Wrocławski Przegląd Teologiczny, Nr 1/2015
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
IISSNSSN 11231-1731231-1731 RRokok XX I IIIII 22015015 NNrr1 ISSN 1231–1731 Rok XXIII 2015 Nr1 Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu 23/2015/nr 1 WROCŁAWSKI PR ZEGLĄD TEOLOGICZNY ISSN 1231–1731 RADA NAUKOWA bp Andrzej Siemieniewski (przewodniczący) – Wrocław, ks. Bogdan Ferdek – Wrocław, Imre von Gaál – Chicago, ks. Józef Grzywaczewski – Paryż, Konrad Keler SVD – Warszawa, ks. Mariusz Rosik – Wrocław, Gabriela Ivana Vlková – Ołomuniec, ks. Włodzimierz Wołyniec – Wrocław REDAKCJA Ks. Sławomir Stasiak – redaktor naczelny Anna Rambiert-Kwaśniewska – sekretarz redakcji 50-328 Wrocław, ul. Katedralna 9 tel. 76 72 44 165 e-mail: [email protected] KOREKTA Ewa Suszko SKŁAD I ŁAMANIE Andrzej Duliba Wersją pierwotną czasopisma „Wrocławski Przegląd Teologiczny” jest wersja papierowa. DRUK Drukarnia Tumska – Wrocław WROCŁAWSKI PRZEGLĄD TEOLOGICZNY 23 (2015) nr 1 WIARA FUNDAMENTEM DLA RODZINY W chwili zamykania niniejszego numeru „Wrocławskiego Przeglądu Teo- logicznego” trwała druga sesja Synodu pt.: Powołanie i misja rodziny w Koście- le i świecie współczesnym. Z relacji mediów katolickich dowiadujemy się, że w pierwszym etapie mówiono o osłabieniu więzi wewnątrzrodzinnych wynika- jących z postaw tworzących ją osób, tak małżonków, jak i rodziców oraz dzieci. Następnie odniesiono się do kryzysu więzi w relacjach rodzinnych w kontekście Kościoła i społeczeństwa. Szczególne zaś znaczenie miał apel jego uczestników, aby w końcowym dokumencie na początku zaakcentowano przede wszystkim piękno rodziny, która żyje zgodnie z Ewangelią i nauczaniem Kościoła. Swo- istą zaś inspiracją dla tego etapu synodu był kongres rodzin, który odbył się w dniach 22–25 września br. w Filadelfi i pod hasłem Miłość jest naszą misją: rodzina pełnią życia. W swojej homilii na jego zakończenie papież Franciszek powiedział: „Wiara otwiera «okno» na obecność i działanie Ducha Świętego. Pokazuje to nam, że, podobnie jak szczęście, świętość jest zawsze związana z małymi gestami. «Kto wam poda kubek wody w imię moje, nie utraci swo- jej nagrody», mówi Jezus (por. Mk 9, 41). Tych małych gestów uczymy się w domu, w rodzinie”. A zatem również wiary uczymy się w rodzinie. Odpowiadając, w pewnym sensie, na przytoczone słowa Ojca świętego, chcemy podzielić się z czytelnikami refl eksją teologów związanych z naszym czasopismem. Jak zwykle znajdziemy sekcje odpowiadające instytutom wcho- dzącym w struktury Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu, któ- rego częścią integralną jest nasze czasopismo. Wprawdzie nie jest to numer tematyczny, ale czytelnicy znajdą w nim liczne refl eksje na temat wiary i jej braku. Nie bez znaczenia jest to wszystko, co pozostaje na zapleczu owej wiary, czyli to, co do niej prowadzi i daje umocnienie. Ważne są również dawane jej świadectwa, które odnajdujemy w życiu błogosławionych i świętych, a tak- że historia Kościoła lokalnego, który zwykle stał na straży wiary członków wspólnot chrześcijańskich. W kontekście bezpośredniej tematyki dotyczącej wiary, należy zwrócić uwagę na drugą sekcję (teologia biblijna i dogmatyczna), w której znajdzie- 6 Ks. Sławomir Stasiak my artykuły J. Jaromin i