Kaszuby I Bory Tucholskie

Travelbook to Twój niezastąpiony towarzysz podróży. Wskaże Ci najważniejsze atrakcje, podpowie, czego szukać poza głównymi szlakami, i wprowadzi w świat miejscowych obyczajów. Znajdziesz w nim opisy najciekawszych regionów i miast, a sprawdzone informacje praktyczne umożliwią staranne zaplanowanie podróży. Ubezpiecz swoje Kaszuby mieszkanie! Kaszuby i Bory Tucholskie Kaszuby i Bory Z podróży przywieź tylko i Bory Tucholskie Kaszuby i Bory Tucholskie zdecydowanie zasługują Tucholskie dobre wspomnienia! na bliższe poznanie. Miłośnicy przyrody znajdą tu rozległe lasy, mokradła i czyste jeziora, amatorzy turystyki aktywnej — setki kilometrów szlaków pieszych, Ubezpieczenie chroni od skutków: kajakowych, rowerowych oraz konnych, a rodziny z dziećmi — wspaniałe plenery i dużo atrakcji dla kradzieży i włamania najmłodszych. Wielbicieli historii zainteresują wiekowe kurhany, pozostałości grodzisk oraz ciekawe zabytki, szkód wyrządzonych a także wciąż żywy folklor. Na smakoszy czekają zaś przez żywioły potrawy regionalne, nieznane w innych zakątkach Polski. Każdy, kto ceni piękne krajobrazy i ciszę, znajdzie tu Kochasz podróże? innych zdarzeń losowych coś dla siebie. Ubezpiecz swoje mieszkanie i skup się Centrum Alarmowe 24/7 na wypoczynku. 801 107 107 +48 58 555 5 555

ISBN 978-83-283-7719-6 Cena 32,90 zł ergohestia.pl ergohestia.pl

100x200_REKLAMA PRZEWODNIKI ERGO MIESZKANIE_03.2021_polskie.indd 2 21-03-05 15:42 100x200_REKLAMA PRZEWODNIKI ERGO MIESZKANIE_03.2021_polskie.indd 1 21-03-05 15:42 Autorzy przewodnika: Malwina Flaczyńska, Artur Flaczyński

Redaktor prowadzący: Agnieszka Krawczyk Redakcja: Anna Pałczyńska Korekta: Meritum Ewa Binda (CentrumKorekty.pl) Opieka techniczna: Katarzyna Leja Opracowanie kartograficzne: Magdalena Kroczak Źródło pochodzenia danych kartograficznych: OpenStreetMap.org Projekt graficzny serii i okładki: Ewa Jarocka Okładka: materiały graficzne zostały wykorzystane za zgodą Shutterstock Images LLC

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli. Autorzy oraz Helion SA dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autorzy oraz Helion SA nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce.

Helion SA ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice tel.: 32 2309863 e-mail: [email protected] księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl

Drogi Czytelniku! Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres: http://bezdroza.pl/user/opinie/?bekas2 Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.

• Kup książkę • Księgarnia internetowa • Poleć książkę • Lubię to! • Oceń książkę Nasza społeczność Kaszuby i Bory Tucholskie SPIS TREŚCI

Spis treści

Atrakcje Kaszub 6 Szwajcaria Kaszubska 44 Informacje Kartuzy 48 praktyczne 12 Sierakowice 56 Przed wyjazdem 14 Wokół Jezior Raduńskich 60 Kościerzyna Wybór czasu podróży 14 Żukowo 72 i okolice 172 Gmina Kolbudy 78 Kościerzyna 175 Dojazd 15 INDEKS 236 Na miejscu 16 Przywidz 81 Na zachód od Kościerzyny 181 Noclegi i wyżywienie 16 Szwajcaria Kaszubska Na wschód od Kościerzyny 182 Kaszuby z dziećmi 17 z dziećmi 82 Wdzydzki Park Krajobrazowy 184 Pamiątki 18 Wokół kaszubskiego morza 188 Spis map Informacje A-Z 20 Norda 88 Wejherowo 92 Bory Tucholskie 194 Kaszuby północne i środkowe – Informacje Wokół Jeziora Żarnowieckiego 102 Chojnice 198 przednia okładka krajoznawcze 24 Puck 110 Park Narodowy Bory Tucholskie 206 Szwajcaria Kaszubska – 46–47 Krajoznawcze ABC 26 Norda z dziećmi 116 Kajakiem przez Norda – 90–91 Charakterystyka geograficzna 26 Władysławowo 120 Bory Tucholskie 214 Lębork i okolice – 136 Przyroda 29 Wokół Zaborskiego Parku Społeczeństwo 31 Lębork i okolice 134 Narodowego 218 Bytów i okolice – 152–153 Kaszubskie tradycje 31 Lębork 137 Czersk 223 Kościerzyna i okolice – 174 Kalendarium historyczne 32 Tuchola 229 Bory Tucholskie – 196–197 Język kaszubski 36 Bytów i okolice 150 Człuchów 231 Kaszuby południowe Kuchnia 38 Bytów 154 i Bory Tucholskie – Wydarzenia kulturalne 40 Na południe od Bytowa 157 tylna okładka Dolina Słupi 162

