zło Ŝa piasków schudzaj ących „L ębork VIII” (S ędłak, Jurys, 2007). W zło Ŝu wyst ępuj ą niezawodnione piaski wodnolodowcowe, miejscami pod nadkładem nasypu ilasto-piaszczystego, który jest pozosta- ło ści ą po wyeksploatowanych iłach zastoiskowych. Wymienione zło Ŝa (oprócz „Pogorzelice II” i „L ębork VIII”) zostały zaliczone do II grupy zmienno ści z uwagi na zmienn ą mi ąŜ szo ść serii zło Ŝowej, zmienn ą zawarto ść frakcji <2 mm (punkt piaskowy) oraz niewielk ą powierzchni ę. Wszystkie zło Ŝa s ą suche, poza niewielkim fragmentem zło Ŝa Łebie ń, które na niewielkim obszarze jest zawodnione. W nadkła- dach tych złó Ŝ oprócz glin zwałowych, wyst ępuj ą piaski gliniaste oraz gleba. Podstawowe parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ i jako ściowe kopaliny przedstawiono w tabeli 3. Kopaliny okruchowe, udokumentowane na omawianym obszarze, znajduj ą zastosowanie w budownictwie m.in. do: produkcji mieszanki betonu cementowego, stabilizacji gruntu cementem, stabilizacji mechanicznej schudzania ilastej masy ceramicznej oraz w drogownic- twie, m.in. do: budowy nasypów, produkcji podsypek, mieszanek mineralno-bitumicznych, warstw ods ączaj ących, likwidacji ślisko ści drogowej.

13 Tabela 3 Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ kruszywa naturalnego oraz parametry jako ściowe kopaliny

Parametry jako ściowe kopaliny Powierzch Mi ąŜszo ść Grubo ść punkt pia- zawarto ść Nr nia zło Ŝa nadkładu Zawodnienie Zastosowanie wg do- skowy zanieczysz- Nazwa złoŜa N/Z * pyłów mine- zanieczysz- zło Ŝa od – do ( śr.) od – do ( śr.) zło Ŝa kumentacji (zaw. ziaren o czenia orga- 2 ralnych czenia obce [m ] [m] [m] ϕ do 2 mm) niczne [%] [%] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 4,6 – 14,2 0,4 – 0,5 cz ęś ciowo roboty drogowe i cele 62,6 – 77,9 0,7 – 1,8 barwa 3 7 213 0,05 b.d. Łebie ń śr. 10,8 śr. 0,4 zawodnione budowlane śr. 70,1 śr. 1,3 wzorcowa

2,0 – 20,0 0,0 – 1,0 57,0 – 99,5 0,3 – 7,8 barwa 7 55 187 0,04 suche budownictwo ogólne brak Chocielewko śr. 10,8 śr. 0,4 śr. 88,6 śr. 2,8 jasna

piaski niesklasyfikowa- 5,6 – 12,0 0,3 – 4,0 ne, piaski do 86,6 – 99,0 0,7 – 3,0 8 Skórowo 29 620 0,13 suche b.d. brak 14 14 śr. 8,7 śr. 1,26 zapraw śr. 94,4 śr. 1,7 budowlanych piaski niesklasyfikowa- 0,9 – 11,5 90,6 – 99,9 0,2 – 2,6 p 0,12 ne i do zapraw budow- śr. 4,99 0,2 – 2,0 lanych oraz kruszywo śr. 96,22 śr. 1,39 9 Pogorzelice 38 945 suche b.d. brak śr. 0,92 piaszczysto-Ŝwirowe do 0,4 – 9,6 32,1 – 75,9 0,8 – 2,9 pŜ 0,16 produkcji Ŝwirów jed- śr. 4,12 no- i wielofrakcyjnych śr. 56,15 śr. 1,72 3,9 – 14,7 0,0 – 3,0 budownictwo ogólne i 37,6 – 99,9 0,2 – 2,6 jaśni ejsza od 10 56 885 0,1 suche brak Pogorzelice III śr. 10,1 śr. 1,3 drogownictwo śr. 79,90 śr. 1,5 wzorca 4,0 – 16,5 82,3 – 99,9 1,3 – 8,6 p śr. 10,6 0,2 – 4,8 budownictwo ogólne i śr. 93,4 śr. 3,4 jaśniejsza od 11 Pogorzelice II 433 200 0,2 suche brak 3,0 – 17,0 śr. 1,9 drogownictwo 38,0 – 78,2 2,2 – 4,6 wzorca pŜ śr. 9,3 śr. 65,3 śr. 3,3 5,5 – 6,5 0,5 – 1,5 0,08- 93,2 – 97,6 2,4 – 6,8 12 15 242 p suche schudzanie iłów b.d. b.d. Lębork VIII śr. 6,0 śr. 1,0 0,25 śr. 96,0 śr. 4,0

3. Kopaliny ceramiki budowlanej

We wschodniej cz ęś ci arkusza, w obr ębie tzw. „zastoiska l ęborskiego”, udokumentowano trzy zło Ŝa iłów zastoiskowych, jako surowca ilastego do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej: „Nowa Wie ś L ęborska” (Galata, 1975, S ędłak, Gondek, 2008a), „Nowa Wie ś Lęborska II” (S ędłak, Gondek, 2008c) oraz „L ębork” (Zembrzycka, 1982, R ączaszek, 1987).

Na północny zachód od miasta L ębork udokumentowano w kat. C 2 zło Ŝe „Nowa Wie ś Lęborska”. Seria ilasta składa si ę z niezaburzonej tektonicznie warstwy kopaliny, zalegaj ącej na utworach piaszczystych, reprezentowanych przez piaski drobno- i średnioziarniste. Główne parametry geologiczno-górnicze zło Ŝa okre ślono na podstawie 60 wierce ń o średniej gł ęboko- ści około 9,6m. Pod wzgl ędem litologicznym wydzielono dwa odr ębne kompleksy ilaste – górny (iły mułkowate, Ŝółto-szare i br ązowe o mi ąŜ szo ści od 0,9 do 4,3) oraz dolny (iły muł- kowate, szaro- i siwopopielate o mi ąŜszo ści od 1,7 do 10,2 m). Górny kompleks wykazuje znacznie wy Ŝsze zamarglenie ni Ŝ dolny (odpowiednio 0,13 % i 0,02 %), przy czym główne parametry technologiczne obydwu kompleksów posiadają zbli Ŝone warto ści. Udokumento- wane zło Ŝe zaliczy ć mo Ŝna do II grupy złó Ŝ ze wzgl ędu na zmienn ą mi ąŜ szo ść utworów ilastych oraz zamarglenie iłów obni Ŝaj ące jako ść surowca. Zło Ŝe jest niezawodnione. Surowiec pozyskany z tego zło Ŝa nie wymaga schudzania i przydatny jest do produkcji wyrobów grubo-i cienko ściennych (oprócz dachowych oraz) dr ąŜ onych. W środkowej cz ęś ci zło Ŝa „Nowa Wie ś L ęborska” udokumentowano zło Ŝe „Nowa Wie ś Lęborska II” (S ędłak, Gondek, 2008c). Kopalina główn ą s ą mułki i iły warwowe przykryte nadkładem gleby i mułków ilastych, o średniej grubo ści 1,3 m. W sp ągu serii ilastej wyst ępu- ją głównie piaski drobnoziarniste o mi ąŜ szo ści od 1,0 m do 15,0 m, które udokumentowano jako kopalinę towarzysz ącą. Zło Ŝe to zostało udokumentowane w 3 polach: A, B i C, oddzielonych od siebie droga- mi gruntowymi. Kopaliny główna i towarzysz ąca wyst ępuj ą we wszystkich polach. Zasoby bilansowe dla iłów i mułków wynosz ą ł ącznie dla wszystkich pól 1 578 tys. m 3, a dla piasków - 2 731,5 tys. ton. Zasoby te zostały w cz ęści przeniesione z wcze śniej udokumentowanych na tym terenie złó Ŝ - do wszystkich pól wł ączono cz ęść zasobów ilastych zło Ŝa „Nowa Wie ś Lęborska”, dla którego sporz ądzono dodatek do dokumentacji aktualizuj ący parametry jako- ściowe kopaliny i zasoby zło Ŝa. Dodatkowo, do pola B, przeniesiono w cało ści zasoby wybi- lansowanego w 2008 roku zło Ŝa „Nowa Wie ś L ęborska I”(Stepowicz, 1993, S ędłak, Gondek, 2008b). Zło Ŝe jest suche i klasyfikuje si ę do grupy I (zło Ŝe pokładowe, niezaburzone tektonicznie, o równomiernej jako ści surowca).

15 Iły i mułki ze zło Ŝa „Nowa Wie ś L ęborska II” mog ą by ć wykorzystywane do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej zarówno pełnych jak i dr ąŜ onych. Natomiast kruszywo piaszczyste mo Ŝe by ć stosowane do schudzania masy technologicznej, oraz wykorzystane w budownictwie: na nasypy drogowe, do stabilizacji gruntu i pod nawierzchni ę z płyt i kostek betonowych. Na południe od wy Ŝej wymienionych złó Ŝ, na pograniczu miasta L ębork i gminy Nowa Wie ś L ęborska, udokumentowano zło Ŝe iłów i mułków zastoiskowych „L ębork” o średniej mi ąŜ szo ści 7,3 m (kat. C1) i 9,0 m (kat. B). Seria zło Ŝowa zalega bezpo średnio pod gleb ą, lokalnie pod glin ą zwałową, torfami oraz piaskami drobno- i średnioziarnistymi, które s ą przydatne jako materiał schudzaj ący. Do schudzania iłów nie mo Ŝna jednak wykorzysta ć osa- dów piaszczystych pod ścielaj ących zło Ŝe z uwagi na ich du Ŝe zamarglenie. Warunki hydro- graficzne zło Ŝa s ą korzystne – woda o swobodnym zwierciadle wyst ępuje jedynie w serii nadkładowej. Stan znajomo ści budowy geologicznej zło Ŝa „L ębork” klasyfikuje go do grupy II (zło Ŝe pokładowe, niezaburzone tektonicznie, ale o nierównomiernej jako ści surowca). W porównaniu z trzema wy Ŝej opisanymi zło Ŝami iłów bez znaczenia gospodarczego jest złoŜe glin ceramiki budowlanej „L ędziechowo” (Wójtkiewicz, 1962, Wawrzyków, Pelc, 1973), le Ŝą ce w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Udokumentowane w nim mułki brunatne i gliny piaszczyste wyst ępuj ą gniazdowo i samodzielnie nie nadaj ą si ę do eksploatacji. Według dokumentacji z kopaliny tej produkowa ć moŜna jedynie cegł ę pełn ą klasy 75 i 100. Parametry geologiczno-górnicze oraz jako ściowe kopaliny i wyrobów gotowych złó Ŝ surowców ilastych ceramiki budowlanej zostały przedstawione w tabeli 4. Wszystkie zło Ŝa poddano klasyfikacji sozologicznej ze wzgl ędu na ich ochron ę oraz ochron ę środowiska. Zło Ŝe soli kamiennej „Łeba” zaliczono do klasy 2, ze wzgl ędu na fakt, i Ŝ jest on jednym z 19 złó Ŝ tej kopaliny udokumentowanych na terenie Polski. Pozostałe zło Ŝa, zarówno kopalin okruchowych jak te Ŝ ceramiki budowlanej, zaliczono do powszechnie wyst ępuj ących na terenie całego kraju (klasa 4). Klasyfikacja złó Ŝ z punktu widzenia ochrony środowiska została uzgodniona z Geolo- giem Wojewódzkim w Słupsku. Zło Ŝa „Nowa Wie ś L ęborska”, „L ębork”, Pogorzelice”, „Po- gorzelice II”, „Pogorzelice III” oraz „Nowa Wie ś L ęborska II” uznano za konfliktowe. Dwa pierwsze zło Ŝą poło Ŝone s ą cz ęś ciowo na granicach udokumentowanego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 107 „Pradolina rzeki Łeby”. Ponadto na ich obszarach wyst ępuj ą gleby chronione, które pokrywaj ą tak Ŝe teren zło Ŝa „Nowa Wie ś L ęborska II”. Zło Ŝa „Pogorzelice”, „Pogorzelice II” oraz „Pogorzelice III” poło Ŝone s ą w granicach Obszaru Najwy Ŝszej Ochro- ny GZWP 107 „Pradolina rzeki Łeby”. Pozostałe zło Ŝa uznano za małokonfliktowe.

