Program Ochrony Środowiska Dla Gminy Siedliszcze” (Dalej Zwany Programem) Opracowano Na Podstawie Ustawy Z Dnia 27 Kwietnia 2001 Roku Prawo Ochrony Środowiska [Dz

WÓJT GMINY SIEDLISZCZE

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

DLA GMINY SIEDLISZCZE

(2004-2015)

SIEDLISZCZE 2004

Autorzy opracowania: Witold Wołoszyn

Tomasz Furtak

Wa żniejsze skróty u żyte w tek ście

ARiMR - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa EFRR - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFOGR - Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych FRIK - Fundusz Rozwoju Inwestycji Komunalnych KPOSK - Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych KPZL - Krajowy Program Zwi ększania Lesisto ści MPZP - Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego MRiRW - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi NFO ŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ONW - Obszar o Niekorzystnych Warunkach gospodarowania PEP - Polityka Ekologiczna Pa ństwa PFO ŚiGW - Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej PO Ś - ustawa Prawo Ochrony Środowiska z 2001 roku PPP - Partnerstwo Publiczno - Prywatne PROW - Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich UE - Unia Europejska WFO ŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś – Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska WODR - Wojewódzki O środek Doradztwa Rolniczego ZPORR - Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego

SPIS TRE ŚCI str.

I. Zagadnienia wst ępne ...... 1 I.1. Podstawa prawna opracowania Programu...... 1 I.2. Podstawy metodyczne i struktura Programu...... 1 I.3. Generalne wnioski i rekomendacje dotycz ące realizacji polityki ekologicznej w gminie Siedliszcze...... 2

II. Charakterystyka przyrodnicza i społeczno -gospodarcza gminy ...... 3 II.1. Poło żenie...... 3 II.2. Budowa geologiczna i rze źba terenu...... 3 II.2.1. Surowce mineralne...... 4 II.3. Wody...... 6 II.3.1. Wody powierzchniowe...... 6 II.3.2. Wody podziemne...... 6 II.4. Warunki klimatyczne...... 7 II.5. Gleby...... 7 II.6. Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy...... 7 II.7. Charakterystyka społeczno – gospodarcza gminy...... 9 II.7.1. U żytkowanie ziemi...... 9 II.7.2. Ludno ść ...... 9 II.7.3. Osadnictwo ...... 10 II.7.4. Gospodarka...... 11 II.7.4.1. Rolnictwo...... 11 - II.7.4.2. Gospodarka 12 leśna...... - II.7.4.3. 12 Przemysł......

III. Diagnoza stanu środowiska gminy Siedliszcze ...... - 3 III.1. Wody...... 13 III.1.1. Wody powierzchniowe...... 13 III.1.2. Wody podziemne...... 13 III.1.2.1. Zasoby wód podziemnych...... 13 III.1.2.2. Zanieczyszczenie wód podziemnych...... 13 III.2. Powietrze atmosferyczne...... 14 III.3. Powierzchnia ziemi i gleby...... 15 III.3.1. Powierzchnia ziemi...... 15 III.3.2. Gleby...... 16 III.3.2.1. Erozja gleb...... 17 III.4. Hałas...... 17 III.5. Promieniowanie niejonizuj ące...... 18 III.6. Przyroda o żywiona...... 18

4 III.6.1. Obszary prawnie chronione...... 18 III.7. Obiekty kulturowe...... 20

IV. Dotychczasowa realizacja zada ń z zakresu ochrony środowiska w gminie Siedliszcze ...... 21 IV.1. Ochrona przyrody i krajobrazu...... 21 IV.2. Ochrona wód...... 21 IV.3. Lasy ochronne i zalesienia...... 22 IV.4. Grunty podlegaj ące ochronie...... 22 IV.5. Rozwój infrastruktury zwi ązanej z ochron ą środowiska...... 22 IV.5.1. Wodoci ągi ...... 22 IV.5.2. Oczyszczalnie ścieków i kanalizacja...... - 3 IV.5.3. Zagospodarowanie odpadów...... - 4 IV.5.4. Gazyfikacja gminy oraz zaopatrzenie w ciepło...... 25 IV.5.5. Ochrona powietrza ...... 25

V. Kluczowe zało żenia krajowej i regionalnej polityki ekologicznej ...... - 6 V.1. Polityka ekologiczna pa ństwa i dokumenty z ni ą zwi ązane...... 26 V.1.1. Stosunki wodne i jako ść wód...... 27 - V.1.2. Gospodarowanie 29 odpadami...... V.1.3. Ochrona gleb...... 30 V.1.4. Wzbogacanie i racjonalne u żytkowanie zasobów le śnych...... 31 V.1.4.1. Priorytety zalesie ń w układzie lokalnym...... 31 V.1.4.2. Rola władz lokalnych w prowadzeniu zalesie ń...... 33 V.1.5. Jako ść powietrza i zmiany klimatu...... 33 V.1.6. Ochrona przyrody oraz zachowanie ró żnorodno ści biologicznej i Krajobrazowej...... 34 V.1.7. Edukacja ekologiczna ...... 35 V.2. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW)...... 35 V.3. Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Chełmskiego ...... 36 V.3.1. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Chełmskiego...... 36 V.3.1.1. Najwa żniejsze zagro żenia środowiska...... 36 V.3.1.2. Priorytety ekologiczne...... 37 V.3.2. Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Chełmskiego...... 37

VI. Uwarunkowania formalno – prawne realizacji zada ń z zakresu ochrony środowiska na szczeblu lokalnym ...... 39

VII. Rodzaje i harmonogram zada ń na tle celów powiatowych i lokalnych ...... - 0 VII.1. Ochrona wód i gospodarka wodno-ściekowa...... 40 VII.2. Ochrona powietrza...... 43 VII.3. Ochrona przed nadmiernym hałasem i promieniowaniem Elektromagnetycznym...... 44 VII.4. Ochrona przyrody i krajobrazu ...... 45

5 VII.5. Ochrona lasów i zwi ększanie lesisto ści...... 47 VII.6. Ochrona gleb...... 49 VII.7. Racjonalne gospodarowanie surowcami i powierzchni ą ziemi...... 50 VII.8. Zarz ądzanie środowiskiem w gminie...... 51 VII.9. Edukacja ekologiczna i kształtowanie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa ...... 52

VIII. Monitoring realizacji Programu ...... 55

IX. Spis wykorzystanych dokumentów gminnych i programowych ...... 58

X. Zał ączniki Zał ącznik A. Zasady utrzymywania gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej .... 61 Zał ącznik B. Zasady zwykłej dobrej praktyki rolniczej ...... 63 Zał ącznik C. Mo żliwo ści finansowania przedsi ęwzi ęć dotycz ących ochrony środowiska na poziomie lokalnym (wybór) ...... 74

6 I. Zagadnienia wst ępne

1. Podstawa prawna opracowania Programu

„Program Ochrony Środowiska dla Gminy Siedliszcze” (dalej zwany Programem) opracowano na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska [Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źn. zm.]. Tytuł I, dział III, art.17 tej ustawy, zobowi ązuje władze gminy do sporz ądzenia gminnego programu ochrony środowiska, przy uwzgl ędnieniu: 1) celów ekologicznych, 2) priorytetów ekologicznych, 3) rodzaju i harmonogramu działa ń ekologicznych, 4) środków niezb ędnych do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmów prawno- ekonomicznych i środków finansowych. Prawo ochrony środowiska formułuje równie ż w art. 18 obowi ązek sporz ądzania przez wójta, co 2 lata, raportu z wykonania Programu i przedstawiania go Radzie Gminy. Gminny Program powinien by ć kompatybilny z dokumentami wy ższego szczebla, w tym w szczególno ści z programami ochrony środowiska sporz ądzonymi na poziomie powiatowym i wojewódzkim. Program ochrony środowiska wraz z Planem gospodarki odpadami podlega zaopiniowaniu przez Zarz ąd Powiatu Chełmskiego i uchwaleniu przez Rad ę Gminy Siedliszcze.

2. Podstawy metodyczne i struktura Programu

Przy opracowywaniu Programu uwzgl ędniono formalne wymogi ustawowe (PO Ś 2001) oraz odniesiono si ę do obowi ązuj ących wymaga ń formalnych zawartych w odpowiednich regulacjach prawnych zwi ązanych z ochron ą środowiska. Szereg informacji i danych, niezb ędnych przy opracowywaniu Programu uzyskano z Urz ędu Gminy w Siedliszczu. Chodzi tu w szczególno ści o dokumenty studialne i planistyczne: studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, program rozwoju lokalnego, strategi ę rozwoju oraz gminny plan zamierze ń inwestycyjnych i pozainwestycyjnych z zakresu ochrony środowiska. Ponadto wykorzystano aktualne dane statystyczne b ędące w posiadaniu Urz ędu Statystycznego w Lublinie oraz informacje Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie. Wi ększo ść danych statystycznych odnosi si ę do 2002 roku, a niektóre pochodz ą z 2003 roku. Wiele elementów buduj ących Program zaczerpni ęto z odpowiednich polityk, programów i planów sektorowych o randze krajowej, wojewódzkiej i powiatowej. Istotne (aktualne) informacje uzyskano tak że na podstawie przeprowadzonych bada ń ankietowych w śród przedstawicieli społeczno ści lokalnej oraz w Urz ędzie Gminy.

Bior ąc pod uwag ę rolniczy charakter terenu obj ętego Programem (brak na jej terenie typowych zakładów przemysłowych) skoncentrowano si ę na problematyce istniej ących i potencjalnych zagro żeń środowiska oraz mo żliwych działaniach proekologicznych, które s ą charakterystyczne dla terenów wiejskich. Zaproponowany zestaw działa ń inwestycyjnych i

7 pozainwestycyjnych, maj ący na celu wdra żanie zasad II Polityki Ekologicznej Pa ństwa na obszarze gminy, powstał przy współpracy z pracownikami Urz ędu Gminy.

W strukturze Programu mo żna wyró żni ć cztery generalne cz ęś ci: 1) charakterystyka przyrodnicza oraz społeczno – gospodarcza terenu gminy, 2) diagnoza stanu środowiska oraz opis dotychczasowych działa ń zwi ązanych z ochron ą środowiska, 3) cele, harmonogram oraz monitoring planowanych działa ń proekologicznych na tle wytycznych Polityki Ekologicznej Pa ństwa, 4) zarz ądzanie środowiskiem i monitoring wdra żania Programu na terenie gminy.

Integralnym elementem Programu s ą zał ączniki, które zawieraj ą: - zestawienie zasad utrzymywania gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej (zał. A) - zestawienie zasad zwykłej dobrej praktyki rolniczej (zał. B), - informacje o mo żliwo ściach finansowania działa ń inwestycyjnych i pozainwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska na szczeblu lokalnym (zał. C).

3. Generalne wnioski i rekomendacje dotycz ące realizacji polityki ekologicznej w gminie Siedliszcze wynikaj ące ze szczegółowej cz ęś ci Programu

Na podstawie analiz zawartych w głównej cz ęś ci niniejszego opracowania, sformułowano generalne rekomendacje dotycz ące kierunków realizacji zada ń z zakresu ochrony środowiska w gminie Siedliszcze. Poni żej zestawiono priorytetowe działania dotycz ące polityki ekologicznej w gminie (szczegółowe zadania zamieszczono w głównej cz ęś ci niniejszego Programu):

1) Kanalizacja gminy oraz zapewnienie oczyszczania ścieków komunalnych (obecnie gmina jest skanalizowana w 8%);

2) Zapewnienie wszystkim mieszka ńcom gminy odpowiedniej jako ściowo wody do picia (obecnie gmina zwodoci ągowana jest w 62%);

3) Wprowadzenie na terenie gminy, we współpracy ze Zwi ązkiem Komunalnym Gmin Ziemi Chełmskiej, nowoczesnych rozwi ąza ń z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi;

4) Wzmacnianie systemu ekologicznego gminy (dolina Mogielnicy oraz kompleks le śny) poprzez odpowiednie zagospodarowanie terenów spełniaj ących istotne funkcje ekologiczne;

5) Prowadzenie zrównowa żonej gospodarki le śnej, w tym dokonywanie dolesie ń;

6) Sukcesywna realizacja zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska na obszarach wiejskich, wynikaj ących z Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (2004) i dokumentów prawnych z tym planem zwi ązanych.

8 II. Charakterystyka przyrodnicza i społeczno-gospodarcza gminy

II.1. Poło żenie

Gmina Siedliszcze zajmuje powierzchni ę 12 311 ha i poło żona jest we wschodniej cz ęś ci województwa lubelskiego w zachodniej częś ci powiatu chełmskiego. Gmina s ąsiaduje od północy z gminami: Cyców i Wierzbica, od wschodu: z gmin ą Chełm, od strony południowej z gmin ą Rejowiec Fabryczny, a od zachodu z gminami: Puchaczów, Milejów i Trawniki. Obszar gminy podzielony jest na 28 sołectw, w obr ębie, których znajduje si ę 39 miejscowo ści. Według podziału fizjograficznego Polski Kondrackiego zachodnia cz ęść gminy le ży w obr ębie Obni żenia Dorohuczy, za ś cz ęść wschodnia w obr ębie Pagórów Chełmskich. Oba mezoregiony s ą cz ęś ci ą Polesia Woły ńskiego.

II.2. Budowa geologiczna i rze źba terenu Rze źba terenu w gminie Siedliszcze uwarunkowana jest głównie budow ą geologiczn ą podło ża i ró żną odporno ści ą skał na niszczenia. Istotnymi czynnikami rze źbotwórczymi były transgresje l ądolodu, procesy krasowe i fluwialne. Miały one du ży wpływ na współczesne formy rze źby. Na obszarze omawianej gminy wyró żniaj ą si ę nast ępuj ące formy geomorfologiczne: - zdenudowane osta ńce kredowe - wy żyny denudacyjne - wały akumulacji wodnolodowcowej - młodoplejstoce ński poziom akumulacyjny - płaski poziom holoce ński akumulacji bagiennej Osta ńce kredowe stanowi ą kulminacj ę na obszarze omawianej gminy. Maj ą form ę łagodnych wzgórz i wyst ępuj ą w rejonach: - Marynin-Kamionka-Karczemka (255 m n.p.m.) - Bezka (245 m n.p.m.), - Siedliszcza (217 m n.p.m.), - Kol. Mogielnicy (217 m n.p.m.). Osta ńce maj ą wysoko ść wzgl ędn ą 20-40 m. Na powierzchniach osta ńców wyst ępuj ą lokalnie w rejonie wsi: Karczemka, Bezek, Kamionka liczne ró żnej wielko ści zagł ębienia krasowe. Maj ą one form ę lejków i zagł ębie ń o rozmiarach od kilku do kilkudziesi ęciu metrów i gł ęboko ści kilku metrów. S ą to tzw. „werteby”, które ł ącz ąc si ę cz ęsto ze sob ą tworz ą podłu żne formy wkl ęsłe o charakterze dolinek denudacyjnych. W rejonie osta ńców kredowych wyst ępuj ą wy żyny denudacyjne. Na terenach o płytkim zaleganiu podło ża kredowego wy żyna posiada znaczne deniwelacje terenu (ok. 10 m) i liczne formy krasowe. Wały akumulacji wodnolodowcowej s ą formami mało widocznymi w terenie ze wzgl ędu na pó źniejsze procesy denudacyjne. Znajduj ą si ę one w rejonie wsi Mogielnica, gdzie s ą wzniesione średnio do 5 m ponad otaczaj ący teren. Grzbiety wałów s ą płaskie a zbocza łagodne o spadkach poni żej 5%. Młodoplejstoce ński poziom akumulacji jeziorzyskowo-rzecznej zajmuje rozległ ą powierzchni ę poło żon ą na wysoko ści 170-190 m n.p.m. o nieznacznym nachyleniu w kierunku północnym. Powierzchnia poziomu akumulacyjnego ma charakter płaski i równinny porozcinany całym systemem obni żeń i zagł ębie ń pochodzenia krasowego. Płaski poziom holoce ński akumulacji bagiennej ma charakter rozległych równin torfowych. Najwi ększe powierzchnie zajmuje w centralnej cz ęś ci gminy (rejon Mogielnicy, Siedliszcza, Choje ńca,

9 Łąki Bilsko) i w cz ęś ci północnej (rejon wsi Kulik, Majdan Zahorody ński, Wola Korybutowa) i w cz ęś ci południowej (rejon wsi Lipówki, Chojno Nowe, Ł ąki K ępki). Równiny torfowe wyst ępuj ą na ró żnych poziomach i s ą oddzielone od poziomów akumulacji młodoplejstoce ńskiej małymi kraw ędziami o wysoko ści ok. 1,0 m. Charakterystyczn ą cech ą morfologiczn ą obszaru gminy jest brak wyra źnych form dolinnych, co świadczy o małej roli erozji wodnej w kształtowaniu rze źby terenu. Utwory kredowe wyst ępuj ą powszechnie w postaci margli, opoki i kredy pisz ącej i osi ągaj ą mi ąż szo ść do około 595 m (Chojeniec). Skały kredowe maj ą zró żnicowan ą odporno ść na wietrzenie. Skały o zwi ększonej odporno ści-margle i opoki tworz ą formy osta ńcowe, maj ą one stosunkowo du żą zawarto ść krzemionki. Skały o malej zawarto ści krzemionki o wi ększym udziale w ęglanu wapnia (kreda pisz ąca) ulegaj ą silnej erozji i współcze śnie tworz ą obni żenie terenu. Utwory trzeciorz ędowe wykształcone jako piaskowce wyst ępuj ą na kulminacjach osta ńców kredowych w rejonie wsi: Chojno Nowe, Lechówka, Kamionka. Utwory czwartorz ędowe zalegaj ą od powierzchni terenu do gł ęboko ści ponad 20 m. Wypełniaj ą one cz ęsto obni żenia podło ża kredowego. W rejonie Bezka wyst ępuj ą piaski średnie, piaski gliniaste i gliny piaszczyste z kamieniami oraz pyły o mi ąż szo ści do 4,5 m ze zlodowacenia środkowo-polskiego. Piaski wodnolodowcowe średnie z kamieniami oraz żwiry z przewarstwieniami piasków gliniastych o mi ąż szo ści ponad 4,5 m wyst ępuj ą w rejonie Mogielnicy. Znaczny obszar gminy pokrywaj ą piaski średnie i drobne, pyły, pyły piaszczyste i gliny pylaste, lokalnie iły o zmiennej plastyczności. S ą to osady utworzone w wielkim jeziorzysku zalegaj ące średnio do wysoko ści 190-195 m n.p.m. Osady te przewarstwiaj ą si ę wzajemnie i posiadaj ą ró żne mi ąż szo ści. W holocenie w rozległych obni żeniach akumulowane były namuły organiczne i torfy. Oceniaj ąc warunki gruntowe w aspekcie ich przydatno ści do budownictwa mo żna stwierdzi ć, że na terenie gminy Siedliszcze przewa żaj ą grunty no śne. Skały kredowe s ą no śne, jednak ich no śno ść uzale żniona jest od stopnia skrasowienia skał. Skały kredowe przy realizacji zabudowy wymagaj ą zabezpieczenia przed działaniem wody ze wzgl ędu na mo żliwo ść uaktywnienia procesów erozyjnych. No śno ść gruntów czwartorz ędowych (piaski, mułki) uzale żniona jest głównie od zag ęszczenia i nawodnienia. Niekorzystne warunki budowlane wyst ępuj ą w obni żeniach i dolinach zbudowanych z nieskonsolidowanych, nawodnionych utworów holoce ńskich, głównie torfów (Ekofizjografia, 2003)

II.2.1. Surowce mineralne

W gminie Siedliszcze znajduj ą si ę nast ępuj ące surowce mineralne: - węgiel kamienny, - surowce w ęglanowe, - ziemia krzemionkowa, - kruszywo naturalne. Zło ża w ęgla kamiennego nale żą do Lubelskiego Zagł ębia W ęglowego (LZW). W obr ębie LZW wydzielono 12 udokumentowanych złó ż w ęgla kamiennego o ł ącznych zasobach bilansowych 8710 mln ton, co stanowi ok. 15% zasobów krajowych (bilans 2000). Na terenie gminy Siedliszcze znajduje si ę południowa cz ęść zło ża Lublin K-4-5 oraz północna cz ęść zło ża Chełm II. Zło że Lublin K-4-5 posiada geologiczne zasoby bilansowe-578 283 tys. t. udokumentowane w kat. A+B+C 2. Zło że Chełm II ma zasoby geologiczne bilansowe 1180 967 tys. t. rozpoznane wst ępnie w kat. C 2. Produktywne pokłady w ęgla kamiennego zalegaj ą w kompleksie skał górnego karbonu i zwi ązane s ą z tzw. warstwami lubelskimi. Strop warstw lubelskich zalega średnio na gł ęboko ści 700 m, a sp ąg ponad 1000 m. Pokłady w ęgla maj ą

10 mi ąż szo ść około 0,8-2,4 m, sporadycznie do 3,4 m. Pod wzgl ędem jako ści s ą to w ęgle typu 31-33 (płomienne, gazowo-płomienne, gazowe), które stanowi ą ok. 84% zasobów bilansowych złó ż LZW. Jedna kopalnia w LZW - Bogdanka w gminie Puchaczów prowadzi eksploatacj ę od 1982 na gł ęboko ści 910-920 m p.p.t. (WBPP 1988). Pozostałe zło ża nie s ą eksploatowane i w najbli ższej przyszło ści nie przewiduje si ę rozwoju górnictwa w ęgla kamiennego. Udokumentowane w kategorii C 2 zło że surowców w ęglanowych „Bezek” o zasobach 865 715 tys. t. poło żone jest w północno-wschodniej cz ęś ci omawianej gminy. Zło że to znajduje si ę cz ęś ciowo na terenie gminy Wierzbica. Zło że o powierzchni ok. 516 ha obejmuje wzniesienie kredowe o wysoko ści 210-240 m n.p.m. W zło żu zalegaj ą trzy rodzaje surowca dla przemysłu cementowego: opoki, margle i kreda pisz ąca. Zło że ma budow ę prost ą, pokładow ą a poszczególne gatunki surowców zalegaj ą w formie kilkudziesi ęciometrowych serii wyst ępuj ących w przekroju pionowym. Zło że nie jest eksploatowane i stanowi zaplecze surowcowe dla przemysłu cementowego. Zło ża ziemi krzemionkowej poło żone s ą w południowej cz ęś ci gminy. W gminie Siedliszcze znajduje si ę północny fragment zło ża Lechówka, pozostała wi ększa cz ęść zło ża poło żona jest w gminie Rejowiec Fabryczny. Zasoby geologiczne bilansowe tego zło ża wynosz ą 961 tys. t. z tego udokumentowane w kat. C 1-607 tys. t., a w C 2-354 tys. t. Zło że obejmuje lokalne wzniesienie o wysoko ści 240 m n.p.m. i zajmuje powierzchni ę ok.. 50 ha. Kopalnia zalega pod nakładem utworów trzecio- i czwartorz ędowych w formie soczewki o mi ąż szo ści od 0,3-10,4 m ( śr. 2,9 m). Eksploatacja zło ża zaniechana w latach 60-tych ze wzgl ędu na niezbyt wysokie parametry jako ściowe surowca. Ziemia krzemionkowa mo że by ć stosowana w przemy śle lekkich materiałów budowlanych, do produkcji tzw. ziem bielonych oraz w przemy śle spo żywczym do odbarwiania olejów ro ślinnych. Drugie zło że ziemi krzemionkowej Lechówka II poło żone jest na wschód od zło ża Lechówka w bliskim s ąsiedztwie i obejmuje kulminacj ę i północny stok niewielkiego wzniesienia o wys. 242,6 m n.p.m. Zasoby geologiczne udokumentowane kat. C 1 wynosz ą 6 tys. t. Seria zło żowa wykształcona jest w formie soczewki o mi ąż szo ści od 2,5-3,6 m ( śr. 3,05 m). Powierzchnia zło ża wynosi 0,25 ha (WBPP 1998). Zło że nie jest eksploatowane. Na obszarze gminy znajduje si ę udokumentowane zło że kruszywa naturalnego „Mogielnica”. Zło że poło żone jest na wschód od wsi Mogielnica. Zasoby geologiczne bilansowe zło ża udokumentowane w kat. C 2 wynosz ą 4775,0 tys. t., a powierzchnia zło ża 14,7 ha. Zło że stanowi ą piaski fluwioglacjalne drobne i średnioziarniste z domieszk ą pyłów o mi ąż szo ści od 8-30 m. Jako ść zło ża nie jest dobra ze wzgl ędu na zawarto ść pyłów mineralnych. Piaski mog ą by ć wykorzystywane w budownictwie do produkcji zapraw. Warunki geologiczno-górnicze nie s ą korzystne ze wzgl ędu na zawodnienie zło ża, du ży nakład i znaczne zró żnicowanie sp ągu zło ża. Zło że nie jest eksploatowane. W Lechówce udokumentowano 2 zło ża kruszywa naturalnego: 2 1. w kategorii C 1 (zło że poło żone na wschodzie), powierzchnia zło ża-11 240 m , zasoby przemysłowe 60,1 tys. Mg. 2 2. w kategorii C 2, powierzchnia zło ża 17 428 m , zasoby 206 785 Mg w tym do produkcji klinkieru-87 349 Mg.

11 II.3. Wody

II.3.1. Wody powierzchniowe

Według podziału hydrograficznego Polski przez gmin ę przebiega dział wodny II rz ędu mi ędzy Bugiem i Wieprzem. Niewielki, wschodni fragment gminy odwadniany jest do rzeki Garki do Bugu. Pozostały obszar gminy nale ży do dorzecza Wieprza i jest odwadniany przez rzek ę Mogielnic ę, która jest główn ą rzek ą gminy. Jest rzek ą III – rz ędu, prawobrze żnym dopływem Wieprza. Poza terenem gminy znajduje si ę jedynie jej odcinek uj ściowy. Dorzecze ma kształt wydłu żony i na omawianym obszarze płynie ona w kierunku równole żnikowym. Mogielnica posiada w ąskie koryto o charakterze uregulowanego rowu, mał ą gł ęboko ść i niewielki przepływ. Rzeka maj ą re żim umiarkowany z wezbraniem wiosennym i zimowym oraz gruntowo – deszczowo – śnie żnym zasilaniem. Współczynnik nieregularno ści miesi ęcznych przepływów jest znaczny i wynosi 5 – 6. Odpływ jednostkowy waha si ę mi ędzy 3 – 4 l/s*km 2. Ogólnie obszar gminy charakteryzuje si ę przewag ą wsi ąkania i parowania nad spływem powierzchniowym. Stany ni żówkowe rzek wyst ępuj ą od lipca do pa ździernika. Udział podziemnego zasilania rzek jest wi ększy w okresie zimy (powy żej 70 % całego zasilania) ni ż w okresie wiosny (50-60 %) oraz lata i jesieni (60 – 70 %). Dolina rzeczna spełnia funkcj ę korytarza ekologicznego umo żliwiaj ących migracj ę gatunków i zasilaj ąc s ąsiednie ekosystemy. Na terenie gminy znajduje si ę jeden sztuczny zbiornik wód powierzchniowych w Majdanie Zahorody ńskim o funkcji retencyjnej. Ma on powierzchni ę 48,8 ha i pojemno ść 1133000 m 3 (średnia gł ęboko ść to 2,32 m).

II.3.2. Wody podziemne

Wody podziemne wyst ępuj ą w utworach kredowych i czwartorz ędowych. Zwierciadło wód podziemnych wykazuje cechy współkształtno ści z powierzchni ą terenu. Wody pi ętra kredowego i czwartorz ędowego s ą tam powi ązane hydraulicznie tworz ąc jeden zbiornik wodono śny. Wody pi ętra kredowego typu szczelinowo – warstwowego stanowi ą główny zbiornik wód podziemnych na terenie gminy. Wyst ępuj ą w krasowiej ących marglach lub opokach na gł ęboko ści 2- 10 m ppt, jedynie w pobli żu dolin rzecznych znacznie płycej. Zbiornik ten stanowi fragment zasobnego w wod ę Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 407 Niecka Lubelska – Chełm – Zamo ść . Zbiornik ten posiada wod ę wysokiej jako ści, dlatego te ż podlegaj ą one ochronie Wody podziemne w strefach dolin rzecznych wyst ępuj ą bardzo płytko (do 2 m ppt) i s ą zwi ązane utworami czwartorz ędowymi. Poło żenie poziomu zwierciadła tych wód wykazuje du że wahania zale żne od zasilania oraz poziomu wody w rzekach. Najwi ększe znaczenie gospodarcze dla gospodarki wodnej Gminy i zaopatrzenia ludno ści w wod ę pitn ą ma poziom kredowy. Gmina Siedliszcze le ży w obr ębie zachodniej cz ęś ci górnokredowego zbiornika wód podziemnych Niecka lubelska /NL/, nr 407, którego szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz ą l 050,00 tys. m 3/d przy średniej gł ęboko ści uj ęć rz ędu 70 m. Jest to zbiornik szczelinowo-porowy, w obrębie którego wyst ępuj ą wody klasy Ic, Ia i b, a wi ęc wody nieznacznie zanieczyszczone lub czyste. W granicach tego zbiornika wydzielone zostały obszary najwy ższej /ONO/ i wysokiej ochrony /OWO/, które obejmuj ą znaczn ą cz ęść gm. Siedliszcze /m.in. górny bieg Mogielnicy oraz wschodni ą cz ęść gminy/. Wody tego zbiornika ujmowane s ą dla zaopatrzenia sieci wodoci ągowej przez studnie gł ębinowe w:

12 - Siedliszczu, o gł ęboko ści 55 m i wydajno ści 90,1 m 3/h - Siedliszczu, o gł ęboko ści 40 m i wydajno ści 30,0 m 3/h - Woli Korybutowej, o gł ęboko ści 70 m i wydajno ści 68,0 m 3/h - Kuliku, o gł ęboko ści 50 m i wydajno ści 50,0 m 3/h.