2 Kup książkę Poleć książkę 3 SPIS TREŚCI

Spis treści

2 Kup książkę Poleć książkę 3 ATRAKCJE KASZUB Atrakcje Kaszub

SKARBY ARCHITEKTURY

Kolegiata Wniebowzięcia NMP w Kartuzach Świątynia o dachu niczym wieko od trumny przypomina dawnym zakon- nikom i współczesnym zwiedzającym o nieuchronności śmierci. Zamek w Człuchowie Podniesiona z ruin krzyżacka warownia to siedziba muzeum i miejsce badań archeologicznych. Most kolejowy nad Borują w Bytowie Imponująca budowla wzniesiona z roz- machem świadczącym o potędze, jaką dawniej stanowiła kolej. Pałac Przebendowskich i Keyserlingków w Wejherowie Jedna z najpiękniejszych rezydencji Kolegiata w Kartuzach dawnej magnaterii, dziś mieści się Nadmorski Park Krajobrazowy w niej muzeum. Park Narodowy PIĘKNO Kalwaria Wejherowska Bory Tucholskie PRZYRODY Zielone płuca regionu i wspaniałe Największe w regionie założenie sakralne, miejsce na wycieczkę rowerową lub malowniczo położone wśród porośniętych Lasy Mirachowskie pieszą wśród sosnowych lasów, bukowym lasem wzgórz. Piękny kompleks leśny kryjący tajemni- mokradeł i dzikich jezior. Kalwaria Wejherowska cze jeziora, groty i głazy narzutowe. Ogród Botaniczny Rezerwat Beka w Gołubiu Słone łąki nad Zatoką Pucką, doskonałe Odrobina egzotyki w swojskim kaszub- miejsce dla miłośników birdwatchingu. skim krajobrazie, feeria barw i zapachów Nadmorski Park roślin z najdalszych kontynentów. Krajobrazowy Wiatrołomy w Zaborskim Wydmy, klify, torfowiska, lasy i łąki Parku Krajobrazowym w miejscu spotkania morza z lądem. Świadectwo potęgi niszczycielskich Rezerwat Cisy Staropolskie sił natury. im. L. Wyczółkowskiego Jezioro Wdzydzkie Spacer wśród wiekowych drzew pozwala Rozległy i pełen tajemniczych zakamar- poczuć atmosferę leśnych ostępów ków akwen, który można penetrować z obrazów dawnych mistrzów. zarówno od strony lądu, jak i z wody. Wiatrołomy w Zaborskim Parku Krajobrazowym

6 Kup książkę Poleć książkę 7 ATRAKCJE KASZUB Atrakcje Kaszub

SKARBY ARCHITEKTURY

6 Kup książkę Poleć książkę 7 ATRAKCJE KASZUB

MIEJSCA PRZYJAZNE CIEKAWE OBIEKTY DZIECIOM

Akwedukt w Fojutowie Lunapark Dwupoziomowe skrzyżowanie dwóch we Władysławowie cieków wodnych: Czerskiej Strugi Ucieleśnienie marzeń o beztroskich i Wielkiego Kanału Brdy. szaleństwach w wesołym miasteczku. Kamienne kręgi Gotów Koń Trojański w Oskowie Tajemnicze miejsca kultu lub plemien- Starożytna historia nie musi być nudna! nych narad, rozsiane po całym regionie (Odry, Węsiory, Leśno, Park Labiryntów Piaszno, Trątkownica). w Blizinach Gimnastyka dla ciała i umysłu oraz Latarnia morska Rozewie doskonała gra na orientację. Najstarsza latarnia na polskim wybrzeżu, otoczona pięknym lasem bukowym. Fokarium i Dom Wieża widokowa w Gniewinie Morświna w Helu Międzywojenne Okazja do obserwacji figlujących fok Kompleks rekreacyjny umocnienia obronne i do zrozumienia ich roli w bałtyckim Kaszubskie Oko na Mierzei Helskiej ekosystemie. w Gniewinie Ostatnia reduta oporu polskich wojsk Wieża z widokiem na jezioro i morze, w 1939 r. Centrum Edukacji i Promocji Regionu figury stolemów oraz plac zabaw. Mury obronne w Szymbarku ZOO Egzotyczne w Chojnicach Dom do Góry Nogami, najdłuższa Kaszuby w Tuchlinie Dawne miejskie umocnienia dziś deska świata i lekcja wojennej historii Barwne egzotyczne zwierzęta stanowiące bastion kultury. Latarnia morska Rozewie w jednym miejscu. w samym centrum regionu. Kamienny krąg Fokarium w Helu

8 Kup książkę Poleć książkę 9 ATRAKCJE KASZUB

MIEJSCA PRZYJAZNE CIEKAWE OBIEKTY DZIECIOM

8 Kup książkę Poleć książkę 9 ATRAKCJE KASZUB

MUZEA I GALERIE LOKALNE PRZYSMAKI

Kaszubska truskawka Rwana prosto z krzaczka, pachnąca i słodka – niebo w gębie. Ferkase Potrawka z kury w białym sosie z rodzyn- kami, podawana z dodatkiem ryżu – danie serwowane na ważnych uroczystościach rodzinnych. Grucholce Pyzy ziemniaczane z mięsnym nadzieniem, podobne do litewskich cepelinów. Zupa rybna Ryby w każdej postaci Od śledzi marynowanych po kaszubsku, poprzez ryby smażone, gotowane, pieczo- ne, wędzone… – podstawa kuchni regionu. Zupa rybna Smakowite połączenie delikatnej ryby i warzyw. Skansen we Wdzydzach Kiszewskich Zylc Muzeum – Kaszubski Porządnie schłodzona galareta Park Etnograficzny we z mięsa lub ryb. Grucholce Wdzydzach Kiszewskich Najstarszy skansen w Polsce prezentuje bogactwo kaszubskiej tradycji. Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie Niezastąpiona lekcja historii i kultury regionu w murach krzyżackiej warowni. Muzeum w Lęborku Pełne skarbów prehistorycznych oraz pamiątek po twórcy… telewizji. Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie Wszystko o Mazurku Dąbrowskiego i jego twórcy – Józefie Wybickim. Muzeum Kolejnictwa w Kościerzynie Zabytkowa parowozownia i imponująca Muzeum Kolejnictwa w Kościerzynie kolekcja pojazdów szynowych.

10 Kup książkę Poleć książkę 11 ATRAKCJE KASZUB

MUZEA I GALERIE LOKALNE PRZYSMAKI

10 Kup książkę Poleć książkę 11 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Dolina Słupi Kościerzyna i okolice 172 173 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Kościerzyna Zimne Zdroje Garczyn Bożepole Kazub J. Duże Szlacheckie Czerniki Orle Kościerzyna Nowa Karczma Góry Zamek Kiszewski Lipy Lubieszyn Pałubin Płociczno Liniewo Liniewskie Wśród jezior Pojezierza Kaszubskiego J. Liniewskie J. Kazubskie Strzelki Małe Chwarzno położona jest Kościerzyna (kaszub. Stare Lubieszynek J. Sobąckie Chrztowo Cieciorka Liniewo Rez. Orle nad Rez. Równe Lubań Polaszki Kòscérzna), niewielkie miasto zamieszkałe Stara Kiszewa Stara Wieś Jeziorem DużymJeziorem Liniewko Okoninki Kozia

