CYNULLIAD CENEDLAETHOL CYMRU Y PWYLLGOR ARCHWILIO Adroddiad Pwyllgor (2) 01-04 a gyflwynwyd i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ar 5 Chwefror 2004 yn unol ag adran 102(1) Deddf Llywodraeth Cymru 1998
Digolledu ffermwyr am dwbercwlosis mewn gwartheg yng Nghymru
Cynnwys Paragraffau
Cyflwyniad
Effaith twbercwlosis mewn gwartheg
Y gwahaniaeth rhwng lefelau digolledu a gwerthoedd gwaelodol y farchnad
Y trefniadau ar gyfer prisio anifeiliaid
Ymgynghoriad y Cynulliad ar symleiddio’r trefniadau digolledu
Argymhellion
Diweddglo ATODIADAU Atodiad A – Trafodion perthnasol y Pwyllgor – Cofnodion y dystiolaeth (Dydd Iau 23 Hydref 2003)
Atodiad B – Llythyr oddi wrth Syr Jon Shortridge at Glerc y Pwyllgor Archwilio, 1 Rhagfyr 2003
Atodiad C – Cynigion ar gyfer symleiddio'r trefniadau iawndal ar gyfer rheoli clefydau anifeiliaid hysbysadwy, Llywodraeth Cynulliad Cymru a Defra, Hydref 2003
Atodiad D – Y Pwyllgor Archwilio
1 CYFLWYNIAD 1. Yn yr adroddiad hwn, edrychir ar drefniadau’r Cynulliad i ddigolledu ffermwyr am dwbercwlosis mewn gwartheg yng Nghymru. Twbercwlosis mewn gwartheg yw’r mwyaf adnabyddus o’r tri chlefyd anifeiliaid hysbysadwy y mae Cynulliad Cenedlaethol Cymru (y Cynulliad) yn gyfrifol amdanynt. Pan gaiff anifail ei ladd yn orfodol am fod twbercwlosis arno, bydd y Cynulliad yn talu iawndal i’r perchennog ar sail gwerth llawn yr anifail ar y farchnad. Ar 23 Hydref, yn sgil adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru1 clywsom dystiolaeth gan Syr Jon Shortridge, yr Ysgrifennydd Parhaol, gyda chymorth Tony Edwards, Prif Swyddog Milfeddygol Cynorthwyol (Cymru), Colin Williams, Pennaeth Is-adran Iechyd Anifeiliaid y Cynulliad a David Richards, y Prif Swyddog Cyllid.
2. Mae gwariant ar daliadau iawndal wedi codi’n ddramatig yn ystod y blynyddoedd diwethaf, i dros £8 miliwn yn 2002-03. Mae’r cynnydd mewn achosion o’r clefyd yn rhannol gyfrifol am hynny. Fodd bynnag, nodwyd yn adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol, a gynhyrchwyd yn sgil pryder cynyddol swyddogion y Cynulliad am y cynnydd mewn taliadau iawndal, wahaniaeth arwyddocaol rhwng prisiau gwaelodol cyfartalog y farchnad a’r taliadau iawndal cyfartalog yn 2002.2 Golyga hynny fod y Cynulliad yn 2002 wedi talu £2.6 miliwn yn fwy mewn taliadau iawndal nag y byddai wedi’i dalu petai lefelau digolledu’n fwy cyson â phrisiau’r farchnad.3
3. Wrth wneud ei argymhellion, mae’r Pwyllgor yn cydnabod bod y sylfaen statudol ar gyfer pennu iawndal a’r trefniadau gweithredol a milfeddygol ar gyfer mynd i’r afael â thwbercwlosis mewn gwartheg yng Nghymru yr un fath â’r hyn sy’n digwydd yn Lloegr. Rydym yn cydnabod hefyd bod gan y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol, rhan hanfodol o Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig (Defra), gyfrifoldeb gweithredol, ar sail asiantaeth, dros gyflawni polisïau’r Cynulliad ar dwbercwlosis mewn gwartheg yng Nghymru – swyddogaeth sydd iddo hefyd yn Lloegr. Mae hynny’n adlewyrchu’r ffaith bod y Deyrnas Unedig yn un uned epidemiolegol. Nid yw clefydau’n cydnabod ffiniau gweinyddol. Ond y Cynulliad sy’n gyfrifol yn y pen draw am y polisi ac am gostau ariannol twbercwlosis mewn gwartheg.4
4. Mae ein hadroddiad yn ystyried faint o le sydd i wella’r ffordd y caiff y gwariant ei reoli, ac yn arbennig felly drwy wella'r ffordd y rheolir y broses o brisio gwartheg y mae twbercwlosis arnynt. Ein man cychwyn yw effaith yr achosion hyn o dwbercwlosis ar ffermydd a’r rhesymau dros y gwahaniaeth rhwng prisiau’r farchnad a thaliadau iawndal. Yna byddwn yn trafod y trefniadau ar gyfer prisio’r anifeiliaid, ac yn disgrifio nodweddion allweddol y papur ymgynghori a gyhoeddwyd ar y cyd gan Lywodraeth y Cynulliad a Defra – yn Atodiad C yr adroddiad hwn – a’u gallu i fynd i’r afael â rhai o’r risgiau difrifol a nodwyd yn adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol.
1 Adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru (ACC), Digolledu ffermwyr am dwbercwlosis buchol yng Nghymru, a gyflwynwyd i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ar 31 Gorffennaf 2003. 2 Adroddiad ACC, paragraff 1.4, a C31
2 Effaith twbercwlosis mewn gwartheg 5. Clefyd ffyrnig yw twbercwlosis mewn gwartheg, ac mae ei effaith ar y gymuned ffermio’n ddifrifol iawn. Mae’r cyfyngiadau ar symud gwartheg mewn buchesi yr amheuir bod twbercwlosis arnynt yn gallu effeithio ar ffermydd am yn hir iawn – mae hyd cyfartalog y cyfyngiadau wedi cynyddu gryn dipyn ers clwy’r traed a’r genau. Y cyfartaledd ar gyfer achosion newydd wedi’u cadarnhau yn 2002 oedd bron i flwyddyn.5 Daw colledion yn sgil y cyfyngiadau hyn, megis colli gwerthiant llaeth a chig eidion; amcangyfrifodd un o undebau’r ffermwyr yn ddiweddar bod ffermydd ar gyfartaledd yn colli £36,000.6 Mae gan y rhan fwyaf o ffermwyr yswiriant ar gyfer y colledion hyn, gan nad yw sail statudol y trefniadau digolledu’n cynnwys colledion a ddaw yn sgil y clefyd. Fodd bynnag, gan fod y clefyd ar gynnydd, gall fod yn anodd i ffermwyr ddod o hyd i yswiriant yn erbyn twbercwlosis mewn gwartheg, a hwnnw’n yswiriant y gallant ei fforddio.7 Mae adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol hefyd yn pwysleisio’r effeithiau personol ar ffermwyr a’u teuluoedd, sy’’n wynebu cryn ansicrwydd ynghylch hyd y cyfyngiadau ar symud gwartheg, a dyfodol eu busnesau.8
6. Mae’r hyn sy’n achosi twbercwlosis mewn gwartheg a ffyrdd o reoli’r clefyd i bob pwrpas y tu hwnt i gwmpas yr ymchwiliad hwn.Fodd bynnag, nodwn fod y Cynulliad wedi darparu £4 miliwn i’r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol dros ddwy flynedd ar gyfer gwaith y gwasanaeth ar dwbercwlosis mewn gwartheg. Mae rhywfaint o’r arian yn cael ei ddefnyddio i fynd i’r afael â’r profion twbercwlosis hwyr a gronnodd yn sgil clwy’r traed a’r genau yn 2001.9 Rydym yn croesawu gwaith y Cynulliad i fynd i’r afael â’r profion hynny oedd wedi cronni, o 5,305 ym mis Chwefror 2002 i tua 40010 gan fod profion hwyr yn cynyddu’r risg o ddal y clefyd a’r ansicrwydd sy’n effeithio ar y ffermydd. Galwn ar y Cynulliad a’r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol i barhau â’u hymdrechion i gael gwared ar ôl-groniad y profion hwyr.
Y gwahaniaeth rhwng lefelau digolledu a gwerthoedd gwaelodol y farchnad 7. Ers mis Awst 1998, bu iawndal am dwbercwlosis mewn gwartheg yn seiliedig ar werth llawn yr anifeiliaid ar y farchnad. Cyn hynny, roedd yr iawndal yn seiliedig ar daliad o 75 y cant o werth cyfartalog y farchnad, a fyddai’n cael ei bennu bob mis.11 Golyga’r trefniadau diwygiedig yn y bôn nad oes terfyn ar gyfrifoldeb y Cynulliad dros werth llawn pob anifail ar y farchnad, yn unol â’r hyn
3 Adroddiad ACC, paragraff 12, Crynodeb Gweithredol. 4 C 4-5 ac adroddiad ACC, paragraff 1.3 5 Adroddiad ACC, paragraffau 2.1 a 2.9-2.10 6 Adroddiad ACC, paragraffau 2.18-2.19 7 C23 ac adroddiad ACC, paragraff 2.23 8 Adroddiad ACC, paragraffau 2.25-2.26 9 C 6-7 10 Adroddiad ACC, paragraff 2.8 a C7 11 Adroddiad ACC, paragraff 2.28 a C62 3 y bydd y sawl sy’n prisio’r anifail yn ei bennu. Talodd y Cynulliad £30,000 am un anifail pedigri yn 2002.12
8. Yn y cyd-destun hwnnw mae’n destun pryder mawr i ni nodi canfyddiad canolog adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol, sef bod lefelau digolledu cyfartalog yn 2002 o leiaf 50 y cant yn uwch na phrisiau gwaelodol cyfartalog y farchnad ar gyfer anifeiliaid masnachol ac anifeiliaid pedigri. Yn 2002, gwariodd y Cynulliad felly tua £2.6 miliwn yn fwy nag y byddai wedi’i dalu petai’r taliadau iawndal cyfartalog wedi adlewyrchu’n fwy cywir werthoedd gwaelodol y farchnad, yn unol â’r polisi.13 Dyma arwydd clir bod rhywbeth wedi mynd o’i le â’r systemau ac wrth gwrs y gallai’r arian fod wedi’i wario’n fwy priodol – er enghraifft, ar fesurau i fynd i’r afael â’r hyn sydd wrth wraidd y cynnydd yn nifer yr achosion o dwbercwlosis mewn gwartheg.
9. Rydym yn pryderu y gallai gwahaniaeth o’r fath gymell rhai i beri bod gwartheg yn dal twbercwlosis, a allai ei gwneud yn anos rheoli’r clefyd. Dywedodd tystion wrthym bod prisiadau wedi codi’n sylweddol yn sgil clwy’r traed a’r genau yn 2001. Yn ystod yr argyfwng hwnnw, arweiniodd y prisiadau cerdyn safonol at greu meincnod ar gyfer prisio anifeiliaid yn y dyfodol, ac felly ar gyfer twbercwlosis mewn gwartheg.14
10. Roedd yn destun siom i ni bod lefelau digolledu cyfartalog yng Nghymru’n uwch na’r lefelau yng Ngogledd Iwerddon, 54 y cant yn uwch ar gyfer anifeiliaid masnachol a 26 y cant yn uwch ar gyfer anifeiliaid pedigri. Roedd cyfartaledd y taliadau iawndal yn Nyfnaint yn nhri mis cyntaf 2003 21 y cant yn is nag yng Nghymru.15 Ni ddylai’r Cynulliad fod yn talu mwy o lawer o iawndal na rhanbarthau eraill y Deyrnas Unedig.
11. Roeddem yn pryderu hefyd am lefelau iawndal ar gyfer anifeiliaid pedigri, y mae eu gwerth yn uwch ar y cyfan nag anifeiliaid masnachol. Lladdwyd bron ddwywaith yn fwy o anifeiliaid pedigri yn 2002 nag yn 2000.16 Dywedodd tystion wrthym fod hyn yn debygol o beri y bydd ffermwyr yn rhoi statws pedigri i’w buchesi mewn mannau lle mae llawer o dwbercwlosis, er mwyn cael mwy o iawndal petai twbercwlosis ar y fferm.17 Rydym yn croesawu gwaith Swyddfa Archwilio Genedlaethol Cymru i sicrhau bod Holstein UK, y gymdeithas fridio ar gyfer y brîd mwyaf cyffredin yng Nghymru, yn rhoi amryw o fesurau ar waith i leihau’r risg y bydd ffermwyr yn ceisio rhoi statws uwch i’w buchesi rhwng yr adeg y deuir o hyd i dwbercwlosis ac adeg prisio’r anifeiliaid yr effeithir arnynt.18 Yn y gorffennol, nid yw’r Cynulliad wedi bod yn meithrin cysylltiadau â sefydliadau megis Holstein UK, a allai gyfrannu at y broses brisio.19 Rydym felly’n argymell y dylai’r Cynulliad
12 Adroddiad ACC, Ffigur 10 a C67 13 Adroddiad ACC, paragraffau 11-12, Crynodeb Gweithredol 14 C76 15 Adroddiad ACC, paragraffau 3.18-3.21 16 Adroddiad ACC, paragraff 3.10 17 C 42-43 18 Adroddiad ACC, paragraff 3.17 19 C54 4 feithrin cysylltiadau â’r rhanddeiliaid allweddol, megis y prif gymdeithasau bridio, er mwyn gwella’n gynaliadwy y ffordd y rheolir y broses brisio a gwella dealltwriaeth o’r broses honno.
12. Tynnwyd sylw yn adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol at y ffaith nad oedd statws pedigri llawn i 19 y cant o’r anifeiliaid a brisiwyd yn rhai pedigri yn ardal swyddfa’r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol yng Nghaerfyrddin, a hynny am fod anifeiliaid masnachol a oedd wrthi’n cael eu ‘huwchraddio’ i statws pedigri llawn wedi’u prisio fel petai iddynt statws pedigri llawn.20 Am fod Rheolwyr Milfeddygol Rhanbarthol yn llofnodi bod prisiadau’n briodol daladwy cyn prosesu’r taliad, ac am mai dim ond ym mis Ionawr 2003 y cafodd priswyr ganllawiau gan y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol yn cadarnhau statws anifeiliaid sydd wrthi’n cael eu huwchraddio,21does dim awgrym bod y ffermwyr na’r priswyr wedi gwneud ceisiadau twyllodrus nac wedi cyflawni trosedd. Mae’n glir hefyd nad yw’r ffermwyr yn ‘hawlio’ statws pedigri, ond bod y priswyr yn prisio’r anifeiliaid hynny a glustnodwyd gan y Gwasanaeth Milfeddygol gwladol yn anifeiliaid i’w lladd – un o’r materion a ystyrir wrth brisio anifail yw a oes gan yr anifail statws pedigri.22 Serch hynny, gan nad oedd canllawiau iddynt ar hyn, roedd cymhelliad clir i’r priswyr gredu y dylid trin yr anifeiliaid hynny fel anifeiliaid pedigri, gan eu bod yn cael ffi uwch am brisio anifail pedigri.23 Roedd yn dda gennym glywed oddi wrth y Prif Swyddog Milfeddygol Cynorthwyol (Cymru) ei fod wedi cymryd camau i egluro’r sefyllfa a sicrhau na chaiff anifeiliaid rhannol bedigri bellach eu prisio fel petai iddynt statws pedigri llawn.24
Y trefniadau ar gyfer prisio anifeiliaid 13. Mae’r iawndal a delir i ffermwyr yn seiliedig ar y gwerthoedd a roddir i’w hanifeiliaid, a phriswyr preifat sy’n pennu’r gwerthoedd hynny mewn 84 y cant o achosion.25 Disgrifir yn adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol ddatblygiad marchnad eilaidd ar gyfer gwartheg y mae twbercwlosis yn effeithio arnynt, a’r ffordd y mae hynny’n rhoi’r rhai sy’n prisio anifeiliaid mewn sefyllfa anodd iawn.26 Er na fu’r Archwilydd Cyffredinol yn archwilio prisiadau unigol, ac er na ddaeth o hyd i dystiolaeth sy’n andwyol i uniondeb proffesiynol y priswyr,27 oherwydd eu rhan ganolog yn y broses rydym yn pryderu ynghylch rôl y priswyr proffesiynol yn y sefyllfa sydd ohoni lle mae lefelau digolledu cyfartalog yn uwch o lawer na gwerthoedd gwaelodol y farchnad.
14. Ymddengys mai un o’r prif broblemau yw nad oes fawr o gysylltiad rhwng y Cynulliad a’r rhai sy’n prisio’r anifeiliaid. Ni fu sianel gyfathrebu glir rhwng y Cynulliad a’r priswyr, ac nid yw’r Cynulliad wedi mynd ati i sicrhau ansawdd gwasanaethau’r priswyr.28 Mae perygl felly y gallai’r Cynulliad fod
20 Adroddiad ACC, paragraffau 3.15-3.16 21 Atodiad B 22 Atodiad B 23 Adroddiad ACC paragraff 2.30 a C44 24 C71 25 Adroddiad ACC, paragraff 2.29 a Ffigur 5 26 Adroddiad ACC, paragraffau 4.2-4.6 a C76 27 Adroddiad ACC, paragraff 4.2 28 Adroddiad ACC, paragraff 5.2-5.3 5 yn ariannu cyflenwyr gwael a pherygl hefyd nad yw pobl yn cael eu hatal rhag prisio anifeiliaid yn rhy uchel. Rydym felly’n croesawu’r cyfarfod diweddar rhwng swyddogion allweddol y Cynulliad a chynrychiolwyr y priswyr proffesiynol i drafod goblygiadau adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol.29 Roeddem yn hynod falch o glywed yr Ysgrifennydd Parhaol yn dweud bod yr amryw garfanau prisio wedi ymateb yn gadarnhaol iawn i’r materion a godwyd yn adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol,30ac rydym yn argymell y dylai’r Cynulliad gydweithio’n agosach yn y dyfodol â phriswyr anifeiliaid er mwyn sicrhau bod gofynion y Cynulliad yn glir.
15. Mae’r diffyg cyfathrebu a’r diffyg sicrwydd ansawdd wedi gwaethygu am nad oes gweithdrefnau a systemau i fonitro lefelau digolledu. Canfu adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol bod systemau gwybodaeth y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol wedi methu â chofnodi gwybodaeth sylfaenol am anifeiliaid y talodd y Cynulliad iawndal ar eu cyfer, a bod hynny wedi’i gwneud yn anodd monitro’n effeithiol dueddiadau’r taliadau iawndal.31 Awgrymodd tystion na lwyddodd eu systemau i ymdopi â’r cynnydd sydyn yn nifer yr achosion o’r clefyd, ac er bod y systemau ar gyfer cofnodi gwybodaeth filfeddygol yn addas at ei diben, awgrymwyd bod gwendidau difrifol yn y system a ddefnyddir i gofnodi gwybodaeth reoli am yr anifeiliaid y telir iawndal ar eu cyfer.32 Yn ogystal â’n hargymhelliad yn gynharach y dylid adolygu systemau gweinyddol y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol (paragraff 14), rydym yn argymell hefyd y dylai’r Cynulliad sefydlu gweithdrefnau clir i fonitro lefelau’r iawndal a delir.
16. Roedd yn destun pryder mawr i ni mai dim ond yn un o dair swyddfa’r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol yng Nghymru y gallai’r Archwilydd Cyffredinol asesu cyfran yr anifeiliaid sydd wrthi’n cael eu huwchraddio i statws pedigri llawn – sef swyddfa Caerfyrddin, lle cesglid tystysgrifau pedigri fel mater o drefn.33 Nid yw anghysondeb o’r fath mewn gweithdrefnau gweinyddol, nac absenoldeb dogfennau allweddol i ategu gwariant sylweddol ar iawndal am anifeiliaid pedigri, yn dderbyniol. Mae’n dda gennym nodi bod y Prif Swyddog Milfeddygol Cynorthwyol wedi’n sicrhau bod y tair swyddfa bellach yn casglu pob tystysgrif pedigri.34 Roeddem yn pryderu hefyd ynghylch y cyfyngiadau clir ar y systemau gwybodaeth a ddefnyddir i gofnodi gwybodaeth am anifeiliaid y telir iawndal ar eu cyfer. Mae’n rhaid sicrhau bod systemau gweinyddol cadarn a chyson ar waith ym mhob un o dair swyddfa’r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol yng Nghymru. Rydym felly’n argymell y dylai’r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol a’r Cynulliad fynd ati’n fuan i adolygu’r systemau gweinyddol ar gyfer digolledu ffermwyr er mwyn sicrhau eu bod yn gyson ac yn addas at eu diben.
17. Roeddem yn pryderu hefyd am ganlyniadau rhoi rhwydd hynt i ffermwyr ddewis pa brisiwr sy’n prisio’u stoc. Deallwn fod y priswyr weithiau mewn sefyllfa anodd iawn wrth brisio anifeiliaid: i’r
29 C103 30 C102 31 Adroddiad ACC, paragraffau 4.9-4.12 32 C 59-61, 101 ac adroddiad ACC, paragraff 4.9 33 Adroddiad ACC, paragraff 3.12 6 trethdalwyr y mae eu dyletswydd pennaf, ond mae’n debyg y bydd eu buddiannau’n gwrthdaro’n aml pan fyddant yn prisio ar ran ffermwr sydd wedi’u dewis. Efallai hefyd y bu ganddynt berthynas fusnes â’r ffermwr ers blynyddoedd. Fodd bynnag, nid oes tystiolaeth uniongyrchol i awgrymu bod hyn wedi effeithio ar brisio anifeiliaid.35 Bu’r Cynulliad yn dibynnu ar ofyn i ail brisiwr gynrychioli ei fuddiannau, ac mae’r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol wedi herio prisiadau unigol o dro i dro – ond ni fu’r naill na’r llall yn effeithiol.36 Oherwydd y cyfyngiadau cyfreithiol ar allu’r Cynulliad i gyfyngu dewis y ffermwyr o ran priswyr,37rydym yn argymell y dylai’r Cynulliad sefydlu fframwaith cadarn i fonitro a rheoli perfformiad y priswyr, a gweithdrefn i atal priswyr rhag prisio anifeiliaid pan fu eu perfformiad yn ddiffygiol. Rydym yn croesawu camau cychwynnol y Cynulliad i benodi prisiwr cyswllt i’r perwyl hwnnw.38
18. Mae adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol yn disgrifio’r gwersi y gallai’r Cynulliad eu dysgu o fannau eraill, ac yn arbennig felly oddi wrth Ogledd Iwerddon a’r diwydiant yswirio da byw.39 Mae’r prif wersi yng Ngogledd Iwerddon yn ymwneud â defnyddio swyddogion prisio cyflogedig, yn hytrach na phriswyr preifat, a throthwyon ar gyfer gofyn am gyfiawnhad ychwanegol dros brisiadau.40 Awgrymodd yr Ysgrifennydd Parhaol y bu problemau’n ddiweddar â’r trefniadau yng Ngogledd Iwerddon, am fod ffermwyr yn herio prisiadau fwyfwy yn y llysoedd.41 Serch hynny, credwn y gellid dysgu gwersi defnyddiol oddi wrth Ogledd Iwerddon heb arddel yn union yr un system. Credwn ei bod yn bwysig bod gan y Cynulliad rywfaint o arbenigedd o ran prisio da byw – fe ddylai prisiwr cyswllt newydd y Cynulliad hefyd fod yn ddylanwadol yn hyn o beth. Ac ni welwn pam na ddylai Cymru fynnu gofyn am ragor o gyfiawnhad dros brisiadau sy’n arbennig o uchel. Rydym yn argymell felly y dylai’r Cynulliad gyflwyno trothwyon ar gyfer mynnu bod priswyr yn rhoi cyfiawnhad manylach dros eu prisiadau.
Ymgynghoriad y Cynulliad ar symleiddio’r trefniadau digolledu 19. Mae’r trefniadau ar gyfer digolledu ffermwyr am anifeiliaid sy’n cael eu lladd yn orfodol yn amrywio’n dibynnu ar y clefyd, ond maent yn seiliedig fel rheol ar y ffordd y caiff gwerth yr anifeiliaid ar y farchnad ei gyfrif.42Ar gyfer brwcelosis a BSE, er enghraifft, caiff gwerth y farchnad ei gyfrif ar sail pris mynegol misol y farchnad.43 Mae gwerth llawn y farchnad ar gyfer anifeiliaid sy’n cael eu lladd yn sgil twbercwlosis mewn gwartheg yn fwy hael na’r sail ar gyfer cyfrif gwerth y farchnad am glefydau eraill, ac mae hynny’n arwain at anghysondeb ac annhegwch yn y lefelau digolledu. Er enghraifft, dywed adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol y gallai’r Cynulliad fod wedi
34 C 47 a 53 35 Adroddiad ACC, paragraffau 4.2 a 4.4 36 Adroddiad ACC, paragraff 4.7-4.8, a C 76-77 37 C77 38 C103 39 Adroddiad ACC, Rhan 5 40 Adroddiad ACC, paragraff 5.9-5.13 41 C38 a 110-111 42 C27 43 Adroddiad ACC, Ffigur 14 7 arbed tua £1.8 miliwn drwy ddefnyddio’r trefniadau llai hael i gyfrif gwerth y farchnad ar gyfer BSE a brwcelosis i gyfrif gwerth anifeiliaid masnachol a gafodd eu lladd oherwydd twbercwlosis mewn gwartheg yn 2002.44
20. Yn y cyd-destun hwnnw, roedd yn ddiddorol iawn clywed gan yr Ysgrifennydd Parhaol am yr ymgynghoriad a lansiwyd ar y cyd rhwng Llywodraeth y Cynulliad a Defra wythnos ar ôl ein cyfarfod ar 23 Hydref. Ymgynghoriad oedd hwn ar symleiddio’r trefniadau digolledu ar gyfer pob clefyd hysbysadwy, gan gynnwys twbercwlosis mewn gwartheg.45 Ymhlith y trefniadau arfaethedig mae:
S cyfradd ddigolledu safonol ar gyfer pob clefyd, a bennir pob mis yn ôl categori’r anifail ar sail gwybodaeth fanwl am y farchnad;
S trefniadau diwygiedig ar gyfer anifeiliaid y mae eu gwerth yn arbennig o uchel (sef tua 15- 20 y cant o anifeiliaid), lle bydd ffermwyr yn prisio’r anifeiliaid hynny o’u pocedi eu hunain, ac yn cofrestru’r prisiad hwnnw â sefydliad y llywodraeth;
S creu panel o briswyr achrededig, a ariennir gan y Llywodraeth, y bydd modd cyflwyno prisiadau iddo; os bydd anghytuno, gallai’r panel gytuno ar brisiad is;
S rheidrwydd ar ffermwyr i ddewis pa mor aml y byddant yn diweddaru’r prisiad a gofrestrwyd gyda sefydliad priodol y llywodraeth.46
Dywedodd yr Ysgrifennydd Parhaol wrthym y dylai’r trefniadau diwygiedig fod ar waith yn nes ymlaen yn 2004, yn dibynnu ar ganlyniadau’r ymgynghori.47
21. Byddai’r trefniadau hyn, o’u mabwysiadu, yn golygu y gallai’r Cynulliad gydymffurfio â llawer o argymhellion adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol, megis yr argymhellion ar wella’r ffordd y mae’r Cynulliad yn rheoli’r drefn brisio; gwella cyfathrebu; a monitro lefelau prisio. Rydym o’r farn felly bod yr ymgynghoriad hwn yn gyfle da i’r Cynulliad unioni’r problemau amlwg â’r trefniadau digolledu yng Nghymru. Croesawn y camau i greu un dull cyson o gyfrif pris y farchnad, a’r tegwch a ddaw yn sgil hynny. Byddai’n amlwg yn well i’r Cynulliad arfer ffordd benodol o gyfrif iawndal, ac osgoi’r sefyllfa bresennol lle mae prisiadau anghyson yn peri bod rhai ffermwyr ar eu hennill ac eraill ar eu colled. Croesawn yn arbennig y ffaith bod yr Ysgrifennydd Parhaol wedi dweud y bydd y trefniadau diwygiedig yn rhoi llai o ddisgresiwn i drydydd partïon dros brisiadau, ac yn rhoi mwy o sicrwydd iddo ynghylch lefelau prisio.48 Rydym felly’n cefnogi’r cynigion yn y ddogfen ymgynghori ac yn argymell y dylai’r Cynulliad, ar ôl ystyried yn ofalus yr ymatebion i’r ymgynghori,
44 Adroddiad ACC, paragraff 3.9 45 C9 46 Atodiad C 47 C9 48 C111 8 sicrhau bod y trefniadau diwygiedig yn gyson ag argymhellion adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol, a rhoi adroddiad i’r Pwyllgor hwn ar ganlyniad y broses.
Argymhellion 22. Yn sgil y canfyddiadau a’r casgliadau hyn, argymhellwn:
i. y dylai’r Cynulliad a’r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol barhau â’u hymdrechion i gael gwared ar ôl-groniad y profion hwyr;
ii. y dylai’r Cynulliad feithrin cysylltiadau â’r rhanddeiliaid allweddol, megis y prif gymdeithasau bridio, er mwyn gwella’n gynaliadwy y ffordd y rheolir y broses brisio a gwella dealltwriaeth o’r broses honno;
iii. y dylai’r Cynulliad gydweithio’n agosach yn y dyfodol â phriswyr anifeiliaid er mwyn sicrhau bod gofynion y Cynulliad yn glir;
iv. y dylai’r Cynulliad sefydlu gweithdrefnau clir i fonitro lefelau’r iawndal a delir;
v. y dylai’r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol a’r Cynulliad fynd ati’n fuan i adolygu’r systemau gweinyddol ar gyfer digolledu ffermwyr er mwyn sicrhau eu bod yn gyson ac yn addas at eu diben;
vi. y dylai’r Cynulliad sefydlu fframwaith cadarn i fonitro a rheoli perfformiad y priswyr, a gweithdrefn i atal y priswyr rhag prisio anifeiliaid pan fu eu perfformiad yn ddiffygiol;
vii. y dylai’r Cynulliad gyflwyno trothwyon ar gyfer mynnu bod priswyr yn rhoi cyfiawnhad manylach dros eu prisiadau; ac
viii. y dylai’r Cynulliad, ar ôl ystyried yn ofalus yr ymatebion i’r ymgynghori, sicrhau bod y trefniadau diwygiedig yn gyson ag argymhellion adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol, a rhoi adroddiad i’r Pwyllgor hwn ar ganlyniad y broses.
Diweddglo 23. Bu cynnydd mawr mewn achosion o dwbercwlosis mewn gwartheg yn ddiweddar. Roedd gwariant ar ddigolledu ffermwyr wyth gwaith yn fwy yn 2002-03 nag ym 1998-99. Yn ogystal â’r cynnydd mewn achosion, mae hyn hefyd yn adlewyrchu gwahaniaeth cynyddol rhwng prisiau gwaelodol cyfartalog y farchnad a’r lefelau digolledu cyfartalog, a fu’n digwydd fwyfwy yn sgil clwy’r traed a’r genau yn 2001. Croesawn adroddiad amserol yr Archwilydd Cyffredinol, ac edrychwn ymlaen at weld rheolaeth y Cynulliad ar lefelau digolledu’n cryfhau. Bydd hynny’n fodd o leihau’r gwahaniaeth o 50 y cant rhwng prisiau cyfartalog y farchnad a’r lefelau digolledu.
9 24. Mae’r trefniadau ar gyfer prisio anifeiliaid yn gymhleth. Yn y bôn, mae marchnad eilaidd wedi’i chreu ar gyfer taliadau iawndal am dwbercwlosis, ac ychydig y mae’r Cynulliad wedi’i wneud i reoli’r drefn brisio. Gwaethygodd hynny yn sgil diffyg cyfathrebu â’r priswyr, ansawdd gwael y wybodaeth reoli, a diffyg gweithdrefnau i fonitro lefelau digolledu. Cydnabu’r tystion y gwendidau a amlinellwyd yn adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol, a mynegwyd penderfyniad i fynd ati’n bendant i unioni’r trefniadau er mwyn sicrhau na fydd hyn yn digwydd eto.