II.4. Warunki klimatyczne

Według podziału klimatycznego województwa lubelskiego A. I W. Zinkiewiczów gmina le ży głównie w obr ębie dziedziny klimatycznej Lubelsko - Chełmskiej. Klimat obszaru gminy kształtowany jest pod wpływem mas powietrza polarno – morskiego (60 % wyst ąpie ń) i polarno – kontynentalnego (34 % wyst ąpie ń). Układy mas powietrznych w przebiegu rocznym powoduj ą du że kontrasty termiczne. Teren gminy ma jedne z najwy ższych w Polsce warto ści promieniowania słonecznego (98- 100 kcal/cm 2/rok). Średnia roczna temperatura powietrza na poziomie rzeczywistym wynosi 7,6 oC. Miesi ęczne maksimum termiczne notowane jest w lipcu – 18,6 o C, za ś miesi ącem najchłodniejszym jest stycze ń – 3,0 oC. Okres wegetacyjny trwa tu 200-210 dni. Średnia roczna suma opadów wynosi 581 mm, z wyra źną dominacj ą w okresie letnim. Korzystne warunki klimatyczne w okresie od wrze śnia do marca sprzyjaj ą zasilaniu wód podziemnych. Przewa żaj ą wiatry z kierunków: południo – zachodniego, północo – wschodu o zachodu.

II.5. Gleby

Decyduj ącym czynnikiem wpływaj ącym na typ gleby jest skała macierzysta, na której jest ona wykształcona. Gleby w obr ębie gminy charakteryzują si ę du żym zró żnicowaniem typologicznym i bonitacyjnym zwi ązanym z podło żem i stosunkami wodnymi. Zostały wykształcone z utworów czwartorz ędowych, a tak że podło ża kredowego. Najwi ększ ą warto ść rolnicz ą maj ą r ędziny brunatne i czarnoziemne wytworzone ze zwietrzeliny skały kredowej. Gleby te posiadaj ą znaczn ą zawarto ść próchnicy i dobre wła ściwo ści wodno-powietrzne. Najwi ększe zwarte powierzchnie r ędzin znajduj ą si ę w południowej cz ęś ci gminy w rejonie Chojna, Siedliszcza i Mogielnicy. R ędziny o gorszych właściwo ściach u żytkowych wyst ępuj ą w rejonie wsi: Bezek, Marynin, Chojno Stare, Chojno Nowe, Brzeziny, Siedliszcze i Chojniec. Gleby wytworzone z utworów czwartorz ędowych zalegaj ą na terenach ni żej poło żonych. Charakteryzuj ą si ę du żym zró żnicowaniem typów i gatunków ze wzgl ędu na ró żny skład mechaniczny i stosunki wodne. Najwi ększ ą warto ść u żytkow ą maj ą gleby brunatne i czarnoziemne wytworzone z pyłów i glin. W obni żeniach terenu znajduj ą si ę gleby bielicowe, brunatno glejowe i czarne ziemie (Ekofizjografia 2003).

II.6. Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy

Najwi ększ ą powierzchni ę na terenie gminy zajmuj ą u żytki rolne – 89.1 %, porozdzielane płaskimi, podmokłymi i zatorfionymi obni żeniami oraz nielicznymi, rozproszonymi zadrzewieniami i niewielkimi lasami. Na terenie gminy nie wyst ępuj ą wi ększe kompleksy le śne. Najwi ększy w gminie obszar leśny znajduje si ę w jej cz ęś ci północnej - w rejonie miejscowo ści D ębowce i Kulik. Mniejsze obszary le śne znajduj ą si ę w południowej i wschodniej cz ęś ci Gminy (Popski Las i na wschód od m. Bezek). Do terenów charakteryzuj ących si ę du żą ró żnorodno ści ą szaty ro ślinnej i bogactwem faunistycznym zalicza si ę obszary licznych w obr ębie Gminy wilgotnych ł ąk ko śnych i

13 torfowisk. W ich obr ębie dominuje zwi ązek Arrhenatherion i Calthion oraz zarastaj ące wyrobiska potorfowe zaro śla krzewiastych wierzb Salicetum pentadro-cinereae. Na brzegach rowów i torfianek rosn ą olchy czarne i wierzby białe. W zbiornikach wodnych wyst ępuj ą ro śliny pływające i zbiorowiska szuwarowe. S ą one reprezentowane m. innymi przez: gr ąż ela żółtego, żabi ścieka pływaj ącego, rz ęsę drobn ą, pałk ę szerokolistn ą, skrzyp bagienny, szczaw ziemnowodny, szuwara trzcinowego, jaskra wielkiego i inne. Wyst ępuj ą tu trzy gatunki ro ślin naczyniowych obj ętych ochron ą całkowit ą: gr ąż el żółty, goryczka w ąskolistna i storczyk szerokolistny. Fauna tego obszaru to głównie przedstawiciele awifauny. Gniazduje tu wiele gatunków ptaków, m. innymi ptaki b ędące w „Polskiej czerwonej ksi ędze zwierz ąt”: b ąk i bocian czarny. Obok nich liczne wyst ępuj ą czaple siwe, bociany białe, łab ędzie nieme, błotniak stawowy, skowronek, słowik i wiele innych. W zbiornikach wodnych wyst ępuje obj ęty całkowit ą ochron ą żółw błotny. Na terenie gminy wyst ępuj ą równie ż zbiorowiska synatropijne, które rozprzestrzeniaj ą się poprzez działalno ść człowieka. Terenami licznego wyst ępowania gatunków nale żą cych do tej grupy s ą pola uprawne, tereny osad ludzkich, przydro ża, wysypiska śmieci, itp. (Strategia rozwoju gminy Siedliszcze 2000)

14 II.7. Charakterystyka społeczno-gospodarcza gminy

II.7.1. U żytkowanie ziemi

Powierzchnia ogólna gminy wynosi 15 390 ha, z tego u żytki rolne stanowi ą 89,1 % (tab.1). Na grunty orne przypada 61,1 % u żytków rolnych, za ś na u żytki zielone a ż 23,7 %. Lesisto ść gminy jest bardzo niska i wynosi 5,3 %. Nieco ponad 4 % omawianego terenu zajmuje zabudowa, wody, sie ć komunikacyjna oraz nieu żytki. W u żytkowaniu ziemi zwraca uwag ę bardzo wysoki udział gruntów ornych w stosunku do ogólnej powierzchni gminy, za ś stosunkowo najmniejszy w powiecie udział lasów.

Tabela 1. Użytkowanie gruntów według granic administracyjnych (stan 31 XII 2001) Wyszczególnienie Powierz- Użytki rolne Lasy Pozostałe chnia Razem grunty sady łąki pastwiska i grunty grunty ogólna orne le śne i nieu żytki w hektarach Województwo 2511448 1576416 1252074 46381 226921 51040 565481 369552 Powiat 177964 120657 92988 965 21693 5011 31403 25904 Chełmski Gmina 15 390 13 705 9 407 210 3 654 811 874 Siedliszcze źródło: Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Siedliszcze, US Lublin

II.7.2. Ludno ść

Na terenie gminy Siedliszcze zamieszkiwało pod koniec 2002 roku 3629 osób, a średnia g ęsto ść zaludnienia wynosiła 47 os/km 2, znacznie ni żej g ęsto ści zaludnienia dla województwa lubelskiego oraz nieznacznie mniej ni ż w powiecie chełmskim (tab.2).

Tabela 2. Ludno ść gminy (stan w dniu 31 XII 2002) Ludno ść kobiety na miejsco- 100 Wyszczególnienie Sołectwa wo ści ogółem męż czy źni kobiety na 1 km 2 męż czyzn Województwo lubelskie 3694 4214 2196992 1067490 1129502 87 106 Powiat chełmski 266 361 74563 36880 37683 42 102 Gmina Siedliszcze 28 39 7195 3566 3629 47 102 źródło: US Lublin, 2003

W ostatnich latach liczba ludno ści gminy zmniejsza si ę (1995 r.- 7640, czyli o 445 osób;). Prawdopodobnie te niekorzystne tendencje jeszcze przez kilka lat b ędą si ę utrzymywały.

W okresie tym odnotowano tendencj ę ujemnego przyrostu naturalnego (w 2001 roku wska źnik ten osi ągn ął warto ść –1,74‰). Najwi ększ ą pod wzgl ędem liczby mieszka ńców miejscowo ści ą jest Siedliszcze. W strukturze płci gminy na 100 męż czyzna przypada 98 kobiet. Na 30.09.2002 roku w gminie bez pracy pozostawało ogółem 642 osoby, w tym 283 kobiety. W tym czasie 104 osoby miały prawo do zasiłku. Wg Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku 2063 osób (28,7%) utrzymywało si ę z pracy w rolnictwie, w tym zdecydowana wi ększo ść pracowała na swoim gospodarstwie. Z niezarobkowych źródeł

15 utrzymywało si ę 3175 (44,1%) mieszka ńców gminy, w tym z emerytur i rent 2425 (33,7 %) mieszka ńców gminy (tab.3, tab.4).

Tabela 3. Ludno ść według głównego źródła utrzymania (2002 r.) W tym Pracy poza rolnictwem Wyszczególnienie Ogółem na rachunek razem własny lub razem Najemna z dochodów z najmu Województwo lubelskie 2199054 1339956 981494 873212 10828 2 Powiat chełmski 74755 40242 22504 20532 1972 Gmina Siedliszcze 7214 4036 1973 1754 219 US Lublin, 2002: Dane Narodowego Spisu Powszechnego Ludno ści i Mieszka ń

Tabela 4. Ludno ść utrzymuj ąca si ę z rolnictwa i źródeł niezarobkowych (2002 r.) Utrzymuj ący si ę z niezarobkowego źródła pracy w rolnictwie renty z tytułu pozostałych w tym w swoim niezdolno ści razem emerytury niezarobkowych gospodarstwie do pracy razem źródeł rolnym (renta inwalidzka) (działce rolnej) województwo lubelskie 358462 336847 842682 377143 264578 200961 Powiat chełmski 17738 16542 34438 12933 12436 9069 Gmina Siedliszcze 2063 1943 3175 1384 1041 750 US Lublin, 2002: Dane Narodowego Spisu Powszechnego Ludno ści i Mieszka ń

II.7.3. Osadnictwo Obszar gminy podzielony jest na 28 sołectw, w obr ębie których znajduj ą si ę 39 miejscowo ści. Budownictwo mieszkaniowe w gminie realizowane jest w nast ępuj ących formach: zabudowa zagrodowa, zabudowa jednorodzinna, zabudowa wielorodzinna. Przewa żaj ącą form ą jest zabudowa zagrodowa występuj ąca we wszystkich miejscowo ściach gminy. Zabudowa jednorodzinna i wielorodzinna koncentruje si ę w Siedliszczu oraz w: Bezku, Kolonii Bezek i Mogielnicy. Osadnictwo wiejskie rozwija si ę w zabudowie wiejskiej głownie o charakterze ulicówek. Jedynie miejscowo ść gminna posiada układ wielodro żnicowy. Wi ększo ść zabudowy ma charakter rozproszony co jest zwi ązane z warunkami fizjograficznymi. Zabudowa wielorodzinna jest zwi ązana z funkcjonowaniem PGR-ów oraz Rolniczego Zakładu Do świadczalnego. Było ono realizowane w: Siedliszczu, Bezku, Kolonii Bezek i Mogielnicy. Układ osadniczy wpływa na realizacj ę sieci kanalizacyjnej. W miejscowo ściach o zabudowie zwartej lub wielorodzinnej realizowane lub planowane s ą oczyszczalnie ścieków, za ś na obszarach osadnictwa rozproszonego – indywidualne oczyszczalnie ścieków.

16 II.7.4. Gospodarka

Podstaw ą utrzymania wi ększo ści mieszka ńców gminy jest rolnictwo.

II.7.4.1 . Rolnictwo

Podstaw ą utrzymania ludno ści w gminie Siedliszcze jest działalno ść rolnicza. Według IUNG w Puławach wska źnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi ponad 69,9 punktów (skala 110-cio punktowa) i klasyfikuje si ę wy żej ni ż średnia dla Polski (66,9). Grunty klas I-III zajmuj ą około 27,8 % powierzchni gminy. Podlegaj ą one ścisłym rygorom ochronnym (tab.5). Chronione s ą równie ż gleby klasy IV. Ł ącznie 44,3% powierzchni gleb w gminie podlega ochronie (ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych z 1995 roku). W strukturze własno ści dominuj ą grunty prywatne, a w tym wydzieleniu indywidualne gospodarstwa rolne (około 69,6%). Gospodarstwa o powierzchni 1-3 ha stanowi ą około 50,5% wszystkich gospodarstw, o obszarze 3-5 ha około 16,4%, natomiast o powierzchni 5- 10 ha 19,5%. Rolnictwo jest rozdrobnione, a tendencja rozdrabniania gospodarstw obserwowana jest od 1996 roku. Ponadto nale ży nadmieni ć o du żym rozdrobnieniu agrarnym i niekorzystnym rozłogu gospodarstw. Jedno gospodarstwo rolne gospodaruje średnio na 4,2 działki. Około 43,4% ogółu gospodarstw specjalizuje si ę w produkcji ro ślinnej, natomiast 41,9% gospodarstw prowadzi produkcj ę mieszan ą – ro ślinn ą i zwierz ęcą. Wiod ącymi uprawami na terenie gminy s ą zbo ża (kolejno pszenica, j ęczmie ń, żyto), które zajmuj ą 77% powierzchni zasiewów. Produkcja zwierz ęcą zajmuje si ę 13,1% gospodarstw. Hodowane jest przede wszystkim bydło i trzoda chlewna, a tak że drób. Wi ększo ść u żytków rolnych jest we władaniu rolników indywidualnych.

Tabela 5. Klasy bonitacyjne gleb w gminie Siedliszcze Klasa bonitacyjna Grunty orne Użytki zielone (%) (%) I - - II 0.1 0.0 IIIa 7.6 IIIb 20.1 9.0 IVa 34.3 IVb 21.4 55.9 V 11.7 30.3 VI 4.5 4.6 Viz 0.3 0.2 Dane: „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Siedliszcze”(2002) W wyniku dotychczasowych prac melioracyjnych zmeliorowano 996 ha u żytków rolnych, w tym wi ększo ść stanowiły trwałe u żytki zielone (tab.6).

17 Tabela 6. Melioracje (stan w dniu 31.XII 2002) Obszar zmeliorowany Zagospo- Rowy Grunty orne Trwałe u żytki zielone darowanie i cieki Wyszczególnienie ogółem zmelioro- w km Razem w tym razem W tym: wanych zdrenowane nawadniane zdrenowane trwałych użytków zielonych w ha Województwo 323805 151107 124605 172698 48705 300322 168418 23467,6 Powiat 23745 8384 5881 15361 2686 4097 15248 1877,2 chełmski Gmina 996 386 172 610 192 107 581 63,0 Siedliszcze źródło: US Lublin, 2003

II.7.4.2. Gospodarka le śna

Lasy zajmuj ą bardzo mał ą powierzchni ę, która pod wzgl ędem wielko ści areału zajmowanych gruntów – 684,2 ha (5,3 %) zalicza gminę do gmin o najni ższej lesisto ści w powiecie chełmskim (17,1 %) i województwie lubelskim (22,3 %). Na terenie gminy przewa żaj ą lasy publiczne b ędące we władaniu Lasów Pa ństwowych (561,2 ha), natomiast lasy prywatne zajmuj ą powierzchni ę 123,0 ha (tab.7). Jedynym zwartym kompleksem le śnym jest las poło żony mi ędzy Brzezinami, Dobromy ślą, Majdanem Zahorody ńskim i Janowic ą.

Tabela 7. Powierzchnia gruntów le śnych (stan w dniu 31 XII 2002) Powierzchnia gruntów le śnych ogółem w tym lasy Publiczne Prywatne Wyszczególnienie razem w tym Lesisto ść Lasy gminne pa ństwowe w hektarach Województwo 567778,8 559446,8 351730,8 330166,9 1002,9 216048,0 22,3 Powiat chełmski 30936,7 30418,1 25930,7 25089,7 91,0 5006,0 17,1 Gmina 684,2 678,7 561,2 520,2 8,0 123,0 4,4 Siedliszcze źródło: US Lublin, 2003

II.7.4.3. Przemysł Na terenie gminy znajduje si ę zakład produkcji wykładzin podłogowych z tworzyw sztucznych oraz gorzelnia w Chojnie. Wyst ępuj ące na trenie gminy pokłady w ęgla kamiennego nie s ą obecnie eksploatowane. Prawdopodobnie wydobycie w ęgla kamiennego w Stefanowie nie nast ąpi przed rokiem 2030.

18 III. Diagnoza stanu środowiska gminy Siedliszcze

III.1. Wody

Szczególnie wa żnym zagadnieniem jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, poniewa ż na terenie gminy sie ć rzeczna jest stosunkowo rzadka, a rzeki maj ą małe przepływy. Brak izolacji kredowego poziomu wodono śnego sprzyja przemieszczaniu si ę zanieczyszcze ń, a charakter zbiornika wód podziemnych (szczelinowo – warstwowe) nie sprzyja procesowi samooczyszczania si ę tych wód.

III.1.1. Wody powierzchniowe

Stan czysto ści rzeki i jezior bada Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. Na terenie gminy nie ma punktu monitoringu wód na rzece Mogielnicy ze wzgl ędu na jej niewielkie przepływy. Ostatnie badania stanu czysto ści wód tej rzeki przeprowadzono w 1995 r. i wtedy rzeka w klasyfikacji ogólnej posiadała III klas ę czysto ści. Głównym wska źnikiem zanieczyszczaj ącym, który obni żał jako ść jej wód było miano coli (zanieczyszczenie bakteriologiczne) oraz zawiesina ogólna.

III.1.2. Wody podziemne

III.1.2.1. Zasoby wód podziemnych

Wody podziemne pi ętra kredowego charakteryzuj ą si ę do ść wysok ą wydajno ści ą wynosz ącą 30-70 m 3/h i zwi ązane s ą z przebiegiem Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 407 Chełm – Zamo ść , który z uwagi na budow ę hydrogeologiczn ą (na niektórych obszarach wychodnie skała kredowych na powierzchni terenu) jest słabo izolowany przed przenikaniem zanieczyszcze ń. Na terenie gminy pobór wód podziemnych jest obecnie na niskim poziomie i wynosi 165 510 m 3/rok. Ochronie podlega cała powierzchnia GZWP Nr 407. Powierzchnia gminy została zakwalifikowana w cz ęś ci wschodniej (rejon wsi Bezek – Lechówka) jako Obszar Najwy ższej Ochrony (ONO), a środkowa cz ęść gminy jako Obszar Wysokiej Ochrony (OWO). Eksploatacja wapieni i margli dla potrzeb cementowni w Rejowcu Fabrycznym oraz zwi ązane z tym odwadnianie wyrobisk powoduje obni żanie zwierciadła wód podziemnych w południowej cz ęś ci gminy.

III.1.2.2. Zanieczyszczenie wód podziemnych

W roku 2000 dokonano oceny wód źródlanych w miejscowo ści Bezek zaliczaj ąc je do klasy Ib, czyli wód wysokiej jako ści. Na terenie gminy znajduje si ę punkt monitoringu wód podziemnych (gruntowych) w Anusinie. Okre ślany jest stan czysto ści wód poziomu górnokredowego (około 7 m gł ęboko ści). Wody te na przestrzeni ostatnich lat zaliczane s ą do III klasy czysto ści, czyli s ą to wody niskiej jako ści. Wska źnikiem przekraczaj ącym normy dla wód przeznaczonych do spo życia przez ludzi s ą azotany. W zwi ązku z utrzymuj ącymi si ę wysokimi st ęż eniami azotanów istnieje potencjalna mo żliwo ść wprowadzenia przez Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej programu działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszaru szczególnie nara żonego. Dlatego te ż nale ży d ąż yć do uporz ądkowania gospodarki

19 wodno-ściekowej na terenie gminy, aby nie dopu ści ć do ponadnormatywnych st ęż eń zwi ązków azotu w wodach podziemnych.

Do podstawowych zagro żeń wód powierzchniowych i podziemnych nale ży zaliczy ć: - niepełn ą kanalizacj ę gminy, - niepełne zbiorowe zaopatrzenie w wod ę zwartych jednostek osadniczych, - przypadki zamiany studni kopanych po zwodoci ągowaniu na szamba lub śmietniki, - niewła ściwe rolnicze u żytkowanie ścieków, w szczególno ści gnojowicy, - odprowadzanie ścieków nieoczyszczonych do ziemi lub do wód powierzchniowych, - składowanie odpadów w miejscach do tego nie wyznaczonych i nie urz ądzonych „dzikie wysypiska” (infiltracja), - pryzmowanie obornika i kiszonek na nieuszczelnionym podło żu, - spływ ścieków nieoczyszczonych zawieraj ących ropopochodne i metale ci ężkie (z dróg do rowów przydro żnych i infiltracja w gł ąb lub odprowadzanie do rowów melioracyjnych, - infiltracja w gł ąb i spływ do wód powierzchniowych soli u żywanej przez zarz ądy dróg do zwalczania zimowej ślisko ści jezdni.

III.2. Powietrze atmosferyczne

Na terenie gminy źródłami emisji zanieczyszcze ń powietrza s ą: - paleniska domowe, kotłownie mniejszych zakładów i obiektów publicznych (zanieczyszczenia: pył, dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek w ęgla), - transport samochodowy oraz ci ągniki rolnicze – uprawa roli (zanieczyszczenia: tlenki azotu, tlenek w ęgla, w ęglowodory, pył, śladowo zwi ązki ołowiu),

Struktura spalania paliw jest uwarunkowana głownie wzgl ędami finansowymi oraz dost ępno ści ą danego no śnika (brak w gminie sieci gazowej). Paliwem wykorzystywanym przez mieszka ńców jest głównie w ęgiel, miał w ęglowy oraz drewno. Natomiast pozostałe no śniki ciepła, które s ą przyjazne dla środowiska: gaz propan-butan, olej opałowy i energia elektryczna s ą znacznie dro ższe i dlatego stosowane s ą przez niewielk ą cz ęść społecze ństwa lub firmy i instytucje. W transporcie samochodowym nast ępuje stały wzrost nat ęż enia ruchu pojazdów, jednak że nast ępuje tak że obni żenie wska źników emisji dla nowych samochodów. Z uwagi na brak na trenie gminy punktów monitoringu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego ocen ę stanu jego czysto ści przeprowadzono w oparciu o metod ę szacunkow ą opracowan ą przez Jud ę, Alberta i Jud ę-Resler. St ęż enie średnioroczne SO 2 obliczone wynosi na terenie gminy 6,4 mg/m 3 (warto ść dopuszczalna 20 mg/m 3), za ś st ęż enie 3 średnioroczne NO 2 obliczone t ą sam ą metod ą wynosi 4,8 mg/m (warto ść dopuszczalna 40 mg/m 3). Obszar gminy tak jak i pozostał ą cz ęść powiatu chełmskiego ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia zaliczono do nast ępuj ących stref dla poszczególnych substancji: - dwutlenek siarki - II, - dwutlenek azotu - IIIb, - pył zawieszony PM10 – I, - tlenek w ęgla – IIIb, - ołów – IIIb, - benzen – IIIb, - ozon – I, i ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin :

20 - dwutlenek siarki – IIIb, - tlenki azotu – IIIb, - ozon - I

Oznaczenia poszczególnych stref :

I – strefa, w której poziom substancji przekracza górny próg oszacowania, II – strefa, w której poziom substancji zawiera si ę pomi ędzy górnym a dolnym progiem oszacowania, IIIb – strefa nie b ędąca aglomeracj ą, w której poziom substancji nie przekracza dolnego progu oszacowania.

Ogólnie nale ży stwierdzi ć, że powietrze atmosferyczne na terenie gminy spełnia wszystkie normy dopuszczalnego poziomu zanieczyszczenia. Jednak szczególnie na obszarach g ęstej zabudowy istniej problem „niskiej emisji” szczególnie odczuwalny w porze zimowej, gdzie dymy s ą odczuwane w najbli ższej okolicy. W celu dalszej poprawy stanu czysto ści powietrza na terenie gminy nale ży zwróci ć uwag ę przede wszystkim na doprowadzenie sieci gazowej i propagowanie alternatywnych źródeł energii.

III.3. Powierzchnia ziemi i gleby

III.3.1. Powierzchnia ziemi

Na terenie gminy znajduje si ę kilkana ście wyrobisk poeksploatacyjnych, które wymagaj ą rekultywacji. Z reguły s ą to obiekty niewielkie o powierzchni kilkuset m 2. Najwi ększe z nich znajduje si ę w Choje ńcu i ma powierzchni ę 3 ha. Zestawienie wyrobisk i terenów poeksploatacyjnych przedstawia tabela 8.

Tabela 8. Zbiorcze zestawienie wyrobisk i terenów poeksploatacyjnych na obszarze gminy przeznaczonych do zagospodarowania lub rekultywacji Miejscowo ść Rodzaj Propozycja Warunki Warto ść Opis Całkowita Zawodnienie Nazwa zło ża kopaliny zagospodarowania hydrogeol. środowiska wyrobiska powierzchnia wyrobiska wyrobiska w pobli żu w otoczeniu terenu terenu do wyrobiska poeksploat. zagospodar- wania w m 2 Kulik piasek Zasypanie i Łatwa Pola uprawne Poro śni ęte 1 400 Suche przywrócenie infiltracja traw ą i użytkowania wód drzewami rolniczego opadowych wzdłu ż granic działki Kulik piasek Wyrównanie terenu Łatwa Pola uprawne Cz ęś ciowo 300 Suche i zalesienie infiltracja i teren poro śni ęte wód zalesiony traw ą opadowych Dębowce piasek zalesienie Łatwa Las Miejscami 30 Suche infiltracja poro śni ęte wód traw ą opadowych Dobromy śl Piasek Wyrównanie terenu Łatwa Nieużytek Poro śni ęte 450 Suche infiltracja traw ą i wód pojedynczymi opadowych drzewami Chojeniec piasek Wyrównanie terenu Łatwa Łąki, pola Miejscami 30 000 Suche

21 Miejscowo ść Rodzaj Propozycja Warunki Warto ść Opis Całkowita Zawodnienie Nazwa zło ża kopaliny zagospodarowania hydrogeol. środowiska wyrobiska powierzchnia wyrobiska wyrobiska w pobli żu w otoczeniu terenu terenu do wyrobiska poeksploat. zagospodar- wania w m 2 i zalesienie infiltracja uprawne, poro śni ęte wód niewielkie traw ą i opadowych obszary pojedynczymi le śne drzewami Bezek Piasek Wyrównanie terenu Łatwa Łąki, pola Cz ęś ciowo 390 Podmokłe infiltracja uprawne poro śni ęte wód traw ą opadowych Siedliszcze Piasek Wyrównanie terenu Łatwa Pola Poro śni ęte 600 Suche infiltracja uprawne, traw ą wód zakłady opadowych przemysłowe Lipówki piasek Zasypanie i Łatwa Pola Poro śni ęte 1 800 Suche przywrócenie infiltracja uprawne trawa i użytkowania wód pojedynczymi rolniczego opadowych drzewami Siedliszcze Piasek Wyrównanie Łatwa Pola Poro śni ęte 200 Suche terenu, infiltracja uprawne traw ą przywrócenie wód użytkowania opadowych rolniczego Lechówka Piasek Wyrównanie Łatwa Pola Poro śni ęte 1 200 Suche terenu i zalesienie infiltracja uprawne traw ą i wód pojedynczymi opadowych drzewami Lechówka Ziemia Wyrównanie Łatwa Pola miejscami 200 Suche krzemio- terenu, infiltracja uprawne poro śni ęte nkowa przywrócenie wód traw ą użytkowania opadowych rolniczego Źródło: PGO dla powiatu chełmskiego,2004

III.3.2. Gleby Ochrona gleb ma szczególne znaczenie z uwagi na wybitnie rolniczy charakter gminy Siedliszcze. Działalno ść rolnicza wpływa na zmian ę wła ściwo ści gleby poprzez stosowanie środków ochrony ro ślin, nawozów mineralnych i organicznych. Zagro żeniem dla gleby jest tak że wyczerpywanie jej zasobów mineralnych wynikaj ące z gospodarki człowieka. Mo że to prowadzi ć do chemicznej degradacji gleby poprzez wprowadzanie do gleby zwi ązków pochodzenia zewn ętrznego, ale tak że na odprowadzaniu naturalnych składników w niej wyst ępuj ących. Przejawem tego procesu jest m.in. silne zakwaszenie poł ączone z wyjałowieniem i ujawnieniem działania substancji toksycznych (metale ci ęż kie, glin). Według bada ń IUNG w Puławach gleby charakteryzuj ą si ę w 38,5 % zakwaszeniem (w tym kwa śnych i bardzo kwa śnych jest 21 %). Wapnowania obecnie wymaga 18,1% gleb, a wskazane jest na dalszych 6,7 % gleb. Silnie zakwaszenie gleby ogranicza mo żliwo ści produkcyjne a tak że sprzyja uaktywnianiu si ę zwi ązków toksycznych. Gleby gminy wykazuj ą tak że silne wyczerpanie ze składników mineralnych na poziomie- 45% fosfor, 58% potas i 87% magnez. Brak informacji o wła ściwo ściach chemicznych i fizykochemicznych gleby prowadzi do zb ędnego, nadmiernego nawo żenia z jednej strony, z drugiej za ś do wyczerpywania gleb z podstawowych składników mineralnych.

