GMINA GŁUBCZYCE

Gminny program opieki nad zabytkami dla Gminy Głubczyce

na lata 2014 - 2017

Opracowanie: Wioletta Wrona - Gaj Fundacja Otwartego Muzeum Techniki

Głubczyce 2013

1. Wst ęp Przedmiotem niniejszego opracowania jest dziedzictwo kulturowe Gminy Głubczyce, odzwierciedlaj ące histori ę i znaczenie regionu, b ędące widom ą pozostało ści ą przeszło ści, będącej oparciem w konstruowaniu przyszło ści. Lokalne zabytki stanowi ą istotny element krajobrazu kulturowego, kształtuj ą indywidualn ą to żsamo ść i świadomo ść mieszka ńców regionu. Głównym celem powstania Programu jest okre ślenie kierunków działa ń w zakresie ochrony owego dziedzictwa, pozwalaj ące na skuteczne zarz ądzanie zasobami kulturowymi na równi i w harmonii z działaniami gospodarczymi czy społecznymi. W rezultacie wyeksponowanie walorów spu ścizny materialnej i poprawa jej stanu zachowania umo żliwi rozwój turystyki regionalnej w oparciu o lokalny produkt i tradycj ę etnograficzn ą. Program okre śla równie ż procedur ę i przepisy prawa, pozwalaj ące na wprowadzenie poprawnej polityki w zakresie dziedzictwa kultury oraz mechanizmy finansowania ich ochrony. Adresowany jest do mieszka ńców gminy, w tym do wła ścicieli obj ętych ochron ą obiektów, władz samorz ądu terytorialnego, miejscowych organizacji i władz Urz ędu Gminy, mog ących w praktyce zastosowa ć si ę do nakre ślonych postulatów i mo żliwo ści działa ń.

2. Podstawa prawna opracowania Programu Podstaw ę prawn ą sporz ądzenia gminnego programu opieki nad zabytkami dla Gminy Głubczyce stanowi art. 21 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162, poz. 1568 z dnia 17 wrze śnia 2003 r. z pó źniejszymi zmianami, ostatnia nowelizacja 18 marca 2010 r.- Dz. U. Z 2010 r. nr 75, poz. 474) , w którym wprowadzony został obowi ązek sporz ądzania programów opieki nad zabytkami przez samorz ądy wojewódzkie, powiatowe oraz gminne, w oparciu o ewidencj ę. W przypadku programów na poziomie gminnym podstaw ą jest Gminna Ewidencja Zabytków. W my śl artykułu 87 ust 1 w/w ustawy Wójt (b ądź Burmistrz/ Prezydent Miasta w przypadku gminy miejskiej) sporz ądza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami. W ust. 2 art. 87 wymienione zostały zasadnicze cele sporz ądzenia programu: ° włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; ° uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; ° zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; ° wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;

° podejmowanie działań zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; ° okre ślenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; ° podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. Zgodnie z ust. 3-5 art. 87 w/w Ustawy... Gminny Program Opieki nad Zabytkami przyjmuje Rada Gminy po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, po czym program ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urz ędowym. Z realizacji programu Wójt/ Burmistrz/ Prezydent Miasta/ Gminy co 2 lata sporz ądza sprawozdanie, które jest zobligowany przedstawi ć Radzie Gminy. Jednocze śnie ustalenia gminnego programu opieki nad zabytkami uwzgl ędnione zostaj ą w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (art. 19 ust. 2 w/w Ustawy...).

3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce 3.1. Podstawowe uwarunkowania prawne Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.z 1997, nr 78, poz. 483, z pó źniejszymi zmianami) Zgodnie z Konstytucj ą RP Pa ństwo Polskie „strze że dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju” (art. 5) oraz „stwarza warunki upowszechnienia i równego dost ępu do dóbr kultury, b ędącej źródłem to żsamo ści narodu polskiego, jego trwania i rozwoju” (art. 6, ust.1), natomiast „ka żdy [obywatel] jest obowi ązany do dbało ści o stan środowiska i ponosi odpowiedzialno ść za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialno ści okre śla ustawa” (art.86). Rzeczpospolita Polska ma zatem obowi ązek chroni ć dziedzictwo kulturowe, na którego stra ży powinni sta ć tak że obywatele pa ństwa.

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162, poz. 1568 z 2003 r. z pó źniejszymi zmianami, ostatnia nowelizacja 18 marca 2010 r.- Dz. U. Z 2010 r. nr 75, poz. 474) Ustawa reguluje poj ęcia zabytku oraz ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce, okre ślaj ąc polityk ę zarz ądzania zabytkami, w tym kompetencje organów ochrony, administracji rz ądowej i samorz ądowej, formy ewidencjonowania zabytków, finansowania ich opieki, etc.

Art. 3 Ustawy... wprowadza poj ęcie zabytku, za który uznaje „nieruchomo ść lub rzecz ruchom ą, ich cz ęś ci lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą”. W art. 6 rozgraniczone zostały ró żne formy zabytków. Wszystkie z nich podlegaj ą ochronie bez wzgl ędu na stan zachowania: ° za zabytki nieruchome uznaje si ę krajobraz kulturowy, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upami ętniaj ące wydarzenia historyczne lub działalno ść wybitnych osobisto ści b ądź instytucji; ° za zabytki ruchome uznaje si ę dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u żytkowej, kolekcje, numizmaty oraz pami ątki historyczne, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i r ękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne oraz przedmioty upami ętniaj ące wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; ° zabytkami archeologicznymi s ą pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej, b ędące, wedle art. 3, zabytkiem nieruchomym, form ą powierzchownej, podziemnej lub podwodnej pozostało ści egzystencji i działalno ści człowieka, zło żonej z nawarstwie ń kulturowych wraz z wytworami, ich śladami (zabytkami ruchomymi). Ustawowej ochronie mog ą ponadto podlega ć nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Wedle art. 4 ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej:

° działań maj ących na celu zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i

° finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich

° zagospodarowanie i utrzymanie,

° zapobieganie zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków,

° udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków,

° przeciwdziałanie kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę,

° kontrole stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,

° uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Natomiast zgodnie z art. 5 opieka nad zabytkami sprawowana przez jego wła ściciela lub posiadacza polega na zapewnieniu warunków:

° naukowego badania i dokumentowania zabytku,

° prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych zabytku, ° zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,

° korzystania z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści. Art. 7 okre śla formy ochrony zabytków, w szczególno ści: ° wpis do rejestru zabytków, który prowadzony jest przez wojewódzkiego konserwatora zabytków (dla danego województwa) (art. 8). Warunki i proces wpisania obiektu do rejestru zabytków okre ślaj ą art. 9 – 13, za ś sposób prowadzenia rejestru oraz ewidencji zabytków: Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic ę niezgodnie z prawe ( Dz. U. nr 124, poz. 1305). ° uznanie za pomnik historii, którym mog ą zosta ć zabytki nieruchome wpisane do rejestru lub park kulturowy o szczególnej warto ści dla kultury (przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego) (art.15); ° utworzenie parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej; park kulturowy mo że utworzy ć na podstawie uchwały rada gminy po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 16); ° ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego (art. 19). Punkt ten dotyczy w szczególno ści zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru oraz ich otoczenia, a tak że innych zabytków nieruchomych znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków oraz parków kulturowych, dla których w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego w razie potrzeby ustala si ę strefy ochrony konserwatorskiej obejmuj ące obszary, na których obowi ązuj ą okre ślone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy (art. 18).

W Ustawie... zawarte zostały zapisy dotycz ące obowi ązków i kompetencji samorz ądów lokalnych w zakresie ochrony zabytków. Obok sporz ądzenia gminnego programu opieki nad zabytkami (art. 87), gmina: ° prowadzi gminn ą ewidencj ę zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, w tym zabytków nieruchomych znajduj ących si ę w rejestrze, ewidencji oraz innych wskazanych przez wójta/burmistrza/prezydenta miasta w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków (art. 22, ust. 4 i 5), ° tworzy na mocy uchwały Rady Gminy, po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, park kulturowy. Park kulturowy, przekraczaj ący granice gminy mo że by ć utworzony i zarz ądzany na podstawie zgodnych uchwał Rad Gmin (zwi ązku gmin), na terenie których ten park ma by ć utworzony (art. 16),

° uwzgl ędnia ochron ę zabytków i opiek ę nad zabytkami przy sporz ądzaniu i aktualizacji strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego (art. 18),

° mo że udzieli ć dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, na zasadach określonych w podj ętej przez ten organ uchwale (art. 81),

° na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków wojewoda mo że powierzyć gminie prowadzenie niektórych spraw z zakresu swojej wła ściwo ści, w tym wydawanie decyzji administracyjnych (art. 96).

Ustawa o samorz ądzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku (Dz.U. z 2001 r., nr 142, poz. 1591 z pó źn. zmianami) Art. 7, ust. 1, pkt 9 Ustawy.. ukazuje, i ż wykonanie zada ń w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym obowi ązkiem samorz ądów: do zada ń własnych gminy zaliczono „zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty (...). W szczególno ści zadania własne gminy obejmuj ą sprawy (...) kultury, w tym (...) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”.

3.2. Pozostałe uwarunkowania prawne Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. nr 80 poz. 717 z pó źn. zm.).

W art. 1 Ustawy wymienia si ę czynniki i elementy uwzgl ędniane podczas sporz ądzania studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego, w tym „wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej”. Uzupełnieniem tej zasady jest art. 10, w którym mowa jest o uwarunkowaniach wynikaj ących z „(...) wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej”, które nale ży uwzgl ędni ć w studium. Studium oraz plany zagospodarowania przestrzennego powinny m.in. okre śla ć „obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk, obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej” (ust. 2, pkt 3 i 4).

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. 1994 r. nr 89 poz. 414, tekst jednolity Dz.U. 2013 nr 0 poz. 1409) W art. 5 ust. 1, pkt 5 podkre śla si ę, i ż projektowanie i budowa obiektów budowlanych wraz ze zwi ązanymi z nimi urz ądzeniami zapewnia ć musi „ochron ę obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą

Art. 39. ust.1 Reguluje problem wnoszenia nowych obiektów na obszarze wpisanym do rejestru zabytków oraz przekształcania samych zabytków, które to roboty wymagaj ą uprzedniego pozwolenia wła ściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Rozbiórka wpisanego do rejestru zabytku odbywa si ę na podstawie dokumentu wydanego przez Generalnego Konserwatora Zabytków, stwierdzaj ącego skre ślenie obiektu z rejestru (ust. 2), za ś w stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a uj ętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budow ę lub rozbiórk ę obiektu budowlanego wydaje wła ściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. ust. 3).

Zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków wymaga równie ż umieszczenie wszelkich reklam w obr ębie rejestrowych obiektów budowlanych.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2013 nr 0 poz. 1232) W art. 41 wskazuje si ę, i ż prognoza oddziaływania na środowisko, sporz ądzana przy okazji opracowywania polityk, strategii, planów lub programów powinna „okre ślać, analizowa ć i ocenia ć przewidywane znacz ące oddziaływania, (...) na środowisko, a w szczególno ści na (...) zabytki, z uwzgl ędnieniem zale żno ści mi ędzy tymi elementami środowiska i mi ędzy

oddziaływaniami na te elementy” (ust. 2, pkt 6). W przypadku odst ąpienia od przeprowadzenia post ępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, w art. 40 mowa jest o nało żeniu obowi ązku sprawdzenia, czy decyzja owa uwzgl ędnia „cechy obszaru obj ętego oddziaływaniem na środowisko, w szczególno ści obszaru o szczególnych wła ściwo ściach naturalnych lub posiadaj ących znaczenie dla dziedzictwa kulturowego wra żliwe na oddziaływania, istniej ące przekroczenia standardów jako ści środowiska lub intensywne wykorzystywanie terenu” (ust. ust. 3 pkt 3). Omówione w art. 49-51 przepisy dotycz ące planowanych przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko i wymagaj ących sporz ądzenia „raportu o oddziaływaniu przedsi ęwzi ęcia na środowisko” mog ą by ć istotne z uwagi na budow ę wie ż telefonii komórkowej oraz farm wiatrowych i ich oddziaływanie na krajobraz kulturowy, w tym na przestrze ń historycznie ukształtowan ą w wyniku działalno ści człowieka, zawieraj ącą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze.

Ustawa o z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. nr 92 poz. 880) Art. 5, pkt 21 wprowadza definicj ę terenów zieleni, jako m.in. „(...) parki, ziele ńce, promenady, bulwary (...) zabytkowe oraz cmentarze”. W art. 83, ust. 2 znajduje si ę informacja na temat zezwolenia na usuni ęcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomo ści wpisanej do rejestru zabytków, które wydaje wojewódzki konserwator zabytków. Zasada ta dotyczy równie ż drzew owocowych. Art. 105 traktuje o procedurze powołania i charakterystyce parków krajobrazowych oraz przyrodniczo – krajobrazowych, które stanowi ą mniej popularn ą form ę ochrony zabytków. W Ust. 4, pkt 1 mowa jest o „warto ściach historycznych i kulturowych”, b ędących jednymi z podstawowych czynników ochrony danego terenu.

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ściami (tekst jednolity Dz.U. 2014 poz. 518) W rozumieniu Ustawy „opieka nad nieruchomo ściami stanowi ącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami” jest jednym z wymienionych w art. 6 celów publicznych. Art. 13, ust. 4 reguluje problem sprzeda ży, zamiany, darowizny lub oddania w u żytkowanie wieczyste „nieruchomo ści wpisanych do rejestru zabytków, a stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa (tu wyj ątkiem s ą nieruchomo ści b ędące we władaniu Agencji Nieruchomo ści Rolnych ) lub jednostki samorz ądu terytorialnego, a tak że wnoszenie tych nieruchomo ści jako wkładów niepieni ęż nych (aportów) do spółek”, które to działania wymagaj ą pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Oddanie w u żytkowanie wieczyste nieruchomo ści gruntowej, na której zlokalizowane są obiekty wpisane do rejestru zabytków mo że wi ąza ć si ę z wprowadzeniem przy okre ślaniu sposobu korzystania nabywcy z tej nieruchomo ści obowi ązku odbudowy lub remontu poło żonych na niej zabytkowych obiektów budowlanych, w terminie okre ślonym w umowie (art. 29, ust. 2). Podobnie rzecz si ę ma w przypadku ustanowienia trwałego zarz ądu nieruchomo ści (art. 45, ust. 2a).Zgodnie z Ustaw ą trwali zarz ądcy mog ą uzyska ć obni żkę o 50% ceny nieruchomo ści (b ędącej zabytkiem rejestrowym) lub jej cz ęś ci oraz to żsam ą obni żkę opłat. Bonifikata ta mo że jednocze śnie ulega ć zmianie. W przypadku sprzeda ży (b ądź prawa u żytkowania wieczystego) nieruchomo ści wpisanej w rejestr zabytków prawo pierwokupu przysługuje gminie (art. 109, ust. 1, pkt 4).

Ustawa z dnia 25 pa ździernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (tekst jednolity Dz.U. 2012 poz. 406) Zgodnie z art. 9, ust. 2 Ustawy.. „prowadzenie działalno ści kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorz ądu terytorialnego o charakterze obowi ązkowym”, natomiast pa ństwo, jako mecenas, wspiera t ę działalno ść , a minister wła ściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego mo że wspomóc finansowo realizacj ę planowanych na dany rok zada ń (art. 9a). Szczególne miejsca zajmuj ą w kr ęgu organizacji kulturalnych tzw. instytucje kultury, dla których organizatorami s ą jednostki samorz ądu terytorialnego, mog ące otrzymywa ć dotacje celowe na zadania obj ęte mecenatem pa ństwa, w tym dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, z budżetu pa ństwa z cz ęś ci, której dysponentem jest minister wła ściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego”(art. 9, ust. 3). Sprawowanie opieki nad zabytkami jest jednym z podstawowych zada ń instytucji kultury, szczególnie tych, których celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami (art.9). W my śl tego ust ępu opieka nad zabytkami oznacza, poza dbaniem o fizyczny stan zachowania zabytków, równie ż gromadzenie wiedzy o dziedzictwie kulturowym, jej udost ępnianie poprzez organizacj ę wystaw, edukacj ę społeczn ą, etc.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po żytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. z 2003 r., nr 96, poz. 873, z pó źniejszymi zmianami) Do strefy zada ń organizacje po żytku publicznego (Fundacje i Stowarzyszenia) mo żna zaliczy ć działalno ść na rzecz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego (art.4, ust.1, pkt 16), które wymienione zostaj ą w statucie organizacji. Na rzecz działalno ści statutowej organizacje takie mog ą uzyska ć w drodze otwartego konkursu ofert zlecenie na realizacj ę zadania publicznego, zwi ązanego w interesuj ącym nas przypadku z ochron ą i opiek ą nad zabytkami, rozumian ą zarówno jako dbanie o fizyczny stan zachowania obiektów, jak te ż ich promocj ę, popularyzacj ę i działalno ść edukacyjno – społeczn ą, opart ą o regionalne i ponadregionalne dziedzictwo kulturowe.

3.3. Pozostałe uchwały i akty prawa: Zasady ochrony zabytków znajduj ących si ę w muzeach i w bibliotekach zostały okre ślone w: - Ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 1997 r. nr 5, poz. 24 z pó źn. zm.) - Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz.539 z pó źn. zm.). Na temat ochrony materiałów archiwalnych: Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 673 z pó źn. zm.).

4. Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Pełna realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Głubczyce będzie mo żliwa za spraw ą uwzgl ędnienia wcze śniejszych zapisów dokumentów strategicznych szczebla krajowego, wojewódzkiego i powiatowego, pod warunkiem, że nie pozostaj ą one w sprzeczno ści z lokalnym interesem ochrony dziedzictwa kulturowego gminy. 4.1. Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015 (dokument opracowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w 2006 r.) Strategia ..., wieloletni dokument strategiczny rozwoju społeczno – gospodarczego kraju, podkre śla dogodne poło żenie kontynentalne Polski, które wraz z walorami środowiska i ró żnorodno ści ą spu ścizny kulturowej stanowi potencjał rozwoju turystyki. W rozbudowie infrastruktury turystycznej konieczne jest natomiast wsparcie inicjatyw regionalnych. Podkre śla si ę przy tym zasad ę zrównowa żonego rozwoju, potrzeb ę piel ęgnowania i zachowania dziedzictwa kulturowego, które jest jednym z czynników wpływaj ących na podniesienie poziomu i jako ści życia mieszka ńców Polski – głównego celu Strategii. W dokumencie postuluje si ę ponadto popraw ę stanu infrastruktury technicznej i społecznej, wzrost konkurencyjno ści i innowacyjno ść gospodarki, wraz ze wzrostem obszarów wiejskich, regionalnych przy jednoczesnym podniesieniu spójno ści terytorialnej. S ą to priorytety po średnio odnosz ące si ę do dziedzictwa kulturowego, jego ochrony, ekspozycji i zagospodarowania.

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 i Uzupełnienie NSRK na lata 2004-2020 wraz z Narodowym Programem Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego na lata 2004-2013”

Opisuje polityk ę pa ństwa wobec szeroko poj ętej kultury, opartej o mechanizmy rynkowe, a zaistniałej w zmienionej sytuacji politycznej po wst ąpieniu do Unii Europejskiej. W narodowej strategii głównym zało żeniem stało si ę działanie na rzecz zrównowa żonego rozwoju kulturowego poszczególnych regionów kraju. Wśród priorytetów wymieniono:

° aktywne zarz ądzanie zasobem stanowi ącym materialne dziedzictwo kulturowe celem poprawy stanu zachowania zabytków, ich adaptacj ę i rewitalizacj ę oraz zwi ększenie dost ępno ści do mieszka ńców, turystów i inwestorów,

° edukacj ę i administracj ę na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. W celu wdro żenia Strategii w sferze materialnego dziedzictwa kultury Polski stworzono Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” , w którym zawarto strategiczne cele:

° przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierania ochrony i opieki nad zabytkami,

° podj ęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa,

° poszukiwania instrumentów wzmacniaj ących efekty działalno ści słu żby konserwatorskiej,

° ograniczenia uznaniowo ści konserwatorów poprzez nało żenie na nich odpowiedzialno ści za niezgodne z prawem post ępowania,

° intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych.

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (aktualizacja Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju , oprac. przez Rz ądowe Centrum Studiów Strategicznych, przyj ętej w dniu 17.11.2000 r. przez Sejm RP (M.P. Nr 26, poz. 432)) W najnowszej koncepcji (przyj ętej uchwał ą Rady Ministrów dnia 13 grudnia 2011 roku), mowa jest o zrównowa żonym rozwoju kraju. Ochrona dziedzictwa kulturowego wspomniana jest wielokrotnie, szczególnie przy omówieniu drugiego celu polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, dot. „poprawy spójno ści wewn ętrznej (...) poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania si ę czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewn ętrznego wszystkich terytoriów”. Dokument zwraca uwag ę na ra żą co niskie, niezgodne z potencjałem rozwojowym, „wykorzystanie funkcji symbolicznych i promocyjnych tych zasobów” (s. 28). Wedle koncepcji powinny by ć chronione wraz z przyległ ą przestrzeni ą, tworz ącą krajobraz kulturowy. Podkre śla si ę konieczno ść nadania nieu żytkowanym zabytkom, zgodnej z ich potencjałem i wymogami ochrony, funkcji, która mo że ocali ć obiekty przed destrukcj ą.

Ponadto, w odniesieniu do ochrony zasobów kulturowych, Koncepcja zakłada: ° wzrost roli dziedzictwa kulturowego w procesach rozwoju przestrzennego (w perspektywie przyszłych 20 lat), ° przekształcenia zasobów, ich lokalizacja i umiej ętno ść wykorzystania w procesach rozwoju b ędzie wpływała pozytywnie na tok koncentracji gospodarczej, ludno ściowej i rang ę kultury i turystyki, ° wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w rozwoju społeczno – gospodarczym intensywnie wesprze rozwój gospodarek lokalnych, ° wzmocnieniu musz ą ulec funkcje symboliczne poszczególnych zabytków, ° wzrost odsetku dziedzictwa materialnego przekształconego w ramach rewitalizacji (szczególnie w strukturach metropolitarnych), rewitalizacj ę jako element przywracaj ący symbolik ę miejsca, ° ochrona przestrzeni o charakterze symbolicznym, posiadaj ącej ponadprzeci ętne walory i znaczny potencjał rozwojowy b ędzie stopniowo zwi ększana poprzez powoływanie kolejnych miejsc o charakterze promocji dziedzictwa kulturowego i naturalnego (miejsca światowego dziedzictwa UNESCO, pomniki historii i parki kulturowe). Koncepcja odwołuje si ę do koncepcji KSOCh - Krajowego Systemu Obszarów Chronionych ( systemu składaj ącego si ę z parków narodowych (PN), rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych (PK), obszarów chronionego krajobrazu (OChK)) i drobnych form uzupełniaj ących, którego budowa, rozpocz ęta w latach 70. XX wieku, nie została zako ńczona, a po zmianie ustawy o ochronie przyrody w 2004 r. system stracił umocowanie prawne), podkre ślaj ąc wzajemn ą korelacj ę pomi ędzy chronionymi zespołami przyrodniczymi (w tym Natura 2000), a znajduj ącymi si ę w ich obr ębie siedliskami ludzkimi, układami urbanistycznymi, ruralistycznymi, które jako cało ść posiadaj ą niejednokrotnie nie wykorzystany potencjał, mog ący wspiera ć atrakcyjno ść danego regionu. Dokument podnosi konieczno ść wprowadzenia zintegrowanej ochrony środowiska kulturowego w przypadku działa ń planistycznych, czyli „opracowanie metodologii dotycz ącej identyfikacji równorz ędnych warto ści przyrodniczych, krajobrazowych, niematerialnego dziedzictwa kulturowego zwi ązanego z regionem geograficznym i zabytkowych obiektów kultury materialnej (...)oraz zarz ądzania nimi w celu stworzenia warunków do prowadzenia aktywnej polityki konserwatorskiej i promocyjnej w stosunku do tych zasobów”. Cało ść ma by ć opracowana przez zespół, zło żony z przedstawicieli ministra wła ściwego ds. rozwoju regionalnego, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, ministra wła ściwego ds. kultury i dziedzictwa narodowego, Narodowego Instytutu Dziedzictwa oraz środowisk naukowych. Same obszary zostan ą natomiast „wyodr ębnione w planach zagospodarowania przestrzennego województw jako ustalenie wi ążą ce”.

Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (w trakcie opracowywania, wedle zało żeń) Program przedstawi cele, kierunki działa ń oraz zadania, stoj ące przed organami i jednostkami administracji publicznej w celu ochrony i opieki nad zabytkami. Oparty b ędzie o tezy nakre ślone przez zespół powołany przez Ministra Kultury. W dokumencie znajd ą si ę odniesienia do wagi lokalnych programów opieki nad zabytkami, które powinny zawiera ć nast ępuj ące cele i kierunki działa ń w interesuj ącym nas obszarze: ° integracja ochrony dziedzictwa kulturowego, przyrodniczego, krajobrazu oraz stosownych zasad zagospodarowania przestrzennego, ° promocja warto ści materialnych oraz warto ści niematerialnych dziedzictwa kulturowego, zwłaszcza zabytków w warunkach gospodarki rynkowej, ° wzmocnienie roli dziedzictwa, zwłaszcza zabytków, w rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści, ° ustalenie czytelnych kryteriów priorytetów oraz usprawnienie systemu rozdziału środków, ° zorganizowanie w skali kraju systemu i słu żb dla monitorowania stanu dziedzictwa, ° kształcenie społecze ństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego dziedzictwa, ° poprzez m.in.: edukacj ę na wszystkich poziomach szkół, równie ż wśród kadr nauczycielskich i kadr samorz ądowych - budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawno ści zabytków, odczytywanych jako źródło to żsamo ści, wiedzy i dumy z przeszło ści, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków. Program precyzuje ponadto działania dotycz ące prac konserwatorskich, wprowadzaj ąc siedem podstawowych zasad: • zasada primum non nocere • zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego warto ści (materialnych i niematerialnych), • zasada minimalnej, niezb ędnej ingerencji (powstrzymywania si ę od działa ń niekoniecznych) • zasada, zgodnie z któr ą usuwa ć nale ży jedynie to, co na oryginał działa niszcz ąco, • zasada czytelno ści i odró żnialno ści ingerencji, • zasada odwracalno ści metod i materiałów, • zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz ą wiedz ą i na najwy ższym poziomie.

Rozporz ądzenia – akty wykonawcze do poszczególnych ustaw, reguluj ących zakres ochrony i opieki nad zabytkami a) Rozporz ądzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 lipca 2011 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót budowlanych, bada n konserwatorskich, bada n architektonicznych i innych działa ń przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz bada n archeologicznych (Dz.U. z 2011 r. Nr 165, poz. 987); b) Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków ( Dz.U. z 2005 r. Nr 112, poz. 940 z pózn. zm.); c) Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2004 r. Nr 212, poz. 2153); d) Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie odznaki ”Za opiek ę nad Zabytkami” (Dz.U. z 2004 r. Nr 124 , poz. 1304 z pózn. zm.) e) Rozporz ądzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytków za granic e (Dz.U. z 2011 r. Nr 89, poz. 510); f) Rozporz ądzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic e niezgodnie z prawem (Dz.U. z 2011 r. Nr 113, poz. 661); g) Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 71, poz. 650); h) Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (Dz.U. z 2004r. nr 30, poz.259); i) Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 10 maja 2004 r. w sprawie rzeczoznawców Ministra Kultury w zakresie opieki nad zabytkami (Dz.U. z 2004 r. nr 124, poz. 1302); j) Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie Polskiego Komitetu Doradczego (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1066).

4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu

1. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Opolskiego na lata 2011-2014

Jest to ju ż drugi przygotowany przez Województwo plan, poprzedni opracowany był na lata 2007 -2010. Jest to kompleksowy dokument strategiczny, daj ący obraz stanu istniej ącego oraz propozycje przyszłych działa ń dla dziedzictwa, przyj ęty Uchwał ą Nr V/76/2011 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 29 marca 2011 r. Program jest materiałem wyj ściowym do sporz ądzania Powiatowych Programów Opieki nad Zabytkami (link: http://umwo.opole.pl/bip/index.php?id=6027 ). Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w art. 87 wymienia najwa żniejsze cele, których osi ągni ęcie umo żliwi ć ma realizacja zada ń nakre ślonych w Programie. S ą to: - wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; - uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; - zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; - wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; - podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; - okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; - podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. - program przedstawia podstaw ę prawn ą opracowania, uwarunkowania prawne ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w Polsce, uwarunkowania zewn ętrzne i wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego oraz charakterystykę dziedzictwa kulturowego Opolszczyzny. Oprócz tego przeprowadzono analiz ę SWOT, opisano instytucje wojewódzkie powołane do ochrony zabytków.

2. Strategia rozwoju województwa opolskiego do 2020 roku, przyj ęta uchwał ą Sejmiku Województwa Opolskiego nr XXV/325/2012 z 28 grudnia 2012 roku W strategii podkre ślono fakt, że dziedzictwo kulturowe, którego bogactwo cz ęsto przewy ższa stan posiadania innych, znacznie wi ększych i zasobniejszych regionów w Polsce, jest znacz ącym czynnikiem rozwoju województwa opolskiego. Atrakcyjno ść województwa wzrasta ć b ędzie wraz ze zwi ększaniem konkurencyjno ści produktów turystycznych i kulturalnych. Po śród celi głównych dokument wskazuje na cel operacyjny 5.3. Rozwój usług

turystyki, kultury i sportu oraz ich infrastruktury. Do osi ągni ęcia wy żej wymienionego celu proponowane s ą min. Nast ępuj ące działania:

• rozwój i promocja oferty turystycznej, kulturalnej i sportowej regionu,

• inicjowanie i wspieranie współpracy organizacji pozarz ądowych oraz tworzenie sieci kooperacyjnych, wpływaj ących na rozwój oferty kulturalnej, turystycznej i sportowej regionu

• tworzenie warunków do rozwoju kompetencji kulturowych w regionie,

• inicjowanie i wspieranie realizacji programów upowszechniania aktywno ści fizycznej, turystycznej, kulturalnej w ró żnych środowiskach i grupach społecznych współpraca mi ędzyregionalna w zakresie kreowania produktów turystycznych,

• budowa, rozbudowa i poprawa stanu oraz dost ępno ści infrastruktury kulturalnej, w tym dziedzictwa kulturowego oraz infrastruktury turystycznej, uzdrowiskowej, rekreacyjnej i sportowej,

• tworzenie spójnego wizerunku województwa opolskiego jako zbioru kierunków turystycznych wysokiej jako ści zgodnie z zasadami zrównowa żonego rozwoju,

• powołanie Regionalnego Centrum Kultury, wspieraj ącego rozwój działalno ści kulturalnej w województwie opolskim.

3. Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2007−2013 (przyj ęty przez Komisj ę Europejsk ą Decyzj ą nr CC 2007 PL 161 PO 012 z dnia 1 pa ździernika 2007 r. oraz Uchwał ą Zarz ądu Województwa Opolskiego nr 1070/2007 z dnia 29 pa ździernika 2007 r.) Podstawowym celem RPO WO 2007-2013 jest zwi ększenie konkurencyjno ści oraz zapewnienie spójno ści społeczno-gospodarczej i przestrzennej dla podniesienia atrakcyjno ści województwa opolskiego, jako miejsca do inwestowania, pracy i zamieszkania. W ramach RPO WO 2007-2013 wspierane b ędą działania z zakresu m.in. innowacyjno ści, rozwoju i zwi ększania konkurencyjno ści przedsi ębiorstw, budowy społecze ństwa informacyjnego, infrastruktury edukacyjnej, komunikacyjnej, ochrony środowiska i ochrony zdrowia, rewitalizacji, turystyki i kultury. W ramach Osi priorytetowej 5: Infrastruktura społeczna i szkolnictwo wy ższe realizowane s ą m.in. działania zwi ązane z inwestowaniem w kultur ę a wśród nich: Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego i Rozwój infrastruktury kulturalnej. Celem tych działa ń jest wzrost znaczenia kultury w regionie poprzez popraw ę warunków i jako ści świadczonych usług kulturowych skutkuj ących zwi ększeniem uczestnictwa społecze ństwa w życiu kulturalnym regionu oraz zachowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Realizacja projektów wpłyn ąć ma na

unowocze śnienie obiektów kultury oraz popraw ę ich wyposa żenia, w tym m.in. w sprz ęt wystawienniczy, magazynowy, techniczny i multimedialny, jak równie ż w systemy podnosz ące stopie ń bezpiecze ństwa obiektów. Projekty uzyskuj ące wsparcie w ramach działania maj ą si ę ponadto przyczyni ć do zachowania dziedzictwa kulturowego i naturalnego w zakresie ochrony historycznych i zabytkowych obiektów, zapobiegania ich niszczeniu i dewastacji oraz ich pełnego wykorzystania do prowadzenia działalno ści kulturalnej. Kwestie ochrony dziedzictwa kulturowego zostały uwzgl ędnione równie ż w Osi priorytetowej 6: Aktywizacja obszarów miejskich i zdegradowanych, która definiuje działanie Rewitalizacja zespołów miejskich i zdegradowanych. W jego wyniku wsparciem obj ęte b ędą m.in. centra starych miast, obiekty dziedzictwa kulturowego oraz podejmowane b ędą niezb ędne działania w obszarze infrastruktury. Zarz ąd Województwa Opolskiego dnia 24 lutego 2014 r. przyj ął Uchwał ą nr 4690/2014 projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego 2014-2020 (wersja nr 3). Dokument został skierowany do zaopiniowania przez odpowiednie organy. W nowej perspektywie bud żetowej na rozwój województwa w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego przekazano kwot ę 759 mln. euro.

4. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego (uchwała nr XLVIII/505/2010 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 wrze śnia 2010 r.) Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego wskazuje 30 miast z zachowanymi zabytkowymi układami urbanistycznymi, z których 25 wpisanych jest do rejestru zabytków m.in. Głubczyce. Dokument jest podstawowym narz ędziem prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie regionu, rozumianej jako celowe oddziaływanie władz województwa na rozmieszczenie funkcji i przestrzenne ró żnicowanie dynamiki rozwoju. Głównym zadaniem Planu jest okre ślenie przestrzennych uwarunkowa ń rozwoju oraz kierunków i priorytetów kształtowania środowiska przyrodniczego, kulturowego i zurbanizowanego w ci ągu najbli ższych kilkunastu lat, w dostosowaniu do strategicznych kierunków rozwoju społecznego i gospodarczego województwa zawartych w Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego, z równoczesnym uwzględnieniem koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Stanowi on punkt wyj ścia dla opracowania innych wojewódzkich programów i dokumentów strategicznych. W Planie przyj ęto, że „celem polityki przestrzennej jest ochrona dóbr kultury materialnej i niematerialnej a kształtowanie środowiska kulturowego powinno generowa ć rozwój innych dziedzin życia regionu (np. turystyki i rekreacji, osadnictwa, le śnictwa, rolnictwa). Obiekty kultury materialnej winny by ć wykorzystane i u żytkowane z zapewnieniem opieki konserwatorskiej, rewaloryzacji i nadania im odpowiednich funkcji u żytkowych”. Dokument powołuje si ę przy tym na główne cele i priorytety ochrony dziedzictwa kulturowego zawarte

w Programie Opieki nad Zabytkami Województwa Opolskiego na lata 2007-2010 (uchwała nr XIV/158/2007 SWO z dnia 20.12.2007 r.). Za główne zasady zagospodarowania przestrzennego w zakresie dziedzictwa kulturowego uznano: 1) zachowanie ładu przestrzennego na terenach zabudowy historycznej, 2) obejmowanie prawn ą ochron ą dziedzictwa kulturowego poprzez opracowywanie m.p.z.p. z okre śleniem stref ochrony konserwatorskiej, 3) nadawanie mocy prawnej Gminnym Ewidencjom Zabytków poprzez umieszczanie ich w m.p.z.p., 4) kompleksow ą ochron ę obszarów i obiektów zabytkowych, 5) wykorzystanie obiektów i obszarów zabytkowych do pełnienia okre ślonych funkcji zgodnych b ądź nie koliduj ących z ich zabytkowym charakterem, 6) oszcz ędne kształtowanie krajobrazu kulturowego, a tak że przeciwdziałanie rozpraszaniu historycznie ukształtowanej zabudowy, 7) harmonizowanie zabytkowych układów urbanistycznych w powi ązaniu z rozwojem osadnictwa i komunikacji, 8) zachowanie mieszkalno-usługowego charakteru centrów miast, 9) eksponowanie regionalnych cech środowiska kulturowego województwa opolskiego, 10) inicjowanie nowych form ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez tworzenie pomników historii i parków kulturowych w symbiozie z przyrod ą i wymogami rozwoju społeczno-gospodarczego. Główne kierunki polityki przestrzennej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego: 1) ochrona zabytkowego krajobrazu kulturowego, 2) ochrona historycznych układów przestrzennych, 3) ochrona obiektów i miejsc dziedzictwa kulturowego, w tym dóbr kultury współczesnej, 4) ochrona dziedzictwa archeologicznego, 5) ochrona materialnych i niematerialnych przejawów tradycji kultury ludowej, 6) ochrona miejsc pami ęci narodowej i świadectw przeszło ści historycznej, 7) wykorzystanie elementów dziedzictwa kulturowego dla rozwoju regionu.

4.3. Pozostałe dokumenty, w tym na poziomie powiatu: Powiat Głubczycki nie opracował dotychczas Programu opieki nad zabytkami.

5. Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy): a) wynikaj ące z dokumentów o charakterze strategicznym: Strategia rozwoju Gminy Głubczyce (przyj ęty uchwał ą Nr XX/263/2001 Rady Miejskiej w Głubczycach z dnia 28 lutego 2001 r.) Dokument za drugi cel uznał - eliminowanie słabych stron gminy lub złagodzenia ich negatywnych skutków dla mieszka ńców, gospodarki, środowiska przyrodniczego, przestrzeni i dziedzictwa historyczno-kulturowego (likwidacja istniej ących zaniedba ń, barier i ogranicze ń rozwojowych). Dokument za mocne strony gminy uznał bogate i aktywne środowisko kulturalne.

Plan odnowy miejscowo ści Nowa Wie ś Głubczycka na lata 2010 – 2017 (Zał ącznik Nr 1 do Uchwały Nr XLVIII/465/10 z dnia 27 pa ździernika 2010r.) Dokument strategiczny powstały w celu umo żliwienia odnowy sołectwa Nowa Wie ś Głubczycka, poprzez stworzenie odpowiedniej dokumentacji, analiz i bada ń ankietowych. Za mocne strony uznano wielk ą liczb ę zabytków, w tym: Ko ściół pw. Matki Boskiej Królowej Anielskiej, mur, dzwonnica przy ko ściele, młyn wodny, Remiz ę Stra żack ą. Mieszka ńcy postanowili wytyczy ć nast ępuj ące kierunki rozwoju wsi Nowa Wie ś Głubczycka na lata 2010-2017, bior ąc pod uwag ę ustalon ą wizj ę miejscowo ści: - poprawa jako ści życia mieszka ńców, - poprawa estetyki miejscowo ści, - korzystanie z zewn ętrznych źródeł – krajowych i zagranicznych w celu realizacji zało żonych przedsi ęwzi ęć , - stworzenie mo żliwo ści rozwoju dla mieszka ńców przez ofert ę szkoleniow ą czy kulturalno- oświatow ą, - integracja mieszka ńców przy realizacji wspólnych celów, - promocja miejscowo ści – w Internecie, w mediach. W planie zaplanowano nast ępuj ące inwestycje w zakresie odnowy zabytków na terenie sołectwa: na lata 2010-2014 zaplanowano wykonanie prac remontowych ko ścioła – renowacja muru otaczaj ącego ko ściół, za ś na lata 2011-2015: odnowienie kapliczek, krzy ży i figur (cel: ochrona dziedzictwa kulturowego). 2012-2017 odbudowa Młynówki i uruchomienie młyna wodnego w celach edukacyjnych (cel: Ochrona dziedzictwa kulturowego) Plan Odnowy Miejscowo ści Bernacice Górne

Dokument powstał w wyniku dyskusji i konsultacji społecznych, przy współdziałaniu organizacji działaj ących we wsi: Grupa Odnowy Wsi oraz Rada Parafialna. We wsi nie znajduj ą si ę jednak żadne obiekty zabytkowe a wi ęc w dokumencie nie poruszane s ą tematy z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami.

Plan Odnowy Miejscowo ści Głubczyce Sady (Zał ącznik Nr 1 do Uchwały Nr VIII/ 64 /11 Rady Miejskiej w Głubczycach z dnia 30 marca 2011r. ) Na program odnowy wsi składaj ą si ę zadania, których realizacja pozwoli mieszka ńcom wsi osi ągn ąć cele zało żone w wizji odnowy .Dokument jako słabe strony sołectwa wymienia niedostateczny stan infrastruktury kulturalnej oraz sportowo rekreacyjnej oraz brak mo żliwo ści aktywnego rozwoju mieszka ńców w dziedzinie kultury. Po śród planowanych inwestycji nie ma wymienionych żadnych zwi ązanych z modernizacj ą i ochron ą zabytków.

Plan Odnowy Miejscowo ści Zopowy (Zał ącznik nr 1 do uchwały Rady Miejskiej w Głubczycach nr XLVII/ 442 /10 z dnia 29.09.2010r) Wizja rozwoju wsi okre ślona w dokumencie to: „Wie ś rolniczo-usługowa funkcjonuj ąca w zgodzie ze środowiskiem naturalnym, estetyczna i ekologiczna, w której ka żdy b ędzie mógł rozwija ć swoje zainteresowania”. Za silne strony uznano: Kościół pw św. Michała oraz istniej ący cmentarz, za słabe natomiast brak mo żliwo ści aktywnego rozwoju mieszka ńców w dziedzinie kultury. Po śród planowanych inwestycji nie ma wymienionych żadnych zwi ązanych z modernizacj ą i ochron ą zabytków.

Lokalny program rewitalizacji miasta Głubczyce na lata 2009-2015 Dokument podkre śla, że współczesne rozumienie poj ęcia rewitalizacji nie ogranicza si ę jednak jedynie do remontu budynków czy rewaloryzacji zabytków, nie jest wył ącznie działaniem remontowo-budowlanym, które nie ma wskazanego celu społecznego, gospodarczego lub ekologiczno-przestrzennego, nie jest równie ż działaniem podejmowanym poza obszarem kryzysowym, jak te ż programem uwzgl ędniaj ącym jedynie inwestycje podmiotów publicznych. Za mocne strony miasta uznano min.: - interesuj ące zespoły architektoniczne, np. w rejonie ulicy Słowackiego lub zabudowa klasztorna, b ędące sko ńczonymi zało żeniami architektonicznymi, stanowi ącymi warto ściowe fragmenty miasta, - ciekawe wn ętrza urbanistyczne, stanowi ące o to żsamo ści miasta, np. rejon Placu 1 Maja - zabytkowe pojedyncze budynki, stanowi ące dzieła architektoniczne, na ogół obecnie obiekty użyteczno ści publicznej, usytuowane tak, i ż niezale żnie od pó źniejszych uzupełnie ń struktury przestrzennej, s ą czytelne w układzie przestrzennym miasta,

Dokument wskazuje na du ży obszar ochrony konserwatorskiej wynika z du żej liczby obiektów uj ętych w rejestrze zabytków województwa opolskiego i ewidencji zabytków w mie ście Głubczyce. Na terenie miasta Głubczyce wyodr ębniono dwie strefy ochrony konserwatorskiej. Są to: strefa „A” - obejmuj ąca rynek wraz z terenami przyległymi w granicach pozostało ści murów obronnych, strefa „B” - obejmuj ąca pozostał ą cz ęść miasta zabudowan ą obiektami zrealizowanymi przed 1945 rokiem. Prócz powy ższych wydzielono nast ępuj ące strefy: stref ę „K” ochrony krajobrazu kulturowego, stref ę „E” ekspozycji dla ochrony walorów widokowych pasmowego układu zieleni w dolinie rzeki, stref ę ochrony archeologicznej „ W”, która pokrywa si ę z obszarowo naniesionymi na rysunek planu stanowiskami archeologicznymi, stref ę obserwacji archeologicznej „OW” dla terenu obj ętego planem. Architektura noworealizowanej lub przebudowywanej zabudowy mo że mie ć wyraz współczesny, jednak że musi uwzgl ędnia ć tradycj ę architektoniczn ą i urbanistyczn ą miejsca. Dla ustanowionej strefy „B” ustalono: 1) ochron ę uzupełnienie układu urbanistycznego, w tym ochron ę warto ściowych obiektów i zespołów zabytkowych oraz kulturowych; 2) ochron ę archeologiczn ą stanowisk archeologicznych, zwartych nawarstwie ń lub nagromadze ń pozostało ści kulturowych, pradziejowych i historycznych; 3) ochron ę warto ści krajobrazu doliny Psiny. Ponadto ustala si ę zachowanie, utrzymanie i ochron ę warto ściowych obiektów i zespołów zabudowy, w tym warto ściowych obiektów chronionych planem oraz obiektów ruchomych - krzy ży i kaplic oraz figur świ ętych. Wszelkie działania rewaloryzacyjne (za wyj ątkiem drobnych bie żą cych remontów i napraw, w tym wymiany instalacji) zabudowy obj ętej strefami ochrony konserwatorskiej oraz warto ściowych obiektów chronionych planem wymagaj ą opinii Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Dokument podkre śla, że Głubczyce s ą o środkiem miejskim od XIII wieku, posiadaj ącym bogat ą histori ę. St ąd w mie ście zauwa ża si ę znaczny odsetek budynków mieszkalnych posiadaj ących status zabytku. W zwi ązku ze swym wiekiem stan ich pozostawia wiele do

Ŝyczenia: zniszczone, sp ękane, z przestarzał ą infrastruktur ą techniczn ą nadaj ą si ę do natychmiastowego remontu. Mieszkania w takich budynkach analogicznie pod wzgl ędem standardu równie ż odbiegaj ą cz ęsto od współczesnych norm. Wida ć bowiem pogarszaj ący si ę stan obiektów o du żych walorach architektonicznych. W zakresie zabudowy mieszkaniowej bowiem ponad 20% znajduje si ę w budynkach oddanych do u żytku do 1918 r. Najwi ęcej zdegradowanych budynków znajduje si ę w centralnej cz ęś ci miasta. W rozdziale VI. Podstawowe cele działa ń rewitalizacyjnych w obszarze zabytkowe centrum Głubczyc. Za cele podstawowe dla obszaru rewitalizacji uznaje si ę min: - rewaloryzacj ę zdegradowanej przestrzeni miejskiej w zabytkowym centrum Głubczyc. W rozdziale VII. Rewitalizacja w sferze przestrzennej postulowane jest min.: - modernizacja zabytkowych obiektów wraz z nadaniem im dodatkowych funkcji - przywrócenie centrum Głubczyc funkcji reprezentacyjnej - rewitalizacja zabytkowego śródmie ścia miasta Głubczyce Wykazano tak że nast ępuj ące problemy w sferze przestrzennej: · znaczna deprecjacja przestrzeni publicznej · dysharmonia w zabudowie centralnej cz ęś ci miasta poprzez zabudowanie przestrzeni niewła ściwymi w formie i skali budynkami czy te ż poprzez lokalizacj ę drobnych obiektów handlowych (kiosków), · dekapitalizacja obiektów o warto ściach historycznych; · utrata przez rynek rdzenia struktury miejskiej poprzez przeniesienie szeregu usług do cz ęś ci zachodniej miasta, Planowane przedsi ęwzi ęcia to min.: rewitalizacja zabytkowego śródmie ścia miasta Głubczyce (inwestor: Gmina) remont zespołu klasztornego franciszkanów w Głubczycach i adaptacja cz ęś ci pomieszcze ń na cele społeczne: świetlica dla dzieci z rodzin patologicznych, centrum wsparcia żywieniowego, punkt informacji bibliotecznej zasobów Biblioteki Starodruków (inwestor: Zakon Braci Mniejszych Franciszkanów Prowincji św. Jadwigi z siedzib ą we Wrocławiu /Klasztor Franciszkanów w Głubczycach/) b) wynikaj ące z opracowa ń wyznaczaj ących kierunki polityki przestrzennej gminy:

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Głubczyce jest obecnie wykonywane.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla miasta Głubczyce (uchwalony dnia 10.10.2002 r.) dla obszaru południowej i zachodniej cz ęś ci historycznego centrum, w granicach dawnych murów miejskich Ustala ochron ę zabytków znajduj ących si ę na obszarze planu oraz zakaz wprowadzania zabudowy innej, ni ż nawi ązuj ącej do historycznej, opartej o tradycje, cho ć przyj ęta pozostaje forma nowoczesna.