S Dywedodd tystion wrth y Pwyllgor Archwilio eu bod eisoes wedi cymryd rhai camau i fynd i’r afael ag argymhellion yr Archwilydd Cyffredinol. Y cam mwyaf arwyddocaol oedd lansio papur ymgynghori ar y cyd â Defra ar symleiddio’r trefniadau digolledu ar gyfer pob clefyd. Croesawn y ffaith y bydd mwy o gysylltiad â’r proffesiwn prisio ac edrychwn ymlaen at weld y Cynulliad yn cyfathrebu gryn dipyn yn well â’r priswyr, ac yn rheoli’u perfformiad yn well, er mwyn gallu rheoli gwariant a thaliadau iawndal yn fwy effeithiol. Hoffem gael gwybod am hynt yr ymgynghori, a phatrwm y taliadau iawndal er mwyn sicrhau bod Llywodraeth y Cynulliad yn ymateb yn effeithiol i’r adroddiad hwn.
10 Annex A
Cynulliad Cenedlaethol Cymru Pwyllgor Archwilio
The National Assembly for Wales Audit Committee
Digolledu Ffermwyr am Dwbercwlosis Buchol yng Nghymru Compensating Farmers for Bovine Tuberculosis in Wales
Cwestiynau 1-114 Questions 1-114
Dydd Iau 23 Hydref 2003 Thursday 23 October 2003 Annex A 23/10/2003 2
Aelodau o’r Cynulliad yn bresennol: Janet Davies (Cadeirydd), Leighton Andrews, Mick Bates, Alun Cairns, Jocelyn Davies, Denise Idris Jones, Val Lloyd, Carl Sargeant.
Swyddogion yn bresennol: Syr John Bourn, Archwilydd Cyffredinol Cymru; Gillian Body, Swyddfa Archwilio Genedlaethol Cymru; Lew Hughes, Swyddfa Archwilio Genedlaethol Cymru; David Powell, Swyddog Cydymffurfio Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Tystion: Syr Jon Shortridge, Ysgrifennydd Parhaol Cynulliad Cenedlaethol Cymru; Tony Edwards, Prif Swyddog Milfeddygol Cynorthwyol (Cymru); David Richards, Prif Swyddog Cyllid Cynulliad Cenedlaethol Cymru; Colin Williams, Pennaeth Is-adran Iechyd Anifeiliaid Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Assembly Members present: Janet Davies (Chair), Leighton Andrews, Mick Bates, Alun Cairns, Jocelyn Davies, Denise Idris Jones, Val Lloyd, Carl Sargeant.
Officials present: Sir John Bourn, Auditor General for Wales; Gillian Body, National Audit Office Wales; Lew Hughes, National Audit Office Wales; David Powell, National Assembly for Wales Compliance Officer.
Witnesses: Sir Jon Shortridge, Permanent Secretary, National Assembly for Wales; Tony Edwards, Assistant Chief Veterinary Officer (Wales); David Richards, Principal Finance Officer, National Assembly for Wales; Colin Williams, Head of Animal Health Division, National Assembly for Wales.
Dechreuodd y cyfarfod am 9.30 a.m. The meeting began at 9.30 a.m.
[1] Janet Davies: Good morning. I welcome [1] Janet Davies: Bore da. Croeso i Committee members, witnesses and members aelodau’r Pwyllgor, tystion ac aelodau’r of the public to this meeting. We have cyhoedd i’r cyfarfod hwn. Yr ydym wedi received apologies from Mark Isherwood. derbyn ymddiheuriadau gan Mark Isherwood. Christine Gwyther is not attending this part Nid yw Christine Gwyther yn dod i’r rhan of the meeting because she was the relevant hon o’r cyfarfod gan mai hi oedd y Cabinet Minister at one time and she feels Gweinidog Cabinet perthnasol ar un adeg ac that some of the evidence may relate to that mae’n teimlo y gallai peth o’r dystiolaeth fod time. Do any Members have declarations of yn berthnasol i’r amser hwnnw. A hoffai interest? unrhyw Aelod ddatgan buddiant?
[2] Mick Bates: I am a partner in a farming [2] Mick Bates: Yr wyf yn bartner mewn business. I wish to make it clear that all cattle busnes fferm. Hoffwn nodi’n glir bod prawf are tested for tuberculosis, but that my farm twbercwlosis yn cael ei gynnal ar yr holl has never received any compensation for TB, wartheg, ond na chafodd fy fferm erioed as none of our cattle have ever contracted the unrhyw iawndal am TB gan nad yw’r un o’n disease. gwartheg wedi dal y clefyd.
[3] Janet Davies: Okay. As you know, the [3] Janet Davies: Iawn. Fel y gwyddoch, Committee operates bilingually. You can use mae’r Pwyllgor yn gweithredu’n the headsets to listen to the simultaneous ddwyieithog. Gallwch ddefnyddio’r offer translation or to hear the whole proceedings clywed i gael cyfieithiad ar y pryd neu i more clearly if you have problems in hearing. glywed yr holl drafodion yn gliriach os ydych I remind people to turn off their mobile yn drwm eich clyw. Hoffwn atgoffa pobl i phones, pagers and other electronic devices ddiffodd eu ffonau poced, blipwyr ac unrhyw as they interfere quite nastily with the offer electronig eraill gan eu bod yn translation system. amharu’n ddirfawr ar y system gyfieithu.
2 Annex A 23/10/2003 3
The first part of the meeting is concerned Mae rhan gyntaf y cyfarfod yn ymwneud â with compensating farmers for bovine digolledu ffermwyr am dwbercwlosis mewn tuberculosis in Wales. I ask the witnesses to gwartheg yng Nghymru. Gofynnaf i’r tystion introduce themselves. gyflwyno eu hunain.
Sir Jon Shortridge: I am Jon Shortridge, the Syr Jon Shortridge: Fi yw Jon Shortridge, Permanent Secretary. yr Ysgrifennydd Parhaol.
Mr Richards: I am David Richards, the Mr Richards: Fi yw David Richards, y Prif Principal Finance Officer. Swyddog Cyllid.
Mr Edwards: I am Tony Edwards, the Mr Edwards: Fi yw Tony Edwards, y Prif Assistant Chief Veterinary Officer (Wales). Swyddog Milfeddygol Cynorthwyol (Cymru).
Mr Williams: I am Colin Williams, the head Mr Williams: Fi yw Colin Williams, of the Animal Health Division. pennaeth yr Is-adran Iechyd Anifeiliaid.
[4] Janet Davies: Thank you. I have [4] Janet Davies: Diolch. Mae gennyf something to say before we start on the rywbeth i’w ddweud cyn i ni ddechrau ar y evidence. I think that this is an important dystiolaeth. Credaf fod hwn yn bwnc o bwys. topic. What we are talking about is the state Yr hyn yr ydym yn ei drafod yma yw’r compulsorily taking cattle for slaughter to wladwriaeth yn gorfodi ffermwyr i anfon prevent the spread of TB. Clearly, the state gwartheg i’w lladd er mwyn atal TB rhag must then properly compensate farmers. We lledu. Yn amlwg, mae’n rhaid i’r wladwriaeth do recognise as a Committee the terrible wedyn ddigolledu ffermwyr yn briodol. Yr effect that an outbreak of TB can have on ydym fel Pwyllgor yn cydnabod yr effaith farmers—on their businesses, their animals ddifrifol y gall achos o TB ei gael ar and their families. However, as the Audit ffermwyr—ar eu busnesau, eu hanifeiliaid Committee, it is our role to examine how a’u teuluoedd. Fel Pwyllgor Archwilio, fodd Assembly Government policies are bynnag, ein swyddogaeth yw archwilio sut implemented and whether they achieve value mae polisïau Llywodraeth y Cynulliad yn for money. The Auditor General’s report cael eu rhoi ar waith ac a ydynt yn rhoi provides compelling evidence that this is not gwerth am yr arian. Mae adroddiad yr currently the case, as farmers appear to have Archwilydd Cyffredinol yn rhoi tystiolaeth been getting compensation for slaughtered rymus nad felly y mae hi ar hyn o bryd, gan cattle at levels well above market values. ei bod yn ymddangos bod ffermwyr wedi bod Whatever our personal feelings, this is the yn cael iawndal dipyn uwch na phris y main issue that we will explore this morning, farchnad am wartheg wedi’u lladd. Beth although we also need to consider some of bynnag yw ein teimladau personol, dyma’r the wider issues concerning TB and disease prif fater y byddwn yn ei drafod y bore yma, control in general. One thing that we are not er bod angen i ni hefyd bwyso a mesur rhai here to do is to look specifically at the cause o’r materion ehangach sy’n ymwneud â TB a of bovine TB. That is not what this meeting rheoli clefydau’n gyffredinol. Un peth nad is about, so I do not want to wander off into ydym am ei wneud yma yw edrych yn those sorts of questions. benodol ar achos TB mewn gwartheg. Nid dyna yw byrdwn y cyfarfod hwn, felly nid wyf eisiau crwydro i drin a thrafod cwestiynau o’r fath.
I will start the questioning by referring to Dechreuaf y cwestiynau trwy gyfeirio at paragraphs 1.2 and 1.3, Sir Jon. The Auditor baragraffau 1.2 ac 1.3, Syr Jon. Mae General’s report describes how bovine TB in adroddiad yr Archwilydd Cyffredinol yn Wales is managed through a partnership disgrifio sut caiff TB mewn gwartheg yng
3 Annex A 23/10/2003 4 between the Assembly and the State Nghymru ei reoli trwy gyfrwng partneriaeth Veterinary Service, which is part of the rhwng y Cynulliad a’r Gwasanaeth Department for Environment, Food and Rural Milfeddygol Gwladol, sy’n rhan o Adran yr Affairs. I think that it would be helpful for Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig. the Committee if you were to spell out Credaf y byddai’n ddefnyddiol i’r Pwyllgor exactly what that means in practice and who pe baech yn manylu ar beth yn hollol yw is responsible for what exactly. ystyr hynny’n ymarferol a phwy sy’n gyfrifol am beth yn union.
Sir Jon Shortridge: Thank you, Chair. Syr Jon Shortridge: Diolch, Gadeirydd. Yn Essentially, the distinction is between a y bôn, mae’r gwahaniaeth rhwng cyfrifoldeb policy responsibility and an operational and polisi a chyfrifoldeb gweithredu a implementation responsibility. If I can start gweithredol. Os caf fi ddechrau gyda’r with the State Veterinary Service, it is an Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol, mae’n integral part of DEFRA but it provides for us, rhan annatod o DEFRA ond mae’n rhoi for the Assembly, through the concordat that cyngor milfeddygol i ni, ar gyfer y Cynulliad, we have established with it, veterinary trwy’r concordat y bu i ni ei sefydlu gydag ef. advice. It delivers agreed policies on the Mae’n cyflwyno polisïau cytûn ar lawr ground, so it is our implementation agent. gwlad, felly ef yw ein hasiant gweithredu. Through the intelligence that it gets from that Trwy’r wybodaeth a ddaw o’r gweithredu implementation, it provides us with feedback hynny, mae’n rhoi adborth i ni ar effaith ac on the impact and effectiveness of policies. effeithiolrwydd y polisïau. Fel Llywodraeth y As the Assembly Government, we have the Cynulliad, mae gennym gyfrifoldeb polisi. policy responsibility. We are a co-partner Rydym yn bartner ar y cyd ag adrannau with the other agricultural departments on amaethyddol eraill wrth lunio polisïau sy’n policy formulation affecting animal health, effeithio ar iechyd anifeiliaid, a dim ond ar but we only have devolved responsibility for dri chlefyd anifeiliaid y mae gennym three animal diseases in Wales. We exercise gyfrifoldebau datganoledig drostynt. Yr that responsibility by being a member of the ydym yn cyflawni’r cyfrifoldeb hwnnw o fod State Veterinary Service management board, yn aelod o fwrdd rheoli’r Gwasanaeth which is a Great Britain board. We are also a Milfeddygol Gwladol, sef bwrdd Prydain member of certain of DEFRA’s programme Fawr. Yr ydym hefyd yn aelodau o fyrddau boards. So, we have the policy responsibility rhaglenni penodol DEFRA. Felly, mae and the financial accountability, in the case of gennym gyfrifoldeb polisi ac atebolrwydd bovine TB, for the exercise of that policy. ariannol, yn achos TB mewn gwartheg, i The State Veterinary Service acts as our gyflawni’r polisi hwnnw. Y Gwasanaeth operational arm. Milfeddygol Gwladol yw ein hadran weithredu ni.
[5] Janet Davies: So, what you are saying is [5] Janet Davies: Felly, yr hyn yr ydych yn that the Assembly has the ultimate ei ddweud yw mai’r Cynulliad sydd â’r responsibility at the end of the day. Could I cyfrifoldeb terfynol yn y pen draw. A gaf fi also ask you to confirm, Sir Jon, that the ofyn ichi gadarnhau hefyd, Syr Jon, bod compensation to the farmers comes from iawndal y ffermwyr yn dod o goffrau’r Assembly money, rather than from DEFRA? Cynulliad, yn hytrach nag oddi wrth Where does the money come from? DEFRA? O ble y daw’r arian?
Sir Jon Shortridge: The money for Syr Jon Shortridge: Mae’r arian ar gyfer compensation certainly comes from our iawndal yn bendant yn dod o’n cyfrifon ni, ac accounts, and I account for it. There are yr wyf fi’n rhoi cyfrif amdano. Mae aspects of the work on bovine TB and the agweddau ar y gwaith ar TB mewn gwartheg science of the disease, which feed into policy, a gwyddor y clefyd sy’n cyfrannu at ein where the funding comes from DEFRA but, polisïau, yn cael eu hariannu gan DEFRA for the purposes of today and the ond, er mwyn heddiw a’r mater taliadau compensation payments, I am personally iawndal, fi sy’n bersonol atebol amdanynt.
4 Annex A 23/10/2003 5 accountable.
[6] Janet Davies: Thank you. I understand [6] Janet Davies: Diolch. Deallaf fod y that the Assembly has allocated an additional Cynulliad wedi dyrannu £4 miliwn £4 million over two years to support the State ychwanegol dros ddwy flynedd i gynorthwyo Veterinary Service’s work on bovine gwaith y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol tuberculosis. How do you intend that the SVS ar dwbercwlosis mewn gwartheg. Sut yr use the additional £4 million that the ydych yn disgwyl i’r gwasanaeth Assembly has allocated to it to support its ddefnyddio’r £4 miliwn ychwanegol y mae’r work on bovine TB? Cynulliad wedi ei ddyrannu i’w gynorthwyo gyda’i waith ar TB mewn gwartheg?
Sir Jon Shortridge: Well, we have allocated Syr Jon Shortridge: Wel, yr ydym wedi £4 million over two years. As I understand it, dyrannu £4 miliwn dros ddwy flynedd. Yn ôl there is money that has been put into the yr hyn a ddeallaf, mae arian wedi’i roi yng State Veterinary Service’s budget in Wales as nghyllideb y Gwasanaeth Milfeddygol well, and that is £3.6 million for next year. Gwladol yng Nghymru hefyd, sef £3.6 However, I think that, if you want further miliwn ar gyfer y flwyddyn nesaf. Er hynny, details on that, I must refer you to Colin credaf bod rhaid i mi eich cyfeirio at Colin Williams. Williams os hoffech fanylion pellach ar y mater.
Mr Williams: Indeed, Chairman. An extra Mr Williams: Wrth gwrs, Gadeirydd. £414,000 was made available to the State Cafodd y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol Veterinary Service in Wales by DEFRA to yng Nghymru £414,000 ychwanegol gan support its activities on the ground in Wales. DEFRA i gynorthwyo ei waith ar lawr gwlad This represented a 12 per cent increase in yng Nghymru. Yr oedd hyn yn cynrychioli Tony Edwards’s budget for this year, and that cynnydd o 12 y cant yng nghyllideb Tony was spent primarily on reducing the backlog Edwards am eleni, a chafodd hynny ei of tests and speeding up the removal of wario’n bennaf ar leihau’r profion a oedd yn reactor animals from farms. This was in dal i gael eu gwneud a chyflymu’r broses o addition to the programmes that were already gludo anifeiliaid heintus o ffermydd. Yr oedd on the ground and separate from any money hyn yn ychwanegol at y rhaglenni a oedd that the Assembly might make available. eisoes ar waith, ac maent ar wahân i unrhyw arian a allai’r Cynulliad ei roi.
[7] Janet Davies: Okay, thank you. Is there [7] Janet Davies: Iawn, diolch. A oes any problem about ensuring that the funding unrhyw broblem ynghylch sicrhau bod yr delivers the outcomes that are needed, rather arian yn cyflawni’r canlyniadau sydd eu than it just being swallowed up in the whole hangen, yn hytrach na’i fod yn cael ei lyncu budget of the State Veterinary Service? Is gan gyllideb cyffredinol y Gwasanaeth there transparency on that? Milfeddygol Gwladol? A yw hynny’n eglur?
Sir Jon Shortridge: I think that if we are Syr Jon Shortridge: Credaf os yr ydym yn dealing now with the budget, and the sort of ymdrin â’r gyllideb yn awr, a math o gostau administrative costs of the State Veterinary gweinyddol y Gwasanaeth Milfeddygol Service, as opposed to the funding of Gwladol, yn hytrach nag ariannu iawndal, compensation, the true evidence that that yna’r dystiolaeth wirioneddol bod yr arian yn money is being used effectively is the very cael ei wario’n effeithiol yw’r gostyngiad substantial reduction that there has been in sylweddol iawn a fu yn y profion the backlog of required testing. The current angenrheidiol a oedd yn aros i gael eu backlog, I think, is around 400, whereas it gwneud. Ar hyn o bryd, yr wyf yn meddwl has been, as the report indicates, up as far as mai rhyw 400 o brofion sy’n aros i’w several thousands. So, in administrative gwneud, o gymharu â, fel y nododd yr terms, I am satisfied that we are getting on adroddiad, hyd at filoedd lawer o’r blaen. Yn
5 Annex A 23/10/2003 6 top of the implementation of the present nhermau gweinyddol, felly, yr wyf yn fodlon arrangements for dealing with the disease, or ein bod yn llwyddo i weithredu’r trefniadau compensating for the disease. The issue now, presennol ar gyfer ymdrin â’r clefyd, neu particularly in the light of this report, is ddigolledu am y clefyd. Y mater yn awr, yn putting in place new and much more effective enwedig yn wyneb yr adroddiad hwn, yw arrangements that will give much better value rhoi trefniadau newydd a llawer mwy for money to the Assembly. effeithiol ar waith a fydd yn rhoi gwell gwerth am arian i’r Cynulliad.
[8] Janet Davies: Could I just ask how far [8] Janet Davies: A gaf fi ofyn pa mor bell advanced that process is, because, clearly, an ymlaen y mae’r broses honno, oherwydd, yn audit trail is needed as well as just seeing the amlwg, mae angen trywydd archwilio yn outcomes? ogystal â dim ond gweld y canlyniadau?
Sir Jon Shortridge: The process of putting Syr Jon Shortridge: Y broses o roi’r in place new arrangements, or— trefniadau newydd ar waith, neu—
[9] Janet Davies: Yes. You said that you [9] Janet Davies: Ie. Dywedasoch eich bod were putting in new arrangements. yn cyflwyno trefniadau newydd.
Sir Jon Shortridge: Yes. We have, in Syr Jon Shortridge: Do. Yr ydym, mewn response to this report, done a number of ymateb i’r adroddiad hwn, wedi gwneud nifer things, which I can refer to now if you would o bethau, y gallaf gyfeirio atynt yn awr os like me to, that we can implement, as the hoffech chi, y gallwn ni eu gweithredu, fel Welsh Assembly Government, within the Llywodraeth Cynulliad Cymru, o fewn y existing statutory arrangements. In trefniadau statudol presennol. Gan consultation with DEFRA, we are poised to ymgynghori â DEFRA, yr ydym ar fin consult next week on a new set of ymgynghori yr wythnos nesaf ar gyfres compensation arrangements for animal newydd o drefniadau digolledu o ran diseases in general, not just TB, and the clefydau anifeiliaid yn gyffredinol, nid yn intention is that those new arrangements unig TB, a’r bwriad yw y dylai’r trefniadau should be in place later in 2004, subject to the newydd hyn fod ar waith yn 2004, yn amodol results of the consultation. So, that is the ar ganlyniadau’r ymgynghoriad. Felly, dyna overall position, but if you would like me to yw’r sefyllfa gyffredinol, ond os hoffech i mi tell you what we have done most ddweud wrthych yr hyn a wnaethom yn immediately, I can do that now. fwyaf diweddar, gallaf wneud hynny yn awr.
[10] Janet Davies: I think that perhaps we [10] Janet Davies: Credaf y gadawn hynny will leave that until a little bit later. tan ychydig yn nes ymlaen efallai.
Sir Jon Shortridge: Okay. Syr Jon Shortridge: Iawn.
[11] Janet Davies: Carl, you have some [11] Janet Davies: Carl, mae gennych questions to ask? gwestiynau i’w gofyn?
[12] Carl Sargeant: Thank you. May we just [12] Carl Sargeant: Diolch. A gawn ni briefly talk about the incidence and impact of drafod yn fyr achosion ac effaith TB mewn bovine TB? Bovine TB has spread at an gwartheg? Mae TB mewn gwartheg wedi alarming rate through Wales in recent years, lledu ar raddfa frawychus ledled Cymru yn y and the report makes very clear the serious blynyddoedd diweddar, ac mae’r adroddiad nature of the problem for farmers. Many yn nodi’n glir iawn natur ddifrifol y broblem farmers are frustrated because, in their i ffermwyr. Mae llawer o ffermwyr yn opinion, nothing is being done to address teimlo’n rhwystredig oherwydd, yn eu barn what they believe to be the cause of the rapid hwy, nid oes dim yn cael ei wneud i fynd i’r spread of the disease, namely the link afael â’r hyn y credant sy’n achosi’r clefyd i
6 Annex A 23/10/2003 7 between bovine TB and badgers. What is the ledu mor gyflym, sef y cysylltiad rhwng TB Assembly doing to tackle this terrible mewn gwartheg a moch daear. Beth mae’r disease? Cynulliad yn ei wneud i fynd i’r afael â’r clefyd difrifol hwn?
Sir Jon Shortridge: Well, the fundamental Syr Jon Shortridge: Wel, y peth sylfaenol thing that is being done—as you will sy’n cael ei wneud—fel y gwyddoch, mae appreciate, this is a GB problem, certainly an hon yn broblem ar gyfer holl wledydd England and Wales problem, so it is not Prydain, yn bendant problem Cymru a something that we can do in isolation from Lloegr, felly nid yw’n rhywbeth y gallwn ei the UK Government—the main issue that is wneud ar wahân i Lywodraeth y DU—y prif addressing the disease at the moment is what fater sy’n mynd i’r afael â’r clefyd ar hyn o is conventionally described as the Krebs bryd yw’r hyn a ddisgrifir fel arfer fel profion trials, which is a whole series of tests that Krebs, sef cyfres gyfan o brofion a was introduced a few years ago and is not to gyflwynwyd ychydig flynyddoedd yn ôl ac be completed until 2006, and which seeks to na chaiff ei chwblhau tan 2006, ac sy’n ceisio establish a causal relationship between TB in pennu cysylltiad achosol rhwng TB mewn badgers and bovine TB. At the moment, there moch daear a TB mewn gwartheg. Ar hyn o is lots of circumstantial evidence to bryd, mae llawer o dystiolaeth amgylchiadol i demonstrate that link, but it has never been brofi’r cyswllt hwnnw, ond nid yw erioed proven sufficiently scientifically. So, that is wedi’i brofi’n ddigonol yn wyddonol. Felly, the underlying policy approach that is being dyna’r polisi sylfaenol sy’n cael ei ddilyn. taken. Until those trials are completed, the Tan fod y profion hynny wedi’u cwblhau, y policy is the one that we have now, which is polisi yw’r un sydd gennym yn awr, sef to seek to identify animals that have the mynd ati i nodi’r anifeiliaid sydd â’r clefyd disease and get them off the farms and out of a’u tynnu oddi ar y ffermydd ac o’r gadwyn the food chain as quickly as possible. fwyd cyn gynted ag y bo modd.
[13] Carl Sargeant: So is there anything that [13] Carl Sargeant: Felly a oes unrhyw beth farmers could do to reduce the risk of bovine y gall ffermwyr ei wneud i leihau peryglon TB? TB mewn gwartheg?
Sir Jon Shortridge: I think that I must refer Syr Jon Shortridge: Credaf fod yn rhaid i that question to Tony Edwards for a more mi gyfeirio’r cwestiwn hwnnw at Tony detailed answer, but I imagine that there are Edwards i gael ateb manylach, ond things that can be done around the whole dychmygaf fod modd gwneud pethau issue of animal husbandry and good animal ynghylch holl fater hwsmonaeth anifeiliaid ac practices on the farm. arferion da ar y fferm.
Mr Edwards: There is a range of measures Mr Edwards: Mae llu o fesurau y gall that farmers can undertake to minimise the ffermwyr eu cymryd i leihau’r perygl i’w risk of their cattle getting TB. For instance, gwartheg ddal TB. Wrth brynu buchod, er when buying in cattle they should insist on enghraifft, dylent fynnu eu bod yn cael eu having them tested beforehand—that sort of profi ymlaen llaw—y math yna o beth. thing. They should make efforts to keep Dylent ymdrechu i gadw moch daear draw badgers out of the feed store to reduce any o’r storfa fwyd i leihau unrhyw gysylltiad link between badgers and the cattle as far as rhwng gwartheg a moch daear cyn belled ag is practicable. We do actually publish a y bo hynny’n ymarferol. Yr ydym yn guidebook for farmers to help them to take cyhoeddi canllawiau i ffermwyr i’w helpu i some of these steps to avoid their herd gymryd rhai o’r camau hyn fel nad yw eu becoming infected as far as is possible. buchesi, cyn belled ag y bo hynny’n bosibl, yn cael eu heintio.
[14] Carl Sargeant: During the foot and [14] Carl Sargeant: Yn ystod argyfwng mouth disease outbreak there was a backlog clwy’r traed a’r genau, yr oedd pentwr o
7 Annex A 23/10/2003 8 of bovine TB testing. To what extent has this brofion TB mewn gwartheg yn aros i’w backlog of overdue tests been eradicated, Sir gwneud. I ba raddau mae’r pentwr hwn o Jon? brofion wedi’i ddileu, Syr Jon?
Sir Jon Shortridge: This is what I referred Syr Jon Shortridge: Dyma beth y cyfeiriais to earlier. In November 2001, as I think the ato’n gynharach. Ym mis Tachwedd 2001, fel report indicates, the total number of overdue y credaf y mae’r adroddiad yn ei nodi, yr tests was just fractionally over 5,000. The oedd cyfanswm y profion a oedd yn aros i’w latest figures that I have, which are for gwneud ychydig dros 5,000. Mae’r ffigurau August 2003, are that there is a backlog of diweddaraf sydd gennyf, sef rhai Awst 2003, 457 tests, so there has been a very dramatic yn nodi bod 457 o brofion yn aros i’w reduction, and the intention obviously is that gwneud, felly mae wedi lleihau’n ddramatig, that backlog should be down as near as is a’r bwriad yn amlwg yw y dylai’r ffigurau possible to nothing. However, given the very hyn fod cyn ised neu cyn agosed â phosibl i rapid decline in the numbers that we have ddim. Er hynny, o gofio ein bod wedi achieved, we are, I think, poised to get the llwyddo i leihau’r ffigurau’n gyflym, yr backlog down to an acceptable level. ydym, fe gredaf, ar fin lleihau’r profion sy’n aros i’w gwneud i lefel dderbyniol.
[15] Carl Sargeant: So is the average [15] Carl Sargeant: Felly, a yw cyfnod duration of movement restrictions likely to cyfartalog y gwaharddiadau symud yn fall as you catch up with the backlog of tests? debygol o leihau wrth ichi ddal i fyny â’r profion sydd angen eu gwneud?
Sir Jon Shortridge: Well, there have been Syr Jon Shortridge: Wel, bu rhai some recent changes in the arrangements for newidiadau diweddar yn nhrefniadau’r movement restrictions. Perhaps I can ask gwaharddiadau symud. Efallai y gallaf ofyn i Tony to explain what those are. Tony esbonio beth ydynt.
Mr Edwards: Just to comment on the Mr Edwards: Ynglŷn â’r profion sy’n aros backlog, the backlog itself is not necessarily i’w gwneud, nid yw hynny ynddo’i hun o related to the length of time under which anghenraid yn ymwneud â’r cyfnod y bydd y farms remain under restriction—it depends fferm yn parhau dan waharddiad—mae’n on the level of infection on the farm and a dibynnu i ba raddau y mae’r fferm wedi’i whole range of other things as well. heintio a phob math o bethau eraill hefyd.
I am sorry, I have forgotten the second Mae’n ddrwg gennyf, yr wyf wedi anghofio’r question; I apologise. ail gwestiwn; ymddiheuraf.
Sir Jon Shortridge: It was on movement Syr Jon Shortridge: Yr oedd yn ymwneud â restrictions. gwaharddiadau symud.
Mr Edwards: The movement restrictions? Mr Edwards: Y gwaharddiadau symud?
[16] Carl Sargeant: Yes. [16] Carl Sargeant: Ie.
Mr Edwards: Because of the devastating Mr Edwards: Oherwydd yr effaith effect on some of the dairy farms, we have drychinebus ar rai ffermydd llaeth, yr ydym slackened off some of the movement wedi llacio rhywfaint ar y gwaharddiadau restrictions, subject to veterinary discretion. symud, fel y gwêl milfeddygon yn dda. Er For instance, a dairy farmer who has lost a enghraifft, byddai gan ffermwr llaeth sydd large proportion of his dairy herd would have wedi colli cyfran helaeth o’i fuches laeth yn problems maintaining his quota and therefore ei chael hi’n anodd cynnal ei gwota ac felly we have looked at whether we can allow him yr ydym wedi ystyried a allwn adael iddo to move certain animals on to keep the symud anifeiliaid penodol er mwyn cadw’r
8 Annex A 23/10/2003 9 business moving forward, without increasing busnes i fynd, heb gynyddu’r perygl y gallai’r the risk of the herd being further infected fuches gael ei heintio ymhellach â TB. with TB.
[17] Carl Sargeant: Okay. To refer back to [17] Carl Sargeant: Iawn. Gan gyfeirio’n ôl the report and paragraphs 2.11 to 2.15, which at yr adroddiad a pharagraffau 2.11 i 2.15, describe the package of measures introduced sy’n disgrifio’r pecyn o fesurau a to help farmers affected by bovine TB and gyflwynwyd i helpu ffermwyr sy’n cael eu which refer to the gamma interferon blood heffeithio gan TB mewn gwartheg ac sy’n test, and so on, how effective has this cyfeirio at brawf interfferon gama, ac yn y package of measures, introduced last year, blaen, pa mor effeithiol fu’r pecyn hwn o proved to be in moderating the impact of fesurau, a gyflwynwyd y llynedd, o ran bovine TB on farms? lleddfu effaith TB mewn gwartheg ar ffermydd?
Sir Jon Shortridge: Again, I think that that Syr Jon Shortridge: Unwaith eto, credaf is a scientific question for Tony. mai cwestiwn gwyddonol i Tony yw hwnnw.
Mr Edwards: There is no doubt that it has Mr Edwards: Nid oes amheuaeth ei fod helped—some of the packages and the efforts wedi helpu—mae rhai o’r pecynnau a’r that we have put in place, such as allowing ymdrechion yr ydym wedi’u rhoi ar waith, animals for slaughter to go through dedicated megis caniatáu anifeiliaid sydd i’w lladd i markets and so on have helped. However, I fynd drwy’r marchnadoedd penodol ac ati think that the impact has not been as great as wedi helpu. Er hynny, ni chredaf fod yr would have been hoped. The gamma effaith wedi bod mor fawr ag y byddai pawb interferon test is a somewhat separate issue in wedi’i obeithio. Mae’r prawf interfferon that this is a modern blood test that gama yn fater ar wahân rhywsut yn yr ystyr endeavours to pick up infection in herds mai prawf gwaed modern ydyw sy’n earlier than the current skin test. The ymdrechu i nodi haint mewn buchesi yn difficulty is that, like all biological tests, it gynharach na’r prawf croen presennol. Yr has a degree of error and one of the reasons anhawster yw bod hwnnw, fel pob prawf why we are trialling it at the moment is just biolegol, yn cynnwys lle i gamgymeriadau, to establish what that degree of the error in ac un o’r rhesymau pam ein bod yn ei dreialu the result actually is in practice. ar hyn o bryd yw i bennu faint o ganlyniadau gwallus sy’n digwydd go iawn.