22 W realizowanym obecnie programie zwi ększenia lesisto ści do zalesie ń przeznaczone są gleby przede wszystkim V-VI klasy. Przebiegaj ąca przez teren gminy droga nr 12 jest źródłem zanieczyszczenia środowiska glebowego u żytków rolnych poło żonych w jej s ąsiedztwie. Do oceny oddziaływania tej trasy WIO Ś w Lublinie zlokalizował m.in. punkt monitoringu gleby w miejscowo ści Marynin. Nie stwierdza si ę przekrocze ń dopuszczalnych warto ści poziomu zanieczyszcze ń w glebie, w tym metali ci ęż kich

III.3.2.1. Erozja gleb

Gleby ulegaj ące erozji średniej wyst ępuj ą głównie w cz ęś ciach zboczy i w pobli żu działów wodnych, tam gdzie spadki nie przekraczaj ą 10 o. Według oceny IUNG w Puławach na terenie gminy erozj ą średni ą jest zagro żonych 6,8% ha gleb, a erozj ą słab ą 17,7% ha gleb. Du że rozdrobnienie agrarne jest z jednej strony niekorzystne, je żeli chodzi o ekonomik ę produkcji rolnej, ale z punktu widzenia zagro żeń erozj ą jest zjawiskiem korzystnym, gdy ż układ miedz hamuje rozwój i przebieg procesów erozyjnych.

III.4. Hałas Głównym źródłem hałasu na terenie gminy jest hałas komunikacyjny pochodz ący od dróg, a głównie drogi krajowej nr 12 Lublin - Chełm oraz w du żo mniejszym stopniu dróg nr 839 Cyców - Siedliszcze – Rejowiec Fabryczny i nr 838 Wojciechów – Cyców. Na terenie gminy zlokalizowany jest w Maryninie punkt pomiarowy hałasu komunikacyjnego pochodz ącego od drogi krajowej nr 12. W tabeli 9 przedstawiono wyniki uzyskane w tym punkcie.

Tabela 9 . Warto ści poziomu hałasu od drogi krajowej nr 12 w Maryninie w latach 2000-2004. Poziom hałasu drogowego A w porze dziennej Nat ęż enie ruchu Rok [dB] Przy ulicy W linii zabudowy Poj./h Udział pojazdów ci ęż kich [%] 2003 73.0 65.5 402 15.4 2002 74.7 65.9 418 18.2 2001 76.3 66.9 498 16.9 2000 72.7 58.5 428 20.3 Zestawiono na podstawie bada ń WIO Ś w Lublinie

Modernizacja drogi nr 12 i zmiana jej parametrów do drogi ekspresowej powoduje wzrost pr ędko ści ruchu pojazdów i co wi ąż e si ę ze zwi ększeniem uci ąż liwo ści tej drogi dla otoczenia. Jak wynika z „Prognozy wpływu na środowisko mi ędzynarodowej drogi ekspresowej S-82 na odcinku Chojno Nowe – węzeł Anatonin” (1998) równowa żny poziom hałasu o warto ści 50 dB w porze dziennej b ędzie wyst ępował w odległo ści 52 m od kraw ędzi drogi. W zasi ęgu tej strefy poło żona jest tylko jedna miejscowo ść Chojno Nowe II o zabudowie zagrodowej. Wyznaczona w planie zagospodarowania przestrzennego linia zabudowy 90 m dla zabudowy jednokondygnacyjnej i 110 dla zabudowy wielokondygnacyjnej, zapewnia mieszka ńcom odpowiednie warunki akustyczne. Poza obszarem le żą cym w pasie drogowym drogi krajowej nr 12 brak jest pomiarów oraz bada ń na temat zagro żenia hałasem na terenie gminy. Porównuj ąc z innymi gminami

23 oraz z badaniami ankietowymi nale ży stwierdzi ć, że hałas mo że jedynie w sporadycznych przypadkach przekracza ć obowi ązuj ące normy i by ć uci ąż liwym dla mieszka ńców. Z uwagi na wzrastaj ącą liczb ę pojazdów i zwi ększaj ące si ę nat ęż enie ich ruchu mo żna przyj ąć , że na terenie gminy utrzymywa ć si ę b ędzie tendencja wzrostowa nat ęż enia hałasu zwi ązanego z ruchem kołowym. Obecnie oddziaływanie hałasu przemysłowego na otoczenie jest ograniczone ze wzgl ędu na szerokie mo żliwo ści techniczne izolacji akustycznej stałych źródeł hałasu, a tak że decyzje administracyjne umo żliwiaj ące w skuteczny sposób dotrzymywanie dopuszczalnych warto ści poziomu hałasu na terenach chronionych pod wzgl ędem akustycznym (decyzje o warto ściach dopuszczalnych mog ących wyst ąpi ć poza granicami obiektu emituj ącego hałas, pomiary kontrolne, wysokie kary w przypadku przekrocze ń). Na terenie gminy brak jest zakładów, emitowałyby hałas o poziomie ponadnormatywnym.

III.5. Promieniowanie niejonizuj ące

Ryzyko zwi ązane z nara żeniem na oddziaływanie pola elektromagnetycznego, wyst ępuje głównie podczas eksploatacji źródeł (urz ądze ń) wytwarzaj ących energi ę elektromagnetyczn ą. Promieniowanie niejonizuj ące mo że wyst ępowa ć wsz ędzie, w domu, w pracy, a nawet w miejscu wypoczynku. Według ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627) elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące stanowi uci ąż liwo ść dla środowiska. Na terenach zabudowy mieszkaniowej, a tak że na obszarach, na których znajduj ą si ę szpitale, przedszkola, żłobki, internaty oraz szkoły, warto ść graniczna nat ęż enia składowej elektrycznej elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego o cz ęstotliwo ści 50 Hz, ustalona rozporz ądzeniem wynosi 1kV/m, natomiast składowa magnetyczna nie powinna przekroczy ć poziomu 80 A/m.

Linia elektroenergetyczna 110 kV biegnie w północno-zachodniej cz ęś ci gminy przez tereny u żytków rolnych. Linia przecina wie ś Wol ę Korybutow ą Kol. o lu źnej zabudowie zagrodowej. W miejscowości Siedliszcze zlokalizowana jest (działka 979) stacja bazowa telefonii komórkowej GSM 900 sieci PTK Centertel. Pola g ęsto ści wi ększych ni ż 0,1 W/m 2 wyst ępuj ą w otoczeniu anten sektorowych na wysoko ści 48,4 m i w odległo ści 19,4 m oraz w postaci wąskich wi ązek na wybranych azymutach w odległo ści 16,8 m od anten radiowych i na wysoko ści 45,7 m nad powierzchnia terenu.

III.6. Przyroda o żywiona

III.6.1. Obszary prawnie chronione

Zgodnie z art.6 Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. formami ochrony przyrody s ą: 1) parki narodowe; 2) rezerwaty przyrody; 3) parki krajobrazowe; 4) obszary chronionego krajobrazu; 5) obszary Natura 2000; 6) pomniki przyrody; 7) stanowiska dokumentacyjne;

24 8) u żytki ekologiczne; 9) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 10) ochrona gatunkowa ro ślin, zwierz ąt i grzybów.

Na terenie gminy znajduj ą si ę nast ępuj ące formy i obiekty chronione:

Obszary chronionego krajobrazu:

Pawłowski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje tereny przy południowej granicy gminy oraz obszar dolinny wzdłu ż kanału Wieprz – Krzna.

Chełmski Obszar Chronionego Krajobrazu poło żony jest na obszarze gminy w niewielkich fragmentach w jej północno – wschodniej cz ęś ci i obejmuje źródłowe obszary doliny rzeki Świnki.

Na terenie gminy nie planuje si ę utworzenia obszarów, które wejd ą w obr ęb sytemu Natura 2000.

Pomniki przyrody Na terenie gminy znajduje si ę 11 pomników przyrody, w tym: 10 pojedynczych drzew i jedna grupa drzew. Drzewa pomnikowe rosn ą w dwóch zabytkowych parkach podworskich – w Kuliku i Chojnie Nowym. S ą to: - w parku w Kuliku: - jesion wyniosły o obwodzie 320 cm, - trzy jesiony wyniosłe o obwodach 235-275 cm, - jesion wyniosły o obwodzie 328 cm, - lipa drobnolistna o obwodzie 310 cm, - w parku w Chojnie Nowym: - jesion wyniosły o obwodzie 290 cm, - klon zwyczajny o obwodzie 250 cm, - lipa drobnolistna o obwodzie 375 cm, - klon zwyczajny o obwodzie 260 cm, - klon zwyczajny o obwodzie 280 cm, - dąb szypułkowy o obwodzie 330 cm, - dąb szypułkowy o obwodzie 480 cm

Parki i ogrody podworskie Na terenie znajduje si ę 7 parków podworskich, w tym 5 wpisanych jest do rejestru zabytków: 1. park w Chojnie Nowym o powierzchni 5.2 ha. Zachował si ę dwór murowany i park w stylu angielskim, zdziczały sad, pozostało ści kasztanowcowej alei dojazdowej. W parku znajduje si ę 7 pomników przyrody. Obiekt obecnie u żytkuje szpital psychiatryczny. 2. park w Choje ńcu o powierzchni 4.2 ha. Zało żenia dworsko – parkowe z pierwszej połowy XIX w., zachowany dwór murowany z 1821 r., park krajobrazowy z przełomu XIX/XX w. z sadzawk ą, starymi drzewami (ponad 100-letnimi) – lipy, jesiony, graby,

25 które zachowały si ę w północno-wschodniej cz ęś ci parku. Obecnie obiekt u żytkuje szkoła podstawowa. 3. park w Mogielnicy o powierzchni 2.3 ha. Zespół dworsko – pałacowy z połowy XIX w. Zachował si ę dwór murowany z II połowy XIX w. przebudowany w XX w. Pozostało ści zało żenia parkowego z resztami starodrzewia skupionego wokół sadzawki. 4. park w Kuliku o powierzchni 7.0 ha. Zespół dworsko – pałacowy z XVIII w. Zachowany dwór murowany z II połowy XIX w., domek ogrodnika oraz park o układzie nieregularnym w stylu angielskim. Zachował si ę szpaler grabowy oraz aleja kasztanowcowa, w parku s ą liczne stare drzewa w tym 4 pomniki przyrody. Obecnie obiekt u żytkuje szkoła podstawowa. 5. park w Kolonii Siedliszcze o powierzchni 1.7 ha. Zespół dworsko-pałacowy z XVIII w. Zachował si ę dwór drewniany pó źnobarokowy z 1760 r. z dwoma przybudówkami z 1920 r. i 1960 r. i bram ą wjazdow ą. Z dawnego zało żenia parkowego pozostały pojedyncze okazy starych drzew i wyschni ęte stawy. Obecnie obiekt u żytkuje szkoła podstawowa i liceum ogólnokształc ące. 6. park w Kolonii Bezek o powierzchni 3 ha. Zało żenie dworsko-parkowe z I połowy XIX w. Zachowany budynek sprzed II wojny światowej. Obecnie obiekt u żytkuje Rolniczy Zakład Do świadczalny AR w Lublinie. 7. park w Lipówkach o powierzchni 0.6 ha. Pozostało ści folwarku i parku z pocz ątku XX w. Własno ść prywatna.

III.7. Obiekty kulturowe

Obiekty figuruj ące w rejestrze zabytków województwa lubelskiego: 1. zespół dworsko – parkowy w Choje ńcu, czas powstania ok. poł. XIX w., 2. zespół dworsko – parkowy w Chojnie Nowym , czas powstania ok. XIX w., 3. zespół dworsko – parkowy w Kuliku, czas powstania ok. 1884 – 1890 r., 4. zespół dworsko – parkowy w Mogielnicy, czas powstania ok. 1920 r., 5. zespół dworsko – parkowy w Siedliszczu, czas powstania, ok. XVIII w., 6. grodzisko zw. „Zamczysko”.

26 IV. Dotychczasowa realizacja zada ń z zakresu ochrony środowiska w gminie Siedliszcze

W gminie Siedliszcze mo żna obserwowa ć przekształcenia środowiska i krajobrazu, które nast ąpiły w wyniku wielowiekowej działalno ści człowieka na tym terenie. Działalno ść ta miała głównie charakter rolniczy i objawiła si ę w zmianach u żytkowania gruntów. Dawne tereny le śne zostały przekształcone głównie na pola uprawne (dobre gleby), a cz ęś ciowo tylko na u żytki zielone. Zmiany u żytkowania gruntów towarzyszyły tak że rozwojowi osadnictwa i powstawaniu wi ększych lub mniejszych jednostek osadniczych (szczególnie w formach dolinnych) oraz budowie dróg. Osadnictwo i rolnictwo przyczyniły si ę do zmiany stosunków wodnych w dolinie Mogielnicy (zabiegi melioracyjne, mała retencja – zbiornik retencyjny, stawy, zmiana charakteru spływu wód opadowych i roztopowych – gruntu orne na stokach, tereny utwardzone). Rolnictwo, osadnictwo oraz rozwój infrastruktury drogowej i drobnego przemysłu stały si ę te ż głównym źródłem zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych ( ścieki komunalne, nawozy naturalne i sztuczne, środki ochrony ro ślin, zanieczyszczenia o charakterze punktowym, ścieki z tras komunikacyjnych). Najwi ększe znaczenie w kontek ście przekształce ń środowiska w gminie ma działalno ść rolnicza oraz gospodarka komunalna ( ścieki i odpady).

IV.1. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obecnie niewielkie fragmenty obszaru gminy znajduj ą si ę w obr ębie obszarów obj ętych ochron ą: Pawłowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (w południowej cz ęś ci gminy) oraz Chełmskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (w północno-wschodniej cz ęś ci gminy). W obr ębie gminy znajduje si ę tak że 11 pomników przyrody, 5 parków podworskich oraz 6 obiektów kultury figuruj ących w rejestrze zabytków województwa lubelskiego.

IV.2. Ochrona wód

Gmina Siedliszcze znajduje si ę na obszarze Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) Nr 407. Jest to zbiornik szczelinowo-porowy, w którym główny poziom u żytkowy stanowi poziom kredowy. W s ąsiedztwie istniej ących uj ęć wód podziemnych wyznaczono strefy ochronne bezpo średnie: - uj ęcie w Kuliku (zasoby w kategorii „B” i wydajno ści Q= 28,0 m 3 /h); obszar ochrony bezpo średniej to 314 m 2; - uj ęcie w Woli Korybutowej (zasoby w kategorii „B”, wydajno ść Q= 68 m 3/h); strefa ochrony bezpo średniej w granicach działki; brak strefy ochrony po średniej, - uj ęcie w Siedliszczu (zasoby w kategorii „B”, wydajno ść Q= 90 m 3/h); strefa ochrony bezpo średniej w granicach działki; strefa ochrony po średniej wyznaczona na gruncie. W roku 2001 r. zrealizowano zbiornik retencyjny w Majdanie Zahorody ńskim o powierzchni 48,8 ha, spełniaj ący tak że funkcje rekreacyjne.

27 IV. 3. Lasy ochronne i zalesienia

W okresie 1999-2001 zalesiono powierzchni ę 70.07 ha, w tym w lasach pa ństwowych – 33,27 ha, a w lasach prywatnych, nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa – 36,80 ha. Według Planu Zagospodarowania Województwa Lubelskiego z 2002 roku gmina Siedliszcze wskazana jest jako obszar priorytetowy do zalesie ń o charakterze wodochronnym. Program zwi ększenia lesisto ści dawnego woj. chełmskiego zakładał w okresie 1997 – 2020 zalesienie w gminie 1266 ha. Realizacja programu dolesie ń (głównie na gruntach nieefektywnych, zagro żonych marginalizacj ą) w gminie sprawi, i ż lesisto ść mo że wzrosn ąć tu do 10-13 % w 2020 r.

IV.4. Grunty podlegaj ące ochronie

Na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 1995 roku, ochronie podlegaj ą u żytki rolne klas II-IV oraz klas V-VI, które wytworzyły si ę na glebach pochodzenia organicznego, a tak że torfowiska, oczka wodne oraz grunty le śne. Ochronie ze wzgl ędu na wysok ą jako ść gleb (klasy I-III) podlega 27,8% powierzchni całkowitej gminy. Grunty IV klasy zajmuj ą 55,7% pow. gminy i tak że podlegaj ą rygorom ochronnym. Ogólnie gleby rolne i le śne podlegaj ące ochronie stanowi ą około 83,5 % powierzchni gminy.

IV. 5. Rozwój infrastruktury zwi ązanej z ochron ą środowiska

IV. 5.1. Wodoci ągi Gmina Siedliszcze jest zwodoci ągowana w 62 %. Ludno ść gminy zaopatrywana jest w wod ę z czterech uj ęć wody w miejscowo ściach: Kulik (gł ęboko ść 55 m, wydajno ść 50,0 m3/h), Mogielnica (gł ęboko ść 40 m, wydajno ść 30,0 m 3/h), Wola Korybutowa (gł ęboko ść 70 m, wydajno ść 68,0 m 3/h) i Siedliszcze (gł ęboko ść 55 m, wydajno ść 90,1 m 3/h). Cz ęść wsi znajduj ących si ę w południowej cz ęś ci gminy zaopatrywana jest z uj ęć wody w gminie Rejowiec. W poszczególnych wsiach długo ść sieci wodoci ągowej wynosi: 1) wodoci ąg Siedliszcze – 11.0 km, 2) wodoci ąg Wola Korybutowa – 7.3 km, 3) wodoci ąg Kulik - 4) wodoci ąg Mogielnica – 3.1 km, 5) wodoci ąg Chojno Nowe I i II – 17.0 km, 6) wodoci ąg Bezek – 6.7 km, 7) wodoci ąg Wojciechów – 1.5 km, 8) wodoci ąg Marynin – 9.9 km, 9) wodoci ąg Janowica – 1.6 km, 10) wodoci ąg Krowica – 1.7 km, 11) wodoci ąg Majdan Zahorody ński – 4.2 km.

Zu życie wody na jednego mieszka ńca jest ni ższe ni ż średnia w województwie lubelskim, ale wy ższe ni ż w powiecie chełmskim (tab.11). 1232 gospodarstwa rolne deklaruj ą, że zaopatruje si ę w wod ę ze studni kopanych, natomiast 306 posiada uj ęcia własne gł ębinowe (wiercone) (tab.12). W 2002 roku 30 gospodarstw musiało zaopatrywa ć si ę w wod ę poza swoim terenem.

28 Tabela 10. Zmiany długo ści czynnej sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej w gminie Siedliszcze w latach 1995 - 2002 (km) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Sie ć wodoci ągowa 25,2 29,6 37,6 48,3 67,0 71,6 71,6 71,6 Sie ć kanalizacyjna 1,3 1,3 1,7 2,6 3,1 3,1 4,2 4,6

IV.5.2. Oczyszczalnie ścieków i kanalizacja

W Siedliszczu funkcjonuje oczyszczalnia ścieków komunalnych typu SBR – Sekwencyjne Biologiczne Reaktory, której przepustowo ść wynosi 120 m 3/d. Oczyszczalnia przyjmuje ścieki doprowadzane sieci ą kanalizacyjn ą, jak równie ż dowo żone z terenu gminy. Nowa oczyszczalnia ścieków budowana jest w chwili obecnej w Brzezinach. Będzie to oczyszczalnia typu Bioclere 210 o przepustowo ści 25 m 3/d. Długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy jest niewspółmiernie niska w porównaniu do długo ści sieci wodoci ągowej i wynosi ogółem 4,6 km (tab.11).

Tabela 11. Sie ć wodoci ągowa i kanalizacyjna w gminie (stan w dniu 31 XII 2002) Sie ć w km Poł ączenia Zu życie wody wodo- Czynne na 1 Wyszczególnienie ci ągowa kanali – wodo- kanali- zdroje mieszka ńca rozdzielcza zacyjna ci ągowe zacyjne uliczne w dam 3 w m 3 województwo lubelskie 15875,0 2750,2 284635 60577 1163 58447,0 26,6 Powiat chełmski 743,9 102,2 11700 1835 80 1146,3 15,3 Gmina Siedliszcze 71,6 4,6 993 161 7 141,7 19,6 źródło: Urz ąd Statystyczny Lublin, 2003

Tabela 12. Infrastruktura w indywidualnych gospodarstwach rolnych w 2002 r. (zaopatrzenie w wod ę ) Źródła zaopatrzenia w wod ę Wyszczególnienie własne uj ęcie wody ze studni dowo żenie wody spoza Kopanej wierconej gospodarstwa województwo lubelskie 138292 53481 7800 Powiat chełmski 9068 4029 505 Gmina Siedliszcze 1232 306 30 Źródło: US Lublin, Narodowy Spis Rolny 2002

Na terenie gminy budowane s ą przydomowe oczyszczalnie ścieków, szczególnie na terenach o zabudowie rozproszonej. W 2003 roku istniało ogółem 44 tego typu urz ądze ń, najwi ęcej w nast ępuj ących miejscowo ściach: - Siedliszcze - Bezek - Marynin - Lipówki Anusin

29 W kolejnych latach liczba tych obiektów na terenie gminy b ędzie sukcesywnie wzrastała.

IV.5.3. Zagospodarowanie odpadów

Gmina nie posiada własnego składowisko odpadów stałych. Odpady zbierane s ą do 60 pojemników kontenerowych KP-7 o pojemno ści 7 m 3 ka żdy i wywo żone s ą na składowisko w Rejowcu Fabrycznym (gmina nie posiada własnego składowiska). Na terenie gminy znajduje si ę tak że 100 szt. koszy ulicznych tzw. „ śmietniczek” rozstawionych na ulicach, przy przystankach PKS, instytucjach, boiskach sportowych oraz przy zbiorniku wodnym w Majdanie Zahorody ńskim. Gmina nie ma stałej umowy z firm ą zajmuj ącą si ę wywozem odpadów (raz na trzy lata organizuje przetarg). Obecnie wywozem odpadów zajmuje si ę Miejski Zakład Komunalny „EKO” z Rejowca fabrycznego. Odpady wywo żone s ą w miar ę potrzeb. Ocenia si ę, że około 90 % mieszka ńców ma bezpo średni dost ęp do miejsc zbierania odpadów. W gminie nie była prowadzona dotychczas selektywna zbiórka odpadów. W śród indywidualnych gospodarstw rolnych ponad 1455 zagospodarowuje śmieci we własnym zakresie (tab.13).

Tabela 13. Infrastruktura w indywidualnych gospodarstwach rolnych w 2002 r. (usuwanie odpadów) Sposób usuwania śmieci z gospodarstwa Wyszczególnienie wywo żenie śmieci na zagospodarowywanie śmieci we zorganizowane wysypisko własnym zakresie Województwo lubelskie 142398 166421 Powiat chełmski 7364 12529 Gmina Siedliszcze 501 1455

Rada Gminy w Siedliszczu w dniu 30.12.1998 r. podj ęła Uchwał ę Nr III/17/98 w sprawie ustalenia szczegółowych zasad utrzymania czysto ści i porz ądku w gminie. Dokument ten okre śla w szczególno ści: • wymagania w zakresie utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie nieruchomo ści, w tym: - rodzaj urz ądze ń przeznaczonych do gromadzenia odpadów komunalnych na terenie nieruchomo ści oraz na drogach publicznych, a tak że zasad ich rozmieszczania, - cz ęstotliwo ści, zasad i sposobu usuwania odpadów komunalnych z nieruchomo ści oraz innych terenów przeznaczonych do u żytku publicznego, - stawki opłat za unieszkodliwianie odpadów płynnych, • obowi ązki osób utrzymuj ących zwierz ęta domowe, • zasady utrzymania i hodowli zwierz ąt gospodarskich, • zasady deratyzacji na terenie gminy i sposoby jej przeprowadzania. Obecnie, w ramach Zwi ązku Komunalnego Gmin Ziemi Chełmskiej, do którego gmina Siedliszcze nale ży, opracowywany jest Plan gospodarki odpadami. Zacznie on obowi ązywa ć na terenie gminy Siedliszcze w drugiej połowie 2004 roku.

IV. 5.4. Gazyfikacja gminy oraz zaopatrzenie w ciepło

Obecnie na terenie gminy nie ma instalacji gazu ziemnego. Źródłem gazu b ędzie gazoci ąg wysokopr ęż ny relacji Fajsławice – Trawniki doprowadzaj ący gaz do stacji redukcyjno – pomiarowej I stopnia zlokalizowanej w rejonie o środka gminnego. Przewiduje si ę obj ęcie programem gazyfikacji wszystkie wsie w gminie. Około 90% mieszka ń w gminie stosuje ogrzewanie w ęglowe oraz opalanie drewnem. Na terenie gminy nie jest prowadzona scentralizowana gospodarka cieplna. Budynki użyteczno ści publicznej: szkoły, urz ąd gminy, szpital, budynki wielorodzinne w Siedliszczu, Kolonii Bezek, Bezku, Mogielnicy posiadaj ą własne kotłownie.

IV.5.5. Ochrona powietrza

Na obszarze gminy nie jest prowadzona scentralizowana gospodarka cieplna. Budynki użyteczno ści publicznej: szkoły, urz ąd gminy, szpital oraz zabudowa wielorodzinna w Siedliszczu, Kol. Bezek, Bezku, Mogielnicy posiadają lokalne kotłownie. W ostatnich latach na terenie gminy zrealizowano kilka przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ograniczaniem emisji zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego oraz oszcz ędzaniem energii. Nale ży do nich zaliczy ć wymian ę kotłów centralnego ogrzewania z w ęglowych na olejowe w budynku urz ędu, w budynkach szkół na terenie gminy oraz ocieplanie budynków i wymian ę okien na termoizolacyjne.

31 V. Kluczowe zało żenia krajowej i regionalnej polityki ekologicznej

Cele i zadania zwi ązane z ochron ą środowiska, które powinny by ć realizowane na poziomie lokalnym okre śla szereg dokumentów o charakterze ustawowym oraz programowym. Jednym z najwa żniejszych dokumentów o charakterze strategicznym jest polityka ekologiczna pa ństwa. Poni żej przedstawiono podstawowe kierunki działa ń w sferze środowiska, wynikaj ące z zało żeń zarówno II Polityki Ekologicznej Pa ństwa (II PEP), jak równie ż z programów sektorowych, które uszczegóławiaj ą cele i działania tej że polityki. Szczególn ą uwag ę zwrócono na zadania, które mog ą lub powinny by ć realizowane ma szczeblu gminnym, przede wszystkim za ś w odniesieniu do terenów wiejskich. W nast ępnej cz ęś ci niniejszego opracowania sformułowano szczegółowe działania dla terenu gminy Siedliszcze i okre ślono harmonogram ich wdra żania, nawi ązuj ąc do celów strategicznych zawartych w odpowiednich dokumentach na szczeblu krajowym, wojewódzkim oraz powiatowym. Nale ży zaznaczy ć, że zadania wpisane do dokumentów strategicznych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, pozostaj ące we wzajemnej spójno ści, mog ą liczy ć na wsparcie finansowe z funduszy krajowych i zagranicznych.

V.1. Polityka ekologiczna pa ństwa i dokumenty z ni ą zwi ązane

II Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010 nawi ązuje do priorytetowych kierunków działania okre ślonych w przyj ętym VI Programie działa ń Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska. Znaczn ą cz ęść okre ślonych w tym dokumencie działa ń, w szczególno ści działania zaplanowane na lata 2004-2006, Polska b ędzie realizowa ć ju ż jako członek Unii. Realizacja polityki ekologicznej pa ństwa w coraz wi ększym stopniu powinna dokonywa ć si ę poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonno ści, wodochłonno ści i energochłonno ści gospodarki oraz stosowanie najlepszych dost ępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania. Aspekty ekologiczne powinny by ć obligatoryjnie wł ączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a tak że do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym. Instrumentem wspieraj ącym lub wymuszaj ącym ekologizacj ę polityk sektorowych b ędą strategiczne oceny ich oddziaływania na środowisko, wykonywane przede wszystkim dla polityk i programów wymaganych ustawowo.

Do kluczowych dziedzin, w których podejmowane b ędą specyficzne działania inwestycyjne i pozainwestycyjnych, maj ące na celu realizacj ę polityki ekologicznej na terenach wiejskich nale żą : ochrona wód przed zanieczyszczeniami i racjonalne gospodarowanie wod ą, zagospodarowanie odpadów komunalnych, racjonalne gospodarowanie zasobami glebowymi i ochrona gleb, zrównowa żona gospodarka le śna, oszcz ędne wykorzystanie zasobów energetycznych i ograniczanie tzw. niskiej emisji, ochrona zasobów przyrody, odpowiednie kształtowanie i ochrona krajobrazów wiejskich, edukacja ekologiczna.