16 Tabela 4 Główne parametry geologiczno-górnicze oraz jako ściowe kopaliny i wyrobów gotowych złó Ŝ surowców ilastych ceramiki budowlanej

Nazwa zło Ŝa Nowa Wie ś L ęborska II Parametry Nowa Wie ś Lębork Lędziechowo kopalina główna kopalina towarzysz ąca Lęborska pole A pole B pole C pole A pole B pole C kat. B kat. C 1 272 655 229 450 522 000 Powierzchnia zło Ŝa m2 65 132 1 210 450 97 290 68 170 107 195 97 290 68 170 63 990 0,7 - 3,8 2,4 - 11,6 1,0 – 15,0 1,5 – 12,0 2,0 – 13,5 3,0 – 12,5 Mi ąŜ szo ść zło Ŝa m śr. 2,2 śr. 6,55 śr. 5,03 śr. 5,94 śr. 9,0 śr. 7,3 0,2 - 1,2 0,2 - 4,4 0,1 – 3,2 0,0 - 7,0 0,2 – 3,5 Grubo ść nadkładu m śr. 0,4 śr. 0,85 śr. 1,3 śr. 1,0 śr. 1,2 Stosunek grubo ści nadkładu 0,01 – 3 0,22 0,17 0,15 0,27 do mi ąŜ szo ści zło Ŝa (N/Z) śr. 0,1 Zawarto ść margla w punkt piaskowy [%]:

17 17 0,000 - 0,400 0,0 - 0,41 0,00 - 0,10 ziarnach powyŜej 0,5 % * 75,1 – 99,9, śr. 96,1 śr. 0,024 śr. 0,04 śr. 0,06 mm pyły mineralne [%]: Woda zarobowa 23,1 - 38,6 24,6 - 33,2 1,4 – 4,7, śr. 2,46 24,6 - 39,2 % 18,6 - 31,6 wzgl ędna śr. 30,1 śr. 29,1 zanieczyszczenia obce [%]: śr. 33,0 kopalina 0,0 Skurczliwo ść wysy- 6,8 - 10,8 5,0 – 9,0 6,6 - 12,0 % 3,6 - 7,4 zanieczyszczenia organiczne: chania śr. 8,3 śr. 7,6 barwa wzorcowa śr. 8,2 Nasi ąkliwo ść w wyro- 12,56 - 23,72 14,6 - 22,0 12,5 -23,1 % 11,8 - 13,3 * bach śr. 19,04 śr. 18,2 śr. 19,6 Wytrzymało ść na ści- 8,8 – 28,0 14,2 – 34,0 11,1 - 19,2 MPa 10,6 - 30,2 * skanie śr. 18,7 śr. 25,9 śr. 14,1 tworzywo

ceramiczne ceramiczne Optymalna temperatu- (oC) 950 950 900 * 950 - 980 ra wypalania do produkcji wy- robów grubo- do produkcji ceramicz- do schudzania masy technologicz- do produkcji wyrobów grubo- do produkcji i cienko ściennych nych materiałów bu- nej, na nasypy drogowe, do stabili- Zastosowanie wg dokumentacji i cienko ściennych (oprócz dacho- cegły pełnej (oprócz dacho- dowlanych, zarówno zacji gruntu i pod nawierzchni ę z wych) oraz dr ąŜonych wych) oraz dr ąŜ o- pełnych jak i dr ąŜ onych płyt i kostek betonowych nych * - nie badano

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

W granicach arkusza L ębork obecnie eksploatowane jest sze ść złóŜ: pi ęć kopalin okruchowych: „Łebie ń”, „Chocielewko”, L ębork VIII”, „Pogorzelice” i „Pogorzelice III” oraz jedno iłów ceramiki budowlanej „Lębork”. Zło Ŝe kruszywa „Łebie ń” jest zagospodarowane i eksploatowane od drugiej połowy 2007 r. Obecnym wła ścicielem jest firma „JUBET”, reprezentowana przez Mariusza Jurgo- wiaka, eksploatuj ąca zło Ŝe zgodnie z 20-letni ą koncesj ą, wa Ŝną do 2016 roku. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 7 458 m 2 i teren górniczy o powierzchni 7 857 m 2. Zło Ŝe jest eksploatowane metod ą odkrywkow ą, systemem wgł ębnym, dwoma pi ętrami wydobywczymi za pomoc ą koparki przedsi ębiernej. Wydobywane kruszywo w cz ęś ci jest transportowane poza granice zło Ŝa, a w cz ęś ci przerabiane na miejscu w mobilnym przesiewaczu. Planuje si ę wydobycie kruszywa w ilo ści do 20 tys. m 3 w skali roku. UŜytkownikiem zło Ŝa „Chocielewko” jest Zakład Produkcyjno-Usługowy „Ja ś” Jan Sobczak z L ęborka, eksploatuj ący zło Ŝe od 2003 roku, zgodnie z wydan ą koncesj ą wa Ŝną do ko ńca 2009 roku. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 10 878 m 2 i teren górniczy o powierzchni 12 943 m 2. Zło Ŝe jest eksploatowane metod ą odkrywkow ą, systemem stokowo-wgł ębnym, miejscami jednym lub dwoma pi ętrami wydobywczymi. Kopalina urabiana jest przy pomocy koparki, a wydobywany piasek transportowany jest poza granice zło- Ŝa. W wyniku prowadzonej eksploatacji powstało wyrobisko o wymiarach 200x150 m i gł ęboko ści 20 m.. Odpady eksploatacyjne (nadkład) s ą składowane przy zachodniej granicy zło Ŝa. Eksploatacja kopalin okruchowych z rejonu Pogorzelic prowadzona jest od lat 60. ubie- głego wieku przez kolejne firmy pa ństwowe i prywatne. W 1999 r. u Ŝytkownikiem zło Ŝa „Pogorzelice” został Jan Zakolski z L ęborka, który w 2002 r. rozpocz ął eksploatacj ę na podstawie udzielonej mu 20-letniej koncesji. W 2008 roku koncesja ta została przeniesiona na rzecz firmy „Wakoz” sp. z o.o. z siedzib ą w Luzinie, która obecnie prowadzi eksploatacj ę zło Ŝa. Koncesja na eksploatacj ę kruszywa jest wa Ŝna do 31.12.2022 roku i obejmuje swym zasi ęgiem teren obecnego zło Ŝa „Pogorzelice III” (zło Ŝe to powstało na skutek odł ączenia od zło Ŝa „Pogorzelice” cz ęś ci zasobów i udokumentowania ich jako nowe zło Ŝe „Pogorzelice III” o zasi ęgu zgodnym z granicami własno ści działki ewidencyjnej nale Ŝą cej do uŜytkownika – firmy Wakoz). Ustanowiony obszar górniczy ma powierzchni ę 32 438 m2, a teren górniczy – 57 241 m2. Obecnie wydobycie kopaliny odbywa si ę w wyrobisku o wymiarach 150×170 m, jednym pi ętrem wydobywczym o wysoko ści ściany nieprzekraczaj ącej 10 m.

18 Kopalina urabiana jest przy pomocy sprz ętu mechanicznego. Nadkład składowany jest na obrze Ŝach kopalni, a nast ępnie przemieszczany do nieczynnego wyrobiska. Na północ i wschód od granic zło Ŝa „Pogorzelice III” znajduj ą si ę tereny starych wyrobisk, z których jedno ma wymiary 80x80 m, a pozostałe s ą samoistnie zrekultywowane samosiejkami sosny i brzozy. Teren poło Ŝony na północ od L ęborka od lat jest miejscem wydobycia „iłów l ębor- skich”. Od pocz ątku lat 50. XX w. dokumentowano tu kolejne złoŜa, których granice zmie- niały si ę wraz z przesuwaniem si ę frontu eksploatacji. Wydobycie na zło Ŝu „L ębork” prowadzone jest od 1995 r. przez firm ę „Wienerberger Cegielnie L ębork” sp. z o.o. na podstawie koncesji wa Ŝnej do 2025 roku. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar i teren górniczy, ka Ŝdy o powierzchni 680 399 m2. Wydobycie kopaliny prowadzone jest systemem stokowym, jednym pi ętrem eksploatacyjnym do sp ągu zło Ŝa, przy pomocy koparki wieloczerpakowej. Urobek spychany jest, przy pomocy sprz ętu mechanicznego, do podnóŜa łagodnie nachylonego stoku – „ ściany eksploatacyjnej”, o długo ści ponad 300 m, gdzie jest ładowany na samochody i wywo Ŝony do cegielni, poło Ŝonej w pobli Ŝu granic zło Ŝa. We wschodniej cz ęś ci zło Ŝa (poza obszarem arkusza) znajduje si ę nieczynne wyrobisko o średnicy 150 m i gł ęboko ści 10 m. Z wydobytych iłów, po schudzeniu piaskiem, produkowane s ą wyroby ceramiki budowlanej. Firma Wienerberger, u Ŝytkownik całego kompleksu iłów l ęborskich, eksploatuje rów- nie Ŝ zło Ŝe piasków schudzaj ących „L ębork VIII” Po wyczerpaniu zasobów zło Ŝa „L ę- bork (p.)” i wyga śni ęciu z ko ńcem 2006 r. koncesji na eksploatacj ę tego zło Ŝa, uŜytkownik udokumentował w pobli Ŝu zło Ŝe „L ębork VIII”. Kolejn ą koncesj ę udzielono na okres 20 lat tj. do ko ńca 2017 roku. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar górniczy i teren górniczy o powierzchni 19 255,55 m 2. Wydobywane tam piaski wykorzystywane s ą w Cegielni L ębork do schudzania iłów. Z Bilansu, oprócz zło Ŝa „L ębork (p.), zostało skre ślone równie Ŝ zło Ŝe „Nowa Wie ś L ę- borska I”, które eksploatowano do końca 2002 r. na potrzeby cegielni w L ędziechowie. Udzielona koncesja wygasła 31.12.2002 r., z dniem tym wa Ŝno ść straciła te Ŝ decyzja ustana- wiaj ąca obszar i teren górniczy. Po eksploatacji pozostały dwa okr ągłe, suche wyrobiska wgł ębne o średnicach około 100 m i gł ęboko ści 10 m. Zło Ŝe nie zostało całkowicie wyczer- pane. Pozostałe w nim zasoby zostały wł ączone do zasobów udokumentowanego w tym miejscu zło Ŝa „Nowa Wie ś L ęborska II” (S ędłak, Gondek, 2008c), którego u Ŝytkownik (firma Wienerberger) stara si ę o udzielenie koncesji na wydobycie. Cegielnia w L ędziechowie zosta- ła zamkni ęta.

19 W latach minionych, w Pradolinie Łeby, głównie w rejonie Wolinii eksploatowane były torfy. Wiele z nieu Ŝytków pokopalnianych zastało obj ętych ochron ą jako u Ŝytki ekologiczne. W czasie zwiadu terenowego na obszarze arkusza L ębork zlokalizowano a Ŝ 19 punktów wyst ępowania kopalin. Wydobycie piasków i piasków ze Ŝwirem prowadzone jest przez miej- scow ą ludno ść na potrzeby własne w budownictwie indywidualnym i na napraw ę dróg. Dla 10 punktów eksploatacji kopaliny sporz ądzono szczegółowe karty informacyjne.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na terenie arkusza L ębork przeprowadzono szereg prac rozpoznawczych, które doty- czyły głównie poszukiwa ń surowców ilastych, kruszywa naturalnego grubego i torfów. Na podstawie opracowa ń archiwalnych oraz analizy budowy geologicznej i obserwacji tereno- wych wyznaczono jeden obszar prognostyczny dla udokumentowania glin, cztery obszary prognostyczne torfów, pi ęć obszarów perspektywicznych dla udokumentowania kopalin okruchowych piaszczystych oraz dwa obszary perspektywiczne dla torfów, a tak Ŝe obszary, gdzie wyniki bada ń okazały si ę negatywne. Obszar prognostyczny (nr I) wyst ępowania glin do produkcji glinoporytu, o powierzchni 34,25 ha, wytypowano na północny-wschód od miejscowo ści Dargoleza. Na podstawie przeprowadzonych w tym rejonie bada ń (J ędrzejewski, 1971), stwierdzono wyst ępowanie bilansowej serii glin Ŝółto-br ązowych, o mi ąŜ szo ści od 3,2 do 4,8 ( średnio 4,2 m), zalegaj ącej pod 20-centymetrowym nadkładem gleby. Szacunkowe zasoby kopaliny wynosz ą 1 438 tys. m3. Podstawowe parametry jako ściowe kopaliny przedstawiono w tabeli 5. Torfowiska na omawianym obszarze zajmuj ą znaczne powierzchnie w pradolinie Łeby. Wyst ępuj ą równie Ŝ w pasie mi ędzy miejscowościami Białogarda–Łebie ń–Garczegorze, a tak- Ŝe w okolicach Redkowic i Nieckowa. S ą to torfowiska niskie, przej ściowe i wysokie (rejon Garczegorza) lub mieszanotypowe, o średniej mi ąŜ szo ści od 1,55 do 4,9 m. Analiza dokumentacji złó Ŝ torfów, przeprowadzona zgodnie z kryteriami bilansowo ści i przy uwzgl ędnie- niu wymogów ochrony środowiska, doprowadziła do stwierdzenia, Ŝe jedynie 4 torfowiska połoŜone w rejonach Łebienia, Garczegorza i Nieckowa spełniaj ą wymagania potencjalnej bazy zasobowej (Ostrzy Ŝek, Dembek i in., 1996). Obszary te wyznaczono jako prognostyczne dla torfu, a ich parametry jako ściowe zestawiono w tabeli 5. Lokalizacja i granice tych obsza- rów zostały zweryfikowane na podstawie wydziele ń na Szczegółowej mapie geologicznej Polski arkusz L ębork (Morawski, 1988, 1990). Pozostałe torfowiska, których jest zdecydowa- na wi ększo ść , znajduj ą si ę: na terenach cennych przyrodniczo (w tym u Ŝytki ekologiczne),