[18] Carl Sargeant: On that line then, does [18] Carl Sargeant: Ar y pwynt hwnnw, the Assembly plan to do any more to help felly, a yw’r Cynulliad yn bwriadu gwneud farmers affected by bovine TB? mwy i helpu ffermwyr sydd wedi’u heffeithio gan TB mewn gwartheg?
Sir Jon Shortridge: Well, there are the Syr John Shortridge: Wel, mae pecynnau o packages of measures that the report refers fesurau y mae’r adroddiad yn cyfeirio atynt— to—both our package of May 2002 and the sef ein pecyn ni o fis Mai 2002 a phecyn more widespread governmental one of ehangach y Llywodraeth o fis Hydref 2002. October 2002. These arrangements are being Mae’r trefniadau hyn yn cael eu rhoi ar waith implemented and monitored and I am sure a’u monitro ac yr wyf yn siŵr y bydd rhagor that if more needs to be done it will be done. yn cael ei wneud os bydd angen.
[19] Carl Sargeant: Okay. Thank you for [19] Carl Sargeant: Iawn. Diolch am hynny. that. I think that that covers the incidence and Credaf fod hynny’n cynnwys yr achosion ac impact side of it. May we go on to the effaith hynny. A gawn ni fynd ymlaen at y compensation arrangements now, please? trefniadau digolledu yn awr, os gwelwch yn The report describes the problems that some dda? Mae’r adroddiad yn trafod y problemau farmers experience in getting insurance y mae rhai ffermwyr yn eu cael o ran cael
9 Annex A 23/10/2003 10 cover. There are concerns about the sicrwydd yswiriant. Mae pryderon ynghylch availability and the affordability of insurance a oes yswiriant ar gael yn erbyn TB mewn against bovine TB. What is the Assembly gwartheg ac a ellir ei fforddio. Beth mae’r doing to work with the main providers of Cynulliad yn ei wneud i weithio gyda’r prif livestock insurance to encourage the ongoing ddarparwyr yswiriant da byw fel bod availability of cover for farms in Wales? sicrwydd yswiriant i ffermydd yng Nghymru yn parhau ar gael?
Sir Jon Shortridge: Well, the insurance can Syr Jon Shortridge: Wel, dim ond am only be for the consequential effects and, as I effeithiau canlyniadol y gellir cael yswiriant understand it, particularly in the hotter of the ac, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn enwedig yn y hot spots, the risks, as far as the insurance lleoedd a ddioddefodd waethaf o ran companies are concerned, are becoming very achosion, mae’r peryglon, cyn belled ag y high, and arguably too high, so that securing mae’r cwmnïau yswiriant yn y cwestiwn, yn insurance cover is becoming increasingly cynyddu, ac yn cynyddu gormod gellir difficult for farmers. I am not aware of dadlau, fel ei bod hi’n fwyfwy anodd i anything that we are currently doing with the ffermwyr gael sicrwydd yswiriant. Nid wyf insurance industry, but Colin will be able to yn ymwybodol o unrhyw beth yr ydym yn ei confirm what the position is. wneud gyda’r diwydiant yswiriant ar hyn o bryd, ond bydd Colin yn gallu cadarnhau beth yw’r sefyllfa.
Mr Williams: We have not, until this report, Mr Williams: Nid ydym, tan yr adroddiad Chair, worked directly with the insurance hwn, Gadeirydd, wedi gweithio’n sector, because it has been, up until now, a uniongyrchol â’r sector yswiriant, gan mai primarily commercial decision for the farmer penderfyniad masnachol ar gyfer y ffermwr and the insurers concerned. What this report a’r cwmnïau yswiriant perthnasol a fu hyd does show is that some of the ingredients of yma. Beth mae’r adroddiad hwn yn ei the relationship between the insurance ddangos yw bod rhai o nodweddion y company and the farmer in setting the berthynas rhwng y cwmni yswiriant a’r premium are some that we could take into ffermwr wrth bennu’r premiwm yn bethau y account and, indeed, will be taking into gallwn eu hystyried ac, yn wir, y byddwn yn account in the new regime for compensating eu hystyried yn y drefn newydd ar ddigolledu farmers, which will be published on Monday ffermwyr, a gaiff ei chyhoeddi ddydd Llun of next week. Some of the lessons from the nesaf. Mae rhai o wersi’r yswirwyr ynglŷn â insurers about getting accurate values for nodi gwerth cywir y stoc a rhoi mwy o stock and providing more information are wybodaeth yn rhai o’r gwersi yr ydym some of the lessons that we have learned wedi’u dysgu’n sgîl hyn ac y byddwn yn eu from this and will be incorporating in the new cynnwys yn y drefn newydd, a fydd yn cael regime, which will be out for consultation ei chyhoeddi i ymgynghori yn ei chylch yr next week. wythnos nesaf.
[20] Carl Sargeant: Thank you. Finally, is [20] Carl Sargeant: Diolch. Yn olaf, a yw’r the panel aware of any alternative if private panel yn ymwybodol o unrhyw drefniadau insurance providers withdraw cover, for amgen os yw darparwyr yswiriant preifat yn example, mutual insurance schemes? Is there tynnu’r sicrwydd yn ôl, megis cynlluniau anything available for farmers? yswiriant ar y cyd? Oes rhywbeth ar gael i ffermwyr?
Sir Jon Shortridge: I am not aware of that. I Syr Jon Shortridge: Nid wyf yn ymwybodol would have thought that there is at least part o hynny. Byddwn i wedi meddwl bod rhyw of a responsibility on the farming industry gyfrifoldeb o leiaf ar y diwydiant amaeth ei itself to be looking to see what insurance hun i weld pa sicrwydd yswiriant y gallai cover it can be getting in these changed gael dan y sefyllfaoedd newydd hyn. Mae situations. The Government policy, the polisi’r Llywodraeth, y polisi statudol, yn glir
10 Annex A 23/10/2003 11 statutory policy, is very clear: the state iawn: mae’r wladwriaeth yn ymyrryd i dynnu intervenes to get the infected animals off the anifeiliaid sydd wedi’u heintio oddi ar y tir land and slaughtered and we compensate i’w lladd, ac yr ydym yn digolledu hynny’n fully for that. The consequential losses have llawn. Mater i’r ffermwyr a fu’r colledion always been a matter for the farmers and that canlyniadol erioed ac nid yw’r egwyddor principle, to the best of my knowledge, has honno, hyd y gwn i, wedi’i herio o ddifrif not yet been seriously tested. So, this is hyd yma. Felly, mater i’r diwydiant ffermio essentially an issue for the farming industry, yw hwn i bob pwrpas, ond os y byddai’r but I am sure that if it wanted to make diwydiant eisiau gwneud sylwadau, yr wyf representations they would be carefully yn siŵr y byddent yn cael eu hystyried yn considered. ofalus.
[21] Janet Davies: Thank you. Alun, you [21] Janet Davies: Diolch. Alun, a oedd had some questions? gennych chi gwestiynau?
[22] Alun Cairns: Thank you, Cadeirydd. [22] Alun Cairns: Diolch, Gadeirydd. Syr Sir Jon, would you kindly confirm my Jon, a fyddech mor garedig â chadarnhau yr understanding of the Assembly’s current hyn a ddeallaf ydyw polisi’r Cynulliad ar hyn policy, which is that farmers should receive o bryd, sef y dylai ffermwyr gael pris y the market value for their slaughtered farchnad am anifeiliaid sy’n cael eu lladd? animals?
Sir Jon Shortridge: Yes, indeed, and that is Syr Jon Shortridge: Dylent, yn wir, a dyna the statutory position. yw’r sefyllfa statudol.
[23] Alun Cairns: Okay. The National [23] Alun Cairns: Iawn. Mae Undeb Farmers Union estimates that the average Cenedlaethol yr Amaethwyr yn amcangyfrif farm suffers consequential losses of around bod fferm gyffredin yn dioddef colledion £36,000 during an outbreak of bovine TB. ariannol o ryw £36,000 yn ystod achos o TB What sort of compensation for those mewn gwartheg. Pa fath o iawndal y mae gan consequential losses do farmers have the ffermwyr yr hawl i’w gael ar gyfer unrhyw right to receive? golledion canlyniadol?
Sir Jon Shortridge: Under the present Syr Jon Shortridge: O dan y trefniadau statutory arrangements, they have no right to statudol presennol, nid oes ganddynt unrhyw any compensation for those consequential hawl i gael iawndal am y colledion losses. canlyniadol hynny.
[24] Alun Cairns: Okay, thanks. I would like [24] Alun Cairns: O’r gorau, diolch. Hoffwn to refer you to the last sentence in paragraph eich cyfeirio at y frawddeg olaf ym 2.29, which says: mharagraff 2.29, sy’n dweud:
‘However, the effect of movement ‘Fodd bynnag, mae effaith y cyfyngiadau ar restrictions on affected animals means that, symud anifeiliaid ar ffermydd yr effeithiwyd once they have received compensation for arnynt yn golygu na all ffermwyr brynu animals slaughtered, farmers may not be able anifeiliaid newydd am beth amser, wedi to restock for some time (by which point the iddynt gael iawndal am anifeiliaid a laddwyd market value for cattle may have appreciated (ac erbyn hynny gallai gwerth y gwartheg ar or depreciated).’ y farchnad fod wedi cynyddu neu wedi gostwng).’
Is it reasonable that the current arrangements A yw’n rhesymol dweud bod y trefniadau create winners and losers, in that some presennol yn golygu y bydd rhai ar eu hennill farmers will be able to replace their stock ac eraill ar eu colled, gan y bydd rhai when the market is lower than it was at the ffermwyr yn gallu prynu stoc newydd pan
11 Annex A 23/10/2003 12 time that the animals were valued? fo’r farchnad yn is na’r hyn ydoedd pan brisiwyd yr anifeiliaid?
Sir Jon Shortridge: I think that that is a Syr Jon Shortridge: Credaf mai mater o farn matter of judgment. As officials, we have to yw hynny. Fel swyddogion, mae’n rhaid i ni implement the arrangements that have been weithredu’r trefniadau sydd mewn grym ac put in place and those arrangements are set mae’r trefniadau hynny wedi’u pennu yn yr out in the relevant subordinate legislation, so is-ddeddfwriaeth berthnasol, felly ein gwaith our job is to do that to the best of our ability. ni yw gwneud hynny orau y gallwn.
[25] Alun Cairns: But what estimate has [25] Alun Cairns: Ond pa amcangyfrif a been made of that delay? Does it end up in a wnaethpwyd o’r oedi hwnnw? A yw hynny’n net cost to farmers or to the public purse? golygu cost net i ffermwyr neu i’r pwrs cyhoeddus?
Sir Jon Shortridge: That is a consequential Syr Jon Shortridge: Colledion canlyniadol loss that the present arrangements do not yw’r rheini nad ydynt yn rhan benodol o’r cover explicitly. trefniadau presennol.
[26] Alun Cairns: Okay, thanks. Why is the [26] Alun Cairns: Iawn, diolch. Pam mae’r basis for compensation for bovine TB so sail o ran digolledu am TB mewn gwartheg much more generous than that for other yn llawer mwy hael nag am glefydau eraill diseases such as BSE and brucellosis—I hope fel BSE a brwselosis—gobeithiaf fy mod that I pronounced that correctly? wedi ynganu hwnnw’n gywir?
Sir Jon Shortridge: I think that that is one Syr Jon Shortridge: Yr wyf yn credu y that I will ask Tony to explain. gofynnaf i Tony esbonio hynny ichi.
Mr Edwards: The systems were similar for Mr Edwards: Yr oedd y systemau yn debyg the diseases up until 1998, when the Krebs ar gyfer y clefydau hyd 1998, pan trial was introduced. A decision was taken at gyflwynwyd profion Krebs. Penderfynwyd ar the time to enable the Krebs trial to go ahead y pryd i fwrw ymlaen â phrofion Krebs because there was strength of feeling within oherwydd yr oedd teimladau cryfion yn y the industry that the compensation diwydiant y byddai’r trefniadau digolledu am arrangements for TB alone would be changed TB yn unig yn cael eu newid ar y pryd. at that time. The new system was introduced Cafodd y system newydd ei chyflwyno ym in August 1998. mis Awst 1998.
[27] Alun Cairns: So would it be fair to say [27] Alun Cairns: Felly, byddai’n deg that the compensation is more generous to try dweud bod yr iawndal yn fwy hael er mwyn to facilitate the removal of sick animals from ceisio hwyluso’r gwaith o symud anifeiliaid the farm rather than maybe leading to a sâl oddi ar y fferm yn hytrach nag arwain at position where farmers might be prepared not sefyllfa lle y gallai ffermwyr fod yn barod i to declare contraction of the disease? beidio â chyfaddef bod eu gwartheg wedi dal y clefyd o bosibl?
Mr Williams: May I deal with this? Looking Mr Williams: A gaf fi ymdrin â hyn? O at the range of animal diseases, including edrych ar yr amrywiaeth o glefydau bovine TB and brucellosis, to which you anifeiliaid, gan gynnwys TB mewn gwartheg referred, there is a range of compensation a brwselosis, y cyfeiriwch atynt, mae ystod o arrangements in place. However, broadly, as drefniadau digolledu ar waith. Fel thema a theme between the various diseases, the gyffredinol rhwng y clefydau amrywiol, fodd underlying theme is that farmers are bynnag, y thema sylfaenol yw bod ffermwyr compensated at the market value for the yn cael eu digolledu yn ôl gwerth y farchnad animals concerned. It may vary a little from ar gyfer yr anifeiliaid dan sylw. Efallai y gall
12 Annex A 23/10/2003 13
disease to disease, and it may be subject to amrywio rhywfaint o glefyd i glefyd, ond ceilings, but TB is compensated at 100 per telir iawndal 100 y cant o bris y farchnad ar y cent of the market value applying at the time. pryd am TB. Yr hyn sy’n amlwg wedi mynd What it is clear from this report has gone o’i le yn ôl yr adroddiad hwn yw nad yw wrong is that the market values on the ground prisiau’r farchnad ar lawr gwlad wedi cael eu have not accurately been reflected in the hadlewyrchu’n gywir yn ôl yr iawndal a compensation being received by farmers, gafodd ffermwyr, a oedd yn uwch. which has been greater.
[28] Alun Cairns: Thank you, Mr Williams, [28] Alun Cairns: Diolch ichi, Mr Williams, but I refer you to paragraph 3.9, which says ond fe’ch cyfeiriaf at baragraff 3.9, sy’n that if the same compensation basis for the dweud pe bai’r un sail ddigolledu a other two diseases was used in relation to ddefnyddiwyd yn achos y ddau glefyd arall bovine TB, the taxpayer would have saved wedi’i defnyddio yn achos TB mewn £1.8 million. Surely that cannot be right. Will gwartheg, yna byddai trethdalwyr wedi arbed you reconsider what you said, that the basis £1.8 miliwn. Ni all hynny fod yn iawn, of valuation is very similar? siawns. A wnewch chi ailystyried yr hyn a ddywedasoch, sef bod sail y prisio yn debyg iawn?
Mr Williams: It is because, with some of the Mr Williams: Y rheswm am hynny yw, yn other diseases, there are caps that have been achos rhai o’r clefydau eraill, bod terfyn ar y put on the value that can be paid in the case gwerth y gellir ei dalu yn achos anifail of an individual animal, and that cap does not unigol, ac nad oes terfyn o’r fath yn achos exist in the case of TB. TB.
[29] Alun Cairns: Why is that the case? [29] Alun Cairns: Pam hynny?
Mr Williams: Because it is not in the Mr Williams: Oherwydd nad yw yn y legislation. ddeddfwriaeth.
[30] Alun Cairns: Okay, thank you. [30] Alun Cairns: Iawn, diolch.
[31] Janet Davies: You have referred to the [31] Janet Davies: Yr ydych wedi cyfeirio at levels of compensation compared with the y lefelau iawndal o gymharu â phris sylfaenol underlying market value, and paragraph 3.1 y farchnad, ac mae paragraff 3.1 yn dangos y shows that it rose by 82 per cent between bu cynnydd o 82 y cant rhwng 1999 a 2002, 1999 and 2002, in particular between 2000 yn enwedig rhwng 2000 a 2002, sef y and 2002, which were the years either side of blynyddoedd cyn ac ar ôl argyfwng clwy’r the foot and mouth disease outbreak. The traed a’r genau. Mynegodd Pwyllgor House of Commons Public Accounts Cyfrifon Cyhoeddus Tŷ’r Cyffredin bryderon Committee at that time expressed concern ar y pryd ynglŷn â lefel yr iawndal a delid am about the level of compensation paid for anifeiliaid oedd yn cael eu lladd. Pam na slaughtered animals. Why did the Assembly lwyddodd y Cynulliad i sylwi bod y lefelau fail to notice that compensation levels were iawndal yn codi mor gyflym? rising so quickly?
Sir Jon Shortridge: I do not think that it is Syr Jon Shortridge: Ni chredaf ei bod hi’n altogether fair to say that we failed to notice gwbl deg dweud i ni fethu â sylwi ar hynny. it. We did begin to notice it around the end of Dechreuasom sylwi ar hynny tua diwedd 2001 and the beginning of 2002, and we 2001 a dechrau 2002, a dechreuasom fynd i’r started to address the issue in the office and afael â’r mater yn y swyddfa ac wrth in consultation with DEFRA. It was because ymgynghori â DEFRA. Gan ein bod yn of our growing concern on this matter that, in pryderu fwyfwy am y mater, aethom ati yng July 2002, we invited the National Audit Ngorffennaf 2002 i wahodd y Swyddfa
13 Annex A 23/10/2003 14
Office to come in and undertake this study Archwilio Genedlaethol i gynnal astudiaeth for us, because we recognised that the issues ar ein rhan, oherwydd yr oeddem yn involved were really quite complex. They cydnabod bod y materion dan sylw’n rhai were ones that related to activities taking eithaf cymhleth mewn gwirionedd. Yr place on farms and outside the Assembly. We oeddynt yn ymwneud â’r gweithgareddau a needed to have a clear understanding of how oedd yn digwydd ar ffermydd a thu hwnt i’r and why these circumstances were arising, so Cynulliad. Yr oedd angen i ni ddeall yn glir that we could address them properly. sut a pham yr oedd yr amgylchiadau hyn yn codi, fel y gallem fynd i’r afael â hwy’n iawn.
[32] Janet Davies: Right, fair enough, thank [32] Janet Davies: Iawn, digon teg, diolch you. However, nevertheless, figures 8 to 11 ichi. Er hynny, fodd bynnag, mae ffigurau 8 i do show that the compensation values are at 11 yn dangos bod y gwerthoedd iawndal o least 50 per cent higher than market values. I leiaf 50 y cant yn uwch na phrisiau’r accept the point that you have made, Sir Jon, farchnad. Yr wyf yn derbyn y pwynt a about the NAO report being requested, but wnaethoch chi, Syr Jon, ynglŷn â gofyn am this is an awfully large difference that has adroddiad gan y SAG, ond mae hwn yn developed between the two sorts of wahaniaeth sylweddol iawn a ddatblygodd payments. Is there anything else that has rhwng y ddau fath o daliad. A ddigwyddodd happened or were any other factors present rhywbeth arall neu a oedd ffactorau eraill yn that allowed this to happen? bresennol a ganiataodd i hyn ddigwydd?
Sir Jon Shortridge: It is clearly a very Syr Jon Shortridge: Mae hwn yn amlwg yn complex issue, and one which we can spend fater cymhleth dros ben, ac yn un y gallwn some time discussing with you. I think that dreulio cryn dipyn o amser yn ei drafod â chi. the only things that I would want to say Credaf mai’r unig bethau yr hoffwn eu initially in response to that is that the dweud wrth ymateb gyntaf yw bod y arrangements that we operate in Wales are trefniadau sydd gennym ar waith yma yng identical to the arrangements that are Nghymru yr union yr un fath â’r trefniadau operated in England, and the agent involved yn Lloegr, ac mai’r un asiant sy’n gyfrifol am in administering all of this is the same weinyddu’r cyfan, sef y Gwasanaeth organisation: the State Veterinary Service. Milfeddygol Gwladol. Ar yr wyneb, mae’n On the face of it, it is very strange that you rhyfedd iawn eich bod yn defnyddio’r un use the same system, the same statutory system, yr un fframwaith statudol, yr un bobl, framework, the same people, and you end up ac mai’r canlyniad yw bod premiwm uwch with a higher premium being paid in Wales. yn cael ei dalu. Dyma beth mae’r adroddiad It is that which this report has explored. The hwn wedi’i archwilio. Bu i’r materion issues essentially resolved themselves down ddatrys eu hunain yn y bôn yn ôl y modd y to the way in which valuers have been mae’r priswyr wedi bod yn gweithio mewn operating in a situation where there has been sefyllfa lle yr oedd cynnydd sylweddol yn y a significant increase in the disease. clefyd. Felly, maent o bosibl wedi’i chael Therefore, they have been perhaps finding it hi’n anoddach i nodi beth yw gwir bris y more difficult to identify what the true farchnad am anifeiliaid dan yr amgylchiadau market price for animals is in these hyn. circumstances.
[33] Janet Davies: Thank you. Val, do you [33] Janet Davies: Diolch. Val, a hoffech want to ask any other questions about this? ofyn unrhyw gwestiynau eraill am hyn?
[34] Val Lloyd: Yes, I have a quick question. [34] Val Lloyd: Mae gennyf gwestiwn Appendices 4 to 6 note regional differences sydyn, oes. Mae atodiadau 4 i 6 yn nodi in average compensation. Why should there gwahaniaethau rhanbarthol yn y cyfartaledd be such marked regional differences between iawndal. Pam y mae gwahaniaethau average compensation payments across rhanbarthol mor amlwg rhwng cyfartaledd yr
14 Annex A 23/10/2003 15
Wales? iawndal a delir ledled Cymru?
Sir Jon Shortridge: I am sorry, I found it Syr Jon Shortridge: Mae’n ddrwg gennyf, difficult to hear that. cefais drafferth i glywed y cwestiwn hwnnw.
[35] Val Lloyd: I am not surprised, really, [35] Val Lloyd: Nid wyf yn synnu mewn because my microphone was not on and my gwirionedd, oherwydd nid oedd fy voice went. I am looking at appendices 4 to meicroffon ymlaen a chollais fy llais. Yr wyf 6, and I am wondering why there should be yn edrych ar atodiadau 4 i 6 ac yn holi pam y such marked regional differences between mae gwahaniaethau rhanbarthol mor amlwg average compensation payments across rhwng cyfartaledd yr iawndal a delir ledled Wales? Cymru?
Sir Jon Shortridge: Well, I will invite Tony Syr Jon Shortridge: Wel, gofynnaf i Tony to comment further if you require more wneud sylwadau pellach os hoffech wybod information, but I think that the basic point is mwy, ond credaf mai’r pwynt sylfaenol yw that the incidence of the disease in north-west bod nifer yr achosion o’r clefyd yn ardal y or north Wales is very low. There is not Gogledd-orllewin neu’r Gogledd yn isel really the basis for any market distortion to iawn. Nid oes sail mewn gwirionedd ar gyfer occur, so I think that that is the main unrhyw anghysondeb yn y farchnad, felly explanation. In the case of Carmarthen and credaf mai dyna yw’r prif esboniad. Yn achos Cardiff, I think that the valuations are Caerfyrddin a Chaerdydd, credaf fod y actually really quite similar. Those are the prisiannau yn eithaf tebyg mewn gwirionedd. two big hotspot areas, and both those areas Dyna’r ddwy ardal sydd â nifer fawr o are ones where the incidence of what the achosion, a dyma’r ardaloedd lle gwelir yr report describes as ‘valuation creep’ has been hyn a ddisgrifir yn yr adroddiad fel ‘cynnydd occurring. I imagine that that valuation creep graddol mewn prisiannau’. Gallaf does have a bit of a ripple effect, so that ddychmygu bod y cynnydd graddol hwnnw valuers in the Cardiff area will be looking at yn cael effaith ehangach i raddau, fel bod what is happening in Carmarthen and vice priswyr yn ardal Caerdydd yn edrych ar yr versa. So, I think that that is the basic hyn sy’n digwydd yng Nghaerfyrddin, ac fel explanation. If you want more detail, I think arall. Felly, credaf mai dyna’r esboniad it is for Tony or Colin, who have been sylfaenol. Os hoffech fwy o fanylion, credaf discussing all of these issues with the valuers, mai lle Tony neu Colin, sydd wedi bod yn to explain the sorts of circumstances that trafod yr holl faterion hyn â’r priswyr, yw have caused this creep to arise. esbonio’r gwahanol amgylchiadau a barodd i’r cynnydd graddol hwn mewn prisiannau ddigwydd.
[36] Val Lloyd: Yes, I think that I would like [36] Val Lloyd: Credaf yr hoffwn gael a little more explanation, please. ychydig mwy o esboniad os gwelwch yn dda.
Mr Edwards: If I may go first, Chair, I think Mr Edwards: Os caf fi fynd yn gyntaf, that one of the key issues here is that the Gadeirydd, credaf mai un o’r prif faterion dairy industry, which is very predominant yma yw bod y diwydiant llaeth, sy’n amlwg down in south and west Wales, is very iawn i lawr yn y De a’r Gorllewin, yn different from the beef industry, which is the wahanol iawn i’r diwydiant cig eidion, sy’n major part of the industry in north Wales. un o rannau pwysicaf y diwydiant yn y The values of the animals are very different; Gogledd. Mae gwerth yr anifeiliaid yn the structure of the industry is very different. wahanol iawn; mae strwythur y diwydiant yn If you couple that with the incidence of the wahanol iawn. Os cyfunwch hynny â nifer yr disease, you get a very different situation in achosion o’r clefyd, yna cewch sefyllfa the two parts of the country. South and west wahanol iawn mewn dwy ran o’r wlad. Nid Wales are not dissimilar; north Wales is very yw ardaloedd y De a’r Gorllewin yn different indeed. annhebyg iawn i’w gilydd; mae’r Gogledd yn
15 Annex A 23/10/2003 16
wahanol iawn.
[37] Val Lloyd: Could I ask you a further [37] Val Lloyd: A gaf fi ofyn cwestiwn question, Mr Edwards? Would the practice of pellach, Mr Edwards? A yw’r dull prisio yn the way the valuations are conducted vary amrywio’n fawr iawn o swyddfa i swyddfa? widely between the offices?
Mr Edwards: No. The instructions are Mr Edwards: Nac ydy. Yr un yw’r identical between the offices. It is basically cyfarwyddiadau rhwng y swyddfeydd. Mae’n the type of industry that we are dealing with ymwneud yn y bôn â’r math o ddiwydiant yr and the number of reactors. Just for ydym yn ymdrin ag ef ynghyd â nifer yr information, in the Caernarfon division this adweithyddion. Er gwybodaeth, yn rhanbarth year we have had 150 reactors, in the Caernarfon eleni, cawsom 150 o Carmarthen division we have had 3,000. We adweithyddion, tra cafwyd 3,000 yn are talking about a very different scale of rhanbarth Caerfyrddin. Yr ydym yn sôn am event altogether. ddigwyddiad ar raddfa tra gwahanol.
[38] Val Lloyd: If I could turn to the average [38] Val Lloyd: Os caf fi droi at gyfartaledd compensation payments in Wales, Northern taliadau iawndal yng Nghymru, Gogledd Ireland and Devon, as referred to in Iwerddon a Dyfnaint, y cyfeirir atynt ym paragraphs 3.18 to 3.22, why have average mharagraffau 3.18 i 3.22, pam mae compensation payments been higher in Wales cyfartaledd y taliadau iawndal yn uwch yng than elsewhere in the UK, especially in Nghymru nag yng ngweddill y DU, yn Northern Ireland? enwedig yng Ngogledd Iwerddon?
Sir Jon Shortridge: I think that the more Syr Jon Shortridge: Credaf mai’r peth difficult thing to explain is why the average anoddach i’w esbonio yw pam mae compensation payments in Wales are higher cyfartaledd y taliadau iawndal yn uwch yng than, for example, in Devon, because, as I Nghymru nag yn Nyfnaint, er enghraifft, said earlier, the statutory framework and the oherwydd, fel y dywedais yn gynharach, operational arrangements are identical. In mae’r fframwaith statudol a’r trefniadau Northern Ireland, as the report indicates, gweithredu yr union yr un fath. Fel y mae’r there is a different approach to the adroddiad yn nodi, mae’r drefn o dalu compensation payment regime, where the iawndal yn wahanol iawn yng Ngogledd valuations are done by people employed Iwerddon, lle mai pobl a gyflogir yn directly by the Northern Ireland Office, if I uniongyrchol gan Swyddfa Gogledd recall correctly. However, I also understand Iwerddon sy’n prisio anifeiliaid, os y cofiaf that those arrangements may be in the yn iawn. Er hynny, yr wyf hefyd ar ddeall process of breaking down as farmers are bod y trefniadau hynny o bosibl yn dechrau increasingly beginning to challenge the chwalu wrth i fwy a mwy o ffermwyr valuations that are coming out of the ddechrau herio prisiannau’r Llywodraeth Government there. yno.
[39] Val Lloyd: Thank you very much. There [39] Val Lloyd: Diolch yn fawr iawn. Yr were concerns during the foot and mouth oedd pryderon adeg argyfwng clwy’r traed disease outbreak that generous levels of a’r genau fod y lefelau hael o iawndal yn compensation created an incentive for sbarduno ffermwyr i fynd ati’n fwriadol i farmers to deliberately seek to contract the ddal y clefyd ar eu fferm. O gofio’r lefelau disease on their farms. Given the high levels uchel o iawndal a delir am TB mewn of compensation being paid for bovine gwartheg, a oes perygl tebyg ar gyfer y tuberculosis, is this now a similar risk for that clefyd hwnnw bellach? disease?
Sir Jon Shortridge: I can see that it is a Syr Jon Shortridge: Gallaf weld bod logical risk. I would not actually want to hynny’n berygl rhesymol. Ni hoffwn wneud
16 Annex A 23/10/2003 17
make any public comment that was not unrhyw sylw cyhoeddus ynghylch a oes informed by any sort of facts as to whether unrhyw berygl gwirioneddol, heb gael that is actually a real risk. Tony may be able unrhyw ffeithiau i gefnogi hynny. Efallai y to help you more substantively. gall Tony roi cymorth mwy sylweddol ichi.
Mr Edwards: I think that the two diseases Mr Edwards: Credaf fod y ddau glefyd yn are very different. In the scale of the wahanol iawn. Pan oedd argyfwng clwy’r epidemic of the foot and mouth disease we traed a’r genau ar ei anterth, yr oedd yn rhaid had huge numbers of animals to remove very inni gael gwared ar nifer anferth o anifeiliaid quickly. There simply were not enough yn gyflym. Nid oedd digon o briswyr ar gael, valuers to go around, and the concept of a a chafodd y syniad o gerdyn safonol, y standard card, which is referred to in the cyfeirir ato yn yr adroddiad, ei gyflwyno report, was introduced in an effort to try to mewn ymdrech i symud pethau’n llawer cynt. get things moving much more quickly. So I Felly, credaf fod yr amgylchiadau’n wahanol think that the circumstances are very different iawn i’r rheini sy’n ymwneud â TB. from those that pertain to TB.
[40] Janet Davies: Just on that point, could I [40] Janet Davies: Ar y pwynt hwnnw, a gaf ask you, Mr Edwards, would it be true to say fi ofyn ichi, Mr Edwards, a fyddai’n wir that bovine TB is not as highly contagious as dweud nad yw TB mewn gwartheg mor foot and mouth disease, which, as I heintus â chlwy’r traed a’r genau, sydd, yn ôl understand it, is an extremely contagious yr hyn a ddeallaf, yn glefyd heintus dros ben? disease?