32 V.1.1. Stosunki wodne i jako ść wód

II PEP koncentruje si ę na ochronie i kształtowaniu zasobów wodnych, a zwłaszcza działaniach na rzecz poprawy jako ści tych zasobów, zwi ększeniu mo żliwo ści ich wykorzystania dla zaspokajania wa żnych potrzeb społecznych i gospodarczych (takich jak zaopatrzenie w wod ę do picia, turystyka i rekreacja, hodowla ryb, transport wodny i produkcja czystej, odnawialnej energii), a tak że skutecznej ochrony przed powodziami. Osi ągni ęcie standardów unijnych wymaga szczególnego wysiłku organizacyjnego i programowego w sferze zarz ądzania zasobami wodnymi, ale przede wszystkim realizacji wielu kosztownych inwestycji w zakresie: • budowy systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, • modernizacji technologii uzdatniania wody do picia, • modernizacji technologii produkcji przemysłowej w celu ograniczenia lub wyeliminowania zrzutów ze ściekami substancji niebezpiecznych, • retencjonowania wody i poprawy bilansu wodnego, • regulacji i zabudowy rzek oraz ochrony przed powodzi ą. Jednym z elementów Polityki Ekologicznej Pa ństwa - poprawa jako ści wód - jest realizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOSK) z 2003 roku. Usługi w zakresie odprowadzenia i oczyszczania ścieków nale ży realizowa ć na terenach intensywnie zabudowanych w sposób zbiorowy (ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków), natomiast na terenach o zabudowie rozproszonej w sposób indywidualny (ustawy: Prawo budowlane, Prawo wodne, o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach). Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. - Prawo wodne zobowi ązuje gminy do realizacji zadania własnego gmin w zakresie usuwania i oczyszczania ścieków. Oczyszczone ścieki komunalne powinny charakteryzowa ć si ę okre ślonymi wska źnikami (tab.16).

Tabela 16. Najwy ższe dopuszczalne warto ści wska źników zanieczyszcze ń lub minimalne procenty redukcji zanieczyszcze ń dla oczyszczonych ścieków komunalnych l.p. Nazwa wska źnika 2) Jednostka Najwy ższe dopuszczalne warto ści wska źników lub minimalne procenty przy redukcji zanieczyszcze ń przy RLM 1) 1. Pi ęciodniowe biochemiczne Poni żej 2000 Od 2000 do 9999 zapotrzebowanie tlenu (BZT 5), oznaczane z dodatkiem mg O 2/l 40 25 inhibitora nitryfikacji lub min. % redukcji - 70-90 2. Chemiczne zapotrzebowanie mg O 2/l 150 125 tlenu (ChZT Cr ) oznaczane lub metod ą dwuchromianow ą min. % redukcji - 75 3. Zawiesiny ogólne mg/l 50 35 lub min. % redukcji - 90 4. Azot ogólny (suma azotu mg N/l 30 3) 15 3) Kjeldahla (N Norg + N NH4 ), azotu azotynowego i azotu min. % redukcji - azotanowego) 5. Fosfor ogólny mg P/l 53) 23)

min. % redukcji -

33 Źródło: Rozp. Ministra Środowiska z dnia (...... ) 2004 roku w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (projekt z marca 2004 roku)

1 ) W czasie rozruchu oczyszczalni nowo wybudowanych lub zmodernizowanych oraz w przypadku awarii urz ądze ń istotnych dla realizacji pozwolenia wodnoprawnego najwy ższe dopuszczalne warto ści wska źników zanieczyszcze ń podwy ższa si ę maksymalnie do 50 %, a wymagan ą redukcj ę zanieczyszcze ń obni ża si ę nie wi ęcej ni ż do 50 % w stosunku do warto ści podanych w tabeli 2) Analizy wykonuje si ę z próbek homogenizowanych, niezdekantowanych i nieprzefiltrowanych, z wyj ątkiem odpływów ze stawów biologicznych, w których oznaczenia BZT5, ChZT Cr , azotu ogólnego oraz fosforu ogólnego nale ży wykona ć z próbek przefiltrowanych. Próbki pobrane z odpływu ze stawów biologicznych nale ży uprzednio przefiltrowa ć, jednak że zawarto ść zawiesiny ogólnej w próbkach nie filtrowanych nie powinna przekracza ć 150 mg/l niezale żnie od wielko ści oczyszczalni. 3) Warto ści wymagane wył ącznie w ściekach wprowadzanych do jezior i ich dopływów oraz bezpo średnio do sztucznych zbiorników wodnych usytuowanych na wodach płyn ących.

Ścieki mog ą by ć zagospodarowywane w rolnictwie na okre ślonych zasadach formalnych (patrz tabele nr 17, 18. 19).

Tabela 17. Warunki sanitarne dla ścieków przeznaczonych do rolniczego wykorzystania l.p. Wska źnik Wielko ść dopuszczalna 1. Bakterie chorobotwórcze z rodzaju Salmonella niewykrywalne w 1 litrze 2. Obecno ść żywych jaj paso żytów do 10 w 1 litrze (Ascaris sp., Trichuris, Toxocara sp.)

Źródło: Rozp. Ministra Środowiska z dnia (...... ) 2004 roku w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (projekt z marca 2004 roku)

Tabela 18. Warunki poło żenia gruntów przewidzianych do rolniczego wykorzystania ścieków Poło żenie gruntów Min. odległo ść Odległo ść gruntów, na których stosuje si ę rolnicze wykorzystanie ścieków: 1. Od obiektów przeznaczonych na pobyt ludzi, przy rozprowadzaniu ścieków: a) grawitacyjnym; 100 m b) za pomoc ą deszczowni. 200 m

2. Od dróg publicznych i linii kolejowych przy rozprowadzaniu ścieków: a) grawitacyjnym; 20 m b) za pomoc ą deszczowni. 70 m

3. Od linii brzegu wód płyn ących, przy spadku terenu: a) do 2 % 30 m b) od 2 do 10 % 50 m c) ponad 10 % 70 m

4. Od zbiorników wodnych, stawów rybnych nie przeznaczonych do zasilania ściekami, od linii brzegu jezior, przy spadku terenu: a) do 2 % 50 m b) od 2 do 10 % 80 m c) ponad 10 % 100 m

34 Poło żenie gruntów Min. odległo ść 5. Od studni stanowi ącej: a) indywidualne źródło zaopatrzenia w wod ę do spo życia; 250 m 2) b) źródło zbiorowego zaopatrzenia w wod ę do spo życia. 250 m 2) Źródło: Rozp. Ministra Środowiska z dnia (...... ) 2004 roku w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (projekt z marca 2004 roku)

Tabela 19. Warunki poło żenia urz ądze ń i instalacji przeznaczonych do magazynowania i przygotowania ścieków do rolniczego wykorzystania Poło żenie urz ądze ń i instalacji Min. odległo ść Odległo ść urz ądze ń i instalacji przeznaczonych do magazynowania i przygotowania ścieków do rolniczego wykorzystania: 1. Od obiektów przeznaczonych na pobyt ludzi, przy ilo ści ścieków: 3 a) do 5000 m /dob ę 300 m 3 b) ponad 5000 m /dob ę 500 m

2. Od linii brzegu wód płyn ących, przy spadku terenu: a) do 2 % 50 m b) ponad 2 % 80 m

3. Od zbiorników wodnych, stawów rybnych nie przeznaczonych do zasilania ściekami, od linii brzegu jezior, przy spadku terenu: a) do 2 % 100 m b) ponad 2 % 150 m

4. Od studni stanowi ącej: 250 m 1) a) indywidualne źródło zaopatrzenia w wod ę do spo życia 1) b) źródło zbiorowego zaopatrzenia w wod ę do spo życia 100 m Źródło: Rozp. Ministra Środowiska z dnia (...... ) 2004 roku w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (projekt z marca 2004 roku). 1) Je żeli zasi ęg terenu ochrony bezpo średniej studni przekracza wymagane min. odległo ści poło żenia gruntów, urz ądze ń i instalacji, nale ży przyjmowa ć odległo ści wi ększe ni ż zasi ęg strefy ochrony bezpo średniej.

V.1.2. Gospodarowanie odpadami

Proponowane przedsi ęwzi ęcia, zgodnie z II PEP w dziedzinie gospodarowania odpadami obejmuj ą szereg zada ń pozainwestycyjnych i inwestycyjnych. Zadania pozainwestycyjne dotycz ą przede wszystkim: opracowania gminnych planów gospodarowania odpadami, opracowania i wdro żenia rozwi ąza ń organizacyjnych (przede wszystkim struktur organizacyjnych zapewniaj ących wła ściwe bie żą ce zarz ądzanie strumieniami odpadów (pozwolenia, organizacja systemów zbiórki, transportu i przerobu, ewidencja, rejestracja, monitoring, kontrola), wdrażania mechanizmów ekonomicznych stymuluj ących wła ściwe zagospodarowanie odpadów; inwentaryzacji i oceny zagro żeń oraz wymagaj ących rozwi ązania problemów, edukacji i szkolenia. Zadania inwestycyjne obejmuj ą przedsi ęwzi ęcia w zakresie budowy niezb ędnego potencjału technicznego warunkuj ącego wła ściwe zagospodarowanie odpadów (budowa obiektów, zakup i instalacja urz ądze ń, środki transportu, likwidacja obiektów wyeksploatowanych i/lub stwarzaj ących szczególne zagro żenie, zwłaszcza zagro żenie

35 niekontrolowanym uwalnianiem si ę niebezpiecznych substancji) oraz przedsi ęwzi ęcia w ramach realizacji zatwierdzonego w 2002 roku „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest”. Nale ży zaznaczy ć, i ż zasady gospodarki odpadami w gminie powinny nawi ązywa ć do Krajowego Planu Gospodarki Odpadami, Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego (przyj ęty w 2003 r.) oraz Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Chełmskiego (przyj ęty w 2004 r.) oraz innych dokumentów zwi ązanych z polityk ą ekologiczn ą. Problematyce tej po świecone jest odr ębne opracowanie dotycz ące gospodarki odpadami.

V.1.3. Ochrona gleb

W przedsi ęwzi ęciach dotycz ących ochrony gleb uj ętych w II PEP i jej programie wykonawczym szczególny nacisk poło żono na zadania w zakresie ochrony gleb przed degradacj ą powodowan ą niewła ściw ą agrotechnik ą i maj ącą ju ż miejsce lub mog ącą wyst ąpi ć w przyszło ści intensyfikacj ą produkcji rolnej, ochrony gleb przed negatywnymi oddziaływaniami antropogenicznymi oraz rekultywacji i przywracania do obiegu gospodarczego gleb zdegradowanych (zanieczyszczonych niebezpiecznymi substancjami, nadmiernie zakwaszonych, zerodowanych, itp.). Nale ży zaznaczy ć, i ż pozostałe czynniki negatywnej presji na stan gleb s ą przedmiotem szczegółowego zainteresowania innych obszarów polityki, takich jak gospodarowanie odpadami, emisja przemysłowych zanieczyszcze ń powietrza, gospodarka wodno ściekowa, planowanie przestrzenne. Warto zauwa żyć, że niewła ściwa agrotechnika, a tak że rolnicze wykorzystanie gleb ju ż ska żonych, bądź poddanych szkodliwym oddziaływaniom substancji niebezpiecznych, mog ą stwarza ć powa żne zagro żenie dla zdrowia i życia ludzkiego.

Działania w tej dziedzinie powinny koncentrowa ć si ę na: • ochronie zasobów glebowych nadających si ę do wykorzystania rolniczego i le śnego przed ich przeznaczeniem na inne cele (szczególnie gleby klasy I-III), • ochronie gleb przed degradacj ą i zanieczyszczeniem, powodowanymi oddziaływaniem czynników antropogenicznych i naturalnych (zmiany struktury fizycznej, stosunków wodnych i chemizmu gleb powodowane działalno ści ą inwestycyjn ą, zanieczyszczeniami transportowymi, naturaln ą erozj ą, niewła ściw ą agrotechnik ą, składowaniem odpadów itp.) • rekultywacji gleb zdegradowanych. Gleby powinny charakteryzowa ć si ę odpowiedni ą jako ści ą. W kontek ście zawarto ści metali ci ęż kich aktualne normy przedstawia tabela 20.

Tabela 20. Dopuszczalna zawarto ść metali ci ęż kich w glebach Pierwiastek Jednostka Zawarto ść w glebach lekkich średnich ci ęż kich Ołów (Pb) mg/kg suchej masy 40 60 80 Kadm (Cd) mg/kg suchej masy 1 2 3 Rt ęć (Hg) mg/kg suchej masy 0,8 1,2 1,5 Nikiel (Ni) mg/kg suchej masy 20 35 50 Cynk (Zn) mg/kg suchej masy 80 120 180 Mied ź (Cu) mg/kg suchej masy 25 50 75 Chrom (Cr) mg/kg suchej masy 50 75 100 Źródło: Rozp. Ministra Środowiska z dnia (...) 2004 roku w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (projekt z marca 2004 roku)

36 V.1.4. Wzbogacanie i racjonalne u żytkowanie zasobów le śnych

Według II PEP wzbogacanie i racjonalne u żytkowanie zasobów le śnych polega przede wszystkim na renaturalizacji obszarów le śnych, poprawie stanu zdrowotnego lasów, ochronie przed po żarami, wprowadzaniu bezpiecznych technologii prac le śnych oraz kompleksowej ochronie ekosystemów le śnych, a tak że zwi ększaniu lesisto ści kraju. Cele te zostan ą osi ągni ęte poprzez realizacj ę szeregu zada ń szczegółowych, wykonywanych przez słu żby le śne, lasy pa ństwowe (inwestycyjne i pozainwestycyjnych) oraz jednostki samorz ądowe. Zasady zrównowa żonej gospodarki le śnej zostały okre ślone w Polityce le śnej pa ństwa – dokumencie przyj ętym przez Rad ę Ministrów w 1997 r. Polityka le śna zakłada realizacj ę nast ępuj ących celów: • stałe powi ększanie zasobów le śnych i ich udziału w globalnym obiegu w ęgla w przyrodzie, • kształtowanie lasu wielofunkcyjnego - wzmaganie korzystnego oddziaływania lasu na środowisko (poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej, glebochronnej), • zachowanie zdrowotno ści i żywotno ści ekosystemów le śnych, • ochrona i powi ększanie biologicznej ró żnorodno ści lasów na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym, • zapewnienie lasom i zadrzewieniom wła ściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym i zagospodarowaniu kraju, w tym kształtowaniu granicy polno-le śnej i w ochronie krajobrazu, • utrzymywanie i rozwój produkcyjnej (drewno i inne u żytki) funkcji lasów, • poprawa stanu i produkcyjno ści lasów prywatnych, • racjonalne, zgodne z zasadami przyrody u żytkowanie zasobów le śnych - w tym drewna, płodów runa le śnego i zwierzyny, • wprowadzanie bezpiecznych technik i technologii prac le śnych, • doskonalenie i wdra żanie nowoczesnych metod inwentaryzacji i monitoringu stanu lasów, • utrzymywanie i wzmacnianie społeczno-ekonomicznej funkcji lasów, współpraca i komunikacja ze społecze ństwem, rozwój edukacji i nauk le śnych.

Podstawy dotycz ące prowadzenia zalesie ń zawiera Krajowy Program Zwi ększania Lesisto ści (KPZL), zaktualizowany w 2003 roku. Najwa żniejszym aktem prawnym z punktu widzenia realizacji programu zalesie ń jest ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach. Zgodnie z odpowiednimi zapisami ustawowymi grunty przeznaczone do zalesienia okre śla miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego lub decyzja o warunkach zabudowy. W nowej ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, problematyka zalesie ń została uj ęta jednoznacznie w art. 16 ust. 1 w nast ępuj ącym zapisie: „a w przypadkach planów miejscowych, które sporz ądza si ę wył ącznie w celu przeznaczenia gruntów do zalesienia lub wprowadzenia zakazu zabudowy, dopuszcza si ę stosowanie map w skali 1:5000”. Ustawa o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodz ących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej z dnia 28 listopada 2003 r. (Dz.U. 2003 Nr 229, poz. 2273) reguluje system finansowania zalesie ń gruntów rolnych z uwzgl ędnieniem rozporz ądze ń Rady Unii Europejskiej, zwłaszcza za ś Rozporz ądzenia nr 1257/99 (WE), które obowi ązuje od 1.01.2000 r. w krajach członkowskich UE.

V.1.4.1. Priorytety zalesie ń w układzie lokalnym

Do zalesienia powinny by ć przeznaczane przede wszystkim grunty orne, a w mniejszym stopniu u żytki zielone:

37 • klasy bonitacyjne VIz do zalesienia w cało ści, • klasy bonitacyjne VI do zalesienia w cało ści z wyj ątkiem gruntów rokuj ących ich rolnicze użytkowanie, • klasy bonitacyjne V do zalesienia cz ęś ciowo, tj. stanowi ące śródle śne enklawy i półenklawy o powierzchni do 2 ha w jednym konturze lub o szeroko ści mi ędzy brzegami lasu do 150 m (8-10 krotna wysoko ść drzew), je żeli odległo ść od tych gruntów do obecnych lub perspektywicznych siedlisk gospodarstw rolnych wynosi ponad 5 km, a ich nachylenie przekracza 12º oraz inne w uzasadnionych lokalnie przypadkach, • klasa IVa i IVb do zalesienia w przypadkach sporadycznych, tj. enklawy i półenklawy o powierzchni do 0,5 ha lub o szeroko ści do 50 m (3-5 krotna wysoko ść drzew), szczególnie z utrudnionym dojazdem, małe powierzchnie nieregularnych wci ęć w gł ąb lasu (do 0,1 ha) oraz grunty o nachyleniu powy żej 20º, • grunty klas I-III mog ą by ć zalesiane jedynie wyj ątkowo w przypadkach bardzo małych wydłu żonych enklaw i półenklaw, położonych w uci ąż liwej szachownicy z gruntami le śnymi o szeroko ści mi ędzy lasami do 30 m (2 krotna wysoko ść drzew) oraz grunty o nachyleniu powy żej 25º, • inne grunty oraz nieu żytki nadaj ące si ę do zalesienia, b ądź mog ące stanowi ć uzupełniaj ący składnik ekosystemu le śnego, a w szczególno ści: 1) grunty ska żone, zdegradowane i zagro żone erozj ą siln ą, 2) grunty poło żone przy źródliskach rzek lub potoków, na wododziałach, wzdłuż brzegów rzek oraz na obrze żach jezior i zbiorników wodnych, 3) lotne piaski i wydmy piaszczyste, 4) strome stoki, zbocza urwiska i zapadliska, 5) hałdy i tereny po wyeksploatowanym piasku, żwirze, torfie i glinie. Lokalizacja zalesie ń powinna zapewnia ć zmniejszenie rozdrobnienia i rozproszenia kompleksów le śnych. Nale ży d ążyć do tego, żeby docelowa powierzchnia kompleksu le śnego nie była mniejsza ni ż 5 ha. Powierzchnie poni żej 0,5 ha powinny by ć wykorzystywane do tworzenia zbiorowisk drzewiasto-krzewiastych o funkcjach zadrzewie ń. Zalesianie gruntów porolnych powinno sprzyja ć tworzeniu zwartych kompleksów le śnych o racjonalnej granicy rolno-le śnej, a tak że tworzeniu zwartego systemu przyrodniczego ł ącznie z innymi obszarami o funkcjach ekologicznych. Zalesienia powinny uwzgl ędnia ć równie ż tworzenie korytarzy ekologicznych pomi ędzy du żymi kompleksami le śnymi. Z programu zalesie ń nale ży bezwzgl ędnie wykluczy ć nast ępuj ące kategorie użytkowania ziemi: • grunty rolne i śródpolne nieu żytki zaliczane do siedlisk priorytetowych w programie rolno- środowiskowym (np. bagna, mszary, torfowiska, oczka wodne, solniska, trzcinowiska i inne siedliska okresowo podmokłe, murawy kserotermiczne, remizy, wrzosowiska, wydmy, gołoborza i wychodnie skalne), nie chronione lub obj ęte ochron ą prawn ą jako np. u żytki ekologiczne,

• miejsca cenne z historycznego b ądź archeologicznego punktu widzenia.

Na terenie obszarów chronionych (parki narodowe, parki krajobrazowe, otuliny parków narodowych, obszary chronionego krajobrazu) oraz projektowanej sieci obszarów NATURA 2000 decyzje o zalesieniu musz ą by ć zgodne z planami ochrony tych obszarów lub w przypadku braku takich planów zaopiniowanie przez wła ściwe słu żby ochrony przyrody zgodnie z kompetencjami (dyrektor parku narodowego lub krajobrazowego, wojewódzki konserwator przyrody). Kontrolowanych decyzji wymaga ć b ędą projekty zalesiania:

38 • siedlisk zlokalizowanych w dolinach rzek i na terenie zabagnionych obni żeń, • rolniczych polan (enklawy) puszcza ńskich o walorach przyrodniczych i kulturowych, • obszarów o wybitnych walorach widokowych (obszary takie nale ży zaznaczy ć w planach zagospodarowania przestrzennego gmin). Tego typu grunty orne i półnaturalne ekosystemy mają priorytetowe znaczenie dla działa ń rolno-środowiskowych (promowanie zamiany gruntów ornych na u żytki zielone), których celem b ędzie zachowanie półnaturalnych ekosystemów trawiastych, zachowanie b ądź odbudowa małej retencji wodnej i ochrona ró żnorodno ści biologicznej terenów rolniczych.

V.1.4.2. Rola władz lokalnych w prowadzeniu zalesie ń

W celu okre ślenia polityki przestrzennej gminy wła ściwe jest przy sporz ądzaniu „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy” ustali ć przebieg granicy rolno-le śnej. Granica rolno-le śna jest to, wyznaczana na gruncie i przedstawiana na mapach, linia oddzielaj ąca grunty aktualnie i perspektywicznie przewidziane do rolniczego lub le śnego u żytkowania. Wyznaczenie tej granicy ma na celu dąż enie do optymalnego wykorzystania powierzchni ziemi, uporz ądkowania przestrzeni rolniczej i le śnej zgodnego z warunkami glebowymi, przyrodniczymi i krajobrazowymi. Powinna zatem stanowi ć instrument kierowania procesem zalesiania gruntów w gminach. W Studium nale ży okre śli ć obszary do zalesienia, dla których sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub aneksu do tego planu jest niezb ędne. Powinno to dotyczy ć obszarów uj ętych w wojewódzkim programie i rejestrze zada ń rz ądowych, dla których koszty sporz ądzenia planów pokrywane s ą z bud żetu pa ństwa oraz pozostałych wi ększych (w zasadzie powy żej 5 ha) kompleksów le śnych. Do planu przestrzennego zagospodarowania powinny by ć przenoszone równie ż ustalenia planu urz ądzania gospodarstw le śnych oraz planów urz ądzeniowo-rolnych, w tym dotycz ące przeznaczania gruntów do zalesie ń. Integraln ą cz ęś ci ą programu zwi ększania lesisto ści gminy powinien by ć program zwi ększania zadrzewienia. Ma to szczególnie znaczenie na terenach o niskiej lesisto ści i du żego zagro żenia procesami erozji gleb, stepowienia krajobrazu i niekorzystnego bilansu wodnego. Projektuj ąc przebieg granicy rolno-le śnej nale ży przeprowadzi ć uzgodnienia ze słu żbami geologicznymi, odno śnie wyst ępowania złó ż surowców i kopalin, a tak że uwzgl ędni ć mo żliwo ści rozwoju budownictwa i infrastruktury i na tej podstawie wykluczy ć odpowiednie grunty z przeznaczenia pod zalesienia. Realizacji zalesie ń powinno sprzyja ć powstawanie stowarzysze ń wła ścicieli lasów prywatnych.

V.1.5. Jako ść powietrza i zmiany klimatu

W zakresie poprawy jako ści powietrza, oprócz generalnych wytycznych II PEP, szereg celów formułuje Polityka Klimatyczna Polski (dokument przyj ęty przez Rad ę Ministrów 04.11.2003 roku), b ędąca integralnym elementem polityki ekologicznej pa ństwa. Celem strategicznym polityki klimatycznej jest „wł ączenie si ę Polski do wysiłków społeczno ści mi ędzynarodowej na rzecz ochrony klimatu globalnego poprzez wdra żanie zasad zrównowa żonego rozwoju, zwłaszcza w zakresie poprawy wykorzystania energii, zwi ększania zasobów le śnych i glebowych kraju, racjonalizacji wykorzystania surowców i produktów przemysłu oraz racjonalizacji zagospodarowania odpadów, w sposób zapewniaj ący osi ągni ęcie maksymalnych, długoterminowych korzy ści gospodarczych, społecznych i politycznych”.

39 Polityka klimatyczna uwzgl ędnia tak że Strategi ę rozwoju energetyki odnawialnej (dokument przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dniu 5 wrze śnia 2000 r., a przez Sejm w dniu 23 sierpnia 2001 r.), która zakłada wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5 % w 2010 r. i do 14 % w 2020 r., w strukturze zu życia no śników pierwotnych. Zadania zwi ązane z polityka klimatyczn ą realizowane s ą tak że za po średnictwem ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych. Ustawa ta ma na celu zmniejszenie zu życia energii na ogrzewanie budynków i do podgrzewania wody użytkowej, zmniejszenie strat energii w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz lokalnych źródłach ciepła, a tak że zmian ę konwencjonalnych źródeł energii na odnawialne. Głównym instrumentem finansowym ustawy jest premia termomodernizacyjna wypłacana przez Bank Gospodarstwa Krajowego.

W odniesieniu do rolnictwa polityka klimatyczna stawia nast ępuj ące cele: - racjonalne u żytkowanie ziemi; - promocja rolnictwa ekologicznego; - upowszechnianie doradztwa rolniczego w zakresie stosowania zasad dobrej praktyki rolniczej (zał ącznik A i B), stosowania energooszcz ędnych technologii w produkcji rolniczej, stosowania niekonwencjonalnych źródeł energii w rolnictwie i na obszarach wiejskich; - zalesianie gruntów rolnych.

W odniesieniu do gospodarki odpadami głównym celem w kontek ście polityki klimatycznej jest minimalizacja ilo ści odpadów i u żytkowanie gazu składowiskowego, jak równie ż zagospodarowanie odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji składowanych na składowiskach odpadów.

W zakresie działa ń w sektorze użyteczno ści publicznej, usług i gospodarstw domowych nale ży uwzgl ędni ć m.in.: - popraw ę sprawno ści wytwarzania i przesyłania ciepła sieciowego i energii elektrycznej oraz zwi ększenie wykorzystania gazu ziemnego do produkcji energii, - implementacj ę działa ń takich jak: termomodernizacja budynków mieszkalnych, wymiana i doszczelnianie okien, zmiana obowi ązuj ących norm ochrony cieplnej nowych budynków, wprowadzenie certyfikatów energetycznych dla budynków, - rozbudowa odnawialnych źródeł energii (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych CO 2 i N2O).

V.1.6. Ochrona przyrody oraz zachowanie ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej

Przedsi ęwzi ęcia dotycz ące ochrony przyrody oraz ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej w II PEP s ą prawie wył ącznie przedsi ęwzi ęciami o charakterze pozainwestycyjnym. Obejmuj ą one mi ędzy innymi: - wdro żenie w Polsce programu Natura 2000; - opracowanie koncepcji monitoringu ró żnorodno ści biologicznej oraz wsparcie prac badawczych dotycz ących stanu polskiej przyrody i bioró żnorodno ści (z uwzgl ędnieniem ró żnorodno ści krajobrazu); - działania prawne i organizacyjne w zakresie ochrony dolin rzecznych i innych korytarzy ekologicznych, obszarów wodno-błotnych, rzadkich i zagro żonych gatunków oraz tradycyjnego krajobrazu rolniczego; - tworzenie nowych parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody;

40 - wsparcie dla tradycyjnych praktyk gospodarczych na obszarach wiejskich oraz dla rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego; - rozwijanie edukacji i wymiany informacji w celu podnoszenia społecznej świadomo ści celów i potrzeb w dziedzinie ochrony przyrody i bioró żnorodno ści, a tak że zwi ązanych z działaniami w tej sferze nie tylko kosztów, ale równie ż korzy ści.

V.1.7. Edukacja ekologiczna

Edukacja ekologiczna zmierza do rozwijania społeczeństwa rozumnego i akceptuj ącego zasady zrównowa żonego rozwoju, umiej ącego ocenia ć stan bezpiecze ństwa ekologicznego oraz uczestnicz ącego w procesach decyzyjnych zwi ązanych z ochron ą środowiska. Ramy edukacji ekologicznej zawiera Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej „Przez edukacj ę do zrównowa żonego rozwoju” opracowana przez Ministerstwo Środowiska w 2001 roku. Strategia Narodowa nakre śla nast ępuj ące cele:

1) Kształtowanie pełnej świadomo ści i budzenie zainteresowania społecze ństwa wzajemnie powi ązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi;

2) Umo żliwienie ka żdemu człowiekowi zdobywania wiedzy i umiej ętno ści niezb ędnych dla poprawy stanu środowiska;

3) Tworzenie nowych wzorców zachowa ń, kształtowanie postaw, warto ści i przekona ń jednostek, grup i społecze ństw, uwzgl ędniaj ących trosk ę o jako ść środowiska.

Realizacja wy żej wymienionych celów wymaga:

1) Uznania, i ż edukacja ekologiczna jest jednym z podstawowych warunków realizacji Polityki Ekologicznej Pa ństwa;

2) Wprowadzenia elementów edukacji ekologicznej do wszystkich sfer życia społecznego, respektuj ąc i wykorzystuj ąc warto ści kulturowe, etyczne i religijne;

3) Zapewnienia dost ępu społecze ństwa do informacji o stanie środowiska przyrodniczego i edukacji ekologicznej.

4) Uznania, że edukacja ekologiczna jest podstawowym warunkiem zmiany konsumpcyjnego modelu społecze ństwa. Dost ęp do informacji o środowisku oraz zasady udziału społecze ństwa w post ępowaniach w sprawie ochrony środowiska reguluje ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Tytuł I: Dział IV i V).