Zielona przez ponad 20 tys. osób. W porównaniu Kalk Kościerskie

Kościerskie do wielu innych kaszubskich miasteczek Wilcze Błota Wilcze

a c Wygonin

Sobącz y

Nowe Kościerzynę szczęśliwie ominęły poważne

z r Portugala

Polaszki J. Wygonin

e i Rez. Mechowisko Krąg

J. Hutowe zniszczenia w czasie II wojny światowej, W Nowy Będomin Foshuta Muzeum Hymnu Muzeum Narodowego w Będominie

Stary dlatego warto tu przyjechać, aby wczuć się a

c Barkoczyn y Hamerbark

Barkoczyn

z J. Krąg

r w prawdziwie kaszubską atmosferę.

e i J. Gatno Chwarzenko

Niedamowo W Bartoszylas Konarzyny

Zielenin a Drzewiny c y Madera z

r Nowy Bukowiec Wielki Klincz e i Chrósty W Mały Klincz J. Przywłoczne

Tramkule Warto zobaczyć J. Zagnanie Dębogóry Nowa Bestra Suka Małe Pikowo Nowy Klincz Wielki Podleś Wielki Kiszewa Mały Podleś Stawiska Olpuch

Gościeradz Rynek 20

Stawiska W przeciwieństwie do wielu innych kaszub-

J. Wierzysko skich miast kościerski rynek zachował Gołuń

Dębrzyno swoje przedwojenne oblicze. Przetrwała Sarnowy Szenajda Juszki J. Strupino Rez. CzapliniecRez. w Wierzysku zwarta zabudowa z XIX w. (wcześniej- ń Szarlota Rysiny Rotembark Kruszyna J. Białe u Podrąbiona ł sze domy zostały zniszczone podczas o

G da o W licznych pożarów). Najstarszym i zarazem r Stolemek Akordiusz J. Debrzyno

o KRAJOBRAZOWY Duże i Wdzydze Tucholskie

z Borsk Wdzydze Kiszewskie KOŚCIERZYNA e najpiękniejszym budynkiem przy rynku Zabrody Skoczkowo

J. Osuszyno J Jasnochówka

Karsin

J. Jelenie

o r o i Sycowa Huta z J. Kramsko W

Lizaki e J d z y d z e jest dwukondygnacyjny ratusz z 1843 r. Dziś kamienica z charakterystycznym ze-

Wąglikowice Wda Rybaki garem jest siedzibą Muzeum Ziemi Kościer- PARK J. Garczyn Kliczkowy skiej oraz Muzeum Akordeonu. Czarlina J. Sudomie Młyn Joniny Duże Knieja Płęsy Joniny Małe Ekspozycja Grzybowo KLUCZOWE DATY Muzeum Ziemi Kościerskiej Loryniec Grzybowski Wawrzynowo Wiele

Łubiana składa się z czterech wystaw stałych.

20 XIII w. – Pierwsza wzmianka o Koście- WDZYDZKI WDZYDZKI Przytarnia Najstarsza jest poświęcona historii

Belfort rzynie – Mściwoj II daruje wieś o nazwie Mechowo a J. Słupino i kulturze kaszubskiej. Można tu zobaczyć d Czarne W J. Wyrówno

Abisynia Costerina księżniczce Gertrudzie Szablewo

Daszki m.in. znaleziska archeologiczne, makietę J. Karpno J. Brzeźno

Kolano 1398 r. – Prawa miejskie nadane przez Popówka Schodno

Piechowice XIX-wiecznej Kościerzyny oraz pokój Fran- Bałachy Muzeum Gospodarstwa Muzeum w Lipuszu Wiejskiego Krzyżaków na prawie chełmińskim Leżuchowo ciszka Sędzickiego, kaszubskiego poety Parowa Zarośle Lipusz Stare Karpno Stare Stony Nowe Karpno Blewiec – Po wojnie trzynastoletniej J. Wielki Młosino 1466 r. i dziennikarza, w którym uwagę zwraca J. Raduń Kalisz Płociczno Kościerzyna wraca do Polski i staje się igłowa maszyna do pisania z początku Słone Huta J. Lubiszewskie siedzibą starostów Konitop Orlik XX w. Niezwykłość urządzenia polega na Szklana Lubnia Raduń

Papiernia XV w. – Początki browarnictwa

Lamk tym, że wyboru właściwej litery dokonywa-

Zielony Dwór w Kościerzynie Dziemiany Borsztal Borowiec Zatrzebionka J. Ostronko

Dunajki ło się specjalnym rysikiem. Dział etnogra- Tuszkowy Wilczewo Białe Błota XVII w. – Liczne wojny i pożary oraz J. Leśno Górne Zalesie

Zdroje ficzny prezentuje wyroby rękodzielnicze, Mały Jabłuszek Główczewice Lubiszewo J. Fiszewo epidemia dziesiątkują miasto Leśno

Bagna bogato zdobione wzorami kaszubskimi. J. Leśno Dolne Wysoka Zaborska

Rzym 1818 r. – Kościerzyna siedzibą powiatu Szczególnie pięknie wyglądają one na Trzebuń

Śluza a

Fiszewo n i 1843 r. – Powstaje gmach ratusza Lendy s

Żabowo o ł meblach, na oryginalnej ceramice z chmie- Żelewiec

Nowy Żelewiec M kościerskiego Pełk Zajączkowo

Duży leńskiej manufaktury Neclów i jako hafty Dywan 1908 r. – Dr Aleksander Majkowski Zimna Kawa Bytówko Skwierawy J. Wieckie Jabłuszek