20 w sąsiedztwie rzek i na obszarach źródliskowych oraz w lasach. Wiele torfowisk zmeliorowa- no, tworz ąc z nich cenne tereny rolnicze. Tabela 5 Wykaz obszarów prognostycznych Wiek Grubo ść kom- Nr Po- Ro- Średnia kompleksu Zasoby pleksu Zastoso- obsza- wierz- dzaj Parametry grubo ść litologiczno- w kat. litolo- wanie ru na chnia kopa- jako ściowe nadkładu surowcowe- D giczno- 1 kopaliny mapie (ha) liny (m) go od – do (tys. m 3) surow- średnia (m) cowego 1 2 3 4 5 6 7 8 9 popielno ść (%) 7,00 I 1,0 t Q 0,0 2,14 21 I rozkład (%) 30 popielno ść (%) 14,70 II 22,0 t Q 0,0 1,59 315 I rozkład (%) 35 popielno ść (%) 7,00 III 12,0 t Q 0,0 2,64 292 I rozkład (%) 30 frakcja ilasta (%): 9,0 – 17,1 frakcja pyłowa (%): 10,0-38,6 frakcja Ŝwirowa (%): < 2,0 3,2 – 4,8 IV 34,2* g(gr) Q zaw. SiO (%): śr. 82,45 0,2 1 438 Scb 2 śr. 4,2 zaw. Fe 2O3 (%): śr. 2,99 zaw. Al 2O3(%): śr. 7,54 zaw. margla (%): śr. 0,7 popielno ść (%) 8,30 V 3,3 t Q 0,0 2,45 80 I rozkład (%) 30 Rubryka 2: * – powierzchnia wg „Sprawozdania…”(J ędrzejewski, 1971). Wg materiałów graficznych zamieszczonych w sprawozdaniu powierzchnia zło Ŝa wynosi ok. 57 ha i w takiej wielko ści naniesio- no go na map ę; Rubryka 3: g(gr) – gliny o ró Ŝnym zastosowaniu (do produkcji glinoporytu), t – torfy, Rubryka 4: Q – czwartorz ęd; Rubryka 9: Scb – surowce ceramiki budowlanej, I – inne (rolnicze)

Obszary perspektywiczne wyst ępowania kruszywa naturalnego piaszczystego wyznaczono m. in. w strefach zboczowych pradoliny Łeby, gdzie odsłaniaj ą si ę wodnolodowcowe piaski i piaski ze Ŝwirem, miejscami przykryte glin ą zwałow ą. W rejonie miejscowo ści: Wo- linia, Podole Wielkie i Czerwieniec, w kilku odwierconych sondach penetracyjnych za kru- szywem naturalnym grubym, stwierdzono, pod cienk ą warstw ą gleby, piaski drobno- i śred- nioziarniste z pojedynczymi ziarnami Ŝwiru (Nadolska, Szapli ński, 1975). Gł ęboko ść sond w Wolinii wynosiła 4,2 m, a w Podolu Wielkim i Czerwie ńcu 10 m. Serii piasków nigdzie nie przewiercono. Kolejn ą perspektyw ę piasków wyznaczono równie Ŝ w bezpo średnim s ąsiedztwie doliny Łeby, w rejonie miejscowo ści Chocielewko, gdzie w skłonie wysoczyzny morenowej w wyst ępuj ą wodnolodowcowe piaski. W rejonie tym zostało udokumentowane w kategorii C 1

21 zło Ŝe piasków „Chocielewko”. Na podstawie dokumentacji geologicznej tego zło Ŝa, mapy geologicznej (Morawski, 1988, 1990) oraz zlokalizowanego podczas wizji terenowej punktu wyst ąpienia kopaliny (karta informacyjna nr 8), zdecydowano si ę poszerzy ć obszar perspektywiczny wyst ępowania piasków o teren le Ŝą cy na zachód i północ od granic zło Ŝa. Mi ąŜ- szo ść serii okruchowej w tym rejonie wynosi od 2 do 20 m, przy średniej grubo ści nadkładu wynosz ącej 0,4 m. Punkt piaskowy oszacowany w granicach zło Ŝa „Chocielewko” wynosi od 57,0 do 99,5 %. Perspektyw ę piasków wyznaczono tak Ŝe na północny-zachód od miejscowo ści Garcze- gorze, gdzie na obszarze wysoczyzny morenowej prowadzono prace poszukiwawcze za kru- szywem grubym (Jurys, 1991). W dwóch z dwudziestu odwierconych do gł ęboko ści 15 m sond stwierdzono wyst ępowanie piasków drobnoziarnistych pod nadkładem glebowo- gliniastym. Mi ąŜ szo ść serii piaszczystej na wytypowanym obszarze mie ści si ę w przedziale od 9,7 do 11,5 m. Obszary perspektywiczne wyst ępowania piasków ze Ŝwirem wytypowano w rejonie miejscowo ści G ęś i Łebie ń. W rejonie miejscowo ści Ga ć wyst ępuj ą wodnolodowcowe piaski i piaski ze Ŝwirem (Morawski, 1988, 1990), które s ą pozyskiwane przez okolicznych mieszka ńców na własne potrzeby. W zlokalizowanej podczas wizji terenowej Ŝwirowni (punkt wyst ąpienia kopaliny nr 2) stwierdzono seri ę okruchow ą o mi ąŜ szo ści śr. 8 m wyst ępuj ącą pod nadkładem gleby o grubo ści od 0,3 do 0,5 m. W rejonie miejscowo ści Łebie ń wyst ępuje seria piaszczysto-Ŝwirowa utworów wodnolodowcowych. Mi ąŜ szo ść serii okruchowej, okre ślona na podstawie sond zlokalizowanych w granicach wydzielenia zło Ŝa „Łebie ń” i punktów wyst ępowania kopaliny wynosi od 4,6 do 14,2 m. W nadkładzie o średniej grubo ści 0,4 m wyst ępuje gleba. Parametry jako ściowe kruszywa s ą nast ępuj ące: punkt piaskowy wynosi od 62,6 do 77,9%, zawartość pyłów mineralnych wynosi od 0,7 do 1,8% (Grz ęda, 2007a). Wszystkie wyrobiska wyst ępuj ące w granicach wyznaczonej perspektywy s ą suche. W granicach arkusza L ębork wyznaczono dwa obszary perspektywiczne wyst ępowania torfów w rejonie Białogardy i Obliwic (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). W Białogardzie, na powierzchni ok. 33 ha wskazano torfowisko olesowo-mechowskie o mi ąŜ szo ści od 2,8 do 4,7 m, popielno ści 8,1% oraz rozkładzie 35%. Szacunkowe zasoby wynosz ą tu 950 ty ś. m 3. Perspek- tywa ta kontynuuje si ę na s ąsiednim arkuszu Łeba. Natomiast w rejonie Obliwic, na powierzchni ok. 25 ha, stwierdzono wyst ępowanie torfu typu olesowego o maksymalnej mi ąŜ- szo ści wynosz ącej 3,75 m. Popielno ść tych torfów wynosi 16,21%, a rozkład 40%.

22 Obszary ten spełniaj ą kryteria bilansowo ści dla torfów, jednak Ŝe nie wchodz ą do potencjalnej bazy zasobowej ze wzgl ędu na kryterium rolniczo-gospodarcze. Poło Ŝenie i zasi ęg perspektywy torfów zweryfikowano na podstawie wydziele ń na Szczegółowej mapie geologicznej Polski arkusz L ębork ((Morawski, 1988, 1990). Dotychczasowe prace poszukiwawcze za zło Ŝami kruszywa naturalnego na obszarze arkusza L ębork ukierunkowane były na poszukiwanie kruszywa grubego o charakterze pospółki i wszystkie zako ńczyły si ę z wynikiem negatywnym. Przeprowadzono je m.in. w rejonach: Nowa Wie ś L ęborska (Moczulska, J ędrzejewska, 1985), Janowice – Pogorszewo – Czarnów- ko – Chocielewko – Nieb ędzino (Mikołajczyk, 1974), Pobłocie, Wolinia, Podole Wielkie (Nadolska, Szapli ński, 1975), Skórowo (Syrnik, Karwacki, 1969, Nadolska, Szapli ński, 1975), Skarszewo-Wrze ście i Garczegorze (Jurys, 1991). W odwierconych otworach stwier- dzano: piaski gliniaste i pylaste, gliny oraz piaski o ró Ŝnej ziarnistości, miejscami z cienkimi przewarstwieniami osadów piaszczysto-Ŝwirowych. Badania prowadzone były w sąsiedztwie znanych wyst ąpie ń Ŝwiru. W Ŝwirowniach w Janowicach, Garczegorzu i Nowej Wsi L ębor- skiej eksploatowane były jednak osady niewielkich form szczelinowych akumulacji lodow- cowej (Morawski, 1988, 1990). Perspektywiczne dla wyst ąpie ń kruszywa grubego s ą jedynie tereny w rejonie miejscowo ści Łebie ń i G ęś .

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Według podziału hydrograficznego (Czarnecka, 1980) cały obszar arkusza L ębork po- ło Ŝony jest w obr ębie zlewni rzeki Łeby. Rzeka ta przecina powierzchni ę arkusza południko- wo w centralnej jego cz ęś ci oraz równole Ŝnikowo – w cz ęś ci północno-zachodniej i połu- dniowo-wschodniej. Łeb ę zasilaj ą jej prawobrze Ŝne dopływy – Kiszewska Struga z Reknic ą (w rejonie L ęborka) i Struga Białogardzka (w rejonie Białogardy). Z Pojezierza Kaszubskiego spływaj ą dwa wi ększe lewobrze Ŝne dopływy Łeby – Sitnica i Pogorzelica (Pogorzeliczanka). Ponadto z okolicznych wysoczyzn spływaj ą liczne strumienie. W zboczach pradoliny, głów- nie na zachodzie w stoku Wysoczyzny Damnickiej, stwierdzono wypływy wód podziemnych (podmokłości i źródła). Rzeka Łeba i uj ściowe odcinki jej dopływów obj ęte s ą monitoringiem. Wojewódzki In- spektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku w roku 2005 i 2007 przeprowadził badania jakości wód zlewni rzeki Łeby w kilkunastu punktach pomiarowo-kontrolnych (6 punktów w obr ębie arkusza). Badania przeprowadzone w 2007 roku w punkcie kontrolnym na Łebie w Ceceno-

23 wie (25,5 km biegu rzeki) wskazały na niezadowalającą jako ść wód rzeki Łeby (IV klasa wg Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 2004 r.). Zawarto ść biogenów, rozpuszczonych substancji nieorganicznych, metali, zawiesiny ogólnej oraz natlenienie wody świadczyły o co najmniej dobrej jako ści wód rzeki, natomiast niezadowalający poziom osi ągały okresowo st ęŜ enia substancji organicznych i azotu organicznego. Znacz ącymi punktowymi ogniskami zanieczyszcze ń rzeki Łeby s ą ścieki pochodz ące z oczyszczalni mieszkaniowych w Łebieniu i Zdrzewnie oraz z oczyszczalni wiejskich w Nieb ędzinie i Janowicach (Raport..., 2008). Jako ść wód dopływów Łeby tak Ŝe kształtowała si ę niezadowalaj ąco – badania wód powierzchniowych wykonane w 2007 roku na Pogorzelicy w Pogorzelicach, Rzechcince w Karpnie i Białogardzkiej Strugi w Białogardzie wykazały, Ŝe na obszarze arkusza L ębork rzeki te prowadz ą wody IV klasy czysto ści. O jako ści wód tych cieków przes ądzał najcz ęś ciej wysoki poziom materii organicznej oraz wysokie st ęŜ enie azotu ogólnego Kjeldahla, rt ęci i zawiesiny ogólnej. Badane cieki cechował te Ŝ niezadowalaj ący lub zły stan sanitarny (IV lub V klasa). Nale Ŝy zauwa Ŝyć, i Ŝ w ostatnich latach stan czysto ści wód rzeki Łeby i jej dopły- wów płyn ących przez obszar arkusza L ębork uległ pogorszeniu. Badania wykonane w wy Ŝej wymienionych punktach w 2005 r. stwierdzały w nich III klas ę czysto ści. (Raport..., 2006) W 2005 roku zbadano stan czysto ści Łeby w punkcie kontrolnym w Chocielewku, gdzie stwierdzono zadowalaj ący stan czysto ści wód (III klasa), przy czym wi ększo ść normowanych parametrów odpowiadała bardzo dobrej lub dobrej jako ści wód. O klasyfikacji wód zdecydo- wał niezadowalaj ący poziom bakterii grupy coli (Raport..., 2006). Podobnie oceniono czysto ść wód w punkcie pomiarowym na jednym z dopływów Łeby – Kisewskiej Strugi w No- wej Wsi L ęborskiej, gdzie stwierdzono równie Ŝ III klas ę czysto ści (jako ść zadowalaj ąca).