V.2. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW)

PROW (projekt z marca 2004) jest dokumentem operacyjnym, okre ślaj ącym cele, priorytety i zasady wspierania zrównowa żonego rozwoju obszarów wiejskich. Plan jest ukierunkowany na aspekty społeczne, ekonomiczne i ekologiczne tego rozwoju w sposób spójny z innymi programami strukturalnymi, w tym zwłaszcza z Sektorowym Programem Operacyjnym "Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywno ściowego i rozwój obszarów

41 wiejskich", realizuj ącym cele Narodowego Planu Rozwoju w zakresie polityki rozwoju obszarów wiejskich. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi opracowało PROW zgodnie z odpowiednimi rozporz ądzeniami UE. PROW b ędzie realizowany w latach 2004-2006 na terenie całego kraju. Podstaw ą realizacji zało żeń strategicznych Planu b ędzie dziewi ęć działa ń: renty strukturalne, wspieranie gospodarstw niskotowarowych, wspieranie działalno ści rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), wspieranie przedsi ęwzi ęć rolno środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierz ąt, zalesianie gruntów rolnych, dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE, grupy producentów rolnych, pomoc techniczna oraz uzupełnienie płatno ści bezpo średnich. Wszystkie te działania b ędą finansowane z Sekcji Gwarancji EAGGF oraz ze środków krajowych przeznaczonych na ten cel w ustawie bud żetowej. PROW ma istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony środowiska na terenach wiejskich, przewiduj ąc odpowiednie środki finansowe na realizacj ę zada ń ekologicznych (samorz ądy i indywidualni rolnicy), jak równie ż promuj ąc wdra żanie zasad dobrej praktyki rolniczej (zał ączniki A i B ).

V.3. Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Chełmskiego

V.3.1. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Chełmskiego

Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu chełmskiego zostały przyj ęte przez Rad ę Powiatu w dniu 14 kwietnia 2004 roku. Nadrz ędny cel Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Chełmskiego to:

Osi ągni ęcie trwałego rozwoju Powiatu Chełmskiego i zwi ększenie atrakcyjno ści Powiatu poprzez rozwój infrastruktury i popraw ę środowiska przyrodniczego

V.3.1.1. Najwa żniejsze zagro żenia środowiska

Do głównych zagro żeń środowiska w powiecie chełmskim zaliczono:

1) Niedostateczny stopie ń wyposa żenia poszczególnych gmin w infrastruktur ę ochrony środowiska (wodoci ągi, kanalizacja, oczyszczalnie ścieków), 2) Nieprawidłowa gospodarka odpadami (szczególnie dzikie wysypiska odpadów oraz składowiska nie spełniaj ące norm ochrony środowiska), 3) Niska emisja z sektora gospodarki komunalnej, 4) Emisja zanieczyszcze ń komunikacyjnych, 5) Zmiany powierzchni terenu i zaburzenia stosunków wodnych zwi ązane z wieloletni ą eksploatacja surowców naturalnych, 6) Intensywna gospodarka rolna, 7) Turystyka i rekreacja, 8) Niedostateczny stopie ń świadomo ści i wiedzy ekologicznej mieszka ńców powiatu chełmskiego, 9) Brak środków finansowych na zadania z zakresu ochrony środowiska.

42 V.3.1.2. Priorytety ekologiczne

W powiatowym Programie ochrony środowiska nakre ślono nast ępuj ące priorytety ekologiczne:

W zakresie poprawy jako ści środowiska:

P.1. Poprawa jako ści wód powierzchniowych i uregulowanie stosunków wodnych, P.2. Uporz ądkowanie gospodarki odpadami, P.3. Utrzymanie dotychczasowej jako ści powietrza atmosferycznego i ochrona przed hałasem, zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych, P.4. Przeciwdziałanie zagro żeniom środowiska z tytułu awarii przemysłowych, infrastrukturalnych i innych, P.5. Rekultywacja terenów przekształconych przez eksploatacje kopalin i zdegradowanych w inny sposób.

W zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego u żytkowania zasobów przyrody:

P.6. Efektywna ochrona przyrody, P.7. Zwi ększenie lesisto ści powiatu, ochrona i racjonalna eksploatacja ekosystemów le śnych.

W zakresie zrównowa żonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii:

P.7. Oszcz ędne gospodarowanie zasobami wody, P.8. Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W zakresie zada ń systemowych

P.9. Rozwój edukacji ekologicznej, P.10. Wprowadzanie zarz ądzania środowiskowego.

V.3.2. Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Chełmskiego

Powiatowy Plan Gospodarki Odpadami formułuje nast ępuj ący cel długookresowy (do 2015 r.):

Zminimalizowanie ilo ści wytwarzanych odpadów w sektorze komunalnym oraz wdro żenie nowoczesnych systemów ich odzysku i unieszkodliwiania

Do celów krótkookresowych (lata 2004-2007) w zakresie gospodarki odpadami zaliczono:

• obj ęcie zorganizowanym wywozem odpadów mieszka ńców całego powiatu chełmskiego,

• wprowadzenie i rozwój selektywnej zbiórki odpadów u żytecznych tj.: szkło, tworzywa sztuczne, złom, makulatura,

• wprowadzenie i rozwój selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych,

43 • wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów budowlanych,

• rozwój selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych wyst ępuj ących w strumieniu odpadów komunalnych,

• wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów ulegaj ących biodegradacji w budownictwie jednorodzinnym we własnym zakresie na terenie gmin wiejskich,

• wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów ulegaj ących biodegradacji w budownictwie wielorodzinnym na terenach miejskich,

• skierowanie w roku 2007 na składowiska do 83% (wagowo) całkowitej ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji (w stosunku do roku 1995),

• deponowanie na składowiskach nie wi ęcej ni ż 77% wytworzonych odpadów komunalnych

• edukacja ekologiczna mieszka ńców powiatu z uwzgl ędnieniem specyfiki terenów gmin wiejskich,

• osi ągni ęcie w 2007 r. zakładanych limitów odzysku i recyklingu poszczególnych odpadów: - odpady wielkogabarytowe: 32% zebranych selektywnie, - odpady budowlane: 25% zebranych selektywnie, - odpady niebezpieczne (z grupy odpadów komunalnych): 29% zebranych selektywnie.

44 VI. Uwarunkowania formalno – prawne realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska na szczeblu lokalnym

Nowe regulacje prawne z zakresu ochrony środowiska s ą bardzo rozbudowane i dotycz ą praktycznie wszystkich dziedzin życia społeczno - gospodarczego. Implementacja tych regulacji wymaga podejmowania ró żnorodnych skoordynowanych działa ń, zarówno przez władze gminne, przy zastosowaniu mechanizmów formalno – prawnych i finansowych będących w ich kompetencji, jak również współdziałania w zakresie realizacji okre ślonych celów i zada ń z władzami powiatowymi i wojewódzkimi. Najwa żniejsze działania władz samorz ądowych szczebla gminnego, z punktu widzenia ochrony środowiska, powinny by ć skoncentrowane na nast ępuj ących dziedzinach: • gospodarka wodno – ściekowa, • gospodarka odpadami (opracowanie gminnego planu gospodarki odpadami w 2004 roku), • planowanie przestrzenne (zrównowa żone zarz ądzanie przestrzeni ą), • zarz ądzanie zieleni ą komunaln ą i zadrzewieniami, • udział społecze ństwa w procesach decyzyjnych zwi ązanych z ochron ą środowiska oraz sprawy szeroko rozumianej edukacji ekologicznej, w tym procedury informowania i udost ępniania informacji o środowisku. Generalnie uprawnienia władz gminnych w kluczowych sprawach zwi ązanych z ochron ą środowiska s ą niewielkie w porównaniu z uprawnieniami samorz ądowych władz powiatowych i wojewódzkich oraz kompetencjami wojewody w tej kwestii. Gminy nie wydaj ą najwa żniejszych decyzji reglamentacyjnych, np. w zakresie ochrony powietrza, ochrony wód przed zanieczyszczeniem, ochrony przed nadmiernym hałasem, czy te ż w zakresie promieniowania elektromagnetycznego i jonizuj ącego. Ograniczone s ą równie ż uprawnienia gminne dotycz ące ochrony przyrody. Jednak że bardzo istotnym instrumentem, który pozwala na kształtowanie odpowiedniej polityki ekologicznej na poziomie lokalnym jest miejscowe planowanie przestrzenne. Fachowa konstrukcja dokumentów planistycznych (studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego) oraz ich odpowiednia aktualizacja pozwala na racjonalne, zgodne z koncepcj ą zrównowa żonego rozwoju: • kształtowanie sieci osadniczej, sieci infrastrukturalnych (gazoci ągi, wodoci ągi i kanalizacja, energia elektryczna, telekomunikacja, drogi), • lokowanie obiektów u żyteczno ści publicznej, a tak że terenów pod działalno ść przemysłow ą, • wskazywanie terenów i okre ślanie zasad prowadzenia działalno ści górniczej, • przeciwdziałanie skutkom ewentualnych zjawisk powodziowych, • kształtowanie zalesie ń, • wyznaczanie obszarów ograniczonego u żytkowania, • ochron ę przyrody i krajobrazu. Do najwa żniejszych potencjalnych barier stoj ących na drodze efektywnej realizacji zało żeń polityki ekologicznej na poziomie lokalnym nale żą w szczególno ści: • ograniczone środki finansowe, którymi dysponuje gmina, • ograniczone mo żliwo ści sprawowania przez gmin ę nadzoru nad przestrzeganiem przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska, • cz ęsto zbyt niska świadomo ść ekologiczna społeczno ści lokalnej.

45 VII. Cele i zadania lokalne oraz harmonogram Programu

Na podstawie diagnozy stanu środowiska w gminie Siedliszcze oraz dotychczas zrealizowanych przedsi ęwzi ęć w sferze ekologicznej wynika, że priorytetowe działania inwestycyjne i pozainwestycyjne, w najbli ższych latach, powinny by ć skoncentrowane na: • wyposa żeniu gminy w system kanalizacji sanitarnej oraz zapewnieniu oczyszczania wytwarzanych ścieków komunalnych, oraz odpowiednim zagospodarowaniu ścieków rolniczych, • wprowadzeniu nowoczesnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi i gospodarczymi, • rozwijaniu gospodarki rolnej w harmonii z obowi ązuj ącymi zasadami ochrony środowiska, • wzbogacaniu i wzmacnianiu lokalnego systemu ekologicznego gminy i jego powi ąza ń z obszarami s ąsiednimi, • oszcz ędnym korzystaniu z zasobów środowiska, w tym racjonalnym gospodarowaniu przestrzeni ą geograficzn ą, • podnoszeniu poziomu wiedzy ogólnej i specjalistycznej mieszka ńców gminy oraz wzmacnianiu świadomo ści ekologicznej społeczno ści lokalnej. Zidentyfikowane priorytetowe kierunki działa ń znalazły swoje odzwierciedlenie w przedstawionym poni żej harmonogramie. Nale ży zauwa żyć, że wyszczególnione w harmonogramie działy zagadnie ń nie powinny by ć traktowane zupełnie odr ębnie. Pomi ędzy poszczególnymi komponentami środowiska (np. wody, gleby, flora i fauna itd.) zachodz ą bowiem ścisłe zwi ązki i zale żno ści.

VII.1. Ochrona wód i gospodarka wodno-ściekowa

VII.1.1. Cele powiatowe

Cel długoterminowy do roku 2015: Przywrócenie jako ści wód powierzchniowych do wymaganych standardów oraz ochrona jako ści i ilo ści wód podziemnych wraz z racjonalizacj ą ich wykorzystania

Cele średnioterminowe do roku 2011 :

1.Osi ągni ęcie wła ściwych standardów wód powierzchniowych pod wzgl ędem jako ściowym 2. Zapewnienie mieszka ńcom powiatu dost ępu do wody o odpowiedniej jako ści i niezb ędnej ilo ści 3. Ochrona wód podziemnych 3. Rozwój i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska (wodoci ągi i kanalizacja)

Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań w zakresie ochrony zasobów wodnych: 1. Uregulowanie stosunków wodnych zaburzonych w wyniku melioracji i eksploatacji surowców 2. Ochrona zasobów wód podziemnych 3. Ochrona przeciwpowodziowa

VII.1.2. Cele i kierunki działa ń dla gminy

1. Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń do wód podziemnych i powierzchniowych, szczególnie ze źródeł rolniczych i komunalnych. 2. Racjonalne gospodarowanie wodami, szczególnie podziemnymi.

46 3. Kontrola gospodarki ściekowej. 4. Budowa nowej i rozbudowa oraz modernizacja istniej ącej infrastruktury wodno- kanalizacyjnej. 5. Zwi ększanie zasobów wodnych gminy poprzez: • oszcz ędne gospodarowanie wod ą, • budow ę zbiorników retencyjnych, • zabiegi melioracyjne

6. Ochrona jako ści wód rzeki Mogielnicy.

Tabela 21. Zadania w zakresie gospodarki wodnej L.p. Zadanie Termin realizacji Realizatorzy Szacunkowy koszt [zł] Źródła finansowania Gospodarowanie wodami podziemnymi i powierzchniowymi Zadania inwestycyjne krótko i średnioterminowe 1. Budowa sieci wodoci ągowej w 2004- Gmina 800 tys.; Kolonii Kulik, Kulik, Kolonii środki własne gminy, Chojeniec, Chojeniec, Anusin fundusze UE, kredyty Lipówki, Janowica, Mogielnica 2. Rozbudowa sieci wodoci ągowej 2004- Gmina 700 tys.; w: Woli Korybutowej, Kuliku, środki własne gminy, Chojnie Nowym, Bezku, Chojnie, fundusze UE, kredyty Dobromy śli i Anusinie Zadania pozainwestycyjne krótko i średnioterminowe 5. Ograniczanie strat dostarczanej Od 2004 Użytkownicy B/d wody z uj ęć wodnych oraz sieci sukcesywnie uj ęć , odbiorcy Środki u żytkowników wodoci ągowej wody uj ęć wód podziemnych i odbiorców wody 6. Opracowanie i wdro żenie systemu 2004 - 2010 Użytkownicy B/d informowania społecze ństwa o uj ęć wód Środki u żytkowników jako ści wody do picia podziemnych uj ęć wód podziemnych 7. Wyznaczanie stref ochronnych 2004 – Użytkownicy B/d wokół uj ęć wody oraz sukcesywnie uj ęć oraz Środki u żytkowników ujmowanie ich w MPZP, RZGW w uj ęć wód, środki promowanie rolnictwa Warszawie, własne gminy ekologicznego na terenie GZWP. gmina 8. Uwzgl ędnianie w MPZP ochrony 2004 – 2010 r Gmina B/d Głównego Zbiornika Wód Środki własne gminy Podziemnych 9. Ograniczanie wykorzystania wód 2004 – 2007 Użytkownicy B/d podziemnych dla innych celów ni ż uj ęć wody Środki u żytkowników zbiorowe zaopatrzenie ludno ści w uj ęć wody wod ę do picia poprzez: - oszcz ędne gospodarowanie wod ą, - wykorzystywanie wód gorszej jako ści, np. wód powierzchniowych. 10. Zapewnienie dost ępu do 2004 - 2010 Gmina, B/d powierzchniowych wód wła ściciele

47 publicznych (egzekwowanie nieruchomo ści zakazu grodzenia nieruchomo ści w odległo ści mniejszej ni ż 1,5 m od linii brzegu) Gospodarka ściekowa i systemy kanalizacyjne Zadania inwestycyjne krótkoterminowe 11. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej w 2005-2006 Gmina 600 tys.; Siedliszczu (ul. Szpitalna, środki własne gminy ul.Chojeniecka, ul.Szkolna) fundusze UE, kredyty 12. Budowa przydomowych 2005-2006 Gmina 800 tys.; oczyszczalni ścieków (70 środki własne gminy, gospodarstw) fundusze UE, kredyty 14. Budowa sieci kanalizacyjnej w 2004-2006 Gmina 30 tys.; Brzezinach środki własne gminy, fundusze UE, kredyty 16. Budowa oczyszczalni ścieków w 2004-2006 Gmina 250 tys.; Kolonii Bezek środki własne gminy, fundusze UE, kredyty 17 Budowa oczyszczalni ścieków w 2004-2006 Gmina 150 tys.; Mogielnicy środki własne gminy, fundusze UE, kredyty 18. Budowa oczyszczalni ścieków w 2004-2006 Gmina 215 tys.; Brzezinach środki własne gminy, fundusze UE, kredyty Zadania pozainwestycyjne krótko i średnioterminowe 19. Inwentaryzacja zbiorników 2004-2006 Gmina Środki własne gminy bezodpływowych dla ścieków na terenie gminy Inne zadania z zakresu gospodarki wodnej Zadania inwestycyjne 20. Budowa płyt i zbiorników na 2004 - 29.10.2008 Wła ściciele Koszt płyty gnojówk ę w gospodarstwach o gospodarstw obornikowej: 80 - 150 obsadzie zwierz ąt powy żej 2 SD zł za 1m 2 w (SD - sztuka du ża; przeliczenie zale żno ści od zwierz ąt gospodarskich na sztuki o technologii; masie 500 kg) lub nie maj ących Środki wła ścicieli budynków inwentarskich z gospodarstw, gł ębok ą ściółk ą. fundusze krajowe, fundusze UE 21. Budowa zbiornika małej retencji 2007- 2010 Gmina 100 000 tys. Bezek Środki własne gminy, fundusze krajowe i UE 22. Budowa zbiornika małej retencji 2007 Gmina 100 000 .tys. Mogielnica o powierzchni 60 ha Środki własne gminy, fundusze krajowe i UE 23. Naprawa i konserwacja systemu 2004 - Decyzje Starosty Środki wła ścicieli melioracyjnego na terenie gminy sukcesywnie chełmskiego; gruntów wła ściciele gruntów 24. Budowa zbiornika małej retencji 2007- 2010 Gmina 100 000 tys. Wojciechów Środki własne gminy, fundusze krajowe i

48 UE Zadania pozainwestycyjne 25. Odpowiednie, zgodne z zasadami 2004 - Starosta - zwykłej dobrej praktyki rolniczej, sukcesywnie chełmski stosowanie ścieków i osadów na (pozwolenia gruntach rolniczych (tabele 15, 16 wodnoprawne), i 17 oraz zał ącznik B). wła ściciele gospodarstw 26. Weryfikacja oraz aktualizacja 2004 - Gmina, spółka Środki własne gminy koncepcji systemu melioracyjnego sukcesywnie wodna spółki wodnej, na terenie gminy, fundusze krajowe i UE

VII.2. Ochrona powietrza

VII.2.1. Cele powiatowe

Cel długoterminowy do roku 2015 :

Systematyczna poprawa jako ści powietrza atmosferycznego na terenie powiatu poprzez ograniczenie emisji zanieczyszcze ń ze źródeł przemysłowych, komunalnych i komunikacyjnych

Cele średnioterminowe do roku 2011 : 1. Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń z procesów technologicznych w zakładach przemysłowych. 2. Ograniczanie wielko ści emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych. 3. Ograniczenie emisji ze źródeł komunalnych, szczególnie niskiej emisji.

Cele krótkoterminowe i kierunki działa ń do roku 2007 : 1. Ograniczanie zanieczyszcze ń z sektora przemysłowego. 2. Ograniczanie zanieczyszcze ń komunikacyjnych. 3. Ograniczanie zanieczyszcze ń z sektora komunalnego.

VII.2.2. Cele gminne

1. Ograniczanie tzw. niskiej emisji poprzez: • zast ępowanie w ęgla w piecach i paleniskach domowych innymi paliwami, • stosowanie w budownictwie nowoczesnych technologii maj ących na celu oszcz ędzanie strat energii cieplnej, • prowadzenie prac termomodernizacyjnych budynków, • wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii. 2. Realizacja budowy sieci gazu ziemnego na terenie gminy.

49 Tabela 22. Zadania w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego L.p. Zadanie Termin Realizatorzy Szacunkowy koszt realizacji Źródła finansowania Zadania inwestycyjne krótko- i średnioterminowe 1. Zamiana sposobu ogrzewania z 2005- Gmina Środki własne gminy węglowego na olejowe lub sukcesywnie gazowe w budynkach administrowanych przez gmin ę Siedliszcze 2. Termomodernizacja budynków 2005 - Gmina, zarz ądcy Środki własne gminy i użyteczno ści publicznej na sukcesywnie budynków zarz ądców budynków, terenie gminy (w zale żno ści od kredyty potrzeb) termomodernizacyjne, środki funduszy krajowych i EU 3. Zamiana pieców w ęglowych na 2004- Wła ściciele Środki finansowe alternatywne (niskoemisyjne) sukcesywnie budynków wła ścicieli budynków; instalacje do wytwarzania ciepła środki funduszy w budynkach indywidualnych krajowych i EU, kredyty (biomasa, olej opałowy, drewno, gaz itp.)

4.. Budowa sieci gazowej na 2006 - 2010 Gmina 300 000 tys. terenie gminy Środki własne gminy, Fundusze krajowe i UE Zakład Gazowniczy Zadania pozainwestycyjne 5 Opracowanie planu 2004-2006 Gmina Środki własne gminy zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i gaz 6. Uwzgl ędnienie w MPZP 2004-2010 Gmina B/d; zapisów dotycz ących zamiany Środki własne gminy tradycyjnych kotłowni opalanych w ęglem na kotłownie ekologiczne.

VII.3. Ochrona przed nadmiernym hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym

VII.3.1. Cele gminne 1. Ochrona ludzi przed skutkami nadmiernego hałasu i wibracji 2. Minimalizowanie oddziaływania na zdrowie ludzkie nadmiernego promieniowania elektromagnetycznego.

Tabela 23. Zadania w zakresie ograniczania poziomu hałasu, wibracji i promieniowania elektromagnetycznego L.p. Zadanie Termin Realizatorzy Szacunkowy koszt realizacji Źródła finansowania Zadania inwestycyjne 1. Modernizacja, remonty oraz 2004-2010 Gmina 2 400 tys. ogółem; budowa sieci dróg gminnych środki własne gminy,

50 (zmniejszenie hałasu i wibracji, fundusze krajowe i UE zmniejszenie zu życia pojazdów oraz mniejsze zu życie paliwa; dogodny odbiór odpadów i nieczysto ści z terenu gminy); gmina opracowała plan inwestycyjny w zakresie modernizacji dróg gminnych w 2004 roku (zadania długookresowe nakre śla Strategia rozwoju gminy Siedliszcze). Zadania pozainwestycyjne 2. Uwzgl ędnianie w MPZP danych 2004- Gmina Środki własne gminy; o: dopuszczalnym poziomie sukcesywnie hałasu w środowisku na terenach chronionych akustycznie, źródłach promieniowania elektromagnetycznego, obszarach ograniczonego użytkowania. 3. Badania oddziaływania drogi nr 2004-2015 WIO Ś Środki WIO Ś i zarz ądcy 12 sukcesywnie drogi

VII.4. Ochrona przyrody i krajobrazu

VII.4.1. Cele powiatowe

Cel długoterminowy do roku 2015: Ukształtowanie i ochrona powiatowego systemu obszarów ochronnych oraz rozwój obszarów rekreacyjnych

Cele średnioterminowe do roku 2011:

1. Wzrost ilo ści terenów zieleni urz ądzonej poprzez zagospodarowanie nieu żytków i terenów zdegradowanych. 2. Objecie formami ochrony przyrody reprezentacji zasobów przyrodniczych powiatu w postaci u żytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo – krajobrazowych, stanowisk dokumentacyjnych. 3. Rozwój prac inwentaryzacyjnych zasobów przyrodniczych powiatu. 4. Renaturalizacja obszarów zaliczanych do cennych przyrodniczo. 5. Bie żą ca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. 6. Utrzymanie tradycyjnego, urozmaiconego krajobrazu, zwłaszcza rolniczego.

Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań:

1. Obj ęcie ochron ą najcenniejszych walorów przyrodniczych powiatu. 2. Uwzgl ędnienie warto ści środowiska przyrodniczego w polityce przestrzennej i kierunkach rozwoju powiatu i gmin. 3. Zwi ększenie powierzchni terenów zielonych i mo żliwo ści rekreacji. 4. Renaturalizacja i poprawa stanu najcenniejszych ekosystemów i siedlisk, szczególnie

51 le śnych i wodno-błotnych. 5. Ochrona terenów przyrodniczo cennych przed niewła ściwym zainwestowaniem. 6. Ochrona istniej ącej zieleni urz ądzonej. 7. Utrzymanie istniej ących korytarzy ekologicznych wzdłu ż dolin i rzek. 8. Rozszerzenie i usprawnienie ochrony in situ i ex situ gatunków ro ślin i zwierz ąt zagro żonych wygini ęciem oraz starych, tradycyjnych odmian ro ślin i ras zwierz ąt hodowlanych maj ących znaczenie dla ochrony ró żnorodno ści biologicznej, poprzez stworzenie i utrzymanie niezb ędnych warunków technicznych do takiej ochrony (stosowne obiekty i ich wyposa żenie). 9. Zachowanie istniej ących zbiorników wodnych. 10. Rozwój szlaków turystycznych i ście żek dydaktycznych na terenach interesuj ących przyrodniczo. 11. Wzrost świadomo ści społecznej na temat form ochrony przyrody.

VII.4.2. Cele gminne

1. Integrowanie zagadnie ń przyrodniczych z miejscowym planowaniem przestrzennym. 2. Upowszechnianie i stosowanie zasad kodeksu dobrej praktyki rolniczej w celu ochrony bioró żnorodno ści oraz zachowania walorów krajobrazowych. 3. Aktualizacja dokumentacji dotycz ącej dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego gminy.

Tabela 24. Zadania w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu L.p. Zadanie Termin Realizatorzy Szacunkowy koszt realizacji Źródła finansowania Zadania pozainwestycyjne 1. Współpraca z Wojewódzkim 2004- Wojewódzki Środki własne gminy Konserwatorem Zabytków w sukcesywnie Konserwator zakresie ochrony starodrzewia Przyrody, w gminie i parków Wojewódzki podworskich w: Chojnie konserwator Nowym, Choje ńcu, Zabytków, Mogielnicy, Kuliku, Kolonii gmina Siedliszcze, Kolonii Bezek

2. Uwzględnienie w regulaminie 2004 Gmina Odpowiednia uchwała utrzymania czysto ści i Rady Gminy porz ądku w gminie ustawowego zakazu wypalania ro ślinno ści na ł ąkach, pastwiskach, nieu żytkach, rowach, pasach przydro żnych. 3. Ochrona oczek wodnych oraz 2004-2006 Gmina, Odpowiednie zapisy w terenów podmokłych wła ściciele MPZP - gmina nieprzydatnych rolniczo jako gruntów obiektów wzbogacaj ących bioró żnorodno ść gminy i pełni ących istotne funkcje ekologiczno-krajobrazowe. 4. Preferowanie zalesie ń na 2004-2010 Wła ściciele lasów Środki wła ścicieli lasów, terenach cennych przyrodniczo, prywatnych, bud żet Pa ństwa, wzdłu ż brzegów rzek i fundusze celowe,

52 zbiorników wodnych. Nadle śnictwo fundusze UE. 5. Prowadzenie gospodarki le śnej 2004-2010 Wła ściciele lasów Środki własne wła ścicieli uwzgl ędniaj ącej wymogi prywatnych, lasów, bud żet Pa ństwa, fundusze celowe. ochrony prawnej Pawłowskiego Nadle śnictwo i Chełmskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. 6. Promocja walorów 2004-2010 Gmina, Bud żet gminy przyrodniczych gminy ze Wła ściciele WFO ŚiGW, szczególnym podkre śleniem gospodarstw korzy ści dla społeczno ści agroturystycznych sponsorzy lokalnych płyn ących z zamieszkiwania na terenach cennych przyrodniczo. Promowanie agroturystyki, szczególnie we wsiach: Bezek, Chojno Nowe i Marynin. 7. Realizacja programów rolno- 2004 - 2010 ARiMR Fundusze UE środowiskowych dla rolników, szczególnie na terenach o podwy ższonym re żimie ochronnym (OCK) 8. Promowanie ekologicznego 2004 - 2010 Gospodarstwa Środki promotorów gospodarowania na gruntach ekologiczne, rolnych poło żonych na terenach WODR obj ętych ochron ą prawn ą 9. Okre ślanie w studium 2004-2010 Gmina Środki własne gminy uwarunkowa ń i kierunkach rozwoju przestrzennego gminy obszarów oraz zasad ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu. 10. Bie żą ce uwzgl ędnianie w 2004-2010 Gmina Środki własne gminy MPZP nowo stanowionych na terenie gminy prawnych form ochrony przyrody. 11. Rozwa żenie uchwalenia ulg w 2004-2010 Gmina Środki własne gminy opłatach i podatkach lokalnych dla mieszka ńców terenów obj ętych ochron ą prawn ą, gospodaruj ących przyja źnie dla środowiska.