J. Parzyn na obrusach i serwetach. W piwnicach 2 km Windorp Kaszuba zakłada czasopismo „Gryf”

Parzyn muzeum otwarto ekspozycję poświęconą Róg-

PARK 1920 r. – Kościerzyna w granicach Polski Przymuszewo Sominy Towarzystwu Młodokaszubów, którego -Gajówka ZABORSKI Kościerzyna i okolice 0 Osława Dąbrowa J. Somińskie KRAJOBRAZOWY J. Kruszyńskie Kup książkę Poleć książkę 175 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Kościerzyna działalność przyczyniła się do ochrony kul- V–VIII pn. 10.00–16.00, wt.–sb. tury i języka Kaszubów. Czołową postacią 10.00–18.00, nd. 12.00–18.00, IX pn.– CIEKAWOSTKA ruchu był jego pomysłodawca Aleksander pt. 8.00–16.00, sb. 10.00–18.00, nd. Majkowski – lekarz, pisarz, założyciel Domu 12.00–18.00, X–IV pn.–pt. 8.00–16.00 Remus i stolemki Kaszubskiego i czytelni ludowych. 7 zł, ulgowy 6 zł; bilet łączony z Muzeum Trzytomowa powieść Aleksandra Remus to nie jedyny pomnik w mieście. Kolejnictwa 14 zł, ulgowy 12 zł Majkowskiego Życie i przygody Remusa Wrocław ma swoje krasnoludki, Kościerzy- Najnowsza ekspozycja została otwarta jest uważana za najwybitniejsze dzieło na – stolemki. W 2018 r. sześć pierwszych wiosną 2018 r. Prezentuje historię miasta literatury kaszubskiej. Tytułowy Remus stolemów, czyli kaszubskich olbrzymów- poprzez dzieje słynnych mieszkańców regio- Stary Browar to chłopiec, który od małego chło- -siłaczy, stanęło na kościerskim Starym nu – od Józefa Wybickiego, autora polskiego Ważnym obiektem łączącym dawne dzieje nie miejscowe legendy i baśnie, a po Mieście. Przed samym muzeum stoi Akor- hymnu, po arcybiskupa Henryka Muszyńskie- miasta z nowoczesnością jest Stary Browar, dorośnięciu wyrusza na wędrówkę po diusz, który wygląda, jakby właśnie wyszedł go, prymasa Polski w latach 2009–10. który dziś pełni wiele funkcji komercyj- pełnych magii Kaszubach. Remus jest z muzeum z akordeonem i grał tradycyjną nych – mieści hotel, centrum handlowe poszukiwaczem ludzi, którzy pomimo melodię kaszubską. Spacerując uliczkami Częścią Muzeum Ziemi Kościerskiej jest i restaurację z warzelnią piwa (nowy browar pruskiego panowania nie stracili dumy wokół rynku, warto szukać kolejnych Muzeum Akordeonu, pierwsze w Polsce powstał w 2015 r. poza miastem). W kościer- i godności. W jego misji przeszkadzają figurek stolemów. To Piekôrz i Antałek Bam- poświęcone temu instrumentowi. Prezento- skim browarze piwo powstaje od 300 lat, mu trzy upiory: Strach, Trud i Niewar- baryłka. Ten ostatni stoi oczywiście przed wana kolekcja liczy ponad 120 eksponatów ale większość obiektów pochodzi z 1856 r. to, ale jego największym wrogiem jest Starym Browarem. Siódma, najmłodsza z całego świata. W Kościerzynie odbywają Zachowała się oryginalna studnia (obecnie Smętek – diabeł, który upodobał sobie figurka to Mëmka. Matka kościerskich stole- się ponadto cykliczne spotkania akordeoni- woda używana do produkcji piwa pochodzi gnębienie Kaszubów. mów stanęła przy zamku starościńskim. stów. W 2013 r. w mieście został ustanowiony z innego ujęcia, lecz z tej samej żyły wodnej) rekord jednoczesnej gry na tym instrumen- Rynek w Kościerzynie cie – w wydarzeniu wzięło udział 281 mu- zyków. Aktualny rekord osiągnięto podczas Dnia Jedności Kaszub w Bojnie w 2016 r. Grało wówczas 371 akordeonistów, którzy wykonali utwory Kowal, Na Kaszebach oraz Hymn Kaszubski Feliksa Nowowiejskiego. Muzykami dyrygował Paweł Nowak, pomy- słodawca powstania muzeum i kolekcjoner, który zasilił je swoją kolekcją.

Przed dawnym ratuszem od kilku lat stoi fontanna podświetlana wieloma kolorami i zasilana wodą z 23 dysz. Złośliwi twierdzą, że to nawiązanie do przeszłości miasta – do XIX w. na środku rynku była sadzawka, która służyła do pojenia bydła. Dziś fontanna jest miejscem spotkań kościerzan, którzy lubią przysiadywać dookoła atrakcji na ła- weczkach. Jedna z nich jest zajęta na stałe. Siedzi na niej oparty o stos książek Remus – główny bohater powieści Żëcé i przigòdë Remùsa (Życie i przygody Remusa), uznanej za największą epopeję kaszubską. Muzeum Ziemi Kościerskiej Rynek 9 www.muzeumziemikoscierskiej.com.pl; www.muzeumakordeonu.com.pl tel.: 58 6800488

176 Kup książkę Poleć książkę 177 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Kościerzyna działalność przyczyniła się do ochrony kul- V–VIII pn. 10.00–16.00, wt.–sb. tury i języka Kaszubów. Czołową postacią 10.00–18.00, nd. 12.00–18.00, IX pn.– CIEKAWOSTKA ruchu był jego pomysłodawca Aleksander pt. 8.00–16.00, sb. 10.00–18.00, nd. Majkowski – lekarz, pisarz, założyciel Domu 12.00–18.00, X–IV pn.–pt. 8.00–16.00 Remus i stolemki Kaszubskiego i czytelni ludowych. 7 zł, ulgowy 6 zł; bilet łączony z Muzeum Trzytomowa powieść Aleksandra Remus to nie jedyny pomnik w mieście. Kolejnictwa 14 zł, ulgowy 12 zł Majkowskiego Życie i przygody Remusa Wrocław ma swoje krasnoludki, Kościerzy- Najnowsza ekspozycja została otwarta jest uważana za najwybitniejsze dzieło na – stolemki. W 2018 r. sześć pierwszych wiosną 2018 r. Prezentuje historię miasta literatury kaszubskiej. Tytułowy Remus stolemów, czyli kaszubskich olbrzymów- poprzez dzieje słynnych mieszkańców regio- Stary Browar to chłopiec, który od małego chło- -siłaczy, stanęło na kościerskim Starym nu – od Józefa Wybickiego, autora polskiego Ważnym obiektem łączącym dawne dzieje nie miejscowe legendy i baśnie, a po Mieście. Przed samym muzeum stoi Akor- hymnu, po arcybiskupa Henryka Muszyńskie- miasta z nowoczesnością jest Stary Browar, dorośnięciu wyrusza na wędrówkę po diusz, który wygląda, jakby właśnie wyszedł go, prymasa Polski w latach 2009–10. który dziś pełni wiele funkcji komercyj- pełnych magii Kaszubach. Remus jest z muzeum z akordeonem i grał tradycyjną nych – mieści hotel, centrum handlowe poszukiwaczem ludzi, którzy pomimo melodię kaszubską. Spacerując uliczkami Częścią Muzeum Ziemi Kościerskiej jest i restaurację z warzelnią piwa (nowy browar pruskiego panowania nie stracili dumy wokół rynku, warto szukać kolejnych Muzeum Akordeonu, pierwsze w Polsce powstał w 2015 r. poza miastem). W kościer- i godności. W jego misji przeszkadzają figurek stolemów. To Piekôrz i Antałek Bam- poświęcone temu instrumentowi. Prezento- skim browarze piwo powstaje od 300 lat, mu trzy upiory: Strach, Trud i Niewar- baryłka. Ten ostatni stoi oczywiście przed wana kolekcja liczy ponad 120 eksponatów ale większość obiektów pochodzi z 1856 r. to, ale jego największym wrogiem jest Starym Browarem. Siódma, najmłodsza z całego świata. W Kościerzynie odbywają Zachowała się oryginalna studnia (obecnie Smętek – diabeł, który upodobał sobie figurka to Mëmka. Matka kościerskich stole- się ponadto cykliczne spotkania akordeoni- woda używana do produkcji piwa pochodzi gnębienie Kaszubów. mów stanęła przy zamku starościńskim. stów. W 2013 r. w mieście został ustanowiony z innego ujęcia, lecz z tej samej żyły wodnej) rekord jednoczesnej gry na tym instrumen- Rynek w Kościerzynie cie – w wydarzeniu wzięło udział 281 mu- zyków. Aktualny rekord osiągnięto podczas Dnia Jedności Kaszub w Bojnie w 2016 r. Grało wówczas 371 akordeonistów, którzy wykonali utwory Kowal, Na Kaszebach oraz Hymn Kaszubski Feliksa Nowowiejskiego. Muzykami dyrygował Paweł Nowak, pomy- słodawca powstania muzeum i kolekcjoner, który zasilił je swoją kolekcją.