M. Ruckiego, wskazujące na wartość wiary w życiu chrześcijanina oraz opracowanie Z. Zatwardnickiego, które ukazuje nowy ate- izm w perspektywie teologicznej. W nieco innym wymiarze na wiarę, jako nie- rozłącznie powiązaną z sakramentem Eucharystii, wskazuje praca K. Suszki, który podjął polemikę ze św. Tomaszem z Akwinu. Jednak na szczególną uwa- gę zasługuje opracowanie M. Jóźwika pt. Międzypokoleniowy przekaz wartości w rodzinie w sekcji teologia pastoralna i fi lozofi a. Nie znaczy to jednak, że inne artykuły nie pozostają w związku z nauczaniem Kościoła na temat wiary i rodziny, jakkolwiek bardzo często są owocem szczegółowych badań, które – choćby w sposób pośredni, ale jednak – są efektem poszukiwania fundamen- tów wiary chrześcijańskiej, jak choćby znajdująca się w tej samej sekcji praca o. J. Tupikowskiego pt. Krytyczna rekonstrukcja głównych założeń analitycznej teologii naturalnej J. Hicka, czy artykuły zawarte w sekcji teologia duchowości przygotowane przez o. A. Jastrzębskiego, s. I. Hałamuszkę i ks. W. Zyzaka. Ważnym wymiarem wiary jest jej historyczna przestrzeń, której świadkami byli błogosławieni i święci. Temu zagadnieniu, ze szczegółowym uwzględ- nieniem postaci księdza Gerharda Hirschfeldera, poświęcony został artykuł ks. M. Jodki. W nieco szerszej perspektywie historycznej zostały umieszczone artykuły ks. N. Jerzaka i K. Maler, w sekcji historia Kościoła. Wdzięczni wszystkim czytelnikom za wsparcie i zainteresowanie naszym czasopismem, chcemy poinformować, że podejmujemy wszelkie kroki, aby „Wrocławski Przegląd Teologiczny” nie tylko miał swoje ważne miejsce w śro- dowisku wrocławskim, lecz także stawał się powoli czasopismem ogólnopol- skim, cenionym w kręgach teologów. Życzymy wszystkim dobrej refl eksji nad zagadnieniami zaprezentowanymi w niniejszym numerze. Ks. Sławomir Stasiak Redaktor naczelny TEOLOGIA DUCHOWOŚCI WROCŁAWSKI PRZEGLĄD TEOLOGICZNY 23 (2015) nr 1 ANDRZEJ JASTRZĘBSKI OMI HOMO DEIFICATUS 1. Ogólna charakterystyka koncepcji przebóstwienia Poprzez przebóstwienie (gr. theosis, theopoiesis; łac. deifi catio) teolodzy, szczególnie na Wschodzie, starają się wyrazić nowy stan człowieka, który po- lega na wewnętrznej obecności Ducha Świętego, prowadzącego człowieka na drogę świętości. Duch Święty upodabniając człowieka do Boga (homoiosis theo), co nie znaczy, że człowiek staje się Bogiem, czy nawet równym Mu, czy- ni go uczestnikiem Jego życia. Obraz Boży (eikon) stanowi niezbywalną część natury człowieka, nato- miast dzięki Duchowi Świętemu kształtuje się w człowieku podobieństwo, za- chodzi upodobnienie do Boga, a człowiek raduje się uczestnictwem w błogo- sławionym życiu Boga. To w obrazie Boga znajdują się ukryte duchowe władze człowieka, intelekt i wola, które są podatnym gruntem dla theosis. Przebó- stwienie to największe pragnienie Boga wobec człowieka1. Przebóstwienie nie jest darem przydawanym do natury człowieka, którą można by ujmować także bez niego, lecz istotnym elementem samej natury ludzkiej, kiedy odbija ona swój pierwotny model, stając się podobieństwem Boga w Trójcy2. Słowo „przebóstwienie” do języka teologii wprowadził właściwie Klemens Aleksandryjski. Termin ten został przyjęty dla wyrażania sytuacji chrześcija- nina odkupionego przez Chrystusa. Theosis było pochodzenia pogańskiego, dlatego niektórzy Ojcowie woleli używać innych wyrażeń jak: usynowienie, pokrewieństwo z Bogiem, zażyłość, wspólnota natury, uczestnictwo czy też odrodzenie3. 