Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Seramiksiz Neolitik Döneme Ait Bir Buluntu Merkezi Karahan Tepe
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI ARKEOLOJİ PROGRAMI YÜKSEK LİSANS TEZİ GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE BULUNAN SERAMİKSİZ NEOLİTİK DÖNEME AİT BİR BULUNTU MERKEZİ KARAHAN TEPE Gültekin ÇALĞAN DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. A. Semih GÜNERİ İZMİR- 2015 ii YEMİN METNİ Yüksek Lisans Tezi sunduğum “Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Seramiksiz Neolitik Döneme Ait Bir Buluntu Merkezi: Karahan Tepe” adlı çalış- manın, tarafımdan, akademik kurallara ve etik değerlere uygun olarak yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım. …../……2015 Gültekin ÇALĞAN iii ÖZET Yüksek Lisans Tezi Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Seramiksiz Neolitik Döneme Ait Bir Buluntu Merkezi: Karahan Tepe Gültekin ÇALĞAN Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Klasik Arkeoloji Programı Bu tez kapsamında Şanlıurfa’nın 63 km doğusunda Tektek Dağları Milli Parkı sınırları içerisinde bulunan, Seramiksiz Neolitik Döneme tarihlenen Kara- han Tepe ele alınmıştır. Çoğunluğu tarım arazisi içerisinde kalan Karahan Te- pe’de in-situ megalitler keşfedilmiş ve bunların Şanlıurfa il sınırları içerisinde bulunan, aynı döneme tarihlenen Göbekli Tepe, Sefer Tepe, Taşlı Tepe, Yeni Mahalle, Hamzan Tepe, Nevali Çori gibi buluntu merkezlerindekilerle benzer özellikleri ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca bulunan materyaller ışığında Karahan Tepe’nin, Göbekli Tepe’nin 2. Tabakası, Sefer Tepe, Taşlı Tepe, Hamzan Tepe ile karşılaştırılması yapılmış ve böylece Karahan Tepe’nin Seramiksiz Neolitik Dönem’in B evresi başlarına tarihlenmesi gerektiği düşünülmüştür. Tez kapsa- mında özellikle malzemelerin benzerliği ve küçük buluntuların sınıflandırılma- sında Yakındoğu kıstas olduğundan ve de konunun daha iyi anlaşılması gerekçe- siyle; çalışmada sadece Karahan Tepe ile sınırlı kalınmamış aynı zamanda Ya- kındoğu ve Anadolu’nun bazı Seramiksiz Neolitik buluntu merkezleri de kısaca ele alınmıştır. Bu buluntu merkezleri belli bir sistem içerisinde küçük ve büyük buluntular olarak sınıflandırılmış ve özellikle Karahan Tepe ile olan benzerlikler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bu incelemeler yapılırken, Karahan Tepe’nin, Neolitik Dönem’deki konumu ve çevre buluntu merkezleri ile olan etkileşimi tes- pit edilmeye çalışılmış böylece Karahan Tepe’nin, bu süreç içerisindeki yeri ve sürece katkısı araştırılmıştır. iv Anahtar Kelimeler: Karahan Tepe, Göbekli Tepe, Sefer Tepe, Taşlı Tepe, Hamzan Tepe, Yeni Mahalle, Seramiksiz Neolitik Dönem. v ABSTRACT Master’s Thesis The Pre Pottery Neolıthıc Perıod of Southeastern Anatolıa Regıon Central One Fınds: Karahan Tepe Gültekin ÇALĞAN Dokuz Eylül University Graduate School of Social Sciences Department of Archaeology Classical Archaeology Program In this thesis, Karahan Tepe which is located 63 km east of Sanliurfa, in the boundaries of Tektek Mountains National Park and dated to the Pre-Pottery Neolithic period is discussed. In Karahan Tepe, majority of which remained in the agricultural land, in-situ megalithic were discovered and similar features with the finding centers, which are in the boundaries of Şanlıurfa, like Gobekli Tepe, Sefer Tepe, Taşlı Tepe, Yeni Mahalle, Hamzan Tepe, Nevala Çori, which are dated to the same period, have been revealed. Also in light of materials that are found, comparison of Karahan Tepe with Gobekli Tepe’s 2nd Layer, Sefer Tepe, Taşlı Tepe, Hamzan Tepe is made and so it is thought that Karahan Tepe should be dated to the early PPNB Age. As the Near East is the criterion in the similarity of materials and the classification of small findings and for the subject to be bet- ter understood; The study is not only limited with Karahan Tepe but also fin- dings of some Pre Pottery Neolithic centers of Near East and Anatolia are also briefly discussed. These discovery centers are classified as minor and major fin- dings in a certain system and particular similarities with Karahan Tepe are examined in detail. While these investigations are carried out, position of Kara- han Tepe in the Neolithic Age and the interaction with the surrounding finding centers have been tried to be determined and so contribution and place of Kara- han Tepe in this process is searched. vi Keywords: Karahan Tepe, Göbekli Tepe, Sefer Tepe, Taşlı Tepe, Hamzan Tepe, Yeni Mahalle, Pre-Pottery Neolithic vii GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE BULUNAN SERAMİKSİZ NEOLİTİK DÖNEME AİT BİR BULUNTU MERKEZİ KARAHAN TEPE İÇİNDEKİLER TEZ ONAY SAYFASI ii YEMİN METNİ ............................................................................................................. ii ÖZET............................................................................................................................. iv