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne obszaru arkusza Lębork i jako ść wód podziemnych przedstawiono na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami (Lidzbarski, Pruszkowska, 1997). Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczy ński red., 1995) teren arkusza nale Ŝy do makroregionu północno-zachodniego, regionu pomorskiego (V), subregionu przymorskie- go (V 1). Obszar arkusza poło Ŝony jest w obr ębie jednolitej cz ęś ci wód podziemnych (jCWPd) nr 11, obejmuj ącej zlewni ę Słupi, Łupawy i Łeby. Ogólnie stan wód podziemnych na tych terenach jest dobry, pod wzgl ędem jako ści s ą one niezagro Ŝone, wystarczaj ące s ą równie Ŝ ich rezerwy (Paczy ński, Sadurski red., 2007).

24 Na omawianym terenie wody podziemne, o znaczeniu u Ŝytkowym, wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych. W obr ębie pi ętra czwartorz ędowego wykształcone s ą dwa poziomy wodono śne: prado- linny – w Pradolinie Łeby oraz wysoczyznowy – na obszarze Wysoczyzny Damnickiej i śar- nowieckiej oraz Pojezierza Kaszubskiego. W pradolinie wody podziemne wyst ępuj ą w ró Ŝnoziarnistych piaskach i piaskach ze Ŝwirem, zlodowacenia północnopolskiego, o mi ąŜ szo ści 30–50 m, lokalnie do 60 m. Są to wody o zwierciadle swobodnym, wyst ępuj ące na gł ęboko ści kilku metrów. Poziom pradolin- ny jest bardzo wydajny – studnie i uj ęcia wielootworowe osi ągają wielko ść rz ędu od kilku- dziesi ęciu m 3/h do nawet 200 m 3/h (w L ęborku, Le śnicach i Poraju). Wodoprzepuszczalno ść mieści si ę ma ogół w przedziale 1000–1500m 2/d. Charakterystyczny dla tego obszaru jest brak izolacji od powierzchni terenu, co stwarza dobre warunki odnawialno ści wód przez infil- tracj ę powierzchniow ą i zasilanie boczne. Powoduje jednak du Ŝe nara Ŝenie na zanieczyszczenia. Najwi ększe zatwierdzone zasoby eksploatacyjne (196 m3/h przy depresji 6,6 m) posiada uj ęcie w Lęborskim Przedsi ębiorstwa Budownictwa Sanitarnego. Czwartorz ędowy poziom wysoczyznowy jest głównym u Ŝytkowym poziomem wodono śnym na obszarze arkusza. Wyst ępuje w piaskach mi ędzymorenowych pod ścielaj ących gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich. Lokalnie (w okolicy Dargolezy, Podola Wiel- kiego, Garczegorza, Redkowic) tworz ą go piaski wodnolodowcowe zlodowacenia środkowo- polskiego, które le Ŝą c bezpo średnio na piaszczystej serii miocenu, stanowi ą wspólny czwartorz ędowo-trzeciorz ędowy poziom wodono śny. Poziom ten jest zazwyczaj nieizolowany od wpływów powierzchniowych lub izolowany cz ęś ciowo. Jedynie lokalnie, w okolicach Podola Wielkiego, wyst ępuje pełna izolacja. Przykrywaj ą go gliny zwałowe oraz iły i mułki zastoiskowe zlodowace ń północnopolskich, o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do około 30 m. Mi ąŜ szo ść utworów wodono śnych jest zró Ŝnicowana. Przeci ętnie wynosi ona 10–30 m, cho ć w rejonie zachodniego stoku wysoczyzny Damnickiej (od Nieb ędzina do Białogardy), mo Ŝe osi ąga ć 30–40 i wi ęcej metrów. Wydajno ści eksploatacyjne studni wierconych wynosz ą od 12 m3/h przy depresji 1,5 m do 84 m3/h przy depresji 2,2 m. We wschodniej i południowej cz ęś ci obszaru arkusza omawiany poziom wyst ępuje na gł ęboko ści 10–50 m i 70–85 m w strefach kulminacji terenu (Kanin, Małoszyce). Jego swobodne zwierciadło wody poło Ŝone jest na wysoko ści 30–44 m n.p.m., opadaj ąc w kierunku pradoliny do 10–20 m n.p.m., zgodnie z kierunkiem spływu wód. W północno-wschodniej cz ęści opisywanego terenu zwierciadło jest lekko napi ęte i stabilizuje si ę na rz ędnej 60–64 m n.p.m.. Gł ęboko ść do warstwy wodono- śnej wynosi tu 20–40 m. Na Wysoczy źnie Damnickiej wody znajduj ą si ę pod ci śnieniem

25 100–500 kPa, a statyczne zwierciadło opada tu w kierunku północnym, stabilizuj ąc si ę na rz ędnych od 65 do 10 m n.p.m. Gł ęboko ść do warstwy wodono śnej wynosi w tym rejonie przeci ętnie 40–60 m, maksymalnie 75 m w Podolu Wielkim. Przewodno ść tego pi ętra wodono śnego mie ści si ę na ogół w przedziale 200–500 m 2/d, cho ć w strefie kraw ędziowej wysoczyzny L ęborskiej (mi ędzy miejscowo ściami G ęś i Nieb ędzino) wzrasta do około 500– 1500m 2/d. Moduł zasobów dyspozycyjnych poziomu mi ędzymorenowego przekracza 280 m3/d.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza L ębork na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Pol- sce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) i dokumentacji hydrogeologicznych (2001, Lidzbarski, 1995).

1 – granica GZWP w o środku porowym. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 107 – Pradolina rzeki Łeba (Q), 108 – Zbiornik mi ędzymorenowy Salino(Q), 114 – Zbiornik mi ędzymorenowy Maszewo(Q), 115 – Zbiornik mi ędzymorenowy Łupawa(Q), 117 – Zbiornik Bytów(Q).

Odczyn wód podziemnych pi ętra czwartorz ędowego zmienia si ę od oboj ętnego do za- sadowego (pH 7,0–9,6 średnio 7,7). Twardo ść ogólna nie przewy Ŝsza zazwyczaj dopuszczal- nej zawarto ści 10 mval/dm 3. Mineralizacja wód podziemnych okre ślona na podstawie zawar-

26 to ści suchej pozostało ści zmienia si ę od 100 mg/dm 3 do 400 mg/dm 3 i tylko w śelazkowie przekracza dopuszczaln ą warto ść (800 mg/dm 3). Zawarto ść chlorków i siarczanów jest znacznie ni Ŝsza od warto ści dopuszczalnych. Z reguły obserwuje si ę podwy Ŝszone zawarto ści zwi ązków Ŝelaza od 0,6 do 1,0 mg/dm 3, sporadycznie do 3,4 mg/dm 3. Równie cz ęsto wysoka jest zawarto ść zwi ązków manganu, które wynosz ą przeci ętnie od 0,11 do 0,20 mg/dm 3, sporadycznie do 0,45 mg/dm 3. Lokalnie pojawiaj ą si ę podwy Ŝszone ilo ści zwi ązków azotu w źródłach i w studniach kopanych, wskazuj ące na wpływ zanieczyszcze ń antropogenicznych, pochodz ących głównie z działalno ści rolniczej oraz ze złego stanu sanitarnego gospodarstw. Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne generalnie charakteryzuje średnia jako ść wody (klasa II). Składniki nietoksyczne nieznacznie przekraczaj ą wymagania dla wód pitnych, a woda niekiedy jest uzdatniana przez napowietrzanie i filtracj ę. Składniki toksyczne charakteryzuj ą- ce wody zanieczyszczone klasy III, pojawiaj ą si ę lokalnie i są wynikiem nieprawidłowej dzia- łalno ści gospodarczej. S ą nimi produkty ropopochodne stwierdzone przy stacjach paliw (Nie- będzino, śelazkowo i Lębork) i lokomotywowni PKP oraz azotany w studni wierconej w Rozgórzu. Wody klasy Ib o dobrej, lecz nietrwałej jako ści wyst ępuj ą w rejonach najwy Ŝ- szych wzniesie ń w okolicy Kanina oraz na południu w strefie Pojezierza Kaszubskiego. Omawiany poziom wodono śny stanowi podstaw ę zaopatrzenia w wod ę na obszarze arkusza. Eksploatowany jest przez kilkadziesi ąt uj ęć wiejskich i zakładowych, z czego najwi ęk- sze, o wydajno ściach przekraczaj ących 50 m 3/h, znajduj ą si ę w: Pobłociu, Dargolezie, Poraju, Białogardzie, Maszewku, Pogoszewie, Nowej Wsi L ęborskiej i L ęborku. W granicach arkusza znajduje si ę zachodnia cz ęść udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 107 – Pradolina rzeki Łeby (Lidzbarski, 1995). Z uwagi na mał ą odporno ść zbiornika na zanieczyszczenia antropogeniczne, cały jego obszar wraz z terenem zasilania obj ęto ochron ą. W terenie tym nie nale Ŝy lokalizowa ć Ŝadnych inwestycji, które mogłyby pogorszy ć stan środowiska i niekorzystnie wpłyn ąć na jako ść wód podziemnych GZWP. Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne rozpoznane zostało jedynie czterema otworami w rejonach Wolinii na zachodzie, Obliwic na wschodzie i Małoszyc na południu. Wyst ępuje ono w drobnoziarnistych, cz ęsto pylastych piaskach miocenu, na gł ęboko ściach 36–117 m. MiąŜ- szo ść tego poziomu dochodzi do 20 m. Wody w utworach trzeciorz ędowych znajduj ą si ę pod ci śnieniem od 230 do 330 kPa. Zwierciadło statyczne w rejonie Wolinii stabilizuje si ę na rz ędnej 18 m n.p.m., a w Małoszycach i Obliwicach na wysoko ści 40–53 m n.p.m. Wydajno- ści eksploatacyjne studni wierconych wynosz ą od 14,5 m3/h przy depresji 3,8 m do 34 m3/h

27 przy depresji 2,0 m. Wodoprzewodno ść wynosi tu 50–100 m 2/d, a moduł zasobów dyspozycyjnych przekracza 100 m 3/d. W Pradolinie Łeby utwory trzeciorz ędowe zostały silnie zredukowane. Wyst ępuj ące tu drobnoziarniste piaski wodono śne (pod utworami mioce ńskimi) nie zostały przebadane hy- drogeologicznie. By ć mo Ŝe tworz ą one zasobne poziomy wodono śne. Wody trzeciorz ędowego pi ętra wodono śnego (miocenu) charakteryzuje średnia jako ść . Zaznacza si ę zwykle naturalnie podwy Ŝszona zawarto ść zwi ązków Ŝelaza 0,5–1,2 mg/dm 3. W Wolinii i Obliwicach, gdzie przebadano wody pi ętra trzeciorz ędowego, nie stwierdza si ę podwy Ŝszonej mineralizacji, która okre ślona na podstawie zawarto ści suchej pozostało ści zmienia si ę od 175 mg/dm 3 do 274 mg/dm 3. Pozostałe składniki, takie jak chlorki, siarczany i zwi ązki azotu, równie Ŝ nie wykazuj ą zwi ększonych ilo ści ponad dopuszczalne. Wody tego pietra eksploatowane s ą uj ęciem komunalnym w Garczegorzu.

VIII. Geochemia Środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359z dnia 4 pa ździernika 2002 r.). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 12 – L ębork, umieszczono w tabeli 6. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe.