176 Kup książkę Poleć książkę 177 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Kościerzyna czy stara słodownia z kominem. Kadzie Kościół Świętej Trójcy i pozostałe części aparatury są późniejsze – Z rynku zamiast do browaru można się też przedwojenne zostały zarekwirowane przez udać do kościoła. Kościerzyna jest ponoć Armię Czerwoną i wywiezione do ZSRR. jedynym miejscem w Europie, gdzie w tej Stary Browar Kościerzyna samej parafii znajdują się dwa sanktuaria ul. Słodowa 3 maryjne. Ponad miastem góruje kościół www.starybrowarkoscierzyna.pl Świętej Trójcy (pl. Jana Pawła II). Neogo- tel.: 58 6800771 tycka budowla powstała w latach 1914–17 VII–VIII pn.–nd. 13.00 i 16.00 w miejscu dawnej świątyni z 1724 r. Naj- (grupy min. 4-os., konieczna rezerwacja cenniejszym z punktu widzenia historyka co najmniej 45 min wcześniej); poza sztuki elementem wnętrza jest znajdująca sezonem po wcześniejszym umówieniu się w bocznym ołtarzu rzeźba Ukrzyżowa- 25 zł (dzieci 7–13 lat 10 zł, 14–17 lat 15 zł, nie z 1503 r., ale za najświętszy uznawany bez wstępu do budynków, gdzie produ- jest obraz Matki Bożej Kościerskiej (Śnież- kowane jest piwo) nej) z XVII w. Do płótna doszyte są części boczne, na których domalowano dziewięć Pomnik dr. Aleksandra Majkowskiego kolistych przedstawień scen różańcowych. Innym ciekawym dziełem z XVI w. jest srebrny obraz Pielgrzymi, będący wedle ustnej tradycji darem Józefa Wybickiego. Obraz waży aż 100 kg i każdego roku sprzed kościoła wyrusza wraz z pielgrzym- ką na Kalwarię Wejherowską.

Kaplica Matki Boskiej Anielskiej Aby zobaczyć drugie sanktuarium, należy Muzeum Kolejnictwa w Kościerzynie skierować się w stronę budynku zgroma- dzenia sióstr niepokalanek, obok którego starostwa powiatowego. To zarazem jeden Muzeum Kolejnictwa znajduje się neoromańska kaplica Niepo- z najstarszych budynków miasta. Jego Szczególnie popularne wśród młodych kalanie Poczętej Matki Boskiej Anielskiej bryła zachwyca lekkością, której nabrała turystów jest Muzeum Kolejowe. Mieści z 1871 r. (ul. 8 Marca 2). Po prawej stronie podczas przebudowy pod koniec XIX w. się tu największa w północnej Polsce ołtarza głównego umieszczona jest słynąca kolekcja taboru kolejowego. Najstarszy z łask gotycka Pieta – arcydzieło pomor- z parowozów pochodzi z 1915 r. – jest to skiej sztuki kamieniarskiej z początku XV w. Skwer Józefa Wybickiego maszyna Ok1-112. Tylko cztery lata młodszy Kamienna rzeźba o wysokości 58,5 cm Innym ciekawym miejscem w Koście- jest Tw1-90, jedyny zachowany w Polsce przedstawia zbolałą Madonnę podtrzymu- rzynie jest skwer Józefa Wybickiego. pruski parowóz tej serii. Niecodziennymi jącą martwe ciało Chrystusa. Stoi tu pomnik autora polskiego hymnu eksponatami są wagon kolejki linowej na narodowego, który urodził się w pobliskim Gubałówkę, pług służący do odśnieża- Będominie. W sąsiedztwie powstała galeria nia torów oraz pociąg ratunkowy. Część Wzgórze Księżniczki Gertrudy handlowa, co zwiększyło popularność eksponatów stoi na świeżym powietrzu Dawnym sercem Kościerzyny było Wzgórze skweru jako miejsca spotkań. W 2018 r. (pilnuje ich stolemek Olejak), część mieści Księżniczki Gertrudy. Wchodząc na ustawiono Ławkę Niepodległości, gdzie się w budynku parowozowni z 1929 r. wzniesienie, nie sposób pominąć pomnika można odsłuchać Marszu Pierwszej Bryga- Muzeum Kolejnictwa Aleksandra Majkowskiego, najważniejszej dy, przemówienia marszałka Piłsudskiego ul. Towarowa 7 postaci w historii miasta. Obecnie znajduje i historii regionu. Nie mogło też zabraknąć www.muzeumkolejnictwa.com.pl się tu większość urzędów administracyj- stolemka Stulatka – stanął przy pomniku tel.: 58 7218631 nych. Interesującą budowlą jest zamek Wybickiego z okazji stulecia odzyskania pn. 10.00–16.00, wt.–nd. 10.00–18.00 starościński (ul. 3 Maja 9c), obecnie gmach przez Polskę niepodległości. 10 zł, ulgowy 8 zł

