Çanak Çömleksġz Neolġtġk Dönem Yerleġmelerġnġn Anadolu’Dakġ Dağilimi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T. C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ARKEOLOJĠ ANA BĠLĠM DALI PREHĠSTORYA ARKEOLOJĠSĠ BĠLĠM DALI ÇANAK ÇÖMLEKSĠZ NEOLĠTĠK DÖNEM YERLEġMELERĠNĠN ANADOLU’DAKĠ DAĞILIMI YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMANLAR PROF. DR. HARUN TAŞKIRAN PROF. DR. AHMET A. TIRPAN HAZIRLAYAN ECE ÇOKSOLMAZ KONYA – 2011 i ii iii ÖNSÖZ Tarihsel sürecin çeĢitli evrelerinde, birbirinden farklı uygarlıklara sahne olması Anadolu‘yu eĢsiz kılmaktadır. Anadolu‘nun uygarlık tarihi açısından önemi de bu renklilikten kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Anadolu Neolitik Çağ uygarlığı, eski bir geçmiĢe dayanmakla birlikte aynı zamanda bizlere oldukça yakındır. Neolitik Dönem‘i evrelere ayırmak, insanın üretimi ile ilgilidir. Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem, insanlığın üreticiliğe geçiĢ aĢaması ve baĢlangıcını teĢkil eder. ―Anadolu‘daki Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem YerleĢimlerinin Dağılımı‖ konulu tez çalıĢmasında; yerleĢimler ve dağılımı, yerleĢim sakinlerinin; kullandığı aletler ve eĢyalar, beslenme alıĢkanlıkları, ölü gömme gelenekleri, ritüelleri temel alınmıĢtır. Öncelikle tez çalıĢmam sırasında destek ve önerilerle bana yol gösteren ve tezime büyük katkıları olan değerli tez danıĢmanlarım Prof. Dr. Harun TAġKIRAN ve Prof. Dr. Ahmet Adil TIRPAN hocalarıma, kaynak açısından yardımlarından dolayı, Yrd. Doç. Dr. Bahattin ÇELĠK hocama sonsuz teĢekkürlerimi sunarım. Tezimin desteklenmesine yardımcı olan Selçuk Üniversitesi Bilim AraĢtırma Projesi Koordinatör‘lüğüne teĢekkürlerimi sunarım ve benden hiçbir Ģeyi esirgemeyen aileme teĢekkürü bir borç bilirim. Konya 2011 ECE ÇOKSOLMAZ iv Adı Soyadı Ece ÇOKSOLMAZ Numarası 084203021002 Ana Bilim / Bilim Dalı Arkeoloji / Prehistorya Arkeolojisi Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Harun TAŞKIRAN Öğrencinin Prof. Dr. Ahmet Adil TIRPAN ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞMELERİNİN Tezin Adı ANADOLU’DAKİ DAĞILIMI ÖZET Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem, kronolojik açıdan bulunduğu coğrafyaya göre farklılık göstermiĢ olsa da, M.Ö 10 bin – 7 bin yıllarını kapsamaktadır. Anadolu‘da Çanak Çömleksiz Neolitik Dönemi en iyi yansıtan merkezler ilk araĢtırmalarda Güneydoğu Anadolu‘da bulunmuĢ ve araĢtırmalarla Anadolu‘nun genelinde ortaya çıkarılmıĢtır. Bu tez çalıĢmanın konusunu ―Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem YerleĢmelerinin Anadolu‘daki Dağılımı‖ adlı baĢlık oluĢturmaktadır. AraĢtırma konusunun amacı, Anadolu‘daki Çanak Çömleksiz YerleĢimlerin genel bir bütünlük içerisin sunmak ve araĢtırmalar sonucu, yerleĢim yerlerinden çıkan maddi bulguları göz önüne alarak, yerleĢim yerlerinin arasındaki etkileĢimi ortaya çıkarmak ve o dönem insanının yaĢayıĢ tarzını anlamaktır. AraĢtırmanın kapsamını, Anadolu‘daki Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem yerleĢimlerin dağılımı ele alınmıĢtır. Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem yerleĢmelerinden ele geçirilen objelere, mimari, günlük kullanım eĢyalarına ve tarihlendirilmesine değinilmiĢtir. Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem de insanlar çanak çömlek yapmayı bilmiyorlardı. Kilden kapların yerine taĢ kap kullanıyorlardır. Bu dönem insanın aletlerinde kullandığı ana malzeme taĢtır. ÇakmaktaĢı ve obsidiyenden oluĢan yongalar, ok uçları Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem alet çantasında yer alan ana materyallerdir. Bu dönemi Anadolu‘da en iyi temsil eden bölge Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan Çayönü‘dür. Alet yapımı ve üreticiliğe yeni geçiĢ yapılan Neolitik Dönem, insanlığın atılım çağlarından biridir. v Adı Soyadı Ece ÇOKSOLMAZ Numarası 084203021002 Ana Bilim / Bilim Dalı Arkeoloji / Prehistorya Arkeolojisi Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Harun TAŞKIRAN Öğrencinin Prof. Dr. Ahmet Adil TIRPAN The Distribution of the Pre-Pottery Neolithic Period Settlements in Tezin İngilizce Adı Anatolia SUMMARY Pre Pottery Neolithic Period, shown in chronological terms vary depending on the geography, though; covers BC, 10 thousand - 7 thousand years. Pre Pottery Neolithic period that reflects the best centers in Anatolia, Southeastern Anatolia, the first research studies were found and unearthed in Anatolia. This thesis is the subject of study, ―Distribution of Pre Pottery in the Neolithic Age settlements in Anatolia‖, the title is named. The aim of the research subject, the interior of Anatolia Aceramic placements provide an overall integrity and as a result of investigations, settlements of the financial results, taking into account the interaction between the settlements of that period to uncover and understand people‘s life style. The scope of the study, discussed the distribution of settlements in Aceramic Neolithic Anatolia . Pre Pottery Neolithic settlement seized objects, architecture, daily use, belongings, and dating are mentioned. In Pre Pottery Neolithic Period the people do not know making pottery. Instead of clay vessels, they use stone vessels. The main material used by the human instruments of this period piece. Of flint and obsidian chips, arrowheads, tool bag of Pre Pottery Neolithic Period are the main materials. This period represents the best in Anatolia, the Çayönü in The Southeast Anatolia region. Tool – making and a new transition to productivity is the one of humanity‘s progress of the Neolithic Period. vi KISALTMALAR AKMED. Akdeniz Medeniyetleri AraĢtırma Enstitüsü A. Ü. D. T. C. F. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Cm. Santimetre Çev. Çeviren ÇDR. Çevre Durum Raporu Ed. Editör Eds. Editörler Fig. Figür G.Ö. Günümüzden önce Har. Harita ĠÇDR. Ġl Çevre Durum Raporu C14. Karbon 14 M. Metre m². Metrekare M.Ö. Milatan Önce ODTÜ. Ortadoğu Teknik Üniversitesi PN. Çanak Çömlekli Neolitik Dönem PPNA. Pre Pottery Neolithic A (Çanak Çömleksiz Neolitik A) PPNB. Pre Pottery Neolithic B (Çanak Çömleksiz Neolitik B) PPNC Pre Pottery Neolithic C (Çanak Çömleksiz Neolitikten Çanak Çömlekli Neolitiği GeçiĢ C) S. Sayfa TAÇDAM. Tarihsel Çevre AraĢtırma ve Değerlendirme Merkezi TAD. Türk Arkeoloji Dergisi TTK. Türk Tarih Kurumu vii ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ……………………………………………………………………………...iii ÖZET………………………………………………………………………………...iv ABSTRACT…………………………………………………………………………..v KISALTMALAR………………………………………………………………….....vi 1. GĠRĠġ ....................................................................................................................... 1 1.1 Amaç Kapsam Yöntem ...................................................................................... 1 1.1.1 Amaç ........................................................................................................... 1 1.1.2 Kapsam ....................................................................................................... 1 1.1.3 Yöntem ........................................................................................................ 2 2. TARĠH ÖNCESĠ SÜREÇ ........................................................................................ 3 2.1 Paleolitik Dönem ............................................................................................... 3 2.2 Mezolitik / Epipaleolitik .................................................................................... 4 3. BEREKETLĠ HĠLAL VE ANADOLU ĠLĠġKĠSĠ ................................................... 5 4. NEOLĠTĠK DÖNEM ............................................................................................... 6 4.1 Neolitiğin Adlandırılması .................................................................................. 6 4.2 Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem .................................................................. 10 4.2.1 Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem A (PPNA) ......................................... 11 4. 2. 2 Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem B (PPNB) ........................................ 13 4.3 Çanak Çömlekli Neolitik Dönem .................................................................... 15 5. ÇANAK ÇÖMLEKSĠZ NEOLĠTĠK DÖNEMDE ANADOLU‘DAKĠ YERLEġĠMLERĠN DAĞILIMI ................................................................................ 16 5.1 Akdeniz Bölgesi Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem YerleĢimlerinin Dağılımı . 17 5. 1. 1 Antalya Ġli ................................................................................................... 18 5.1.1.1 Öküzini Mağarası ................................................................................... 19 5.1.2 Göller Bölgesi Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Sorunu .......................... 21 5. 1. 3 Mersin Ġli ..................................................................................................... 22 5.1.3.1 Gözlükule Höyüğü ................................................................................. 23 5.1.4 KahramanmaraĢ Ġli ........................................................................................ 24 5.1.4.1 Yamaçtepe ............................................................................................. 24 5.2 Doğu Anadolu Bölgesi Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem YerleĢimlerinin Dağılımı ..................................................................................................................... 25 5.2.1 Elazığ Ġli ........................................................................................................ 27 5.2.1.1 Boy Tepe ................................................................................................ 27 5.2.1.2 Çınaz III ................................................................................................. 28 5.2.2. Malatya Ġli .................................................................................................... 29 5.2.2.1 Cafer Höyük ........................................................................................... 29 5. 2. 3 Hakkari Ġli