Mr Edwards: Yes, it is a very different Mr Edwards: Ydy, mae’n glefyd gwahanol disease. Foot and mouth disease is probably iawn. Clwy’r traed a’r genau yw’r clefyd the most infectious disease in animals. It is mwyaf heintus mewn anifeiliaid, mwy na very quick, it spreads very rapidly and it is thebyg. Mae’n sydyn iawn, mae’n ymledu’n almost hyperacute in the sense of the gyflym dros ben ac y mae bron iawn yn dra devastation that it causes. TB is very highly difrifol o safbwynt y dinistr y mae’n ei infectious, but it is a chronic disease. Once achosi. Er bod TB yn heintus iawn, clefyd animals get it, like humans they can suffer it cronig ydyw. Ar ôl i anifeiliaid gael y clefyd, for many years before they might even show gallant, fel pobl, ei ddioddef am sawl clinical signs or before they die. So it is a blwyddyn cyn eu bod hyd yn oed yn dangos very different sort of disease from foot and arwyddion clinigol ohono neu cyn iddynt mouth disease, but the impact in the longer farw. Felly, mae’n glefyd gwahanol iawn i term for the individual farmer could be seen glwy’r traed a’r genau, ond gallai’r effaith to be not dissimilar. tymor hir i ffermwyr fod yn debyg iawn.
[41] Janet Davies: Thank you. Mick, you [41] Janet Davies: Diolch. Mae gennych have some questions. gwestiynau, Mick.
[42] Mick Bates: Thank you, Chair. I would [42] Mick Bates: Diolch, Gadeirydd. Hoffwn like to turn to the valuation of pedigree droi at fater prisio anifeiliaid pedigri, sy’n animals, which is mentioned in paragraph cael sylw ym mharagraff 3.12 ac o dudalen 3.12 and on page 26 onwards. There are some 26 ymlaen. Mae rhai ystadegau diddorol yma, very interesting statistics here, and I would a hoffwn gael esboniad am un ohonynt. Pam i like an explanation for one of them. Why did ganran yr anifeiliaid pedigri ddyblu o 16 y the proportion of pedigree animals double cant i 31 y cant o’r holl anifeiliaid a brisiwyd from 16 per cent to 31 per cent of all animals rhwng 2000 a 2002? valued between 2000 and 2002?
Sir Jon Shortridge: I imagine, but, again Syr Jon Shortridge: Tybiaf, ond, bydd Tony will need to confirm this, that that is angen i Tony gadarnhau hyn eto, bod hyn because there has been a growing trend in oherwydd y tueddiad cynyddol i ailgofrestru
17 Annex A 23/10/2003 18 dairy herds being progressively reregistered mwy a mwy o fuchesi llaeth fel rhai pedigri, as pedigree, because there was an incentive gan fod cymhelliant i hynny ddigwydd. Er for that to happen. However, Tony, you hynny, efallai yr hoffech gadarnhau hynny, might want to confirm that. Tony.
Mr Edwards: Yes, it is a little complex in Mr Edwards: Ydy, mae hynny dipyn bach the sense that the intrinsic value of a cow in a yn gymhleth yn yr ystyr mai, yn y bôn, dairy herd is the volume of milk that that cow gwerth buwch mewn buches laeth yw faint o produces. It is a bit like a house in a sense. A laeth a gynhyrchir ganddi. Mae’n debyg i dŷ house only has a value if you want to sell it, mewn rhyw fodd. Nid oes gwerth ar dŷ tan because most of the time it is just providing a eich bod chi eisiau ei werthu, oherwydd dim roof over your head. Now, if you are in a ond rhoi to uwch eich pen y mae y rhan situation where disease is not present, then fwyaf o’r amser. Nawr, os ydych mewn the actual value of the animal per se is not sefyllfa lle nad yw’r clefyd yn bresennol, yna particularly important. If there is a disease nid yw union werth yr anifail yn bwysig iawn threat, particularly one like TB where your fel y cyfryw. Os oes perygl o glefyd, yn animals might have to be taken, then having enwedig un fel TB lle bydd rhaid cymryd the status of pedigree clearly gives them an eich anifeiliaid oddi wrthych o bosibl, yna extra value that they would not have if they mae cael statws pedigri’n amlwg yn rhoi were straightforward commercial animals, in iddynt werth ychwanegol na fyddai ganddynt the same way that pedigree dogs are worth pe baent yn anifeiliaid masnachol arferol yn much more than dogs that you buy in the pet unig, fel mae cŵn pedigri yn werth llawer shop for 37p or what have you. So there is an mwy na chŵn yr ydych yn eu prynu mewn incentive if there is a disease threat in the siop anifeiliaid anwes am 37c neu faint area. A lot of dairy farms are capable of bynnag. Felly mae cymhelliad yno os oes being registered as pedigree, but, for their perygl o’r clefyd yn yr ardal. Mae llawer o day-to-day business—that is, in terms of ffermydd llaeth yn gallu cofrestru fel rhai producing milk—it is not of material pedigri ond, o ran eu busnes o ddydd i relevance to their business. ddydd—yn nhermau cynhyrchu llaeth, hynny yw—nid yw hynny’n berthnasol iawn i’r busnes.
[43] Mick Bates: If I could just follow that [43] Mick Bates: Os caf fynd ar drywydd up, you are actually saying that, when there is hynny, yr ydych chi’n dweud mewn a disease such as TB, that acts as an incentive gwirionedd, pan fo clefyd fel TB, bod to register your cattle as pedigree? hynny’n eich cymell i gofrestru’ch buchod fel rhai pedigri?
Mr Edwards: I think that, once there is the Mr Edwards: Credaf, os canfyddir bod perceived threat that they may be in that perygl iddynt fod mewn sefyllfa o’r fath, yna position, then the inherent value of the mae gwerth sylfaenol yr anifeiliaid yn dod yn animals becomes more important than it just bwysicach na’i fod ond yn anifail sy’n simply being an animal that is producing cynhyrchu llaeth i’w werthu’n fasnachol. milk for commercial sale.
[44] Mick Bates: Well, in that case, do [44] Mick Bates: Os felly, a oes gan briswyr private valuers have an incentive to preifat gymhelliant i annog ffermwyr i encourage farmers to grade their herds up to uwchraddio eu buchesi i statws pedigri pedigree status because the valuer’s fee is oherwydd bod ffi’r prisiwr yn uwch ar gyfer actually higher for pedigree animals? anifeiliaid pedigri?
Mr Edwards: I think that that is an issue Mr Edwards: Credaf mai mater rhwng y between the farmer and the valuer. I am not ffermwr a’r prisiwr yw hynny. Nid wyf yn aware of any such comments being made, but ymwybodol o unrhyw sylwadau o’r fath, ond that would be a private concern. byddai hynny’n fater preifat.
18 Annex A 23/10/2003 19
[45] Mick Bates: During the course of your [45] Mick Bates: Yn rhinwedd eich swydd work you would be in touch with valuers— byddech mewn cysylltiad â phriswyr—
Mr Edwards: Yes. Mr Edwards: Byddwn.
[46] Mick Bates: Were you not aware at any [46] Mick Bates: Onid oeddech chi’n time that it was an actual incentive for them? ymwybodol ar y pryd bod hynny’n gymhelliant iddynt?
Mr Edwards: That has never been Mr Edwards: Ni chafodd hynny erioed ei mentioned in my conversations. grybwyll yn fy sgyrsiau i.
[47] Mick Bates: Thank you. I have a [47] Mick Bates: Diolch. Mae gennyf question specifically for you, Mr Edwards. I gwestiwn penodol ichi, Mr Edwards. Sylwaf notice that the Carmarthen office was the mai swyddfa Caerfyrddin oedd yr unig only office that actually collected pedigree swyddfa a oedd yn casglu tystysgrifau certificates. That is true, is it not? pedigri. Mae hynny’n wir, onid yw?
Mr Edwards: That is no longer the case, as Mr Edwards: Nid dyna’r achos bellach, gan the Cardiff office has also started collecting fod swyddfa Caerdydd hefyd wedi dechrau pedigree certificates. However, Carmarthen casglu tystysgrifau pedigri. Swyddfa was the first office to do so. Caerfyrddin oedd y swyddfa gyntaf i wneud hynny, fodd bynnag.
[48] Mick Bates: In that case then, how [48] Mick Bates: Os felly, sut gellid disgwyl could the SVS and the Assembly expect to i’r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol a’r monitor compensation effectively without Cynulliad fonitro’r iawndal yn effeithiol heb having such information based on pedigree gael gwybodaeth o’r fath wedi’i seilio ar certificates in their other offices? dystysgrifau pedigri yn eu swyddfeydd eraill?
Mr Edwards: The records have always been Mr Edwards: Mae’r cofnodion wedi cael eu kept. One of the defining factors in cadw erioed. Un o’r ffactorau penodol wrth determining valuation, as you rightly point bennu prisiant, fel y nodoch yn gywir, yw ai out, is whether herds are commercial or buchesi masnachol neu bedigri ydynt. Yr pedigree. It was clear in the Carmarthen oedd yn amlwg yn adran Caerfyrddin yn division earlier, because there are more gynharach, oherwydd bod mwy o fuchesi pedigree herds down there, that the pedigree pedigri yno, bod prisio buchesi pedigri yn valuation was becoming an issue. The office dod yn fater o bwys. Dechreuodd y swyddfa started collecting pedigree certificates in gasglu tystysgrifau pedigri ym mis Ionawr January this year. Prior to that, it had relied eleni. Cyn hynny, yr oedd wedi dibynnu ar on the farmers telling it that their herds were ffermwyr yn datgan wrthi bod eu buchesi’n pedigree. When it became clear that this was rhai pedigri. Pan ddaeth i’r amlwg nad felly just not the case in some circumstances, it yr oedd hi dan rai amgylchiadau, mynnodd insisted on getting pedigree certificates as gael tystysgrifau pedigri i brofi bod yr evidence that the animals were pedigree. That anifeiliaid yn rhai pedigri. Ehangwyd yr arfer practice was also moved to the Cardiff office hwnnw i swyddfa Caerdydd hefyd ar ôl i ni when we discovered that, although the issue sylweddoli hynny, er nad oedd y mater of pedigree versus commercial in the Cardiff pedigri neu fasnachol erioed wedi bod cyn office had never been quite as strong an issue amlyced yn swyddfa Caerdydd ag a fu yn as it had been in the Carmarthen office. swyddfa Caerfyrddin.
[49] Mick Bates: You obviously had some [49] Mick Bates: Mae’n amlwg bod gennych process then of monitoring the valuations and rhyw broses ar y pryd o fonitro’r prisiannau their correlation with the pedigree status. a’u cysylltiad â’r statws pedigri. Pryd y bu
19 Annex A 23/10/2003 20
When did you actually realise that there was ichi sylweddoli bod cydberthynas ac, o a correlation and therefore extended the ganlyniad, ehangu’r gwaith o gasglu collection of pedigree certificates to Cardiff? tystysgrifau pedigri i Gaerdydd?
Mr Edwards: We have always been aware Mr Edwards: Yr ydym wastad wedi bod yn of the correlation between the two. Both ymwybodol o’r gydberthynas rhwng y ddau. offices keep manual ledgers of the valuations, Mae’r ddwy swyddfa’n cadw cyfriflyfr o’r and they are divided into whether they are prisiannau ar bapur, ac maent yn cael eu pedigree or commercial, so we have always dosbarthu yn ôl rhai pedigri neu fasnachol, been aware of the difference between the two felly yr ydym bob amser wedi bod yn and have monitored them. However, it was ymwybodol o’r gwahaniaeth rhwng y ddwy clear early on in 2003—well, late in 2002— fath o fuches ac wedi’u monitro hwy. Er that some farmers were claiming pedigree hynny, yr oedd yn amlwg yn gynnar yn status for their animals when, in fact, they 2003—wel, yn niwedd 2002—bod rhai were only what we call grading up to ffermwyr yn hawlio statws pedigri ar gyfer pedigree status. There are a number of steps eu hanifeiliaid a hwythau, mewn gwirionedd, that must be gone through before dairy herds ond yn gwneud yr hyn a alwn ni’n can claim a full pedigree status, and farmers uwchraddio i statws pedigri. Mae’n rhaid were claiming that herds were pedigree when cyflawni nifer o gamau cyn y gall buches in fact they were only working their way bedigri hawlio statws pedigri llawn, ac yr through the process. oedd ffermwyr yn honni bod eu buchesi’n rhai pedigri tra mai dim ond gweithio’u ffordd drwy’r broses yr oeddynt mewn gwirionedd.
[50] Mick Bates: So what percentage were [50] Mick Bates: Felly pa ganran a oedd yn actually doing that—claiming pedigree status gwneud hynny mewn gwirionedd—hawlio when it was not really pedigree status? statws pedigri pan nad oedd yn statws pedigri mewn gwirionedd?
Mr Edwards: Only a small percentage. I Mr Edwards: Dim ond canran fechan. Ni could not give you the precise figures allwn roi’r union ffigurau ichi oherwydd yr because that was in 2002. Since then, oedd hynny yn 2002. Ers hynny, fodd however, we have been much more rigorous bynnag, yr ydym wedi bod yn llawer mwy about checking those credentials. manwl wrth wirio’r statws hwnnw.
[51] Mick Bates: Presumably, that [51] Mick Bates: Yr wyf yn cymryd bod y information is available in the manual ledgers wybodaeth honno ar gael yn y cyfriflyfrau that you mentioned? papur y bu ichi sôn amdanynt?
Mr Edwards: It is in the ledgers, yes. Mr Edwards: Mae’r wybodaeth yn y cyfriflyfrau, ydy.
[52] Mick Bates: Thank you. You have [52] Mick Bates: Diolch. Yr ydych wedi outlined that process of monitoring. What amlinellu’r broses honno o fonitro. Pa gamau actions do you have to make the process gweithredu sydd gennych i wneud y broses more consistent now between the three yn fwy cyson yn awr ar draws y tair offices? swyddfa?
Mr Edwards: I am sorry, I am not sure that I Mr Edwards: Mae’n ddrwg gennyf, nid wyf understand the question. yn siŵr fy mod yn deall y cwestiwn hwnnw.
[53] Mick Bates: You monitored the extent [53] Mick Bates: Bu ichi fonitro i ba raddau to which pedigree herds were forming this yr oedd buchesi pedigri yn ffurfio’r correlation between compensation and gydberthynas hon rhwng iawndal a statws
20 Annex A 23/10/2003 21 pedigree status and, previously, the pedigri ac, yn y gorffennol, swyddfa Carmarthen office was the only office to do Caerfyrddin oedd yr unig swyddfa i wneud so. That has now been extended to the hynny. Mae hynny bellach wedi cael ei Cardiff office. Do you have a plan to make ymestyn i swyddfa Caerdydd. A oes gennych the whole monitoring process more gynllun i wneud y broses fonitro gyfan yn consistent between all three offices? fwy cyson ar draws y tair swyddfa?
Mr Edwards: Yes. A spreadsheet was Mr Edwards: Oes. Cyflwynwyd taenlen. introduced. It goes back to the information Mae’n deillio o’r system technoleg technology system that we actually operate, gwybodaeth a weithredwn, a gynlluniwyd yn which was designed initially for disease wreiddiol at ddibenion rheoli clefydau, control purposes, because the whole oherwydd ni newidiodd y system ddigolledu compensation system did not change until gyfan tan 1998. Yr ydym yn ailgynllunio’r 1998. We are currently redesigning that IT system TG honno ar hyn o bryd i ddarparu system to provide more management mwy o wybodaeth reoli nag y gwna ar hyn o information than it currently does. In the bryd. Yn y cyfamser, fodd bynnag, yr ydym meantime, however, we have devised wedi dyfeisio taenlenni yn y ddwy spreadsheets in both offices—in fact they are swyddfa—cânt eu defnyddio yn y tair used in all three offices now—to have a much swyddfa bellach â dweud y gwir—i sicrhau more closely monitored system for valuation system brisio sy’n cael ei monitro’n llawer than perhaps we had had in the past. agosach, yn wahanol i’r hyn a oedd gennym yn y gorffennol o bosibl.
[54] Mick Bates: Moving to the breed, given [54] Mick Bates: Gan symud at y brîd, o the predominance of the Holstein Friesian ystyried rhagoriaeth y brîd Holstein Friesian breed among the pedigree animals valued in ymhlith yr anifeiliaid pedigri a brisiwyd yn 2002, why did the Assembly not foster 2002, pam na wnaeth y Cynulliad feithrin stronger links with the Holstein UK breeding cysylltiadau cryfach â chymdeithas bridio society so that you could actually monitor the Holstein UK er mwyn ichi allu monitro’r claims of pedigree status? hawliadau am statws pedigri?
Mr Williams: With the benefit of hindsight, Mr Williams: O edrych yn ôl, mae nifer o there are a number of things that have been bethau sydd wedi dod i’r amlwg yn yr revealed in this report that it would have been adroddiad hwn y byddai wedi bod yn helpful to have in place at the time, in ddefnyddiol eu cael ar waith ar y pryd, yn particular a much better range of enwedig ystod llawer ehangach o wybodaeth management information and monitoring reoli a gwybodaeth fonitro nag yr oedd y information than the system provided and, system yn eu darparu a, law yn llaw â hynny, alongside that, better relationships with the perthynas well â’r priswyr, proffesiynau’r valuers, the valuers’ professions, the priswyr, y cwmnïau yswiriant, a’r insurance companies, and the breed societies. cymdeithasau brîd. Fodd bynnag, mae hynny However, that is with the benefit of o edrych yn ôl. Ar y pryd, dim ond dau beth a hindsight. At the time, what was apparent to oedd yn amlwg i ni—nid oedd llawer o us were just two things—we did not have wybodaeth ar gael i ni fel mater o drefn i much information to shine a light on some of daflu goleuni ar rai o’r problemau hyn, ond these problems routinely available to us, but yr oeddem yn ymwybodol, yn sgîl profiad we were aware, both anecdotally and from blaenorol a’r ffigurau gwariant misol ar the monthly expenditure figures on iawndal, bod prisiau, gwerthoedd a gwariant compensation, that prices, values and gan y Cynulliad yn codi. Y ddau ffactor hyn a expenditure by the Assembly were going up. barodd inni wahodd y SAG yn 2001-02 i It was because of these two factors in 2001- gynnal yr astudiaeth hon i roi sail 02 that we invited the NAO to conduct this awdurdodol i ni gymryd y camau yr ydym yn study to give us an authoritative basis upon eu cymryd ar hyn o bryd. which to take the actions that we are now taking.
21 Annex A 23/10/2003 22
[55] Mick Bates: So one of those actions [55] Mick Bates: Felly un o’r camau hynny would be that you have made a link with fyddai eich bod wedi datblygu cysylltiad â Holstein UK? Holstein UK?
Mr Williams: And with the valuers. Mr Williams: A chyda’r priswyr.
[56] Mick Bates: And with the valuers? [56] Mick Bates: A chyda’r priswyr?
Mr Williams: Yes. Mr Williams: Do.
[57] Mick Bates: Thank you, Chair. [57] Mick Bates: Diolch, Gadeirydd.
[58] Janet Davies: Jocelyn, you wanted to [58] Janet Davies: Jocelyn, yr oeddech am ask a question? ofyn cwestiwn?
[59] Jocelyn Davies: Yes, it is just on that [59] Jocelyn Davies: Yr oeddwn, mae’n point, really. Paragraph 4.11 mentions the ymwneud â’r pwynt hwnnw, â dweud y gwir. management information that we have just Mae paragraff 4.11 yn sôn am y wybodaeth been talking about. It notes that essential reoli yr ydym newydd sôn amdani. Mae’n information was often missing altogether, nodi bod gwybodaeth hanfodol yn aml ar goll including the basic description of the animal, yn gyfan gwbl, gan gynnwys disgrifiad whether the animal was commercial or sylfaenol o’r anifail, ai anifail masnachol neu pedigree, beef or dairy, its age, sex, weight, bedigri, bîff neu odro ydoedd, ei oed, rhyw, dairy production and pregnancy status, how pwysau, cynhyrchiant llaeth a statws the animal was valued, and, for pedigree beichiogrwydd, sut y prisiwyd yr anifail, ac, animals, the animal’s breed, classification, ar gyfer anifeiliaid pedigri, brîd, dosbarthiad, date of pedigree, and so on. It did not seem to dyddiad pedigri’r anifail, ac ati. Nid oedd yn me, from reading this, that you had very ymddangos i mi, o ddarllen hwn, bod much information at all to go on. So how gennych ryw lawer o wybodaeth yn sail i’ch would you describe this as a tool for gweithredu. Felly sut y byddech yn disgrifio monitoring? hyn fel offeryn monitro?
Mr Williams: We had very little Mr Williams: Ychydig iawn o wybodaeth a information. I entirely accept many of the oedd gennym. Yr wyf yn derbyn yn llwyr shortcomings revealed in the report and, nifer o’r diffygion a ddatgelwyd yn yr indeed, the conclusions that the report draws adroddiad ac, yn wir, y casgliadau y daw’r about the need to have more and better adroddiad iddynt am yr angen i gael mwy o information available. The difficulty is that wybodaeth a gwybodaeth well. Y broblem the regime for compensation was set up in yw i’r drefn ddigolledu gael ei sefydlu dan very different circumstances, and it was amgylchiadau gwahanol iawn, a chafodd ei designed primarily as a disease control chynllunio’n bennaf fel dull o reoli clefydau mechanism, rather than to be an effective yn hytrach nag offeryn rheoli a rheoli management and financial management tool. ariannol effeithiol. Mae digwyddiadau wedi It has been overtaken by events, and its many mynd yn drech na hi, ac mae ei diffygion shortcomings have been revealed both by the niferus wedi dod i’r amlwg yn sgîl y cynnydd increase in valuations and, indeed, by the mewn prisiannau ac, yn wir, yn sgîl absence of basic management information. absenoldeb gwybodaeth reoli sylfaenol. Mae Some of this is being put right with the new rhywfaint o hyn yn cael ei unioni ar hyn o arrangements that we are trying to establish bryd gyda’r trefniadau newydd yr ydym yn with the valuers prior to the new regime ceisio eu sefydlu gyda phriswyr cyn i’r drefn coming into effect next year, and many of the newydd ddod i rym y flwyddyn nesaf, a bydd information areas specified there will be llawer o’r meysydd gwybodaeth sydd wedi included in the information collected under eu nodi yno yn cael eu cynnwys yn y the new regime when that is brought into wybodaeth a gesglir dan y drefn newydd pan
22 Annex A 23/10/2003 23 effect, progressively from the middle of ddaw honno i rym, o dipyn i beth o ganol 2004. 2004.
[60] Jocelyn Davies: Well, it just seems to [60] Jocelyn Davies: Wel, mae’n ymddangos me that all we did know is how much we i mi mai’r cyfan yr oeddem yn ei wybod oedd were paying out, because we did not seem to faint yr oeddem yn ei dalu, oherwydd mae’n have even basic information about the ymddangos nad oedd gennym hyd yn oed animals that we were in fact referring to. I wybodaeth sylfaenol am yr anifeiliaid yr will come back to that later. oeddem yn cyfeirio atynt mewn gwirionedd. Dof yn ôl at hynny yn nes ymlaen.
[61] Janet Davies: Do you wish to come [61] Janet Davies: A ydych am ymateb i back on that, Mr Williams? hynny, Mr Williams?
Mr Williams: In respect of compensation, Mr Williams: O ran iawndal, mae hynny’n that is absolutely right. However, alongside hollol gywir. Fodd bynnag, ochr yn ochr â that, we did have a corpus of information hynny, yr oedd gennym gorff o wybodaeth about disease control. We knew how many am reoli clefydau. Yr oeddem yn gwybod tests were being undertaken. We knew, by faint o brofion a oedd yn cael eu cynnal. Yr and large, what the backlog was, how many oeddem yn gwybod, yn fras, faint o brofion a herds were affected by TB, and how many oedd ar ôl i’w cynnal, sawl buches a oedd additional herds were affected by TB, so we wedi’u heffeithio gan TB, a sawl buches had a suite of management information via ychwanegol a oedd wedi’u heffeithio gan TB, the SVS that was appropriate for disease felly yr oedd gennym gorff o wybodaeth reoli control purposes, but of no use at all for drwy law’r Gwasanaeth Milfeddygol financial management or, indeed, for Gwladol a oedd yn briodol ar gyfer dibenion interrogating the kinds of problems that the rheoli clefydau, ond a oedd yn hollol NAO report so accurately describes. ddiwerth ar gyfer rheoli ariannol neu, yn wir, ar gyfer mynd i’r afael â’r math o broblemau y mae adroddiad y SAG yn eu disgrifio mor gywir.
[62] Janet Davies: Would it be fair to say [62] Janet Davies: A fyddai’n deg dweud, that because, for a number of years, Wales gan fod Cymru a llawer o’r DU wedi bod yn and a lot of the UK was tuberculin-free, the rhydd o dwbercwlin am nifer o flynyddoedd, level of compensation would have been y byddai lefel yr iawndal wedi bod yn eithaf generally quite low because there were very isel yn gyffredinol oherwydd mai prin iawn few animals contracting the disease, and, oedd yr anifeiliaid a oedd yn datblygu’r therefore, this particular problem did not clefyd, ac, felly, ni ddaeth y broblem hon yn become so obvious for many years? amlwg am flynyddoedd lawer?
Mr Edwards: If I might take that, Chair, as Mr Edwards: Pe gallwn i ateb hwnnw, we said earlier, prior to 1998, there was a Gadeirydd, fel y dywedasom yn gynharach, very different system operating for the cyn 1998, yr oedd system wahanol iawn ar payment of compensation, with ceilings waith i dalu iawndal, gyda therfynau’n cael being dictated by statute every month, of eu pennu gan statud bob mis, gyda ffermwyr which farmers received 75 per cent. So, full yn derbyn 75 y cant ohonynt. Felly, nid oedd market value, and the effect that that might gwerth marchnad llawn, a’r effaith y gallai have, was not an issue until after 1998. There hwnnw ei gael, yn berthnasol tan ar ôl 1998. was a slight degree of creep approaching Yr oedd rhywfaint bach o dwf wrth nesáu at 2000; 2001 was a very difficult year for 2000; yr oedd 2001 yn flwyddyn anodd iawn everybody and then, in 2002, the situation i bawb ac yna, yn 2002, daeth y sefyllfa’n became apparent. While I am quite prepared glir. Er fy mod yn gwbl barod i dderbyn nad to accept that we do not have any formal oes gennym unrhyw system fonitro ffurfiol ar monitoring system at the moment—or did not hyn o bryd—neu nad oedd gennym,
23 Annex A 23/10/2003 24 have, because one is now being developed oherwydd mae un bellach yn cael ei datblygu within the SVS—I think that it is fair to say gan y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol— that something like 70 per cent of my staff’s credaf ei bod yn deg dweud bod rhywbeth fel time is spent in dealing with this particular 70 y cant o amser fy staff yn cael ei dreulio’n problem alone. They are thoroughly delio â’r broblem benodol hon yn unig. immersed in it. Every farm that has a reactor Maent i fyny at eu clustiau ynddi. Mae fy or a breakdown is visited by my staff and all staff yn ymweld â phob fferm sydd ag the implications of that breakdown are adweithydd neu achos o TB a thrafodir holl discussed with the farmer. While we might oblygiadau’r achos hwnnw gyda’r ffermwr. not have a formal monitoring system of what Er nad oes gennym system ffurfiol i fonitro’r is going on, my staff have a very thorough hyn sy’n digwydd, mae gan fy staff understanding of the issues at stake and were ddealltwriaeth drylwyr iawn o’r materion the ones, of course, who were picking up this sydd yn y fantol a hwy, wrth gwrs, oedd y problem and reflecting it to the Assembly rhai a oedd yn sylwi ar y broblem hon ac yn when it began to appear. So, I accept that dwyn sylw’r Cynulliad ati pan ddechreuodd there were no formal monitoring systems in ddod i’r amlwg. Felly, derbyniaf nad oedd place, but there was a lot of informal systemau monitro ffurfiol ar waith, ond yr information and it is there on some of the oedd llawer o wybodaeth anffurfiol, sydd earlier files. wedi ei chynnwys yn rhai o’r ffeiliau cynharaf.
[63] Janet Davies: Okay, thank you. [63] Janet Davies: O’r gorau, diolch. Leighton, you have a question? Leighton, mae gennych gwestiwn?
[64] Leighton Andrews: I want to look at [64] Leighton Andrews: Yr wyf am edrych compensation for pedigree animals in ar iawndal ar gyfer anifeiliaid pedigri yn particular. May I just start by asking Mr arbennig. A gaf fi ddechrau drwy ofyn i Mr Edwards whether it is an offence for farmers Edwards a yw’n drosedd i ffermwyr hawlio to falsely claim pedigree status for their statws pedigri i’w hanifeiliaid ar gam? animals?
Mr Edwards: I cannot answer that question Mr Edwards: Ni allaf ateb y cwestiwn fairly without consulting with lawyers, to be hwnnw’n deg heb ymgynghori â quite honest. I would need to check with chyfreithwyr, i fod yn onest. Byddai’n rhaid i legal. mi holi’r ochr gyfreithiol.
[65] Leighton Andrews: Can we have a note [65] Leighton Andrews: A allwn ni gael on that, and, if it is an offence, on whether nodyn ar hynny, ac, os yw’n drosedd, nodyn any court cases have proceeded? ar a oes unrhyw achosion llys wedi digwydd?
Mr Edwards: Yes. Mr Edwards: Iawn.
[66] Leighton Andrews: The information [66] Leighton Andrews: Mae’r wybodaeth that we have from the report shows that some sydd gennym o’r adroddiad yn dangos bod y £1.34 million above the asking price has been Cynulliad wedi talu rhyw £1.34 miliwn paid out by the Assembly in respect of uwchlaw’r pris a ofynnir fel iawndal ar gyfer compensation for pedigree animals—that is anifeiliaid pedigri—mae hynny ym in paragraph 3.14. Sir Jon, do you not find mharagraff 3.14. Syr Jon, onid yw hynny’n that disappointing and, indeed, troubling? peri siom ac, yn wir, gofid ichi?
Sir Jon Shortridge: Yes, of course. I am Syr Jon Shortridge: Ydy, wrth gwrs. Yr wyf very concerned about the issues in this report yn bryderus iawn am y materion yn yr and I am determined that they should be fully adroddiad hwn ac yr wyf yn benderfynol y and properly addressed. On the other hand, I dylid mynd i’r afael â hwy yn llawn ac yn think that, in the case of the pedigree animals, briodol. Ar y llaw arall, credaf, yn achos yr
24 Annex A 23/10/2003 25 it is probably that much more difficult to get anifeiliaid pedigri, ei bod yn debygol o fod an accurate valuation and it does not yn anoddach cael prisiant cywir ac nid yw’r necessarily follow that the average valuations cyfartaledd prisiannau o arwerthiannau from market or dispersal sales would be a marchnad neu wasgaru o reidrwydd yn true reflection of what the average valuation adlewyrchiad cywir o beth fyddai’r for animals affected by bovine TB would be. cyfartaledd prisiant ar gyfer anifeiliaid sydd wedi’u heffeithio gan TB buchol.
[67] Leighton Andrews: We have a situation [67] Leighton Andrews: Mae gennym whereby the maximum compensation paid sefyllfa lle mai’r iawndal mwyaf a dalwyd ar out for a pedigree animal was around gyfer anifail pedigri oedd tua £30,000; mae’n £30,000; it does seem that the Assembly has ymddangos bod gan y Cynulliad atebolrwydd unlimited liability for the market value of diderfyn am werth marchnad anifeiliaid sy’n animals slaughtered because of bovine TB. Is cael eu lladd oherwydd TB buchol. A yw’n it fair to say that? deg dweud hynny?