178 Kup książkę Poleć książkę 179 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Kościerzyna czy stara słodownia z kominem. Kadzie Kościół Świętej Trójcy i pozostałe części aparatury są późniejsze – Z rynku zamiast do browaru można się też przedwojenne zostały zarekwirowane przez udać do kościoła. Kościerzyna jest ponoć Armię Czerwoną i wywiezione do ZSRR. jedynym miejscem w Europie, gdzie w tej Stary Browar Kościerzyna samej parafii znajdują się dwa sanktuaria ul. Słodowa 3 maryjne. Ponad miastem góruje kościół www.starybrowarkoscierzyna.pl Świętej Trójcy (pl. Jana Pawła II). Neogo- tel.: 58 6800771 tycka budowla powstała w latach 1914–17 VII–VIII pn.–nd. 13.00 i 16.00 w miejscu dawnej świątyni z 1724 r. Naj- (grupy min. 4-os., konieczna rezerwacja cenniejszym z punktu widzenia historyka co najmniej 45 min wcześniej); poza sztuki elementem wnętrza jest znajdująca sezonem po wcześniejszym umówieniu się w bocznym ołtarzu rzeźba Ukrzyżowa- 25 zł (dzieci 7–13 lat 10 zł, 14–17 lat 15 zł, nie z 1503 r., ale za najświętszy uznawany bez wstępu do budynków, gdzie produ- jest obraz Matki Bożej Kościerskiej (Śnież- kowane jest piwo) nej) z XVII w. Do płótna doszyte są części boczne, na których domalowano dziewięć Pomnik dr. Aleksandra Majkowskiego kolistych przedstawień scen różańcowych. Innym ciekawym dziełem z XVI w. jest srebrny obraz Pielgrzymi, będący wedle ustnej tradycji darem Józefa Wybickiego. Obraz waży aż 100 kg i każdego roku sprzed kościoła wyrusza wraz z pielgrzym- ką na Kalwarię Wejherowską.

178 Kup książkę Poleć książkę 179 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Na zachód od Kościerzyny

Leśna Izba Edukacyjna www.americanoldcars.pl wóz strażacki z 1913 r. z ręczną pom- W Leśnej Izbie Edukacyjnej znajduje się 10.00–20.00 Na zachód pą. Muzeum nie ma ustalonych godzin jeszcze jedna wystawa Muzeum Ziemi Koś- wstęp 10 zł (przy wejściu bramka otwarcia, można je zwiedzić po uprzednim cierskiej, poświęcona faunie i florze lasów automatyczna – niezbędne są banknoty od Kościerzyny umówieniu. W samym centrum wsi można regionu. Placówka prezentuje narzędzia wyko- 10-złotowe) zobaczyć drewniany młyn z początku rzystywane w leśnictwie, pień sosny mającej XIX w. oraz neogotycki kościół św. Michała 225 lat oraz kolekcję jaj ptaków wodnych. Warto zobaczyć Archanioła z 1866 r. Tę pozbawioną wieży Leśna Izba Edukacyjna Okolice budowlę warto odwiedzić ze względu na ul. M. Skłodowskiej-Curie 6 Łubiana umieszczoną w głównym ołtarzu barokową tel.: 58 6862869 Dookoła Kościerzyny funkcjonuje kilka Położona pod Kościerzyną malutka Łubianô figurę Marii z Dzieciątkiem z ok. 1600 r. tylko po wcześniejszym umówieniu tel. popularnych kąpielisk chętnie odwiedza- bywa nazywana stolicą polskiej porcelany. wstęp wolny nych przez mieszkańców i przybywających tu Znajdujący się tu zakład „Lubiana” powstał Lasy dokoła miejscowości bardzo ucier- turystów. Najbliższe z nich znajduje się nad w 1969 r. i obecnie produkuje ok. 3,5 mln piały z powodu nawałnicy w 2017 r. jeziorem Gałęźno, jeszcze w granicach mia- sztuk porcelany miesięcznie, z czego większa W całym nadleśnictwie Lipusz wichura zła- Muzeum American Old Cars sta, popularne są także kąpieliska w Garczy- część jest eksportowana. Tutejsza porcelana mała lub powyrywała drzewa w lasach Miłośników amerykańskich krążowników nie i Dobrogoszczy. Dogodnym miejscem na słynie ze zróżnicowanych, ciekawych form o powierzchni 7 tys. ha. Wśród nich była szos zachwyci wystawa w muzeum samo- wypoczynek nad wodą jest mała wieś SZAR- i wzorów, wykorzystuje także tradycyjne mo- Tuszkowska Matka – potężna sosna, której chodów. Nieduża, ale ciekawie urządzona LOTA (kaszub. Szarłata lub Òsuszno). Nad tywy kaszubskie, które są ręcznie malowane. wiek oceniano na 230 lat. Duża część ekspozycja obejmuje głównie modele z lat jeziorem Osuszyno działa kilka ośrodków Taki właśnie serwis „zagrał” w kultowym zniszczeń została już uprzątnięta, sadzone 1940–70 takich marek jak Cadillac, Chevrolet, wypoczynkowych, w których można leniu- francuskim filmieAmelia w reżyserii Jeana- są nowe lasy. Buick, Lincoln, Ford i Plymouth. Klimatowi chować nad czystym brzegiem. Popularnym -Pierre’a Jeuneta. Fabrykę można zwiedzać Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego starych aut odpowiada wystrój sali – wśród celem wycieczek jest pomnik leśników, po wcześniejszym umówieniu. ul. Wybickiego 1 pięknych zabytkowych maszyn można który znajduje się przy leśnej drodze do Zakład Porcelany Stołowej tel.: 58 6874577 spotkać Elvisa Presleya, Blues Brothers, Lizaków, niemal nad samym jeziorem. Pięć „Lubiana” S.A. Marylin Monroe oraz znanego z disneyow- głazów narzutowych i krzyż umieszczony na ul. Zakładowa 1 skiej produkcji Złomka, którego udaje wóz cokole upamiętniają leśników, którzy stracili www.lubiana.com.pl Sominy DeSoto z 1938 r. (w filmieAuta Złomkiem był życie w walce z okupantem podczas II wojny tel.: 58 6863784 Nieco dalej na zachód znajduje się nie- amerykański holownik Haulital Hook). światowej. Obserwatorów ptaków zaciekawi pn.–pt. 9.00–12.00; wstęp tylko wielka wieś letniskowa Sominë położona Muzeum American Old Cars ptasi rezerwat Czapliniec w WIERZYSKU, w grupie do 30 os. między jeziorami Somińskim a Dywańskim. ul. Mazurka Dąbrowskiego 4 (parking gdzie nietrudno zobaczyć dzięcioła czarnego 86,10 zł za grupę Wznosi się tu drewniany kościół Matki Bo- podziemny budynku United Chicken) i gołębia siniaka. skiej Królowej Polski. Świątynia powstała w 1757 r. jako zbór luterański. W jej wnętrzu Muzeum American Old Cars Lipusz uwagę przykuwa barokowy ołtarz z obra- Położony nieco dalej na zachód Lëpùsz zem ukrzyżowanego Chrystusa z 1680 r. należy do najciekawszych miejscowości i barokowa ambona z XVIII w. W Sominach w powiecie kościerskim. Ta duża wieś warto zobaczyć także zabytkową Chatę znajduje się na szlaku kajakowym nad Wdą Owczarza z 1824 r. oraz przy znakowanym na zielono Szlaku Kościół MB Królowej Polski Kamiennych Kręgów. Jej główną atrakcją VII–VIII pn.–pt. 11.00–17.00 jest Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, klucze znajdują się w świetlicy w daw- które mieści się w zabytkowym kościele nej szkole naprzeciw kościoła; poza ewangelickim z 1865 r. W jego wnętrzu wakacjami zwiedzanie możliwe tylko zgromadzono ok. 320 eksponatów. Są to po wcześniejszym umówieniu różne sprzęty gospodarstwa domowego i narzędzia, w tym noże do cięcia torfu, Chata Owczarza młockarnie konne, kamienie do śrutownika zabytkiem zarządza Centrum Kultury czy parniki do kartofli. Dużą atrakcją jest w Ugoszczy, tel.: 59 8214788