28 Tabela 6 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 12 – L ę- dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra bork na arkuszu 12 – niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Lębork Polski 4)

Metale N=6 N=6 N=6522 Frakcja ziarnowa 2) 3) <1 mm Grupa B Grupa C 1) Mineralizacja Grupa A HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0 -0,3 0-2 0,0-0,2 As A rsen 20 20 60 <5 – 8 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 4 – 67 25 27 Cr Chrom 50 150 500 1 – 9 4 4 Zn Cynk 100 300 1000 9 – 36 26 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 – 0,6 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 1,5 – 4 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1 – 4 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1 – 5 3 3 Pb Ołów 50 100 600 6 – 26 11 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 – 0,07 0,06 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 12 – L ębork 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład ob szaru As Arsen 6 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 6 Prawo wodne, Cr Chrom 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 6 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 6 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 6 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 6 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące Ni Nikiel 6 ze stanu faktycznego, 2) grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Pb Ołów 6 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 6 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- arkusza 12 – L ębork do poszczególnych grup u Ŝytko- zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, wania (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 6 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze- niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-

29 Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 6). Przeci ętne zawarto ści analizowanych pierwiastków w badanych glebach s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Nieco wi ększ ą warto ść mediany wykazuje jedynie zawarto ść rt ęci. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne u Ŝyt- kowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

30 2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 2 do około 50 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 30 nGy/h i jest nieco ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 22 do około 42 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą tak Ŝe około 30 nGy/h. Wzdłu Ŝ obydwu profili gliny zwałowe cechuj ą si ę wyra źnie wy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma (około 25-50 nGy/h) w porównaniu z pozostałymi typami wyst ępuj ą- cych osadów. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 4,2 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0 do 4,3 kBq/m 2.

31 12W PROFIL ZACHODNI 12E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6058679 6063507 6057918

m 6056653 m 6062624

6055766 6058676 6048245

0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h 32 32

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6058679 6063507 6057918

m 6056653 m 6062624 6055766

6048245 6058676

0 1 2 3 4 5 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 3. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza L ębork (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa..., 2001) oraz w Rozpo- rz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie..., 2003). W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wy- nika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝli- wo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in- Ŝyniersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 7). Tabela 7 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Mi ąŜ szo ść Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 . 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 . 10 -9 O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 . 10 -7 Gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 7;

33 - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy wyznaczaniu obszarów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza L ębork Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Pruszowska, Lidzbarski, 1997). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w trzystopniowej skali (bardzo wysoki, średni, niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczo- nymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan. Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk przeanali- zowano tak Ŝe mo Ŝliwo ść istnienia wyrobisk po eksploatacji kopalin, które z racji na pozosta- wienie niezagospodarowanych nisz i zagł ębie ń w morfologii terenu mogłyby by ć rozpatrywa- ne jako potencjalne miejsca składowania odpadów pod warunkiem wykorzystania naturalnej bądź stworzenia sztucznej bariery izolacyjnej.

34 Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Około 95% l ądowej cz ęś ci arkusza obejmuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wył ączenia tych obszarów, w wielu przypadkach nakłada- jące si ę na siebie, dla terenu arkusza L ębork wydzielono ze wzgl ędu na: - stref ę ochronn ą udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 107 Pra- dolina rzeki Łeby, zajmuj ącą niemal cał ą powierzchni ę obszaru arkusza; - poło Ŝenie w granicach obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. S ą to dwa obszary specjalnej ochrony siedlisk – PLH 220040 „Łebskie Bagna” (w dwóch polach) oraz PLH 220045 „Górkowski Las”, stanowi ące jednocze śnie torfowiskowe rezerwaty przyrody; - wyst ępowanie naturalnych niewielkich zbiorników wodnych charakterystycznych dla młodego krajobrazu pojeziernego, wraz ze strefą 250 m od ich brzegów; - wyst ępowanie kompleksów le śnych o powierzchni powyŜej 100 ha; - doliny rzeki Łeby oraz jej dopływów: Kiszewskiej Strugi, Reknicy, Strugi Białogardz- kiej, Sitnicy, Pogorzelicy oraz niektórych mniejszych cieków, wypełnione osadami rzecznymi i organogenicznymi holocenu, miejscami wraz ze stref ą szeroko ści 250 m od osi cieku; - liczne dolinki denudacyjne prowadz ące drobne cieki odwadniaj ące wysoczyzn ę lub suche, wypełnione osadami deluwialnymi; - wyst ępowanie sztucznych kanałów wraz z g ęstym systemem rowów melioracyjnych, zlokalizowanych na nisko poło Ŝonych terenach podmokłych, wypełnionych osadami holocenu. S ą to jednocze śnie obszary wyst ępowania ł ąk na glebach pochodzenia organicznego. Dominuj ą one w dnie szerokiego obni Ŝenia pradolinnego Łeby-Redy; - obszary predysponowane do wyst ępowania osuwisk lub ruchów masowych, wyst ępuj ą- ce powszechnie na obszarze arkusza (Grabowski (red.), 2007); - obszar w otoczeniu źródeł w promieniu 250 m, licznych w strefie kraw ędziowej Wyso- czyzny Damnickiej (zachodni brzeg doliny Łeby); - obszary zwartej zabudowy i infrastruktury (istniej ącej i projektowanej) i terenów zielo- nych w obr ębie miasta L ębork oraz miejscowo ści gminnej Nowa Wie ś L ęborska; - teren byłego lotniska wojskowego Łebie ń-Lędziechowo w Maszewku, którego fragment zlokalizowany jest w północno-wschodnim naro Ŝu arkusza;

35 Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów obojętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk jest dopuszczalna, zajmuj ą około 5% powierzchni arkusza i zlokalizowane s ą w jego zachodniej oraz północno-wschodniej cz ęści. W granicach omawianego terenu wyznaczono potencjalne obszary preferowane do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych. Wydzielono je w miejscach, które posiadaj ą naturaln ą warstw ę izolacyjn ą wykształcon ą w postaci pakietu gruntów spoistych, spełniaj ących wymagania izolacyjno ści podło Ŝa okre ślone dla naturalnych barier geologicznych (zgodnie z tabel ą 7). W obr ębie analizowanego terenu cechy izolacyjne spełniaj ące warunki pod skła- dowanie odpadów oboj ętnych wykazuj ą gliny zwałowe stadiału głównego zlodowacenia wi- sły (zlodowacenia północnopolskie). Gliny te w strefie przypowierzchniowej s ą zwietrzałe. Ich profil pionowy wykazuje zmienno ść litologiczn ą: od silnie mułkowo-pylastych (w sp ągowych cz ęś ciach profilu), przez piaszczyste do kamienistych, z du Ŝą ilo ści ą głazików i głazów (Morawski, 1990). Mi ąŜ szo ść glin w obr ębie potencjalnych obszarów lokalizowania składowisk jest zgodna z wymaganiami dla utworzenia składowiska odpadów obojętnych. Mi ąŜ szo ść kompleksu gliniastego w granicach wydzielonych rejonów POLS na zachodzie (w okolicy Dargolezy) wynosi od kilku do 25 metrów (przekrój geologiczny), dochodz ąc nawet do 48 m w otworach wiertniczych, natomiast w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru (na wschód od Łebienia) – od 2 do 20 m. W tym ostatnim rejonie gliny zwałowe zlodowacenia wisły, o mi ąŜ szo ści 2–5 m, lokalnie zalegaj ą bezpo średnio na mocniej skonsolidowanej serii osadów zastoiskowych, których akumulacja została zainicjowana w fazie recesji zlodowacenia warty. W sp ągu mułków i piasków, których mi ąŜ szo ść dochodzi do 17 m, le Ŝy kolejna warstwa glin zwałowych. Analiza przekrojów geologicznych zamieszczonych na Szczegó- łowej mapie geologicznej Polski (Morawski, 1986, 1990) wykazuje, Ŝe ł ączna mi ąŜ szo ść ta- kiego kompleksu osadów nieprzepuszczalnych dochodzi do 37 metrów. W miejscach tych mo Ŝna zatem spodziewa ć si ę korzystniejszych parametrów charakteryzuj ących naturaln ą barier ę izolacyjn ą. Na południowy wschód od Łebienia osady zastoiskowe zanikaj ą, wzrasta natomiast mi ąŜ szo ść glin zwałowych zlodowacenia wisły (do około 20 m), które miejscami mog ą by ć oddzielone od glin zlodowacenia warty cienk ą, 1 – 3 metrow ą warstw ą lub soczew ą piasków wodnolodowcowych. W rejonach poło Ŝonych na wschód od L ędziechowa na powierzchni wyst ępuj ą ablacyj- ne osady wodnomorenowe i piaszczysto-mułkowe gliny zwałowe, przechodz ące w mułki gliniasto-piaszczyste z przej ściami do glin zwałowych (Morawski, 1990). Pod wzgl ędem litolo-

36 gicznym wydaj ą si ę one odpowiada ć gruntom o składzie glin zwałowych, z wyra źną przewa- gą frakcji pyłowej nad frakcj ą piaskow ą, dlatego te Ŝ utwory te wł ączono do naturalnej bariery geologicznej o zmiennych wła ściwościach izolacyjnych dla składowisk odpadów oboj ętnych. Mi ąŜszo ść tych osadów wynosi od 2 do kilku metrów. W miejscach, gdzie gliny te tworz ą residua, a tak Ŝe w rejonach wyst ępowania osadów eluwialnych na glinach zwałowych (grubo ść warstwy zwietrzelinowej nie przekracza 2,5 metra), równie Ŝ wyznaczono obszary o zmiennych warunkach izolacyjnych. Gliny zwałowe zlodowacenia wisły le Ŝą zazwyczaj na piaskach i Ŝwirach wodnolodowcowych, odsłaniaj ących si ę wzdłu Ŝ dolnej kraw ędzi wysoczyzny. W miejscach wychodni tych osadów o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 2,5 m, wyznaczono rejony pozbawione naturalnej bariery geologicznej. Lokalizacja ewentualnych składowisk odpadów jest tu mo Ŝliwa, pod warunkiem wykonania sztucznych barier izolacyjnych dna i skarp wyrobiska. Pod wzgl ędem geomorfologicznym obszary preferowane pod składowiska odpadów znajduj ą si ę w obr ębie wysoczyzny polodowcowej (wysoczyzny Damnicka i śarnowiecka). Ma ona charakter wysoczyzny morenowej płaskiej. W zasi ęgu wyznaczonych obszarów predysponowanych do składowania odpadów znajduj ą si ę dwa główne u Ŝytkowe pi ętra wodono śne – czwartorz ędowe (wysoczyznowe) i neoge ńskie. Mi ędzymorenowy poziom czwartorz ędowy jest nieci ągły, i w rejonie Dargolezy cz ę- ściowo zanika, a warstwy w wodono śne wyst ępuj ą gł ębiej (36 – 117 m p.p.t.), w piaskach miocenu, i maj ą lokalnie kontakt hydrauliczny z poziomem plejstoceńskim. Obszary predysponowane do składowania odpadów obojętnych, wyznaczone zarówno w zachodniej jak i północno-wschodniej cz ęś ci arkusza znajduj ą si ę w strefie o średniej po- datno ści wód podziemnych na zagro Ŝenia antropogeniczne, z cz ęś ciow ą izolacj ą głównego poziomu u Ŝytkowego (w ograniczonym rejonie Dargolezy b ędzie to jedynie poziom neoge ński). Przedstawione na mapie preferowane obszary wydzielono na podstawie zgeneralizowa- nego obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu L ębork Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Morawski, 1986, 1990). Zaznaczy ć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą, przedstawiona w obja śnieniach do Szczegółowej mapy geologicznej jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. Dlatego te Ŝ w przypadku omawianych rejonów ka Ŝdorazowa lokalizacja składowiska wymaga przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ą- cych na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej) oraz bada ń hydrogeologicznych.

37 W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony warunkowych ogranicze ń (RWU) lokalizowania składowisk, wynikaj ące z istnienia obszarów podlegaj ących ochronie ze wzgl ędu na: z – ochron ę złó Ŝ b – otoczenie lotniska Łebie ń-Lędziechowo Z uwagi na oddziaływanie tego lotniska, wyznaczono rejon warunkowych ogranicze ń w odległo ści 8 km od jego centrum, obejmuj ący rejony poło Ŝone w okolicy Łebienia. W okolicy Dargolezy ograniczenia obejmuj ą obszar prognostyczny wyst ępowania glin zwałowych mog ących mie ć zastosowanie do produkcji glinoporytu. Lokalizacja składowiska w obr ębie rejonów posiadaj ących ograniczenia warunkowe powinna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany w ramach oceny jego oddziaływa- nia na środowisko, a w dalszej procedurze w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej i odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, kon- serwatorem zabytków oraz administracj ą geologiczn ą.

Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Na terenie arkusza nie wyznaczono rejonów spełniaj ących wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych), z uwagi na brak wymaganej przypowierzchniowej warstwy gruntów spoistych (iłów lub mułków) o współ- czynniku przepuszczalno ści <1x10 -9m/s i mi ąŜszo ści od 1 do 5 m. W przypadku konieczno ści lokalizacji na tym terenie tego typu inwestycji mogącej znacz ąco wpływa ć na otoczenie, w pierwszej kolejno ści nale Ŝałoby rozpatrywa ć rejony, gdzie kompleksy glin zwałowych i innych osadów nieprzepuszczalnych maj ą najwi ększe mi ąŜ szo ści, wzgl ędnie na obszarze wyst ępowania utworów gliniasto-mułkowych (rejon L ędziechowa), wykazuj ących prawdopodobnie korzystniejsze wła ściwo ści izolacyjne. Nale Ŝy si ę jednak liczy ć z faktem, Ŝe konieczne b ędzie zastosowanie dodatkowych sztucznych barier izolacyjnych. Na obszarze arkusza, w okolicy L ęborka i Nowej Wsi L ęborskiej udokumentowano dwa zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej, z których jedno jest zagospodarowane. Kopalina (iły warwowe) odsłaniaj ąca si ę na powierzchni terenu mogłaby równie Ŝ znale źć zastosowanie jako naturalny materiał uszczelniaj ący podło Ŝe i skarpy składowiska odpadów. Na obszarze arkusza L ębork znajduje si ę jedno składowisko odpadów komunalnych sta- łych „Czarnówko”, o powierzchni 4,5 ha, zlokalizowane na zachód od Nowej Wsi L ęborskiej. Składowisko to, obsługuj ące miasto L ębork oraz s ąsiednie gminy znajduje si ę na obszarze mapy obj ętym bezwzgl ędnym zakazem składowania odpadów.

38 Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych do lokalizowania składowisk Warunki naturalne dla składowania odpadów (poza obszarami, na których obowi ązuje bezwzgl ędny zakaz ich składowania) w obu wyznaczonych rejonach okre śli ć mo Ŝna jako po- równywalne. Wyst ępowanie stosunkowo cienkiej pokrywy glin zwałowych stadiału główne- go zlodowacenia wisły, zalegaj ącej bezpo średnio na piaszczystych mułkach zastoiskowych i glinach zlodowacenia warty o ł ącznej mi ąŜ szo ści do 37 m wskazuje na korzystne warunki dla lokalizacji składowisk w rejonie Łebienia. Jednak w tym rejonie charakter i wła ściwo ści izolacyjne poszczególnych elementów naturalnej bariery geologicznej wymagaj ą rozpoznania. MoŜliwe jest tu istnienie zawodnionych przewarstwie ń piaszczystych rozdzielaj ących poszczególne poziomy glin zwałowych, co w znacz ącym stopniu osłabi naturaln ą barier ę izolacyjn ą. Warunkowe ograniczenia w tym rejonie zwi ązane s ą jedynie z s ąsiedztwem lotniska, którego funkcje w planach zagospodarowania przestrzennego niebawem prawdopodobnie zostan ą zmienione. Z kolei w okolicy Dargolezy brak serii osadów zastoiskowych rekompen- suje znaczna mi ąŜ szo ść pakietu gliniastego (lokalnie zapewne ró Ŝnowiekowego), dochodz ąca do 48 metrów. Zlokalizowanie pakietu mułkowo-gliniastego o znacznej mi ąŜ szo ści, po dokonaniu oceny jego wła ściwo ści izolacyjnych, warunkowo stanowi ć mo Ŝe potencjalne podło Ŝe dla skła- dowisk odpadów innych ni Ŝ oboj ętne i niebezpieczne (komunalnych). Wyst ępuj ące tu poziomy wodono śne maj ą cz ęściow ą izolacj ę, a stopie ń ich zagro Ŝenia okre ślony jest jako średni.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na obszarze arkusza L ębork, w obr ębie wyznaczonych obszarów POLS nie wyst ępuj ą wyrobiska po eksploatacji kopalin, które po odpowiednim przystosowaniu mogłyby stanowi ć nisze umo Ŝliwiaj ące składowanie odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub pogorszy ć stan środowiska.

39 Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegra- dowanych. Plansza B prezentuje, wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści na środowisko jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Ocen ę warunków podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza L ębork przeprowadzono zgodnie z Instrukcj ą Mapy geo środowiskowej Polski (Instrukcja…, 2005) na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 50 000 (Morawski, 1988, 1990), Mapy hydrogeologicznej Polski (Lidzbarski, 1998) oraz mapy topograficznej. Jest to ocena ogólna, uwzgl ędniaj ąca litologi ę osadów przypowierzchniowych oraz ukształtowanie powierzchni terenu i hydrografi ę, dlatego du Ŝe inwestycje budowlane wymagaj ą przeprowadzenia uzupeł- niaj ących prac geologicznych i szczegółowego rozpoznania warunków hydrogeologicznych w wyznaczonych obszarach. Z oceny pod k ątem przydatno ści dla budownictwa wył ączono: tereny le śne i rolne (gleby chronione klas I–IVa), obszary ł ąk na gruntach organicznych, udokumentowane zło Ŝa kopalin powierzchniowych oraz teren zwartej zabudowy miasta L ębork. Wydzielono dwa rodzaje obszarów – o warunkach korzystnych oraz o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Obszary te stanowi ą niecałe 25% powierzchni arkusza. Generalnie rozprzestrzenienie obszarów o warunkach korzystnych i niekorzystnych jest ści śle zwi ązane z morfologi ą i wykształceniem litologicznym osadów, a zwi ązek ten wy- nika głównie z młodoglacjalnej rze źby tego rejonu. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa obejmuj ą grunty spoiste w stanie zwartym, półzwartym i twardoplastycznym oraz grunty niespoiste zag ęszczone i średnioza- gęszczone, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a woda gruntowa znajduje si ę gł ębiej ni Ŝ 2 m p.p.t. Na omawianym terenie warunki korzystne wyst ępuj ą na ponad połowie obszarów poddanych ocenie geologiczno-in Ŝynierskiej. Tereny o korzystnych warunkach budowlanych wyst ępuj ą na obszarach zbudowanych z glin zwałowych zlodowace ń północ- nopolskich (nieskonsolidowane grunty spoiste w stanie półzwartym i twardoplastycznym) oraz z lodowcowych i wodnolodowcowych piasków i piasków ze Ŝwirem (grunty niespoiste średniozag ęszczone i zag ęszczone). Warunki korzystne dla budownictwa stwierdzono przede wszystkim na obszarze wysoczyznowym, poza Pradolin ą Łeby i rynn ą subglacjaln ą Reknicy, w miejscach, gdzie zwierciadło wód gruntowych znajduje si ę gł ębiej ni Ŝ 2 m p.p.t. W Lębor- ku wyst ępuj ą na ogół korzystne warunki budowlane, ze wzgl ędu na lokalne podniesienie dna

40 Pradoliny Łeby oraz brak osadów organicznych. Pewne utrudnienia przy posadowieniu bu- dynków mog ą wyst ępowa ć w obr ębie kemów i tarasów kemowych, na których wyst ępuje bardzo zró Ŝnicowana litologia (mułki, gliny, piaski, Ŝwiry). Kemy i tarasy kemowe zaznaczono na mapie geologicznej (Morawski, 1988, 1990) w rejonach Cecenowo–Pobłocie i Garcze- gorze–Łebie ń. Wszystkie wyznaczone obszary korzystne dla budownictwa pokrywaj ą si ę na ogół z terenami ju Ŝ zabudowanymi oraz istniej ącymi trasami komunikacyjnymi, co stwarza dogodne perspektywy dla rozwoju budownictwa w tym rejonie. Warunki niekorzystne dla budownictwa s ą generalnie zwi ązane z wyst ępowaniem: gruntów słabono śnych (organicznych, spoistych w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym oraz gruntów niespoistych lu źnych), obszarów wód agresywnych, zalewanych w czasie po- wodzi, podmokłych i zabagnionych, obszarów obj ętych ruchami masowymi (spełzywaniem), obszarów o spadkach terenu >12% oraz obszarów zmienionych w wyniku działalno ści czło- wieka. Na omawianym obszarze za niekorzystne dla budownictwa uznano przede wszystkim obszary wyst ępowania torfów, piasków humusowych, torfiastych namułów i mad. Obszary te wyst ępuj ą w szerokiej Pradolinie Łeby, na Wybrze Ŝu Słowi ńskim oraz w rynnie Reknicy i drobnych cieków, wykorzystuj ących cz ęsto szerokie doliny wód roztopowych. Ponadto na tych terenach poziom wód gruntowych znajduje si ę płycej ni Ŝ 2 m p.p.t.. Wła śnie ze wzgl ędu na to kryterium, za tereny niesprzyjaj ące budownictwu uznano tereny sto Ŝków napływowych Okalicy, Sitnicy, Pogorzelicy i rejonu Czerwie ńca. Warunki niekorzystne wyznaczono rów- nie Ŝ w obr ębie wytopisk po bryłach martwego lodu, które wyst ępuj ą licznie na wysoczy źnie morenowej. Nieprzepuszczalne podło Ŝe sprawia, Ŝe s ą one cz ęsto zabagnione i zatorfione. Ponadto budownictwo jest utrudnione na zboczach Pradoliny Łeby i dolin rzecznych oraz stokach wzgórz czołowomorenowych (tereny na ogół zalesione), gdzie nachylenie terenu przekracza 12%. Tereny te s ą równocze śnie predysponowane do powstawania ruchów masowych (Grabowski red., 2007).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na terenie arkusza Lębork bardzo wa Ŝnym składnikiem środowiska naturalnego s ą gleby i ł ąki chronione, zajmuj ące około 50 % powierzchni arkusza. Gleby wysokich klas bonitacyjnych (I–IVa), wykształcone głównie na glinach zwałowych zlodowacenia północnopol- skiego, pokrywaj ą, poza lasami, prawie cał ą powierzchni ę Wysoczyzny Damnickiej i śarno- wieckiej. Ł ąki rosn ące na glebach pochodzenia organicznego zwi ązane s ą z licznymi torfowi- skami, wyst ępuj ącymi na obszarze Pradoliny Łeby i Wybrze Ŝa Słowi ńskiego oraz w dolinie

41 Reknicy. Lasy zajmuj ą około 25% powierzchni arkusza, a ich najwi ększe kompleksy rozci ą- gaj ą si ę na stromych zboczach pradoliny Łeby. Obszary prawnie chronione zajmuj ą około 10% powierzchni terenu mapy. Przez pół- nocno-zachodni ą cz ęść arkusza przebiega otulina Słowi ńskiego Parku Narodowego, pełni ąca funkcj ę strefy ochronnej parku. W południowo-wschodniej częś ci arkusza znajduje si ę fragment, utworzonego w 1981 r., obszaru chronionego krajobrazu „Fragment pradoliny Łeby i wzgórza morenowe na południe od L ęborka”. Obszar ten zajmuje powierzchni ę 16 731 ha i obejmuje zbocza i kraw ędzie Pradoliny Łeby-Redy oraz poło Ŝone na południe od nich wzgórza morenowe poro śni ęte lasami o bogatym składzie gatunkowym i zró Ŝnicowanej strukturze wiekowej. Obszar ten jest miejscem rekreacji dla mieszka ńców L ęborka. W pradolinie rzeki Łeby utworzono trzy rezerwaty przyrody (tabela 7). Na północ od Cecenowa jest poło Ŝony rezerwat le śno-torfowiskowy „Las Górowski” (powołany w 1984 r.), obejmuj ący ochron ą ró Ŝne postacie borów bagiennych na glebach torfowych, ze starodrze- wem sosny pospolitej. Obszar rezerwatu jest jedyn ą wi ększ ą powierzchni ą zadrzewion ą w rozległym krajobrazie rolniczym. Spełnia równie Ŝ rol ę naturalnego zbiornika retencyjnego, kształtuj ącego w znacznym stopniu bilans wodny okolicy. Na wschód od Nieb ędzina utworzono w 2006 r. dwa rezerwaty torfowiskowe – „Łeb- skie Bagno” oraz „Czarne Bagno”. Rezerwat przyrody „Łebskie Bagno”, o powierzchni 111,32 ha, obejmuje ochron ą populacje 5 gatunków ro ślin kwiatowych oraz 4 gatunków mchów umieszczonych na czerwonej li ście Polski. Ochrona obejmuje fitocenozy mszarne, fitocenozy boru bagiennego oraz brzeziny bagiennej. Istotn ą rzecz ą jest ochrona zdegradowa- nego siedliska torfowiska wysokiego zdolnego do regeneracji. Natomiast rezerwat „Czarne Bagno”, o powierzchni 102,86 ha, obejmuje fragment zło Ŝa torfu wysokiego wraz z dystro- ficznym jeziorkiem z rzadkim zespołem gr ąŜ ela drobnego. Obj ęto ochron ą nast ępuj ące zespo- ły ro ślinne: fitocenozy mszarne oraz wilgotnych wrzosowisk na torfie wysokim, bór bagienny oraz brzezin ę bagienn ą. W północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza, na terenie Nadle śnictwa Damnica, aŜ 69 pododdziałów le śnych uznano za u Ŝytki ekologiczne. Ponadto, Nadle śnictwo L ębork pro- ponuje uzna ć za u Ŝytek ekologiczny obszar bagienno-łąkowy o powierzchni 19,32 ha, znajdu- jący si ę w gminie Nowa Wie ś L ęborka. Łączna powierzchnia wszystkich u Ŝytków ekologicznych poło Ŝonych w granicach arkusza L ębork wynosi 134,83 ha. U Ŝytki te zgeneralizowano stosownie do skali opracowania i finalnie na mapie zaznaczono je jako 20 sygnatur punkto- wych (o powierzchni <5 ha) i 15 obszarów o zasi ęgu liniowym (o powierzchni >5 ha) (tabela 7). Wi ększo ść utworzonych i proponowanych u Ŝytków ekologicznych to grunty bagienne

