Arkusz SUCHOWOLA (224)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SUCHOWOLA (224) Warszawa 2012 Autorzy planszy A: Halina Kapera*, Leszek Kruk* Autorzy planszy B: Jerzy Król**, Małgorzata Marczak** Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi–Morawiec*** Główny koordynator MGśP – Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A) – Bogusław Bąk*** Redaktor regionalny (plansza B) – Olimpia Kozłowska*** Redaktor tekstu – Iwona Walentek*** * – Krakowskie Przedsiębiorstwo Geologiczne „ProGeo” Sp. z o.o., ul. Szlak 10/5, 31-161 Kraków ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Kwidzyńska 71, 51-415 Wrocław *** – Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG–PIB and MŚ, Warszawa 2012 Spis treści I. Wstę p – L. Kruk............................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – L. Kruk............................................... 4 III. Budowa geologiczna – L. Kruk................................................................................... 6 IV. ZłoŜa kopalin – H. Kapera ......................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Kapera........................................................ 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – H. Kapera.................................. 14 VII. Warunki wodne – L. Kruk....................................................................................... 16 1. Wody powierzchniowe ........................................................................................ 16 2. Wody podziemne................................................................................................. 16 VIII. Geochemia środowiska .......................................................................................... 19 1. Gleby – P. Kwecko .............................................................................................. 19 2. Osady wodne – I. Bojakowska............................................................................. 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi–Morawiec..................................... 25 IX. Składowanie odpadów – J. Król, M. Marczak ......................................................... 27 X. Warunki podłoŜa budowlanego – L. Kruk ................................................................. 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – L. Kruk................................................................. 35 XII. Zabytki kultury – L. Kruk........................................................................................ 37 XIII. Podsumowanie – L. Kruk, J. Król, M. Marczak .................................................... 39 XIV. Literatura................................................................................................................ 41 I. Wstęp Mapa geośrodowiskowa Polski w skali 1:50 000 arkusz Suchowola została opracowana w Krakowskim Przedsiębiorstwie Geologicznym „ProGeo” Sp. z o.o. w Krakowie (plan- sza A) i Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA oraz Państwowym Instytucie Geologicznym – Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie (plansza B). Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Suchowola Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanym w 2006 roku w Krakowskim Przedsiębiorstwie Geologicznym „ProGeo” Sp. z o.o. w Krako- wie (Górka i in., 2006). Mapę wykonano zgodnie z „Instrukcją ...” (2005), wydaną przez Państwowy Instytut Geologiczny. Opracowanie sporządzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geośrodowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem występowania kopalin oraz gospodarki złoŜami na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii inŜy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa się ona z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowaną treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B nową warstwę informacyjną „ZagroŜenia powierzchni Ziemi”, opisującą tematy- kę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoŜa są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz takŜe powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych są uŜyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geośrodowiskowa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania re- gionalnych i lokalnych działań gospodarczych. SłuŜyć ma instytucjom, samorządom teryto- rialnym i administracji państwowej w podejmowaniu decyzji dotyczących gospodarki zaso- bami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Informacje zawarte na mapie mogą być przydatne w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczności oraz edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. 3 W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodzące z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych „Hydro” w Warszawie, Podlaskiego Urzędu Wojewódz- kiego w Białymstoku i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego w Białymsto- ku, Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, starostw powiatowych Sokółce, Augustowie i Mońkach oraz urzędów gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowiskowej Polski (MGśP). Dane dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o złoŜach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar objęty arkuszem Suchowola określają współrzędne od 23°00’ do 23°15’ długości geograficznej wschodniej i od 53°30’ do 53°40’ szerokości geograficznej pół- nocnej. Pod względem administracyjnym obszar arkusza naleŜy do województwa pod- laskiego, powiatów: sokólskiego (gminy: Suchowola, Dąbrowa Białostocka, Janów i Kory- cin), monieckiego (gmina Jaświły) oraz augustowskiego (gmina Sztabin). Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) obszar arkusza znajduje się w obrębie trzech mezoregionów Niziny Północnopodlaskiej: Kotliny Biebrzańskiej, Wysoczyzny Białostockiej i Wzgórz Sokólskich (fig. 1). Północno-zachodnią część mapy zajmuje Kotlina Biebrzańska, będąca rozległym zabagnionym obniŜeniem o wysokościach rzędu 111–117 m n.p.m. Wysoczyzna Białostocka zajmuje południowo-zachodnią część arkusza, a jej powierzchnia w tym rejonie jest słabo zróŜnicowana. Deniwelacje terenu wahają się od 116 do 139 m n.p.m. Najbardziej zróŜnicowana morfologicznie jest środkowa i północno-wschodnia część obszaru objętego opracowaniem, znajdująca się w obrębie Wzgórz Sokólskich. Wzgórza Sokólskie cechują się występowaniem wysokich wyniesień morenowych, kemowych i ozowych, przypominających krajobraz pojezierzy, jednak bez istniejących współcześnie jezior. NajwyŜsze wzniesienie znajduje się przy wschodniej granicy arkusza w rejonie miejscowości Czerwonka – 226,3 m n.p.m. NajniŜej połoŜony punkt, w dolinie Biebrzy w zachodniej części obszaru, jest na wysokości 111,6 m n.p.m. 4 Fig. 1. PołoŜenie arkusza Suchowola na tle jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki, 2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – jeziora Podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Litewskiego: 842.74 – Równina Augustowska Mezoregiony Pojezierza Mazurskiego: 842.86 – Pojezierze Ełckie Podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie Mezoregiony Niziny Północnopodlaskiej: 843.32 – Kotlina Biebrzańska, 843.33 – Wysoczyzna Biało- stocka, 843.34 – Wzgórza Sokólskie Sieć rzeczna jest bogata. Największą rzeką jest Biebrza, przepływająca przez północno- zachodnią część obszaru arkusza. Większą część terenu odwadnia jednak rzeka Brzozówka – lewobrzeŜny dopływ Biebrzy. DuŜe powierzchnie zajmują bagna i torfowiska związane z dolinami wymienionych rzek. Obszar objęty mapą połoŜony jest w regionie klimatycznym mazursko-podlaskim i na- leŜy do jednego z najzimniejszych regionów Polski. Klimat jest tu zbliŜony do kontynental- nego z elementami subborealnego. Cechą tego klimatu jest długa zima (około 110 dni), krót- kie przedwiośnie i krótki okres wegetacyjny (średnio 192 dni). Średnia roczna temperatura 5 powietrza waha się od 6,0 do 6,5°C. Opady wahają się od 500–550 mm rocznie w części pół- nocno-wschodniej do 550–600 mm w części południowo-zachodniej (Stachý, 1987; Starkel (red.), 1991). Głównym źródłem utrzymania ludności jest rolnictwo. Lasów jest mało – około 10 % powierzchni obszaru arkusza i występują w jego części centralnej. Największą miejscowością jest liczące 2,4 tys. mieszkańców miasto Suchowola. We- dług obliczeń wykonanych przez Szymona Antoniego Sobiekrajskiego w 1775 roku Sucho- wola jest geograficznym środkiem Europy, co symbolizuje głaz umieszczony przez kościo-