5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Zarys historii regionu Historia ziemi głubczyckiej wi ąż e si ę silnie z pa ństwem czeskim, pod którego wpływami i władaniem znajdowała si ę w średniowieczu. Znajduj ąc si ę na pograniczu śląsko – morawskim podatna była na zmienne wpływy polityczne i kulturalne. Od 1503 r. na terenie dzisiejszej gminy funkcjonowało ksi ęstwo krnowskie, które w 1506 r. zostało przez Władysława Jagiello ńczyka przył ączone do Śląska, za ś w 1523 r. zostało sprzedane Jerzemu Hohenzollernowi, bratu Albrechta – pierwszego ksi ęcia pruskiego. Nowy wła ściciel wprowadza na te tereny luteranizm, doprowadzaj ąc do rozwi ązania zakonów i wygnania Franciszkanów, jednak ju ż w 1625 r. ksi ęstwem zarz ądzał Karol von Lichtenstein, który rozpocz ął kontrreformacj ę. W tym czasie cała Ziemia Głubczycka, wraz z obszarem Gminy, silnie ucierpiała w wyniku wojny trzydziestoletniej, kiedy poszczególne osady przejmowane były na zmian ę przez wojska cesarskie (monarchia austriacka), du ńskie i szwedzkie. Od czasu wojen śląskich, po 1743 r., teren ten przechodzi pod panowanie Prus (od 1871 r. Rzeszy Niemieckiej), w trakcie którego w XIX w. ponownie rozkwita. W trakcie II wojny światowej oraz tu ż po, zniszczeniu ulega wiele rezydencji zlokalizowanych w osadach wiejskich oraz centra niektórych z nich, np. rynek w Opawicy. W 1945 r. teren ten przechodzi we władanie pa ństwa polskiego. Ciekawym elementem dziejów ziemi głubczyckiej stała si ę historia Grobnik – osada ta od XII w. nale żała do joannitów – zakonu rycerskiego Szpitalników Świ ętego Jana z Jeruzalem, gdzie zało żono komturi ę. Zakonnicy zwi ązani te ż byli z Głubczycami, gdzie sprawowali w wiekach średnich urz ąd proboszcza. Komturia Grobnicka (której pozostało ści ą jest m.in. grobnicki pałac) uległa sekularyzacji dopiero w 1810 r. Podlegały jej podówczas równie ż okoliczne wioski, m.in. nale żą ce do obecnej Gminy: Lisi ęcice, Debrzyca, i Bernacice Obszar Gminy przez wieki nale żała zatem do Czechów, Prus, monarchii Habsburskiej, le żą c na terenie Moraw i Śląska, na przemian pozostaj ąc krain ą katolick ą i protestanck ą. Podlegała wpływom wielu kultur, tym bardziej jako o środek o znaczeniu handlowym. Cho ć najpr ęż niej rozwijała si ę w średniowieczu i XVI w., to XIX w. nadał jej współczesne oblicze, w które wplecione s ą relikty pozostałych epok.

Równie burzliw ą histori ę posiada jedyny o środek miejski gminy – Głubczyce. Nie jest znana dokładna data powstania osady, cho ć w 1253 r. wzmiankowano ju ż drewniany gród, ulokowany na południe od rzeki Psiny. Prawa miejskie nadane zostały w latach 70. XIII w. za panowania Ottokara II – króla Czech. Od 1365 r. miasto było siedzib ą ksi ęstwa, a ż do roku 1503, kiedy zostało wł ączone wraz z okolicznymi dobrami do ksi ęstwa krnovskiego. Od pocz ątków swego istnienia, a ż po XVI w. miasto stopniowo si ę rozwijało, staj ąc si ę wa żnym ośrodkiem handlowym i rzemie ślniczym, z uwagi na swe poło żenie na jednym z wa żniejszych szlaków handlowych. W trakcie wojny trzydziestoletniej zostało kompletnie zniszczone, co spowolniło jego rozwój w kolejnych wiekach, a ż po XIX w., ju ż pod panowaniem pruskim. W tym okresie wznoszone s ą kolejne budynki u żyteczno ści publicznej, rozwija si ę przemysł, rozrasta miasto (likwiduje si ę kolejne bramy miejskie i cz ęść murów, tworz ąc promenady). Najbardziej ze wszystkich gał ęzi przemysłu rozwin ęło si ę piwowarstwo, do dzi ś w mie ście istnieje browar i trzy słodownie. W 1945 r., w wyniku działa ń wojennych, stare miasto wraz z ratuszem legło w gruzach. Powstało nowe centrum miasta – plomby nieistniej ącej zabudowy, w wi ększo ści bloki mieszkalne nie nawi ązuj ące do tradycyjnych obiektów.

Krajobraz kulturowy Krajobraz kulturowy Gminy Głubczyce wi ąż e si ę od wieków ze wzmo żonym osadnictwem tych ziem i ich wag ą w procesach transgranicznych: od pradziejów Ziemia Głubczycka, którego elementem jest obszar współczesnej Gminy, była bram ą migracji ludów i jednocze śnie regionem na wa żnym szlaku handlowym z północy na południe. Południowo – zachodnia cz ęść Gminy obejmuje niskie Góry Opawskie, b ędących elementem Przedgórza Sudeckiego, za ś na północnym zachodzie i zachodzie – Płaskowy ż Głubczycki nale żą cy do Niziny Śląskiej. Na obszarze tym, wzbogaconym pagórkami i niewielkimi w ąwozami, z du żymi połaciami pól uprawnych oraz fragmentami zadrzewionymi, dominuj ą dzi ś elementy architektury powstałej w XIX w., cho ć rodowód układów si ęga wczesnego średniowiecza. Przewa ża zabudowa wiejska: budynki mieszkalne, niektóre bogato dekorowane oraz rzadziej zachowane budynki gospodarcze, za ś nad prawie ka żdą wsi ą góruj ą ko ścioły. Zwracaj ą uwag ę bardzo licznie występuj ące charakterystyczne krzy że kamienne z 2 poł. XIX i pocz. XX w. – spełniaj ące rol ę epitafium b ądź sakraln ą. Wystawiane były w obr ębie osad, jak te ż poza jej granicami, cz ęsto przy głównych traktach komunikacyjnych, stanowią dzi ś stały element krajobrazu kulturowego wiejskiej cz ęś ci Gminy oraz ślad po dawnych mieszka ńcach tych terenów i ich tradycji: na wielu krzy żach wci ąż widniej ą nazwiska fundatorów tych pomników oraz osób, którym były po świ ęcone. Wielodro żnicowe wsie o historycznych centrach, w których zachowało si ę du żo budynków murowanych wystawionych pomi ędzy poł. XIX, a pocz. XX w. zostały jednak pozbawione dwóch elementów, które jeszcze przed 1945 r. na nich wyst ępowały: w wielu osadach zlikwidowano po II wojnie światowej zespoły rezydencjonalne, za ś z biegiem lat zamykano

te ż podupadaj ące małe zakłady przemysłowe, zwi ązane z technik ą rolno – spo żywcz ą, w śród nich głównie młyny – stały element wielu tutejszych miejscowo ści. Dzi ś ich reminiscencj ą s ą jedynie dwa opuszczone obiekty w Biernatówku i Nowej Wsi Głubczyckiej oraz równie ż nieu żytkowany młyn przemysłowy w Głubczycach przy Pl. Zgody. Odmiennie kształtuje si ę krajobraz kulturowy Głubczyc – miasta bardzo silnie do świadczonego działaniami wojennymi roku 1945, kiedy to legło w gruzach stare miasto. Ocalały ko ściół Narodzenia Naj świ ętszej Marii Panny od południa otaczaj ą dzi ś powojenne bloki, wybudowane na miejscu starej zabudowy. Na współczesnym rynku znajduje si ę odbudowany po 2008 roku ratusz, nie zachowały si ę jednak otaczaj ące go kamienice. Całe ulice przestały istnie ć. Dzi ś centrum miasta stanowi konglomerat domów mieszkalnych z XIX w. i lat 60-80. XX w., jednak wi ększo ść ulic śródmie ścia wypełnia wci ąż architektura przedwojenna, w tym wypełnione bogato dekorowanymi willami i kamienicami urzędniczymi oraz budynkami u żyteczno ści publicznej ul. Kochanowskiego, Chrobrego czy Niepodległo ści. Poza architektur ą mieszkaln ą i sakraln ą krajobraz kulturowy znacz ą równie ż liczne budynki przemysłowe, szczególnie dawnych słodowni i browarów.

Zabudowa wiejska ° układ zagród i domy mieszkalne w gminie wiejskiej Na wyst ępuj ącą w gminie Głubczyce zabudow ę mieszkaln ą składaj ą si ę gospodarstwa rolne w wi ększo ści z II poł. XIX w. i przełomu wieków wraz z zachowanymi budynkami gospodarczymi. Dominuj ą prostok ątne układy zagród w g ęstej zabudowie, oparte o główne ci ągi komunikacyjne, z jednym lub, do ść cz ęsto – dwoma budynkami mieszkalnymi przylegaj ącymi do ulicy krótsz ą elewacj ą, zwróconymi naprzeciw siebie i budynkiem gospodarczym, dłu ższym bokiem równolegle do ulicy, zamykaj ącym podwórze. Wi ększo ść z nich pochodzi z połowy i 3 ćw. XIX w. Równie cz ęsto spotyka si ę zagrody (przewa żnie s ą to rozwi ązania pó źniejsze, z przełomu wieków i pocz ątku XX w.) oparte na planie prostok ąta, w których dom przylega do traktu fasadą, za ś budynek gospodarczy znajduje si ę równolegle za nim. W obu przypadkach wa żnym elementem układu s ą murowane, otynkowane bramy, czasami wykonane z blachy stalowej, bogato dekorowane. Typologia domów mieszkalnych ogranicza si ę niemal do samych obiektów otynkowanych, zarówno jedno- , jak i dwukondygnacyjnych, z poddaszem u żytkowym, pokrytych dachem dwuspadowym, czasami z facjat ą b ądź wertykalnym akcentem środkowej osi fasady za pomoc ą kompozycji trójk ątnej ścianki szczytowej. Bardzo du ża cz ęść przedwojennych budynków mieszkalnych posiada detal architektoniczny w postaci zarówno opasek wokół otworów okiennych, gzymsów kordonowych i wie ńcz ących, lizen w naro żach, jak te ż bardziej zło żonych motywów dekoracyjnych, np.: medalionów z płaskorze źbami. Wyst ępuje tak że dekoracja kalenicy i wi ęź by dachowej krótszej elewacji,

widocznej od strony ulicy. Rzadko ści ą s ą elementy wici ro ślinnej czy pilastrów z kanelurami (dwa domy w Klisinie). Uderza natomiast brak wspólnego wzorca, regularnie powtarzaj ącego si ę na wielu obiektach – detal architektoniczny w obr ębie bogatszych gospodarstw odwołuje si ę do bardzo zró żnicowanych wzorców, wachlarz prezentowanych form jest niezwykle urozmaicony. Do najciekawszych nale żą budynki mieszkalne zachowane we wsi Równe, Grobniki oraz Zubrzyce. Rzadko natomiast wyst ępuj ą domy murowane nieotynkowane. Wydaje si ę, że cz ęść z tych zachowanych, np. przy ul. Głubczyckiej 32 w Lisi ęcicach – pierwotnie były otynkowane. Regionalnym elementem charakterystycznym dla dekoracji krótszych elewacji budynków mieszkalnych – s ą ich ścianki szczytowe przyozdobione falist ą lini ą, niekiedy przypominaj ącą spływy wolutowe. Takie rozwi ązanie mo żna zaobserwowa ć w przypadku domu nr 38 w Bernacicach. W regionie zachowało si ę kilka domów z XVIII i 1 poł. XIX w., wszystkie na planie prostok ąta z dachem naczółkowym. Spor ą grup ę stanowi ą obiekty wzniesione ok. 1850 r., z bardzo delikatne zaznaczonym naczółkiem połaci dachowej. S ą to obiekty z reguły bardzo oszcz ędne w formie. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych typów domu mieszkalnego w regionie jest natomiast masywny budynek na planie prostok ąta, jedno- b ądź dwukondygnacyjny z wysokim podpiwniczeniem, z krótsz ą elewacj ą równoległ ą do linii ulicy, ze ściank ą szczytow ą w formie obj ętego profilowanym gzymsem naczółka oraz z wej ściem głównym na osi dłu ższej elewacji. Wzorzec ten był bardzo rozpowszechniony ok. 1880 r., w Gminie Głubczyce odznaczał si ę rytmem regularnie rozmieszczonych otworów okiennych. Bogactwo form i detalu, jakie mo żna zaobserwowa ć w przypadku ok. 1/5 wszystkich zachowanych przedwojennych domów, stanowi dowód na bujny rozwój regionu w drugiej połowie XIX w i w pocz ątkach wieku kolejnego, za ś przede wszystkim wskazuje na w miar ę wysoki status maj ątkowo ich dawnych mieszka ńców. Spory odsetek przedwojennej zabudowy uległ jednak powa żnym przekształceniom w pocz ątkach XXI w., które doprowadziły do zatarcia cech stylowych i zniszczenia pierwotnego detalu. Jak wygl ądały na kilkana ście lat po wybudowaniu mo żna jedynie zaobserwowa ć na licznych archiwalnych materiałach ikonograficznych. Opisywana zabudowa uzupełniona jest pojedynczymi budynkami powstałymi w latach 20. i 30. XX w., w śród których niektóre domy wyró żniaj ą si ę zró żnicowanymi układami bryły. W śród nich zdarzaj ą si ę pojedyncze obiekty modernistyczne, równie ż warte ochrony (dom przy ul. Długiej w Zubrzycach). Nie zachowały si ę natomiast domy drewniane, niegdy ś w zabudowie wsi przewa żaj ące. W obr ębie historycznych centrów wsi nowa, powojenna zabudowa wyst ępuje sporadycznie.

° Budynki gospodarcze Na obszarze gminy oryginalne budynki gospodarcze zachowały si ę szcz ątkowo. Wi ększo ść uległa licznym przebudowom i funkcjonalnym modernizacjom po 1945 r. Nie zachowały si ę drewniane stodoły, natomiast wiele obór wznoszonych było jako przedłu żenie domu mieszkalnego, od którego były oddzielone za pomoc ą ściany ognioodpornej. W ten sposób powstawały układy budynków na pozór mieszkalno – gospodarczych, z prostopadle poło żon ą do nich ceglan ą stodoł ą. Za przykład niech posłu ży dom nr 73 w miejscowo ści Królowe. Zdecydowana wi ększo ść budynków gospodarczych w obr ębie gminy – jest, podobnie jak domy mieszkalne – otynkowana. Wyró żniaj ą si ę spichlerze w Grobnikach (ul. Szkolna) oraz w Nowej Wsi Głubczyckiej (nr 82). Ten ostatni posiada ściank ę szczytow ą o linii odwołuj ącej si ę do barokowych spływów wolutowych. ° Budynki u żyteczno ści publicznej i gospody W XIX wieku pojawiła si ę zabudowa z funkcj ą mieszkaln ą ł ącz ąca równie ż inne programy u żytkowe. Mowa o gospodach wiejskich, których pierwotna funkcja została zatarta. Wszystkie pełni ą dzi ś rol ę domów mieszkalnych, w niektórych znajduj ą si ę sklepy spo żywcze (np. w Bogdanowicach). Odznaczały si ę rozbudowan ą brył ą, z reguły były dwukondygnacyjne, b ądź posiadały facjat ę/ ryzalit w obr ębie osi głównej oraz dekoracj ę architektoniczn ą. Niektóre przyjmowały form ę kamienicy w centrum historycznej wsi. Wi ększo ść z nich po wojnie uległa przekształceniom uniemo żliwiaj ącym ich identyfikacj ę w czasach dzisiejszych, cho ć ich sylwety znamy na podstawie dokumentacji fotograficznej. W gminie Głubczyce zachowało si ę osiem dawnych szkół (Równe, Zubrzyce, Zawiszyce, Grobniki, Bogdanowice, Królowe i Debrzyca). Wi ększo ść z nich pochodzi z ko ńca XIX w., jednak zachowała si ę te ż ekspresjonistyczna placówka w Debrzycy oraz dwie szkoły murowane, nieotynkowane, neogotyckie w Grobnikach. Pozostałe odznaczaj ą si ę planem wydłu żonego prostok ąta, s ą dwu – lub trójkondygnacyjne i cz ęsto ozdobione asymetryczn ą, trójk ątn ą ściank ą szczytow ą w obr ębie dłu ższego boku (np. w przypadku dawnej szkoły katolickiej w Zubrzycach). Najstarsza spo śród nich jest szkoła w Bogdanowicach z 1828 r., zlokalizowana tu ż przy parafii. Zabudowa miejska mieszkalna oraz u żyteczno ści publicznej Obecna zabudowa miejska została silnie przekształcona w zwi ązku z wydarzeniami roku 1945 i powojenn ą odbudow ą miasta Głubczyce. Nie zachowały si ę średniowieczne budynki mieszkalne oraz u żyteczno ści publicznej (ratusz, poza wie żą , jest tworem nowym), jedynie kilka obecnych kamienic czy domów, przebudowanych w pó źniejszych wiekach, posiada genez ę XVI, XVII b ądź XVIII w. Dawne centrum miasta, zachowane fragmentarycznie, nie stanowi dzi ś dobrego obrazu pierwotnych rozwi ąza ń architektonicznych. Bardziej spójne s ą natomiast dawne przedmie ścia Głubczyc – obecne ul. Kochanowskiego, Chrobrego, Parkowa

oraz wypełniona budynkami mieszkalnymi bardziej typowymi dla osad wiejskich – ul. Kopernika. Doskonale zachowała si ę jedynie cz ęść willi bogatych urz ędników i wła ścicieli okolicznych fabryk, fragmenty kamienic XIX – wiecznych na ul. Plebiscytowej i Sobieskiego oraz Chrobrego (tu w wi ększo ści z 1911 r.), wykazuj ące cechy eklektyczne typowe dla wielu śląskich kamienic oraz starsze domy, kryte dachem naczółkowym wzdłu ż ul. Sobieskiego. Podobnie, jak wiele innych śląskich miast, rozwijaj ących si ę pr ęż nie w 2 poł. XIX stulecia – trakty komunikacyjne Głubczyc wypełniaj ą kamienice, rezydencje oraz budynki u żyteczno ści publicznej (np. s ąd, wi ęzienie, sie ć szkół, przytułek przy ul. Niepodległo ści 1), pałace miejskie i dzielnice nowej zabudowy z okresu lat 20. i 30. XX w. (w pobli żu ul. Słowackiego) o modernistycznych, uproszczonych bryłach. Przybierały one ró żnorakie szaty stylistyczne: neorenesansu francuskiego (ul. Niepodległo ści nr 12), neogotyku (Niepodległo ści 2, wi ęzienie oraz s ąd na ul. Kochanowskiego), ulegały te ż wzorcom secesyjnym (Liceum im. Adama Mickiewicza – dawne gimnazjum na ul. Kochanowskiego 22).

Układy urbanistyczne i ruralistyczne Miasto Głubczyce, wchodz ące w skład gminy, odznacza si ę układem urbanistycznym miasta zało żonego w średniowieczu, cho ć jego dawny układ nie jest w pełni czytelny z uwagi na zniszczenia II wojny światowej i odbudow ę miasta po 1945 r., prowadzon ą bez poszanowania cz ęś ci wyznaczonych ulic. Czytelne pozostaj ą historyczne granice miasta, wpisane w istniej ące cz ąstkowo mury miejskie oraz przestrze ń dawnego rynku, na którym dzi ś znajduje si ę odbudowany po 2007 r. ratusz oraz barokowa figura Matki Bo żej. Jest on jednak jedynym budynkiem nawi ązuj ącym na placu do dawnej zabudowy – pozostałe kamienice nie zostały odbudowane. Głubczyce wzmiankowano w 1107 r., za ś miasto lokowane było w pocz. XIII w. na prawie niemieckim. W pó źniejszym okresie wytworzyło własne prawo, tzw. głubczyckie, które było przejmowane na terenie Czech, Moraw i W ęgier przez wiele miast. Centrum odznaczało si ę wyj ątkowym zało żeniem na rzucie wielobocznym, nieregularnym, z trójk ątnym rynkiem po środku (kształt zbli żony do ćwier ćkoła). Takie ukształtowanie wi ąza ć si ę mogło z nało żeniem na pierwotn ą okolnic ę miejscowo ści, b ądź te ż z zaprojektowaniem dogodnej komunikacji na osi północ – południe, by nie przeszkadza ć handluj ącym na targu. Na całym Śląsku drugie takie zało żenie istnieje w Nysie. Wi ększo ść wsi gminy została wzmiankowana po raz pierwszy w dokumentach pisanych ju ż w XIII i XIV w. Zapewne na bazie tych pierwszych lokacji oparto dzi ś czytelne historyczne układy, na których form ę zasadniczy wpływ miał dopiero rozwój budownictwa murowanego (od poł. XIX w.). Wi ększo ść wsi posiada układ wielodro żnicowy, rz ędowy b ądź ulicowo – placowy, rzadziej wyst ępuj ą owalnice. Centra wszystkich osad odznaczaj ą si ę zwart ą zabudow ą przedwojenn ą, co sprawia, że zachowane w gminie układy s ą tym cenniejsze.