42 i podmokłe, cz ęsto silnie zadarnione, które ze wzgl ędu na uwarunkowania przyrodniczo-le śne nale Ŝy pozostawi ć naturalnej sukcesji ro ślin. Na terenie arkusza zlokalizowano siedemna ście pomników przyrody Ŝywej. S ą nimi: dęby szypułkowe, platany klonolistne, klony zwyczajne, lipy drobnolistne, jarz ąb szwedzki (tabela 6). Charakterystycznym elementem krajobrazu polodowcowego s ą tak Ŝe liczne głazy narzutowe. Zgromadzone s ą one głównie na poboczach dróg i przy granicy lasów. Najcie- kawszym z nich jest głaz znajduj ący si ę na polu mi ędzy Redkowicami a Chocielewkiem o obwodzie wynosz ącym 8,60 m i szeroko ści 3,20 m. Głaz ten ma wybity kursyw ą gotyck ą napis „Bismarck” i zyskał on miano Kamienia Czarownic jako domniemane miejsce ich spo- tka ń. Dotychczas nie obj ęto go ochron ą prawn ą, jak te Ŝ Ŝadnego z głazów znajduj ących si ę na omawianym terenie. Na mapie zaznaczono głazy o średnicy wi ększej ni Ŝ 1,5 m, a tak Ŝe ich wi ększe skupiska. Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Numer Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony Powiat zatwierdz. (powierzchnia w ha) na mapie 1 2 3 4 5 6 Wicko L–T – Las Górkowski 1 R Górka 1984 lęborski (99,36) Nowa Wie ś L ęborska T – Łebskie Bagno 2 R Nieb ędzino 2006 lęborski (111,32) Nowa Wie ś L ęborska T – Czarne Bagno 3 R Nieb ędzino 2006 lęborski (102,86) Wicko PŜ 4 P Białogarda 1995 lęborski dąb szypułkowy Wicko PŜ 5 P Kopaniewo 1995 lęborski dąb szypułkowy Nowa Wie ś L ęborska PŜ 6 P Kr ępa Kaszubska 1995 lęborski lipa drobnolistna Nowa Wie ś L ęborska PŜ 7 P Kr ępa Kaszubska 1978 lęborski jarz ąb szwedzki Główczyce PŜ 8 P Wolina 1981 słupski 7 buków Nowa Wie ś L ęborska PŜ 9 P Janowice 1995 lęborski dąb Nowa Wie ś L ęborska PŜ 10 P Janowice 1978 lęborski 4 platany klonolistne Nowa Wie ś L ęborska PŜ 11 P Janowice 1995 lęborski dąb Nowa Wie ś L ęborska PŜ 12 P Janowiczki 1995 lęborski dąb szypułkowy Nowa Wie ś L ęborska PŜ 13 P Janowiczki 1995 lęborski platan klonolistny Nowa Wie ś L ęborska PŜ 14 P Nieb ędzino 1995 lęborski buk pospolity Nowa Wie ś L ęborska PŜ 15 P Nieb ędzino 1995 lęborski dąb szypułkowy

43 1 2 3 4 5 6 Nowa Wie ś L ęborska PŜ 16 P Nieb ędzino 1995 lęborski 2 d ęby szypułkowe Nowa Wie ś L ęborska PŜ 17 P Redkowice 1990 lęborski 2 d ęby szypułkowe i lipa Nowa Wie ś L ęborska PŜ 18 P Redkowice 1990 lęborski 4 lipy drobnolistne Nowa Wie ś L ęborska PŜ 19 P Le śnice 1995 lęborski grab pospolity, 2 klony pospolite Nowa Wie ś L ęborska PŜ 20 P Le śnice 1995 lęborski 7 lip drobnolistnych Główczyce nieu Ŝytki pokopalniane 21 U Pobłocie 1998 słupski (0,98) Główczyce nieu Ŝytki pokopalniane 22 U Pobłocie 1998 słupski (18,74) Główczyce bagno 23 U Pobłocie 1998 słupski (0,42) Główczyce bagno 24 U Pobłocie 1998 słupski (0,68) Główczyce bagna 25 U Wolinia 1998 słupski (1,14) Główczyce bagno 26 U Wolinia 1998 słupski (1,61) Główczyce bagno 27 U Wolinia 1998 słupski (0,31) Główczyce nieu Ŝytki pokopalniane 28 U Wolinia 1998 słupski (5,93) nieu Ŝytki pokopalniane i torfo- Główczyce 29 U Wolinia 1998 wisko słupski (3,05) Główczyce nieu Ŝytki pokopalniane 30 U Wolinia 1998 słupski (3,16) Główczyce nieu Ŝytki pokopalniane 31 U Wolinia 1998 słupski (4,04) nieu Ŝytki pokopalniane i torfo- Główczyce 32 U Wolinia 1998 wisko słupski (12,09) Główczyce nieu Ŝytki pokopalniane 33 U Wolinia 1998 słupski (0,50) Główczyce torfowisko 34 U Wolinia 1998 słupski (0,67) Główczyce nieu Ŝytki pokopalniane 35 U Wolinia 1998 słupski (6,22) Główczyce bagno 36 U Wolinia 1998 słupski (1,08) nieu Ŝytki pokopalniane i torfo- Główczyce 37 U Wolinia 1998 wiska słupski (3,73) Główczyce nieu Ŝytki pokopalniane 38 U Wolinia 1998 słupski (8,21) Główczyce bagno 39 U Dargoleza 1998 słupski (1,75) Główczyce 2 bagna 40 U Dargoleza 1998 słupski (1,01) Główczyce bagno 41 U Dargoleza 1998 słupski (0,97) Główczyce bagno 42 U Dargoleza 1998 słupski (0,27)

44 1 2 3 4 5 6 Główczyce 2 bagna 43 U Wolinia 1998 słupski (4,83) Główczyce bagno 44 U Podole Wielkie 1998 słupski (0,64) Główczyce 2 bagna 45 U Podole Wielkie 1998 słupski (0,56) Główczyce tereny zadrzewione i ł ąka 46 U Podole Wielkie 2003 słupski (1,64) Główczyce teren zadrzewiony 47 U Podole Wielkie 2003 słupski (2,05) Główczyce łąka 48 U Podole Wielkie 2003 słupski (1,28) Nowa Wie ś L ęborska łąka i bagno 49 U śelazkowo * lęborski (19,32) Główczyce łąka 50 U Podole Wielkie 2003 słupski (2,28) Główczyce łąka i bagno 51 U Podole Wielkie 1998 słupski (7,54) Główczyce bagno 52 U Podole Wielkie 1998 słupski (0,56) Główczyce łąka i 2 bagna 63 U Podole Wielkie 1998 słupski (3,05) Główczyce nieu Ŝytki pokopalniane i bagno 54 U Podole Wielkie 1998 słupski (15,79) Pot ęgowo nieu Ŝytki pokopalniane 55 U Czerwieniec 2001 słupski (1,52) Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny, Rubryka 5: * – obiekt projektowany lub proponowany do ochrony przez słu Ŝby ochrony przyrody, Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: T – torfowiskowy, L – le śny; rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – przyrody Ŝywej;

Ponad połowa terenu arkusza L ębork le Ŝy w zasi ęgu krajowej sieci ekologicznej ECO- NET, (Liro, red., 1998) która jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów w ęzłowych naj- lepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i reprezentatywnych dla ró Ŝnych regionów przyrodniczych kraju. Są one wzajemnie ze sob ą powi ązane korytarzami ekologicznymi, za- pewniaj ącymi ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w obr ębie tego systemu. Północno-zachodni ą cz ęść omawianego terenu zajmuje mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy Wybrze Ŝa Bałtyku, obejmuj ące Słowi ński Park Narodowy wraz z otoczeniem. Przez teren arkusza przebiega te Ŝ korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym – Redy-Łeby (fig. 5). Europejska Sie ć Ekologiczna NATURA 2000 to sie ć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod wzgl ędem przyrodniczym i zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. W skład sieci NATU- RA 2000 wchodz ą: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) wyznaczone na podstawie Dy- rektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków tzw. „Ptasiej” (Rozporz ądze-

45 nie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków NATURA 2000) oraz specjalne obszary siedlisk (SOO) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrody oraz dzikiej fauny i flory, tzw. „Siedlisko- wej”. Na obszarze arkusza znajduj ą si ę dwie specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000 „Górkowski Las” i „Łebskie Bagna”, których charakterystyk ę zawiera tabela 8. Ostoje te obejmuj ą ści śle swym zasi ęgiem wszystkie rezerwaty przyrody znajduj ące si ę w obr ębie arkusza L ębork, przy czym obszar SOO „Łebskie Bagna” ł ączy w jeden obszar systemu Natura rezerwaty „Łebskie Bagno” i „Czarne Bagno”.

Fig. 4. Poło Ŝenie arkusza L ębork na tle systemów ECONET (Liro, 1998)

System ECONET: 1 − granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 2M – Obszar Wy- brze Ŝa Bałtyku, 9M – Obszar Pojezierza Kaszubskiego; 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 9k – Korytarz Łupawy, 10 k – Korytarz Redy-Łeby; 3 – zbiornik wodny.

46 Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego Poło Ŝenie administracyjne obszaru Powierzchnia Typ Kod i symbol punktu obszaru w granicach arkusza Lp. obszaru obszaru obszaru oznaczenia Długo ść Szeroko ść Kod (ha) Województwo Powiat Gmina na mapie geogr. E geogr. N NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1

Górkowski Las B PLH220045 17º33’58” 54º39’40’’ 99,3 PL0B1 pomorskie lęborski Wicko (S) 47 47 Łebskie Bagna 2 B PLH220040 17º35’52’’ 54º35’20’’ 211,47 PL0B1 pomorskie lęborski Nowa Wie ś L ęborska (S)

Rubryka 2: B - specjalny obszar ochrony siedlisk bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000 Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie: S - specjalny obszar ochrony siedlisk

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Lębork ślady bytno ści człowieka datowane s ą od mezolitu i neoli- tu, poprzez epok ę Ŝelaza, okres wpływów rzymskich, średniowiecze do czasów nowo Ŝytnych. Na mapie przedstawiono 22 stanowiska o du Ŝej warto ści poznawczej, cz ęsto wielokulturo- wych, świadcz ące o ci ągło ści osadnictwa na tym obszarze. Najstarszymi zachowanymi śla- dami działalno ści człowieka są pozostało ści obozowisk mezo- i neolitycznych. Pó źniejsze ślady osadnictwa, grodziska, cmentarzyska megalityczne i kurhanowe zwi ązane s ą z kultura- mi: pucharków lejkowych, amfor kulistych, oksywsk ą, wielbarsk ą, łu Ŝyck ą i pomorsk ą oraz okresem wczesnego i pó źnego średniowiecza. Obiekty zabytkowe reprezentowane s ą przez budownictwo sakralne oraz zespoły pała- cowo-parkowe. Najwi ęcej zabytkowych obiektów zlokalizowanych jest w mieście Lębork, które zachowało star ą zabudow ę i średniowieczny układ ulic. Wewn ątrz pozostało ści murów miejskich obj ęto ochron ą zachowany tam XIII-wieczny układ urbanistyczny. Ten zabytkowy zespół architektoniczny poło Ŝony jest na obszarze s ąsiedniego arkusza Ł ęczyce. W tej cz ęś ci miasta, która le Ŝy w obr ębie arkusza Lębork, do najcenniejszych zabytków nale Ŝą : ko ściół poewangelicki pw. NMP Królowej Polski wzniesiony w latach 1866–1870 , ratusz miejski (1890–1900 r.) oraz kompleks budynków Starostwa Powiatowego wraz z otaczaj ącym parkiem (1914 r.). Pozostałymi wyst ępuj ącymi na obszarze arkusza zabytkami kultury są ko ścioły i zespoły pałacowo-parkowe. Ko ścioły zabytkowe zlokalizowane s ą równie Ŝ w: Białogardzie (1890 r.), Cecenowie (1867–68 r.), Janowicach (II połowa XIX w.), Chocielewku (1922– 26 r.) i Garczegorzu (1897 r.). W Garczegorzu za zabytek sakralny uznano kaplic ę grobow ą, znajduj ącą si ę na terenie dawnego cmentarza (XVIII w.). Do najciekawszych zabytków architektonicznych zaliczy ć mo Ŝna zespoły dworsko- parkowe XVIII i XIX-wieczne w: Cecenowie (XVIII i 2 poł. XIX w.), Wolinii (2 poł. XVIII i 2 poł. IX w.), Podolu Wielkim (1 poł. XIX w.), Czerwie ńcu (2 połowa XIX w.) i Le śnicach (połowa XIX w.), a takŜe XX-wieczn ą will ę wraz z parkiem w Poraju. Przez teren arkusza L ębork przebiega Europejski Szlak Cystersów, utworzony w 1998 r. przez Rad ę Europy, ramach mi ędzynarodowego programu „europejskich dróg kulturowych”. Głównym celem tego programu jest ukazanie wspólnego, wielowiekowego dziedzictwa ł ą- cz ącego wszystkie kraje naszego kontynentu. Polska cz ęść europejskiego szlaku obejmuje wszystkie klasztory w Polsce. Przez północno-wschodni teren arkusza przebiega fragment

48 pomorsko-kujawskiej p ętli tego szlaku, ci ągn ącej si ę mi ędzy klasztorami w Bukowie Mor- skim i śarnowcu.