Sir Jon Shortridge: Yes, and it is one of the Syr Jon Shortridge: Ydy, ac mae’n un o’r things that we will be seeking to address in pethau y byddwn yn ceisio mynd i’r afael ag the new arrangements. Just so you know, ef yn y trefniadau newydd. Er gwybodaeth, what we are proposing in the consultation yr hyn yr ydym yn ei gynnig yn y papur paper to be issued next week is that farmers ymgynghori i’w gyhoeddi yr wythnos nesaf with high-value pedigree animals should pre- yw y dylai ffermwyr sydd ag anifeiliaid register those values so that that information pedigri â gwerth mawr rag-gofrestru’r is available if and when they contract the gwerthoedd hynny fel bod y wybodaeth disease. honno ar gael os a phan fônt yn dal y clefyd.
[68] Leighton Andrews: How should they [68] Leighton Andrews: Sut y dylent rag- pre-register the value? gofrestru’r gwerth?
Sir Jon Shortridge: They should record Syr Jon Shortridge: Dylent eu cofnodi them in some registration procedure. I would mewn rhyw weithdrefn gofrestru. Byddai’n have to ask Colin to explain in more detail rhaid i mi ofyn i Colin egluro’n fanylach beth what that is. yw honno.
Mr Williams: We estimate that somewhere Mr Williams: Amcangyfrifwn y gallai between 15 and 20 per cent of the animals rhywle rhwng 15 ac 20 y cant o’r anifeiliaid might be regarded by their owners as having gael eu hystyried gan eu perchnogion i fod â a value significantly in excess of the market gwerth yn sylweddol uwch na gwerth value for those animals—for their pedigree marchnad yr anifeiliaid hynny—am eu statws status, milk yield or for whatever reason. pedigri, cynhyrchiant llaeth neu am ba Farmers who make that judgment in respect bynnag reswm. Bydd ffermwyr sy’n ystyried of their animals will be able to get a valuation bod hynny’n wir am eu hanifeiliaid yn gallu at their own expense and register that with a talu am brisiant a chofrestru hwnnw gyda Government organisation, the format of chorff llywodraethol, ac mae ffurf hwnnw yn which is out to consultation. If that destun ymgynghoriad ar hyn o bryd. Os yw’r organisation judges that the valuation is too corff hwnnw yn barnu bod y prisiant yn rhy high, it will have a panel of accredited uchel, bydd ganddo banel o briswyr valuers, paid for by Government, to which achrededig, a gyllidir gan y Llywodraeth, a that valuation can be put, and, if it is fydd yn ystyried y prisiant, ac, os oes disputed, an agreed lower valuation can be anghydfod yn ei gylch, gellir pennu prisiant established. That will be the value of that is y cytunir arno. Dyna fydd gwerth yr anifail animal if it is taken for disease purposes, and os yw’n cael ei gymryd at ddibenion clefyd, a it will be up to the farmer to decide how phenderfyniad y ffermwr fydd pa mor aml y frequently he or she wishes to update that mae ef neu hi am ddiweddaru’r prisiant er valuation to take account of different mwyn ystyried amgylchiadau gwahanol yn y
25 Annex A 23/10/2003 26 circumstances in the market, and the breed farchnad, a statws brîd yr anifail. status of the animal.
[69] Leighton Andrews: Are you suggesting [69] Leighton Andrews: A ydych yn then that farmers in that position could freely awgrymu felly y byddai ffermwyr yn y choose their own valuer to carry out that first sefyllfa honno yn rhydd i ddewis eu prisiwr valuation? eu hunain i wneud y prisiant cyntaf hwnnw?
Mr Williams: The intention is that they Mr Williams: Y bwriad yw y byddent yn would choose a valuer from a panel of dewis prisiwr o blith panel o briswyr wedi eu valuers approved by Government, and, if cymeradwyo gan y Llywodraeth, a, phe bai there was a dispute, then there would be a anghydfod, yna byddai panel o fewn hwnnw, panel within that, to which that dispute would y byddai’r anghydfod hwnnw yn cael ei be referred. gyfeirio ato.
[70] Leighton Andrews: That sounded [70] Leighton Andrews: Yr oedd hynny’n enormously bureaucratic at the end, if there is swnio’n fiwrocrataidd iawn yn y diwedd, pe going to be a dispute. Would it not be better bai anghydfod. Oni fyddai’n well gofyn i to simply require that farmers who have ffermwyr ag anifeiliaid sydd â gwerth mor animals that they assert to be of such high fawr yn eu barn hwy sicrhau yswiriant value retain insurance above a given level of uwchlaw prisiant benodol? valuation?
Mr Williams: That is one of the issues that is Mr Williams: Dyna un o’r materion a the subject of the consultation document. drafodir yn y ddogfen ymgynghori. Yr hyn a What the document does is to put out a series wna’r ddogfen yw cyflwyno cyfres o of proposals, and, alongside each of those gynigion, ac, ochr yn ochr â phob un o’r proposals, a series of questions asking the cynigion hynny, cyfres o gwestiynau yn responders whether the judgment that we gofyn i’r ymatebwyr a yw’n penderfyniad ar have taken about this regime is right, and y drefn hon yn gywir, ac a oes modd ei whether it can be improved in any way. I gwella mewn unrhyw fodd. Gwn o’m know from my discussions with the valuers trafodaethau gyda’r priswyr yr wythnos hon this week that they have views on how fod ganddynt farn ar ba mor effeithiol y effectively that process might operate, but it gallai’r broses honno weithio, ond dyna’r is precisely that kind of question that is in the union fath o gwestiwn sydd yn y ddogfen. document.
[71] Leighton Andrews: Okay. I now turn to [71] Leighton Andrews: O’r gorau. Trof yn the valuation of animals that do not have full awr at brisio anifeiliaid nad oes ganddynt pedigree status. I think that we are referring statws pedigri llawn. Credaf ein bod yn to the ASR and BSR animals, which have 50 cyfeirio at yr anifeiliaid ASR a BSR, sydd â or 75 per cent pedigree status. Why have statws pedigri o 50 neu 75 y cant. Pam mae’r such animals been found by the National Swyddfa Archwilio Genedlaethol wedi Audit Office to have been valued as if they canfod bod y cyfryw anifeiliaid wedi eu had full pedigree status? prisio fel pe bai ganddynt statws pedigri llawn?
Mr Edwards: That should not be happening Mr Edwards: Ni ddylai hynny fod yn now, because we insist on pedigree digwydd bellach, oherwydd mynnwn fod certificates being collected when the tystysgrifau pedigri yn cael eu casglu adeg y valuations take place, but it is possible that it prisiannau, ond mae’n bosibl ei fod wedi was happening before when we were not digwydd yn y gorffennol pan nad oeddem yn aware that animals that were claimed to be ymwybodol nad oedd yr anifeiliaid a pedigree were not in fact pedigree, and that hawliwyd i fod yn rhai pedigri yn rhai pedigri farmers were only grading up. mewn gwirionedd, a bod ffermwyr ond yn
26 Annex A 23/10/2003 27
codi’r statws.
[72] Leighton Andrews: I am sorry, but it [72] Leighton Andrews: Mae’n ddrwg clearly did happen, because it is in the report. gennyf, ond mae’n amlwg ei fod wedi We have examples. digwydd, oherwydd ei fod yn yr adroddiad. Mae gennym enghreifftiau.
Mr Edwards: It was happening. Mr Edwards: Yr oedd yn digwydd.
[73] Leighton Andrews: So it was [73] Leighton Andrews: Felly, yr oedd yn happening? digwydd?
Mr Edwards: It was happening, yes. Mr Edwards: Yr oedd yn digwydd, oedd.
[74] Leighton Andrews: And the failure to [74] Leighton Andrews: Ac yr oedd y collect those certificates was a contributory methiant i gasglu’r tystysgrifau hynny yn factor as to why it was happening? ffactor a barodd i hynny ddigwydd?
Mr Edwards: Only before. Yes, that could Mr Edwards: Dim ond o’r blaen. Oedd, well be the case. mae’n bosibl mai dyna oedd yr achos.
[75] Leighton Andrews: Okay. Again—and [75] Leighton Andrews: O’r gorau. Eto—ac this goes back to a question I asked earlier—I mae hyn yn mynd yn ôl at gwestiwn y would like information as to whether or not it gofynnais yn gynharach—byddwn yn hoffi is an offence for farmers to claim full gwybod a yw’n drosedd i ffermwyr hawlio pedigree status in respect of animals that do statws pedigri llawn ar gyfer anifeiliaid nad not have such status. oes ganddynt statws o’r fath.
Mr Edwards: I will provide a note on that. Mr Edwards: Byddaf yn darparu nodyn am hynny.
[76] Leighton Andrews: Okay, is that your [76] Leighton Andrews: Iawn, ai dyna’r only explanation as to why the valuations of unig reswm sydd gennych i egluro pam yr such animals were so much higher than the oedd prisiannau’r cyfryw anifeiliaid gymaint average prices for even pedigree animals? yn uwch na’r cyfartaledd prisiau ar gyfer hyd yn oed anifeiliaid pedigri?
Sir Jon Shortridge: I think that that goes Syr Jon Shortridge: Credaf fod hynny’n back to this very complex issue of what can deillio’n ôl i’r mater cymhleth iawn hwn o’r be summarised as valuation creep, and there hyn y gellir ei grynhoi fel cynnydd graddol are a number of elements to that, which we mewn prisiannau, ac mae sawl elfen i can go into, if you would like us to. I think hwnnw, y gallwn eu trafod, os hoffech i ni that I will need to rely on Colin and Tony, wneud hynny. Credaf y bydd angen i mi because they are the people who have been ddibynnu ar Colin a Tony, gan mai hwy yw’r talking to the valuers, and the farmers, and rhai a fu’n siarad â’r priswyr a’r ffermwyr, ac they have the direct understanding of this. mae ganddynt ddealltwriaeth uniongyrchol o But, essentially, as I understand it, you have a hyn. Ond, yn y bôn, o’m dealltwriaeth i o’r situation whereby there is a strong mater, mae gennych sefyllfa lle mae gofyniad requirement for Government to get infected cryf ar y Llywodraeth i symud anifeiliaid animals off the land, and so, as the report sydd wedi’u heintio o’r tir, ac felly, fel y indicates, our negotiating position is not dengys yr adroddiad, nid ydym mewn particularly strong, and we need to have an sefyllfa gref iawn i negodi, ac mae angen i ni agreed price with the farmer. We have a gytuno ar bris gyda’r ffermwr. Mae gennym valuer who, one way or another, is acting on brisiwr sydd, mewn un ffordd neu’r llall, yn our behalf, and, in some cases, they are gweithredu ar ein rhan, ac, mewn rhai
27 Annex A 23/10/2003 28 actually State Veterinary Service valuers. It is achosion, priswyr y Gwasanaeth Milfeddygol the valuer’s job to come up with the market Gwladol ydynt. Gwaith y prisiwr yw value, and that has to be a market value that penderfynu ar werth marchnad, a rhaid i is agreed with the farmer. hwnnw fod yn werth marchnad y cytunir arno gyda’r ffermwr.
In the cases where the valuer is not a State Yn yr achosion lle nad prisiwr y Gwasanaeth Veterinary Service valuer, you get that Milfeddygol Gwladol yw’r prisiwr, yr ydych agreement either by having a single valuer, yn cael y cytundeb hwnnw naill ai drwy gael agreed upon by the farmer and the State un prisiwr, y cytunir arno gan y ffermwr a’r Veterinary Service, doing the valuation, or, Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol, i wneud y increasingly, you have two valuers—one prisiant, neu, yn gynyddol, mae gennych employed by the farmer and one employed ddau brisiwr—un a gyflogir gan y ffermwr ac by the State Veterinary Service—who un a gyflogir gan y Gwasanaeth Milfeddygol themselves seek to agree the valuation. That Gwladol—sydd yn ceisio cytuno ar brisiant. process, on the face of it, should provide us Dylai’r broses honno, ar yr wyneb, roi with safeguards in terms of what the true mesurau diogelu inni o ran beth yw gwir bris market price is. However, it is apparent that y farchnad. Fodd bynnag, mae’n amlwg bod other factors are being taken into account, or ffactorau eraill yn cael eu hystyried, neu wedi have been taken into account, through that cael eu hystyried, yn rhan o’r broses brisio valuation process. Where you have quite a honno. Lle mae gennych nifer eithaf significant number of animals that are being sylweddol o anifeiliaid yn cael eu prisio yn y valued in this way, it becomes a separate modd hwn, mae’n dod yn iawndal gwerth compensation market value as opposed to a marchnad ar wahân yn hytrach na gwir true market value, for a variety of reasons. As gwerth marchnad, am amrywiaeth o resymau. I say, perhaps Colin, who has been the one Fel y dywedaf, efallai y gall Colin, sef yr un who has been speaking to the valuers most sydd wedi bod yn siarad â’r priswyr yn fwyaf recently, can provide you with some diweddar, roi rhai enghreifftiau ichi o’r illustrations of the sorts of circumstances that mathau o amgylchiadau sydd wedi bod yn have been pushing these prices up. gwthio’r prisiau hyn i fyny.
Mr Williams: The Permanent Secretary is Mr Williams: Mae’r Ysgrifennydd Parhaol absolutely right in that analysis. From yn hollol gywir yn y dadansoddiad hwnnw. O discussion with the valuers, what appears to drafod â’r priswyr, mae’n ymddangos bod be happening is several things. First, the real sawl peth yn digwydd. Yn gyntaf, hike in valuations started with the foot and dechreuodd y cynnydd gwirioneddol cyntaf mouth disease crisis and with the introduction mewn prisiannau gydag argyfwng clwy’r of the standard card. That appeared to be the traed a’r genau a chyda chyflwyno’r cerdyn blue touch paper that lit the valuation safon. Mae’n ymddangos mai dyna oedd process. When the standard card was sbardun y broses brisio. Pan gyflwynwyd y introduced, it was expected that about 70 per cerdyn safon, yr oedd disgwyl i tua 70 y cant cent of farmers would take advantage of this o ffermwyr fanteisio ar y prisiant safonol standard valuation for their animals. In hwn i’w hanifeiliaid. Mewn gwirionedd, dim practice, what happened was that only 4 per ond 4 y cant o ffermwyr fanteisiodd ar y cent of farmers took the standard card and the cerdyn safon a dewisodd y 96 y cant arall other 96 per cent still opted for an individual, brisiant preifat, unigol o’u hanifeiliaid. Fodd private valuation of their animals. However, bynnag, cawsant y prisiant hwnnw wedi’i they had that valuation done against the wneud yn erbyn y gwerthoedd a nodir ar y values set out in the standard card, and those cerdyn safon, a gosodwyd y gwerthoedd values were consciously set high by the hynny yn uchel yn fwriadol gan y Government in order to deal with the Llywodraeth i fynd i’r afael â phroblemau problems of foot and mouth disease. So, you clwy’r traed a’r genau. Felly, yr oedd had a standard card that, instead of providing gennych gerdyn safon, ac yn hytrach na a ceiling and a framework for values, actually darparu terfyn a fframwaith ar gyfer became the floor and values crept up gwerthoedd, daeth y cerdyn yn sylfaen a
28 Annex A 23/10/2003 29 incrementally from there. The second factor, chynyddodd gwerthoedd yn raddol o’r fan I think—and the report recognises this, honno. Yr ail ffactor, tybiaf—ac mae’r although it does not go into it in huge adroddiad yn cydnabod hyn, er nad yw’n ei depth—is that the market values in this report drafod yn fanwl iawn—yw nad yw’r do not include animals that are sold privately, gwerthoedd marchnad yn yr adroddiad hwn which do not go through the market in the yn cynnwys anifeiliaid a werthir yn breifat, normal course of events because they are nad ydynt yn mynd drwy’r farchnad yn y better animals and are sold privately. If those modd arferol oherwydd eu bod yn anifeiliaid values had been included in this report, then gwell a chânt eu gwerthu’n breifat. Pe bai’r the average market price would be higher gwerthoedd hynny wedi eu cynnwys yn yr than is the case here. It is actually these adroddiad hwn, byddai cyfartaledd pris y factors and, one has to say, an apparent farchnad yn uwch nag y mae yn yr achos inclination and appetite on the part of valuers hwn. Y ffactorau hyn mewn gwirionedd a, to take account of consequential rhaid dweud, tuedd ac awydd ar ran priswyr i circumstances on the farm, that have ystyried amgylchiadau canlyniadol ar y progressively ratcheted up prices in fferm, sydd wedi codi prisiau yn gynyddol circumstances where the information is dan amgylchiadau lle rhennir y wybodaeth yn shared transparently across the farming agored ledled y gymuned ffermio. community.
[77] Leighton Andrews: Is not part of this [77] Leighton Andrews: Oni ellir priodoli problem attributable to the way in which rhan o’r broblem hon i’r modd y gwneir valuations are carried out? The Public prisiannau? Awgrymodd y Pwyllgor Cyfrifon Accounts Committee, when it looked at Cyhoeddus, pan edrychodd ar iawndal ar compensation for foot and mouth disease, gyfer clwy’r traed a’r genau, na ddylid suggested that potential recipients of caniatáu i’r rhai a allai dderbyn iawndal compensation should not be allowed to select ddewis a phenodi’r priswyr. A ydych yn and appoint the valuers. Do you think that it credu ei fod yn briodol bod y ffermwyr sy’n is appropriate that farmers who are getting cael yr iawndal yn rhydd i ddewis pwy sy’n the compensation should be allowed a free prisio eu da byw? choice of who values their livestock?
Mr Williams: Our legal advice is that it Mr Williams: Ein cyngor cyfreithiol yw na would not be right to restrict a farmer from fyddai’n iawn atal ffermwyr rhag penodi appointing a valuer of his or her choice, any prisiwr o’u dewis, mwy nag y byddai’n iawn more than it would be right to restrict a atal ffermwyr rhag penodi unrhyw un arall— farmer from appointing anybody else—a cyfreithiwr, ymgynghorydd, syrfëwr tir, neu solicitor, an adviser, a land surveyor, or unrhyw un arall—i’w cynrychioli. Bwriad anyone else—to represent them. The use of defnyddio prisio deublyg oedd cymedroli dual valuation was intended to have a gwerthoedd, ac nid yw hynny wedi gweithio. moderating effect on values, and that has not Pan gyhoeddir y ddogfen ymgynghori yr worked. When the consultation document wythnos nesaf, bydd ganddi gyfres newydd o goes out next week, it will have a new set of amgylchiadau a fydd yn cyfyngu ar allu circumstances that will dampen down on the ffermwyr i weithredu’n annibynnol ar y farmers’ ability to operate independently of broses. the process.
[78] Leighton Andrews: If a constituent of [78] Leighton Andrews: Pe bai un o’m mine were trying to get disability benefit, hetholwyr yn ceisio gael budd-dal anabledd, they would not necessarily be able to choose ni fyddai o reidrwydd yn gallu dewis ei their own benefits adviser to award them ymgynghorydd budd-daliadau ei hun i roi compensation. What do you mean by the iawndal iddo. Beth a olygwch gan y cyngor legal advice you have? Do you mean existing cyfreithiol sydd gennych? A ydych yn golygu legislation? deddfwriaeth bresennol?
29 Annex A 23/10/2003 30
Mr Williams: Yes. Mr Williams: Ydw.
Sir Jon Shortridge: Just to say, it is very Syr Jon Shortridge: A gaf fi ddweud, mae’n clear, because I have looked at the existing amlwg iawn, oherwydd yr wyf wedi edrych legislation, that farmers have this right. So ar y ddeddfwriaeth bresennol, bod gan we are clearly constrained by that. There is ffermwyr yr hawl hwn. Felly mae’n amlwg also a separate argument in the sense that if bod hynny’n cyfyngu arnom. Mae dadl ar we want to get the animal off the farm, we wahân o ran os ydym am symud yr anifail o’r need to have an agreed basis for doing it. If fferm, rhaid i ni gael sail gytunedig dros we cannot get that agreed basis for doing it, wneud hynny. Pe na allwn gael y sail then we are magnifying the risks represented gytunedig honno dros wneud hynny, yna yr by the animal. So I think that that was the ydym yn cynyddu’r peryglon a gynrychiolir original thinking which has led to the existing gan yr anifail. Felly credaf mai dyna oedd y system. The new arrangements which we will rhesymau gwreiddiol a arweiniodd at y be consulting on, and which would apply to system bresennol. Byddai’r trefniadau all animal diseases, not just TB, would seek newydd y byddwn yn ymgynghori arnynt, ac to overcome that, because the basic valuation a fyddai’n berthnasol i bob clefyd anifeiliaid, would be compensation at 100 per cent of the nid TB yn unig, yn ceisio goresgyn hynny, independently arrived at average market oherwydd y prisiant sylfaenol fyddai iawndal price, except in the case of high-value o 100 y cant y o bris cyfartalog y farchnad a animals, and we have explained the main bennwyd yn annibynnol, ac eithrio yn achos proposals that we are consulting on for those, anifeiliaid â gwerth mawr, ac yr ydym wedi as a way of just dealing with this situation. egluro’r prif gynigion yr ydym yn ymgynghori arnynt ar gyfer y rheini, fel modd o ddelio â’r sefyllfa hon yn unig.
[79] Leighton Andrews: But do you not [79] Leighton Andrews: Ond onid ydych yn accept that, if there has been a strong derbyn, os oes perthynas gref wedi bod relationship over several years between a rhwng prisiwr a ffermwr dros nifer o valuer and a farmer, in practice there will be flynyddoedd, yn ymarferol bydd y prisiwr yn a conflict of interest for the valuer if they are wynebu gwrthdaro buddiannau os caiff ei chosen by the farmer to make the judgment ddewis gan y ffermwr i wneud penderfyniad about compensation? ynglŷn ag iawndal?
Sir Jon Shortridge: Yes, and that is one of Syr Jon Shortridge: Ydw, a dyna un o’r the reasons why we moved to a situation rhesymau pam y bu inni symud at sefyllfa lle where there are two valuers, one appointed mae dau brisiwr, un wedi ei benodi gan y by the State Veterinary Service and one by Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol ac un gan the farmer. y ffermwr.
[80] Leighton Andrews: What about [80] Leighton Andrews: Beth am veterinary officers and their position? Do swyddogion milfeddygol a’u sefyllfa? Onid they not also have some kind of conflict in a ydynt hwy hefyd yn wynebu rhyw fath o sense between offering appropriate wrthdaro o ran cynnig iawndal priodol lle compensation where they are the valuer and mai hwy yw’r priswyr a sicrhau bod rapidly removing farm animals which are anifeiliaid fferm sydd wedi eu heffeithio yn affected? cael eu symud yn gyflym?
Sir Jon Shortridge: I think that that is for Syr Jon Shortridge: Credaf fod hynny ar Tony. I would say that, to the extent that they gyfer Tony. Byddwn yn dweud, i’r graddau y may have a conflict, it is lesser and different. maent o bosibl yn wynebu gwrthdaro, ei fod They will be incentivised by wanting to get yn llai ac yn wahanol. Byddant yn cael eu the animal off the farm as opposed to any hysgogi gan eu dymuniad i symud yr anifail ongoing relationship that they may have with hwnnw o’r fferm yn hytrach nag unrhyw the farmer. berthynas barhaus sydd ganddynt o bosibl â’r
30 Annex A 23/10/2003 31
ffermwr.
Mr Edwards: Yes. First, we would only use Mr Edwards: Byddant. Yn gyntaf, byddem veterinary staff for very small numbers of ond yn defnyddio staff milfeddygol ar gyfer animals, perhaps one or two to a maximum of niferoedd bach iawn o anifeiliaid, efallai un five. Secondly, we would never use neu ddau hyd at uchafswm o bump. Yn ail, ni veterinary staff for pedigree animals because fyddem byth yn defnyddio staff milfeddygol it is a different game altogether. However, as ar gyfer anifeiliaid pedigri oherwydd mae’n Sir Jon has rightly pointed out, our aim is to fater cwbl wahanol. Fodd bynnag, fel y get the animal off the farm as quickly as we nododd Syr Jon yn gywir, ein nod yw symud can because of the disease risk that that yr anifail o’r fferm cyn gynted ag y gallwn animal poses. However, that is not to say that oherwydd y perygl o glefyd y mae’r anifail the vets, if they have any doubts about the hwnnw’n ei beri. Fodd bynnag, nid yw hynny valuation or the figure, cannot agree a figure i ddweud na all y milfeddygon, os oes with the farmer. My staff have been known to ganddynt unrhyw amheuon ynghylch y leave a farm and appoint a valuer straight prisiant neu’r ffigur, gytuno ar ffigur gyda’r away rather than go through the process of ffermwr. Cyn hyn, mae fy staff wedi gadael agreeing a figure that they think is not the fferm a phenodi prisiwr ar unwaith yn appropriate one for the animal concerned. hytrach na mynd drwy’r broses o gytuno ar ffigur nad yw’n briodol yn eu barn hwy ar gyfer yr anifail dan sylw.
[81] Leighton Andrews: Do they receive [81] Leighton Andrews: A ydynt yn derbyn training in valuing livestock? hyfforddiant ar brisio da byw?
Mr Edwards: No, they do not, but, as I said, Mr Edwards: Nac ydynt, ond, fel y 70 per cent of their time is spent working dywedais, treulir 70 y cant o’u hamser yn with the industry. They have regular access to gweithio gyda’r diwydiant. Mae ganddynt market information, they spend time in fynediad rheolaidd i wybodaeth farchnad, markets, and they spend time on farms all the maent yn treulio amser mewn marchnadoedd, time talking to people in the industry. So I ac maent yn treulio amser ar ffermydd drwy’r would suggest that they have as good a feel amser yn siarad â phobl yn y diwydiant. Felly as anybody as to what the relative value of an byddwn yn awgrymu bod ganddynt syniad animal is. cystal â neb ynglŷn â beth yw gwerth cymharol anifail.
[82] Janet Davies: Alun, you wanted to [82] Janet Davies: Alun, yr oeddech am enlarge a bit on this? ymhelaethu rywfaint ar hyn?
[83] Alun Cairns: Yes, thank you, [83] Alun Cairns: Oeddwn, diolch, Cadeirydd. I want to return to one of the Gadeirydd. Yr wyf am ddychwelyd at un o’r points made by Mr Andrews to Mr Williams pwyntiau a wnaed gan Mr Andrews i Mr in relation to the freedom of a farmer to Williams ynglŷn â rhyddid ffermwr i ddewis choose a valuer. Bearing in mind the freedom prisiwr. O gofio’r rhyddid sydd gan ffermwr i a farmer has to choose a valuer, could this ddewis prisiwr, a oes posibilrwydd y gallai potentially lead to competition among valuers hyn arwain at gystadleuaeth ymhlith priswyr i in order to win a farmer’s business and, ennill busnes ffermwr ac, felly, arwain at fwy therefore, lead to greater conflict in terms of o wrthdaro o ran cynyddu’r tâl iawndal o increasing the compensation payment as a ganlyniad a, gellir dadlau, rhoi cryn result and, arguably, putting considerable ddylanwad yn nwylo ffermwr? influence in a farmer’s hands?
Mr Williams: I think that the short answer to Mr Williams: Credaf mai’r ateb byr i that is ‘yes’, and it is a point made by the hwnnw yw ‘oes’, ac mae’n bwynt a wneir National Audit Office in its report. gan y Swyddfa Archwilio Genedlaethol yn ei
31 Annex A 23/10/2003 32
hadroddiad.
[84] Jocelyn Davies: May I just come in on [84] Jocelyn Davies: A gaf ddod mewn yn y that? fan hon?
[85] Janet Davies: Yes. [85] Janet Davies: Cewch.
[86] Jocelyn Davies: You mentioned that the [86] Jocelyn Davies: Bu ichi sôn bod y valuer takes into consideration, or you felt prisiwr yn ystyried, neu’ch bod o’r farn bod that some valuers took into consideration, rhai priswyr yn ystyried, colledion consequential losses. However, that is not canlyniadol. Fodd bynnag, ni chaiff hynny ei allowed is it? ganiatáu na chaiff?
Mr Williams: No, it is not. Mr Williams: Na, ni chaiff.
[87] Janet Davies: Do you want to come [87] Janet Davies: A ydych am gyfrannu at y back on this point, Leighton? pwynt hwn, Leighton?
[88] Leighton Andrews: If examples are [88] Leighton Andrews: Pe bai found where consequential losses are taken enghreifftiau’n cael eu canfod lle mae into account, are there legal sanctions that colledion canlyniadol yn cael eu hystyried, a can be brought in? oes sancsiynau cyfreithiol y gellir eu rhoi ar waith?
Sir Jon Shortridge: I think that we will have Syr Jon Shortridge: Credaf y bydd yn rhaid to give you a note on the legal sanctions. It is i ni roi nodyn ichi ar y sancsiynau cyfreithiol. a question of how you prove it. What does Mae’n fater o sut yr ydych yn ei brofi. Yr hyn happen, and Tony or Colin can give you sydd yn digwydd, a gall Tony neu Colin roi some further help on this too, is that there are rhywfaint o gymorth pellach ar hyn hefyd, occasions when the valuation is challenged. yw bod achlysuron lle caiff y prisiant ei On every occasion, I am told, when the herio. Ar bob achlysur, dywedir wrthyf, pan valuation has been challenged, we have been fo’r prisiant wedi cael ei herio, yr ydym wedi given very substantial information to justify cael gwybodaeth sylweddol iawn i the valuation. So being able to prove that an gyfiawnhau’r prisiant. Felly byddwn yn irrelevant consideration has been taken into awgrymu bod gallu profi bod ystyriaeth account is quite a difficult thing, I would amherthnasol wedi cael ei hystyried yn beth suggest. eithaf anodd.
Mr Williams: I am happy to enter into Mr Williams: Yr wyf yn fodlon rhoi ar record, Chair, an example of the justification gofnod, Gadeirydd, enghraifft o’r cyfiawnhad that we got on one case where the valuation a gawsom mewn un achos lle heriwyd y was challenged. I have the file here. prisiant. Mae gennyf y ffeil yn y fan hon.
[89] Jocelyn Davies: That is the [89] Jocelyn Davies: Dyna’r cyfiawnhad? justification?
Mr Williams: That is the justification. Mr Williams: Dyna’r cyfiawnhad.
[90] Janet Davies: Right. Well, we will have [90] Janet Davies: O’r gorau. Wel, bydd yn to think about that. rhaid i ni feddwl am hynny.
[91] Leighton Andrews: But benefits files [91] Leighton Andrews: Ond mae gan go into long, large pages of detail. If my ffeiliau budd-daliadau dudalennau mawr, hir constituents make false declarations in terms o fanylion. Os yw fy etholwyr yn gwneud of benefits or inland revenue claims, they are datganiadau anwir o ran hawliadau budd-
32 Annex A 23/10/2003 33
liable. daliadau neu gyllid y wlad, maent yn atebol.
[92] Janet Davies: I do not know how you [92] Janet Davies: Ni wn sut yr ydych am want to proceed, Jocelyn, because I know barhau, Jocelyn, oherwydd gwn fod rhai o’ch that some of your questions have actually cwestiynau eisoes wedi cael eu trafod. been covered already.
[93] Jocelyn Davies: Yes. [93] Jocelyn Davies: Ydynt.
[94] Janet Davies: Is there anything else that [94] Janet Davies: A oes rhywbeth arall yr you would like to pursue? hoffech ei holi?
[95] Jocelyn Davies: It was on that point. [95] Jocelyn Davies: Yr oedd yn ymwneud We are told in the report that the State â’r pwynt hwnnw. Dywedir wrthym yn yr Veterinary Service does occasionally send adroddiad fod y Gwasanaeth Milfeddygol letters to valuers requesting justification, as Gwladol yn anfon llythyron at briswyr o bryd we were just saying, and obviously you get a i’w gilydd yn gofyn am gyfiawnhad, fel yr substantial reply. So have you never actually oeddem yn ei ddweud, ac mae’n amlwg eich managed to reduce a valuation by this route? bod yn cael ymateb sylweddol. Felly a ydych erioed wedi llwyddo i leihau prisiant yn y modd hwn?