Zabudow ę wsi takich jak Gołuszowice, Klisino i Pielgrzymów, rozplanowano wzdłu ż traktów komunikacyjnych, linearnie, stanowi ą one przykład ulicówek, których koncepcja została nieznacznie zaburzona wraz z powstaniem zabudowy po 1900 r. Ulicówki wsi, które bujnie rozwijały si ę w ko ńcu XIX w., dzi ś s ą wielodro żnicowe, tak jak Grobniki. W centrach cz ęś ci osad zlokalizowano natomiast owalny plac, przy którym skupione były budynki u żyteczno ści publicznej i ko ściół. Takowe układy ulicowo – placowych czytelne s ą w Pomorzowicach, miejscowo ści Mokre i Radynia. Krzy żowice i Równe powstały jako owalnice. Układ ten miał charakter obronny, zwarty, z zabudow ą mieszkalno – gospodarcz ą na okr ęgu koła, b ądź na planie elipsy, ze wspólnym pastwiskiem w środku lub owalnym placem (tzw. nawsie), cz ęsto z oczkiem wodnym naturalnym, b ądź sztucznym. W przypadku Równego z czasem przekształcił si ę on w układ ulicowo – placowy, z uwagi na przybywaj ącą zabudow ę. Rozwini ęciem owalnicy jest te ż zabudowa wsi Opawica, cho ć ju ż dzi ś słabo czytelna. Przed 1945 r. w jej centrum istniał rynek z pierzejami domów mieszkalnych. Dominuje rozło żenie domostw w układach kalenicowych, natomiast wi ększo ść budynków użyteczno ści publicznej zwrócona była do traktu komunikacyjnego dłu ższym bokiem.

Obiekty sakralne Na terenie Gminy Głubczyce znajduje si ę obecnie wiele obiektów sakralnych. Zabytkowe ko ścioły zlokalizowane s ą w 25 z ponad 30 miejscowości, za ś w Głubczycach ocalały jedynie trzy zabytkowe świ ątynie. Wi ększo ść ko ściołów powstała w XVI i XVII w., ulegaj ąc pó źniejszym przebudowom. Jedynie dwie świ ątynie wzniesiono pod koniec XIX i na pocz ątku XX w. Tylko dwa spo śród wszystkich z nich pozostały nieotynkowane. Wszystkie zarz ądzane były zarówno przez katolików, jak te ż protestantów, zale żnie od okresu.

° Ko ściół filialny p.w. św. Trójcy w Bernacicach Wybudowany w 2 poł. XVIII w. i na pocz ątku XIX w. niewielki murowany ko ściółek został w cało ści otynkowany. Jednonawowy, z sygnaturk ą ponad wej ściem głównym, przyozdobiony został w obr ębie fasady profilowanym gzymsem, ponad którym uformowano trójk ątn ą ściank ę szczytow ą podzielon ą dwoma lizenami. Dekoracja ta nawi ązuje do wzorców klasycystycznych, podobnie jak portal wej ścia głównego uj ęty w dwa pilastry, na których oparto fronton.

° Ko ściół parafialny p.w. Podwy ższenia Krzy ża Świ ętego w Bogdanowicach Wzniesiony w 1910 r. ko ściół powstał w oparciu o wcze śniejsz ą budowl ę, z której pozostała ośmioboczna w partii trzonu wie ża. Fundatorami była rodzina Bohdanowskich ze Ślimakowa. Korpus główny nowej świ ątyni zaakcentowały szkarpy, za ś pi ęcioboczne prezbiterium, nad

którym umieszczono sygnaturk ę, posiadło elewacje zaakcentowane okulusami. Świ ątynia uległa zniszczeniu w 1945 r. i została odbudowana w latach 50. XX w. Nie przywrócono całej wysoko ści wie ży, zdobionej pierwotnie cebulastym hełmem. Wewn ątrz znajduje si ę XVIII – w. obraz Matki Boskiej Bolesnej z Monasterzysk k. Buczacza, przywieziony przez kresowych osadników po wojnie.

° Ko ściół parafialny p.w. św. Jana Nepomucena w Braciszowie Murowana, otynkowana świ ątynia została wzniesiona w 1450 r., a nast ępnie przebudowana w XVIII w. i roku 1863. Jednonawow ą świ ątyni ę, z transeptem i przyporami w naro żach kruchty akcentuje wie ża, w wy ższych partiach oparta na planie o śmioboku nieforemnego oraz elewacje transeptu z układem potrojonych otworów okiennych, trójk ątn ą ściank ą szczytow ą z osiowym okulusem i zwie ńczeniem naro ży za pomoc ą ceglanych słupowych sterczyn. Po zniszczeniach II wojny światowej obiekt odbudowano z pomini ęciem cebulastego hełmu, wie ńcz ącego wie żę .

° Ko ściół p.w. św. Jana Chrzciciela w Chomi ąż y Został wzniesiony w 1575 r. i przebudowany w roku 1644 oraz 1819. Dzi ś jest to renesansowo – barokowa budowla z zaokr ąglonym korpusem nawowym od strony prezbiterium i wie żą , przykryt ą hełmem z latarni ą, umieszczon ą nietypowo z boku korpusu głównego, od południa. Elewacje wie ży zdobione s ą lizenami oraz profilowanymi gzymsami wie ńcz ącymi, odcinkowymi.

° Kościół parafialny p.w. św. Jakuba w Debrzycy Jednonawowy ko ściół wzniesiono w XVI w., jednak ulegał on w kolejnych dwóch stuleciach kolejnym przebudowom, w wyniku których powstała obecna świ ątynia. Murowana, otynkowana, z wie żą na planie kwadratu, z transeptem, poza gzymsem wieńcz ącym nie posiada żadnej dekoracji architektonicznej, ani szczególnych cech stylowych.

° Ko ściół filialny p.w śś Piotra i Pawła w Dobieszowie Pierwotnie zbudowany w XVI w. ko ściół w Dobieszowie pozbawiony był wie ży. Zasadniczo bryła obecnego obiektu została ukształtowana w 1740 r., za ś wie żę dobudowano w 1899 r. Murowany, otynkowany, pozbawiony detalu, posiada wyposa żenie z XVIII i XIX w. W kruchcie znajduj ą si ę 2 renesansowe epitafia dzieci ęce z herbami z roku 1593 i 1598.

Głubczyce:

W Głubczycach zachowały si ę trzy zabytkowe świ ątynie, jednak przed 1939 r. na ul. Kochanowskiego wznosił si ę nieodbudowany po II wojnie światowej ko ściół ewangelicki, za ś w miejscu istniej ącego obecnie pomnika żołnierzy polskich przy ul. Koszarowej i Kochanowskiego istniała wybudowana w 1864 r. synagoga w stylu bizantyjskim, słu żą ca ponad 300 osobowej gminy żydowskiej.

° Ko ściół p.w. Narodzenia NMP Gotycka, masywna, trójnawowa, ceglana świ ątynia została wzniesiona w 2 poł. XIII w. i ulegała przebudowom w roku 1579 oraz na pocz ątku XX w. Korpus wybudowano w XIII – XIV w., wtedy te ż ukształtowano transept. Nadbudowa wie ży północnej powstała w latach 1903 – 1907. Elewacje korpusu głównego zdobi ą szkarpy oraz ostrołukowe otwory okienne, elewacje boczne transeptu zaakcentowano a żurowymi ściankami szczytowymi ze sterczynami w naro żach i na szczycie oraz rodzajem attyki. Dwie czworoboczne wie że posiadaj ą ośmioboczne otynkowane nadbudówki i zwie ńczone s ą hełmami z latarniami. Na skrzy żowaniu naw wystawiono sygnaturk ę. We wn ętrzu kruchty oraz naw bocznych znajduj ą si ę epitafia z XVI i XVII w. po świ ęcone zamo żnym lutera ńskim mieszczanom.

° Ko ściół p.w. śś Idziego i Bernarda w zespole klasztornym franciszkanów Świ ątynia, znajduj ąca si ę we wschodniej cz ęś ci zespołu klasztornego, została wystawiona w XVII w., cho ć pierwotnie istniała w jej miejscu budowla drewniana, a nast ępnie ceglana, ufundowana przez ksi ęcia Jana Pobo żnego z Przemy ślidów w XV w. W latach 1753 – 1770, w wyniku kompleksowych prac renowacyjnych i modernizacyjnych, barokowy ko ściół otrzymał obecny wygl ąd. Projektantem całego kompleksu był Jan Innocenty Töpper z Prudnika. Jednonawowa świ ątynia utrzymana jest w stylu barokowo - rokokowym Zdobiona jest lizenami, wydatnym, profilowanym gzymsem wie ńcz ącym. Fasada otrzymała ściank ę szczytow ą o profilowanej linii, opartej na ślimacznicach oraz fronton w zwie ńczeniu, oparty na dwóch pilastrach. Ponad krucht ą wystawiono sygnaturk ę, za ś portal wej ścia głównego rozbudowano o fronton oparty na szeregu profilowanych gzymsów, udekorowany płaskorze źbą godła zakonu franciszkanów. Ko ściół przebudowano w XIX w.

° Ko ściół parafialny p.w. św. Anny Zbudowany został w 1776 r. w miejscu kaplicy cmentarnej, zbudowanej poza murami miasta w XVI i XVI w. Pocz ątkowo świ ątynia nale żała do ewangelików. Pó źnobarokowa, wykazuj ąca te ż cechy klasycystyczne, budowla, z profilowan ą lini ą ścianki szczytowej fasady, składa si ę z korpusu głównego z półokr ągłym obrysem prezbiterium. Ponad krucht ą

zlokalizowana jest sygnaturka. Elewacje korpusu nawowego zostały dekoracyjnie oszkarpowane.

° Ko ściół parafialny p.w. św. Marcina w Gołuszowicach Jednonawowy ko ściół z XVI w. przebudowano w 1718 oraz 1827 r. Jest to świ ątynia murowana, otynkowana, której korpus główny zdobi jedynie rytmiczny układ zamkni ętych półkoli ście otworów okiennych oraz rozdzielaj ące je lizeny i opaskowy gzyms koronuj ący. Podobna dekoracja została zachowana na elewacjach wie ży, któr ą dodatkowo zdobi ą półkolista linia zwie ńczenia ponad gzymsem koronuj ącym oraz strzelisty hełm ponad gloriett ą.

° Ko ściół parafialny p.w. Ści ęcia św. Jana Chrzciciela w Grobnikach Wzniesiony w XVI w. ko ściół przebudowano w 1700 r. oraz w 1904 r., w wyniku czego powstała jednonawowa świ ątynia z wyodr ębnionym prezbiterium oraz strzelist ą wie żą . Elewacje boczne korpusu głównego charakteryzuj ą si ę dwoma rz ędami zamkni ętych półkoli ście otworów okiennych, rozdzielonych lizenami oraz opaskowym gzymsem wie ńcz ącym. W połaci dachu znajduje si ę ponadto sygnaturka.

° Ko ściół filialny p.w. św. Józefa w Kietlicach (kaplica cmentarna) Niewielka świ ątynia w Kietlicach została wzniesiona w 1881 r. na terenie cmentarza i od pocz ątku spełniała funkcj ę ko ścioła filialnego. Murowany, otynkowany obiekt, z wie żą od zachodu zdobi ą lizeny oraz wie ńcz ący gzyms opaskowy, natomiast szczyt wie ży ścianki szczytowe w formie frontonów. ° Ko ściół parafialny p.w. Podwy ższenia Krzy ża Świ ętego w Klisinie Jednonawowa świ ątynia, murowana i otynkowana, z o śmioboczn ą, strzelist ą, wie żą nad krucht ą, zwie ńczon ą cebulastym hełmem. Obecny ko ściół wzniesiony został w latach 67- 69 XIX w., jednak wykorzystano przy tym wie żę z lat 1591 – 92, ufundowan ą przez Krzysztofa, Baltazara, Hansa i Jerzego von Tschetschau – Mettich. Ich herb rodowy znajduje si ę ponad portalem wej ścia głównego. Korpus główny zaakcentowano jedynie silnie wyprofilowanym gzymsem wie ńcz ącym oraz szkarpami rytmicznie rozdzielaj ącymi przestrzenie z otworami okiennymi w obr ębie elewacji bocznych. Naro ża wie ży oszkarpowano, krucht ę rozbudowano, za ś wie żę zdobi ą gzymsy kordonowe oraz w wy ższej partii – lizeny i opaskowe gzymsy wie ńcz ące – tworz ące delikatn ą dekoracj ę. Wewn ątrz kruchty umieszczono renesansowe epitafia Władysława von Tschetschau-Mettich, zmarłego w 1585 r. i Fryderyka von Reichenbach, zmarłego w roku 1597 z

płaskorze źbionymi postaciami rycerzy w zbrojach rycerskich oraz Jana Bernarda Herbersteina, zmarłego w roku 1665 i Fryderyka de Cobb (XVII w.).

° Ko ściół filialny p.w. św. Marii Magdaleny w Krasnym Polu Wzniesiony w 1691 r. jednonawowy ko ściół z czworoboczn ą wie żą i cebulastym hełmem z latarni ą, przyozdobiony został lizenami w naro żach oraz opaskowym gzymsem wie ńcz ącym. Krucht ę poprzedza westybul wn ętrza głównego z trójk ątn ą ściank ą szczytow ą. W ścianie kruchty znajduje si ę epitafium morawskiego szlachcica Jana Kobyłki (zm. 1544 r.) z reliefem przedstawiaj ącym rycerza w zbroi.

° Ko ściół parafialny p.w. św. Wawrzy ńca, Królowe Zbudowany w latach 1847-1849 i wyposa żeniem z II poł. XIX w. murowany, otynkowany ko ściół zaprojektowany został jako jednonawowa świ ątynia z wie żą wyró żniaj ącą si ę dachem czterospadowym o małym koncie nachylenia i arkadowymi, trzema wej ściami głównymi umieszczonymi w wydłu żonej horyzontalnie kruchcie. Otwory okienne korpusu głównego otoczone zostały szerokimi, płaskorze źbionymi opaskami, za ś wie ża wzbogacona zdwojonymi arkadkowymi otworami okiennymi (pseudobiforium). Wyodr ębnione prezbiterium zało żono na rzucie półkola. Cało ść nawi ązuje do wzorców neoroma ńskich.

° Ko ściół filialny p.w. Nawiedzenia Naj świ ętszej Marii Panny w Krzy żowicach Świ ątyni ę wzniesiono w 1897 r. i inaczej, ni ż w przypadku wi ększo ści ko ściołów w gminie – jest to budowla murowana nieotynkowana, wykazuj ąca cechy stylowe – odwołania do wzorców neoroma ńskich. Składa si ę z korpusu głównego i strzelistej wie ży na rzucie prostok ąta, wyró żnia dwiema dostawionymi do kruchty bryłami, przywodz ącymi na my śl baszty średniowieczne oraz biforiami w zwie ńczeniu wie ży. Zastosowano równie ż oszcz ędne ozdoby w postaci schodkowego gzymsu mi ędzykondygnacyjnego.

° Ko ściół parafialny p.w. Podwy ższenia Krzy ża Świ ętego w Lisi ęcicach Wzniesiony w XV w. ko ściół otrzymał ceglano – kamienn ą wie żę w 1667 r. , by ulec przebudowie w 1802 r. Korpus główny zdradza swoj ą genez ę pó źno średniowieczn ą za spraw ą zastosowanych przypór rozdzielaj ących poszczególne płaszczyzny rytmicznie zaakcentowane półkoli ście zamkni ętymi otworami okiennymi. Jednonawowy ceglany ko ściół, z wyodr ębnionym prezbiterium, został otynkowany w cz ęś ci korpusu głównego i w obr ębie kruchty. Wi ększo ść wyposa żenia świ ątyni pochodzi z 2 poł. XIX w., cho ć wewn ątrz znajduje si ę równie ż rokokowa ambona z XVIII w. oraz chrzcielnica kamienna z 1589 r. W ko ściele zdeponowana jest te ż pami ątka z okresu przynale żno ści miejscowo ści do komturii joannitów: kielich darowany przez komtura Hansa Niemancza w 1523 r.

° Ko ściół p.w. św. Maksymiliana Kolbe, Mokre Świ ątyni ę wznie śli ewangelicy w 1829 r., co zwi ązane jest z oszcz ędn ą w formie i bryle architektur ą obiektu. Murowany, otynkowany, jednonawowy, składa si ę on z korpusu głównego na planie prostok ąta oraz czworobocznej wie ży. Akcent horyzontalny poło żony został dzi ęki profilowanemu gzymsowi wie ńcz ącemu. Po 1945 r. ko ściół stał si ę katolicki.

° Ko ściół filialny p.w. Wszystkich Świ ętych w Nowej Wsi Głubczyckiej W 1781 r. na fundamentach dawnego zamku wzniesiono obecny ko ściół, który przebudowano w 1879 r. Współczesna murowana, otynkowana świ ątynia stanowi poł ączenie korpusu głównego na planie prostok ąta oraz czworobocznej wie ży. Elewacje pozbawione s ą jakiejkolwiek dekoracji architektonicznej. Pierwotnie wie ża zwie ńczona była cebulastym hełmem z latarni ą, za ś w połaci dachu nad naw ą znajdowały si ę lukarny.

° Ko ściół p.w. św. Trójcy w Opawicy Pierwszy ko ściół w miejscowo ści istniał ju ż w 1301 r. Obecna budowla pochodzi z lat 1701 – 1706 i wzniesiona została na miejscu dawnej świ ątyni tu ż przy rynku. Barokow ą świ ątyni ę ufundował hrabia Leopold Karol Sedlnicki, podskarbi Austrow ęgier z Lenarcic. W 1733 r. ko ściół spłon ął i został odbudowany. Murowany, otynkowany, jednonawowy, z czworoboczn ą wie żą i transeptem na skrzy żowaniu naw, posiada elewacje przyozdobione lizenami oraz opaskowym gzymsem. We wn ętrzach nadal znajduj ą si ę freski z 1733 r, rokokowa chrzcielnica, ambona w kształcie łodzi z 1771 r., prospekt organowy z 1763 r. oraz epitafium z wizerunkiem zmarłego w 1731 r. fundatora ko ścioła.

° Ko ściół p.w. św. Józefa w Pielgrzymowie Wzniesiony w latach 1805 – 1810 r., z fundacji Józefa von Blunenkron – ko ściół znajduje si ę w kompletnej ruinie. Poło żony na wzgórzu góruje nad wiosk ą. O jego wschodni ą elewacj ę oparte zostały pozostało ści płyt nagrobnych. Pierwotnie świ ątynia posiadała cebulasty hełm ponad strzelist ą wie żą oraz zaokr ąglony od strony prezbiterium korpus nawowy z dobudowan ą zakrysti ą. Dzi ś zachowały si ę jedynie elewacje boczne oraz mury wie ży.

° Ko ściół parafialny p.w. Naj świ ętszego Serca Pana Jezusa w Pietrowicach Współczesny ko ściół wzniesiono w 1930 r. w miejscu wcze śniejszej świ ątyni. Budynek został silnie zniszczony w trakcie II wojny światowej i odbudowany w latach 1946 – 56. Dzi ś ci ęż ko stwierdzi ć jak wygl ądał przed 1945, ale po 1930 r. Współczesna świ ątynia to oszcz ędny w

formie i detalu jednonawowy, murowany, otynkowany obiekt ograniczaj ący si ę do korpusu głównego z drewnian ą sygnaturk ą ponad wej ściem głównym oraz portalu wej ścia głównego rozbudowanego o rodzaj otwartego westybulu z trójk ątn ą ściank ą szczytow ą podpart ą na dwóch filarach.

° Ko ściół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela w Pomorzowicach Wzniesiony w 1613 r. ko ściół nosi cechy budowli barokowej: m.in. cebulasty hełm wie ży. Obiekt został rozbudowany w roku 1846. Jest to jednonawowa świ ątynia z wyodr ębnionym prezbiterium oraz dwoma kaplicami przylegaj ącymi do niego, murowana, otynkowana, z rytmicznie rozmieszczonymi w obr ębie elewacji szkarpami oraz wie żą na planie kwadratu. Kaplice boczne prezbiterialne zdobione s ą frontonami.

° Ko ściół parafialny p.w. św. Apostoła Piotra i Pawła w Równem Pierwszy ko ściół w Równem wzmiankowano w XIV w. W latach 1540 – 1630 nale żał on do gminy protestanckiej i mimo przej ścia wi ększo ści mieszka ńców na katolicyzm w okresie kontrreformacji – parafia była nadal protestancka. Obecny ko ściół wzniesiono w latach 1832 – 37 w miejscu spalonej w 1827 r. świ ątyni. Wykorzystano przy tym wie żę z XV w. Otrzymał masywn ą brył ę i bogaty detal: profilowany gzyms mi ędzykondygnacyjny i wie ńcz ący, profilowane płyciny w obr ębie wie ży, w których umieszczono otwory okienne, rozbudowany portal wej ścia głównego ze ślimacznicami i frontonem w zwie ńczeniu oraz półkolist ą lini ę w zwie ńczeniu wie ży, przykrytej hełmem cebulastym z latarni ą. Świ ątynia została uszkodzona w 1945 r. i w kolejnych latach odbudowana. Obni żono podówczas wie żę .

° Ko ściół parafialny p.w. Świ ętej Trójcy w Ściborzycach Małych Jednonawowa, murowana, otynkowana świ ątynia wyró żnia si ę szkarpami w obr ębie korpusu głównego oraz wie żą z cokołem i krucht ą na planie prostok ąta, w wy ższej partii przechodz ącą w brył ę o śmioboczn ą, zdobion ą w zwie ńczeniu attyk ą o linii półkolistej. Wzniesiona została w 1602 r., dzi ęki fundacji protestanckich wła ścicieli Klisina i Ściborzyc Małych – braci Krzysztofa, Hansa i Jerzego Tschetschau – Mettich, których herb przedstawiony został ponad portalem wej ścia głównego. Wewn ątrz znajduje si ę wyposa żenie z 2 poł. XIX w.

° Ko ściół parafialny p.w. św. Marii Magdaleny w Zawiszycach Budynek został wzniesiony w latach 1802-1805 w stylu pó źnego klasycyzmu. Murowany, otynkowany, jednonawowy, posiadł oszkarpowane elewacje boczne oraz gzyms wie ńcz ący opaskowy oraz gzyms profilowany mi ędzykondygnacyjny w obr ębie wie ży. Wej ście główne

zdobi rozbudowany portal z tympanonem opartym na dwóch kolumnach. Ko ściół został spalony w 1945 r. i odbudowany po wojnie. Nie przywrócono ostatniego segmentu wie ży (obecna jest krótsza) oraz hełmu zdobionego latarnią.