180 Kup książkę Poleć książkę 181 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Na zachód od Kościerzyny

180 Kup książkę Poleć książkę 181 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Wdzydzki Park Krajobrazowy Wdzydzki Park Krajobrazowy

Najcenniejszy przyrodniczo obszar Ziemi Kościerskiej jest objęty ochroną od 1983 r. To wspaniałe lasy północnej części Borów Tucholskich, których krajobraz urozma- icają liczne jeziora. Aż 53 z nich przekracza powierzchnię 1 ha, pozostała setka to niewielkie, przeważnie bezodpływowe oczka wytopiskowe. Większa część obszaru to delikatnie nachylona w stronę południa równina sandrowa porozcinana rynnami – po wypełnieniu wodą utworzyły się w nich wspomniane jeziora.

Warto zobaczyć

Jezioro Wdzydzkie Największym zbiornikiem wodnym parku jest Jezioro Wdzydzkie (kaszub. Wdzydzczé Jezoro), zwane także Szerzawą, a często nawet kaszubskim morzem. Stanowi 3/4 wszystkich wód powierzchniowych Spływ kajakowy Wdą

Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Jest watych. W parku występują także łabędzie CIEKAWOSTKA unikalnym w skali Niżu Środkowoeuro- (czarnodziobe, krzykliwe i nieme), żurawie, pejskiego połączeniem wypełnionych bieliki, dudki, puchacze, gągoły, czernice Spływy kajakowe Wdą wodą rynien polodowcowych. Jeziora i zimorodki. Ogółem gniazduje tu 126 ga- Wda jest jedną z najdłuższych rzek po minięciu Loryńca skręcić na zachód, Wdzydze, Jelenie, Radolne i Gołuń tworzą tunków ptaków. Innymi skrzydlatymi Pomorza – płynie przez 198 km. Zróż- a potem nawet na północ, i dotrzeć do Krzyż Jezior Wdzydzkich. Osobliwością mieszkańcami regionu są nietoperze, nicowany krajobraz wokół jej brzegów, Jeziora Radolnego (zaraz za długim, drew- akwenu jest dziewięć dużych wysp, które których naliczono 10 gatunków. wielość lasów i jezior sprawia, że jest też nianym mostem). Wielu turystów kończy dzielą go na kilka części. Największa popularnym szlakiem kajakowym. Rzeka, spływ we Wdzydzach Kiszewskich po wyspa, Ostrów Wielki (90,66 ha), jest W wodach jezior i rzek Wdzydzkiego Parku zwana często Czarną Wodą, wypływa ok. 6–7 godz. i pokonaniu 22 km. Najam- drugą pod względem wielkości wyspą Krajobrazowego występuje 35 gatunków z jeziora Krążno niedaleko Bytowa. bitniejsi płyną dalej, aż do miejscowości jeziorną w Polsce (po Wielkiej Żuławie na ryb. Jednym z nieoficjalnych symboli parku Wiosłowanie można zacząć na Jeziorze Tleń na Kociewiu – w sercu Wdeckiego Jezioraku). Wszystkie wyspy mają ogromne jest troć jeziorowa, zwana wdzydzką. Wieckim, ale górny fragment rzeki jest Parku Krajobrazowego. Na tę trasę należy znaczenie dla przyrody kaszubskiego Ta endemiczna ryba z rodziny łososiowa- dość trudny technicznie i mało atrak- przeznaczyć ok. tygodnia, bo liczy 141 km. cyjny. Większość osób rozpoczyna spływ Alternatywą dla spływu Wdą jest jej morza. Ich przybrzeżne trzciny są domem tych większą część roku spędza w wodach w miejscowości Lipusz, skąd spokojnym lewy dopływ Trzebiocha, którym można dla ptactwa wodnego, choć najcenniejszy jeziornych, by w październiku wpłynąć do nurtem meandrującej rzeki wpływa spłynąć aż do jeziora Garczyn. Trasa ta wdzydzki ptak – tracz długodzioby, zwany Wdy i Trzebiochy na tarło. W potorfiach, się w urokliwy wąwóz projektowanego jest często polecana dla początkujących także szlacharem – woli budować gniazda czyli wyrobiskach po wydobyciu torfu, rezerwatu Trzebiocha. Zmienny nurt pro- kajakarzy jako wyjątkowo bezpieczna, nieco dalej od wody. We Wdzydzkim Parku występuje krytycznie zagrożona w Polsce wadzi przez nieduże jezioro Schodno, by mimo konieczności kilku przenosek. Krajobrazowym żyje połowa polskiej strzebla błotna, najmniejszy przedsta- populacji tego gatunku z rodziny kaczko- wiciel karpiowatych w kraju. W okolicach