ABSTRACT .................................................................................................................. vi İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... viii KISALTMALAR .......................................................................................................... xi TABLO LİSTESİ ......................................................................................................... xii HARİTALAR LİSTESİ .............................................................................................. xiii FİGÜRLER LİSTESİ .................................................................................................. xiv RESİMLER LİSTESİ ................................................................................................... xv GİRİŞ .............................................................................................................................. 1 BİRİNCİ BÖLÜM ÇALIŞMAYA İLİŞKİN ÖN BİLGİLER 1.1. ÇALIŞMANIN AMACI .......................................................................................... 3 1.2. YÖNTEM ................................................................................................................. 3 1.3. ZAMANSAL KAPSAM .......................................................................................... 4 1.4. COĞRAFİ KAPSAM .............................................................................................. 6 1.5. TERMİNOLOJİ ....................................................................................................... 7 viii İKİNCİ BÖLÜM GÜNEYDOĞU VE DOĞU ANADOLU’DA SERAMİKSİZ NEOLİTİK DÖNEM ARAŞTIRMALARI TARİHÇESİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YAKINDOĞU’DA SERAMİKSİZ NEOLİTİK DÖNEM KÜLTÜR ÇEVRELERİ 3.1. ÜRDÜN BÖLGESİ ............................................................................................... 13 3.1.1. Ain Ghazal (Ayn Gazal) .................................................................................. 13 3.1.2. Jericho (Eriha) ................................................................................................. 16 3.1.3. Byblos .............................................................................................................. 18 3.2. SURİYE BÖLGESİ .............................................................................................. 19 3.2.1. Mureybet ........................................................................................................ 19 3.2.2. Tell Aswad ...................................................................................................... 20 3.2.4. Tell Halula ....................................................................................................... 25 3.2.5. Abu Hureyra .................................................................................................... 26 3.3. IRAK BÖLGESİ .................................................................................................... 28 3.3.1. Qermez Dere .................................................................................................... 28 3.3.2. Nemrik ............................................................................................................. 29 3.3.3. Zawi Chemi ..................................................................................................... 30 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM GÜNEYDOĞU VE DOĞU ANADOLU’DA SERAMİKSİZ NEOLİTİK DÖNEM BULUNTU MERKEZLERİ 4.1. DOĞU ANADOLUBÖLGESİ............................................................................... 32 4.1.1. Malatya ........................................................................................................... 32 4.1.1.1. Cafer Höyük .............................................................................................. 32 4.2. GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ................................................................ 34 4.2.1. Batman ............................................................................................................ 34 ix 4.2.1.1. Hallan Çemi .............................................................................................. 35 4.2.1.2. Hasankeyf Höyük ..................................................................................... 39 4.2.2. Adıyaman ....................................................................................................... 42 4.2.2.1. Kilisik Tepe.............................................................................................. 43 4.2.3. Diyarbakır ....................................................................................................... 45 4.2.3.1. Körtik Tepe ..............................................................................................