XIII. Podsumowanie

Teren arkusza Lębork posiada walory przyrodniczo-krajobrazowe znaczące w skali re- gionalnej i krajowej. Wyró Ŝniaj ącym si ę elementem morfologicznym na obszarze arkusza jest Pradolina Łeby. Jej walory przyrodniczo-krajobrazowe doceniono w programie ECONET, dotycz ącym waloryzacji i ochrony środowiska, w nawi ązaniu do standardów europejskich. Ponadto, w obr ębie Pradoliny Łeby wyst ępuj ą obszary chronione, nale Ŝą ce do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Teren arkusza L ębork charakteryzuje si ę du Ŝym udziałem gleb i łąk chronionych. Na omawianym obszarze, poza jedynym o środkiem przemysłowym, jakim jest L ębork, dominu- jącą rol ę pełni rolnictwo. W ramach niniejszego opracowania przedstawiono stan bazy surowcowej na obszarze omawianego arkusza. Obejmuje ona 12 złó Ŝ: soli kamiennej, kruszywa naturalnego, iłów i glin ceramiki budowlanej oraz piasków schudzaj ących. Dwa zło Ŝa – soli kamiennej „Łeba” i iłów ceramiki budowlanej „Nowa Wie ś L ęborska” zostały rozpoznane wst ępnie (kat. C 2). Dla potrzeb Cegielni „Wienerberger” eksploatowane są zło Ŝa: iłów ceramiki budowlanej „L ębork” i piasków schudzaj ących „L ębork VIII”, planowane jest rozpocz ęcie eksploatacji zło Ŝa „Nowa Wie ś L ęborska II”. Spo śród sze ściu złó Ŝ kruszywa naturalnego czynne s ą cztery – „Chocielewko”, „Łebie ń”, „Pogorzelice” i „Pogorzelice III”. Zło Ŝe „Pogorzelice II” jest niezagospodarowane, a eksploatacja pozostałych udokumentowanych złó Ŝ została zaniechana. Zebrane dane z opracowa ń archiwalnych, w których przedstawiono wyniki przeprowadzonych na szerok ą skal ę prac poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego grubego, w wi ększo ści przypadków nie dały podstaw do wyznaczenia obszarów perspektywicznych i prognostycznych. Na ich podstawie oraz na podstawie zlokalizowanych podczas wizji terenowej punktów wyst ępowania kopalin mo Ŝna było jednak wyznaczy ć 7 obszarów perspektywicznych dla udokumentowania złó Ŝ piasków lub piaskiem ze Ŝwirem. Brak bada ń jako ści kruszywa w obszarach perspektywicznych nie pozwolił na wyznaczenie obszarów prognostycznych. Spo śród licznych torfowisk, wyst ępuj ących na omawianym terenie, tylko 3 speł- niaj ą wymogi stawiane obszarom potencjalnej bazy surowcowej (obszary prognostyczne). Ponadto, wyznaczono jeden obszar perspektywiczny dla glin do produkcji glinoporytu.

49 Na omawianym terenie wody podziemne, o znaczeniu u Ŝytkowym, wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych. Zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia ludności w wod ę maj ą czwartorz ędowe poziomy wodono śne – pradoliny i mi ędzymorenowy. Z Prado- lin ą Łeby zwi ązany jest główny zbiornik wód podziemnych nr 107. Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne ujmowane jest jedynie w rejonach Wolinii, Obliwic i Małoszyc. Wody podziemne charakteryzuj ą si ę na ogół średni ą jakości ą. Z uwagi na podwy Ŝszone zawarto ści Ŝelaza i manganu wymagaj ą uzdatniania przez napowietrzanie i filtracj ę. Zawarto ść zwi ązków azo- towych, chlorków i siarczanów jest bliska tła naturalnego. Lokalnie, w źródłach i w studniach kopanych pojawiaj ą si ę podwy Ŝszone ilo ści zwi ązków azotu, wskazuj ące na wpływ zanieczyszcze ń antropogenicznych, pochodz ących głównie z działalno ści rolniczej oraz złego stanu sanitarnego gospodarstw. Na obszarze arkusza L ębork obszary preferowane do lokalizacji składowisk zajmuj ą około 5% jego powierzchni. Grupuj ą si ę one w zachodniej i północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Ze wzgl ędu na wła ściwo ści naturalnej warstwy izolacyjnej, któr ą stanowi ą ró Ŝnowie- kowe gliny zwałowe, miejscami na wi ększych gł ęboko ściach przewarstwione osadami zasto- iskowymi, s ą predysponowane dla projektowania składowisk odpadów oboj ętnych. Warstwa izolacyjna lokalnie osi ąga mi ąŜ szo ść , dochodz ącą do 37 – 48 metrów. Ograniczenia warunkowe dotycz ą ochrony złó Ŝ (rejon Dargolezy) oraz blisko ści lotniska (rejon Łebienia). W przypadku podj ęcia decyzji o umiejscowieniu składowiska odpadów we wskazanych na mapie miejscach, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych bada ń geologiczno- in Ŝynierskich i hydrogeologicznych, w celu potwierdzenia izolacyjnego charakteru podło Ŝa i ewentualnej mo Ŝliwo ści składowania odpadów komunalnych. Bardzo korzystne warunki glebowe i klimatyczne, wyst ępuj ące na omawianym terenie, predysponuj ą ten region do dalszego intensyfikowania produkcji rolnej. Ponadto wskazana jest odpowiednia promocja, propaguj ąca informacje o walorach przyrodniczych (m.in. rezerwaty, pomniki przyrody) i ciekawych, wartych odwiedzenia miejscach (zabytkowe pałace dworskie i zabytki sakralne). Przedsi ęwzi ęcia w zakresie ochrony środowiska na obszarze arkusza powinny dotyczy ć przeciwdziałania negatywnym skutkom, zwi ązanym z zanieczysz- czeniem powietrza, gleb i wód.

50 XIV. Literatura

CZARNECKA H., 2005 – Atlas podziału hydrograficznego Polski. IMGW Warszawa DYREKTYWA Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory.

GALATA A., 1975 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa iłów zastoiskowych w kat. C 2 do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. GIENTKA M. (red.) 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2007a - Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego - piasku ze

Ŝwirem „Łebie ń” w kat.C 1, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2007b - Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natural-

nego „Chocielewko” w kat.C 1, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2008a - Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej (dokumentacji geologicznej)

zło Ŝa kruszywa naturalnego "Pogorzelice" w kat.C 1, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2008b - Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pogorzelice

II” w kat.C 1, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2008c - Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pogorzelice

III” w kat.C 1, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., 1984 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Skórowo” w miejscowo ści Skórowo Stare. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., 1987 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pogorzelice”, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

HELWAK L., 1997 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Chocielewko”. Archiwum Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego, Delega- tura w Słupsku. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1: 50 000, 2005, Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

51 JĘDRZEJEWSKI W., 1971 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno- poszukiwawczych glin do produkcji glinoporytu z obliczeniem zasobów perspektywicznych Dargoleza. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JURYS L., 1991 – Sprawozdanie z wst ępnych prac poszukiwawczych (zwiadowczych) złó Ŝ kruszywa naturalnego w okolicach Sławna, Słupska i L ęborka, woj. słupskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S., red., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. KORNOWSKA I., 1980 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa soli kamiennej „Łeba” woje-

wództwo słupskie – kategoria rozpoznania C 2. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Ge- ol., Warszawa. KWAPISZ B., M ĄDRY S., POPIELSKI W.,2003 – Obja śnienia do Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, arkusz L ębork, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIDZBARSKI M., 1995 – Dokumentacja hydrogeologiczna głównego zbiornika wód podziemnych nr 107 - pradolina rzeki Łeby. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. LIDZBARSKI M., PRUSZKOWSKA M., 1997 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz L ębork. PIG, Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. PIG, Warszawa MARKS L., BER. A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. PIG, Warszawa. MIKOŁAJCZYK D., 1974 – Sprawozdanie z bada ń geologicznych wykonanych dla poszukiwa ń złó Ŝ kruszywa naturalnego w zachodniej cz ęś ci powiatu L ębork - I. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MOCZULSKA G., J ĘDRZEJEWSKA W., 1985 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno- poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego w N cz ęś ci woj. słupskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MORAWSKI W., 1988 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski, w skali 1:50 000, arkusz Lębork. PIG, Warszawa.

52 MORAWSKI W., 1990 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski, w skali 1:50 000, arkusz L ębork. PIG, Warszawa. NADOLSKA I., SZAPLI ŃSKI A., 1975 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych i zwiadu geologicznego za zło Ŝami kruszywa naturalnego w północnej cz ęś ci województwa słup- skiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W. i in. 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B. (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Cz ęść II. Pa ństwo- wy Instytut Geologiczny, Warszawa. PACZY ŃSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski. Tom I. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa., RAPORT o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2005 roku, 2006 – Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gda ńsk RAPORT o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2007 roku, 2008 – Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gda ńsk. RĄCZASZEK H., 1987 – Dodatek do dokumentacji geologicznej zło Ŝa surowców ilastych

ceramiki budowlanej „L ębork”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. (DzU Nr 165, poz. 1359). ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadze- nia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód; (DzU nr 32, poz. 284). ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. (DzU nr 229 poz. 2313).

SĘDŁAK I., JURYS L., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa piasków schudzaj ących „L ębork”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SĘDŁAK I., JURYS L., 2007 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasków schudzaj ących

„L ębork VIII” w kat. C 1. Starostwo Powiatowe w L ęborku. SĘDŁAK I., GONDEK A., 2008a – Dodatek nr 1 (rozliczeniowy) do „Dokumentacji geolo-

gicznej zło Ŝa iłów zastoiskowych w kat. C 2 do produkcji wyrobów ceramiki budow-

lanej „Nowa Wie ś L ęborska”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

53 SĘDŁAK I., GONDEK A.,2008b – Dodatek nr 1 (rozliczeniowy) do „Uproszczonej doku-

mentacji geologicznej zło Ŝa surowców ilastych „Nowa Wie ś L ęborska I” . Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SĘDŁAK I., GONDEK A.,2008c –Dokumentacja geologiczna zło Ŝa surowca ilastego ceramiki budowlanej i kopaliny towarzysz ącej - kruszywa „Nowa Wie ś L ęborska II”

w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SĘDŁAK I., GONDEK A., 2008d – Dodatek nr 1 (rozliczający zasoby) do uproszczonej do-

kumentacji geologicznej w kategorii C 1 zło Ŝa piasków schudzaj ących „L ębork” . Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa STEPOWICZ E., 1993 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa iłów zastoiskowych do produkcji ceramiki budowlanej w Nowej Wsi L ęborskiej. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI i in., 1993, 1994 – Atlas Radioekologiczny Polski 1:750 000. PIG, Warszawa. SYRNIK A., KARWACKI A., 1969 – Sprawozdanie (negatywne) z bada ń geologiczno- zwiadowczych wykonanych w powiecie Słupsk. Arch. Pomorskiego Urz ędu Woje- wódzkiego Delegatura w Słupsku. WAWRZYKÓW E., PELC J., 1973 – Aneks rozliczeniowy zasobów uj ętych w uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa surowców ceramiki budowlanej „Lędziechowo”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WÓJTKIEWICZ J., 1962 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa surowców ceramiki budowlanej P.C. L ędziechowo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ZEMBRZYCKA D., 1982 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa surowca ilastego ceramiki bu-

dowlanej w kat. B+C 1 „L ębork”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.