VII.5. Ochrona lasów i zwi ększanie lesisto ści

VII.5.1. Cele powiatowe

Cel do roku 2015 : Zwi ększanie powierzchni lasów i racjonalna eksploatacja zasobów le śnych

Cele średnioterminowe do roku 2011 :

1. Wzrost lesisto ści powiatu poprzez zalesianie nieu żytków, zgodnie z Krajowym Planem Zwi ększania Lesisto ści 2. Ochrona zasobów le śnych i poprawa kondycji przyrodniczej obszarów le śnych oraz ich otulin 3. Wspieranie działa ń zmierzaj ących do poprawy zdrowotno ści i odporno ści drzewostanów 4. Tworzenie spójnych kompleksów le śnych w celu zachowania lub uzupełnienia korytarzy ekologicznych 5. Ochrona lasów dolin rzecznych 6. Monitoring lasów w celu zapobiegania lub naprawy stanom zagro żenia (po żary, szkodniki, przesuszenie podło ża, degradacja, obni żenie zdrowotno ści, itp)

Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań:

1.Racjonalne przeznaczanie obszarów le śnych na cele niele śne 2. Podnoszenie świadomo ści społecze ństwa w zakresie ochrony zasobów le śnych 3. U żytkowanie zasobów le śnych w sposób zgodny z zasadami ochrony przyrody, bioró żnorodno ści i krajobrazu 4. Przeznaczanie terenów zdegradowanych do zalesiania 5. Ujmowanie zagadnie ń zalesiania i zadrzewiania w planach zagospodarowania przestrzennego 6. Kształtowanie granic polno - le śnych

VII.5.2. Cele gminne 1. Zwi ększenie lesisto ści gminy do 10%. 2. Zalesianie gruntów zdegradowanych oraz nieprzydatnych z rolniczego punktu widzenia 3. Wyznaczenie i aktualizacja w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego granicy polno-le śnej. 4. Prowadzenie na gruntach i w lasach wchodz ących w skład obszarów chronionych zalesie ń i gospodarki le śnej opartej na odpowiednich planach ochrony dla tych obszarów. 5. Przestrzeganie zasad racjonalnej (zrównowa żonej) gospodarki le śnej w lasach prywatnych.

Tabela 25. Zadania z zakresu ochrony obszarów le śnych L.p. Zadanie Termin Realizatorzy Szacunkowy koszt realizacji Źródła finansowania Zadania pozainwestycyjne 1. Aktualizacja gruntów 2004 - Gmina Środki własne gminy sukcesywnie mo żliwych do zalesienia w MPZP zgodnie z obowi ązuj ącymi kryteriami 2. Opracowanie dokumentacji 2004 Nadle śnictwo Bud żet pa ństwa urz ądzeniowej dla lasów WFO ŚiGW niepa ństwowych 3. Aktualizacja planów urz ądzenia 2004- Nadle śnictwo Bud żet nadle śnictwa lasów dla Nadle śnictwa sukcesywnie 4. Realizacja programów ochrony 2004- Nadle śnictwo Bud żet nadle śnictwa przyrody stanowi ących sukcesywnie integraln ą cz ęść planów urz ądzenia lasów

54 L.p. Zadanie Termin Realizatorzy Szacunkowy koszt realizacji Źródła finansowania 5. Zalesienia gruntów Skarbu 2004-2010 ARiMR, Bud żet pa ństwa Pa ństwa wył ączonych Nadle śnictwo z u żytkowania rolniczego 6. Opracowanie programu edukacji 2004-2008 Nadle śnictwo Bud żet Nadle śnictwa le śnej zgodnie z Zarz ądzeniem Dyrektora Generalnego lasów Pa ństwowych z dnia 09.05.2003r. Nr 57 7. Bie żą ce informowanie Starosty 2004-2010 Gmina chełmskiego o zmianach dotycz ących przeznaczania lasów na inne cele Zadania inwestycyjne 8. Zalesienia w rejonie Woli 2004-2015 ARiMR, Bud żet pa ństwa Korybutowej, Stasina Dolnego, Starostwo WFO ŚiGW Romanówki, Bezku i Kolonii Bezek

VII.6. Ochrona gleb

VII.6.1. Cele powiatowe

Cel do roku 2015 : Racjonalne wykorzystanie gleb i gruntów wraz z ich ochron ą i rekultywacj ą

Cele średnioterminowe do roku 2011

1. Uaktualnianie informacji o zagro żeniach i stopniu degradacji gleb i gruntów 2. Przeciwdziałanie procesom erozji i degradacji chemicznej gleb i gruntów 3. Ograniczenie przeznaczania gruntów na cele nierolnicze i niele śne – ochrona ilo ściowa 4. Wzrost świadomo ści społecze ństwa, głównie osób uprawiaj ących ziemi ę, w zakresie zasad jej ochrony

Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań:

1. Zagospodarowanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej i podatno ści na erozj ę. 2. Ochrona gleb o wysokiej przydatno ści rolniczej przed wył ączaniem ich z produkcji rolnej. 3. Zmniejszenie areału terenów zdegradowanych. 4. Prowadzenie monitoringu jako ści gleby i ziemi. 5. Zwi ększenie świadomo ści społecznej odno śnie ochrony powierzchni ziemi i gleb. 6. Przywrócenie pierwotnych stosunków wodnych zaburzonych wskutek nieprawidłowej melioracji i eksploatacji surowców. 7. Wdra żanie i upowszechnianie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. 8. Wspieranie i promowanie rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. 9. Zachowanie obecnych i tworzenie nowych zadrzewień śródpolnych, kompleksów le śnych. nieu żytków rolniczych i terenów podmokłych dla utrzymania wła ściwego poziomu wód gruntowych na obszarach rolniczych.

55 VII.6.2. Cele gminne

1. Zapobieganie ska żeniu i degradacji gleb u żytkowanych rolniczo. 2. Stosowanie zabiegów przeciwerozyjnych na terenach zagro żonych erozj ą gleb. 3. Stosowanie odpowiednich zabiegów melioracyjnych (nawodnienia i odwodnienia). 4. Zgodne z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej stosowanie nawozów i środków ochrony ro ślin. 5. Ochrona gleb warto ściowych rolniczo przed przeznaczaniem na cele nierolnicze.

Tabela 26. Zadania z zakresu ochrony środowiska glebowego L.p. Zadanie Termin Realizatorzy Szacunkowy koszt realizacji Źródła finansowania Zadania pozainwestycyjne 1. Badania jako ści i żyzno ści gleb, 2004- Stacja Środki wła ścicieli opracowywanie planów sukcesywnie. Chemiczno - gruntów rolnych, gminy, nawozowych Rolnicza, gmina, Stacji Chemiczno – użytkownicy Rolniczej; fundusze gruntów rolnych krajowe i EU 2. Stosowanie zasad zwykłej 2004- Wła ściciele Środki wła ścicieli dobrej praktyki rolniczej oraz sukcesywnie gruntów rolnych gruntów rolnych utrzymywanie gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej (zał. A i B) 3. Uwzgl ędnianie zapisów w 2004- gmina Środki własne gminy MPZP odno śnie do ochrony sukcesywnie gleb o wysokich klasach bonitacyjnych (I-IV). 4. Aktualizacja planów 2004- Gmina, spółka Środki własne gminy i melioracyjnych u żytków sukcesywnie wodna spółki wodnej, środki rolnych na terenie gminy w funduszy EU i krajowych nawi ązaniu do wymogów ochrony środowiska

VII.7. Racjonalne gospodarowanie surowcami i powierzchni ą ziemi

VII. 7.1. Cele powiatowe

Cel długoterminowy do roku 2015: Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złó ż, ochrona zasobów złó ż nieeksploatowanych oraz rekultywacja terenów poeksploatacyjnych.

Cele średnioterminowe do roku 2011:

1. Minimalizacja negatywnego wpływu na środowisko przy eksploatacji kopalin.

Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań:

1. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych zgodnie z zatwierdzonym planem ruchu. 2. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych.

56 3. Kontynuacja poszukiwa ń nowych złó ż surowców, w celu rozwoju gospodarczego powiatu. 4. Skuteczne egzekwowanie zasad i norm prawnych, zgodnie z Prawem geologicznym i górniczym. 5. Maksymalne wykorzystanie zasobów kopalin w granicach udokumentowania. 6. Rekultywacja lub rewitalizacja terenów dawnych wyrobisk górniczych i niedopuszczanie do ich dalszej degradacji (np. w postaci niekontrolowanego składowania odpadów). 7. Ochrona złó ż nie eksploatowanych poprzez uwzgl ędnienie ich w planach zagospodarowania przestrzennego. 8. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin, szczególnie na terenach rolniczych o wysokiej bonitacji gleb i terenów le śnych.

VII.7.2. Cele gminne i kierunki działa ń

1. Rekultywacja dawnych wyrobisk piaskowni 2. Zwi ększanie zasobów wód i odtwarzanie małej retencji. 3. Zmniejszenie zu życia energii elektrycznej i cieplnej przez u żytkowników zbiorowych i indywidualnych. 4. Promocja stosowania i wykorzystywanie odnawialnych zasobów energetycznych.

Tabela 27. Zadania z zakresu racjonalnej gospodarki surowcowej L.p. Zadanie Termin Realizatorzy Szacunkowy koszt realizacji Źródła finansowania Zadania inwestycyjne 1. Remont i modernizacja 2004-2005 Spółka wodna, Środki własne spółki obiektów melioracyjnych prywatni wodnej, zgodnie z priorytetami ochrony inwestorzy Fundusze pomocowe środowiska w gminie i krajowe i UE obowi ązuj ącym prawem (przeciwdziałanie przesuszaniu gruntów, uwzgl ędnienie zada ń ochronnych na terenach ochrony prawnej i w ich s ąsiedztwie) 2. Rekultywacja, po zako ńczeniu 2004 - Wła ściciele złó ż Środki wła ścicieli złó ż eksploatacji, wyrobisk surowców sukcesywnie mineralnych 3 Renowacja kanału Wieprz – 2008-2012 RZGW Fundusze pomocowe Krzna i rewaloryzacja u żytków Warszawa krajowe i UE zielonych w rejonie KWK Zadania pozainwestycyjne 4. Uwzgl ędnianie programu 2004-2010 Gmina Środki własne gminy budowy małych zbiorników wodnych w MPZP 5. Opracowanie koncepcji uprawy i 2005-2007 Gmina, Środki własne gminy, wykorzystania ro ślin (np. przedsi ębiorcy, środki przedsi ębiorców, wierzby krzewiastej) do celów fundusze UE i krajowe energetycznych na terenie gminy

57 VII.8. Zarz ądzanie środowiskiem w gminie

VII.8.1. Cele gminne

1. Doskonalenie jako ści zarz ądzania środowiskiem w gminie. 2. Stworzenie profesjonalnej kadry gminnej do wykonywania zada ń z zakresu ochrony środowiska.

Tabela 28. Zadania z zakresu podnoszenia jako ści zarz ądzania środowiskiem w gminie L.p. Zadanie Termin Realizatorzy Szacunkowy koszt realizacji Źródła finansowania Zadania pozainwestycyjne 1. Wzmocnienie kadry ochrony 2004 - 2006 Gmina Środki własne gminy środowiska w gminie 2. Dostosowanie uchwał rad gmin 2004 – 2006 Gmina Środki własne gminy w sprawie utrzymania czysto ści i porz ądku w gminie, zaopatrzenia w wod ę, odprowadzenie ścieków do wymogów UE i prawa ochrony środowiska 3. Utworzenie i rozwój bazy 2004 - 2007 Gmina 10 tys. informatycznej o środowisku i środki własne gminy jego ochronie. 4. Doskonalenie słu żb ochrony 2004 - 2010 Gmina Środki własne gminy, środowiska w gminie, radnych fundusze krajowe i gminy, sołtysów w zakresie zagraniczne znajomo ści prawa ochrony środowiska 5. Współpraca gmin w 2004 - 2010 Współpraca Środki własne gminy oraz rozwi ązywaniu problemów gminy środki odpowiednich gospodarowania odpadami, powiatem, instytucji, fundusze ochrony przyrody, ochrony innymi gminami pomocowe krajowe i wód, doskonalenia powi ąza ń i instytucjami zagraniczne ekologiczne

VII. 9. Edukacja ekologiczna i kształtowanie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa

VII.9.1. Cele powiatowe

Cel długoterminowy do roku 2015: Zwi ększenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa powiatu chełmskiego, kształtowanie postaw proekologicznych jego mieszka ńców oraz poczucia odpowiedzialno ści za jako ść środowiska.

Cele średnioterminowe do roku 2011:

1. Kontynuacja i rozszerzanie działa ń edukacyjnych w szkołach z zakresu ochrony

58 środowiska. 2. Podniesienie poziomu świadomo ści ekologicznej społeczno ści powiatu 3. Kształtowanie prawidłowych wzorców zachowa ń poszczególnych grup społecze ństwa powiatu w odniesieniu do środowiska,

Cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań:

1. Prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej młodzie ży i dzieci. 2. Kontynuacja edukacji na temat ochrony środowiska w przedszkolach i szkolnictwie wszystkich szczebli. 3. Wspieranie finansowe i merytoryczne działa ń z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach. 4. Pomoc szkołom w uzyskiwaniu pozabud żetowych środków na edukacj ę ekologiczn ą. 5. Zapewnienie społecze ństwu niezb ędnych informacji nt. stanu środowiska i działa ń na rzecz jego ochrony. 6. Współdziałanie władz powiatu z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działa ń podejmowanych na rzecz jego ochrony. 7. Prowadzenie działa ń w zakresie edukacji ekologicznej społeczno ści lokalnej na terenach cennych przyrodniczo. 8. Sukcesywne rozszerzanie działalno ści informacyjno-wydawniczej. 9. Rozwijanie mi ędzyregionalnej współpracy w zakresie edukacji ekologicznej, zwłaszcza wiedzy na temat wymaga ń dotycz ących stanu środowiska w świetle integracji z Uni ą Europejsk ą. 10. Rozszerzenie zakresu edukacji szkolnej o przyrod ę regionu chełmskiego. 11. Rozszerzenie formuły „Dni Ziemi”.

VII.9.2. Cele gminne

1. Prowadzenie edukacji ekologicznej szkolnej i pozaszkolnej dla młodzie ży na terenie gminy. 2. Wł ączanie społecze ństwa gminy w ró żnego rodzaju działania i akcje zwi ązane z ochron ą środowiska, w tym w szczególno ści w procesy decyzyjne z zakresu ochrony środowiska. 3. Organizacja specjalistycznych szkole ń dla rolników z zakresu ochrony środowiska w działalno ści rolniczej. 4. Bie żą ce informowanie społecze ństwa gminy o stanie środowiska przyrodniczego i podejmowanych działaniach maj ących na celu zachowanie i wzbogacanie żywych zasobów przyrody oraz kształtowanie krajobrazu.

Tabela 29. Zadania z zakresu edukacji ekologicznej i kształtowania świadomo ści ekologicznej społecze ństwa L.p. Zadanie Termin Realizatorzy Szacunkowy koszt realizacji Źródła finansowania Zadania pozainwestycyjne 1. Pełne wdro żenie w gminie 2004-2010 Gmina Środki własne gminy systemu informacji o środowisku i jego ochronie, oraz jego uzupełnianie 2 Wł ączanie społeczno ści lokalnej 2004- Gmina Środki własne gminy do rozwi ązywania problemów sukcesywnie ochrony środowiska w gminie (uspołecznianie procesów

59 decyzyjnych) 3. Współdziałanie gminy z 2004 – 2006 gmina, Zarz ąd Środki własne gminy, powiatem, innymi gminami i powiatu środki jednostek biznesem w celu prowadzenia chełmskiego, współdziałaj ących, działa ń edukacyjnych podmioty fundusze krajowe i dotycz ących rozwi ązania prowadz ące zagraniczne problemów gospodarowania działalno ść odpadami komunalnymi i gospodarcz ą niebezpiecznymi 4. Organizowanie konkursów: 2004-2010 Gmina, powiat Środki własne gminy, • „Ekologiczna szkoła”, środki jednostek • „Ekologiczne sołectwo” współdziałaj ących, • „Ekologiczna miejscowo ść ” fundusze krajowe i • „Wiedzy o środowisku zagraniczne przyrodniczym regionu i jego ochronie” • „Estetyczne zagospodarowanie zagrody wiejskiej” itp. 5. Organizacja imprez masowych: 2004-2010 Współdziałanie Środki własne gminy, • Dzie ń Ziemi, gminy z innymi środki jednostek • Dzie ń Ochrony jednostkami i współdziałaj ących, Środowiska, instytucjami fundusze krajowe i • Sprz ątanie Świata zagraniczne 6. Rozwijanie ró żnych form 2004-2010 Współdziałanie Środki własne gminy, edukacji ekologicznej gminy z środki jednostek społecze ństwa dorosłego i organizacjami współdziałaj ących, młodzie ży w szkołach – pozarz ądowymi fundusze krajowe i współpraca z organizacjami zagraniczne ekologicznymi, w tym w zakresie realizacji Programu Ochrony Środowiska

60 VIII. Monitoring realizacji Programu

Bezpo średni ą odpowiedzialno ść za wdra żanie programu ponosi Wójt gminy Siedliszcze i działaj ący z jego upowa żnienia pracownicy Urz ędu Gminy. Realizacja szeregu zada ń wymaga udziału administracji rz ądowej i samorz ądowej szczebla wojewódzkiego, przedsi ębiorców, a tak że szerokiego wsparcia społecznego, w tym pozarz ądowych organizacji ekologicznych.. Nakłady na realizacj ę wielu zada ń nie zostały okre ślone ze wzgl ędu na brak ostatecznych projektów ich realizacji. Z tego wzgl ędu konieczne jest roczne uzgadnianie przedsi ęwzi ęć , najlepiej w okresie stycze ń – marzec danego roku, a nast ępnie na ich podstawie konstruowanie planu realizacji przedsi ęwzi ęć na rok nast ępny. W ten sposób istnieje mo żliwo ść wyst ąpienia w kwietniu z wnioskami wst ępnymi o wsparcie finansowe ze środków WFO ŚiGW. Planuje si ę, i ż wiele zada ń uzyska pomoc finansow ą z NFO ŚiGW i funduszy Unii Europejskiej. Informacje szczegółowe o realizacji zada ń Programu w kolejnych latach Wójt gminy Siedliszcze b ędzie przekładał Radzie Gminy w I kwartale roku poprzedniego.. Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska, wójt sporz ądza co dwa lata raporty z wykonania Programu, które przedstawia Radzie Gminy. Poniewa ż Program uchwalony został w sierpniu 2004, raporty takie nale ży przedstawi ć odpowiednio: do 31 sierpnia 2006r., 2008r., 2010r. i 2012r. B ędzie wówczas tak że mo żliwo ść poczynienia zmian w zapisach Programu, gdy ż cele, zadania Programu mog ą ulega ć zmianie, w zale żno ści od sytuacji prawnej, społecznej, gospodarczej i ekologicznej. Program ochrony środowiska powinien by ć rozpowszechniony w śród społecze ństwa gminy poprzez jego publikacj ę i umieszczenie na stronie internetowej gminy Siedliszcze. Proces wdra żania programu nale ży monitorowa ć oraz kontrolowa ć zakres wykonywania zaplanowanych zada ń. Do celów monitorowania efektywno ści realizacji zało żonych w Programie zada ń zaproponowano wykorzystanie zestawu kilkudziesięciu wska źników (tab.30). W przyszło ści istnieje mo żliwo ść wprowadzenia nowych wska źników w oparciu o poszerzan ą sukcesywnie baz ę danych o środowisku gminy. Istotn ą rol ę w kontek ście oceny wdra żania Programu powinien spełnia ć Pa ństwowy Monitoring Środowiska oraz uzyskiwane w jego ramach dane i informacje. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie publikuje corocznie specjalny Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego, w którym zawarte s ą równie ż informacje odnosz ące si ę do terenu gminy Siedliszcze. Wi ększo ść zada ń o charakterze inwestycyjnym musi by ć odzwierciedlona w planie miejscowym zagospodarowania przestrzennego. Plan miejscowy spełnia tak że istotn ą rol ę w zakresie działa ń prewencyjnych w sferze ochrony środowiska. Sposoby uwzgl ędniania zagadnie ń z zakresu ochrony i racjonalnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego s ą praktycznie odwzorowywane w wydawanych pozwoleniach budowlanych. Nale ży w tym miejscu zauwa żyć, i ż od 11 lipca 2003 roku, na podstawie nowej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z dn. 10 maja 2003 r., Nr 80, poz. 717), pozwolenia budowlane s ą wydawane bezpo średnio na podstawie aktualnego planu miejscowego zagospodarowania przestrzennego.

61 Tabela 30. Wska źniki monitorowania Programu

Lp. Rodzaj wska źnika Wielko ść jednostka

1. Liczba mieszka ńców gminy (2003 ) 7195 2. Gęsto ść zaludnienia (2003 ) 47 os./km 2 3. Powierzchnia gminy (2002), 15 390 ha Użytkowanie gruntów w gminie (2002 ): użytki rolne ogółem 13 705 ha 4. z tego ł ąki i pastwiska zajmuj ą (% pow.) gminy, 23.7 za ś grunty orne % 61.1 pozostałe grunty i nieu żytki % 5.6 5. Zu życie energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 mieszka ńca/rok (2003 r.) 6. Ilo ść instalacji wytwarzaj ących energi ę ze źródeł odnawialnych [szt.] ...... , wielko ść produktu [MWh] ...... brak instalacji % w stosunku do całej dostarczonej energii w gminie (energia wodna, wiatrowa, słoneczna, z biomasy, z biogazu)...... 7. Zu życie wody w przeliczeniu na 1 mieszka ńca/rok – za 23.0 2003r. (pobór wody ogółem w gminie: m3) 8. Wska źnik udziału gruntów wymagaj ących rekultywacji 0.023 % do ogólnej powierzchni 9. Ilo ść ścieków oczyszczanych w oczyszczalniach komunalnych na 1 mieszka ńca (ogółem w gminie w 12262,4m 3 / 7195 osób 2003 r. oczyszczono m3 ścieków) 10. Procent gospodarstw domowych korzystaj ących z sieci 8 kanalizacyjnej 11. Procent gospodarstw domowych korzystaj ących z sieci 62 wodoci ągowej 12. Procentowy udział ścieków oczyszczanych w oczyszczalniach komunalnych do całkowitej ilo ści brak danych powstałych ścieków komunalnych 13. Proporcja długo ści sieci kanalizacyjnej do sieci wodoci ągowej - sieci kanalizacyjnej / sieci 6.4 % wodoci ągowej (2003 r.) 14. Powierzchnia gminy obj ęta konserwatorsk ą ochron ą ok. 5 % przyrody 15. Indywidualne formy ochrony prawnej w gminie (2003):

- Pomniki przyrody 11 - Stanowiska dokumentacyjne 0 - Użytki ekologiczne 0 - Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 0 - Parki wiejskie 5 16. Lesisto ść gminy 5.3%

62 17. Ilo ść wytworzonych stałych odpadów komunalnych na 2 452,5 m 3 mieszka ńca/rok w 2003 r. ogółem 18. Ilo ść odzyskiwanych surowców wtórnych w 2003 roku ogółem: Makulatury 2 Mg tworzyw sztucznych 0,5 Mg Szkła 0,5 Mg 19. Tereny zmeliorowane w gminie: powierzchnia ogółem w ha...... 996 %powierzchni gminy)...... 20. Długo ść ście żek rowerowych - 21. Ilo ść posiedze ń rad gminy po świ ęconych ekologii 2 22. Ilo ść organizacji pozarz ądowych dzia łaj ących 1 w gminie 23. Ilo ść gospodarstw agroturystycznych - 24. Ilo ść gospodarstw rolnych specjalizuj ących si ę w brak danych rolnictwie ekologicznym 25. Liczba rolników realizuj ących programy brak danych rolno środowiskowe (od czerwca 2004 r.)

63 IX. Spis wykorzystanych dokumentów gminnych i programowych

IX.1. Materiały gminne

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Siedliszcze, 2002, Chełm

Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Siedliszcze, 2004,

Ekofizjografia, 2003, oprac. L. Michalak, Chełm,

Plan Gospodarki Odpadami dla Zwi ązku Komunalnego Gmin Ziemi Chełmskiej, 2004, LA Ś

Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Chełmskiego, 2003, PIG Warszawa,

Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego, 2003, Arkadis Ekokonrem,

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, 2002, Biuro Planowania Przestrzennego, Lublin.

Prognoza oddziaływania na środowisko projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Siedliszcze, 2003, oprac. L. Michalak, Chełm

Program Rozwoju Lokalnego Gminy Siedliszcze, 2004

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Chełmskiego, 2004, Pa ństwowy Instytut Geologiczny w Warszawie

Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubelskiego, 2003,

Strategia rozwoju gminy Siedliszcze, 2000, „EKO-GEO” Pracownia Geologii i Ochrony Środowiska

Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego, 2000, Urz ąd Marszałkowski w Lublinie

IX.2. Materiały programowe

Duer I., Fotyma M., Madej A. (red.), 2002: Kodeks dobrej praktyki rolniczej. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska, Warszawa (dokument zaakceptowany przez Ministra Środowiska oraz Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi)

Ministerstwo Środowiska, 2003: Krajowy program zwi ększania lesisto ści (aktualizacja, maj 2003), Warszawa.

Ministerstwo Środowiska, 2003: Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej wraz z programem działa ń. Warszawa.(dokument zatwierdzony przez Rade Ministrów w dniu 25 lutego 2003 roku)

64 Rada Ministrów, 2002: Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010. Warszawa (grudzie ń 2002).

Ministerstwo Środowiska, 2003: Polityka klimatyczna Polski. Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020. Dokument przyj ęty przez Rad ę Ministrów dnia 4 listopada 2003 roku.

Ministerstwo Środowiska, 2003: Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Warszawa (grudzie ń).

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2004: Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (projekt z marca 2004)

IX.3. Wa żniejsze akty prawne w formie ustaw zwi ązane z ochron ą środowiska

1) Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz.U. 1989 Nr 58, poz. 349, Dz.U. 1994 Nr 127, poz. 627; Dz.U. 1998 Nr 106, poz. 668; Dz.U. 2000 Nr 12, poz. 136; Dz.U. 2001 Nr 81, poz. 875; z pó źn. zmianami)

2) Ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska z dnia 20 lipca 1991 r. (tekst jednolity Dz. U. 2002 Nr 112, poz. 982 z pó źn. zmianami)

3) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880)

4) Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (tekst jednolity – Dz. U. 2000 Nr 56, poz. 679 z pó źn. zmianami)

5) Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o ochronie roślin uprawnych (Dz.U. 1995, Nr 90, poz. 446 z pó źn. zmianami)

6) Ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymywaniu porz ądku i czysto ści w gminach (Dz.U. 1996 Nr 132, poz. 622 z pó źn. zmianami)

7) Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierz ąt (Dz.U.1997 Nr 111, poz. 724 z pó źn. zmianami)

8) Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych (Dz. U. Nr 162, poz. 1121)

9) Ustawa z dnia 26 lipca 2000 roku o nawozach i nawo żeniu (Dz. U. 2000 Nr 89, poz. 991)

10) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2001 Nr 62, poz.627 z pó źn. zmianami)

11) Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001 Nr 100, poz. 1085 z pó źn. zmianami)

12) Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z pó źn. zmianami)

13) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628 z pó źn. zmianami)

14) Ustawa z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i odprowadzaniu ścieków (Dz.U. 2002 Nr 241, poz. 2093 ze zmianami)

15) Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. 2001 Nr 63, poz. 639 z pó źn. zmianami)

16) Ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. 2001 Nr 63, poz. 638 z pó źn. zmianami),

17) Ustawa z dnia 13 wrze śnia 2002 roku o produktach biobójczych (Dz. U. 2002 Nr 175, poz. 1433)

18) Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717)

19) Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodz ących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (Dz.U. 2003 Nr 229, poz. 2273).

20) Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie ro ślin (Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94)

21) Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych. (Dz. U. Nr 121, poz. 1266)

21) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898)

66 X. Zał ączniki

Zał ącznik A. Zasady utrzymywania gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej

Opracowano na podstawie rozporz ądzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych wymaga ń utrzymywania gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej (Dz. U., 2004 Nr 65, poz. 600).

I. Utrzymywaniem gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska jest:

1) uprawa ro ślin lub ugorowanie - w przypadku gruntów ornych; 2) koszenie trawy co najmniej raz w roku w okresie wegetacyjnym - w przypadku ł ąk; 3) wypasanie zwierz ąt w okresie wegetacyjnym traw - w przypadku pastwisk.

II. Grunty orne poło żone na stokach o nachyleniu powy żej 20 ° nie powinny by ć:

1) wykorzystywane pod upraw ę ro ślin wymagaj ących utrzymywania redlin wzdłu ż stoku; 2) ugorowane jako ugór czarny.

III. Na gruntach ornych, poło żonych na stokach o nachyleniu powy żej 20 °, wykorzystywanych pod upraw ę ro ślin wieloletnich:

1) powinna by ć utrzymywana okrywa ro ślinna lub ściółkowanie w mi ędzyrz ędziach albo 2) uprawa powinna by ć prowadzona metod ą tarasow ą.

IV. Uznaje si ę, że grunt orny był ugorowany, je żeli podlegał:

1) zabiegom uprawowym, przy czym nie był obsiewany przez okres dłu ższy ni ż 6 miesi ęcy lub 2) co najmniej jednokrotnemu koszeniu w terminie do dnia 15 lipca.

V. Grunt orny nie powinien by ć ugorowany przez okres dłu ższy ni ż 5 lat.

VI. Dopuszcza si ę przemienne u żytkowanie ł ąk i pastwisk.

VII. Ł ąki, pastwiska i ścierniska nie powinny by ć wypalane.

VIII. Grunty rolne, w tym grunty orne poło żone na stokach o nachyleniu powy żej 20 °, nie powinny by ć poro śni ęte drzewami i krzewami, z wyj ątkiem drzew i krzewów:

1) niepodlegających wyci ęciu, zgodnie z przepisami o ochronie przyrody; 2) maj ących znaczenie dla ochrony wód i gleb; 3) niewpływaj ących na prowadzon ą na tych gruntach produkcj ę ro ślinn ą.

