GMINA GŁUBCZYCE Gminny program opieki nad zabytkami dla Gminy Głubczyce na lata 2014 - 2017 Opracowanie: Wioletta Wrona - Gaj Fundacja Otwartego Muzeum Techniki Głubczyce 2013 1. Wst ęp Przedmiotem niniejszego opracowania jest dziedzictwo kulturowe Gminy Głubczyce, odzwierciedlaj ące histori ę i znaczenie regionu, b ędące widom ą pozostało ści ą przeszło ści, będącej oparciem w konstruowaniu przyszło ści. Lokalne zabytki stanowi ą istotny element krajobrazu kulturowego, kształtuj ą indywidualn ą to żsamo ść i świadomo ść mieszka ńców regionu. Głównym celem powstania Programu jest okre ślenie kierunków działa ń w zakresie ochrony owego dziedzictwa, pozwalaj ące na skuteczne zarz ądzanie zasobami kulturowymi na równi i w harmonii z działaniami gospodarczymi czy społecznymi. W rezultacie wyeksponowanie walorów spu ścizny materialnej i poprawa jej stanu zachowania umo żliwi rozwój turystyki regionalnej w oparciu o lokalny produkt i tradycj ę etnograficzn ą. Program okre śla równie ż procedur ę i przepisy prawa, pozwalaj ące na wprowadzenie poprawnej polityki w zakresie dziedzictwa kultury oraz mechanizmy finansowania ich ochrony. Adresowany jest do mieszka ńców gminy, w tym do wła ścicieli obj ętych ochron ą obiektów, władz samorz ądu terytorialnego, miejscowych organizacji i władz Urz ędu Gminy, mog ących w praktyce zastosowa ć si ę do nakre ślonych postulatów i mo żliwo ści działa ń. 2. Podstawa prawna opracowania Programu Podstaw ę prawn ą sporz ądzenia gminnego programu opieki nad zabytkami dla Gminy Głubczyce stanowi art. 21 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162, poz. 1568 z dnia 17 wrze śnia 2003 r. z pó źniejszymi zmianami, ostatnia nowelizacja 18 marca 2010 r.- Dz. U. Z 2010 r. nr 75, poz. 474) , w którym wprowadzony został obowi ązek sporz ądzania programów opieki nad zabytkami przez samorz ądy wojewódzkie, powiatowe oraz gminne, w oparciu o ewidencj ę. W przypadku programów na poziomie gminnym podstaw ą jest Gminna Ewidencja Zabytków. W my śl artykułu 87 ust 1 w/w ustawy Wójt (b ądź Burmistrz/ Prezydent Miasta w przypadku gminy miejskiej) sporz ądza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami. W ust. 2 art. 87 wymienione zostały zasadnicze cele sporz ądzenia programu: ° włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; ° uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; ° zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; ° wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; ° podejmowanie działań zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; ° okre ślenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; ° podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. Zgodnie z ust. 3-5 art. 87 w/w Ustawy... Gminny Program Opieki nad Zabytkami przyjmuje Rada Gminy po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, po czym program ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urz ędowym. Z realizacji programu Wójt/ Burmistrz/ Prezydent Miasta/ Gminy co 2 lata sporz ądza sprawozdanie, które jest zobligowany przedstawi ć Radzie Gminy. Jednocze śnie ustalenia gminnego programu opieki nad zabytkami uwzgl ędnione zostaj ą w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (art. 19 ust. 2 w/w Ustawy...). 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce 3.1. Podstawowe uwarunkowania prawne Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.z 1997, nr 78, poz. 483, z pó źniejszymi zmianami) Zgodnie z Konstytucj ą RP Pa ństwo Polskie „strze że dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju” (art. 5) oraz „stwarza warunki upowszechnienia i równego dost ępu do dóbr kultury, b ędącej źródłem to żsamo ści narodu polskiego, jego trwania i rozwoju” (art. 6, ust.1), natomiast „ka żdy [obywatel] jest obowi ązany do dbało ści o stan środowiska i ponosi odpowiedzialno ść za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialno ści okre śla ustawa” (art.86). Rzeczpospolita Polska ma zatem obowi ązek chroni ć dziedzictwo kulturowe, na którego stra ży powinni sta ć tak że obywatele pa ństwa. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162, poz. 1568 z 2003 r. z pó źniejszymi zmianami, ostatnia nowelizacja 18 marca 2010 r.- Dz. U. Z 2010 r. nr 75, poz. 474) Ustawa reguluje poj ęcia zabytku oraz ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce, okre ślaj ąc polityk ę zarz ądzania zabytkami, w tym kompetencje organów ochrony, administracji rz ądowej i samorz ądowej, formy ewidencjonowania zabytków, finansowania ich opieki, etc. Art. 3 Ustawy... wprowadza poj ęcie zabytku, za który uznaje „nieruchomo ść lub rzecz ruchom ą, ich cz ęś ci lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą”. W art. 6 rozgraniczone zostały ró żne formy zabytków. Wszystkie z nich podlegaj ą ochronie bez wzgl ędu na stan zachowania: ° za zabytki nieruchome uznaje si ę krajobraz kulturowy, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upami ętniaj ące wydarzenia historyczne lub działalno ść wybitnych osobisto ści b ądź instytucji; ° za zabytki ruchome uznaje si ę dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u żytkowej, kolekcje, numizmaty oraz pami ątki historyczne, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i r ękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne oraz przedmioty upami ętniaj ące wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; ° zabytkami archeologicznymi s ą pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej, b ędące, wedle art. 3, zabytkiem nieruchomym, form ą powierzchownej, podziemnej lub podwodnej pozostało ści egzystencji i działalno ści człowieka, zło żonej z nawarstwie ń kulturowych wraz z wytworami, ich śladami (zabytkami ruchomymi). Ustawowej ochronie mog ą ponadto podlega ć nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Wedle art. 4 ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej: ° działań maj ących na celu zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i ° finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich ° zagospodarowanie i utrzymanie, ° zapobieganie zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków, ° udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, ° przeciwdziałanie kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę, ° kontrole stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, ° uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Natomiast zgodnie z art. 5 opieka nad zabytkami sprawowana przez jego wła ściciela lub posiadacza polega na zapewnieniu warunków: ° naukowego badania i dokumentowania zabytku, ° prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych zabytku, ° zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, ° korzystania z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści. Art. 7 okre śla formy ochrony zabytków, w szczególno ści: ° wpis do rejestru zabytków, który prowadzony jest przez wojewódzkiego konserwatora zabytków (dla danego województwa) (art. 8). Warunki i proces wpisania obiektu do rejestru zabytków okre ślaj ą art. 9 – 13, za ś sposób prowadzenia rejestru oraz ewidencji zabytków: Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic ę niezgodnie z prawe ( Dz. U. nr 124, poz. 1305). ° uznanie za pomnik historii, którym mog ą zosta ć zabytki nieruchome wpisane do rejestru lub park kulturowy o szczególnej warto ści dla kultury (przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego) (art.15); ° utworzenie parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej; park kulturowy mo że utworzy ć na podstawie uchwały rada gminy po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 16); ° ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej