KENTLEÞME DÝYARBAKIR TMH

HASAN’IN HASANKEYF’TE Eyyubiler, Sasaniler ve bilinmeyen sayýsýz uygarlýklarýn kültür kalýtý (mirasý) evrensel deðerler, seçeneði var olan KEYFÝ ÞÝMDÝLÝK KEKA enerji yatýrýmý adýna yok edilecek. Görkemli Hasankeyf’teyiz. Hasankeyf; hüznün insaný Þevket ÇORBACIOÐLU(*) kahreden bakýþýyla karþýlýyor sizi... Öncelikle çocuklar. “Ortadoðu’da Su: Savaþ mý Barýþ mý?” noktasýna “Hasankeyf’in tarihini anlatayým mý size?!..” diye geldiðimiz süreçte, Dicle üzerinde inþaasý düþünülen koþuþturan çocuklar hemen “... Sasaniler, Eyyubiler, “ILISU Barajý Projesini” tartýþmak gerçekten zor. Bu Artuklular vs lerin yaþamýþ olduðu Hasankeyf’te...” nedenle ne getireceði ile birlikte aðýrlýklý olarak ne diye ezberledikleri tarihi bilgileri anýnda mitralyöz gibi götüreceðini tartýþmaya açmamýz gerektiðini üzerinize boþaltýyorlar... Çocuklarýn acelesi var... Biliyorlar düþünüyorum. Ulusal deðerdeki projeleri yaþama ki Hasankeyf gidici... Muhteþem bir yerleþim alaný. Su, geçirirken yerel, ulusal ve evrensel deðerleri dikkate suyun yarattýðý bereketli Dicle havzasý ve Güvenlik almak zorundasýnýz. Onun için bölgenin tarihi, doðal ve Hasankeyf kanyonu... Hasankeyf’e herkes keyfine göre sosyal dokusu, proje fizibil çalýþmalarýnýn temel kriterleri ad vermiþ: Bir kýsým yöre insaný; Kürtçe Husn: (güzellik), olarak düþünülmelidir. “GAP”ýn bir alt projesi olan “ILISU kefa: (Kaya) sözcüklerinin bileþimin de; Güzel kayalar Baraj (HES) Projesinde” bu kriterlerin istenen düzeyde anlamýna gelen “Hüsn-ül Kefa olduðunu savlamakta: öne çýkarýlmadýðýný gözlemliyoruz... Süryani kaynaklarýnda “Hesna Kepha” biçiminde geçen Üç deniz görmemiþ (Kürt), Bir deniz görmüþ (Laz) adýnýn Süryanice “Kaya” anlamýna gelen “Kifo” dan 4 kiþi Diyarbakýr’dan Yukarý Mezopotamya Ovasýný kat geldiði belirtilmekte. Bir baþka kaynaða göre de; Suriye ederek Hasankeyf’e doðru yol alýyoruz. Bu bölgedeki dilinde kaya anlamýna gelen “Kaysa” ve “kale anlamýna yýllar öncesinin doðal ambiyansý tümden meþe gelen “Hýsn” sözcüklerinden esintilenilerek “Hýsn-Kayfa” ormanlarýndan oluþuyormuþ. Ayakta kalanlarda 1980 dendiðini, doðrusu Abbasilerin, Hamdanilerin ve sonrasý kaosunda saklanma alaný endiþesiyle yakýlmýþ, Mervanilerin yönetimine giren yerleþim alanýna yok edilmiþ. Özellikle Lice - Kulp - Dicle ambiyansýnda Arapça’da “Kayahisar” ya da “Kayakale” anlamýna gelen ormancýlýk ve yaylacýlýk yasaklamalarý nedeniyle Kulp’un “Hýsn Kayfa” denmiþ ve sonralarý “Hýsn Keyfa” ya ünlü ceviz ormanlarý bile tamamen yok edilmiþ. dönüþmüþ. Osmanlýlar zamanýnda da (1517) Hasankeyf denmeye baþlanmýþ. Yörede Süryanice, Arapça, Türkçe Ovasýnda ilerliyoruz. Tarým için iþlenmeye hazýr, ve Kürtçe konuþulduðuna göre böylesi zengin etnisiteli, bir doða kumaþý adeta. Yörede 1985 sonrasý tütün ve Dini ve kültür farklýlýðýnda Hasankeyf’de keyfi adlandýrma pamuk ekimi hýzlanmýþ. Yöre insaný bu tarým kültürünü olaðan karþýlanmalýdýr... Daha çok Güneyden gelen Kahramanmaraþlýlarýn yaygýnlaþtýrdýðýný söylüyor. Bismil, Artuklu Uygarlýðýnýn etkisinde kalmýþ. Çünkü bölge de dað köyleri ve mezralardan en çok göç alan ilçe. Artukoðullarýnýn Baþkenti imiþ Hasankeyf. Artuklularýn Ýnsanlar pamuk ve tütün tarlalarýnda çalýþýyorlar. Sýcak aþ yürüttükleri Bayýndýrlýk çalýþmalarýyla; deðerli ve ev bulmuþlar. Memnunlar yaþamlarýndan. Tasarlanan mühendislik / mimarlýk yapýtlarý, ve Dünya’nýn ilk köye dönüþ projesine, mezra ve dað köylülerin pek sýcak Darphanesine sahip olmuþ Hasankeyf... 130 yýllýk Artuklu bakmayacaðý savlanýyor. Ýki keçi bir inek için; Bismil’deki Egemenliði (1102-1232) sona erdikten sonra eski böylesi düzenli tarým alanlarýný terk edip mezrasýna canlýlýðýný ve zenginliðini koruyamamýþ. Özellikle 1260’da dönmeyi pek isteyeceklerini ben de düþünemiyorum. Ýlhanlýlar tarafýndan yaðmalanýp tahrip edildikten sonra, Batman Ovasý da; Bismil Ovasý gibi Yukarý Akkoyunlular zamanýnda biraz canlanýr olmuþsa da Mezopotamya doðasallýðýnýn zengin bir uzantýsý... günümüze bir köy olarak gelebilmiþ, ta ki nehrin karþý Hasankeyf’e giden yolun batýsý zengin petrol yataðý tarafýndaki Raman Daðlarýnda petrol buluncaya dek. Raman, doðusu Garzan daðlarýyla çevrili. Adeta enerji Hasankeyf’te günümüze dek ayakta kalabilmiþ, yalnýz koridoru. 1996 TUBÝTAK verilerine göre 2050’ye dek ortaçað Ýslam yönetimi yapýtlarýdýr. Fransýz Arkeolog ve ülke gereksinimini karþýlayacak bir rezerve sahip olduðu mimarlýk tarihçisi Albert Gabriel Hasankeyf’teki tarihsel söyleniyor. Vadi tabanýna ve tepeciklere serpiþtirilmiþ yapý kalýntýlarýnýn ayrýntýlý bilgilerini ilk hazýrlayan kiþidir petrol arama kuyularý, uzaktan; sürüsünü ve sahibini (1990). arayan ürkek at izlenimi veriyor insana. Olgunun en ilginç Görkemli geçmiþ uygarlýklarýn evrensel anýtý yaný, çýkarýlan ham petrolün yöre de deðil, Ýskenderun ‘Hasankeyf’te (eðer Batman’dan geliyorsanýz) sizi ilk ve Ýzmir Aliaða’da iþlenmesi! karþýlayan, Ýmam Abdullah Zaviyesi ile Mimar Pir Hasan’ýn Batman Ilýsu Barajý’nýn konuþlandýrýlacaðý Dicle nehrini Otlukbeli Savaþýnda (1473) ölen Zeynel Bey için yaptýrdýðý paralel izliyoruz. Baraj gövdesinin kaplayacaðý Hasankeyf Kümbettir. Özelliði; yöredeki öteki yapýlarýn tersine, topraklarýna girdik. Hasankeyf’e 12 km var; tarihi ve kesme taþ üstüne tuðla kaplama olarak dýþtan silindirik, doðal zengin doku ile iç içesiniz. Enerji koridoru, tarihi içten sekizgen planlý olmasýdýr. Yapým tarihi ve mimarý SÝT alanlarý ve tüm doðasal yeraltý ve yerüstü çeþitliliði; bilinmeyen Ýmam Abdullah Zaviyesinin kapýsý, 15. Ilýsu HES’ inden nasibini alacak evrensel deðerler. yüzyýl ahþap iþçiliðinin yetkin örneklerindendir. Ayrýca Bizanslýlar, Artuklular, Abbasiler, Osmanlýlar, Moðollar, söylencelere konu on iki imamý betimleyen Mavi Çini Levha hayli ilgi çekmektedir. (*) ÝMO Genel Sekreteri

TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 412 - 2001/2 35 TMH KENTLEÞME DÝYARBAKIR

Hasankeyf’i simgeleþtiren Dicle üzerindeki tarihi kotu ile Dicle’nin üst kotu arasýnda en az 125-150 mt bir köprü, yerleþkeyi gizemleþtiren görkemli bir yapýt. 12. derinlik mevcuttur. (Ana Britannica). yüzyýlda Artuklular tarafýndan yapýldýðý sanýlan köprü Asýl þehir, Hasankeyf kanyonun terasý sayýlabilecek yok olmak üzeredir. Uzunluðu yaklaþýk 120 mt. olan, kalenin kuzeydoðusundaki düzlük alanda inþa edilmiþ. günümüzün bile büyük mühendislik yapýsý sayýlabilecek Çevresinde ayrý sur yok çünkü her yaný “yar”larla Harap Köprü yýkýlmýþ. Ayakta deðil artýk. 40 mt.’lik çevrilidir. Kuzeybatýsýnda bazý ev ve dükkan kalýntýlarý ana gözle, Hasankeyf tarafýndan 15 mt’lik ve Batman bulunmaktadýr. Adeta terasta kurulmuþ bir kent. Su, tarafýndan 22 mt’lik gözden oluþuyormuþ-ki çocuklarýn güvenlikli bir teras kent ve teras Kentten kuþbakýþý spontane Hasankeyf tarihini anlatmaya baþladýklarý alabildiðine uzanan bereketli Dicle su havzasý. Geçmiþ nokta- orta ayaklarda görülen kabartmalarýn astrolojiyle uygarlýklarýn deðerini bildiði olaðanüstü zengin yerleþim ilgili olduðu rivayet edilmektedir. alaný... Günümüz uygarlýðýnýn deðerini ölçemediði Köprüyü geçip, Dicle’nin ve çevre daðlardan inen “Evrensel Uygarlýk Terasý” adeta... sel sularýnýn binlerce yýlda oyduðu derin kanyonu Ilýsu baraj suyu, Hasankeyf kalesinin en yüksek görmezden önce sizi, 12. yy’da Artuklular tarafýndan noktasýndaki ’nin üst kotuna kadar yapýldýðý söylenen Hasankeyf Sarayýnýn, Kuzeydeki köþe yükselecekmiþ. ‘Yani su’yun binlerce asýrdýr yarattýðý kuleleri karþýlýyor. Bu görsel zengin yapýnýn kare planlý uygarlýðý “Su”ya yok ettirme becerisine ulaþmamýza tuðla kemerli, kesme taþtan yapýldýðý görülüyor. az kaldý. Yap - Ýþlet - Yoket modeli ile yapýmýný Yavaþ yavaþ çaðlar öncesinin kayalarla oyulmuþ üstlenmiþ Balfour Beattyy adlý Ýngiliz firmasýnýn, projeden konutlarýný sunan kanyona giriyorsunuz. Uzunluðu bir vazgeçtiði söylentileri halk arasýnda yaygýnlaþmasý bir km.’den fazla. Kanyonun çaðlar öncesinin höyükler, ören umut olarak beliriyor ise de; kurumuþ çatlak topraðýn yerlerini (konutlarý), günümüzde de insanlarýn barýnma susuzluðunu gidermesi için göðün sonsuzluðuna nasýrlý sorununu çözer durumda görmek beni hayli düþündürdü. ellerini uzatmýþ yaradana yakaran yöre insani için de, Kanyonla çevrili kayalýk yükseltiyi taçlandýran yukarý Ilýsu Barajý bir umut. “Evrensel Uygarlýk Terasý” imiþ þehre (ören yerleri) güneyden týrmanýyorsunuz. Dicle’nin umurunda mý?... Diyarbakýr ili, Bismil ilçesi ile Batman, güney cephesinin en yüksek noktasýna ulaþýyor ve Dicle ve illeri içinde yer alan ILISU (HES) Barajý yataðý ve üzerindeki tarihi Harap köprüye 125-150 Dicle ile kollarý Batman, Botan ve Gar üzerinde oluþacak. mt. tepeden bakýyorsunuz. Bu en yüksek noktadaki Rezervuar alaný ’nin 50 km kuzeybatýsýnda, Ilýsu tarihi zengin yapýtlarýn kalýntýlarýyla karþý karþýyasýnýz. mevkiinden Bismil yakýnlarýna kadar 120 km boyunca En önemlisi Artuklular tarafýndan yapýldýðý savlanan uzanacak. Ulucami’dir. (Erres Kilisesinden bozma cami) Yedi Hasan Ayhan gezi boyunca Simültane (kendiliðinden) kapýsýndan üçünün kalýntýlarý günümüze ulaþabilmiþ olan rehberimiz. Anadolu insanýnýn, saf ve temiz abartýlý Dicle’nin güneyindeki Hasankeyf Kalesi (Romalý’larýn yansýmasý. Sevecen ve candan. Yirmi beþ otuz Ýran sýnýrýný denetim altýnda tutmak için yaptýðý da yaþlarýnda.... Hasan, Hasankeyf giriþi bizleri karþýlayan savlanmaktadýr) muhteþem bir yapýt. Eyyubi Sultaný ilkokul çocuklarýnýn benzer coþkusuyla bizlerle Süleyman tarafýndan (1409)’de yapýlan “Rýzk” Cami koþuþturuyor. Hasankeyf tarihini anlatabilmenin kanyonun en yüksek noktasýndadýr. Ýþte bu caminin üst

36 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 412 - 2001/2 KENTLEÞME DÝYARBAKIR TMH

Anlamýyorum! Türkü söylemek istediðini söylüyorlar... Emeðinin karþýlýðýný annesine teslim etmiþ... çok mutlu... Yanýk sesiyle Ferdi Tayfur’u bitirmezden Ýbo’yu taklit etmeye baþladý... O saf tertemiz emeðinin karþýlýðýný vermeye çalýþtýðýmda, doðunun o kendine özgü mahcubiyete özdeþ hoþgörüsü beni daha da etkiledi. Kanyon tabanýna yakýn maðara çay ve dinlence yerinde bizden ayrýldý. Usulca bir köþeye sýðýnarak yeni ziyaretçileri beklemeye, Ýsmimle bana seslenmeye çalýþtý... Resimleri göndermemi istiyormuþ. Hasan Ayhan, Hasankeyf’te keyifli tertemiz bir Bölge yoksulu. Sevince koþuþturan Hasanlarýn Hasankeyf’i keyifsiz halde, yoksulluða koþan bir varsýl adeta... Diyarbakýr’a, Diyarbekir’e, Ameid’e kýsacasý Kalekent’e dönüyoruz. Trafik yoðun. Bir þey dikkatimi çekiyor. Binek araçlarýnýn çoðu Ankara ve Ýstanbul plakalý. Nedenini sorduðumda hayrete düþüyorum. Diyarbakýr dýþýna çýkýldýðýnda Diyarbakýr araçlarý saldýrýya uðruyormuþ. Bismil Çeltek’teki Beritan Aþireti için hazýrlanan 354 konutluk yerleþim alanýndayýz. Asýrlardýr doða ile iç içe hayvancýlýkla uðraþan Beritan göçerlerini yerleþik düzene geçirecek Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðü’nün (KHGM) üstlendiði bu projeye, konut bazýnda bakýldýðýnda baþarýlý bir proje, fakat doðanýn özgür ortamýndaki yaþamý gelenek haline getirmiþ ve böylesi doða ortamýyla bütünleþmiþ Beritan göçerleri; iç içe yoðunlaþmýþ, açýk alandan yoksun bir yerleþimi ne denli benimserler bilinmiyor?! Doðanýn özgür ortamýna alýþmýþ insanlarý, dar bir alanda yoðunlaþtýrmayacak bir projenin yaþama mutluluðu içinde keyifli... Hasan Ayhan'ýn keyfi geçirilmesi gerekirdi diye düþünmüyorum... Köye dönüþ Hasankeyf’in yok oluþunda yok olacaðýnýn bilisizliði projelerini de gelecekte KGHM üstlenecektir. Bu projenin içinde, annesine o gün götüreceði paranýn sevinç rasyonel temellere oturtulabilmesi için, bölgenin kaotik koþuþturmasýyla yanýmýzdan ayrýlýyor. Hasan Ayhan’ýn, ortamý ve jeopolitik konumu da dikkate alýnarak, Hasankeyf gibi yok olacaðýný, biteceðini düþümden sorunsallýðý yaþayanlarýn görüþü ile bütün bir geçirirken; Hasankeyf’in kayboluþundan çok daha etkiledi projelendirme sürecinin üstlenilmesi gerekmektedir. “Bebek saflýðýndaki Hasan Ayhan’ýn kaybolmaya Olgunun öncelikle alt yapý çalýþmalarýnýn yapýlmasý koþuþturan doðu otantizminin o temiz sevinci...” zorunluluk olarak görülmektedir. KGHM olguya, bu Hasankeyf’in zirvedeki tarihi ören yeri sayýsýz ulus’un boyutuyla ciddi yaklaþýmlar içinde... ikinci ulaþým aðýnýn iz býraktýðý geçmiþ uygarlýklarýn “evrensel terasý,, güçlendirilmesi için, birinci ulaþým aðý çalýþmalarý adeta demiþtik. Binlerce yýl önce inþa edilmiþ evler yoðunlaþtýrýlmýþ. Örneðin Çarýklý’da baþlayan, Viranþehir’e hâla günümüz uygarlýðýnýn savurduðu yöre insanýnýn dek uzanan eski Derik Grup yolu; puremanet yöntemle (bazýlarýnýn) barýnma gereksinimine yanýt vermeye geniþletilerek asfaltlanmýþ. Böylesi benzer çalýþmalarýn çalýþtýðýný gözlemliyor, zirveye “Rýzk” Camine yoðunlaþtýrýlýp yaygýnlaþtýrýlmasý saðlýklý bir yaklaþým. ulaþtýðýnýzda, camii yakýnýndaki asýlý çamaþýrlarla karþýlaþýyor ve hayrete kapýlýyorsunuz! Elbette ki “Artuklularýn çamaþýrlarý olduðunu” düþünmüyorsunuz HASAN AYHAN VE HASANKEYF ÝÇÝN NE düþünmemesine, fakat böylesi birey duyarsýzlýðýnýn YAPILABÝLÝR?!... merkezi ve yerel yönetim yetmezliðinden Öncelikle “Hasankeyf’i yaþatma platformu” kaynaklandýðýný ve insanlarý hâla günümüz uygarlýðýnda; desteklenmeli, çalýþmalarý gözden geçirilerek geçmiþ uygarlýk kalýntýlarýna gereksindirdiðimizi ister ivmelendirilmelidir.. istemez düþünüyorsunuz. Uzmanlar ve platform çalýþanlarý, ILISU Baraj gölü “Evrensel uygarlýk terasý,, ile taçlanmýþ Hasankeyf alanýnýn arkeolojik açýdan en az araþtýrýlmýþ alanlarýn zirvesinden; suya ve suyun yarattýðý bereketli Dicle baþýnda geldiðini söylemektedirler. Güneydoðu’daki havzasýna inmeye baþlýyoruz. Hasan Ayhan tekrar arkeolojik çalýþmalar komþu ülke ve bölgeye oranla yok beliriyor ve bir þey baþarmanýn sevinciyle önünüzde denecek kadar azmýþ. Bundandýr ki ülkemizin bu önemli koþuþturuyor. Sürekli bir þeyler anlatmaya çalýþýyor... bölgesinin geçmiþi çok az bilinmektedir. Yapýlan kýsmi

TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 412 - 2001/2 37 TMH KENTLEÞME DÝYARBAKIR kazýlar (Hallançemi, Çayönü, Nevali Çorý, Göbekli Tepe kazýlarý) insanlýðýn ilk büyük aþamasý Neolitik çað kültürünü 4 bin yýl daha geriye götürerek; Ý.Ö 10 bin yýl ile ILISU BARAJI ÝLE ÝLGÝLÝ TEKNÝK VERÝLER VE 6 bin yýllarý arasýnda bölgede var olan kültürlerin önemini ALTERNATÝF ENERJÝ KAYNAKLARI ortaya koymuþ. Yine ILISU Baraj alaný içindeki bölgenin; Ülkemizin enerji baðlamýndaki toplam kurulu gücü Ý.Ö. 1300 ile 600 yýllarý arasýnda Asur uygarlýðýnýn etkisi 26292 MW olduðunu düþünürsek; 1200 MW altýnda kaldýðýnýn bulgularýna rastlanmýþ. (Megawatt) kurulu güce göre tasarlanmýþ ILISU Demek oluyor ki, çok eski çaðlardan beri Kuzey Barajý’nýn yýllýk enerji üretimi 3833 milyar kw/h Mezopotamya ile Anadolu’nun giriþim bölgesinde yer düzeyinde olduðu dikkate alýnýrsa, bunun toplam alan Hasankeyf, tarih öncesi devirlerden günümüze kurulu güce ancak %4,6 oranýnda ilave saðlayacaðýný dek sürekli yerleþim alaný seçilmiþ. Özelliklede Romalýlar görürüz. Halbuki enerji sektörümüzdeki %18 olan ve Bizanslýlar döneminde önemli bir garnizon kenti daðýtým kayýplarýmýz her yýl için 1,6 düþürülmesi ile olmanýn yanýnda, Orta Çaðda Anadolu’nun saygýn beþ yýlda toplam%8 aþaðýya çekilerek, ayrýca Türkiye yerleþimlerinden biri olmuþ. ortalamasý %4 seviyesinde olan kaçaklarýn sýfýrlanmasýyla Ülkeler, tarihi ve doðal dokuyu “(Doðaný-Doðayý enerji sektöründe bir anda %12’lik bir artýþ saðlanabilir. (Habitatý),, bozmayacak yok etmeyecek kurallar Bunun yaný sýra salt %20’si deðerlendirilen Linyit geliþtirerek sanayileþme, turizm bayýndýrlýk potansiyelimiz (yýllýk 114 milyar kwh) daha fazla uygulamalarýnýn bu baðlamdaki zararlarýný en aza deðerlendirilebilir. Özelikle 2450 MW potansiyeline sahip indirmenin politikalarýný geliþtirmeye çalýþmaktadýrlar. olduðumuz ve ancak %2,97’sini deðerlendirebildiðimiz Özellikle UNESCO ve benzer ilgili örgütler aldýklarý elektrik enerjisi olarak yararlanabilecek jeotermal ilke ve tasfiye kararlarýyla böylesi çalýþmalarýn potansiyelimizin deðerlendirme oranýný artýrabiliriz. Bir yaygýnlaþtýrmasýnda öncülük etmiþlerdir. Ülkemiz de baþka seçenek çok az bir oranda deðerlendirebildiðimiz bu ilke ve tavsiye kararlarýnýn altýna imza atmýþtýr. rüzgar potansiyelinin enerjiye dönüþtürülmesidir. 