1 Por. Z. J. KIJAS, Przebóstwienie człowieka i świata, Kraków 2000, s. 132–133. 2 Por. W. HRYNIEWICZ, Współczesna antropologia prawosławna, „Analecta Craco- viensia” 4 (1972), s. 225–226. 3 P. EVDOKIMOV, Kobieta i zbawienie świata, tłum. E. Wolicka, Poznań 1991, s. 47. 8 Andrzej Jastrzębski OMI Teologiczną podstawą idei przebóstwienia jest nauka Starego Testamentu o obrazie Boga w człowieku4. Na tej podstawie oraz opierając się na nauce św. Pawła o nowym życiu w Chrystusie („Teraz już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus” – Ga 2, 20) Ojcowie Kościoła utworzyli termin „theopoiesis”5. Jan Damasceński oraz Grzegorz z Nyssy mówili, że człowiek jest mikrokosmosem, syntezą wszechświata6. Paul Evdokimov mówił z kolei, że człowiek jest mikro- teosem, ponieważ jako jedyny we wszechświecie nosi w sobie obraz Boga7. Człowiek, stworzony na „obraz i podobieństwo” Boga osiąga swoje na- turalne spełnienie w procesie przebóstwienia. Stanowi ono aktualizację po- wierzonego człowiekowi zadania upodabniania się do swego Stwórcy. Aby to zadanie zrealizować, człowiek jest obdarowany szczególnymi pomocami od Boga, łaską Ducha Świętego8. Stajemy wciąż wobec wielkiej i nie dającej się dobrze zawrzeć w pojęciach tajemnicy Boga, który jest całkowicie inny (transcendentny), a jednak skutecz- nie udziela się człowiekowi, nie wchłaniając go jednak w siebie i nie pozba- wiając indywidualnej odrębności. Nie ma zatem miejsca na panteizm, jest za to miejsce na uświęcenie ciała i jego zmartwychwstanie9. Duch Święty, który zamieszkuje w duszy człowieka, jest sprawcą procesu przebóstwienia. Prze- bóstwienie jest możliwe dzięki śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa – przebóstwienie to właściwie nowe życie w Chrystusie10. Ojcowie greccy mówili, że Syn Boży stał się człowiekiem, aby człowiek mógł wejść w sferę Bożą, stać się Bogiem (Ireneusz, Atanazy). Była to istot- na część orędzia chrześcijańskiego. Przebóstwienie, stanie się jedno z Bogiem, było spełnieniem ludzkich tęsknot. Dziś rzadko się tak mówi, widząc w idei przebóstwienia zbyt duże wpływy helleńskie11 albo po prostu relikt przeszło- ści. Koncepcję przebóstwienia należy rozumieć zawsze w kluczu antropolo- giczno-ontycznym, czyli w duchu interpretacji pozycji człowieka oraz jego powołania w świetle całej ekonomii Bożego działania, Jego planu zbawienia wobec człowieka12. 4 A. ECKMANN, Przebóstwienie człowieka w pismach wczesnochrześcijańskich, Lu- blin 2003, s. 226. 5 Ta m że, s. 67. 6 Por. A. KIJEWSKA, Renesans karoliński: Alkuin, Eriugena, [w:] Przewodnik po fi lozofi i średniowiecznej, red. A. KIJEWSKA, Kraków 2012, s. 111. 7 Por. P. EVDOKIMOV, Kobieta i zbawienie świata, dz. cyt., s. 52. 8 Z. J. KIJAS, Przebóstwienie człowieka i świata, dz. cyt., s. 149. 9 L. L. BOUYER, Wprowadzenie do życia duchowego. Zarys teologii ascetycznej i mistycznej, tłum. L. Rutkowska, Warszawa 1982, s. 110. 10 Por. Z. J. KIJAS, Przebóstwienie człowieka i świata, dz. cyt., s. 146. 11 Ch. SCHŐNBORN, Przebóstwienie życie i śmierć, tłum. W. Szymona, Poznań 2001,