° Ko ściół parafialny p.w. św. Michała Archanioła, Zopowy Wybudowany w 1613 r. ko ściół jest obiektem jednonawowym, z wyodr ębnionym prezbiterium oraz dostawion ą od wschodu wie żą i rozbudowan ą krucht ą. Proste, otynkowane elewacji zdobi ą jedynie dekoracyjne szkarpy oraz profilowane gzymsy wie ńcz ące i mi ędzykondygnacyjne partii wie ży, jak te ż okulus w drugim jej segmencie. Budowla zostało przebudowana w XX w.

° Ko ściół parafialny p.w. śś Piotra i Pawła w Zubrzycach Jest to jedna z wi ększych świ ąty ń zlokalizowanych na terenie gminy, zbudowana w 1583 r., przebudowana w XVIII w. w duchu baroku oraz w 1896 r. Przed reformacj ą była zlokalizowana tu parafia, co pozwala przypuszcza ć, że gotyckie nawi ązania w architekturze budowli zwi ązane s ą z jej budow ą na fundamentach starszej świ ątynia. XVI w. fundatorami byli zapewne wła ściciele maj ątku – von Scheliha, którzy w okresie tym przeszli z katolicyzmu na luteranizm. Masywna, jednonawowa świ ątynia z transeptem i strzelist ą wie żą zwie ńczon ą cebulastym hełmem góruje nad okolic ą. Detal architektoniczny ograniczony został do profilowanych gzymsów wie ńcz ących oraz gzymsu mi ędzykondygnacyjnego w partii wie ży. W 1945 r. zniszczeniu uległa wie ża oraz zadaszenie (uległy ostrzałowi artyleryjskiemu), jednak zostały odbudowane jeszcze w tym samym roku. Wn ętrze kryje trzy płyty epitafijne z czeskimi inskrypcjami, pochodz ące z XVI w.

Zespoły rezydencjonalne Wiele osad dzisiejszej gminy Głubczyce stanowiło maj ątki szlacheckie, rycerskie i dobra joannitów, zatem powstawały w nich równie ż pałace i siedziby wła ścicieli. Nie zachowały si ę pałace w Bogdanowicach, Dobieszowie (pełniący w XIX w. funkcj ę go ści ńca), po podziale granic w 1945 r. pałac w Lenarcicach, wzniesiony w XVII – XVIII w., pełni ący przed wiekami rol ę twierdzy, znalazł si ę po czeskiej stronie. Obecnie w gminie znajduje si ę 6 zespołów rezydencjonalnych, w tym trzy kompleksy zachowane z parkami i budynkami towarzysz ącymi: w Klisinie, Pielgrzymowie i Pomorzowicach oraz dwory w Lwowianach, Zopowy i siedziba komtura w Grobnikach.

° Zespół pałacowo – parkowy w Klisinie

Barokowy pałac został wzniesiony po 1758 r. przez barona Gutterschreibera. Wcze śniej dobra nale żały do Herbersteinów oraz Henckel von Donnersmarcków. Na zachód od pałacu zaprojektowano park, za ś na wschód, od strony podjazdu, zlokalizowane s ą budynki gospodarcze – do dzi ś istniej ące, zamykaj ące si ę w dziedziniec w kształcie litery „C”. Obiekt był kilkakrotnie przebudowywany. W parku zachowała si ę kaplica. Pałac charakteryzuje si ę 9 – osiow ą fasad ą oraz wewn ętrznym dziedzi ńcem. Pierwsza kondygnacja jest boniowana, pozostałe zdobi ą lizeny, wydatny profilowany gzyms wie ńcz ący oraz pseudoryzalit fasady zwie ńczony frontonem, jak te ż ryzalit o falistej linii i półokr ągłej ściance szczytowej od strony elewacji ogrodowej.

° Zespół pałacowy w Pomorzowicach Renesansowy pałac wzniósł w 1614 r. nowy wła ściciel dóbr Pomorzowice – von Stitten, starosta ziemski ksi ęstwa krnowskiego. Rezydencja została jednak gruntownie przebudowana w pocz. XX w., co doprowadziło do zatarcia jej pierwotnych cech stylowych. Kolejna przebudowa miała miejsce w latach 60. XX. Po zniszczeniach II wojny światowej. Obecnie obiekt pełni funkcje mieszkalne, za ś w jego s ąsiedztwie znajduj ą si ę relikty parku oraz od zachodu pozostaj ąca w ruinie kaplica grobowa, ozdobiona attyk ą. Murowany, otynkowany, boniowany pałac wzniesiono na rzucie wydłu żonego prostok ąta. Jest dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Fasad ę zdobi asymetrycznie umieszczona trzykondygnacyjna cylindryczna wie ża, główne wej ście jest poprzedzone niewielkim portykiem kolumnowym, podtrzymuj ącym balkon. Dekoracj ę elewacji stanowi ą prostok ątne obramienia otworów okiennych, ze zwornikami w nadpro żach oraz kostkowy gzyms wie ńcz ący. Pierwotnie wn ętrza były dwutraktowe, obecnie s ą silnie przebudowane.

° Barokowy dwór w Lwowianach Maj ątek Lwowiany nale żał od XIV wieku do władz miasta Głubczyce, które w 2 poł. XVIII w. wzniosły w nim barokowy dwór. Murowany, otynkowany dwór został zało żony na planie wydłu żonego prostok ąta i przykryty dachem mansardowym. Jest to dwukondygnacyjny budynek z elewacjami ozdobionymi lizenami oraz opaskowym gzymsem wie ńcz ącym. Lwowiany. Zamieszkiwali go administratorzy dóbr, przed II wojn ą światow ą był te ż użytkowany przez le śniczych Lasu Miejskiego.

° Dwór w miejscowo ści Zopowy Zopowy, istniej ące od średniowiecza, przechodziły z r ąk do r ąk, a ż w XVII w. stały si ę własno ści ą zakonu krzy żackiego. Wznie śli oni w 1760 r. dwór wraz z budynkami gospodarczymi. Obiekt został spalony w 1945 r., za ś jego pó źniejsza odbudowa zatarła pierwotne cechy stylowe, to jest boniowane naro ża, ozdobne opaski wokół okienne oraz

dekoracyjne nadpro ża otworów okiennych ryzalitu fasady, zwie ńczonego frontonem z kartuszami herbowymi. Współczesny dwór jest obiektem murowanym, otynkowanym, krytym dachem namiotowym (pierwotnie był to dach mansardowy), pozbawionym jakiejkolwiek dekoracji architektonicznej, z pseudoryzalitem na osi fasady (nie przywrócono trójk ątnego naczółka). Pełni funkcj ę Domu Samotnej Matki. ° Zamek joannitów w Grobnikach Pierwotny zamek zbudowano w Grobnikach – komturii joannitów w 1559 r. na zlecenie komtura Jerzego Prószkowskiego. Siedzib ę przekształcono w XVIII w., w 1843 r. obni żono o jedn ą kondygnacj ę, za ś pod koniec XIX i na pocz. XX wieku pełniła ona funkcj ę restauracji (dobudowano drewnian ą, oszklon ą werand ę od strony elewacji ogrodowej w partii I kondygnacji). Obok rezydencji znajduje si ę oficyna oraz relikty parku. Gotycko – renesansowa dwukondygnacyjna, murowana, otynkowana budowla, zało żona na nieregularnym rzucie zbli żonym do kwadratu, nakryta została dachem namiotowym o małym kącie nachylenia. 7 osiow ą fasad ę zdobi trój – osiowy pseudoryzalit uj ęty pilastrami, na których spoczywa proste belkowanie. Jest to jedyna dekoracja architektoniczna w obr ębie pałacu. We wn ętrzach cz ęść piwnic sklepiona.

° Pałac w Pielgrzymowie Rezydencja została wzniesiona w latach 1660 – 1690 przez Wacława z Oppersdorfu z wykorzystaniem wcze śniejszej budowli, na co wskazuje oszkarpowana cz ęść pałacu z ponad metrowymi murami ścian zewn ętrznych i kolebkowym sklepieniem (był to prawdopodobnie XVI – wieczny kasztel obronny). Pałac stanowi element zespołu parkowego, a zlokalizowany jest we wschodniej cz ęś ci wsi. Barokowo – klasycystyczny pałac, zało żono na planie zbli żonym do prostok ąta z rozbudowan ą cz ęś ci ą elewacji tyln ą. Jest on murowany, otynkowany, z 11 – osiow ą fasad ą zaakcentowan ą pseudoryzalitem zwie ńczonym trójk ątnym naczółkiem oraz dwoma ryzalitami naro żnymi.

Zabytki przemysłu i techniki oraz architektura obronna Krajobraz osadniczy zmienił si ę wraz z wprowadzeniem gospodarki kapitalistycznej w XIX wieku: pojawiły si ę budynki przemysłowe. W wi ększo ści były to obiekty zwi ązane z przemysłem rolno-spo żywczym oraz z gospodark ą wodn ą (urz ądzenia hydrotechniczne), co odpowiadało kierunkom rozwoju gminy w XIX wieku, kiedy to główn ą gał ęzi ą gospodarki, podobnie jak dzi ś, było rolnictwo. Bardziej rozbudowana infrastruktura techniczna pojawiała si ę jedynie w Głubczycach. Dzi ś po wi ększo ści tych obiektów nie pozostał ślad. Bardzo charakterystycznym elementem lokalnego dziedzictwa przemysłowego jest ponadto piwowarstwo.

° Piwowarstwo Najbardziej rozwin ęło si ę na terenie miasta Głubczyce, gdzie do 1945 r. istniało kilka browarów. Spo śród nich najpr ęż niej działaj ący był kompleks Haudego/ Weberbauera, zało żony w 1856 r. przy ul. Fabrycznej. Uległ on znacznej rozbudowie pod koniec XIX w. Dla jego potrzeb powstały trzy słodownie, bazuj ące na uprawianym w okolicy j ęczmieniu browarnym, w tym odznaczaj ąca si ę nieprzeci ętn ą architektura słodownia poło żona w pobli żu ul. Sobieskiego – dzi ś nieu żytkowana. Pod wzgl ędem zastosowanego kostiumu architektonicznego i brył kominów - jest to jeden z cenniejszych obiektów całej Gminy. Drugim zachowanym browarem jest zespół znajduj ący si ę na ul. I Armii Wojska Polskiego (nr 16) – nadal działaj ący, kompletny. Natomiast nie ma ju ż śladu po zało żeniu przy ul. Raciborskiej. Poza o środkiem miejskim istniał browar w pobli żu rynku w Opawicy. Znany jest jedynie z archiwalnych fotografii i pocztówek.

° Młyny Spo śród znajduj ących si ę niegdy ś na opisywanym obszarze młynów wodnych zachował si ę kompleks w Nowej Wsi Głubczyckiej oraz Biernatówku. Oba wzniesione zostały najpewniej w 2 poł. XIX w. i zelektryfikowane. Odznaczaj ą si ę prost ą architektur ą, w tym cz ęś ci ą przemysłow ą i produkcyjn ą. Pierwsza z nich charakteryzuje si ę elewacjami z rz ędami niewielkich otworów okiennych. Młyn w Biernatówku znajduje si ę obecnie w cz ęś ciowej ruinie.

° Remizy stra żackie Zachowały si ę cztery remizy: trzy ceglane, z ko ńca XIX i pocz. XX w. - w Krasnym Polu, Zubrzycach i Nowej Wsi Głubczyckiej oraz otynkowana (by ć mo że wtórnie) w Lisi ęcicach, z roku 1908. Ta ostatnia posiada drewnian ą, wysok ą wie żę obserwacyjn ą. Remiza w Nowej Wsi Głubczyckiej, zało żona na planie prostok ąta, odznacza si ę bogatym detalem architektonicznym, w tym arkadkowym gzymsem wie ńcz ącym oraz uszakami akcentuj ącymi naro ża jednej z elewacji bocznych. Podobnie remiza w Zubrzycach, zlokalizowana przy ul. Długiej, równie ż na planie prostok ąta, przyozdobiona została gzymsem wie ńcz ącym oraz profilowanymi płycinami elewacji bocznych, w których znalazły si ę otwory okienne.

° Dziedzictwo techniczne miasta Głubczyce W XIX w. Głubczyce, podobnie jak wiele innych miast pa ństwa pruskiego, a pó źniej Rzeszy Niemieckiej – prze żyło szybki proces industrializacji. Najwa żniejsz ą gał ęzi ą miejscowego przemysłu było piwowarstwo, opisane ju ż powy żej, jednak istniała tu tak że fabryka towarów wełnianych, równie ż przy ul. Fabrycznej, zało żona w 1854 r. przez żydowskiego przedsi ębiorc ę Moritza Teichmanna. W roku 1856 firma Braun – Reisewitz z Wrocławia

zbudowała gazowni ę miejsk ą, która działała a ż do lat 70. XX w. z wykorzystaniem pierwotnych maszyn i budynków. W mie ście funkcjonowała cegielnia, huta szkła, tartaki oraz młyny, m.in. młyn przemysłowy stoj ący po dzi ś dzie ń przy Placu Zgody. Poza tym obiektem wa żnym śladem industrializacji miasta jest zespół stacji kolejowej, wraz z budynkiem dworca kolejowego, parowozowni (ul. O świ ęcimska), budynkiem ekspedycji towarowej i mieszkalnym pracowników kolei przy ul. Dworcowej oraz wie żą ci śnie ń po przeciwległej stronie torowiska i stacj ą Głubczyce – Las. Linia kolejowa ł ącz ąca rozwijaj ące si ę miasto z Raciborzem, Racławicami Śląskimi powstała w 1855 – 76 r., za ś poł ączenie do Krnova, Opawy i Ołomu ńca zostało wprowadzone w 1873 r. Innym obiektem technicznym miasta Głubczyc jest wieża ci śnie ń przy ul. Słowackiego. Wzniesiona ok. 1900 r. posiada ciekaw ą brył ę. Ceglana, zdobiona w zwie ńczeniu trzonu rozbudowanym gzymsem, posiada zbiornik bogato dekorowany cegł ą klinkierow ą o dwóch barwach, układaj ącą si ę we wzory geometryczne, uj ętą w konstrukcj ę imituj ącą szachulec pruski. Co wi ęcej wokół obiektu w pocz ątkach 2 ćwierci XX w. wzniesiono nowe osiedle mieszkalne, z placem, w którego centrum znajduje się dzi ś dominuj ąca nad budynkami opisywana wie ża. Nieodzownym elementem dziedzictwa technicznego Głubczyc jest system murów obronnych wzbogaconych licznymi basztami. Mury te zbudowane zostały z kamienia wydobytego z kamieniołomów z pobliskiej wsi Królowe. Zgod ę na ich budow ę wydał król Czech Przemysł Ottokar II w 2 poł. XIII w. Obwarowania zostały wzmiankowane po raz pierwszy w 1280 r. Były rozbudowywane w kolejnych stuleciach, dokumenty archiwalne wspominaj ą wały, fos ę, 3 bramy oraz 22 wie że. Z umocnie ń, cz ęś ciowo rozebranych w połowie XIX w. – pozostało 9 baszt, w tym jedna renesansowa przy ul. Wodnej i jedna kryta gontem przy ul. Ratuszowej, oraz pozostało ści, fragmenty muru wzdłu ż ul. Nowy Świat na południu miasta oraz na niektórych odcinkach od południa, wschodu i zachodu miasta.

Cmentarze W wi ększo ści miejscowo ści cmentarze zlokalizowane były wokół ko ścioła parafialnego, b ądź filialnego. Z uwagi na du żą ilo ść świ ąty ń w okolicy – z reguły były one jedynymi nekropoliami w danej osadzie. W Głubczycach zachował si ę cmentarz żydowski oraz sąsiaduj ący z nim du ży cmentarz komunalny na północnym skraju wsi, zało żony w połowie XIX w. Zachowało si ę na nim wiele grobowców rodzinnych i kaplic grobowych (wi ększo ść ceglana, nawi ązuj ąca do neogotyku) oraz okazała neogotycka brama wej ścia głównego.

Kapliczki i inne obiekty sakralne W niektórych wsiach zachowały si ę kapliczki barokowe oraz klasycystyczne. Oparte na rzucie prostok ąta posiadaj ą cz ęstokro ć dekoracj ę architektoniczn ą w postaci lizen i trójk ątnych naczółków, z kolei rzadziej wyst ępuj ące kaplice barokowe zdobi ą spływy

wolutowe ścianek szczytowych fasad. W Krzy żowicach, Debrzycy czy Pietrowicach zlokalizowane s ą te ż ceglane kapliczki, niektóre z nich nawi ązuj ą do wzorców neogotyckich, inne do modernistycznej architektury pocz ątków XX w. W czterech miejscowo ściach zlokalizowane s ą du że kaplice, spełniaj ące funkcje sakralne: w Tarnkowej wzniesiono w 1773 r. kaplic ę ufundowan ą przez sołtysa Blaschke, za ś w Chróstnie i Radynie kolejne barokowe kapliczki – wszystkie z sygnaturkami o cebulastych hełmach, murowane, otynkowane. Klasycystyczn ą architektur ą odznacza si ę natomiast kaplica św. Barbary z przełomu XVIII i XIX w. w Grobnikach, zbudowana w pobli żu źródełka, któremu przypisywano magiczne moce. Był to cel wielu pielgrzymek od XVII w. pocz ąwszy. Bardzo charakterystycznym elementem małej architektury sakralnej s ą na obszarze całej gminy kamienne krzy że – wota sakralne dedykowane zmarłym przodkom, b ądź z cytatami z Biblii, opatrzone nazwiskami fundatorów i datami powstania. Cho ć ich forma jest silnie ujednolicona (krzy ż na postumencie i cokole w formie niszy z figur ą świ ętego b ądź tablic ą inskrypcyjn ą) i popularna na terenie południowych kra ńców śląska opolskiego i Górnego Śląska, detale dobierane były bardzo ró żnie, niektóre krzy że posiadaj ą cechy stylowe (z reguły neogotyckie). Niektóre napisy (w j ęz. niemieckim) po II wojnie światowej zostały przekute. Zachowały si ę dwa krzy że ze zdj ęciami osób, którym były po świ ęcone. Szczególnie jeden z nich: znajduj ący si ę na cmentarzu parafialnym w Braciszowie, a zawierający fotografie w medalionach poległych na polach I wojny światowej mieszka ńców wioski – zasługuje na szczególn ą uwag ę i powinien zosta ć obj ęty ścisł ą ochron ą konserwatorsk ą – takie obiekty stanowi ą dzi ś prawdziw ą rzadko ść . Na terenie Gminy zachowały si ę te ż figury wotywne. Na rynku w Głubczycach znajduje się barokowa kolumna maryjna z 1738 r., wykonana przez rze źbiarza Antoniego Jörga, uszkodzona w 1945 r. i restaurowana w czasach współczesnych. Kolejne dwie, na wysokich, płaskorze źbionych postumentach wystawiono w Opawicy – figur ę Matki Boskiej z Dzieci ątkiem ufundował w r. 1727 Andrzej Jauernig, miejscowy kupiec, za ś św. Jana Nepomucena w 1724 r. - Blaszkowska. Odznaczaj ące si ę mniejszym kunsztem artystycznym rze źby św. Jana Nepomucena s ą równie ż zlokalizowane w Zubrzycach i Braciszowie.

Parki W gminie Głubczyce, na terenie wiejskim, zachowały si ę cztery zespołu parkowe, zwi ązane z rezydencjami (istniej ącymi do dzi ś) w Grobnikach, Pomorzowicach, Pielgrzymowie oraz Klisinie, jednak pierwszy z wymienionych zespołów znajduje si ę obecnie w bardzo złym stanie, istnieje jedynie szcz ątkowo. Barokowe ogrody w Klisinie obejmowały pierwotnie 18 morgów, wiodła do nich aleja lipowa. W pobliskiej dolinie Osobłogi znajdowała się hodowla ba żantów i saren. Obecnie park istnieje jedynie w cz ęś ci przypałacowej, został przekształcony w krajobrazowy w XIX

w. Mo żna tu spotka ć ciekawe okazy drzew: tulipanowca ameryka ńskiego, orzecha czarnego, jarz ęba szwedzkiego czy igliczni ę trójcieniow ą. Park w Pomorzowicach jest silnie przetrzebiony, ogranicza si ę dzi ś do roli niewielkiego skweru w centrum wsi, w pobli żu pałacu. Natomiast w Pielgrzymowie park obejmuje skarp ę wzniesienia poro śni ętego drzewostanem głównie XIX w., cho ć zewidencjonowano równie ż 200 – letnie miłorz ęby, d ęby szypułkowe i platany. Zachowały si ę te ż tulipanowce, sekwoja, 4 odmiany magnolii, 5 odmian bzu, kasztanowce i akacje. Niestety park ten jest obecnie silnie zaniedbany, porastaj ą go te ż chwasty, samosiejki, wi ększo ść alei przestała istnie ć. W mie ście Głubczycach zachowały si ę parki i promenady (planty) w pobli żu dawnych murów miejskich, w tym najwi ększy spo śród nich wzdłu ż ulicy Parkowej, w południowej cz ęś ci starego miasta.

Pomniki Po 1918 roku w całym regionie wystawiono liczne pomniki poległych na frontach I wojny światowej, które jednak po 1945 r. zostały zdewastowane. Zachował si ę pomnik w Biernatowie i Gadzowicach, drugi w formie obelisku, jednak cz ęść krzy ży kamiennych, wyst ępuj ących bardzo licznie na terenie całej Gminy – stanowi epitafia żołnierzy poległych na polach bitew w latach 1914 – 1918. W śród nich na szczególn ą uwag ę zasługuje krzy ż po świ ęcony Gustawowi Matznerowi, który poległ w 1917 r. we Francji i tam że został pochowany – bliscy wystawili mu krzy ż na terenie nale żą cego do niego gospodarstwa (Chomi ąż a dom nr 37), przyozdobiony inskrypcj ą i zdj ęciem zmarłego. Drugim obiektem jest krzy ż zlokalizowany na terenie cmentarza przyko ścielnego w Kietlicach opatrzony zdj ęciami poległych. W Głubczycach zachował si ę pomnik poety Johannesa Reinelta zwanego Philo vom Walde z lat 30. XX w. w formie fontanny, w parku przy ul. Parkowej, o ciekawej, bogatej formie z symbolicznym popiersiem zmarłego oraz innymi przedstawieniami.

Zabytki ruchome Zdecydowan ą wi ększo ść zabytków ruchomych tworz ą w Gminie Głubczyce elementy wyposa żenia wn ętrz ko ścielnych. Nie zachowało si ę natomiast oryginalne wyposa żenie dworów i pałaców. Nie wiele pozostało z pierwotnego, średniowiecznego wyposa żenia ko ściołów. W głubczyckim ko ściele śś . Idziego i Bernarda klasztoru Franciszkanów znajduje si ę kamienna, ośmioboczna chrzcielnica z 2 poł. XV w., przeniesiona z ko ścioła parafialnego, z napisem minuskułowym, dekoracj ą manswerkow ą z rozetami, z drewnian ą, klasycystyczn ą pokryw ą. W Opawicy znajduj ą si ę dwie rze źby gotyckie śś . Barbary i Doroty z ko ńca XV w.