83.00 Bu konuda Anayasanýn 63. maddesinde “Devlet tarih, MW olarak tahmin edilen rüzgar potansiyelimiz kültür ve tabiat varlýklarýnýn ve deðerlerinin korunmasýný hazýrlanacak rüzgar haritasý ile bu doðasal güç enerjiye saðlar” hükmü yer almasýnýn yaný sýra Kültür Bakanlýðý’na; dönüþtürülebilir. doðaný ve doðayý, yani habitatýmýzý ve tarihi çevreyi Tüm bu enerji potansiyeli seçenekleri rantabl olarak tehdit eden projeleri disipline etme, koruyucu çözümler yaþama geçirildiðinde ülkemizin enerji açýðý fazlasýyla geliþtirilmesini isteme yetki ve sorumluluðu verilmiþtir. giderilebileceði gibi, Hasankeyf’leri ve Çamlýhemþin Anayasanýn 63. maddesi gereði ve içeriðinden dolayý Fýrtýna Vadilerini de kurtararak, ülke ekonomisinin Hasankeyf, Kültür Bakanlýðýnca Gayrimenkul Eski Eserler turizm baðlamýndaki katký potansiyellerini de ülkemiz ve Anýtlar Yüksek Kurulunun A-1105 sayýlý kararý ile çýkarlarýna kanalize etmiþ oluruz. Baraj gövde 14.4.1978’de 1. Derece Arkeolojik SÝT olarak tescil yüksekliðinin ve gövdesinin farklý yere edilmiþ ve bu alanda bir yapýlanma ve plan kararý konuþlandýrýlmasýnýn da seçenek olabileceði getirilmeye ve korunmasý gerektiði belirtilmiþtir. Hatta bu tartýþýlabilir? konuda A-2767 sayýlý 13.3.1981 tarihli kararý ile G.E.A.Y.K. Bölgede; doðru bir planlama, bütüncül bir Hasankeyf’te 22 adet korunmasý gerekli taþýnmaz kültür yaklaþýmla tüm deðerleri yaþatmaya çalýþmak, evrensel varlýðý tescil etmiþtir. Ayrýca D.K.T.V.K.K’ca 22.2.1991 - 686 bir gereklilik olarak görüldüðü taktirde, tarihsel, doðasal sayýlý kararýyla Hasankeyf’te SÝT sýnýrlarýný geniþletmiþtir. ve insansal yapýnýn korunarak; ulusal birlikteliðin “Olgunun yasal çerçevesi çizilmesine karþýn, ivmelenmesine kim karþý çýkabilir ki?!... Hasankeyf’in tarihi ve doðal dokusunu dikkate almayarak 100 civarýnda köyün boþaltýlmasý gerçekten düþündürücü, çünkü yöre insaný bakýmýndan, köyden kente zorunlu göç korkunç bir yoksullaþma sürecini de beraberinde getirecektir. Onlarý bekleyen gelecek çoðunlukla varoþlarda, gecekondularda, rutubetli bodrum katlarýnda yaþamak olacaktýr. Bu nedenle ekonomik üretkenliðin bilimsel bir alt yapýsý oluþturulmadan doðuracaðý üst yapý gerçekliði de bir o kadar çarpýk olacaktýr. Þöyle ki; köye dayalý üretim iliþkileri yaþam bulan köylü kesim, olasý bir zoraki göç sonucu kendisine çok yabancý olan kentsel üretim iliþkilerine, ancak günü birlik bir tarzda katýlabilecek, kent kültürünü özümsemeden edilgen bir þekilde bu üretim iliþkilerine katýlacak ve sonuçta hayatta kalma savaþý veren ve iki kültür arasýnda bocalayan bir trajediyi sergileyecektir... (Hasankeyf’i yaþatma platformu Mayýs 2000-Diyarbakýr)”

38 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 412 - 2001/2