Mr Edwards: The honest answer is ‘yes’. Mr Edwards: Yr ateb gonest yw ‘ydym’. Yr We have actually referred a number of cases ydym mewn gwirionedd wedi cyfeirio nifer o to arbitration as well, to the Royal Institute of achosion i gyflafareddiad hefyd, i Sefydliad Chartered Surveyors, when we felt that the Brenhinol y Syrfewyr Siartredig, pan oeddem valuation was too high. It has appointed an o’r farn bod y prisiant yn rhy uchel. Mae independent valuer on four occasions, to my wedi penodi prisiwr annibynnol ar bedwar knowledge. On each of those four occasions achlysur, hyd y gwn i. Ar bob un o’r pedwar the independent valuer appointed by the achlysur hynny mae’r prisiwr annibynnol a RICS has come out with a higher valuation benodwyd gan y RICS wedi rhoi prisiant than either of the two that were already on uwch nag yr un o’r ddau a oedd eisoes wedi the table. eu cynnig.
[96] Jocelyn Davies: There does not seem [96] Jocelyn Davies: Nid yw’n ymddangos much point in challenging the valuation if bod llawer o ddiben herio’r prisiant os ydych you are going to end up paying more. Are yn mynd i orfod talu mwy yn y pen draw. A your staff able to assess the justifications? yw’ch staff yn gallu asesu’r cyfiawnhad? Yr We have just seen a substantial file; are your ydym newydd weld ffeil sylweddol; a yw’ch staff able to look at that and assess whether staff yn gallu edrych ar honno ac asesu a that justification has merit? yw’r cyfiawnhad hwnnw’n deilwng?
Mr Edwards: I would suggest, as much as Mr Edwards: Byddwn yn awgrymu, anyone else who is involved with the cymaint ag unrhyw un arall sy’n ymwneud industry, yes. â’r diwydiant, ydynt.
[97] Jocelyn Davies: Okay. The other thing [97] Jocelyn Davies: O’r gorau. Y peth arall that I wanted to ask about, Janet, was this yr oeddwn am holi amdano, Janet, oedd y panel of fully independent valuers that is panel hwn o briswyr hollol annibynnol sydd going to solve everything for us. Would that yn mynd i ddatrys popeth i ni. A fyddai panel need to be independent of Government, angen i’r panel hwnnw fod yn annibynnol ar as well as being independent of farmers? y Llywodraeth yn ogystal ag yn annibynnol ar ffermwyr?
Mr Williams: It depends what you mean by Mr Williams: Mae’n dibynnu ar beth yr
33 Annex A 23/10/2003 34
‘independent’, I suppose. The panel would be ydych yn ei olygu gan ‘annibynnol’, am wn i. appointed by Government to act on its behalf Byddai’r panel yn cael ei benodi gan y in this new process and would be paid from Llywodraeth i weithredu ar ei rhan yn y Government sources, but it would be broses newydd hon a byddai’n cael ei dalu expected to act independently and gan ffynonellau’r Llywodraeth, ond byddai professionally, in the light of the much disgwyl iddo weithredu’n annibynnol ac yn improved market intelligence that will be broffesiynol, yn sgîl y wybodaeth farchnad made available, in arriving at a fair valuation lawer gwell a fydd ar gael, i benderfynu ar for the disputed animals concerned. brisiant teg ar gyfer yr anifeiliaid dan sylw yn yr anghydfod.
[98] Jocelyn Davies: My other points, I [98] Jocelyn Davies: Credaf fod fy think, have been covered in other questions. mhwyntiau eraill wedi cael eu trafod mewn cwestiynau eraill.
[99] Janet Davies: Okay. Alun, you have a [99] Janet Davies: Iawn. Alun, mae gennych couple of questions on the issue of the ambell gwestiwn ar y mater o oruchwylio oversight of valuations? prisiannau?
[100] Alun Cairns: Yes. I refer you to [100] Alun Cairns: Oes. Fe’ch cyfeiriaf at paragraphs 5.2 to 5.5, which highlight a baragraffau 5.2 i 5.5, sy’n tynnu sylw at catalogue of failures in relation to the gyfres o fethiannau mewn perthynas â management of the valuation process, rheoli’r broses brisio, gan gynnwys including out-of-date guidance for valuers, an canllawiau priswyr nad oeddynt yn out-of-date valuation form and no berthnasol mwyach, ffurflen brisio a oedd ar management of or control over the valuers— ei hôl hi a diffyg rheolaeth o’r priswyr—ac and it appears that the Assembly had no right mae’n ymddangos nad oedd gan y Cynulliad of sanction over the valuation. So why did unrhyw hawl sancsiwn dros y prisiant. Felly the Assembly not manage in any way the pam na wnaeth y Cynulliad reoli mewn performance of the valuers whose services unrhyw fodd berfformiad y priswyr y mae’r the Assembly actually funds? Cynulliad mewn gwirionedd yn ariannu eu gwasanaethau?
Sir Jon Shortridge: I think that I must ask Syr Jon Shortridge: Credaf fod yn rhaid i Tony to come in on this. The basic position mi ofyn i Tony gyfrannu yn y fan hon. Y is, as I explained at the outset, that the State sefyllfa sylfaenol, fel yr eglurais ar y Veterinary Service acts as our agents in these dechrau, yw bod y Gwasanaeth Milfeddygol matters, so we rely on it for the service we Gwladol yn gweithredu fel ein hasiantiaid yn get from it on valuation matters. y materion hyn, felly yr ydym yn dibynnu arno am y gwasanaeth a gawn ganddo ar faterion prisio.
Mr Edwards: It is true that some of the Mr Edwards: Mae’n wir bod rhai o’r forms are out of date. As I referred to earlier, ffurflenni ar ei hôl hi. Fel y cyfeiriais ato yn the IT system that we use was designed some gynharach, cafodd y system TG a time ago and has not been updated. ddefnyddiwn ei chynllunio beth amser yn ôl Nevertheless, the instructions to the valuers ac nid yw wedi cael ei diweddaru. Serch as to how to complete the form were updated hynny, diweddarwyd y cyfarwyddiadau i’r and are crystal clear about what is required of priswyr ar sut i gwblhau’r ffurflen ac maent them. The forms are actually being updated yn hollol glir am yr hyn a ddisgwylir on the new system as I speak. ganddynt. Mae’r ffurflenni’n cael eu diweddaru ar y system newydd ar hyn o bryd.
[101] Alun Cairns: But is the form not [101] Alun Cairns: Ond onid yw’r ffurflen indicative of the approach, Sir Jon, that the yn nodweddiadol o’r agwedd, Syr Jon, y
34 Annex A 23/10/2003 35
Assembly has taken in terms of the lack of mae’r Cynulliad wedi ei chymryd o ran y control and management over this, even diffyg rheolaeth dros hyn, er bod y though the service is provided by the State gwasanaeth yn cael ei ddarparu gan y Veterinary Service? Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol?
Sir Jon Shortridge: On one level, I must Syr Jon Shortridge: Ar un lefel, rhaid i mi agree with you and accept that. This is not an gytuno â chi a derbyn hynny. Nid yw hon yn acceptable situation and I very much regret it. sefyllfa dderbyniol ac yr wyf yn gresynu On the other hand, I think that we just need to amdani’n fawr. Ar y llaw arall, credaf fod have some context. These arrangements were angen rhywfaint o gyd-destun arnom. Yr working largely satisfactorily up until 2000- oedd y trefniadau hyn yn gweithio’n foddhaol 01 and, as we have explained, some very i raddau helaeth hyd at 2000-01 ac, fel yr unexpected changes have occurred in the way ydym wedi egluro, mae rhai newidiadau in which the valuation process has operated, annisgwyl iawn wedi digwydd i’r modd y which has exposed the weaknesses in the mae’r broses brisio wedi gweithredu, sydd basic information and other systems that are wedi datgelu’r gwendidau yn y wybodaeth in the SVS. sylfaenol a’r systemau eraill sydd yn y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol.
[102] Alun Cairns: Sir Jon, why has the [102] Alun Cairns: Syr Jon, pam nad yw’r Assembly not established clear sanctions to Cynulliad wedi sefydlu sancsiynau clir i deal with valuers who consistently over- ddelio â phriswyr sy’n gorbrisio’n gyson, yn value, especially bearing in mind Mr enwedig o gofio sylwadau Mr Williams, Williams’s comments, about there being an ynglŷn â bod tuedd i ystyried colledion inclination to take account of consequential canlyniadol. losses.
Sir Jon Shortridge: One of my concerns, Syr Jon Shortridge: Un o’m pryderon, pan when I became aware of this, was that we ddeuthum yn ymwybodol o hyn, oedd y might find here that there had been serious gallem ganfod yn y fan hon fod cydgynllwyn collusion between the farmers and the difrifol wedi bod ar waith rhwng y ffermwyr valuers. What Sir John Bourn has written in a’r priswyr. Yr hyn y mae Syr John Bourn his report is that he has found no basis to wedi ei ysgrifennu yn ei adroddiad yw nad challenge the integrity of the professionals yw wedi canfod unrhyw sail i herio involved in the valuation process. I think that gonestrwydd y bobl broffesiynol sy’n we need to be aware of that. So, what we ymwneud â’r broses brisio. Credaf fod angen have been seeking to do, since the publication i ni fod yn ymwybodol o hynny. Felly, yr hyn of this report, is to work with the valuers to yr ydym wedi bod yn ceisio ei wneud, ers understand, in much more detail, how this cyhoeddi’r adroddiad hwn, yw gweithio situation has arisen and, in the very short gyda’r priswyr i ddeall, yn llawer manylach, term, to work with them to get them to sut mae’r sefyllfa hon wedi dod i’r fei ac, yn address it. It is my impression, though I have y tymor byr iawn, gweithio gyda hwy i not been directly involved in the discussions, wneud iddynt fynd i’r afael â hi. Yr argraff a that the various valuation interests concerned gaf fi, er nad wyf wedi ymwneud yn are being very receptive to the issues that are uniongyrchol â’r trafodaethau, yw bod y revealed in this report, and to those that we buddiannau prisio amrywiol dan sylw yn have put to them. So, our approach is very agored iawn i’r materion a ddatgelir yn yr much to work with the industry to get a adroddiad hwn, ac i’r rheini yr ydym wedi eu solution to this problem rather than to take a trafod gyda hwy. Felly, ein hagwedd i raddau more adversarial approach. helaeth yw gweithio gyda’r diwydiant i gael ateb i’r broblem hon yn hytrach na mabwysiadu agwedd fwy gwrthdarol.
[103] Alun Cairns: May I put it to you, Sir [103] Alun Cairns: A gaf fi awgrymu ichi, Jon, that it is not surprising that such a Syr Jon, nad yw’n syndod bod sefyllfa o’r
35 Annex A 23/10/2003 36
situation has arisen because of the lack of a fath wedi codi oherwydd y diffyg perthynas relationship between the Assembly and the rhwng y Cynulliad a’r priswyr eu hunain. Os valuers themselves. If you agree with that ydych yn cytuno â’r pwynt hwnnw, a ydych point, do you accept that a closer relationship yn derbyn y bydd cydberthynas agosach yn will help to improve the situation? What cynorthwyo i wella’r sefyllfa? Pa gynlluniau plans do you have in this respect? sydd gennych mewn perthynas â hyn?
Sir Jon Shortridge: Clearly, I agree that a Syr Jon Shortridge: Yn amlwg, cytunaf fod closer relationship is required. Perhaps I can angen cydberthynas agosach. Efallai y caf tell you of one or two of the things that we ddweud wrthych am un neu ddau o’r pethau have done immediately in the light of this yr ydym wedi eu gwneud ar unwaith yn sgîl report. We have appointed our own yr adroddiad hwn. Yr ydym wedi penodi Assembly liaison valuer to address the issues. prisiwr cyswllt ein hunain ar gyfer y Colin has met with members of the Cynulliad i fynd i’r afael â’r materion. Mae profession and has agreed a number of steps Colin wedi cyfarfod gydag aelodau’r that they can take and changes that they can proffesiwn ac wedi cytuno ar nifer o gamau y make in the way in which they approach the gallant eu cymryd a newidiadau y gallant eu valuation process. We have invited the gwneud i’r modd y maent yn mynd ati yn y profession to devise means for capturing and broses brisio. Yr ydym wedi gwahodd y reporting private sale values anonymously proffesiwn i ddyfeisio ffyrdd o ganfod because, as Mr Williams indicated, I think prisiannau arwerthiannau preifat ac adrodd that the private sale valuation is a relevant amdanynt yn anhysbys oherwydd, fel yr consideration on which we do not currently awgrymodd Mr Williams, credaf fod prisiant have information. We have also set up arwerthiannau preifat yn ystyriaeth meetings with the valuers engaged by the berthnasol nad oes gennym wybodaeth yn ei Assembly to discuss the report and its new chylch ar hyn o bryd. Yr ydym hefyd wedi arrangements. So, all these things have taken trefnu cyfarfodydd gyda’r priswyr a gyflogir place. I think that the main thing that we have gan y Cynulliad i drafod yr adroddiad a’i done, which will, I hope, rapidly improve the drefniadau newydd. Felly, mae’r holl bethau situation under the existing arrangements, is hyn wedi digwydd. Credaf mai’r prif beth yr to appoint our own liaison valuer. ydym wedi ei wneud, a fydd, yr wyf yn gobeithio, yn gwella’r sefyllfa dan y trefniadau presennol yn gyflym, yw penodi prisiwr cyswllt ein hunain.
[104] Janet Davies: Okay. Val, do you have [104] Janet Davies: O’r gorau. Val, a oes some questions? gennych gwestiynau.
[105] Val Lloyd: I think that my questions [105] Val Lloyd: Credaf fod fy have been overtaken. nghwestiynau wedi cael eu trafod.
[106] Janet Davies: Yes, I thought that they [106] Janet Davies: Iawn, yr oeddwn yn might have been. Denise, you have a meddwl efallai fod hynny’n wir. Denise, mae question? gennych gwestiwn?
[107] Denise Idris Jones: I am looking at [107] Denise Idris Jones: Yr wyf yn edrych lessons that the Assembly could learn from ar wersi y gallai’r Cynulliad eu dysgu gan elsewhere, and I think that we are comparing fannau eraill, a chredaf ein bod yn cymharu Northern Ireland with Wales. I noted, with Gogledd Iwerddon â Chymru. Nodais, gyda interest, case study 4 on page 36 of the diddordeb, astudiaeth achos 4 ar dudalen 36 report, which describes some basic controls yr adroddiad, sy’n disgrifio rhai mesurau used by the livestock insurance industry to rheoli sylfaenol a ddefnyddir gan y diwydiant control costs. The insurers require an yswiriant da byw i reoli costau. Mae’r individual valuation by a breed expert for yswirwyr yn gofyn am brisiant unigol gan animals worth £3,000 or more. What lessons arbenigwr brîd ar gyfer anifeiliaid sy’n werth
36 Annex A 23/10/2003 37 should the Assembly learn from the use of £3,000 neu fwy. Pa wersi y dylai’r Cynulliad such thresholds to improve controls? eu dysgu gan y defnydd o’r cyfryw drothwyon i wella mesurau rheoli?
Sir Jon Shortridge: I think that, as a Syr Jon Shortridge: Credaf, yn generalisation—the insurance industry gyffredinol—fod y diwydiant yswiriant yn operates in different circumstances from the gweithredu dan amgylchiadau gwahanol i’r ones in which we do, so it may be that the rhai yr ydym ni yn gweithredu oddi tanynt, lessons are slightly less direct in that case. felly mae’n bosibl bod y gwersi ychydig yn Unlike the insurance industry, we have, and llai uniongyrchol yn yr achos hwnnw. Yn will continue to have, a statutory wahanol i’r diwydiant yswiriant, mae responsibility to compensate farmers, gennym gyfrifoldeb statudol, a byddwn yn whereas insurance companies can make their parhau i fod â’r cyfrifoldeb hwnnw, i own commercial decisions about whether ddigolledu ffermwyr, tra gall cwmnïau they want to provide cover, and what yswiriant wneud eu penderfyniadau premium they should charge. I think that the masnachol eu hunain ynglŷn ag a ydynt am lessons are arguably more ones that have ddarparu yswiriant, a pha bremiwm y dylent come from similar regimes in other countries, ei godi. Credaf y gellir dadlau mai’r gwersi, and it is those lessons that DEFRA and we gan mwyaf, yw’r rhai sydd wedi deillio o have sought to embed in the proposals in the drefniadau tebyg mewn gwledydd eraill, a’r consultation paper, which is to be issued next gwersi hynny yw’r rhai y mae DEFRA a week. ninnau wedi ceisio eu gosod yn y cynigion yn y papur ymgynghori, sydd i’w gyhoeddi yr wythnos nesaf.
[108] Denise Idris Jones: Right. The report [108] Denise Idris Jones: Iawn. Mae’r also recommends that the Assembly conduct adroddiad hefyd yn argymell bod y Cynulliad a cost-benefit analysis of the introduction of yn cynnal dadansoddiad cost a budd o upfront disclosure of animals’ maximum gyflwyno datgeliad o flaen llaw o uchafswm market value in tuberculosis hotspots. Those gwerth marchnad anifeiliaid mewn ardaloedd would act as a cap. Do you plan to examine lle mae llawer o achosion o dwbercwlosis. the benefits of such a measure? Byddai’r rheini’n gweithredu fel terfyn. A ydych yn bwriadu archwilio buddiannau mesur o’r fath?
Sir Jon Shortridge: Yes, and perhaps Colin Syr Jon Shortridge: Ydym, ac efallai y gall can provide further information on that, but, Colin roi gwybodaeth bellach am hynny, ond, essentially, that is the substance of one of the yn y bôn, dyna swm a sylwedd un o’r pethau things that we are proposing to do through yr ydym yn cynnig ei wneud drwy rag- the pre-registration of high-value animals. gofrestru anifeiliaid â gwerth mawr. Byddai That would set the cap for those animals, and hynny’n gosod y terfyn ar gyfer yr anifeiliaid if there had been no pre-registration, the hynny, a phe na fyddai rhag-gofrestru, farmers concerned would be compensated at byddai’r ffermwyr dan sylw yn cael iawndal 100 per cent of the agreed average market o 100 y cant o’r ffigur cyfartaledd pris price figure, and those market price figures marchnad y cytunir arno, a byddai’r ffigurau would be kept up to date on a regular basis. pris marchnad hynny’n cael eu diweddaru yn rheolaidd.
Mr Williams: That is absolutely right. Mr Williams: Mae hynny’n hollol gywir.
[109] Denise Idris Jones: You are happy [109] Denise Idris Jones: Yr ydych yn with that. I did find it rather disturbing that fodlon â hynny. Rhaid i mi ddweud i’r ffaith the insurance industry identified that the i’r diwydiant yswiriant nodi bod y prisiannau valuations were unreasonable before the yn afresymol cyn i’r Cynulliad wneud hynny, Assembly did, and changed the basis of its a newid sail ei setliadau, beri peth bryder i
37 Annex A 23/10/2003 38 settlements. Why did it identify and grip this mi. Pam y bu iddo sylwi ar y broblem hon a problem before the Assembly did? mynd i’r afael â hi cyn i’r Cynulliad wneud hynny?
Sir Jon Shortridge: Well, I am not sure Syr Jon Shortridge: Wel, nid wyf yn hollol precisely when it discovered that. I certainly siŵr pryd y darganfu hynny. Yn sicr ni would not challenge the fact in the report, fyddwn yn herio’r ffaith yn yr adroddiad, but, as I think that we have indicated, and as I ond, fel y credaf yr ydym wedi ei nodi, ac fel think that the report indicates, the very y credaf fod yr adroddiad yn ei nodi, significant increase and take-off in valuations digwyddodd y cynnydd sylweddol iawn a’r occurred from about 2001. We acted quickly codiad mewn prisiannau o tua 2001. Bu inni in 2002, at least in terms of identifying this as weithredu’n gyflym yn 2002, o leiaf o ran a problem and seeking to get the necessary cydnabod bod hyn yn broblem a cheisio cael information that we required in order to y wybodaeth angenrheidiol a oedd ei hangen understand what was causing the problem, so arnom i ddeall beth a oedd yn achosi’r that it could be dealt with. broblem, fel bod modd mynd i’r afael â hi.
[110] Denise Idris Jones: Thank you. [110] Denise Idris Jones: Diolch. Mae Paragraphs 5.9 to 5.13 in the report describe paragraffau 5.9 i 5.13 yn yr adroddiad yn valuation arrangements in Northern Ireland, disgrifio trefniadau prisio yng Ngogledd which differ greatly in important ways from Iwerddon, sy’n gwahaniaethu’n fawr mewn those in Wales. What are the main lessons for ffyrdd pwysig i’r rheini yng Nghymru. Beth the Assembly from the report’s description of yw’r prif wersi i’r Cynulliad o ddisgrifiad yr the arrangements for valuing animals in adroddiad o’r trefniadau prisio anifeiliaid yng Northern Ireland, which we have not seemed Ngogledd Iwerddon, y mae’n ymddangos nad to grasp in Wales? ydym wedi eu deall yng Nghymru?
Sir Jon Shortridge: Northern Ireland clearly Syr Jon Shortridge: Mae Gogledd Iwerddon invests much more heavily in civil servants to yn amlwg yn buddsoddi llawer mwy mewn undertake this valuation work. I think it is gweision sifil i gyflawni’r gwaith prisio hwn. clear that that has been successful up to now Credaf ei bod yn amlwg bod hynny wedi in suppressing the compensation valuations. llwyddo hyd yn hyn i gadw prisiannau As I said earlier, I think that there are iawndal yn isel. Fel y dywedais yn indications that strains are appearing in that gynharach, credaf fod arwyddion bod y process, and that, as I understand it, farmers broses honno dan bwysau, ac, yn ôl fy are increasingly challenging these valuations nealltwriaeth i, bod ffermwyr yn gynyddol and doing so in the courts. So, while I herio’r prisiannau hyn ac yn gwneud hynny acknowledge that, up to now, it has been a yn y llysoedd. Felly, tra fy mod yn cydnabod better system, I do not believe that it is iddi fod, hyd yn hyn, yn system well, ni necessarily a sufficiently sustainable system chredaf ei bod o reidrwydd yn system ddigon and therefore one that we should simply cynaliadwy ac felly’n un y dylasem ei copy. It is partly from being informed by that chopïo. Bydd y papur ymgynghori, sydd i’w and by what is going on in other countries, gyhoeddi yr wythnos nesaf, yn rhannol yn that the consultation paper, which is to be sgîl y wybodaeth a ddaw o hynny ac o’r hyn issued next week, will propose a standard sy’n digwydd mewn gwledydd eraill, yn system of compensation that will seek to cynnig system ddigolledu safonol a fydd yn minimise the amount of actual physical ceisio lleihau cymaint â phosibl faint o brisio valuation that has to be done on individual corfforol gwirioneddol sy’n rhaid ei wneud ar animals, so that we can rely much more on a anifeiliaid unigol, fel y gallwn ddibynnu’n set of tables to produce what the valuation llawer mwy ar gyfres o dablau i gynhyrchu’r should be. hyn y dylai’r prisiant fod.
[111] Denise Idris Jones: What you are [111] Denise Idris Jones: Yr hyn yr ydych saying is that we are not actually going to yn ei ddweud yw nad ydym mewn copy the good practice of Northern Ireland. gwirionedd yn mynd i ail-greu arferion da
38 Annex A 23/10/2003 39
Are we going to take on any of these good Gogledd Iwerddon. A ydym yn mynd i practices in Wales? fabwysiadu rhai o’r arferion da hyn yng Nghymru?
Sir Jon Shortridge: I would describe Syr Jon Shortridge: Byddwn yn disgrifio Northern Ireland as better practice but not Gogledd Iwerddon fel arferion gwell ond nid necessarily as sustainable good practice. The fel arferion da cynaliadwy o reidrwydd. proposals in the consultation paper—and they Mae’r cynigion yn y papur ymgynghori—ac will obviously need to be exposed to mae’n amlwg y bydd angen ymgynghori consultation from within the industry and, I arnynt o fewn y diwydiant a, byddwn yn imagine, the Committee may well want to dychmygu, efallai y bydd y Pwyllgor yn take a close interest in it—are essentially an dymuno cymryd diddordeb manwl ynddo— attempt to simplify and to minimise the yn y bôn yn ymgais i symleiddio a lleihau’r opportunity for third parties to exercise cyfle i drydydd partïon ddefnyddio discretion on what the value should be. So, disgresiwn ynglŷn â beth ddylai’r gwerth fod. sitting where I am, that gives me far more Felly, o’m safbwynt i, mae hynny’n rhoi assurance than arrangements which would llawer mwy o sicrwydd i mi na threfniadau a still require there to be lots of discussions and fyddai’n parhau i fod angen llawer o agreements between different sets of valuers. drafodaethau a chytundebau rhwng y gwahanol garfanau o briswyr.
[112] Denise Idris Jones: Thank you. [112] Denise Idris Jones: Diolch.
[113] Janet Davies: I think that we have [113] Janet Davies: Credaf ein bod wedi dod come to the end of our questions, Sir Jon. It at ddiwedd ein cwestiynau, Syr Jon. Mae’n seems to me that you are moving forward to ymddangos i mi eich bod yn symud ymlaen i put new systems in place. Is there anything roi systemau newydd ar waith. A oes unrhyw that you would like to add to what you have beth yr hoffech ei ychwanegu at yr hyn yr already told us about the way forward as you ydych eisoes wedi ei ddweud wrthym am y see it, accepting all the things that you said ffordd ymlaen fel y gwelwch chi bethau, gan about Northern Ireland as well? dderbyn yr holl bethau a ddywedasoch am Ogledd Iwerddon hefyd?
Sir Jon Shortridge: May I just say, Chair, Syr Jon Shortridge: A gaf fi ddweud, that, as I indicated earlier, I was very alarmed Gadeirydd, fel yr awgrymais yn gynharach, i when I read this report and I do take the mi gael braw pan ddarllenais yr adroddiad issues in it very seriously. I can well hwn ac yr wyf yn cymryd y materion ynddo o understand the concerns that have been ddifrif. Gallaf ddeall yn iawn y pryderon expressed by Members, in particular Mr sydd wedi eu mynegi gan Aelodau, yn Andrews. However, it is, I think, worth enwedig Mr Andrews. Fodd bynnag, credaf repeating that the arrangements that we ei bod yn werth ailadrodd bod y trefniadau a operate in Wales for the payment of weithredwn yng Nghymru ar gyfer talu compensation are the same as those in iawndal yr un fath â’r rheini yn Lloegr a’r England and what we have, therefore, been hyn y bu’n rhaid i ni, felly, ymdrin â hwy having to deal with is the particular yw’r amgylchiadau penodol yng Nghymru circumstances in Wales that have led to an sydd wedi arwain at ystumio ychwanegol o additional distortion in valuations as ran prisiannau o’u cymharu â’r rheini yn compared with those in England, although Lloegr, er gan gydnabod, i ryw raddau, bod acknowledging that, to some extent, the same yr un materion yn codi yn Lloegr ac, felly, issues arise in England and there is, therefore, mae gordalu yn digwydd yn Lloegr hefyd. overpayment taking place in England as well. Hoffwn ddweud ein bod wedi ymateb i’r I would just like to say that we have adroddiad drwy wneud ein gweithdrefnau, yn responded to the report by tightening up our enwedig y rheini sy’n ymwneud ag procedures, particularly those relating to atebolrwydd ariannol a gwerth am arian, yn financial accountability and value for money, fwy caeth a’n bod yn cymryd camau i
39 Annex A 23/10/2003 40 and we are taking action to break down the chwalu’r farchnad eilaidd sydd wedi dod i’r secondary market that has emerged. I have fei. Yr wyf wedi sôn am rai o’r pethau yr indicated some of the things that we are ydym yn eu gwneud i gyflawni hynny, ac doing to achieve that, and the appointment of mae penodi ein prisiwr cyswllt, yn fy marn i, our liaison valuer, I think, has been a very wedi bod yn gam pwysig iawn ymlaen. Yn yr important step forward. In the long term, I hirdymor, byddwn yn gobeithio y bydd y would hope that the new arrangements, trefniadau newydd, y byddwn yn ymgynghori which we will be consulting on from next arnynt gan ddechrau’r wythnos nesaf, yn week, will provide a solution to this problem, darparu ateb i’r broblem hon, a fydd yn which will very much minimise the risks of lleihau’n fawr y perygl o ordaliadau yn overpayments occurring in the future. digwydd yn y dyfodol. Yn sicr, am y tro, yr Certainly, for the time being, I am confident wyf yn hyderus y bydd y mesurau yr ydym that the measures that we have put in place wedi eu rhoi ar waith yn y lle cyntaf un yn most immediately will affect the behaviour of effeithio ar ymddygiad priswyr a’r farchnad valuers and the compensation market with the iawndal fel y dylai lefelau’r iawndal yr ydym result that the levels of compensation that we yn ei dalu leihau’n gynyddol dros y 12 mis are paying should be increasingly reduced nesaf. over the next 12 months.
[114] Janet Davies: Right, thank you, Sir [114] Janet Davies: O’r gorau, diolch, Syr Jon. For the benefit of all the witnesses, as Jon. Er lles y tystion i gyd, fel y gwyddoch, you know, the Audit Committee produces its mae’r Pwyllgor Archwilio yn cynhyrchu ei own report. However, before it is produced, adroddiad ei hun. Fodd bynnag, cyn ei you will be sent a draft transcript of gynhyrchu, bydd trawsgrifiad drafft o’r cyfan everything that has been said so that you can sydd wedi cael ei ddweud yn cael ei anfon agree that for factual accuracy. We certainly atoch er mwyn ichi allu cytuno arno o ran ei do not want to publish anything that was not gywirdeb ffeithiol. Yn sicr nid ydym am said. I thank you for your attendance this gyhoeddi unrhyw beth na chafodd ei ddweud. morning. Diolch ichi am eich presenoldeb y bore yma.
Daeth y sesiwn cymryd tystiolaeth i ben am 10.53 a.m. The evidence-taking session ended at 10.53 a.m.
40 Atodiad B
Cyfeirwch at y Adroddiad Saesneg ar gyfer Atodiad B. Cynigion ar gyfer symleiddio’r trefniadau iawndal ar gyfer rheoli clefydau anifeiliaid hysbysadwy
Dogfen ymgynghori a ddosbarthwyd ar y cyd gan Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig ac Adran Amaethyddiaeth a Materion Gwledig Llywodraeth Cynulliad Cymru i randdeiliaid yng Nghymru a Lloegr Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig Nobel House 17 Smith Square London SW1P 3JR Ffôn 020 7238 6000 Gwefan: www.defra.gov.uk
© Hawlfraint y Goron 2003
Y Goron sy’n berchen ar yr hawlfraint yn y drefn deipograffydol a’r cynllun.
Gellir ailgynhyrchu’r cyhoeddiad hwn (ac eithrio’r logo) am ddim mewn unrhyw ffurf neu gyfrwng cyn belled â’i fod yn cael ei ailgynhyrchu yn gywir ac na chaiff ei ddefnyddio mewn cyd-destun camarweiniol. Rhaid cydnabod y deunydd fel hawlfraint y Goron a rhaid nodi teitl a ffynhonnell y cyhoeddiad.
Ceir rhagor o gopïau o’r cyhoeddiad hwn gan:
Defra Publications Admail 6000 London SW1A 2XX Ffôn: 08459 556000
Mae’r ddogfen hon hefyd ar gael ar wefan Defra.
Cyhoeddwyd gan Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig. Argraffwyd yn y DU, Rhagfyr 2003, ar bapur a ailgylchwyd sy’n cynnwys 100% o ôl-wastraff defnyddwyr .