68 Zał ącznik B. Zasady zwykłej dobrej praktyki rolniczej (PROW, 2004)

Organ kontroluj ący Kontrola (instytucja Zobowi ązania Podstawa prawna Negatywny wynik egzekwuj ąca) kontroli i odpowiedzialno ść karna

1. ROLNICZE WYKORZYSTANIE ŚCIEKÓW W GOSPODARSTWIE (Stosowanie ścieków lub odpadów ściekowych do nawadniania i nawo żenia gruntów rolnych oraz stawów rybnych) Ścieki przeznaczone do wykorzystania w rolnictwie musz ą by ć Ustawa Prawo Wodne z 18 lipca 1. Brak kopii odpowiedniego ARiMR wst ępnie oczyszczone, spełnia ć normy sanitarne i nie mog ą 2001 (Dz.U. z 2001 r., Nr 115, pozwolenia i planu zawiera ć zanieczyszcze ń w ilo ściach przekraczaj ących warto ści poz. 1229 z pó źn. zmianami) nawo żenia. Inspekcja Ochrony okre ślone w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska. Za spełnianie Środowiska tych wymogów odpowiada podmiot oferuj ący ścieki Rozporz ądzenie Ministra Ścieki wykorzystywane do celów rolniczych mog ą pochodzi ć Środowiska z dnia 29 listopada Inspekcja Sanitarna wył ącznie od zakładów posiadaj ących pozwolenie wodnoprawne 2002 r. w sprawie warunków, na ich rolnicze wykorzystanie. jakie nale ży spełni ć przy Kara grzywny Gospodarstwa wykorzystuj ące ścieki powinny posiada ć plany wprowadzaniu ścieków do wód nawo żenia, w których uwzgl ędniono ilo ść składników lub do ziemi oraz w sprawie Orzekanie w tych sprawach od żywczych zawartych w substancji szczególnie nast ępuje na zasadach i w dawkach ścieków przeznaczonych do wykorzystania w rolnictwie. szkodliwych dla środowiska trybie okre ślonym w Wykorzystanie ścieków jest zabronione na gruntach wodnego (Dz. U. z 2002 r., Nr Kodeksie post ępowania w wykorzystywanych do uprawy ro ślin przeznaczonych do 212, poz. 1799) sprawach o wykroczenia. bezpo średniego spo życia przez ludzi i zwierz ęta.

Rozp. Ministra Środowiska z dnia ....2004 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (projekt)

Organ kontroluj ący Kontrola (instytucja Zobowi ązania Podstawa prawna Negatywny wynik egzekwuj ąca) kontroli i odpowiedzialno ść karna

2. ROLNICZE WYKORZYSTANIE KOMUNALNYCH OSADÓW ŚCIEKOWYCH Komunalne osady ściekowe mog ą by ć stosowane na gruntach, Ustawa o odpadach z 27 2. Brak odpowiednich ARiMR których odczyn jest nie mniejszy ni ż pH 5,6 a zawarto ść w kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2001 dokumentów osadzie metali ci ęż kich nie powinna przekracza ć ilo ści r., Nr 62, poz. 628 z dotycz ących składu osadów Inspekcja Ochrony okre ślonych w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska. Komunalne pó źniejszymi zmianami) ściekowych i Środowiska osady ściekowe powinny spełnia ć normy sanitarne okre ślone w Rozp Ministra Środowiska z planu nawo żenia. ww. dnia 1 sierpnia 2002 r. w Kara aresztu lub kara rozporz ądzeniu. sprawie komunalnych osadów grzywny ściekowych.

70 Rolnik wykorzystuj ący osady ściekowe musi posiada ć plan (Dz.U.02.134.1140) Orzekanie w tych sprawach nawo żenia, uwzgl ędniaj ące ilo ść składników od żywczych nast ępuje na zasadach i w (biogenów) znajduj ących si ę w dawkach osadów ciekowych Rozp. Ministra Środowiska z trybie okre ślonym w przeznaczonych do zastosowania w rolnictwie jak równie ż wyniki dnia ....2004 r. w sprawie Kodeksie post ępowania w analizy gleby, wykonane bezpo średnio przed stosowanie osadu warunków, jakie nale ży spe łni ć sprawach o wykroczenia. ściekowego. przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi Stosowanie osadów ściekowych jest zabronione na gruntach z oraz w sprawie substancji ro ślinami przeznaczonymi do bezpo średniego spo życia przez szczególnie szkodliwych dla ludzi środowiska wodnego (projekt)

Organ kontroluj ący Kontrola (instytucja Zobowi ązania Podstawa prawna Negatywny wynik egzekwuj ąca) kontroli i odpowiedzialno ść karna

3. NAWOZY NATURALNE I MINERALNE I ICH STOSOWANIE W gospodarstwie mo żna stosowa ć tylko nawozy naturalne oraz Ustawa o nawozach i 3. Nie stosowanie si ę do ARiMR nawozy dopuszczone do obrotu w drodze obwieszczenia Ministra nawo żeniu z dnia 26 lipca 2000 wymogów przechowywania Rolnictwa w MP. r. (Dz.U. z 2000 r., nr 89, poz. nawozów mineralnych Inspekcja Ochrony 991) okre ślonych w instrukcji Środowiska Dawka nawozu naturalnego, zastosowana w ci ągu roku, nie mo że stosowania i zawiera ć wi ęcej ni ż 170 kg azotu (N) w czystym składniku na 1ha Rozp. Ministra Rolnictwa i RW przechowywania. GIJHARS użytków rolnych. z dnia 1 czerwca 2001 r. w 4. Stosowanie nawozów sprawie szczegółowego niedopuszczonych do Kara grzywny

71 Nawozy naturalne w postaci stałej powinny by ć przechowywane sposobu stosowania nawozów obrotu. w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych oraz prowadzenia szkole ń z Orzekanie w tych sprawach płytach zaopatrzonych w instalacje odprowadzaj ące wycieki do zakresu ich stosowania (Dz.U. z nast ępuje na zasadach i w szczelnych 2001 r. nr 60, poz. 616) trybie okre ślonym w zbiorników na gnojówk ę i wod ę gnojow ą. Przepis ten b ędzie Kodeksie post ępowania w obowi ązywał po 25 pa ździernika 2008 r. sprawach o wykroczenia.

Nawozy naturalne w postaci płynnej (gnojowica, gnojówka) powinny by ć przechowywane w szczelnych zbiornikach. Przepis ten b ędzie obowi ązywał po 25 pa ździernika 2008 r.

Pojemno ść płyty gnojowej i zbiornika na gnojowice powinna zapewni ć mo żliwo ść gromadzenie nawozów naturalnych przez okres co najmniej 4 miesi ęcy

Organ kontroluj ący Kontrola (instytucja Zobowi ązania Podstawa prawna Negatywny wynik egzekwuj ąca) kontroli i odpowiedzialno ść karna

3. NAWOZY NATURALNE I MINERALNE I ICH STOSOWANIE (c.d.)

72 Nawozy mineralne i organiczne w postaci stałej należy Ustawa o nawozach i 3. Nie stosowanie si ę do ARiMR przechowywa ć w oryginalnych opakowaniach, zgodnie z nawo żeniu z dnia 26 lipca 2000 wymogów przechowywania instrukcj ą stosowania i przechowywania. r. (Dz.U. z 2000 r., nr 89, poz. nawozów mineralnych Inspekcja Ochrony Nawozy dostarczane luzem powinny by ć przechowywane w 991) okre ślonych w instrukcji Środowiska magazynach lub pod zadaszeniem: stosowania i • dopuszcza si ę składowanie tych nawozów w pryzmach Rozp. Ministra Rolnictwa i RW przechowywania. GIJHARS formowanych na utwardzonym i nieprzepuszczalnym podło żu pod z dnia 1 czerwca 2001 r. w 4. Stosowanie nawozów przykryciem z materiału wodoszczelnego sprawie szczegółowego niedopuszczonych do Kara grzywny • pryzmy nie mog ą by ć zakładane na spadkach terenu oraz w sposobu stosowania nawozów obrotu. strefach ochrony po średniej I strefach wra żliwych wód, oraz prowadzenia szkole ń z Orzekanie w tych sprawach • nie dopuszcza si ę składowania w pryzmach saletry amonowej i zakresu ich stosowania (Dz.U. z nast ępuje na zasadach i w nawozów zawieraj ących azotan amonowy w ilo ści, która 2001 r. nr 60, poz. 616) trybie okre ślonym w odpowiada zawarto ści azotu całkowitego powy żej 28%. Kodeksie post ępowania w sprawach o wykroczenia. Nawozy naturalne oraz organiczne w postaci stałej oraz płynnej mog ą by ć stosowane tylko w okresie od dnia 1 marca do dnia 30 listopada, z wyj ątkiem nawozów stosowanych na uprawy pod osłonami.

Nawozy naturalne oraz organiczne stosowane na gruntach ornych powinny by ć przykryte lub wymieszane z gleb ą nie pó źniej ni ż nast ępnego dnia po wywiezieniu.

Organ kontroluj ący Kontrola (instytucja Zobowi ązania Podstawa prawna Negatywny wynik egzekwuj ąca) kontroli i odpowiedzialno ść karna

3. NAWOZY NATURALNE I MINERALNE I ICH STOSOWANIE (c.d.)

73 Zabrania si ę stosowania nawozów naturalnych i mineralnych na Ustawa o nawozach i 3. Nie stosowanie si ę do ARiMR glebach zalanych wod ą, przykrytych śniegiem lub zamarzni ętych nawo żeniu z dnia 26 lipca 2000 wymogów przechowywania do gł ęboko ści 30 cm. r. (Dz.U. z 2000 r., nr 89, poz. nawozów mineralnych Inspekcja Ochrony 991) okre ślonych w instrukcji Środowiska Zabrania si ę stosowania nawozów: stosowania i • naturalnych w postaci płynnej oraz azotowych na glebach bez Rozp. Ministra Rolnictwa i RW przechowywania. GIJHARS okrywy ro ślinnej poło żonych na stokach o nachyleniu wi ększym z dnia 1 czerwca 2001 r. w 4. Stosowanie nawozów ni ż 10% sprawie szczegółowego niedopuszczonych do Kara grzywny • naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji ro ślin sposobu stosowania nawozów obrotu. przeznaczonych do bezpo średniego spo życia przez ludzi. oraz prowadzenia szkole ń z Orzekanie w tych sprawach zakresu ich stosowania (Dz.U. z nast ępuje na zasadach i w Nawozy naturalne nie mog ą by ć stosowane w bezpo średnim 2001 r. nr 60, poz. 616) trybie okre ślonym w sąsiedztwie strefy ochronnej źródeł wody, uj ęć wody, brzegu Kodeksie post ępowania w zbiorników oraz cieków wodnych, k ąpielisk zlokalizowanych na sprawach o wykroczenia. wodach powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrze żnego.

Nawozy mineralne w postaci stałej, w pasie o szeroko ści 20 m od strefy ochronnej źródeł i uj ęć wody oraz od brzegu zbiorników i cieków wodnych, mo żna stosowa ć tylko r ęcznie.

Organ kontroluj ący Kontrola (instytucja Zobowi ązania Podstawa prawna Negatywny wynik egzekwuj ąca) kontroli i odpowiedzialno ść karna

4. ŚRODKI OCHRONY RO ŚLIN

74 Wolno stosowa ć tylko środki ochrony ro ślin oraz materiał siewny, Ustawa o ochronie ro ślin 5. Brak ewidencji zabiegów ARiMR zawieraj ący środki ochrony ro ślin, dopuszczone do obrotu i uprawnych z dnia 12 lipca 1995 wykonywanych przy stosowania przepisami o ochronie ro ślin uprawnych lub o r. (tekst jednolity Dz.U. z 2002 użyciu środków ochrony Inspekcja Ochrony Ro ślin rolnictwie ekologicznym (wykaz rejestr jest ogłoszony w r. Nr 171, poz. 1398 z ro ślin. i Nasiennictwa Dzienniku Urz ędowym Rzeczpospolitej pó źniejszymi 6. Nie stosowanie si ę do Polskiej "Monitor Polski"). zmianami) zalece ń okre ślonych w Kara aresztu lub kara etykiecie-instrukcji. grzywny 7. Brak dokumentu potwierdzaj ącego uko ńczenie Orzekanie w tych sprawach szkolenia na wykonywanie nast ępuje na zasadach i w zabiegów środkami trybie okre ślonym w ochrony ro ślin (w przypadku Kodeksie post ępowania w środków ochrony sprawach o wykroczenia. ro ślin zaliczonych do bardzo toksycznych i toksycznych) lub brak dokumentu potwierdzaj ącego, że zabiegi s ą wykonywane sprz ętem sprawnym technicznie.

Organ kontroluj ący Negatywny wynik Kontrola (instytucja Zobowi ązania Podstawa prawna kontroli egzekwuj ąca) i odpowiedzialno ść karna

75 4. ŚRODKI OCHRONY RO ŚLIN (c.d.) Środki ochrony ro ślin nale ży stosowa ć wył ącznie do celów Ustawa o ochronie ro ślin ARiMR okre ślonych w etykiecie-instrukcji stosowania i ści śle według uprawnych z dnia 12 lipca 1995 podanych w niej zalece ń. r. (tekst jednolity Dz.U. z 2002 Inspekcja Ochrony Ro ślin r. Nr 171, poz. 1398 z i Nasiennictwa Rolnicy s ą obowi ązani do prowadzenia ewidencji zabiegów pó źniejszymi wykonywanych przy u życiu środków ochrony ro ślin i zmianami) Kara aresztu lub kara przechowywania jej przez co najmniej cztery lata od dnia grzywny wykonania zabiegu. Orzekanie w tych sprawach Zabiegi chemicznej ochrony ro ślin powinny by ć wykonywane nast ępuje na zasadach i w sprz ętem sprawnym technicznie, przez osoby posiadaj ące trybie okre ślonym w aktualne za świadczenie o przeszkoleniu w tym zakresie (w Kodeksie post ępowania w przypadku środków ochrony ro ślin zaliczonych do bardzo sprawach o wykroczenia. toksycznych i toksycznych) lub sprz ętem r ęcznym.

Środki ochrony ro ślin na terenie otwartym nale ży stosowa ć, je żeli pr ędko ść wiatru nie przekracza 3 m/s i miejsce stosowania środka ochrony ro ślin jest oddalone co najmniej 5 m od dróg publicznych i co najmniej 20 m od budynków mieszkalnych i zabudowa ń inwentarskich, pasiek, upraw zielarskich, ogrodów działkowych, rezerwatów przyrody, wód powierzchniowych oraz od granicy wewn ętrznego terenu ochrony strefy po średniej źródeł i uj ęć wód.

Zabrania si ę zakładania w odległo ści mniejszej ni ż 20 m od Ustawa o ochronie ro ślin ARiMR budynków mieszkalnych i zabudowa ń inwentarskich, pasiek, uprawnych z dnia 12 lipca 1995 upraw zielarskich, ogrodów działkowych, rezerwatów przyrody, r. (tekst jednolity Dz.U. z 2002 Inspekcja Ochrony Ro ślin wód powierzchniowych oraz r. Nr 171, poz. 1398 z i Nasiennictwa od granicy wewn ętrznego terenu ochrony strefy po średniej źródeł pó źniejszymi i uj ęć wód upraw wymagaj ących intensywnego stosowania zmianami) Kara aresztu lub kara środków ochrony ro ślin grzywny

76 Rolnicy s ą obowi ązani do przestrzegania okresów karencji i Orzekanie w tych sprawach prewencji podczas przystosowaniu środków ochrony ro ślin nast ępuje na zasadach i w trybie okre ślonym w Zabrania si ę stosowania środków ochrony ro ślin niezgodnie z Kodeksie post ępowania w okresami prewencji dla pszczół sprawach o wykroczenia.

Organ kontroluj ący Negatywny wynik Kontrola (instytucja Zobowi ązania Podstawa prawna kontroli egzekwuj ąca) i odpowiedzialno ść karna 5. GOSPODAROWANIE NA UZYTKACH ZIELONYCH Obowi ązuje zakaz wypalania ro ślinno ści na ł ąkach, pastwiskach, Ustawa o ochronie przyrody z 8. Wypalanie ro ślinno ści Starosta (art. 47) nieu żytkach, rowach, pasach przydro żnych, szlakach kolejowych dnia 16 kwietnia 2004 roku ( Dz. kara aresztu lub kara lub w strefie oczeretów i trzcin. U. Nr 92, poz. 880) grzywny Zakaz dotyczy równie ż miedz, ściernisk i słomy. Ustawa Prawo Wodne z 18 Orzekanie w tych sprawach lipca 2001r. (Dz.U. z 2001 r., Nr nast ępuje na zasadach i w Gospodarowanie na u żytkach zielonych nie powinno powodowa ć 115, poz. 1229 z trybie okre ślonym w Kodeksie post ępowania w zanieczyszczenia wód zwi ązkami azotu oraz trwałego pó źniejszymi zmianami) sprawach o wykroczenia. uszkodzenia darni przez nadmierny wypas. ARiMR Inspekcja Ochrony

Środowiska

6. OCHRONA SIEDLISK Słu żby ochrony przyrody Wypełnienie obowiązków na obszarach obj ętych ochron ą prawn ą, Ustawa o ochronie przyrody z 9. Nie wypełnienie (Park Narodowy. Park wynikaj ących z Ustawy o ochronie przyrody. dnia 16 kwietnia 2004 roku ( Dz. wymogów ochrony Krajobrazowy, obszar U. Nr 92, poz. 880) przewidzianych dla obszarów NATURA 2000, Starosta) chronionych Kara aresztu lub kara (plany ochrony, roczne grzywny zadania ochronne) Orzekanie w tych sprawach nast ępuje na zasadach i w

77 Organ kontroluj ący Negatywny wynik Kontrola (instytucja Zobowi ązania Podstawa prawna kontroli egzekwuj ąca) i odpowiedzialno ść karna trybie okre ślonym w Kodeksie post ępowania w sprawach o wykroczenia. 7. UTRZYMANIE CZYSTO ŚCI I PORZ ĄDKU Rolnicy zobowi ązani s ą do utrzymania czysto ści i porz ądku na Ustawa o utrzymaniu 10. Brak urz ądze ń słu żą cych Gmina terenie gospodarstwa oraz do posiadania urz ądzenia do czysto ści i porz ądku w do zbierania odpadów Kara grzywny gromadzenia odpadów komunalnych wytworzonych na terenie gminach z 13 wrze śnia komunalnych. Orzekanie w tych sprawach gospodarstwa. 1996 r. (Dz.U.96.132.622 z 11. Obecno ść odpadów nast ępuje na zasadach i w pó źniejszymi zmianami) komunalnych na terenie trybie okre ślonym w gospodarstwa. Kodeksie post ępowania w sprawach o wykroczenia. 8. OCHRONA GLEBY Obowi ązek utrzymywania w stanie sprawno ści technicznej Ustawa o ochronie gruntów 12. Przekształcenie u żytku ARiMR urz ądze ń przeciwerozyjnych oraz urz ądze ń melioracji rolnych i le śnych z dnia 3 zielonego w grunt orny na Starosta szczegółowych ci ąż y na wła ścicielu gruntów, na których znajduj ą lutego 1995r. (Dz.U. z stoku o nachyleniu 12° si ę te urz ądzenia. 1995r. Nr 16, poz. 78 z (20%). Rolnicy s ą zobowi ązani do utrzymania na stokach nachylonych pó źniejszymi zmianami) 12° (20%) u żytków zielonych. 9. OCHRONA WODY Ścieki bytowe nie mog ą by ć odprowadzane bezpo średnio do wód Ustawa Prawo Wodne z 18 13. Odprowadzanie ścieków ARiMR powierzchniowych lub do ziemi. lipca 2001r. (Dz.U. z 2001 do systemów Inspekcja Ochrony r., Nr 115, poz. 1229 z melioracyjnych, wód Środowiska pó źniejszymi zmianami) powierzchniowych lub do Kara grzywny ziemi. Orzekanie w tych sprawach 14. W przypadku podł ączenia nast ępuje na zasadach i w do sieci wodoci ągowej brak trybie okre ślonym w zbiornika bezodpływowego Kodeksie post ępowania w na nieczysto ści ciekłe sprawach o wykroczenia. lub przydomowej oczyszczalni ścieków

78 Organ kontroluj ący Negatywny wynik Kontrola (instytucja Zobowi ązania Podstawa prawna kontroli egzekwuj ąca) i odpowiedzialno ść karna bytowych lub przył ączenia nieruchomo ści do sieci kanalizacyjnej

79 Zał ącznik C. Mo żliwo ści finansowania przedsi ęwzi ęć dotycz ących ochrony środowiska na poziomie lokalnym (wybór) 1. Fundusze strukturalne UE

Najwa żniejszym, chocia ż nie jedynym źródłem finansowania projektów s ą fundusze strukturalne. Głównym celem funduszy strukturalnych jest wyrównanie nierówno ści społecznych i ekonomicznych poprzez wspieranie gospodarek krajów członkowskich. Polityka strukturalna UE opiera si ę na czterech funduszach strukturalnych, które scharakteryzowano poni żej. Informacje o funduszach zawarte s ą na stronie internetowej Centrum Informacji o Środowisku: http://www.cios.gov.pl/ .

1.1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR)

EFRR powstał w 1975 roku, a jego głównym zadaniem jest niwelowanie dysproporcji w poziomie rozwoju regionalnego krajów nale żą cych do UE. Przyczynia si ę przede wszystkim do osi ągni ęcia celu polegaj ącego na wspieraniu rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów opó źnionych w rozwoju oraz gospodarczego i społecznego przekształcenia obszarów z trudno ściami strukturalnymi. Pomoc dla regionów w ramach EFRR obejmuje, m. in., nast ępuj ące obszary: • inwestycje w infrastruktur ę, z uwzgl ędnieniem tworzenia sieci transeuropejskich dla regionów obj ętych celem nr 1 polityki strukturalnej UE, • inwestycje zwi ązane z ochron ą środowiska. Inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska współfinansowane z EFRR b ędą realizowane w ramach dwóch programów operacyjnych, przygotowanych przez rz ąd Polski na podstawie Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006: Sektorowego Programu Operacyjnego "Wzrost Konkurencyjno ści Przedsi ębiorstw" oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.

1.1.1. Sektorowy Program Operacyjny "Wzrost Konkurencyjno ści Przedsi ębiorstw" (SPO WKP)

SPO WKP b ędzie finansowany ze środków EFRR oraz z środków krajowych. Na program operacyjny w latach 2004 - 2006 przeznaczone b ędzie ł ącznie 2 529,7 mln euro, w tym środki unijne w wysoko ści 1 300 mln euro. Program adresowany jest do du żych, małych i średnich przedsi ębiorstw , m.in. w celu wsparcia przedsi ęwzi ęć w zakresie dostosowywania przedsi ębiorstw do wymogów ochrony środowiska: - przeprowadzenia inwestycji koniecznych do uzyskania pozwolenia zintegrowanego, - gospodarki wodno-ściekowej, - ochrony powietrza, - gospodarki odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi.

1.1.2. Zintegrowany Programu Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR)

ZPORR zarz ądzany jest na poziomie krajowym, ale wdra żany w systemie zdecentralizowanym na poziomie wojewódzkim. Działanie 1.2. w ramach ZPORR „Infrastruktura ochrony środowiska” ma na celu ograniczenie ilo ści zanieczyszcze ń przedostaj ących si ę do powietrza, wód i gleb, popraw ę stanu bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego, zwi ększenie wykorzystania energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych, a tak że popraw ę zarz ądzania środowiskiem. Działanie 1.2 „Infrastruktura

80 ochrony środowiska” jest komplementarne do Działa ń realizowanych w ramach 3 Priorytetu ZPORR „Rozwój lokalny”: 3.1 „Obszary wiejskie” oraz Działanie 3.2. „Obszary podlegaj ące restrukturyzacji”. W ramach Działa ń 3.1 oraz 3.2. realizowane b ędą małe inwestycje w zakresie ochrony środowiska, o oddziaływaniu lokalnym. W ramach Działania 1.2 „Infrastruktura ochrony środowiska” realizowana b ędzie natomiast infrastruktura o znaczeniu regionalnym, słu żą ca wzmacnianiu konkurencyjno ści regionów. Niewielkie inwestycje zwi ązane z ochron ą środowiska na terenach wiejskich realizowane przez osoby prywatne przewidziane s ą równie ż w SPO „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywno ściowego oraz rozwój obszarów wiejskich” w ramach Działania „Rozwój i ulepszanie infrastruktury zwi ązanej z rolnictwem”. W ramach ww. SPO realizowane b ędzie równie ż Działanie „Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi”. Inwestycje realizowane w ramach Działania 1.2 b ędą komplementarne z inwestycjami w zakresie infrastruktury ochrony środowiska realizowanymi w ramach Funduszu Spójno ści oraz Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjno ści przedsi ębiorstw”.

1.1.2.1. Działania 1.2 „Infrastruktura ochrony środowiska” (Priorytet 1: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury słu żą cej wzmacnianiu konkurencyjno ści regionów)

W ramach Działania 1.2. realizowane b ędą projekty infrastrukturalne o warto ści całkowitej od 1 mln euro do 10 mln euro (projekty o warto ści całkowitej przekraczaj ącej kwot ę 10 mln euro dofinansowywane b ędą z Funduszu Spójno ści, infrastrukturalne projekty środowiskowe o warto ści całkowitej poni żej 1 mln euro realizowane b ędą w ramach Priorytetu 3 ZPORR „Rozwój lokalny”). Do realizacji w ramach Działania przewidziane s ą tak że projekty z zakresu zarz ądzania ochron ą środowiska o minimalnej warto ści całkowitej 500 tys. euro.

Rodzaje projektów przewidzianych do finansowania w ramach Działania 1.2 „Infrastruktura ochrony środowiska”:

W zakresie zaopatrzenia w wod ę, poboru wody i oczyszczanie ścieków :

1) budowa i modernizacja sieci wodoci ągowych, 2) budowa i modernizacja sieci kanalizacji sanitarnych, 3) budowa i modernizacja sieci kanalizacji deszczowych, 4) budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody, 5) budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków, 6) budowa zbiorników umo żliwiaj ących pozyskanie wody pitnej;

W zakresie gospodarki odpadami :

1) organizacja i wdra żanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu, 2) wdra żanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (m.in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i mechanicznej utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniej ących i rekultywacja nieczynnych składowisk; likwidacja "dzikich" składowisk), 3) budowa i modernizacja spalarni odpadów niebezpiecznych, 4) rekultywacja i likwidacja składowisk odpadów niebezpiecznych;

W zakresie poprawy jako ści powietrza :

1) modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych i wyposa żenie ich w instalacje ograniczaj ące emisje zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych do powietrza, 2) przekształcenie istniej ących systemów ogrzewania obiektów u żyteczno ści publicznej w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególno ści ograniczenie "niskiej emisji";

W zakresie zapobiegania powodziom:

1) regulacja cieków (pogł ębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych, itd.), 2) tworzenie polderów, 3) budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi, 3) budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. "małej retencji",

W zakresie zarz ądzania ochron ą środowiska:

1) opracowanie baz danych dotycz ących lasów, jako ści gleb, wód, powietrza, 2) tworzenie systemów pomiaru zanieczyszcze ń powietrza w miastach oraz systemów informowania mieszka ńców o poziomie zanieczyszcze ń powietrza, 3) utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jako ści wód, 4) tworzenie map terenów zalewowych, 5) tworzenie systemów monitoringu środowiska, w tym reagowania na zagro żenia, 6) tworzenie systemów informacji przeciwpowodziowej.

W zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii:

1) budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury słu żą cej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej (energia wiatrowa, wodna, geotermalna, kolektory słoneczne i ogniwa fotowoltaiczne, biomasa).

1.1.2.2. Działanie 3.1 w ramach ZPORR „Obszary wiejskie” (Priorytet 3: Rozwój lokalny)

Głównym celem Działania 3.1 jest przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i ekonomicznej obszarów wiejskich i małych miast. Dodatkowo okre ślone s ą nast ępuj ące cele szczegółowe Działania: - wzrost mobilno ści zawodowej mieszka ńców wsi i małych miast, - tworzenie warunków do dywersyfikacji działalno ści gospodarczej, - poprawa warunków życia na obszarach o najmniejszych perspektywach rozwojowych w Polsce. W Działaniu do realizacji przewidziane s ą projekty z zakresu turystyki i kultury o oddziaływaniu lokalnym, zlokalizowane na obszarach spełniaj ących wymagane dla tego typu projektów w Działaniu 3.1. „Obszary wiejskie” kryterium demograficzne (miejscowo ści od 5 do 20 tys. mieszka ńców lub mniejsze o środki w przypadku gdy pełni ą funkcj ę centrum rozwoju lokalnego). W ramach Działania przewidziane do realizacji s ą projekty, które maj ą wpływ na zwi ększenie atrakcyjno ści gospodarczej i inwestycyjnej obszaru obj ętego projektem oraz tworz ą warunki dla wzrostu zatrudnienia. Do realizacji przewiduje si ę projekty inwestycyjne, wynikaj ące z planów/programów rozwoju lokalnego przygotowanych w formule partnerstwa

82 na poziomie gminnym, mi ędzygminnym (np. przez zwi ązki gmin) lub powiatowym. Plany te powinny zawiera ć co najmniej : opis aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej na obszarze obj ętym planem, opis planownych zada ń inwestycyjnych na lata 2004-2006, plan finansowy na lata 2004-2006. Zakłada si ę, że inwestycje liniowe (takie jak infrastruktura drogowa, kanalizacja, wodoci ągowa itd.) w ramach Działania 3.1 przyczyniaj ą si ę do rozbudowy kanalizacji teletechnicznej, a odst ąpienie od tej reguły wymaga uzasadnienia.