Bogate barokowe wyposa żenie świ ątynne znajduje si ę w Głubczycach. W ko ściele parafialnym Nawiedzenia NP Marii s ą to rze źby, w klasztorze franciszkanów 22 barokowe płótna i 4 rze źby. Wyposa żenie wn ętrz ko ściołu pw. śś . Idziego i Bernarda jest natomiast w wi ększo ści rokokowe i pochodzi z ok. 1760 r., obejmuj ąc zarówno ołtarz główny, jak te ż ołtarze boczne i wyposa żenie kaplic, rze źby, malarstwo. Tam te ż zlokalizowana jest ambona z 1759 r. przez Antoniego Esterreicha, z płaskorze źbami na parapecie. W świ ątyniach wsi gminnych równie licznie zachowało si ę wyposa żenie barokowe i rokokowe. W Bogdanowicach s ą to obraz Matki Boskiej Łaskawej w sukienkach metalowych, pochodz ący z Monasterzysk (ob. Ukraina), rze źba Chrystusa Zmartwychwstałego, stacje Drogi Krzy żowej i paj ąk mosi ęż ny z przełomu XVIII i XIX w. Barokowo ludowa rze źba Chrystusa Zmartwychwstałego zachowała si ę równie ż w Braciszowie, obok płótna z 1 poł. XVIII w., przedstawiaj ącego św. Jana Nepomucena przed Wacławem IV. Pó źnobarokowy ołtarz główny z architektonicznym retabulum z dwiema rze źbami aniołków i w zwie ńczeniu popiersiem Boga Ojca – znajduje si ę z w ko ściele w Chomi ąż y, w Klisinie i miejscowo ści Równe liczne obrazy, za ś w Krasnym Polu ołtarz główny z 1769 r. W Lisi ęcicach zachowała si ę kolejna ambona, rokokowa, z płaskorze źbą Chrystusa Dobrego Pasterza na parapecie. Nieco wcześniejszy jest ołtarz główny w Grobnikach z ok. 1700 r., architektoniczny, z obrazem Matki Boskiej przywieziony z Czantorii (dzisiejsza Ukraina) z wieku XVIII w. Rokokowe, bogate wyposa żenie posiada równie ż ko ściół w Opawicy, w wi ększo ści wykonane przez Józefa Hartmanna z Nysy w 1772 r. w tym kulisowy ołtarz główny z mens ą wolnostoj ącą, architektoniczne ołtarze boczne, ambona w kształcie łodzi z rze źbami apostołów w sieci ą, płaskorze źbiona chrzcielnica w kształcie ołtarzyka. Jednym z bogatszych w rokokowe wyposa żenie ko ściołów jest świ ątynia w Opawicy z 3 lichtarzami pó źnobarokowymi, 10 rokokowymi, sze ścioma lichtarzami cynowymi z przełomu XVIII i XIX w., monstrancj ą wykonan ą w Dre źnie przez FW, dwa kielichy, jeden z 1688, drugi – 1735 r. z bogat ą dekoracj ą trybowan ą, cztery lustra empirowe z klinkietami, XVIII w. lamp ę wieczn ą i rokokowe ramki na kanony. Rzadziej mo żna spotka ć elementy wyposa żenia liturgicznego. W Braciszowie znajduje si ę monstrancja z 1686 r., pochodz ąca z ko ścioła w Opawicy, za ś w Chomi ąż y – rokokowa. W Debrzycy obejrze ć mo żna chrzcielnic ę z 2 poł. XVIII w. czy kielich z ok. 1700 r. W Głubczycach zachowała si ę rokokowa monstrancja ufundowana po połowie XVIII w. przez B.F. Hoffmanna i jego żon ę Eleonor ę, bogato zdobion ą. W Grobnikach mo żna zobaczy ć barokow ą chrzcielnic ę oraz relikwiarze. Z 1589 r. pochodzi kamienna chrzcielnica świ ątyni w Lisi ęcicach, za ś z 1613 – z Pomorzowic. Z Zubrzyc pochodzi tacka i ampułki z monogramem DHC i nieznanym herbem, bogato dekorowane oraz ksi ęga bractwa w ozdobnej oprawie z trybowanymi okuciami. Oba przedmioty pochodz ą z 1 poł. XVIII w. Zabytkiem ruchomym s ą te ż płyty nagrobne i epitafijne, wmurowane w elewacje zewn ętrzne i wewn ętrzne świ ąty ń. W ko ściele Nawiedzenia NP Marii znajduj ą si ę liczne renesansowe i

barokowe. W Bogdanowicach zachowały si ę renesansowe Jerzego Bohdanowskiego ze Ślimakowa, jego żony Marii Anny Czechówny z Bełku z kartuszami herbowymi, czeskimi napisami i płaskorze źbami postaci oraz Wolffa Bohdanowskiego zm. w 1555 r. oraz jego żony i dwojga dzieci, prawdopodobnie równie ż z rodu wła ścicieli maj ątku (zm. w 1589 i 1591 r.). W Dobieszowie równie ż mo żna odnale źć dwie płyty renesansowe z płaskorze źbionymi sylwetkami dzieci (zm. w 1593 i 1598). XVI i XVII w. płyty kamienne Tschetschau – Mettichów, Reichenbachów, Herbensteinów oraz przedstawiciela rodziny de Cobb – znajduj ą si ę w Klisinie, Jana Kobyłki (sm. 1544) w Krasnym Polu, za ś kilku członków rodu Szelicha z Rzuchowa – w Zubrzycach (renesansowe, z czeskimi inskrypcjami). W Opawicy znajduje si ę te ż marmurowy pomnik nagrobny Leopolda Józefa Karola Siedlnickiego, fundatora ko ścioła (zm. 1731 r.) z owaln ą płaskorze źbą z portretem zmarłego. Cz ęść świ ąty ń odznacza si ę empirowymi i klasycyzuj ącymi elementami wyposa żenia, wykonanymi na przełomie XVIII i XIX w. oraz w nast ępnych 70 latach. W Dobieszowskim ko ściele w 2 ćw. XIX w. powstał obecny ołtarz główny. W Gołuszowicach znajduj ą si ę malowidła, krucyfiksy i figury z ko ńca XVIII w., za ś w Nowej Wsi Głubczyckiej obrazy z 1 poł. XIX w. Ko ściół parafialny w miejscowo ści Równe posiada natomiast ołtarz główny, dwa ołtarze boczne oraz ambon ę nawi ązuj ące do wzorców barokowych, cho ć pochodz ące z 2 ćw. XIX w. W świ ątyni tej zachowały si ę te ż konfesjonały z tego samego okresu. Barokowo – klasycystyczne wyposa żenie posiada ko ściół w Zubrzycach, wraz z ambon ą i rze źbami. W ko ściele parafialnym w miejscowo ści Królowe całe wn ętrze pochodzi z poł XIX w., z ołtarzem głównym, bocznymi, ambon ą, obrazami i rze źbą. W niektórych ko ściołach zachowały si ę dzwony. Datowany na rok 1690, odlany przez Jerzego Reimera z Ołomu ńca dzwon, został wykonany z fundacji M.J. Coroschütza, dziekana krnowskiego, K. Meltezera – s ędziego oraz przysi ęgłych T. Kleina i F. Larischa. Pó źniejszy, z roku 1792, jest dzwon wykonany przez Magera z Nysy, znajduj ący si ę w wie ży świ ątynie w Debrzycy, podobnie jak dzwon z 1739 r. wykonany przez Klausa Oberga z Ołomu ńca, wisz ący w wie ży ko ścielnej w Gołuszowicach, za ś pochodz ący z Klisina – prawdopodobnie odlano w XVII w. W kaplicy w Opawicy znajduje si ę krzy ż procesyjny, blaszany, z malowidłami Chrystusa na Krzy żu i Matki Boskiej z Dzieci ątkiem na odwrocie, z 1 poł. XIX w. oraz obraz z roku 1696 malowany na desce, przedstawiaj ący dwie postacie fundatorów.

Zabytki archeologiczne Obszar tzw. Bramy Morawskiej, do którego nale ży równie ż Gmina Głubczyce charakteryzuje si ę cz ęstym wyst ępowaniem zabytków archeologicznych, a co za tym idzie - s ą to tereny o du żym znaczeniu dla poznania historii osadnictwa. Brama Morawska stanowi naturalne obni żenie pomi ędzy Karpatami Zachodnimi i Pogórzem Śląskim a Sudetami Wschodnim. Rozci ąga si ę od Moraw do Śląska w kierunku północno-wschodnim na długo ści około 65 km.

Od najdawniejszych czasów stanowiła naturalne przejście pomi ędzy Sudetami i Karpatami. Tędy przebiegały najwa żniejsze trakty handlowe z południa Europy nad Morze Bałtyckie (np. szlak bursztynowy), a tak że szlaki z Polski do Czech. Ogromna ilo ść odkry ć archeologicznych w granicach współczesnej gminy miała miejsce jeszcze przed 1939 r. Cho ć pojedyncze znaleziska datuje si ę na paleolit, na żyznych ziemiach głubczyckich osadnicy pojawili si ę w neolicie, w ędruj ąc znad Dunaju przez Bram ę Morawsk ą. Z tej epoki pochodzi wi ększo ść znalezisk. W Lisi ęcicach zlokalizowana jest grupa stanowisk paleolitycznych, w tym jedna osada, w Zubrzycach odkryto obozowisko z okresu górnego paleolitu, równie ż w Zawiszycach i Ściborzycach Małych zarejestrowano ślady działalno ści człowieka w tej epoce. W ostatniej wspomnianej miejscowo ści natrafiono na ślady osadnictwa kultury magdale ńskiej (paleolit schyłkowy). Neolit natomiast wi ązał si ę z wyst ępowaniem znalezisk kultury pucharów lejkowatych m.in. w Grobnikach, Kietlicach, Lisi ęcicach czy Królowych. W Ściborzycach Małych oraz Zawiszycach odkryto ślady osadnictwa i osad ę kultury ceramiki wst ęgowej rytej oraz kultury lendzielskiej. Wraz z nadej ściem epoki br ązu w granicach obecnej gminy pojawili si ę przedstawiciele kultury łu życkiej, która rozwijała si ę w okolicach Kietrza i Głubczyc a ż po wczesn ą epok ę żelaza (halsztat). Z ni ą zwi ązane s ą odkryte dwa cmentarze w Grobnikach oraz ciałopalny w Bernacicach. W okresie late ńskim epoki żelaza, w 2 poł. IV w. p.n.e., na Górny Śląsk poprzez Bram ę Morawsk ą przedostali si ę Celtowie. Podobie ństwo do znalezisk z obszaru Czech pozwala przypuszcza ć, że pochodzili z plemiona Bojów, za ś ich bytno ść wi ązało si ę z ożywieniem szlaku bursztynowego. Pozostawili po sobie głównie osady. Ich ekspansj ę zakłócił rozrost Cesarstwa Rzymskiego. Kolejne znaleziska, pochodz ące z okresu wpływów rzymskich epoki żelaza, zwi ązane są z kultur ą przeworsk ą, której obecno ść odkryto w Grobnikach, Równe i Ściborzycach Małych. Pozostawiła po sobie ciekawy artefakt: złoty sygnet z gemm ą karnelow ą z głubczyc z I w. p.n.e. W okresie wczesno średniowiecznym, w latach 877-881, teren gminy Głubczyce został podbity przez pa ństwo Wielkomorawskie ksi ęcia Świ ętopełka. Po jego upadku obszar został opanowany przez twórc ę pa ństwa czeskiego Wratysława I (905-921), za ś w 990 r. na blisko 50 lat - podbity przez Mieszka I z dynastii Piastów. Z okresu wczesnego średniowiecza zachowało si ę wiele reliktów osad, m.in. w Bogdanowicach, Biernatowie Małym, Głubczycach, Grobnikach, Krzy żowicach, miejscowo ści Równe.

5.3. Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony Wśród prawnych form ochrony zabytków wyró żnia si ę wpis obiektu do rejestru zabytków, uznanie go za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego, b ądź ustalenie ochrony w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. W gminie Głubczyce dotychczas skorzystano z pierwszej z tych form oraz w przypadku zabudowy ścisłego centrum Głubczyc – z tej ostatniej. W rejestrze zabytków nieruchomych

znalazło si ę ł ącznie a ż 117 obiektów z obszarów gminy, w tym wiele budynków mieszkalnych, gospodarczych i zagrody. Ścisła lista obiektów zawartych w rejestrze zabytków znajduje si ę w Zał ączniku nr 2 do Programu ... W wyniku bezskutecznej ochrony kolejne obiekty, z tych uj ętych w rejestrze – popadaj ą jednak w ruin ę. Dom w Klisine nr 42, młyn w miejscowo ści Królowe oraz budynki gospodarcze zagrody w Grobnikach przy ul. Szkolnej 52 przestały istnie ć, wiele innych obiektów zostało bezpowrotnie przebudowanych, zatarte zostały ich pierwotne walory estetyczne. Mowa tu o: • Nowa Wieś Głubczycka; zagroda nr 59; • Lisi ęcice; budynki gospodarcze przy zagrodzie ul. Ko ścielna 26 (dom istnieje); • Lisi ęcice, zagroda przy ul. Ko ścielnej 27; • Krzy żowice, dom nr 26, • Grobniki, zagroda przy ul. Szkolnej 60, • Grobniki, zagroda przy ul. Szkolnej 63, • Grobniki, dom przy ul. Szkolnej 52, • Grobniki, dom przy ul. Szkolnej 56, • Grobniki, zagroda przy ul. Szkolnej 42, • Grobniki, dom przy ul. Gliwickiej 1, • Gołuszowice, dom nr 29 Wi ększo ść z obj ętych ochron ą ko ściołów i kaplic znajduje si ę w bardzo dobrym stanie, cz ęść jest o remoncie. Z 6 pałaców i dworów wszystkie s ą zamieszkałe, co sprawia, że nie s ą dewastowane, jednak na uwag ę zasługuje zaniedbany park w Pielgrzymowie. List ę zabytków rejestrowych zamyka 134 stanowisk archeologicznych (zgodnie z Zał ącznikiem nr 3 do Programu... ). Żadne z nich nie zostało oznakowane w terenie, nie są elementem promocji lokalnego dziedzictwa, cho ć Gmina Głubczyce posiada jedn ą z najbogatszych kart dziejów archeologicznych w skali Polski. Wszelkie prace modernizacyjne i remonty, prowadzone w obr ębie zabytków wpisanych do rejestru, winny by ć poprzedzone pozwoleniem konserwatora zabytków. W tym celu konieczne jest wypełnienie stosownego wniosku, cz ęsto wymagane s ą odpowiednie ekspertyzy i badania. Wymagania wobec wła ścicieli, kierowników prac i procedur ę post ępowania w zwi ązku z remontem, precyzuje Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 27 lipca 2011 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, bada ń konserwatorskich, bada ń architektonicznych i innych działań prowadzonych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz bada ń archeologicznych (Dz.U. Nr 165 z 2011 r., poz. 987) oraz Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami .

Ustawa i rozporz ądzenie odnosz ą si ę równie ż do zagospodarowania stanowisk archeologicznych, przy których wszelkie roboty ziemne musz ą by ć uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i prowadzone pod nadzorem specjalistów.

5.4. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Zgodnie z art. 22. pkt. 4 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad Zabytkami : ewidencj ą zostaj ą obj ęte zabytki architektury i budownictwa: zespoły i obiekty o istotnych, lokalnych walorach historycznych, kulturowych i krajobrazowych oraz zabytki archeologiczne. Obowi ązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków nieruchomych spoczywa na Burmistrzu Miasta i Gminy. Ewidencja ta, b ędąca zbiorem założonych dla zabytków architektury i budownictwa kart adresowych z fotografiami (dla stanowisk archeologicznych z oznakowaniem na mapie o skali 1:10 000), jest podstaw ą sporz ądzenia programów opieki nad zabytkami (art. 21 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r .). Gminna ewidencja zabytków powinna by ć uzupełniania i weryfikowana, nie jest dokumentem zamkni ętym. Podlega okresowej aktualizacji. Obiekty, które zostały gruntownie przebudowane (zmiana bryły budynku, układu i wielkości otworów okiennych, skucie wystroju elewacji etc.), b ądź przestały istnie ć – powinny by ć wykre ślane. Zmiany stanu prawnego – wpis obiektu do rejestru zabytków, nowe ustalenia naukowe, uzupełnianie i weryfikacja wykazu stanowisk archeologicznych, równie ż podlegaj ą aktualizacji w kartach. W gminnej ewidencji zabytków znajduj ą si ę zarówno obiekty obj ęte ochron ą konserwatorsk ą, jak te ż nieruchome zabytki architektury i budownictwa, stanowiska archeologiczne i zabytki ruchome. Burmistrz miasta/ wójt gminy ma prawo w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wpisa ć nowe obiekty do ewidencji. Zmiany w ewidencji nie powoduj ą niewa żno ści ustale ń studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz gminnego programu opieki nad zabytkami. Wła ściciele obiektów, znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków maj ą obowi ązek zachowa ć gabaryty wysoko ściowe, form ę dachu i rodzaj pokrycia, kompozycj ę i wystrój elewacji oraz form ę stolarki okiennej i drzwiowej. W wykazie obiektów uj ętych w ewidencji gminy Głubczyce w roku 2006 znajduje si ę 655 obiektów architektury i budownictwa, parków i cmentarzy, układów ruralistycznych, w tym 137 obiektów wpisanych do rejestru zabytków (ł ącznie z nieistniej ącymi i stanowiskami archeologicznymi). W śród nich wi ększo ść stanowi ą domy mieszkalne oraz budynki gospodarcze w zagrodach. Na trzecim miejscu klasyfikuj ą si ę obiekty sakralne oraz rezydencjonalne i kaplice. Wykaz powstał w oparciu o karty adresowe i tzw. „białe” oraz sporz ądzon ą w 2006 r. Gminn ą Ewidencj ę Zabytków. Wiele obiektów spo śród tych zarejestrowanych w 2006 r. (dokładnie 57) nie istnieje, kolejne 127 zostało silnie przekształconych b ądź przebudowanych, co

doprowadziło do zatarcia ich walorów historyczno – estetycznych i powinno si ę wi ąza ć z wykre śleniem z rejestru zabytków obj ętych ochron ą prawn ą. Równocze śnie brakuje wpisów niektórych budynków i zespołów domów, mimo ich doskonałego zachowania. W ewidencji pomini ęto m.in. zabudow ę z lat 20. i 30. XX w. (w tym kilka obiektów wartych uwagi) oraz wszystkie krzy że kamienne z obszaru gminy. W Zał ączniku nr 4 znajduje si ę lista obiektów proponowanych do uj ęcia w GEZ. Jest ich 169.

5.5. Propozycja aktualizacji Gminnej Ewidencji Zabytków W toku bada ń terenowych i weryfikacji danych zawartych w dotychczasowej ewidencji, konieczne okazało si ę wprowadzenie uzupełnie ń i sprostowa ń. W zwi ązku z powy ższym proponuje si ę: ° wszcz ęcie procedury wykre ślenia z rejestru zabytków oraz gminnej ewidencji obiektów, które przestały istnie ć, b ądź znajduj ą si ę obecnie w zupełnej ruinie (zgodnie z Zał ącznikiem nr 5 ). ° wykre ślenie z gminnej ewidencji obiektów, które zostały radykalnie przekształcone i przebudowane, z zatarciem ich pierwotnego charakteru i z pozbawieniem obiektów ich walorów estetycznych (zgodnie z Zał ącznikiem nr 6 do Programu ...). ° uzupełnienie ewidencji o 169 obiektów, posiadaj ące warto ści historyczne, walory estetyczne, istniej ące w krajobrazie kulturowym gminy, o które równie ż mo że zosta ć oparta promocja regionu. Pełen wykaz proponowanych obiektów znajduje si ę w Zał ączniku nr 4 Programu ... W GEZ Gminy Głubczyce powinno si ę zatem znale źć (nie licz ąc kart zabytków archeologicznych) 489 obiektów uj ętych w GEZ z roku 2006, oraz 169 nowych, proponowanych. Ł ącznie 658 obiektów nieruchomych oraz, zgodnie z ustawą, wszystkie znajduj ące si ę na obszarze Gminy stanowiska archeologiczne – 663 obiektów (Zał ącznik nr 7).

5.6. Zabytki o najwy ższym znaczeniu dla gminy W krajobrazie kulturowym gminy Głubczyce dominuje zabudowa zwi ązana z rolniczym charakterem tych ziem, jednak wyró żnia si ę ona silnie du żym zró żnicowaniem form i bogactwem detalu architektonicznego. Gmina mo że poszczyci ć si ę wieloma doskonale zachowanymi zagrodami, z budynkami mieszkalnymi, a nawet ogrodzeniami. Wiele obiektów nie było przekształcanych od dziesi ęcioleci, po dzi ś dzie ń spełniaj ąc swe dawne funkcje. Cenne s ą zespoły gospodarstw wzdłu ż niektórych traktów komunikacyjnych, w centrach historycznych układów ruralistycznych – zachowane kompletnie oraz wiele pojedynczych obiektów ozdobionych wspomnianym detalem, który nie jest cz ęstym zjawiskiem w przypadku zabudowy wiejskiej i wskazuje na silne zwi ązki okolicznych osad z Głubczycami

oraz zamo żno ść wła ścicieli dóbr. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą doskonale zachowane układy ruralistyczne, których linia oraz wysoko ść zabudowy powinna zosta ć zachowana, podobnie jak kalenicowy układ budynków mieszkalnych. Du że znaczenie dla gminy maj ą te ż budynki mieszkalne, kaplice i budynki gospodarcze (spichlerz) przyozdobione ściankami szczytowymi o falistej linii, wyst ępuj ące bardzo rzadko. Nieco odmiennie kształtował si ę krajobraz kulturowy miasta Głubczyce, w którym obecnie najcenniejsze s ą układy wzdłu ż ulic Kochanowskiego, Niepodległo ści, Chrobrego oraz kompletne dzielnice zabudowy z okresu mi ędzywojennego (ul. Słowackiego i Mickiewicza), z doskonale utrzymanymi willami, budynkami u żyteczno ści publicznej oraz kamienicami. Obok świ ąty ń głubczyckich oraz niektórych lepiej zachowanych w obr ębie gminy wiejskiej: m.in. w Zubrzycach, dotychczas niemal że nie zauwa żane były mniejsze obiekty sakralne, cz ęsto posiadaj ące bogaty detal i nawi ązania stylistyczne. Mowa tu o wielu kapliczkach i kaplicach wiejskich. Z kolei zjawiskiem niespotykanym poza ziemi ą głubczyck ą na tak du żą skal ę s ą krzy że kamienne, pełni ące nieraz rol ę epitafium. Stanowi ą one wa żny element na stałe zł ączony z tradycj ą tych terenów, b ędąc obrazem życia i wiary mieszka ńców. Na szczególn ą uwag ę zasługuje krzy ż - pomnik poległych zlokalizowany na cmentarzu w Kietlicach ze zdj ęciami poległych na polach bitew I wojny światowej mieszka ńców osady. Tego typu zabytki s ą obecnie prawdziw ą rzadko ści ą. Wśród zespołów rezydencjonalnych wyró żnia si ę doskonale zachowany pałac w Klisinie oraz Pomorzowicach, jednak na uwag ę zasługuje zaniedbany park w Pielgrzymowie oraz zespół zamkowy w Grobnikach o bogatej historii. Dzieje joannitów zwi ązane z tymi dobrami stanowi ć mog ą za po średnictwem tego pałacu znakomity produkt turystyczny. Ponadto dziedzictwo kulturowe gminy Głubczyce sprowadzane było przez ostatnie lata do klasycznego kanonu zabytków, przy zatarciu tradycji przemysłowych. Wiele obiektów technicznych przestało istnie ć, kolejne, takie jak młyny wodne w Biernatówku czy Nowej Wsi Głubczyckiej – s ą wci ąż zagro żone. Bardzo cenne s ą zespoły browarów i słodowni na obszarze miasta Głubczyce, szczególnie obiekty zlokalizowane pomi ędzy ul. Niepodległo ści, Sobieskiego i Andersa. S ą to nieliczni świadkowie minionej epoki industrialnej. Mog ą one tworzy ć kolejn ą atrakcj ę dla zwiedzaj ących te ziemie, mog ą sta ć si ę elementem charakterystycznym. W śród zabytków techniki wyró żniaj ą si ę te ż umocnienia i mury miejskie Głubczyc, wraz z zachowanymi basztami. Mog ą one równie ż stanowi ć jedn ą z ciekawszych atrakcji gminy. Istotnymi elementami dziedzictwa mog ą si ę równie ż okaza ć wyludnione osady przygraniczne, szczególnie Opawica i Pielgrzymowice – s ą to miejsca o bardzo silnym potencjale turystycznym ze wzgl ędu na histori ę tych osad, ich poło żenie topograficzne i obecny, niepozbawiony uroku charakter. Podobnie niezwykle urokliwymi miejscami s ą wypełnione jedynie zabytkow ą zabudow ą, wkomponowan ą w w ąwozy płaskowy żu: północny skraj Ściborzyc Małych oraz północna cz ęść Klisina. Du żą warto ść stanowi ć mo że zachowanie tych niewielkich układów i ich promocja.