Cod cynnyrch PB 8850W
2 CYNNWYS
Crynodeb gweithredol 4
Adran 1 Cyflwyniad 6
Adran 2 Cefndir 7
Adran 3 Agweddau a chwestiynau manwl at ddibenion ymgynghori 8
Rhan 1 Cefndir a datblygiad ein cynigion 8
Rhan 2 Nodau’r cynllun 9
Rhan 3 Cwmpas y cynllun: clefydau 10
Rhan 4 Cwmpas y cynllun: rhywogaethau anifeiliaid 11
Rhan 5 Cwmpas y cynlllun: anifeiliaid gwerthfawr 13
Rhan 6 Gweithredu’r cynllun: cyfrif pris cyfartalog y farchnad 14
Rhan 7 Gweithredu’r cynllun: cyfrif prisiau cyfartalog y farchnad pan fydd marchnadoedd da byw wedi’u hatal 16
Rhan 8 Gweithredu’r cynllun: rhagbrisiadau 17
Atodiad 1 Crynodeb o sampl o gyfundrefnau iawndal sy’n bodoli eisoes 19
Atodiad 2 Rhestr ymgynghori 21
3 Crynodeb Gweithredol
Mae’r ddogfen ymgynghori hon yn edrych ar syniadaeth gyfredol y llywodraeth ynghylch talu iawndal am glefydau anifeiliaid hysbysadwy. Mae’n amlwg o brofiadau diweddar mewn sefyllfaoedd rheoli clefydau fod y gwahaniaethau yn y cyfundrefnau presennol yn cynnig lefelau tra gwahanol o iawndal yn dibynnu ar y clefyd. Cyhoeddodd y Swyddfa Archwilio Genedlaethol1 a’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus2 adroddiadau yn edrych ar yr iawndal a dalwyd yn ystod argyfwng clwy’r Traed a’r Genau yn 2001. Tynnodd y ddau adroddiad sylw at wendidau yn y modd yr ydym yn rheoli ac yn monitro prisiadau. Rydym hefyd o’r farn bod diffyg sicrwydd yn y maes hwn yn cael effaith hollbwysig ar y penderfyniadau busnes a wneir gan berchenogion da byw.
Nod canolog y Llywodraeth wrth geisio symleiddio’r trefniadau iawndal ar gyfer clefydau hysbysadwy yw llunio system syml, tryloyw sy’n ddigon safonol i ddarparu lefelau rhagweladwy o iawndal tra’n cymryd i ystyriaeth wahaniaethau sylweddol yng ngwerth anifeiliaid unigol. Rydym am gynnig iawndal teg i ffermwyr ac osgoi gorbrisio da byw. Bydd y colledion sy’n deillio o ladd anifail yn dal i fod y tu allan i gwmpas y cynigion hyn, yr iawndal yr ydym yn cyfeirio ato yw’r iawndal am werth yr anifeiliaid a leddir.
Rydym wedi ystyried y sefyllfa bresennol yn ofalus, gan roi sylw i flaenoriaethau croes y cymhellion ar gyfer rhoi gwybod am glefydau, prisiadau manwl gywir, sicrhau bod y system yn un syml i’w gweithredu ac yn rhoi gwerth i’r trethdalwr. Lluniwyd y cynigion hyn i gydymffurfio â Deddf Hawliau Dynol 1998 a rheolau nawdd y wladwriaeth. Rydym yn cynnig cynllun yn cynnwys yr elfennau canlynol:
• Yn y pen draw cwmpesir pob clefyd anifail y mae’r Llywodraeth yn talu iawndal amdano ar hyn o bryd gan y cynllun.
• Gweithredir y cynllun mewn dau gam. Yn y lle cyntaf, dim ond y clefydau canlynol a gwmpesir gan y cynllun: Twbercwlosis Buchol, Lewcosis Buchol Ensöotig, Brwselosis, a BSE am nad oes angen deddfwriaeth sylfaenol arnynt i wneud y newidiadau angenrheidiol. Ymdrinnir â phob rhywogaeth a phob clefyd arall a gwmpesir gan y cynllun trwy ddeddfwriaeth sylfaenol.
• Ni waeth beth fo’r clefyd, telir yr un gyfradd iawndal ar gyfer categorïau o fewn rhywogaethau unigol.
• Datblygir systemau safonol yn seiliedig ar gategorïau ar gyfer gwartheg, defaid, moch a dofednod; rhoddir ystyriaeth hefyd i rywogaethau llai pwysig megis geifr, camelidau a cheirw.
1 Adroddiad NAO (Swyddfa Archwilio Genedlaethol) (HC939 2001-2002): Argyfwng Clwy’r Traed a’r Genau 2001. 2 Adroddiad PAC (Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus) (HC487 2002-2003): Argyfwng Clwy’r Traed a’r Genau 2001.
4 • Bydd cyfraddau iawndal yn gyfwerth â phris cyfarfalog cyfredol y farchnad ar gyfer pob categori o anifail lle mae digon o ddata am y farchnad i gefnogi’r cyfryw ddull gweithredu.
• Bwriedir cyfrifo a chyhoeddi gwerthoedd cyfredol gwartheg a defaid ar y farchnad yn fisol. Cyfrifir yr iawndal a delir am rywogaethau eraill yn ôl yr angen.
• System ar gyfer parhau i gyfrifo gwerthoedd cyfredol ar y farchnad os caiff marchnadoedd eu hatal.
• Gellir rhagbrisio anifeiliaid sy’n werth mwy na’r gwerth cyfredol ar y farchnad ar gyfer anifail yn eu categori a’u cofrestru gyda Defra. Yn y cyfryw achosion bydd yr iawndal sy’n daladwy yn gyfwerth â’r rhagbrisiad cyfredol.
Mae’r ddogfen hon yn gofyn am eich sylwadau ar yr elfennau penodol o’n cynigion a’r egwyddorion ehangach sy’n sail iddynt.
5 Rhan 1 Cyflwyniad
Diben
1. Mae’r ddogfen ymgynghori hon yn gofyn am eich sylwadau ar symleiddio’r trefniadau iawndal ar gyfer rheoli clefydau anifeiliaid hysbysadwy. Edrychodd y Llywodraeth ar y trefniadau iawndal presennol ac mae o’r farn bod angen eu hailwampio’n llwyr. Rydym yn gofyn i chi nodi eich sylwadau ar ein cynigion ar gyfer symleiddio’r holl ddull gweithredu.
2. Wrth ddatblygu ein cynigion, edrychwyd ar y gwersi a ddysgwyd o achosion diweddar o glefydau ecsotig ac ar gryfderau a gwendidau’r polisi iawndal presennol a nodwyd. Ystyriwyd hefyd y trefniadau iawndal ar gyfer clefydau endemig, megis Enseffalopathïau Sbyngffurf Trosglwyddadwy (TSE) a Thwbercwlosis Buchol (Bovine TB), cyfundrefnau cyfredol mewn gwledydd eraill a systemau iawndal ar gyfer sefyllfaoedd eraill, megis iechyd planhigion.
3. Bydd eich ymatebion i’r cwestiynau a geir yn y papur hwn yn helpu i lywio ein dealltwriaeth a mireinio ein cynigion.
Y broses ymgynghori
4. Dylid anfon ymatebion i’r ddogfen ymgynghori hon i’r man cysylltu canlynol yn Defra:
Joe Parsons, Animal Disease Control Division, Defra, Room 107, 1a Page Street, London, SW1P 4PQ (Ffôn 020 7904 8168; Ffacs 020 7904 6128, Ebost [email protected])
Y dyddiad cau ar gyfer cyflwyno ymatebion yw 7 Ionawr 2004.
5. Atodir y rhestr o sefydliadau yr ydym yn ymgynghori â hwy ynghylch y cynigion hyn i’r ddogfen hon. Ar ben hynny, mae’r ddogfen ymgynghori hon ar gael ar wefan Defra er mwyn i sefydliadau ac unigolion eraill â diddordeb gyflwyno eu sylwadau.
6. Ar ddiwedd y cyfnod ymgynghori, yn unol â pholisi Defra ar fod yn agored, trefnir bod copïau o’r ymatebion sy’n dod i law ar gael i’r cyhoedd trwy brif lyfrgell Defra yn Nobel House, 17 Smith Square, London SW1P 3JR. Efallai y caiff y wybodaeth a geir ynddynt ei chyhoeddi mewn crynodeb o ymatebion. Os nad ydych yn fodlon ar hyn, mae’n rhaid i chi wneud cais clir am i’ch ymateb gael ei drin yn
6 gyfrinachol. Ni fyddwn yn ystyried bod unrhyw ymwadiad cyfrinachedd a gynhyrchir gan eich system TG mewn ymatebion e-bost yn gais o’r fath. Bydd y llyfrgell yn darparu copïau o ymatebion i bobl sy’n galw yn y llyfrgell neu mewn ymateb i geisiadau ffôn neu e-bost (Ffôn: 020 7238 6575, e-bost [email protected]). Lle bynnag y bo modd, dylai pobl sy’n bwriadu galw yn y llyfrgell hysbysu’r llyfrgell o’u hanghenion o leiaf o 24 awr ymlaen llaw. Codir tâl gweinyddol i gwrdd â chostau llungopio a phost.
7. Mae’r ddogfen hon yn cael ei dosbarthu gan Defra ac Adran Amaethyddiaeth a Materion Gwledig Llywodraeth Cynulliad Cymru i randdeiliaid yng Nghymru a Lloegr yn unig. Bydd y Gweinyddiaethau Datganoledig yn yr Alban a Gogledd Iwerddon yn cynnal ymgynghoriadau cyfochrog gyda’u rhanddeiliaid hwy.
Adran 2 Cefndir
8. Mae’r achosion diweddar o glefydau anifeiliad, gan gynnwys yr achosion o dwymyn moch clasurol a gafwyd yn 2000, ac argyfwng clwy’r Traed a’r Genau (FMD) yn 2001 a’r broblem barhaus yn gysylltiedig â Thwbercwlosis Buchol, Enseffalopathi Sbyngffurf Buchol (BSE) a Chlefyd y Crafu, wedi tynnu sylw at y ffaith mai darniog yw’r trefniadau iawndal ar gyfer rheoli clefydau ac, mewn rhai achosion, maent yn anghyson. Ein barn ni yw bod angen symleiddio’r mesurau cyfredol, ac y dylai’r iawndal a delir adlewyrchu gwerth yr anifail ar y farchnad ac na ddylid ei bennu gan y clefyd y lladdwyd yr anifail o’i herwydd. Dyma’r dull gweithredu yr ydym yn ei nodi yn y papur hwn.
9. Ar hyn o bryd, defnyddir dull gwahanol ar gyfer pob clefyd i gyfrifo’r iawndal a delir am anifeiliaid a leddir yn statudol. Nodwyd pob system o dan ddeddfwriaeth wahanol a chyfrifir gwerthoedd anifeiliaid fesul achos, gan ddefnyddio gwerth cyfredol da byw ar y farchnad fel cyfeirbwynt. Mewn rhai achosion, nid yw’r cyfraddau iawndal yn adlewyrchu’r prisiau cyfredol, megis yr uchafswm iawndal o £20 a gynigir ar gyfer pla gwartheg. Mewn achosion eraill, mae mesurau dilyn y farchnad wedi gwyro oddi wrth y gwir dueddiadau yn y farchnad, megis yn achos iawndal am wartheg llaeth wedi’u lladd oherwydd brwselosis.
10. Pan wnaed y darpariaethau ar gyfer talu iawndal am bob clefyd, roedd rhesymau da dros bob dull gweithredu a fabwysiadwyd. Wrth lunio pob cynllun, rhoddwyd sylw i nodweddion y clefyd, amgylchiadau achosion, ac yn gyffredinol, ceisiwyd cydbwyso’r gwaith o roi cymhelliad cryf i roi gwybod am y clefyd a’r budd cyffredinol i’r cyhoedd a’r baich ar y trethdalwr. Bu’r ystyriaethau hyn yn rhan o’n hymagwedd tuag at yr ymarfer hwn. (Ceir crynodeb o rai cyfundrefnau iawndal sy’n bodoli eisoes yn Atodiad 1)
11. Mae’r systemau iawndal darniog cyfredol yn ei gwneud yn anodd iawn i berchenogion da byw ragweld yr effaith y gallai’r clefyd ei chael ar eu
7 busnesau. Bydd cyfraddau iawndal tryloyw, rhagweladwy yn creu mwy o sicrwydd ac yn caniatáu i berchenogion da byw gymryd camau ychwanegol i ddiogelu eu busnesau rhag peryglon posibl. Yn yr un modd, mae angen sicrhau trethdalwyr bod cyfraddau iawndal yn adlewyrchiad teg o wir werthoedd da byw ar y farchnad.
12. Gall prisiadau a wneir adeg lladd anifeiliaid darfu ar fesurau rheoli clefydau pan geir achosion o glefyd ecsotig sy’n lledu’n gyflym. Trwy wneud y trefniadau ar gyfer pennu iawndal yn fwy effeithlon ac yn gyflymach gwneir dulliau rheoli clefydau yn fwy effeithlon. Bydd gwelliannau mewn gweithdrefnau iawndal hefyd yn ategu’r Strategaeth Twbercwlosis Buchol, am fod oedi wrth symud adweithyddion Twbercwlosis o ffermydd yn rhwystro dulliau rheoli clefydau.
Yr amserlen arfaethedig ar gyfer gweithredu’r cynllun
13. Nodir nifer o’r cynlluniau iawndal cyfredol ar gyfer gwartheg mewn is- ddeddfwriaeth. Am ei bod yn bosibl cyflwyno is-ddeddfwriaeth newydd yn lle’r is-ddeddfwriaeth bresennol, rydym yn bwriadu drafftio Gorchymyn Iawndal am Wartheg i gymhwyso ein cynigion i Dwbercwlosis Buchol, Lewcosis Buchol Ensöotig, Brwselosis a BSE. Bydd hyn yn rhoi i ni y cyfle i fireinio ein dull gweithredu cyn mynd i’r afael â phob clefyd a rhywogaeth arall trwy ddeddfwriaeth sylfaenol.
14. Caiff y Gorchymyn ei ddrafftio a bydd ymgynghoriad yn ei gylch ar ôl i ni ystyried yr ymatebion i’r ddogfen ymgynghori hon. Ein nod yw gosod Gorchymyn gerbron y Senedd erbyn diwedd mis Mawrth 2004 er mwyn iddo ddod i rym cyn diwedd 2004.
15. Caiff deddfwriaeth ar gyfer pob clefyd a rhywogaeth arall ei drafftio a bydd ymgynghoriad yn ei chylch erbyn canol 2004. Ymdrinnir â’r clefydau a’r rhywogaethau hyn trwy Orchmynion iawndal ychwanegol pan wneir trefniadau trwy Fesur Iechyd Anifeiliaid, a gyflwynir i’r Senedd, os bydd yr amserlen ddeddfwriaethol yn caniatáu, yn y pedwerydd sesiwn yn 2004/2005.
Adran 3 Agweddau a chwestiynau manwl at ddibenion ymgynghori
Rhan 1 Cefndir a datblygiad ein cynigion
16. Wrth ddatblygu’r opsiynau sy’n rhan o’n cynigion, bu’n rhaid i ni gymryd i ystyriaeth lawer o safbwyntiau. Am ein bod yn bwriadu yn y pen draw gwmpasu pob clefyd anifail hysbysadwy o dan un gyfundrefn, bu’n rhaid i ni ystyried yr effaith a gâi gwahanol lefelau o iawndal ar lefelau cofnodi clefydau a chanddynt effeithiau a phroffiliau epidemiolegol amrywiol iawn. Er mwyn sicrhau ymagwedd gyfunol tuag at iawndal, mae’n rhaid i’r system a ddatblygir fod yn weithredol addas ar gyfer clefydau ecsotig sy’n lledu’n gyflym (megis clwy’r Traed a’r Genau a ffliw adarol), clefydau endemig trosglwyddadwy (megis Twbercwlosis buchol) a chlefydau â throsglwyddadwyedd cymharol isel (megis BSE).
8 17. Trwy ein profiad o ddatblygu cynlluniau iawndal eraill mae’n amlwg y dylai unrhyw system a fabwysiedir, cyn belled ag y bo’n rhesymol ymarferol, gydnabod amgylchiadau unigol y rhai yr effeithir arnynt.
18. Er mwyn creu cynllun iawndal sy’n adlewyrchu tueddiadau yn y farchnad ac sydd hefyd yn ymateb i wahaniaethau yng ngwerth da byw a gedwir gan berchenogion unigol, mae angen gwybodaeth fanwl am y diwydiannau da byw a’r anifeiliaid y tu mewn ynddynt. Yn ogystal â mewnbwn arbenigwyr Defra a thrafodaethau gyda chynrychiolwyr o ystod eang o sectorau’r diwydiant, comisiynwyd astudiaeth, gan ADAS Consulting Limited, i edrych ar fecaneg fanwl y marchnadoedd da byw gwerth uchel (mae adroddiad ADAS ar gael yn www2.defra.gov.uk/research/project data/Default.asp trwy chwilio am “valuing high value stock”). Mae adroddiad ADAS yn ymchwilio i ddulliau posibl o lunio system ar gyfer da byw gwerth uchel trwy ddefnyddio meini prawf safonol a ddefnyddir i bennu gwerth anifeiliaid yn y farchnad.
19. Mae adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru ar brisiadau ar gyfer rheoli Twbercwlosis yng Nghymru, a gyhoeddwyd yn ddiweddar, yn ddefnyddiol o ran nodi’r problemau a’r pwysau yn gysylltiedig â defnyddio priswyr. Byddem am weithredu’r argymhellion a geir yn yr adroddiad o ran rheoli a monitro prisiadau. Ceir yr adroddiad ar-lein yn: http://www.agw.wales.gov.uk/whatsnew.htm
20. Defnyddiwyd yr ystyriaethau hyn a’r wybodaeth a gasglwyd gennym yn sail i’n dull gweithredu. Yn awr rydym yn gobeithio mireinio ein cynigion ymhellach trwy’r ymatebion i’r ymgynghoriad hwn.
Rhan 2 Nodau’r cynllun
21. Cychwynnwyd y broses o symleiddio’r system iawndal i sicrhau bod y system yn gweithredu’n fwy syml, yn fwy cyson ac yn fwy tryloyw. Nid oes unrhyw gynlluniau i ddileu’r iawndal a delir gennym ar hyn o bryd am unrhyw glefyd neu i’w leihau’n sylweddol. Byddwn yn cynnig iawndal teg a disgwylir i’r cynllun newydd arwain at lai o oedi cyn i berchenogion da byw dderbyn taliadau. Fodd bynnag, rydym am ddefnyddio’r cyfle i newid y drefn i gynyddu lefel y gweithgarwch rheoli a monitro a gyflawnir gennym mewn perthynas â phrisiadau i leihau’r risg y caiff anifeiliaid eu gorbrisio. Mae rheolau nawdd y wladwriaethau yr UE yn golygu nad oes unrhyw gynlluniau i ehangu iawndal i gynnwys colledion canlyniadol. Mae prif nodau’r cynllun fel a ganlyn:
• Rhoi cymhellion da i roi gwybod am glefydau mewn pryd. • Bod yn weithredol syml a dileu rhwystrau posibl i fesurau rheoli clefydau priodol. • Darparu cyfraddau iawndal tryloyw, rhagweladwy a theg. • Bod yn hyblyg ac ymateb i newidiadu mewn amgylchiadau.
9 22. Bydd y cynllun wedi’i symleiddio yn categoreiddio mathau gwahanol o anifeiliaid o fewn pob rhywogaeth. Ein nod yw y cwmpasu’r mwyafrif o’r anifeiliaid y gallai iawndal fod yn berthnasol iddynt gan y categorïau hyn. Mae paragraffau 25 i 29 yn trafod datblygiad y categorïau hyn mewn perthynas â gwartheg, defaid a moch a rhywogaethau eraill. Rydym yn cydnabod na fydd y categorïau hyn yn briodol ar gyfer rhai anifeiliaid gwerth uchel, ac mae paragraffau 30 i 33 yn nodi ein cynigion yn hyn o beth. Mae anawsterau penodol yn gysylltiedig â datblygu categorïau ar gyfer dofednod; eir i’r afael â’r rhain ym mharagraffau 27 a 40.
Rhan 3 Cwmpas y cynllun: clefydau
23. Cynhwysir pob clefyd y byddai’r Llywodraeth, o dan ddeddfwriaeth gyfredol, yn talu iawndal amdano ar gyfer lladd anifeiliaid. Mae gennym rai amheuon ynghylch iawndal mewn perthynas â chlefydau ceffylau; esbonnir y rhain yn llawnach ym mharagraff 29. Mae’r tabl hwn yn crynhoi’r clefydau dan sylw.
Clefyd Hysbysadwy Rhywogaethau yr Effeithir Arnynt Clefyd ceffylau Affrica Ceffylau Twymyn Moch Affrica Moch Clefyd Aujeszky Moch a mamaliaid eraill Tafod Glas (ar gyfer anifeiliaid cnoi Anifeiliaid Cnoi Cil cil) Enseffalopathi Sbyngffurf Buchol Gwartheg Brwselosis (Brucella abortus) Gwartheg Twymyn Moch Clasurol Moch Agalactia heintus Defaid a geifr Pliwro-niwmonia Buchol Heintus Gwartheg Epidymitis Heintus Defaid a geifr Clefydau dofednod (gan gynnwys Dofednod salmonela, clefyd Newcastle a ffliw adarol) Lewcosis Buchol Ensöotig Gwartheg Clefyd feirws gwaedlifol episöotig Ceirw Clwy’r Traed a’r Genau Gwartheg, defaid, moch ac anifeiliaid fforchdroed eraill Brech geifr Geifr Clefyd crwyn cnapiog Gwartheg Peste des petits ruminants Defaid a geifr Y gynddaredd Cŵn a mamaliaid eraill (mae iawndal am anifeiliaid anwes ac anifeiliaid eraill nas nas ffermir y tu allan i gwmpas y cynigion hyn. Gweler paragraff 24) Twymyn dyffryn Rifft Gwartheg, defaid a geifr Pla gwartheg Gwartheg Clefyd y Crafu Defaid a geifr Brech y defaid Defaid
10 Clefyd Chwysigol Moch Moch Clefyd Teschen Moch Twbercwlosis (Buchol) Gwartheg a cheirw Stomatitis chwysigol Gwartheg, moch a cheffylau
24. Er bod y gynddaredd yn glefyd hysbysadwy y mae pwerau yn bodoli ar ei gyfer i ladd anifeiliaid gan dalu iawndal o dan rai amgylchiadau pan fo achosion, cŵn a chathod yw’r anifeiliaid sydd fwyaf tebygol o ddioddef o’r clefyd. Mae’n amlwg na allai’r dull gweithredu a nodir yn y ddogfen hon fod yn berthnasol i anifeiliaid anwes. Felly mae iawndal am gŵn a chathod ac anifeiliaid eraill nas ffermir o dan Orchymyn y Gynddaredd (Digolledu) 1976 y tu allan i gwmpas y cynigion hyn.
Rhan 4 Cwmpas y cynllun; rhywogaethau anifeiliaid
25. Bydd y gyfundrefn iawndal wedi’i symleiddio yn defnyddio system o gategorïau ar gyfer gwartheg, defaid a moch.
26. Bwriedir i’r categorïau arfaethedig canlynol sicrhau bod y broses o ddiffinio anifeiliaid unigol mor syml â phosibl yn seiliedig ar feini prawf gwrthrychol. Yr amcan yw lleihau’r oedi mewn sefyllfa rheoli clefyd ac osgoi anghydfod ynghylch y math o anifail a’r defnydd y bwriedir ei wneud ohono. Mae’n rhaid i’r categorïau hyn fod yn addas ar gyfer iawndal am anifeiliaid unigol (e.e. lladd epil anifeiliaid wedi’u heintio â BSE) ac ar gyfer nifer fwy o anifeiliaid, megis pan geir nifer o achosion o glefyd ecsotig sy’n lledu’n gyflym. Mae’r categorïau hefyd yn adlewyrchu ffactorau sy’n rhoi i anifeiliaid werth cynhenid mewn perthynas â chategorïau eraill o fewn yr un rhywogaeth.
Gwartheg
Categori a Diffiniad Unrhyw anifail benyw dros 24 mis oed y mae ganddo o leiaf un llo Unrhyw anifail gwryw dros 24 oed sy’n cael ei ddefnyddio at ddibenion bridio Unrhyw anifail gwryw hyd at 6 mis oed Unrhyw anifail gwryw cyfan rhwng 6 a 12 mis oed Unrhyw anifail gwryw wedi’i ysbaddu rhwng 6 a 12 mis oed Unrhyw anifail gwryw rhwng 12 a 24 mis oed Unrhyw anifail gwryw dros 24 mis oed nas defnyddir at ddibenion bridio Unrhyw anifail benyw hyd at 12 mis oed Unrhyw anifail benyw rhwng 12 a 24 mis oed Unrhyw anifail benyw dros 24 mis oed nad yw’n gyflo neu na fwriodd lo
11 Defaid
Categori a Diffiniad Unrhyw ddafad fenyw sydd ag o leiaf un pâr o flaenddannedd arhosol Unrhyw ddafad wryw gyfan sydd ag o leiaf un pâr o flaenddannedd arhosol Unrhyw ddafad arall
Moch Categori a diffiniad Moch – Hychod magu a hychod magu cyfnewid (unrhyw anifail benyw sydd wedi dod â moch bach ac unrhyw anifail benyw yn pwyso 85 kg a throsodd y bwriedir ei ddefnyddio at ddibenion magu, ond nad yw wedi dod â moch bach eto). Moch – Baeddod magu (unrhyw faedd a ddefnyddir, neu y bwriedir ei ddefnyddio at ddibenion magu, yn pwyso 100 kg a throsodd. Moch – Anifeiliaid nad ydynt yn cael eu defnyddio at ddibenion magu rhwng 0 ac 11 wythnos oed Moch – Anifeiliaid nad ydynt yn cael eu defnyddio at ddibenion magu rhwng 11 a 26 wythnos oed
Cwestiwn 1 A ydych chi’n teimlo bod y categorïau a ddatblygwyd gennym yn disgrifio’r amrywiaeth o anifeiliaid yn y farchnad yn ddigon da, o gofio bod angen sicrhau bod y system yn un syml i’w gweithredu?
Cwestiwn 2 Pa ddull gweithredu arall a allwch ei awgrymu? Pa fanteision a allai fod i’r dull gweithredu hwn o’i gymharu â’r categorïau a gyflwynir yma?
27. Rydym wrthi’n cynnal astudiaeth gwmpasu i geisio nodi categorïau addas ar gyfer dofednod domestig a rhywogaethau eraill o ddofednod. Rydym yn bwriadu parhau i ddefnyddio’r cynllun iawndal salmonela cyfredol fel modd i gyfrifo gwerthoedd iawndal dofednod. Ar hyn o bryd dim ond categorïau o adar brwylio ac adar magu sy’n dodi sydd i’r system ar gyfer dofednod domestig.
Cwestiwn 3 Ym mha ffordd y gallem ehangu’r categorïau a ddefnyddir yn y cynllun iawndal salmonela i gynnwys mathau a rhywogaethau eraill o ddofednod?
28. Am fod y marchnadoedd ar gyfer ceirw, geifr a chamelidau yn gymharol fach ac oherwydd y diffyg data am y marchnadoedd hynny, bydd yr ystod o gategorïau ar gyfer y rhywogaethau hyn yn gyfyngedig. Byddem am gymhwyso’r un egwyddorion sy’n cwmpasu’r prif rywogaethau masnachol at sectorau da byw llai o faint ond mae angen
12 mwy o wybodaeth gan y sectorau unigol er mwyn i ni allu gwneud hynny.
Cwestiwn 4 A allwch awgrymu categorïau posibl ar gyfer ceirw, geifr a chamelidau?
29. Mae’r risg y ceir achosion o’r clefydau sy’n effeithio ar geffylau, a restrir uchod, yn fach iawn. Fodd bynnag, am yr hoffem fod mor gynhwysfawr â phosibl yn yr ymgynghoriad hwn, mae’n bwysig edrych ar yr holl faterion yn ymwneud ag iawndal. Ar hyn o bryd nid oes gennym unrhyw bolisi ar dalu iawndal am geffylau. Byddai’n anodd iawn pennu cyfraddau iawndal safonol o gofio’r dosbarthiad tra eang o brisiau o fewn y farchnad geffylau. Nid ydym o’r farn y byddai’n iawn nac yn gymesur i’r trethdalwr yswirio gwerth ceffylau rasio a cheffylau o waed pur gwerthfawr iawn yn erbyn clefydau hysbysadwy. Pe bai’r cynnwys y llywodraeth yn talu iawndal yn y maes hwn gallai hefyd ystumio’r trefniadau yswirio presennol.
Cwestiwn 5 Ym mha ffordd y dylem ymdrin â mater iawndal am geffylau, os o gwbl yn eich barn chi?
Rhan 5 Cwmpas y cynllun: anifeiliaid gwerth uchel
30. Er ein bod yn ceisio cwmpasu’r mwyafrif o anifeiliaid mewn cynllun iawndal safonol, rydym yn ymwybodol y bydd yn rhaid i ni wneud trefniadau ar gyfer lleiafrif sylweddol o anifeiliaid mwy gwerthfawr. Trwy ymchwil, nodwyd bod y cymhlethdodau o ran y modd y mae’r farchnad anifeiliaid gwerth uchel yn gweithredu yn ei gwneud yn anodd i fabwysiadu unrhyw ddull gweithredu safonol. Mae dosbarthiad y prisiau yn dra eang ac nid oes unrhyw nodweddion na meini prawf y gellir eu defnyddio i nodi proses gategoreiddio safonol dderbyniol ar gyfer yr anifeiliaid mwyaf gwerthfawr o ran marchnadoedd da byw unigol.
31. Mae maint cymharol fach y farchnad da byw gwerth uchel hefyd yn rhwystro unrhyw ymgais i safoni’r system. Dangosodd ein hastudiaethau y gellid disgrifio 1-2% o’r mwyafrif o rywogaethau da byw fel yr anifeiliaid magu gorau a’u bod yn denu prisiau uchel iawn. Ar ben hynny gellid disgrifio 5-12% o’r mwyafrif o rywogaethau da byw fel anifeiliaid sydd gryn dipyn yn uwch na’r cyffredin o ran eu hansawdd a’u gwerth. Mae hyn yn fwy amlwg yn y diwydiant llaeth, lle ystyrir bod gwerth tua thraean o’r anifeiliaid gryn dipyn yn uwch na’r gwerthoedd masnachol cyfartalog.
Cwestiwn 6 Yn eich profiad chi, pa gyfran o’r anifeiliaid o fewn y sectorau da byw unigol sydd gryn dipyn yn uwch na phrisiau cyfartalog y farchnad a sut fath o ddosbarthiad prisiau y gallem ddisgwyl ei weld?
32. Byddai system safonol ar gyfer anifeiliaid gwerth uchel hefyd yn tanseilio ein cynigion ar gyfer anifeiliaid masnachol. Bydd rhagor o
13 gategorïau safonol yn cynyddu’r ansicrwydd llwyd rhwng categorïau unigol a byddant yn gwneud y system yn llai tryloyw ac yn llai syml i’w gweithredu.
33. Nid yw’n debyg y gallai system safonol, ni waeth pa mor gymhleth ydyw, ragweld gwir werth pob anifail unigol. Am y rhesymau hyn byddai’r trefniadau newydd yn darparu system ar gyfer nodi gwerth anifeiliaid gwerth uchel.
Cwestiwn 7 A ydych o’r farn ei bod yn briodol gweithredu cynllun ar wahân ar gyfer anifeiliaid gwerth uchel?
Gweithredu’r cynllun
34. Mae gweddill y ddogfen hon yn nodi sut y bydd elfennau’r cynllun yn gweithio. Disgrifir sut y byddwn yn pennu cyfraddau iawndal ar gyfer y system safonol yn seiliedig ar gategorïau ym mharagraffau 35 i 42. Nodir y gweithdrefnau arfaethedig ar gyfer parhau i bennu cyfraddau iawndal os na fydd unrhyw ddata cyfredol am farchnadoedd ym mharagraffau 43 i 44. Nodir y system arfaethedig ar gyfer rhagbrisio a chofnodi anifeiliaid gwerth uchel ym mharagraffau 45 i 50.
Rhan 6 Gweithredu’r cynllun: cyfrifo pris cyfartalog y farchnad
35. Cyfrifir a chyhoeddir cyfraddau iawndal safonol ar gyfer pob categori o wartheg a defaid yn fisol. Cyfrifir cyfraddau iawndal ar gyfer rhywogaethau eraill, pan na ellir seilio iawndal ar ddata cyfredol am farchnadoedd, yn ôl yr angen.