Rodzaje projektów finansowanych w ramach Działania 3.1 „Obszary wiejskie” (projekty z zakresu infrastruktury środowiskowej o całkowitej warto ści poni żej 1 mln euro):

W zakresie budowy lub modernizacji urz ądze ń do odprowadzania i oczyszczania ścieków: 1) sieci kanalizacyjne, 2) sieci kanalizacji deszczowej, 3) oczyszczalnie ścieków, 4) inne urz ądzenia do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania ścieków;

W zakresie budowy lub modernizacji urz ądze ń zaopatrzenia w wod ę i poboru wody : 1) sieci wodoci ągowe, 2) uj ęcia wody (w tym ochrona uj ęć i źródeł wody pitnej), 3) urz ądzenia słu żą ce do gromadzenia, przechowywania i uzdatniania wody, 4) urz ądzenia reguluj ące ci śnienie wody;

W zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii : 1) budowa i modernizacja urz ądze ń do produkcji i przesyłu energii ze źródeł odnawialnych (energia, wiatrowa, wodna, kolektory słoneczne i ogniwa fotogalwaniczne, energia uzyskiwana z wykorzystania biomasy i inne);

W zakresie poprawy jako ści powietrza: 1) modernizacja i rozbudowa systemów ciepłowniczych i wyposa żenie ich w instalacje ograniczaj ące emisje zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych do powietrza, 2) przekształcenie istniej ących systemów ogrzewania obiektów u żyteczno ści publicznej w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególno ści ograniczenie "niskiej emisji";

W zakresie gospodarki odpadami : 1) budowa, modernizacja, rekultywacja lub likwidacja składowisk odpadów (w tym rekultywacja b ądź likwidacja składowisk odpadów niebezpiecznych), 2) budowa lub modernizacja miejsc utylizacji opakowa ń i nieu żytych środków ochrony ro ślin, 3) likwidacja dzikich wysypisk, 4) kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmuj ące m.in. odbiór posegregowanych odpadów od mieszka ńców, odzyskiwanie surowców wtórnych, recykling, kompostowanie odpadów organicznych, itp.;

W zakresie przeciwdziałania powodziom : 1) regulacja cieków wodnych (pogł ębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych, itd.), 2) tworzenie polderów, 3) budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi, 4) budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. „małej retencji”;

83 W zakresie budowy lub modernizacji dróg gminnych i powiatowych o znaczeniu lokalnym : 1) drogi powiatowe i gminne, 2) lokalne obiekty mostowe (mosty i wiadukty) na drogach gminnych i powiatowych, 3) ulice w granicach administracyjnych miast do 20 tys. mieszka ńców, 4) towarzysz ąca infrastruktura drogowa;

W zakresie kompleksowego uzbrojenia terenu pod inwestycje : 1) projekty kompleksowego uzbrojenia terenu przeznaczonego w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego pod inwestycje, z wył ączeniem terenów pod inwestycje mieszkaniowe – uzbrojenie zwi ązane z dostarczeniem podstawowych mediów – kanalizacji, wodoci ągu, instalacji elektrycznych, gazowych oraz dróg wewn ętrznych itp.;

W zakresie budowy lub modernizacji lokalnej bazy kulturalnej i turystycznej: 1) infrastruktura słu żą ca rozwojowi aktywnych form turystyki, 2) infrastruktura noclegowa, gastronomiczna, informacyjno-recepcyjna i inna infrastruktura turystyczna, 3) systemy informacji kulturalnej i turystycznej, 4) infrastruktura kultury (zaplecze kulturalne i rozrywkowe – sale koncertowe i wystawowe, amfiteatry, itp.), 5) projekty polegaj ące na restauracji i rewitalizacji obiektów dziedzictwa kulturowego 6) systemy zabezpiecze ń obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek zagro żeń (np. po żary, włamania, itp.), 7) projekty inwestycyjne gmin uzdrowiskowych zwi ązane z rozwojem funkcji leczniczo- wypoczynkowych.

Beneficjentami Działa ń 1.2 oraz 3.1 s ą, m.in., gminy oraz związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorz ądu terytorialnego (np. mi ędzygminne), jak równie ż podmioty wykonuj ące usługi publiczne na zlecenie jednostek samorz ądu terytorialnego, w których 100% udziałów lub akcji posiada samorz ąd gminny, powiatowy lub wojewódzki.

1.2. Europejski Fundusz Społeczny (Socjalny) (EFS)

Pomoc ESF dotyczy najbiedniejszych regionów. Finansowane s ą w jego ramach działania maj ące na celu zapobieganie i przeciwdziałanie bezrobociu. Środki z EFS przeznaczane s ą przede wszystkim na: wspieranie programów maj ących na celu tworzenie nowych miejsc pracy (małe i średnie przedsi ębiorstwa), aktywizacj ę zawodow ą kobiet, kształcenie ustawiczne, kształcenie kadr, personelu dydaktycznego.

1.3. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych (EFOGR)

EFOGR zajmuje si ę wspieraniem przekształce ń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. Na Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej jest przeznaczana najwi ększa cz ęść bud żetu Unii Europejskiej (w 1999 przeznaczono na ten cel 42,2 procenta bud żetu). Ponadto środki Funduszu pochodz ą z opłat nakładanych na importowane spoza Unii Europejskiej produkty rolne. EFOGR współfinansuje w Polsce Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywno ściowego i rozwój obszarów wiejskich”. Fundusz ten jest zbudowany z dwóch sekcji: Sekcji Gwarancji, finansuj ącej wspóln ą polityk ę roln ą oraz Sekcji Orientacji, wspieraj ącej przekształcenia w rolnictwie w poszczególnych pa ństwach Unii Europejskiej i b ędącej instrumentem polityki strukturalnej.

84 Pomoc, w ramach Sekcji Orientacji, obejmuje inicjatywy w dziedzinach: 1) rozwoju i modernizacji terenów wiejskich, 2) wspierania inicjatyw słu żą cych zmianom struktury zawodowej na wsi, 3) wspierania działa ń zwi ększaj ących konkurencyjno ść produktów rolnych, 4) wspierania ruchu turystycznego, 5) wspierania rozwoju i eksploatacji terenów le śnych, 6) inwestycji w ochron ę środowiska, 7) wyrównywania szans gospodarstw poło żonych na terenach górzystych i terenach dotkni ętych kataklizmami. Z EFOGR zwi ązana jest ustawa o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodz ących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej z dnia 28 listopada 2003 (Dz.U. z 2003 r. Nr 229, poz. 2273). Na podstawie tej ustawy opracowano Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (projekt marzec 2004).

1.4. Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa (IFWR)

IFWR finansuje inicjatywy, których celem jest restrukturyzacja rybołówstwa oraz upraw wodnych (hodowla ryb).

2. Fundusz Spójno ści

Fundusz Spójno ści, inaczej nazywany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których Produkt Krajowy Brutto (PKB) na mieszka ńca nie przekracza 90 % średniej PKB dla wszystkich pa ństw członkowskich. Fundusz ten uczestniczy w finansowaniu projektów z zakresu ochrony środowiska oraz sieci transeuropejskich w zakresie infrastruktury transportowej. Fundusz Spójno ści ma wymiar krajowy a nie regionalny, jak to ma miejsce w wypadku funduszy strukturalnych. Głównym celem strategii środowiskowej Funduszu Spójno ści jest wsparcie dla realizacji zada ń inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska, wynikaj ących z wdra żania prawa Unii Europejskiej. Priorytety jakie b ędą realizowane przy wsparciu z Funduszu Spójno ści w ochronie środowiska to: 1) poprawa jako ści wód powierzchniowych, 2) polepszenie jako ści i dystrybucji wody przeznaczonej do spo życia, 3) poprawa jako ści powietrza, 4) racjonalizacja gospodarki odpadami, 5) ochrona powierzchni ziemi, 6) zapewnienie bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego. Beneficjantami ko ńcowymi Fundusz Spójno ści mog ą by ć podmioty publiczne, czyli samorz ądy terytorialne (gminy, zwi ązki gmin) i przedsi ębiorstwa komunalne. Instytucjami wdra żaj ącymi i zarz ądzaj ącymi Funduszem Spójno ści s ą: - Ministerstwo Środowiska, jako sektorowa instytucja zarz ądzaj ąca, - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wraz z Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jako instytucje po średnicz ące w zarz ądzaniu Funduszem Spójno ści (instytucje, do których składane s ą projekty). Fundusz Spójno ści ró żni si ę od funduszy strukturalnych podejmowaniem finalnej decyzji o przyznaniu środków na dofinansowanie przez Komisj ę Europejsk ą, a nie indywidualnie przez pa ństwo członkowskie; (kompetencj ą pa ństwa aplikuj ącego do funduszu jest wskazanie propozycji do dofinansowania).

85 Środki z Funduszu Spójno ści kierowane s ą najpierw do pa ństw członkowskich, a nast ępnie przekazywane na realizacj ę projektów do poszczególnych regionów potrzebuj ących wsparcia. Korzystanie ze środków Funduszu Spójno ści w Polsce oparte będzie na Strategii wykorzystania Funduszu Spójno ści na lata 2004-2006 utworzonej na podstawie Narodowego Planu Rozwoju 2004 - 2006. Zgodnie z obowi ązuj ącymi w zakresie polityki strukturalnej zasadami współfinansowania, pomoc z Funduszu Spójno ści na okre ślony projekt b ędzie wynosi ć maksymalnie od 80% do 85 % kosztów kwalifikowanych. Na lata 2004-2006 z całej kwoty Funduszu Spójno ści dla Polski na sektor środowiska przypadnie 2,1 miliarda euro.

3. Inne fundusze i programy zagraniczne

3.1. Fundusz PHARE

Pomoc finansowa w ramach funduszu PHARE (Poland and Hungary Assistence for the Reconstrution of the Economy) jest przyznawana Polsce przez UE od 1990 r. (Phare będzie funkcjonował do 2006 roku). Fundusz ten ma służyć pomoc ą w przebudowie modelu polskiej gospodarki ze zcentralizowanego na rynkowy. Organem powołanym przez rz ąd RP do celów przygotowania i koordynacji polskiej polityki integracji z UE jest Komitet Integracji Europejskiej (KIE). Przedstawia on Radzie Ministrów projekty przydziału środków poszczególnym jednostkom koordynuj ącym realizacj ę programów, a zgodnie z Now ą Orientacj ą PHARE, jednostkom realizuj ącym projekt, powołanym przy poszczególnych resortach. W Polsce jednostk ą realizuj ącą projekty w zakresie ochrony środowiska jest NFO ŚiGW. Środki PHARE przeznaczane s ą głównie na realizacj ę projektów w nast ępuj ących sektorach ochrony środowiska: 1) ochrona przyrody, 2) ochrona powietrza, 3) ochrona powierzchni ziemi i wody, 4) gospodarka wodna.

3.1.1. Ekologiczny Fundusz Partnerski PHARE (EFP PHARE)

EFP PHARE powstał w 1994 roku jako wtórne źródło finansowania przedsi ęwzi ęć ekologicznych. Środki w ramach EFP PHARE pochodz ą ze spłat po życzek udzielonych polskim przedsi ębiorstwom produkcyjnym ze środków PHARE. Jest to wi ęc fundusz złotówkowy. Pomoc z EFP PHARE w formie dotacji przyznawana jest na realizacj ę celów ochrony środowiska, w tym na działania wspieraj ące procesy dostosowawcze Polski do członkostwa w Unii Europejskiej, a tak że na usuwanie skutków powodzi. Projekty przeznaczane do finansowania z tego funduszu przygotowywane s ą przez NFO ŚiGW wspólnie z beneficjentem, na zlecenie Ministra Środowiska, do którego nale ży rozpoznanie potrzeb.

3.1.2. PHARE w obszarze przygranicznych (Program Współpracy Przygranicznej Phare)

Środki z funduszu Phare b ędą dost ępne do realizacji projektów na terenach sąsiaduj ących, m.in. z Ukrain ą i Białorusi ą. Wnioski mog ą dotyczy ć przedsi ęwzi ęć małych (szkolenia, wymiany, konferencje, wydawnictwa) do 50 tys. euro oraz projektów inwestycyjnych w dziedzinie turystyki, dróg i ochrony środowiska do 200 tys. euro.

86 Beneficjentami mog ą by ć samorz ądy. Informacje na ten temat mo żliwo ści pozyskania środków finansowych s ą w posiadaniu władz Euroregionu BUG. Informacje o konkursach mo żna znale źć na stronie internetowej ( http://www.wwpwp.it.pl ).

3.2. Program LIFE

Program LIFE jest instrumentem finansowym wspieraj ącym polityk ę ochrony środowiska UE. Głównym celem Programu LIFE jest wspieranie działa ń maj ących na celu wdra żanie prawa wspólnotowego oraz wzmocnienie polityki w zakresie ochrony środowiska, jak równie ż wskazywanie nowych rozwi ąza ń problemów zwi ązanych z wdra żaniem i realizacj ą polityki ochrony środowiska. Program LIFE składa si ę z trzech tematycznych komponentów: LIFE-Natura, LIFE-Środowisko i LIFE-Kraje Trzecie. Środki dost ępne w ramach Programu LIFE-Natura przeznaczone s ą na finansowanie działa ń w zakresie ochrony przyrody tzn. działa ń "wymaganych dla zachowania lub odtworzenia naturalnych siedlisk i populacji gatunków dzikiej fauny i flory w stanie sprzyjaj ącym ich ochronie". W praktyce, LIFE-Natura jest zobowi ązany uczestniczy ć we wdra żaniu Dyrektywy Ptasiej (79/409/EEC) i Siedliskowej (92/43/EEC) Wspólnoty oraz, w szczególno ści, w tworzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej - NATURA 2000, której celem jest zachowanie i ochrona w naturalnym zasi ęgu najcenniejszych gatunków flory i fauny oraz ich siedlisk na terenie Wspólnoty. Środki dost ępne w ramach Programu LIFE-Środowisko przeznaczone s ą na finansowanie innowacyjnych działa ń o charakterze pilota żowym i demonstracyjnym, których celem jest: - wł ączenie zagadnie ń środowiskowych w rozwój oraz planowanie przestrzenne, w tym obszarach zurbanizowanych i przybrze żnych, - promowanie zrównowa żonego zarz ądzania zasobami wód podziemnych i powierzchniowych, - zminimalizowanie wpływu działalno ści gospodarczej na środowisko, - zapobieganie, recykling i racjonalna gospodarka strumieniami odpadów, - zmniejszenie środowiskowego wpływu produktów.

W ramach programu LIFE-Środowisko Komisja Europejska udziela dofinansowania do projektów w wysoko ści do 30% i do 50% (do 30 % - dla projektów, które w przyszło ści będą uzyskiwa ć dochód, do 50 %- dla pozostałych projektów). W ramach programu LIFE- Natura maksymalny udział wsparcia finansowego Wspólnoty wynosi 50% kosztów kwalifikowanych. W wyj ątkowych okoliczno ściach udział ten mo że zosta ć zwi ększony do maksymalnie 75% dla projektów, których oczywistym celem jest ochrona siedlisk naturalnych o priorytetowym znaczeniu (tylko tych wskazanych w Zał ączniku I Dyrektywy Siedliskowej) lub gatunków o priorytetowym znaczeniu (tylko gatunki wskazane w Zał ączniku II Dyrektywy Siedliskowej). Mo żliwo ść ta nie dotyczy rodzajów siedlisk lub gatunków zdefiniowanych jako priorytetowe tylko w ramach rezolucji Konwencji Berne ńskiej. W tych przypadkach maksymalny udział wsparcia Wspólnoty pozostaje na poziomie 50%. Całkowity koszt projektu zgłoszonego do współfinansowania w ramach programu LIFE-Środowisko powinien opiewa ć na kwot ę mieszcz ącą si ę w przedziale od 1 000 000 Euro do 5 000 000 Euro. W ramach programu LIFE-Nature Komisja Europejska preferuje finansowanie projektów, których całkowity bud żet jest wy ższy ni ż 500 000 euro. Realizacja projektów powinna rozpocz ąć si ę pomi ędzy 1 grudnia 2003 r. a 1 grudnia 2004 r. Informacje dotycz ące programu LIFE s ą umieszczone na stronie internetowej Komisji Europejskiej pod adresem: www.europa.eu.int/comm/environment/life oraz na stronie http://www.mos.gov.pl/fundusze_UE/life/index.shtml

4. Fundusze krajowe

4.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW)

NFO ŚiGW jest instytucj ą finansuj ącą przedsi ęwzi ęcia w ochronie środowiska i działa od 1989 roku. Celem działalno ści Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasi ęgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zada ń lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. Dystrybucja środków finansowych z NFO ŚiGW odbywa si ę w ramach nast ępuj ących dziedzin: 1) ochrona powietrza, 2) ochrona wód i gospodarka wodna, 3) ochrona powierzchni ziemi, 4) ochrona przyrody i krajobrazu oraz le śnictwo, 5) geologia i górnictwo, 6) edukacja ekologiczna, 7) Pa ństwowy Monitoring Środowiska, 8) programy mi ędzydziedzinowe, 9) Nadzwyczajne Zagro żenia Środowiska, 10) ekspertyzy i prace badawcze. Wnioskodawcami ubiegaj ącymi si ę o środki finansowe z Narodowego Funduszu mog ą by ć: - jednostki samorz ądu terytorialnego, - przedsi ębiorstwa, - instytucje i urz ędy, - szkoły wy ższe i uczelnie, - jednostki organizacyjne ochrony zdrowia, - organizacje pozarz ądowe (fundacje, stowarzyszenia), - administracja pa ństwowa, - osoby fizyczne. Po życzki, kredyty, dotacje i dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów ze środków finansowych Narodowego Funduszu przeznacza si ę na cele okre ślone w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z pó źn. zmianami), zgodnie z priorytetami Narodowego Funduszu, okre ślonymi w oparciu o: “II Polityk ę Ekologiczn ą Pa ństwa”, listy przedsi ęwzi ęć priorytetowych wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz zgodnie z planem działalno ści i ustawowymi kryteriami wyboru przedsi ęwzi ęć . Jako priorytetowe traktuje si ę te przedsi ęwzi ęcia, których realizacja wynika z konieczno ści wypełnienia zobowi ąza ń Polski wobec Unii Europejskiej zwi ązanych z członkostwem Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Europejskiej. Wi ęcej informacji na stronie internetowej: http://www.nfosigw.gov.pl .

4.2. Fundacja EkoFundusz

Fundacja EkoFundusz, istniej ąca od 1992 roku, zajmuje si ę sprawami konwersji polskiego długu na ochron ę środowiska (tzw. ekokonwersja długu). W 2004 roku EkoFundusz b ędzie koncentrował środki na projektach niekomercyjnych (profil działania fundacji okre ślany jest ka żdego roku). Oznacza to całkowite wycofanie si ę z udziału w inwestycjach charakteryzuj ących si ę wysok ą opłacalno ści ą. Drug ą istotn ą zmian ą w porównaniu z latami poprzednimi b ędzie zmniejszenie udziału dotacji EkoFunduszu w całkowitych kosztach projektów.

88 Dotacje EkoFunduszu b ędą przyznawane w ramach pi ęciu sektorów priorytetowych: 1) ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji (ochrona powietrza), 2) ograniczenie dopływu zanieczyszcze ń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej (ochrona wód), 3) ograniczenie emisji gazów powoduj ących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu), 4) ochrona ró żnorodno ści biologicznej, 5) gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.

W ramach tych sektorów wspierane mog ą by ć jedynie projekty dotycz ące inwestycji bezpo średnio zwi ązanych z ochron ą środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody równie ż projekty nieinwestycyjne. Środki Fundacji koncentrowane s ą zazwyczaj na zakupie podstawowych obiektów technologicznych i urz ądze ń niezb ędnych do ich funkcjonowania. EkoFundusz finansuje projekty, w ramach których zastosowane zostaj ą nowatorskie rozwi ązania technologiczne, kład ąc du ży nacisk na zakup nowoczesnych technologii z krajów donatorów. Wszystkie projekty rozpatrywane do dofinansowania ze środków EkoFunduszu mo żna podzieli ć na projekty techniczne (inwestycyjne) oraz przyrodnicze. Udział Fundacji w kosztach realizacji projektów technicznych (inwestycyjnych), b ędzie zale żał od podmiotu zgłaszaj ącego dany projekt do realizacji. Na najwy ższ ą pomoc (dotacja w wysoko ści do 45% kosztów projektu) b ędą mogły liczy ć samorz ądy zaliczaj ące si ę do grupy o najni ższym dochodzie ogółem na mieszka ńca. Inne podmioty tj. instytucje charytatywne i wyznaniowe, społeczne organizacje ekologiczne, dyrekcje parków narodowych i krajobrazowych b ędą mogły otrzyma ć wsparcie w wysoko ści do 30% kosztów przedsi ęwzi ęcia. Przedsi ębiorcy zgłaszaj ący projekt do dofinansowania ze środków Fundacji b ędą mogli liczy ć na dotacj ę nie przekraczaj ącą 15% kosztów projektu. W 2004 roku EkoFunduszu b ędzie udzielał pomocy na realizacj ę projektów przyrodniczych w wysoko ści do 80% kosztów przedsi ęwzi ęcia. W ramach projektów technicznych mo żna wydzieli ć grup ę projektów innowacyjnych, czyli prowadz ących do zastosowania po raz pierwszy w Polsce nowej technologii lub przyczyniaj ących si ę do wprowadzenia jej na Polski rynek. W 2004 roku będą one mogły otrzyma ć dofinansowanie EkoFunduszu w wysoko ści do 30% kosztów projektu w przypadku przedsi ębiorców oraz do 50% kosztów projektu, gdy wnioskodawc ą b ędą samorz ądy lub inne podmioty tj. instytucje charytatywne i wyznaniowe, społeczne organizacje ekologiczne, dyrekcje parków narodowych i krajobrazowych.

W dziedzinach ochrony powietrza i ochrony klimatu dotowane b ędą przedsi ęwzi ęcia dotycz ące: • energetycznego wykorzystania odnawialnych źródeł energii (w szczególno ści biomasy, energii słonecznej oraz efektywnych ekonomicznie zastosowa ń pomp ciepła); • oszcz ędno ści energii w systemach zaopatrzenia w ciepło na cele komunalno - bytowe; • eliminacji emisji metanu ze starych wyrobisk w ęgla, kopal ń w ęgla kamiennego oraz eliminacji biogazu powstaj ącego w oczyszczalniach ścieków; • systemowych rozwi ąza ń maj ących na celu istotne zmniejszenie zanieczyszcze ń atmosfery powodowanych przez transport samochodowy na terenach miejskich.

W dziedzinie ochrony wód głównym współfinansowane przez EkoFundusz b ędą: • ochrona wybranych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) przed infiltracj ą do nich zanieczyszczonych wód powierzchniowych;

89 • ochrona wód na obszarach maj ących wpływ na wa żne obiekty przyrodnicze o randze mi ędzynarodowej, decyduj ące o zachowaniu globalnej ró żnorodno ści biologicznej (parki narodowe i rezerwaty przyrody); • ochrona przed zanieczyszczeniem jezior o wysokiej warto ści przyrodniczej.

W dziedzinie ochrony ró żnorodno ści biologicznej EkoFundusz wspiera działania maj ące na celu ochron ę b ądź renaturyzacj ę ekosystemów najcenniejszych z przyrodniczego punktu widzenia oraz ochron ę gatunków ro ślin i zwierz ąt zagro żonych wygini ęciem lub stanowi ących gatunki tarczowe. Dofinansowywane b ędą przede wszystkim przedsi ęwzi ęcia dotycz ące: • czynnej ochrony przyrody na terenach parków narodowych i rezerwatów przyrody; • ochrony najcenniejszych obszarów wodno-błotnych oraz zwi ększenia retencji wody w lasach; • rewitalizacji zdegradowanych obszarów leśnych oraz przebudowy drzewostanów w parkach narodowych i ich otulinach w celu zwi ększenia ich ró żnorodno ści biologicznej; • aktywnej ochrony zagro żonych gatunków fauny i flory. Wi ęcej informacji na stronie internetowej: http://www.ekofundusz.org.pl .

4.2. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie

WFO ŚiGW w Lublinie to publiczny fundusz celowy, wspieraj ący przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą środowiska. Cele i kierunki działa ń funduszu okre śla ustawa „Prawo ochrony środowiska” z 2001 roku, a tak że II Polityka Ekologiczna Pa ństwa. Działania WFO ŚiGW uwzgl ędniaj ą tak że zało żenia dokumentów programowych z zakresu ochrony środowiska zatwierdzonych przez Sejmik Województwa Lubelskiego. Podstawowymi dziedzinami, w których przyznawana jest pomoc finansowa s ą: 1) ochrona wód, 2) gospodarka wodna, 3) ochrona atmosfery, 4) ochrona ziemi, 5) ochrona przyrody, 6) edukacja ekologiczna, 7) monitoring, 8) zapobieganie i likwidacja powa żnych awarii i ich skutków. Od 2002 roku WFO ŚiGW w Lublinie zajmuje si ę zabezpieczaniem organizacyjnych i finansowych warunków realizacji zada ń z zakresu ochrony środowiska w ramach funduszy unijnych. Wi ęcej informacji na stronie internetowej: http://www.wfos.lublin.pl/ .

4.3. Fundusz Rozwoju Inwestycji Komunalnych (FRIK)

FRIK powstał w celu pomocy gminom i ich zwi ązkom w pozyskiwaniu funduszy europejskich. Podstaw ę prawn ą stanowi ustawa z dnia 12 grudnia 2003 roku o Funduszu Rozwoju Inwestycji Komunalnych, która weszła w życie 1 stycznia 2004 roku (Dz.U. z 29 grudnia 2003 roku, Nr 223, poz. 2218). Z FRIK mo żna stara ć si ę o udzielenie preferencyjnego kredytu na przygotowanie przez gminy (zwi ązki gmin) projektów inwestycji komunalnych przewidzianych do współfinansowania z funduszy UE. Fundusz b ędzie si ę mie ścił w Banku Gospodarstwa Krajowego. Środki pochodz ące z FRIK b ędą przeznaczone, m.in., na: - preferencyjne kredyty zwi ązane z pokryciem kosztów przygotowania projektów inwestorów,

90 - pokrywanie kosztów ceny wniosku o kredyt preferencyjny na na pokrycie kosztów przygotowania projektów. Do kosztów przygotowania projektów zalicza si ę koszty opracowania studium wykonalno ści inwestycji, analizy kosztów i korzy ści oraz pozostałej dokumentacji projektowej, ekspertyz i studiów niezb ędnych do przygotowania realizacji inwestycji. Oprocentowanie kredytu ustalono na poziomie wynosz ącym 0,5 stopy redyskontowej weksli przyjmowanych od banków do redyskonta przez Narodowy Bank Polski. Wysoko ść preferencyjnego kredytu nie mo że przekroczy ć 80% zaplanowanych kosztów netto (bez VAT). Kwota kredytu nie mo że przekroczy ć kwoty 500 000 zł w odniesieniu do projektu.

5. Partnerstwo Publiczno – Prywatne (PPP)

Obecnie w Polsce trwaj ą prace nad rozwi ązaniami prawnymi w dziedzinie partnerstwa publiczno – prywatnego. Ostateczny kształt ustawy o PPP b ędzie prawdopodobnie znany w drugiej połowie 2004 roku. Zalet ą partnerstwa publiczno-prywatnego jest maksymalizacja zysku ekonomicznego, efektywno ść zarz ądzania i wydajno ść poniesionych nakładów. Unormowanie prawne w tej dziedzinie mog ą sprzyja ć realizacji projektów tak że z zakresu szeroko rozumianej ochrony środowiska.

Komisja Europejska w „Guidelines for successful Public Private Partnerships” opisuj ąc mo żliwe struktury PPP podaje nast ępuj ącą definicj ę:

„Partnerstwo publiczno - prywatne (PPP) jest form ą współpracy pomi ędzy sektorem publicznym i prywatnym w celu realizacji projektu lub świadczenia usług tradycyjnie dostarczanych przez sektor publiczny. Uznaje si ę, i ż w PPP obie strony osi ągaj ą pewne korzy ści, odpowiednie do stopnia realizowanych przez nie okre ślonych zada ń. Przez umo żliwienie ka żdemu z sektorów robienia tego, co potrafi najlepiej, publiczne usługi oraz infrastruktura s ą realizowane w sposób najbardziej efektywny ekonomicznie. Głównym celem PPP jest zatem kształtowanie takich stosunków mi ędzy stronami, aby ryzyko ponosiła ta strona, która najlepiej potrafi je kontrolowa ć”.

Ponadto Komisja Europejska podkre śla, że PPP mo że stanowi ć form ę realizacji okre ślonego przedsi ęwzi ęcia ze sfery zada ń publicznych, w trybie i na zasadach okre ślonych w ustawie o PPP, jedynie w przypadku, gdy forma ta przynosi korzy ści dla interesu publicznego przewa żaj ące w stosunku do innych sposobów wykonania tego zadania publicznego lub przedsi ęwzi ęcia.