6. Analiza szans i zagro żeń dla środowiska kulturowego gminy Głubczyce W celu okre ślenia priorytetów Programu Opieki nad Zabytkami oraz mo żliwo ści w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego gminy Głubczyce opracowano analiz ę SWOT. Mocne strony: − wyró żniaj ąca si ę ilo ść zabudowy mieszkalnej wiejskiej z zachowanym detalem architektonicznym, cechami stylistycznymi, b ądź o zró żnicowanych formach bryły, − du że zasoby przyrodnicze, które mo żna wykorzysta ć w celach turystycznych i rekreacyjnych (je ździectwo, w ędkarstwo, agroturystyka), w tym w ramach turystyki weekendowej, − niski poziom zanieczyszczenia środowiska, − obecno ść w gminie o środka miejskiego (Głubczyce) oraz poło żenie tu ż przy granicy polsko – czeskiej, co mo że implikowa ć wzmo żony ruch turystyczny, − nie du ża odległo ść od du żych o środków miejskich: ok. 65 km do Opola, 110 do Katowic oraz ok. 160 do Wrocławia, − uwzgl ędnienie zagadnie ń z zakresu ochrony zabytków w planowaniu przestrzennym.

Słabe strony: − słabo rozwini ęta infrastruktura turystyczna oraz komunikacji publicznej, − brak oznakowania atrakcji turystycznych, tablic informacyjnych, − brak szlaków rowerowych i pieszych wypromowanych m.in. w internecie, − słaba promocja regionu i informacja turystyczna, − słabe poczucie to żsamo ści regionalnej i mała wiedza na temat lokalnej historii, − zabytki o znaczeniu regionalnym, pojedyncze obiekty posiadaj ące wybitne warto ści historyczne i artystyczne, − mała świadomo ść posiadanych warto ści krajobrazu kulturowego i ró żnorodno ści dziedzictwa (w tym zabytków przemysłu i techniki, nekropolii), − du ża ilo ść zaniedbanych obiektów, wiele zmodernizowanych bez zachowania pierwotnych elementów.

Szanse: − rozwój współpracy transgranicznej , − mo żliwo ść uzyskania wsparcia z funduszy Unii Europejskiej,

− uwzgl ędnienie zagadnie ń z zakresu ochrony zabytków w programach rozwojowych gminy, − wyeksponowanie dziedzictwa kulturowego jako jednej z atrakcji regionu, w tym dotychczas mniej rozpowszechnionych jego elementów (kapliczki, obiekty przemysłowe) − korzystanie z wszelkich programów i funduszy, w ramach których pozyskane zostan ą środki na remont obiektów zabytkowych gminy oraz rozwój turystyki, − zwi ększanie świadomo ści społecznej poprzez wydawane informatorów, folderów, publikacji, katalogów, postawienie tablic informacyjnych i udost ępnianie opisów zabytków w internecie, − stworzenie tras turystycznych zabytków architektury i budownictwa w powi ązaniu z atrakcjami turystycznymi i krajobrazowymi, − rozwój agroturystyki

Zagro żenia: − w niektórych osadach du ża ilo ść opuszczonych i niezamieszkałych obiektów zabytkowych i gospodarstw, − negatywne nastawienie cz ęści wła ścicieli i u żytkowników do ochrony zabytków, postrzeganej jako źródło ogranicze ń i represji, − brak profesjonalnej i łatwo dost ępnej informacji na temat zabytków, − przekształcanie elementów architektonicznych i remonty zabytków przy braku zrozumienia jego walorów i zacieraniu pierwotnych warto ści artystycznych, − brak ci ągło ści historycznej powoduj ący zerwanie z tradycj ą (zagro żeniem dla zabytków jest poczucie obco ści wytworów kulturowych) − niski poziom edukacji regionalnej, − emigracja zarobkowa i wyludnienie, − brak wystarczaj ących funduszy mieszka ńców na nale żyte utrzymanie zabytkowych obiektów prywatnych

7. Zało żenia programowe 7.1. Priorytety programu opieki Nadrz ędnym celem polityki gminnej w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami jest zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego oraz jego ochrona, d ąż enia do poprawy

stanu technicznego, ich odbudowy, adaptacji i rewitalizacji, które to zabiegi pozwol ą na wykorzystanie potencjału kryj ącego si ę w owym dziedzictwie.

Powy ższy cel mo żna uzyska ć w perspektywie wieloletniej poprzez nast ępuj ące priorytety: I Świadome kształtowanie i ochrona krajobrazu kulturowego: ° planowe, konsekwentne i kompetentne realizowanie zało żeń i zada ń samorz ądowych dotycz ących ochrony zabytków, ° wspieranie i realizacja lokalnych programów ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, ° świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego i przyrodniczego oraz jego kompleksow ą ochron ę, ° integracja ochrony dziedzictwa kulturowego, przyrodniczego i krajobrazu w strategii rozwoju gminy oraz dokumentach planistycznych. II Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako elementu rozwoju gospodarczego i społecznego : ° wykorzystanie walorów kulturowych i krajobrazowych w celu promowania regionu oraz jako czynnika jego rozwoju gospodarczego i społecznego, w tym podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść przestrzeni gminy oraz zabytków dla potrzeb edukacyjnych, społecznych, turystycznych i inwestycyjnych, III Promocja, edukacja oraz dokumentacja dziedzictwa słu żą ca budowaniu to żsamo ści: ° budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony zabytków oraz kształtowanie postaw wzmacniaj ących to żsamo ść regionaln ą, opart ą o tradycj ę i histori ę, ° wzrost świadomo ści historycznej i poczucia odpowiedzialno ści wła ścicieli chronionego mienia, ° dokumentacja zagro żonych i najcenniejszych elementów dziedzictwa kulturowego.

7.2. Kierunki działa ń i zadania programu opieki

Priorytet I: Świadome kształtowanie i ochrona krajobrazu kulturowego Kierunki działa ń Zadania Zahamowanie procesu ° zarezerwowanie środków w bud żecie gminnych na prowadzenie prac degradacji zabytków i remontowo-konserwatorskich przy obiektach zabytkowych działania zmierzaj ące do stanowi ących własno ść gminy (w ramach opracowanego planu poprawy stanu ich remontów), zachowania ° opracowanie długofalowego, uwzgl ędniaj ącego kompleksowo ść

działa ń planu remontów i podejmowanie stara ń o uzyskanie środków zewn ętrznych na rewaloryzacj ę zabytków b ędących własno ści ą gminy, ° dofinansowanie prac remontowo – konserwatorskich przy obiektach prywatnych wchodz ących w skład gminy, ustalenie stosownej uchwały ustalaj ącej zasady i tryb pozyskiwania dotacji celowej, ° zabezpieczenie obiektów zabytkowych przed po żarem, zniszczeniem i kradzie żą , w tym zabezpieczenie trwałych ruin i odpowiednie oznakowanie oraz ewidencjonowanie zabytków nieruchomych i ruchomych, ° rewaloryzacja i rewitalizacja zabytkowych zespołów i obiektów poprzemysłowych z mo żliwo ści ą ich adaptacji do nowych funkcji, ° rewaloryzacja zespołów zabytkowej zieleni (parków dawnych zespołów przypałacowych i podworskich, cmentarzy, obszarów nieczynnych cmentarzy), ° utrzymanie i przeprowadzenie remontów zabytkowych odcinków brukowanych dróg. Uwzgl ędnienie postulatów ° ewentualne powołanie w Urz ędzie Gminy osoby odpowiedzialnej za ochrony zabytków w ochron ę dziedzictwa kulturowego, monitoruj ącą realizacj ę miejscowych i Programu.. ., poszukiwanie i uzyskiwanie dotacji celowych na rzecz samorz ądowych planach ochrony zabytków regionu, ści śle współpracuj ącą z Wojewódzkim zagospodarowania/ Urz ędem Ochrony Zabytków w Opolu, rozwoju gminy ° opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego , szczególnie obszarów o du żym nasyceniu obiektami zabytkowymi (w tym weryfikacja obowi ązuj ących w zakresie aktualizacji zagadnie ń zwi ązanych z ochron ą zabytków), ° wdra żanie zapisów programów rewitalizacji, studiów historyczno- urbanistycznych w realizacji zagospodarowania przestrzennego gminy (w tym w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego), ° konsekwentne egzekwowanie zapisów dotycz ących nowej zabudowy na obszarach obj ętych ochron ą konserwatorsk ą (okre ślon ą w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego), dotycz ącą wysoko ści i linii zabudowy oraz jej funkcji – szczególnie w obr ębie zabytkowych układów ruralistycznych ° walka z samowol ą budowlan ą, Integracja ochrony ° uwzgl ędnienie lokalnych zabytków architektury i budownictwa, a dziedzictwa kulturowego i szczególnie dziedzictwa zwi ązanego z XIX - industrializacj ą (młyny przyrodniczego wodne, browary, słodownie), czy wpisanych w miejscowy krajobraz krzy ży kamiennych ° ochrona panoram wsi o warto ściach kulturowych, ° opracowanie odr ębnego programu promocji atrakcyjnego dziedzictwa archeologicznego, obejmuj ącego szlaki i oznakowanie najbardziej widomych w krajobrazie stanowisk oraz opatrzenie ich stosown ą informacj ą turystyczn ą, stanowiskami wypoczynkowymi etc. Ochrona układów ° dbanie o ład przestrzenny wsi i przeciwdziałanie rozproszeniu ruralistycznych osadnictwa, w tym zachowanie relacji przestrzennych pomi ędzy zabytkowymi zespołami; wypełnianie zabudow ą wolnych działek zgodnie z historyczn ą kompozycj ą otaczaj ącego obszaru oraz gabarytami i form ą znajduj ących si ę na nim obiektów,

Priorytet II Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako elementu rozwoju gospodarczego i społecznego Kierunki działa ń Zadania Zwi ększenie atrakcyjno ści ° przeprowadzanie systematycznych prac porz ądkowych w obr ębie dziedzictwa kulturowego zabytkowych zespołów zieleni (cmentarzy, parków zespołów pałacowych), ° przekształcenie centrów wybranych wsi (o szczególnie spójnej przedwojennej zabudowie) oraz zespołów rezydencjonalnych w punkty turystyczne z odpowiedni ą informacj ą i miejscem na odpoczynek, ° wyró żnienie miejsc i obiektów, na których mo żna b ędzie oprze ć promocj ę gminy, szczególnie obiektów wpisanych do rejestru zabytków, skupiaj ąc si ę na ró żnorodno ści lokalnego dziedzictwa, w tym zadbanie o trójj ęzyczno ść tablic informacyjnych (polsko – niemiecko – czeskie) i oznaczenia szlaków, ° okre ślenie zasad umieszczania na zabytkach architektury i budownictwa szyldów reklamowych i ich konsekwentnego egzekwowania, ° iluminacja najcenniejszych zabytków i miejsc Tworzenie nowych miejsc ° zach ęcanie do zakładania i wspieranie gospodarstw agroturystycznych pracy w oparciu o ochron ę w zabytkowych obiektach, oferuj ących wypoczynek i rozrywk ę w dziedzictwa kulturowego oparciu o lokalne tradycje, ° wspieranie rozwoju muzeów i izb regionalnych oraz stowarzysze ń i fundacji miło śników ziemi głubczyckiej; propozycja rozszerzenia jego formuły o kolejne elementy miejscowego dziedzictwa, Priorytet III Promocja, edukacja oraz dokumentacja dziedzictwa słu żą ca budowaniu to żsamo ści Kierunki działa ń Zadania Promowanie lokalnego ° wprowadzenie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego i historii dziedzictwa kulturowego i regionu do placówek o światowych, poprzez organizowanie szkole ń dla edukacja historyczna nauczycieli, dodatkowych zaj ęć tematycznych dla uczniów, mieszka ńców regionu ° organizowanie i wspieranie wystaw edukacyjnych, konkursów w obszarze ochrony lokalnego dziedzictwa, ° rozwa żenie mo żliwo ści uczestnictwa gminy w corocznych tematycznych Europejskich Dniach Dziedzictwa (wrzesie ń) i innych festynach oraz cyklach kulturowych organizowanych na poziomie powiatu, rozszerzenie działa ń w tym kierunku o gmin ę wiejsk ą, ° inicjowanie i wspieranie wydawnictw po świ ęconych lokalnemu dziedzictwu (katalogi form i układów architektonicznych, foldery promocyjne, przewodniki, albumy z archiwalnymi pocztówkami i fotografiami), ° wspieranie wszelkich działa ń kulturalnych transgranicznych oraz zach ęcanie do ich rozszerzenia, ° nawi ązanie współpracy z przygranicznymi czeskimi o środkami muzealnymi i kulturalnymi, w celu stworzenia wspólnej koncepcji ochrony i promocji lokalnego, wspólnego dziedzictwa oraz nawi ązania mi ędzynarodowego dialogu (tak że z o środkami niemieckimi) ° promowanie wła ściwych działa ń konserwatorskich i projektów przy

prywatnych zabytkach, zespołach i terenach cennych kulturowo (m.in. przez cykliczne nagradzanie efektywnych działa ń czy rewitalizacji) , Wykreowanie produktów ° tworzenie i modernizacja infrastruktury turystycznej (tablice turystyki regionalnej w informacyjne, miejsca odpoczynku, tereny przeznaczone na biwaki, oparciu o lokalne popieranie i zach ęcanie do otwierania niewielkich punktów dziedzictwo gastronomicznych), ° dalszy rozwój oraz wyznaczenie szlaków turystycznych (rowerowych, pieszych, konnych, samochodowych) wzdłu ż najwa żniejszych zabytków gminy oraz miejsc wa żnych z uwagi na histori ę i tradycj ę regionu (np. szlaki epoki industrializacji, szlaki małej architektury sakralnej, szlaki dziejów joannitów i krzy żowców na ziemi głubczyckiej), koniecznie przy jednoczesnym ich oznakowaniu i wprowadzeniu tablic informacyjnych w wybranych miejscach, ° rozszerzenie klasycznego repertuaru zasobów zabytkowych o obiekty techniczne, nekropolie, małe obiekty sakralne, skupienie działa ń konserwatorskich i promocyjnych na kilku zespołach posiadaj ących szczególny potencjał i warto ści (m.in. zespół parkowo – pałacowy w Grobnikach, zespół dworski w Pielgrzymowie) oraz o miejsca i obiekty zwi ązane z histori ą stosunków transgranicznych, b ędących niezwykł ą kart ą dziejów polsko – czeskich po 1945 r.: Opawica, Pielgrzymów), ° inwestowanie w gry terenowe i wydarzenia kulturalne (festyny, dni ziemi głubczyckiej, dni dziedzictwa głubczyckiego), skupione na lokalnym dziedzictwie, z konkursami (np. fotograficznymi, plastycznymi), quizami, grami i innymi rozrywkami. Stworzenie dokumentacji ° wykonanie prac studialnych i ewidencyjnych (studia historyczno – obszarów zagro żonych urbanistyczne, studia krajobrazowe, badania historyczno- bądź podlegaj ącym architektoniczne, karty ewidencyjne) zaniedbanych elementów przyszłym procesom dziedzictwa, inwestycyjnym ° systematyczna weryfikacja i aktualizacja gminnej ewidencji zabytków, ° wykonanie pełnej dokumentacji ewidencyjnej i fotograficznej obiektów GEZ z obszarów podlegaj ących likwidacji, w zwi ązku z planami stworzenia kopalni odkrywkowej w ęgla brunatnego (je śli projekty zostan ą zatwierdzone), stworzenie koncepcji ewentualnego przeniesienia najcenniejszych chronionych obiektów z tego rejonu. Zapewnienie szerokiego ° udost ępnienie wykazu gminnej ewidencji zabytków (oraz ew. dost ępu do informacji na gminnego programu opieki nad zabytkami) na stronie internetowej temat dziedzictwa gminy, wraz z informacj ą, jakie ma to znaczenie dla wła ścicieli owych kulturowego gminy oraz obiektów i zespołów, do czego s ą zobowi ązani, na co powinni zwraca ć mechanizmów jego uwag ę, ochrony ° wprowadzenie na stronie gminy informacji na temat najcenniejszych i najciekawszych zabytków regionu, ew. wraz z opisem proponowanych tras rowerowych/ pieszych/ samochodowych etc. i mapą dziedzictwa kulturowego gminy – atrakcyjn ą formy graficzn ą. Najwa żniejsze informacje powinny by ć trójj ęzyczno ść (j ęz. czeski i niemiecki) ° informowanie wła ścicieli obiektów zabytkowych o mo żliwo ściach pozyskiwania dotacji na ich remont i rewaloryzacj ę, ° utrzymywanie aktywnej współpracy z regionalnymi mediami w celu upowszechnienia działa ń zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami i lokalnych tradycji

7.3. Szczegółowe postulaty ochrony konserwatorskiej dziedzictwa kulturowego gminy Głubczyce: W przypadku układów ruralistycznych wraz z zabudow ą i mał ą architektur ą mo żna wysun ąć nast ępuj ące postulaty: ° dbało ść o układ przestrzenny: utrzymanie linii i skali zabudowy, układu budynków, niedopuszczenie do ich zaburzenia w skutek nowych inwestycji w obr ębie historycznej zabudowy ° utrzymanie form architektonicznych obiektów wpisanych do ewidencji, w tym m.in. charakterystyczn ą dekoracj ę ścian szczytowych elewacji bocznych i fasad – b ędące istotnym walorem estetycznym budynku, a cz ęstokro ć usuwanym; nieusuwanie i zasłanianie detalu w przypadku remontu, b ądź ocieplania obiektu, ° wyeksponowanie istotniejszych budynków u żyteczno ści publicznej (równie ż tych, których funkcja si ę zmieniła): szkół, remiz, gospody, które decyduj ą o niepowtarzalnym charakterze osad, ° dbało ść o zachowanie bryły, podziałów elewacji i ceglanej dekoracji budynków gospodarczych oraz o utrzymanie niektórych zespołów domów, jako wzorcowych regionalnych kompleksów gospodarstw wiejskich, ° zainteresowanie si ę gminy niezamieszkałymi i opuszczonymi obiektami, podj ęcie przez ni ą prób zasiedlenia tych zespołów, mo żliwych m.in. za spraw ą utworzenie mechanizmu pozwalaj ącego ich przekazanie w długoletni ą dzier żaw ę w zamian za przeprowadzenie remontu, ° zachowanie pomników ofiar I wojny światowej oraz kamiennych krzy ży z inskrypcjami i epitafiami, W odniesieniu do pozostałych układów i zespołów obiektów zabytkowych gmina powinna zwróci ć szczególn ą uwag ę na: ° nagminne przeprowadzanie remontów i modernizacji znajduj ących w GEZ obiektów, bez poszanowania ich pierwotnej formy: bryły, szczególnie za ś detalu architektonicznego. Wydaje si ę, że jest to głównie wynik niewiedzy mieszka ńców gminy oraz ich braku zainteresowania miejscowym dziedzictwem. Przeciwdziałanie tego typu procederom, dbało ść o zwi ększenie świadomo ści rezydentów – wydaje si ę by ć obecnie jednym z kluczowych elementów realizacji Programu . ° Szybko pogarszaj ący si ę stan dwóch pozostałych w gminie młynów wodnych w Biernatówku i Nowej Wsi Głubczyckiej. Istniej ące jeszcze w 2006 r., pozostaj ące w dobrym stanie kolejne dwa młyny – przestały istnie ć w ci ągu 6 lat, zatem pozostałe obiekty (b ędące ostatnimi tegi typu na terenie gminy) – s ą silnie zagro żone i wymagaj ą natychmiastowego planu działania.

° uporz ądkowanie terenów zielonych, wchodz ących w skład dawnych zespołów dworskich/ pałacowych; przynajmniej park w Pielgrzymowie mo że zosta ć przekształcone w miejsce rekreacji dla dorosłych i dzieci (m.in. za spraw ą ponownego wyznaczenia ście żek i alejek, zorganizowania placów zabaw w pobli żu), b ędąc rodzajem centrum rozrywki wsi, elementem szlaku przygranicznej osady. ° du że walory słodowni w centrum miasta Głubczyce, w s ąsiedztwie ulic Andersa oraz Sobieskiego. Niszczej ący obiekt, maj ący by ć przekształcony na centrum handlowo – usługowe, powinien zachowa ć swoj ą cenn ą brył ę oraz detal architektoniczny. W zwi ązku z planowanymi pracami powinien zosta ć zewidencjonowany poprzez zało żenie białej karty zabytków, która te ż mo że okaza ć si ę cennym źródłem informacji, b ędących podstaw ą promocji miejsca (równie ż po ewentualnym przekształceniu), ° du ży potencjał posiadaj ą przygraniczne miejscowo ści, szczególnie Opawica i Pielgrzymów, cz ęś ciowo wyludnione, zachowuj ące niezwykły klimat osady niemal że opuszczonej oraz pi ęknie krajobrazowo poło żone niektóre fragmenty wiosek, idealnie nadaj ące si ę pod poprowadzenie ich szlakami ście żek rowerowych, ° Gmina Głubczyce posiada ogromn ą ilo ść zabytków archeologicznych, w tym a ż 134 stanowiska wpisane do rejestru zabytków, tymczasem jest to dziedzictwo mało znane i niewypromowane. Jego walory mog ą opiera ć si ę o du żą ilo ść zabytków zwi ązanych z kultur ą łu życk ą oraz z osadnictwem Celtów na tych ziemiach. Miejsca, gdzie dokonano najwa żniejszych znalezisk oraz gdzie wci ąż widoczne s ą zarysy np. dawnych grodzisk powinny zosta ć odpowiednio oznakowane i opisane (tablice informacyjne), za ś cało ść mo że utworzy ć szlak tematyczny np. „Celtowie na terenie Gminy Głubczyce” czy „osady pradziejowe Głubczyc i okolic”. Programy te mo żna realizowa ć w porozumieniu z pozostałymi jednostkami samorz ądu terytorialnego Ziemi Głubczyckiej.

8. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami W celu efektywnej realizacji programu opieki nad zabytkami zadania w nim okre ślone powinny by ć oparte o nast ępuj ące instrumenty: 1) Prawne Wynikaj ą one z przepisów ustawowych, np. uchwalenie zasad i trybu udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i budowlane przy zabytkach, zmiany miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, tworzenie parków kulturowych, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów będących własno ści ą gminy, wykonywanie decyzji administracyjnych np. wojewódzkiego konserwatora zabytków. Do instrumentów prawnych zaliczamy wi ęc do nich m.in.: - dokumenty wydawane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków,

- miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, - programy okre ślaj ące polityk ę pa ństwa i województwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. 2) Finansowe Korzystanie z programów finansowanych ze środków europejskich; dotacje, subwencje (np. jednostek samorz ądu terytorialnego, Ministerstwa Kultury) ; dofinansowania, nagrody, zach ęty finansowe lub ulgi podatkowe dla wła ścicieli obiektów zabytkowych. na ochron ę zabytków, szukanie zewn ętrznego wsparcia. 3) Instrumenty koordynacji W ramach tego instrumentu wyró żnia si ę: - realizacje projektów i programów dotycz ących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, lokalny program, rewitalizacji, program ochrony przyrody, studia, analizy i koncepcje, umowy i porozumienia, - współpraca z o środkami naukowymi i akademickimi, współpraca z organizacjami pozarz ądowymi, ko ściołami i zwi ązkami wyznaniowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. 4) Instrumenty społeczne – działania edukacyjne prowadzone zarówno przez placówki oświatowe jak i zlecane organizacjom pozarz ądowym; działania promocyjne, działania prowadz ące do tworzenia miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami, kultur ą, turystyk ą. 5) Instrumenty kontrolne , w śród których najwa żniejsza jest aktualizacja gminnej ewidencji zabytków oraz stały monitoring stanu zachowania dziedzictwa kulturowego oraz stanu zagospodarowania przestrzennego. Zaleca si ę co dwa lata sporz ądzenie sprawozdania z realizacji oraz aktualizacj ę Programu przede wszystkim zwi ązan ą z nowymi wymogami formalnymi dotycz ącymi dokumentu, dostosowania go do nowych zapisów prawnych oraz mo żliwo ści finansowania głównie z funduszy europejskich . Warto podkre śli ć, że pocz ąwszy od 2014 roku obowi ązywa ć b ędzie nowa perspektywa finansowa a za tym obowi ązywa ć będą nowe zasady finansowania ze środków europejskich.

9. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami Program Opieki nad Zabytkami gminy Głubczyce, po zaopiniowaniu przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zostanie przedstawiony Radzie Gminy, w celu przyj ęcia go na drodze uchwały. Głównym odbiorc ą programu jest społeczno ść lokalna, która bezpo średnio powinna odczu ć efekty jego wdra żania. Dotyczy to nie tylko wła ścicieli i u żytkowników obszarów i obiektów zabytkowych, ale równie ż wszystkich mieszka ńców gminy Głubczyce.

Program został opracowany na okres czterech lat i stanowi dokument uzupełniaj ący w stosunku do innych dokumentów planistycznych i aktów prawa miejscowego. Co dwa lata istnieje obowi ązek przez wójta sprawozda ń z realizacji gminnych programów opieki nad zabytkami i przedstawiania ich radzie gminy. Wykonanie sprawozdania powinna poprzedzi ć ocena poziomu realizacji gminnego programu uwzgl ędniaj ąca: a) Stopie ń wykonania zada ń przyj ętych do realizacji w okresie czteroletnim obowi ązywania gminnego programu opieki nad zabytkami, b) efektywno ść ich wykonania. Ocena stanu realizacji programu powinna by ć przeprowadzana przez Rad ę Miasta przy ewentualnym udziale: Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, organizacji działaj ących na terenie gminy Głubczyce zajmuj ących si ę ochron ą zabytków i opiek ą nad nimi. Przy ocenie nale ży bra ć pod uwag ę opini ę społecze ństwa, dlatego te ż sam Program jak i sprawozdania z jego realizacji musz ą by ć udost ępniane do publicznej wiadomo ści.

W ramach priorytetu I: Świadome kształtowanie i ochrona krajobrazu kulturowego:

° Poziom (w %) obj ęcia terenu gminy wykonanymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego,

° liczba wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów zabytkowych,

° liczba zrewitalizowanych obiektów obj ętych opiek ą konserwatorsk ą, w tym zabytkowej zieleni oraz warto ść finansowa realizacji owych programów,

° liczba dofinansowanych remontów obiektów zabytkowych.

W ramach priorytetu II Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako elementu rozwoju gospodarczego i społecznego:

° warto ść środków finansowych przeznaczonych na oznakowanie najcenniejszych obiektów zabytkowych i liczba zespołów, obszarów i budynków zaakcentowanych w przestrzeni gminy (za spraw ą iluminacji, uporz ądkowania terenu wokół niego etc.),

° liczba powstałych (przy wsparciu gminy) gospodarstw agroturystycznych,

° ilo ść organizacji pozarz ądowych i placówek kulturalno - muzealnych, z którymi podj ęto współprac ę w celu ochrony dziedzictwa,

W ramach priorytetu III: Promocja, edukacja oraz dokumentacja dziedzictwa słu żą ca budowaniu to żsamo ści:

° liczba przeprowadzonych konkursów, wystaw oraz festynów i zaj ęć terenowych dot. ochrony dziedzictwa kulturowego gminy, ° warto ść funduszy przeznaczonych na wystawienie informacji o najwa żniejszych obiektach/ miejscach, ° liczba utworzonych ście żek turystycznych, szlaków pieszych/ rowerowych, itd., ° liczba przeprowadzonych w szkołach zaj ęć i liczba szkole ń dla nauczycieli, ° liczba wydawnictw (w tym folderów i prospektów), ° liczba opisanych na stronach internetowych gminy obiektów i zespołów zabytkowych, ° liczba opracowanych studiów historyczno – urbanistycznych, krajobrazowych i innych.

10. Źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami Jednym z najwa żniejszych elementów Programu jest przedstawienia mo żliwych źródeł finansowania ochrony dziedzictwa kulturowego, a w szczególno ści rewitalizacji, konserwacji, restauracji, prac budowlanych przy zabytkach, a także opracowywania dokumentacji. Niniejszy rozdział ma charakter informacyjny, prezentuj ący przykładowe mo żliwo ści finansowania ochrony i opieki nad zabytkami na terenie gminy z uwzgl ędnieniem środków: - publicznych (takich jak bud żet pa ństwa, bud żety jednostek samorz ądów terytorialnych wszystkich szczebli, środki Unii Europejskiej, inne źródła zagraniczne), - prywatnych (osób fizycznych, fundacji, osób prawnych, ko ścielnych itp.). Środki z wi ększo ści tych źródeł przeznaczane s ą wył ącznie na obiekty wpisane do rejestru zabytków, beneficjentami za ś najcz ęś ciej s ą ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe, organizacje pozarz ądowe, jednostki samorz ądu terytorialnego. W wyj ątkowych wypadkach beneficjentami mog ą by ć wspólnoty mieszkaniowe czy osoby prywatne- wła ściciele obiektów zabytkowych.

10.1. Środki publiczne 1) Środki powiatu głubczyckiego Z bud żetu powiatu głubczyckiego mog ą by ć udzielane dotacje na prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich oraz budowlanych przy znajduj ącym si ę na terenie powiatu głubczyckiego zabytku wpisanym do rejestru zabytków. Zasady udzielania dotacji reguluje Uchwała Nr XXIII/177/2008 Rady Powiatu Głubczyckiego z dnia 26 czerwca 2008 r. w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków.

Ubiegaj ący si ę o dotacj ę podmiot składa stosowny wniosek o udzielenie dotacji w terminie do dnia 30 wrze śnia roku poprzedzaj ącego rok bud żetowy do Zarz ądu Powiatu Głubczyckiego. Dotacja z bud żetu Powiatu na wykonanie prac lub robót budowlanych mo że zosta ć udzielona w wysoko ści do 60 % nakładów koniecznych na te prace lub roboty.

2) Środki Województwa Opolskiego Z bud żetu samorz ądu Województwa Opolskiego wspierane s ą zadania z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami zgodnie z: 1. Ustaw ą z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalno ści po żytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z póz. zm.). 2. Ustaw ą z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 157 poz. 1240 z pó źn. zm.). 3. § 5 Uchwały Sejmiku Województwa Opolskiego nr XXXII/345/2009 z dnia 26 maja 2009 r. w sprawie okre ślenia zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, znajduj ących si ę na obszarze województwa opolskiego (Dz. Urz. Woj. Opolskiego Nr 44, poz. 768 z pó źn. zm.)

Ka żdego roku w grudniu Urz ąd Marszałkowski Województwa Opolskiego ogłasza Nabór wniosków o dotacj ę na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, znajduj ących si ę na obszarze Województwa Dolno śląskiego. O pieni ądze mog ą ubiega ć si ę zarówno osoby fizyczne, jak i jednostki organizacyjne, które posiadaj ą tytuł prawny do zabytku wynikaj ący z prawa własno ści, u żytkowania wieczystego, trwałego zarz ądu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowi ązaniowego lub finansuj ą prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy tym zabytku.

Dotacja mo że obejmowa ć nakłady konieczne wymienione w art. 77. ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.). Oznacza to, że dofinansowanie mo że zosta ć przeznaczone na: ° sporz ądzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; ° przeprowadzenie bada ń konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych; ° wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; ° opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich;

° wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego; ° sporz ądzenie projektu odtworzenia kompozycji wn ętrz; ° zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku; ° stabilizacj ę konstrukcyjn ą cz ęś ci składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezb ędnym dla zachowania tego zabytku; ° odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzgl ędnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki; ° odtworzenie zniszczonej przynale żno ści zabytku, je żeli odtworzenie to nie przekracza 50 % oryginalnej substancji tej przynale żno ści; ° odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym oście żnic i okiennic, zewn ętrznych odrzwi i drzwi, wi ęźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; ° modernizacj ę instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadaj ą oryginalne, wykonane z drewna cz ęś ci składowe i przynale żno ści; ° wykonanie izolacji przeciwwilgociowej; ° uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; ° działania zmierzaj ące do wyeksponowania istniej ących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu; ° zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezb ędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, o których mowa w pkt 7-15; ° zakup i monta ż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpo żarowej i odgromowej. W roku 2012 na realizacj ę zada ń w tym temacie przeznaczono ł ączn ą kwot ę 280 tys. zł. Przydzielono środki w granicach od czterech do trzydziestu tysi ęcy złotych. Najcz ęś ciej beneficjentami były parafie ko ścioła rzymsko-katolickiego. Najcz ęstsze prace to konserwacje zabytkowego wystroju świ ąty ń. Wi ęcej informacji na: www.umwo.opole.pl

3) Środki Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Zasady udzielania dotacji okre śla Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków .

O przyznanie dotacji mog ą ubiega ć si ę wła ściciele/u żytkownicy zabytków wpisanych indywidualnie do rejestru zabytków, nie b ędący jednostkami bud żetowymi. Wojewódzki Konserwator w Opolu zapewnia warunki prawne i organizacyjne zwi ązane z ochron ą zabytków. S ą to wszelkie działania zmierzaj ące do tego, by zabytki zachowa ć w jak najlepszym stanie, czuwa ć nad wła ściwym wykonywaniem prac konserwatorskich, dokumentowa ć oraz promowa ć zabytki. Wojewódzki Konserwator Zabytków w śród wielu innych działa ń prowadzi post ępowania administracyjne w stosunku do zabytków, wydaj ąc odpowiednie decyzje, postanowienia, opinie i zalecenia konserwatorskie. Sprawuje również nadzór konserwatorski nad przebiegiem prac i dokonuje ich odbiorów. Opracowana została lista zabytków szczególnie zagro żonych, dost ępna na stronie internetowej OWKZ. Ponadto Opolski Wojewódzki Konserwator Zabytków kieruje pracami powołanego przez Wojewod ę Opolskiego Zespołu Doradczego d.s. Zachowania Dziedzictwa Kulturowego Wsi i Ochrony Wiejskiego Krajobrazu. W zakresie obowi ązków Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków le ży równie ż udzielanie dotacji finansowych na prace konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytku, a tak że na dokumentacj ę i badania. Szczegółowe informacje na: www.wuozopole.pl

4) Środki Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Strategicznym celem priorytetu „Dziedzictwo kulturowe – priorytet 1 – Ochrona zabytków” jest zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez konserwacj ę i rewaloryzacj ę zabytków nieruchomych i ruchomych oraz ich udost ępnianie na cele publiczne. Wnioski nale ży zło żyć w nast ępuj ących terminach: I nabór do 30 listopada oraz II nabór do 31 marca. Jednak że w przypadku wyczerpania lub obni żenia bud żetu po zako ńczeniu I naboru minister mo że odwoła ć II nabór do priorytetu. W ramach priorytetu mo żna ubiega ć si ę o dofinansowanie nast ępuj ących rodzajów zada ń: ° prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków planowanych do przeprowadzenia w roku udzielenia dofinansowania; ° prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków przeprowadzonych w okresie trzech lat poprzedzaj ących rok zło żenia wniosku (po wykonaniu wszystkich prac lub robót okre ślonych w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków). Do priorytetu nie kwalifikuj ą si ę zadania, które s ą współfinansowane ze środków europejskich. O dofinansowanie w ramach priorytetu mog ą ubiega ć si ę podmioty prawa polskiego – osoby fizyczne, jednostki samorz ądu terytorialnego lub inne jednostki

organizacyjne, b ędące wła ścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadaj ące taki zabytek w trwałym zarz ądzie. Realizacja zadania odbywa si ę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, a jeden wnioskodawca ma prawo zło żyć maksymalnie 2 wnioski w priorytecie. Minimalna kwota wnioskowanego dofinansowania wynosi 25 000,00 zł. A w roku 2012 przeznaczono na ten cel 82 000 000 zł. Wi ęcej na: http://www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse/programy-ministra.php Ponadto funkcjonuje Program „Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego”, którego celem jest zwi ększenie efektywno ści wykorzystania środków europejskich na rzecz rozwoju kultury. Program polega na dofinansowaniu przez Ministra wkładu krajowego do wybranych projektów kulturalnych, realizowanych ze środków europejskich.

5) Środki Funduszu Ko ścielnego Fundusz, b ędący w dyspozycji Ministerstwa Spraw Wewn ętrznych i Administracji (Departament Wyzna ń Religijnych oraz Mniejszo ści Narodowych i Etnicznych) powstał w oparciu o art. 9 ust. 1 Ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przej ęciu przez Pa ństwo dóbr martwej ręki, por ęczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Ko ścielnego i § 1 Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1990 r. w sprawie rozszerzenia celów Funduszu Ko ścielnego (Dz. U. Nr 61, poz. 354). Dotacje z Funduszu Ko ścielnego s ą udzielane wył ącznie na remonty i konserwacj ę zabytkowych obiektów o charakterze sakralnym i to tylko na wykonywanie podstawowych prac zabezpieczaj ących sam obiekt (w szczególno ści remonty dachów, stropów, ścian i elewacji, osuszanie i odgrzybianie, izolacj ę, remonty i wymian ę zu żytej stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej, przeciw włamaniowej i przeciwpo żarowej itp.). Ze środków Funduszu nie finansuje si ę remontów i konserwacji obiektów towarzysz ących (takich jak np.: dzwonnice wolnostoj ące, krzy że), ruchomego wyposa żenia obiektów sakralnych oraz otoczenia świ ątyni, a tak że stałych elementów wystroju wn ętrz (takich jak np.: polichromie, freski, witra że i posadzki).

6) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej W jego ramach finansowane s ą projekty ochrony dla zało żeń zieleni zabytkowej. Wi ęcej na: www.nfosigw.gov.pl/

7) Środki Europejskie

Dla ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego za najistotniejszy uznaje si ę Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, który finansuje m.in. działania zwi ązane bezpo średnio z kultur ą. Ze środków unijnych zarz ądzanego przez Województwo Opolskie Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 dofinansowano w ramach Działania 5.3. Rozwój kultury oraz ochrona dziedzictwa kulturowego (Typ II – Ochrona dziedzictwa kulturowego lub naturalnego) zadania na kwot ę 23.410.487,57 zł dla 17 zabytków. Dofinansowania stanowiły 85% kosztów. Uzyskane kwoty na pojedynczy zabytek są bardzo wysokie w stosunku do innych źródeł finansowania. W śród beneficjentów nie znalazły si ę zabytki z obszaru Gminy Głubczyce.

8) Środki Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich – Program „Leader” Działania w ramach Osi IV zakładaj ą mo żliwo ść wspierania dziedzictwa kulturowego wsi opolskiej poprzez realizowanie Lokalnych Strategii Rozwoju i sukcesywnie podpisywane przez Zarz ąd Województwa Opolskiego umów z Lokalnymi Grupami Działania. Środki przekazwane s ą poprzez Stowarzyszenie- Lokalna Grupa działania Płaskowy ż Dobrej Ziemi, które laczy podmioty gospodarcze, instytucje, samorzady i inne organizacje pozarzadowe we wspólnym dzialaniu na rzecz rozwoju obszaru czterech gmin: Glubczyc, Baborowa, Kietrza i Branic. Płaskowy ż Dobrej Ziemi jest miejscem partnerskich działa ń, słu żą cych poprawie warunków życia, wspieraj ących rozwój przedsi ębiorczo ści w celu osi ągni ęcia wspólnego dobra. Zarz ąd Województwa Opolskiego na wniosek lokalnej grupy działania (LGD):Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Płaskowy ż Dobrej Ziemi” działaj ącej na terenie gmin: Głubczyce, Baborów, Kietrz, Branice informuje o mo żliwo ści składania za jej po średnictwem wniosków o przyznanie pomocy w ramach działania 4.1/413 – Wdra żanie lokalnych strategii rozwoju obj ętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007- 2013 . Środki zwi ązane obszarem kultury i z ochron ą zabytków przekazywane s ą w ramach 3 priorytetów: I.1.1 Promocja walorów przyrodniczych, historycznych, kulturowych i turystycznych obszaru –30 662,31 zł; I.1.2 Rozwój tematycznych szlaków turystycznych – 46 788,24 zł; I.2.2 Wspieranie działa ń wzbogacaj ących atrakcyjno ść turystyczn ą regionu – 45 000,00zł; Wi ęcej na: http://www.plaskowyzlgd.pl/

9) Fundacja Wspomagania Wsi Fundacja Wspomagania Wsi powstała na mocy dekretu JE ks. Kardynała Józefa Glempa 30 czerwca 1999 roku w wyniku poł ączenia Fundacji Wspomagaj ącej Zaopatrzenie Wsi w Wod ę i Fundacji Rolniczej . Fundacja powołana została dla wspierania inicjatyw gospodarczych i społecznych mieszka ńców wsi i małych miast oraz inicjatyw zwi ązanych z popraw ą stanu infrastruktury obszarów wiejskich i kultur ą. Co rok ogłaszana jest edycja konkursu „Kultura Bliska. Chronimy nasze dziedzictwo kulturowe”. S ą te ż inne konkursy, w ramach których mog ą znale źć si ę elementu ochrony dziedzictwa kulturowego. Szczegółowe informacje znajduj ą si ę na stronie fundacji: www.fww.org.pl

10) Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej Jednym z priorytetów fundacji jest dofinansowanie projektów służą cych ochronie i zachowaniu wspólnego dziedzictwa kulturowego. O dotacje mog ą ubiega ć podmioty posiadaj ące osobowo ść prawn ą. Maksymalna dotacja wynosi 80.000 PLN / 20.000 EUR i mo że stanowi ć maksymalnie 60 % całkowitych kosztów projektu Szczegółowe informacje znajduj ą si ę na stronie fundacji: www.fwpn.org.pl

11) Fundacja Bankowa im. L. Kronenberga Fundacja udziela wsparcia w ramach zada ń dotycz ących edukacji i rozwoju lokalnego. Jednym z najwa żniejszych obszarów działania Fundacji Kronenberga jest ochrona dziedzictwa kulturowego. . O dofinansowanie mog ą ubiega ć si ę fundacje, stowarzyszenia, szkoły,domy kultury, biblioteki oraz jednostki samorz ądu terytorialnego działaj ące na rzecz dobra publicznego. Szczegółowe informacje znajduj ą si ę na stronie fundacji: www.citibank.com/poland/kronenberg/polish/index.htm

10.2. Środki prywatne: Sektor prywatny jest istotnym, ale mało wykorzystanym źródłem wspomagania zada ń publicznych sfery ochrony i opieki nad zabytkami, co jest uwarunkowane odpowiednimi rozwi ązaniami prawnymi. Do zwi ększenia udziału środków prywatnych w tym zakresie mog ą przyczyni ć si ę działania pa ństwa realizowane za pomoc ą tzw. partnerstwa publiczno- prywatnego (PPP) i pomocy publicznej (na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym ). Partnerstwo publiczno-prywatne stanowi form ę wspierania lub powierzania zada ń publicznych, w szczególno ści w zakresie inwestycji i usług, wskazuj ącą na udział podmiotu publicznego, jak i prywatnego. Istot ą PPP jest współdziałanie sektora publicznego i

prywatnego w sferze społecznej i ekonomicznej, natomiast celem – optymalizacja wykonania zadania publicznego.

11. Realizacja i finansowanie przez gmin ę zada ń z zakresu ochrony zabytków Przy ka żdorazowym uchwalaniu bud żetu gminy cz ęść środków powinna by ć rezerwowana na: ° prace remontowe oraz porz ądkowe zwi ązane z obiektami i przestrzeniami zabytkowymi regionu, w szczególno ści za ś na rzecz piel ęgnacji i rewaloryzacji zieleni zabytkowej (parki, cmentarze), poszczególnych obiektów, ° działania edukacyjne i promocyjne zwi ązane z promocj ą dziedzictwa regionu, ° prace studialne, projektowe i dokumentacyjne obiektów i przestrzeni zabytkowych. Po żą danym rozwi ązaniem jest dofinansowywanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków, za spraw ą wystosowania odpowiedniej uchwały, okre ślaj ącej tryb i zasady udzielenia dotacji. Rada Gminy opracowuje zasady najkorzystniejsze z perspektywy lokalnej społeczno ści i samorz ądu, za ś środki wsparcia finansowego w miar ę mo żliwo ści powinny utrzymywa ć si ę na stałym poziomie (odzwierciedlonym w corocznym odpowiednim procencie bud żetu gminy). Dotacje celowe mog ą dotyczy ć najpilniejszych potrzeb konserwatorskich, maj ących m.in. zwi ązek z nieszcz ęś liwymi wypadkami. Gmina mo że te ż wspiera ć działalno ść kulturaln ą zwi ązan ą z ochron ą zabytków i tradycji, prowadzon ą przez organizacje pozarz ądowe (w zakresie ustawy o działalno ści po żytku publicznego i wolontariacie).