36. Prif nod y cynllun safonol yw sicrhau bod lefelau iawndal yn adlewyrchu tueddiadau go iawn yn y marchnadoedd da byw er mwyn rhoi gwerthoedd mwy cynrychioliadol. Felly mae angen i ni ddod o hyd i ffordd o gyfrifo pris marchnad priodol. Er mwyn gwneud hyn mae angen sylfaen ystadegol helaeth a pherthnasol. Ar ôl asesu amrywiaeth o ffynonellau data sydd ar gael, daethpwyd i’r casgliad nad oes data ystadegol cyfredol ar gael ar gyfer yr holl gategorïau sydd eu hangen ar gyfer y cynllun. Anaml yr ymddengys rhai o’r categorïau o fewn rhywogaethau yn y farchnad, os o gwbl.
37. Er mwyn mynd i’r afael â’r gwendidau hyn ar gyfer gwartheg a defaid, cesglir data am brisiau marchnad ar gyfer y categori o bob rhywogaeth sydd â’r gynrychiolaeth fwyaf yn y farchnad yn ystod y cyfnod hwnnw. O’r data hwn, cyfrifir pris marchnad cyfartalog misol ar gyfer y categori hwnnw. Gan ddefnyddio’r pris marchnad hwn yn sail, pennir cyfraddau iawndal ar gyfer pob categori arall o fewn y rhywogaeth trwy gymarebau gwerth cymharol.
38. Mae’n bwysig bod y cymarebau yn cael eu pennu yn wrthrychol ac yn dryloyw, gan ddefnyddio’r arbenigedd gorau sydd ar gael. Mae’n bwysig i hygrededd y gyfundrefn iawndal bod y cyfraddau yn cael eu
14 pennu mewn partneriaeth â diwydiant. Byddwn yn gwahodd cynrychiolwyr y cymdeithasau rhywogaethau cenedlaethol i fod yn aelodau o weithgor arbenigol, un grðp ar gyfer pob rhywogaeth, a diben y grwpiau hyn fydd sicrhau bod cymarebau yn gredadwy. Bydd angen cynorthwyo’r gweithgorau trwy ddarparu amrywiaeth o ystadegau ar dueddiadau yn y marchnadoedd a gwybodaeth am gostau cysylltiedig er mwyn llywio eu penderfyniadau.
Cwestiwn 8 Yn eich barn chi pa fathau o wybodaeth ac ystadegau y byddai eu hangen ar y gweithgorau i’w galluogi i bennu cymarebau credadwy?
Cwestiwn 9 Sut y dylid pennu’r cymarebau yn eich barn chi?
39. Bydd pennu’r cymarebau hyn yn broses gymhleth. Rydym yn ymwybodol bod y berthynas rhwng gwerthoedd yn y gwahanol gategorïau yn un ddeinamig ac na ellir ei chynrychioli yn hawdd gan gymarebau sefydlog. Bydd pa mor aml y newidir cymarebau a phryd y’u newidir yn cael effaith ar allu’r system i adlewyrchu’n llwyddiannus amrywiadau tymhorol a thueddiadau eraill mewn marchnadoedd . Felly rydym yn bwriadu newid y cymarebau ar adegau priodol.
Cwestiwn 10 Yn eich barn chi, ar ba adegau o’r flwyddyn y ceir newidiadau sylweddol ym mhrisiau categorïau unigol, fel bod angen newid y cymarebau hyn?
Cwestiwn 11 Pa rymoedd o fewn marchnadoedd a allai ei gwneud yn ofynnol i’r cymarebau newid, os o gwbl?
40. Mae rhai rhywogaethau y byddai’n anodd datblygu categorïau iawndal yn seiliedig ar brisiau marchnadoedd agored ar eu cyfer. Am nad oes unrhyw farchnad agored ar gyfer y mwyafrif o gategorïau o ddofednod, rydym yn bwriadu parhau i ddefnyddio’r categorïau iawndal a ddefnyddir ar hyn o bryd ar gyfer salmonela, lle y maent yn berthnasol i ddofednod domestig. Mae’r system yn pennu gwerthoedd ar gyfer tri chategori o ddofednod domestig, yn seiliedig ar gostau amrywiaeth o fewnbynnau a gwerth cynhyrchion dofednod. Rydym yn cynnal astudiaeth gwmpasu i weld a ellir addasu’r system, yn seiliedig ar fformiwlâu y cytunwyd arnynt gan y diwydiant, fel y bydd yn berthnasol i’r nifer fawr o sefyllfaoedd hwsmona a’r amrywiaeth o rywogaethau posibl a allai fod dan sylw.
Cwestiwn 12 A ydych yn cytuno y gellir addasu’r cynllun prisio ar gyfer salmonela a’i ymestyn i gynnwys clefydau eraill yn effeithio ar ddofednod a rhywogaethau a chategorïau eraill o ddofednod?
Cwestiwn 13 Ar gyfer pa gategorïau o ddofednod (gan gynnwys adar hela) y ceir marchnadoedd i ganiatáu pennu gwerthoedd yn seiliedig ar werthoedd y farchnad?
15 41. Mae’r strwythur pyramid magu caeëedig yn y diwydiant moch yn creu problem debyg i’r broblem a wynebir gan y diwydiant dofednod. Am nad oes unrhyw ddata cyfredol am y farchnad, mae’n anodd mabwysiadu’r un dull gweithredu ag a fabwysiedir yn achos gwartheg a defaid. Rydym yn cynnig y bydd yn rhaid i’n categorïau ar gyfer anifeiliaid masnachol, categorïau y cytunwyd arnynt, ddibynnu ar brisiau pwysau marw fel sail. Deallwn fod cynhyrchwyr moch masnachol eisoes yn rhestru eu hasedau o dan gategorïau sy’n adlewyrchu’r cylch cynhyrchu.
Cwestiwn 14 Pa ddull gweithredu y dylem ei fabwysiadu wrth bennu iawndal sylfaenol am foch?
42. Am fod y marchnadoedd ar gyfer ceirw, geifr a chamelidau yn gweithredu ar raddfa lawer llai na’r prif anifeiliaid masnachol mae llai o ddata i seilio pris marchnad credadwy arno ar gyfer gwahanol gategorïau. Hyd y gallwn hoffem gymhwyso’r un egwyddorion yr ydym yn eu hawgrymu ar gyfer y prif rywogaethau masnachol ond deallwn y gallai’r farchnad gyfyngedig ar gyfer rhai rhywogaethau ei gwneud yn ofynnol i fabwysiadu dull gweithredu gwahanol.
Cwestiwn 15 Ym mha ffordd y gallem ddatrys y diffyg gwybodaeth am geirw, geifr a chamelidau er mwyn datblygu gwerthoedd iawndal derbyniol?
Rhan 7 Gweithredu’r cynllun: cyfrif prisiau cyfartalog y farchnad pan fydd marchnadoedd da byw wedi’u hatal
43. Os na fydd y data cyfredol sydd ei angen i weithredu’r system safonol ar gael o ganlyniad i farchnadoedd yn cau, fel y digwyddodd yn ystod argyfwng clwy’r Traed a’r Genau 2001, mae’n rhaid sicrhau bod trefniant wrth gefn ar waith i barhau i weithredu’r cynllun.
44. Er mwyn sicrhau na fydd amrywiadau tymhorol yn cael effaith niweidiol ar y gymhareb a bennir pan fydd marchnad ar gau, dylid cadw’r lefel ar gyfartaledd cyfnod priodol o ddata cyflawn, nes y bydd data am y farchnad ar gael unwaith eto. Er mwyn sicrhau na chaiff marchnadoedd eu hystumio yn y tymor byr ar ddiwedd argyfwng, ni ddylid dechrau cyfrifo iawndal yn seiliedig ar ddata cyfredol nes y bydd cyfnod priodol o ddata di-dor ar gael.
Cwestiwn 16 Sut rydych chi’n credu y dylem ymdrin â phroblem marchnadoedd yn cau ar raddfa fawr?
Cwestiwn 17 Pe baem yn defnyddio cyfartaleddau cyfraddau iawndal blaenorol, pa gyfnodau y dylid eu defnyddio i gwtogi ar ystumiadau tymhorol?
16 Rhan 8 Gweithredu’r cynllun: rhagbrisiadau
45. Er mwyn mynd i’r afael â mater anifeiliaid gwerth uchel na ellir eu cynnwys yn y system safonol rydym yn awgrymu dull gweithredu yn seiliedig ar ragbrisiadau. Bydd perchenogion, sydd o’r farn bod gwerth eu da byw yn uwch na’r cyfraddau safonol a gyhoeddir gennym, yn cael y cyfle i ofyn am i’w hanifeiliaid gael eu rhagbrisio gan brisiwr a ddaw o banel o briswyr annibynnol a gynhelir gan y Llywodraeth. Câi’r prisiad hwn ei gynnal ar draul perchenogion y da byw.
46. Bydd rhestr o briswyr cymeradwy sydd ar gael i wneud y gwaith hwn. Pan ddefnyddiwyd priswyr mewn sefyllfaoedd rheoli clefydau blaenorol, fe’n beirniadwyd oherwydd ein diffyg rheolaeth dros y prisiadau a gyflawnwyd. Trwy gymeradwyo priswyr ein hunain gallwn sicrhau bod prisiadau yn deg a’u bod yn adlewyrchu gwir sefyllfa’r farchnad. Byddai’n rhaid bodloni rhai meini prawf safonol er mwyn i rywun wneud cais i gael ei gofnodi ar y rhestr, megis profiad ym maes arwerthu.
Cwestiwn 18 Pa feini prawf a ddylai gymhwyso prisiwr i wneud y gwaith hwn?
47. Bydd yn rhaid i ragbrisiadau ddilyn fformat penodol, gan ddefnyddio tystiolaeth ddogfennol i ategu penderfyniad y prisiwr, gan gynnwys derbynebau gwerthiannau, tystysgrifau pedigri, unrhyw ystadegau cofnodi gan gymdeithasau bridiau sy’n nodi gwerthoedd cymharol a data am y farchnad.
Cwestiwn 19 Yn eich barn chi, pa fath o wybodaeth y mae’n bwysig ei chofnodi ar ffurflen ragbrisio? Pa fath o dystiolaeth ddogfennol sydd ar gael i ategu prisiadau a sicrhau dull gweithredu cyson ar draws Prydain Fawr?
48. Rydym yn ymwybodol o’r pwysau a all arwain at brisiadau wedi’u chwyddo. Er mwyn monitro a rheoli prisiadau câi sampl o waith rhagbrisio ei harchwilio bob blwyddyn i nodi pa mor fanwl gywir a pha mor effeithiol yw’r system. Os datgelir tystiolaeth bod prisiwr yn rhoi prisiadau anghywir neu dwyllodrus, caiff ei enw ei dynnu oddi ar y rhestr gymeradwy.
Cwestiwn 20 Pa ddulliau y gellid eu defnyddio i nodi pa mor fanwl gywir yw prisiadau?
49. Rydym yn rhagweld y byddai’n rhaid cyflwyno rhagbrisiadau er mwyn iddynt gael eu cofnodi bob blwyddyn. Rydym yn ymwybodol am fod prisiadau marchnadoedd yn codi ac yn gostwng yn ystod y flwyddyn a bod anifeiliaid yn cael eu geni, eu prynu a’u gwerthu, ei bod yn anodd adlewyrchu gwerthoedd pob anifail mewn un “ciplun” blynyddol. Mater i berchennog y da byw fyddai penderfynu pa mor aml y mae am ailbrisio anifeiliaid. Fodd bynnag, rydym o’r farn y byddai’n egwyddor bwysig i’r
17 gwerthoedd gael eu diweddaru yn flynyddol o leiaf, ar ôl cyfnod penodol byddai’r gwerth cofrestredig yn peidio â bod yn ddilys a byddai’r pris safonol yn berthnasol. Byddai angen ymarfer cofrestru rheolaidd i ddiogelu’r Llywodraeth rhag lefelau uwch o brisio anturiol yn ystod cyfnodau pan fyddai’r risg y ceid clefydau yn uchel.
Cwestiwn 21 Beth fyddai’r ffordd fwyaf effeithiol o gynnal ymarfer cofrestru?
Cwestiwn 22 Am ba mor hir y dylai rhagbrisiad fod yn ddilys cyn peidio â bod yn ddilys?
Cwestiwn 23 Gan gymryd i ystyriaeth godiadau a gostyngiadau yn ystod y flwyddyn, sut y gellid addasu prisiadau am y gost isaf bosibl a chyda’r lefel isaf o fiwrocriaeth?
Cwestiwn 24 Sut y dylem weithredu’r system fel ei bod mor agored a mor rhydd o gostau â phosibl i geisyddion dilys tra’n gwrthsefyll prisiadau anturiol ar yr un pryd?
50. Bydd amgylchiadau pan na fydd rhagbrisiadau cofrestredig, pan y’u defnyddir i gyfrifo iawndal, yn disgrifio’n fanwl gywir mwyach werth yr anifeiliaid y’u lluniwyd ar eu cyfer. Bydd amser, symudiadau ar y fferm ac oddi arni a newidiadau yng nghyflwr yr anifeiliaid ac mewn amgylchiadau eraill i gyd yn cael effaith ar ba mor fanwl gywir yw unrhyw ragbrisiad. Pan fydd newidiadau mawr yn niferoedd anifeiliaid neu yn eu gwerth, gallai perchennog da byw ystyried cofrestru prisiad wedi’i ddiweddaru. Mewn sefyllfaoedd lle nad oes modd gwneud hyn, gellid troi at broses apelio. Câi tystiolaeth ddogfennol ei rhoi gerbron panel apeliadau annibynnol i gadarnhau honiadau bod gwerth anifeiliaid wedi newid yn sylweddol ers cofrestru’r rhagbrisiad. Byddai’r broses hefyd ar gael i’r Llywodraeth pan fydd o’r farn bod y rhagbrisiad yn uwch na’r gwir werth adeg lladd yr anifeiliaid.
Cwestiwn 25 O dan ba amgylchiadau y byddai angen system apelio yn eich barn chi?
Cwestiwn 26 Mae annibyniaeth yn bwysig os oes gan berchenogion da byw a’r Llywodraeth yr hawl i apelio. Sut y dylid sefydlu panel apeliadau a phwy ddylai eistedd arno?
18 Atodiad 1
Crynodeb o sampl o gyfundrefnau iawndal sy’n bodoli eisoes
Clefyd Yr Iawndal a Delir Twymyn Anifeiliaid yr effeithir arnynt: hanner gwerth yr anifail yn syth Moch Affrica cyn i’r clefyd effeithio arno: ym mhob achos arall, gwerth yr a Thwymyn anifail yn syth cyn iddo gael ei ladd. Moch Clasurol
Clefyd Gwerth yr anifail ar y farchnad: uchafswm £300 Aujeszky Brwselosis Anifeiliaid neu adweithyddion yr effeithir arnynt: swm sy’n gyfwerth â 75% o naill ai: - (i) ei werth ar y farchnad, neu (ii) 125% o’r pris cyfartalog ddau fis ynghynt (wedi’i gyfrif o’r pris cyfartalog mewn marchnadoedd penodol) wedi’i dalgrynnu i lawr i’r lluosrif agosaf o £4. – p’un bynnag yw’r lleiaf.
(ystyr “gwerth ar y farchnad” yma yn achos anifail buchol dros 30 mis oed, yw naill ai; (a) y pris y gellid yn rhesymol fod wedi’i gael pan brisiwyd yr anifail gan brynwr yn y farchnad agored; neu (b) y pris prynu pe bai’r anifail wedi’i ladd - p’un bynnag yw’r uchaf:
Ar gyfer anifail buchol o dan 30 mis oed, yr un ystyr ag (a) uchod.
Yr uchafswm y gellir ei dalu ar hyn o bryd yw £567 ar gyfer pob anifail (gwartheg) a leddir.
BSE Os cadarnheir achos o BSE (trwy archwiliad mewn labordy): 100% o werth anifail ar y farchnad neu bris dynodol y farchnad sy’n gyfartaledd cymhwysolo brisiau mewn 36 o farchnadoedd (IMP), p’un bynnag yw’r lleiaf. Os na chadarnheir bod gan yr anifail BSE, y gyfradd yw gwerth yr anifail ar y farchnad neu 125% o’r IMP, p’un bynnag yw’r lleiaf. Cyflawnir y prisiad gan un o filfeddygon Defra a’r ffermwr.
Telir iawndal am garfannau, anifeiliaid a fu’n agored i’r clefyd ac epil gwartheg â BSE ar gyfraddau eraill.
19 Lewcosis Y lleiaf o £567 neu 100% o werth yr anifail ar y farchnad. Buchol Ensöotig (EBL) Noder: Ni chymhwysir y darpariaethau iawndal ar hyn o bryd, am na nodwyd y clefyd yn y DU yn ddiweddar.
Clwy’r Traed 100% o’r prisiad (ar gyfer pob anifail unigol) a gyflawnwyd a’r Genau gan brisiwr annibynnol (er ar un adeg yn ystod argyfwng 2001 gallai ffermwyr ddewis gwerthoedd safonol)
Salmonela Telir iawndal ar 100% o’u gwerth ar y farchnad yn union cyn iddynt gael eu lladd yn achos heidiau magu ac ar 100% o’u gwerth ar y farchnad pan y’u hatafaelwyd yn achos wyau sy’n deor.
Pennir graddfeydd prisio am iawndal yn fisol ar gyfer heidiau magu gan ymgynghorydd annibynnol (ADAS) i adlewyrchu’r newidiadau yng ngwerthoedd masnachol dofednod a’r gyfradd a ddefnyddir yw’r un a bennwyd ar gyfer y mis y lladdwyd yr adar. Pennir prisiad am iawndal ar gyfer atafaelu wyau sy’n deor hefyd gan ADAS yn ôl yr angen.
Clefyd y Crafu Telir iawndal am achosion y rhoddwyd gwybod amdanynt ac a leddir (yn orfodol) at ddibenion diagnosis. Ar gyfer achosion a gadarnheir y gyfradd yw £30 ar gyfer mamogiaid a leddir a £90 ar gyfer pob anifail arall. Ar gyfer achosion a amheuir lle na chanfuwyd Clefyd y Crafu, mae’r un gyfradd yn berthnasol, oni chyflwynir tystiolaeth ddogfennol i ddangos bod y gwerth yn fwy, pan fydd yr iawndal a delir yr un faint â’r gwerth hwnnw hyd at uchafswm o £400.
Twbercwlosis 100% o werth yr anifail ar y farchnad (TB) mewn gwartheg
Twbercwlosis Y lleiaf o £600 neu 50% o werth yr anifail ar y farchnad (TB) mewn [Dylid newid hyn fel bod ganddo’r un fformat drwyddi draw. ceirw Gweler sut rydych yn dweud yr un peth ar gyfer hyn ac ar gyfer EBL
Prisiad gan brisiwr arbenigol, cytundeb rhwng y perchennog a Defra neu bris cyfartalog y farchnad.
20 Atodiad 2 Rhestr ymgynghori
A I G Europe (UK) Ltd A O N Action with Communities in Rural England ADAS ADAS (Caerdydd) Agricultural Credit Corporation Agricultural Economics Society Agricultural Insurance Underwriting Agencies Ltd Agricultural Law Association Auctioneers Agritech International Pwyllgor Cymru Gyfan i Weithwyr Proffesiynol ym Maes Iechyd AMP Pearl Assurance Anglia Quality Meat Association Animal Health Trust Askham Bryan College Association of British Abattoir Operators Association of British Insurers Association of Independent Meat Suppliers Association of Meat Inspectors Assured British Meat Assured Food Standards Cymdeithas Defaid Mynydd Cymreig â Wynebau Moch Daear Cymdeithas Defaid Mynydd Balwen Barclays Bank plc Beef Shorthorn Cattle Society Beltex Sheep Society Benfield Group Bernard Matthews plc Berrichon Du Cher Society Ltd Beulah Speckled Face Society Bio-Dynamic Agricultural Association Biotechnology & Biological Sciences Research Council Cymdeithas Bridwyr Defaid Mynydd Cymreig Du Blaenau Gwent Blonde D'Aquitaine Breeders Society of Great Britain
Bluefaced Leicester Sheep Breeders Association Braunvieh Cattle Society Brecknock Hill Cheviot Sheep Society Pen-y-bont ar Ogwr British Bankers Association British Bazadaise Cattle Society British Belgian Blue Cattle Society
21 British Bleu Du Maine Sheep Society British Camelids Owners & Breeders Association British Cattle Veterinary Association British Charolais Cattle Society British Charollais Sheep Society British Coloured Sheep Breeders Association British Deer Farmers Association British Deer Society British Domesticated Ostrich Association British Egg Industry Council British Food Trust British Free Range Egg Producers Association British Friesian Breeders Club British Goat Society British Goose Producers Association British Holstein Society UK and Ireland British Icelandic Sheep Breeders Group British Inra 401 Sheep Society British Institute of Agricultural Consultants British Limousin Cattle Society British Llama and Alpaca Association British Meat Federation British Meat Manufacturers Association British Milksheep Society British Piemontese Cattle Society British Pig Association British Poultry Breeders and Hatcheries Association British Poultry Council British Rouge de l'Quest Sheep Society Ltd British Sheep Dairying Association British Simmental Cattle Society Ltd British Small Animal Veterinary Association British Texel Sheep Society British Veterinary Association British White Cattle Society British Wild Boar Association Awdurdod Iechyd Bro Taf Brown Swiss Cattle Society (UK) Cyswllt Busnes Cymru C G N U Caerffili Cambridge Sheep Society Caerdydd Sir Gaerfyrddin Castlemilk Moorit Sheep Society Central Association of Agricultural Valuers Centre for Agricultural Strategy Centre for Agricultural,Food and Resource Economics
22 Centre for Food Policy Centre for Rural Economy Ceredigion Cadeirydd y Cyflenwyr Cig Oen a Chig Eidion Cymreig Charmoise Sheep Society Chartered Institute of Environmental Health Churches and Rural Chaplaincy Clun Forest Sheep Breeders Society Ltd Colbred Sheep Society Commercial Farmers Group Confederation of British Industry Consumers Association Consumers In Europe Group Conwy Co-operative Women's Guild Cotentin Sheep Society Cotswold Sheep Society Council for the Protection of Rural England Country Land and Business Association Country Landowners Association Countryside Agency Countryside Alliance Cyngor Cefn Gwlad Cymru Cumbria Rural Enterprise Agency Dairy Industry Association Limited Dalesbred Sheep Breeders Association Ltd Dartmoor Sheep Breeders Association Ltd (Greyface) Deer Initiative Denbighshire Derbyshire Gritstone Sheep Breeders Society Devon and Cornwall Longwool Association Devon Cattle Breeders Society Devon Closewool Sheep Breeders Society Devon Red Ruby Cattle Society Dexter Cattle Society Dorset Down Sheep Breeders Association Dorset Horn and Poll Dorset Sheep Breeders' Association Awdurdod Iechyd Dyfed Powys Heddlu Dyfed Powys English Goat Breeders Association English Guernsey Cattle Society English Heritage English Hill Farming Initiative English Nature Environment Agency Asiantaeth yr Amgylchedd, Cymru Epynt Action Group Est A Laine Merino Sheep Society
23 European Research into Consumer Affairs Exmoor Horn Sheep Breeders Society F.A.W.C. Family Farmers Association FARM Farm and Food Society Farm Animal Care Trust Farm Assured British Beef and Lamb Farm Assured British Pig Farm Consultancy Group Farm Crisis Network Farm Livestock Advisory Group Farm Retail Association Farmers Guardian Farmers Link Undeb Amaethwyr Cymru Farmers Weekly Farming & Livestock Concern UK Farming and Rural Conservation Agency Farming and Wildlife Advisory Group Federation of Agricultural Co-operatives Federation of City Farms and Community Gardens Federation of Small Businesses Federation of Veterinarians in Europe Sir y Fflint Food and Drink Federation Food Commission Food from Britain Food Standards Agency Freedom Food Friends of Animals Under Abuse (FAUNA) Friends of the Earth Friesland Sheep Society Game Conservancy Trust Genesis Quality Assurance Goat Advisory Bureau Goat Veterinary Society Goats Milk Processors Federation Golden Guernsey Goat Society Gotland Sheep Society Greenway Farm Ltd Cymdeithas Cig Oen a Chig Eidion Cymreig Guy Carpenter & Company Ltd Awdurdod Iechyd Gwent Heddlu Gwent Gwent Tertiary College Gwynedd H & H Park International Ltd
24 H S B C Hampshire Down Sheep Breeders Association Harper Adams Agricultural College Health and Safety Executive Heath Lambert Ltd Hebridean Sheep Society Henry Doubleday Research Association Herdwick Sheep Breeders' Association Hereford Cattle Society Hill Farming Advisory Committee Hill Radnor Flock Book Society Holstein UK Humane Slaughter Association Awdurdod Iechyd Morgannwg Ile de France Sheep Society Incorporated Society of Valuers & Auctioneers Institute for Animal Health Institute of Agricultural Management Institute of Animal Technology Institute of Rural Health Institute of Rural Studies Institute of Trading Standards International Fund for Animal Welfare International Meat Trade Association Intervet UK Limited Isle of Anglesey Jacob Sheep Society Jersey Cattle Society Joint Consultative Council for Meat Trade Ladies In Pigs Lantra Leicester Longwool Sheep Breeders Association Licensed Animal Slaughterers and Salvage Association Lincoln Longwool Sheep Breeders Association Lincoln Red Cattle Society Linking Environment and Farming Livestock Auctioneers Association Livestock Group of the Road Haulage Association - HQ Livestock Marketing Alliance Livestock Traders Association Cymdeithas Defaid Llanwenog Cymdeithas Defaid Llŷn Lloyd's Lloyds TSB General Insurance Local Authority Confederation of Regulatory Standards Local Food Works Local Government Association Longhorn Cattle Society
25 Lonk Sheep Breeders Association Manx Logthan Sheep Breeders Group Y Comisiwn Cig a Da Byw, Cymru Meat and Livestock Commission Meat Industry Liaison Group Meat Training Council Meatlinc Merthyr Meuse Rhine Issel Cattle Society Milk Development Council Sir Fynwy Morris Associates Murray Grey Beef Cattle Society National Animal Welfare Society National Association of British Market Authorities National Association of Catering Butchers National Association of Farmers Markets National Association of Valuers and Auctioneers National Beef Association National Cattle Association (Dairy) National Consumer Council National Dairy Council National Dairymen's Association National Farmers Union National Farmers Union Mutual Undeb Amaethwyr Cenedlaethol Cymru National Federation of Consumer Groups National Federation of Meat and Food Traders National Federation of Young Farmers’ Clubs National Foot & Mouth Group National Insurance Guarantee National Office of Animal Health National Pig Association National Sheep Association National Trust National Westminster Bank Castell-nedd Port Talbot Casnewydd Norfolk Horn Breeders Group North Country Cheviot Sheep Society North Ronaldsay Awdurdod Iechyd Gogledd Cymru Heddlu Gogledd Cymru Organic Farmers and Growers Limited Canolfan Ffermio Organig Cymru Organic Food Federation Organic Milk Suppliers Co-operative Oxford Down Sheep Breeders Association
26 Parc Cenedlaethol Sir Benfro Coleg Pencoed Pig Disease Information Centre Ltd Pig Veterinary Society Plumpton College Plunkett Foundation Political Animal Lobby Portland Sheep Breeders Group Poultry Club of Great Britain Powys Provision Trade Federation Gwasanaeth Labordy Iechyd Cyhoeddus yng Nghymru Quality Meat and Livestock Alliance Ramblers Association Rare Breeds Survival Trust Reaseheath College Red Meat Strategy Group Red Poll Cattle Society Regional Development Agencies Rhondda Cynon Taf Romney Sheep Breeders Society Rough Fell Sheep Breeders Association Royal & Sun Alliance Insurance Group plc Royal Agricultural Society of England Royal Association of British Dairy Farmers Royal Bank of Scotland Royal College of Veterinary Surgeons Royal Smithfield Club Royal Society for Nature Conservation Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals Royal Veterinary College Cymdeithas Frenhinol Amaethyddol Cymru RSPCA – Pencadlys Rhanbarthol Cymru Rural Development Commission Rural Stress Information Network Rural Women's Network Ryeland Flock Block Society Ltd Salers Cattle Society of the UK and Ireland Sheep Trust Shorthorn Society of UK and Ireland Shropshire Sheep Breeders Association Silsoe Research Institute Small Abattoirs Federation Small Business Service Small Farms Association Parc Cenedlaethol Eryri Soay Soil Association
27 South Hams Agriculture Forum Cymdeithas Defaid Mynydd De Cymru Heddlu De Cymru Southdown Sheep Society Suffolk Sheep Society Sussex Cattle Society Sustain Sustainable Development Commission Swaledale Sheep Breeders Association Abertawe Teeswater Sheep Breeders Association Ltd Tenant Farmers Association The Shared Earth Trust Tor-faen Traditional Farmfresh Turkey Association UK Food Group UK Register of Organic Food Standards UK Renderers Association UK Round Table on Sustainable Development UKASTA United Pig Marketing Universities Federation for Animal Welfare Prifysgol Cymru Bangor Bro Morgannwg Vegetarians International Voice for Animals Vendeen Sheep Society Ltd Veterinary Deer Society Volac International Limited Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru Fforwm Gwledig Cymru Cymdeithas Twristiaeth Cymru Bwrdd Croeso Cymru Cyswllt Bywyd Gwyllt Cymru Undeb Ffermwyr Ifanc Cymru Cyfarwyddiaeth Fwyd Awdurdod Dabtlygu Cymru Cymdeithas Sefydliadau Amaethyddol Cymru Gyf CYNULLIAD CYMRU Cynulliad Merched Cymru Cymdeithas Gwartheg Duon Cymreig Cyngor Defnyddwyr Cymru Cymdeithas Defnyddwyr Cymru Cymdeithas Defaid Mynydd Cymreig â Wynebau Brith Sefydliad Astudiaethau Gwledig Cymru Welsh Lamb and Beef Promotions Ltd Cymdeithas Arwerthwyr Da Byw Cymru Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru Cwmni Cig Cymru (Lladd-dy) Cymdeithas Defaid Mynydd Cymreig
28 Pwyllgor Ymgynghorol Gwyddonol Cymru Cymdeithas Twristiaeth Cymru Wensleydale Longwool Sheep Breeders Association White Face Dartmoor Sheep Breeders Association White Faced Woodland Breeders Association Group White Park Cattle International Whitebred Shorthorn Association Wildfowl and Wetlands Trust Wildlife Trust Women Farmers Union Womens Food and Farming Union Wrecsam Writtle Agricultural College Youth Hostels Association
29 Atodiad D Y PWYLLGOR ARCHWILIO
Mae pwyllgor Archwilio'r Cynulliad Cenedlaethol yn sicrhau bod gwariant y Cynulliad yn cael ei archwilio'n gywir ac yn drylwyr. Yn fras, rôl y Pwyllgor Archwilio fydd yw ymchwilio i’r adroddiadau ar gyfrifon y Cynulliad a chyrff cyhoeddus eraill a baratowyd gan Archwilydd Cyffredinol Cymru ac ystyried adroddiadau gan Archwilydd Cyffredinol Cymru ar ymchwiliadau i ddarbodaeth, effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd y Cynulliad wrth ddefnyddio’i adnoddau i gyflawni ei swyddogaethau. Nodir cyfrifoldebau’r Pwyllgor Archwilio yn fanwl yn Rheol Sefydlog 12.
Dyma aelodaeth y Pwyllgor a benodwyd 3 Mehefin 2003: Janet Davies (Plaid Cymru) - Cadeirydd Leighton Andrews (Llafur) Mick Bates (Democrat Rhyddfrydol) Alun Cairns (Ceidwadwr) Jocelyn Davies (Plaid Cymru) Christine Gwyther (Llafur) Denise Idris-Jones (Llafur) Mark Isherwood (Ceidwadwr) Val Lloyd (Llafur) Carl Sargeant (Llafur)
Gellir cael gwybodaeth bellach am y Pwyllgor gan:
Adrian Crompton Clerc y Pwyllgor Archwilio Cynulliad Cenedlaethol Cymru Bae Caerdydd CF99 1NA Ffôn: 02920 898264 E-bost: [email protected]