184 Kup książkę Poleć książkę 185 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Wdzydzki Park Krajobrazowy Wdzydzki Park Krajobrazowy

Warto zobaczyć

184 Kup książkę Poleć książkę 185 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Wdzydzki Park Krajobrazowy wód parku pojawiają się także coraz pędzany elektrycznie „Stolem II” wypływa „Szlakiem pięciu jezior” rozpoczynająca się liczniejsze bobry i wydry, a nawet raki z przystani U Grzegorza we Wdzydzach w Wąglikowicach. Poza licznymi jeziorami szlachetne. W lasach można spotkać sarnę, Kiszewskich w godzinne rejsy, podczas można tu podziwiać wielką tamę bobrową zająca, lisa, dzika, a także jenota i borsuka. których przepływa przez skrzyżowanie i ptasią remizę – miejsce stworzone czterech jezior, po czym wypływa na jezioro specjalnie dla owadożernych ptaków, które Wdzydze, by okrążyć wyspę Ostrów Wielki. chronią las, żywiąc się szkodnikami. Dobrym Rekreacja nad wodą Rejs po Jeziorze Wdzydzkim miejscem na spacer jest też wieś SCHODNO. Wdzydzki Park Krajobrazowy chętnie ul. Stolema 9 Wychodzą stąd dwie ścieżki dydaktycz- odwiedzają miłośnicy aktywnego wypo- www.ugrzegorza.eu ne. „Życie lasu wokół remizy” to krótka, czynku, głównie wodniacy. Wokół Jeziora tel.: 603488144 3-kilometrowa trasa stworzona jako ścieżka Wdzydzkiego funkcjonuje kilka dużych ką- 20 zł, ulgowy 15 zł; rejs odbywa się dydaktyczna dla dzieci i młodzieży. Jej część pielisk (m.in. Wdzydze Kiszewskie, Czarlina, po zebraniu co najmniej 20 osób prowadzi po kładce przez torfowisko, tu półwysep Lipa we Wdzydzach Tucholskich), również mija się ptasią remizę i hydrofitową na wodach akwenu częstym widokiem oczyszczalnię ścieków. Dłuższa ścieżka są żaglówki, rowery wodne i oczywiście Szlaki piesze (8 km) prowadzi wzdłuż jezior Schodno kajaki – Jezioro Wdzydzkie jest fragmentem Dla turystów pieszych wyznaczono sześć i Jezierznia. Przemierzając ją, dotrze się szlaku kajakowego rzeki Wdy. Na akwenie szlaków. Ciekawą propozycją na 6-kilo- m.in. do platformy widokowej, która jest są także organizowane rejsy statkiem. Na- metrowy spacer jest ścieżka przyrodnicza świetnym miejscem do obserwacji ptaków.

Bóbr

Szlaki rowerowe Rowerzyści mają do dyspozycji osiem szlaków łącznie liczących 180 km. Długość poszczególnych tras jest zróżnicowana. Znakowana na żółto pętla Szenajda ma tylko 9 km, nieco dłuższe są pętle Czerlina (14 km) i Przytarnia (21 km). Najbardziej ambitni wybiorą zapewne trasę dokoła Jezior Wdzydzkich (48 km), która wiedzie przez wszystkie typy krajobrazów parku. Szlaki piesze i rowerowe są szczegółowo opisane na stronie internetowej Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego (www.wdzydzkipark.pl), można tam znaleźć także mapy niektórych tras. Ścieżki parku są bardzo chętnie wyko- rzystywane przez miłośników nordic walkin- gu, a zimą – narciarstwa biegowego. Jesienią bory Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego są prawdziwym rajem dla grzybiarzy.

186 Kup książkę Poleć książkę 187 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Wdzydzki Park Krajobrazowy wód parku pojawiają się także coraz pędzany elektrycznie „Stolem II” wypływa „Szlakiem pięciu jezior” rozpoczynająca się liczniejsze bobry i wydry, a nawet raki z przystani U Grzegorza we Wdzydzach w Wąglikowicach. Poza licznymi jeziorami szlachetne. W lasach można spotkać sarnę, Kiszewskich w godzinne rejsy, podczas można tu podziwiać wielką tamę bobrową zająca, lisa, dzika, a także jenota i borsuka. których przepływa przez skrzyżowanie i ptasią remizę – miejsce stworzone czterech jezior, po czym wypływa na jezioro specjalnie dla owadożernych ptaków, które Wdzydze, by okrążyć wyspę Ostrów Wielki. chronią las, żywiąc się szkodnikami. Dobrym Rekreacja nad wodą Rejs po Jeziorze Wdzydzkim miejscem na spacer jest też wieś SCHODNO. Wdzydzki Park Krajobrazowy chętnie ul. Stolema 9 Wychodzą stąd dwie ścieżki dydaktycz- odwiedzają miłośnicy aktywnego wypo- www.ugrzegorza.eu ne. „Życie lasu wokół remizy” to krótka, czynku, głównie wodniacy. Wokół Jeziora tel.: 603488144 3-kilometrowa trasa stworzona jako ścieżka Wdzydzkiego funkcjonuje kilka dużych ką- 20 zł, ulgowy 15 zł; rejs odbywa się dydaktyczna dla dzieci i młodzieży. Jej część pielisk (m.in. Wdzydze Kiszewskie, Czarlina, po zebraniu co najmniej 20 osób prowadzi po kładce przez torfowisko, tu półwysep Lipa we Wdzydzach Tucholskich), również mija się ptasią remizę i hydrofitową na wodach akwenu częstym widokiem oczyszczalnię ścieków. Dłuższa ścieżka są żaglówki, rowery wodne i oczywiście Szlaki piesze (8 km) prowadzi wzdłuż jezior Schodno kajaki – Jezioro Wdzydzkie jest fragmentem Dla turystów pieszych wyznaczono sześć i Jezierznia. Przemierzając ją, dotrze się szlaku kajakowego rzeki Wdy. Na akwenie szlaków. Ciekawą propozycją na 6-kilo- m.in. do platformy widokowej, która jest są także organizowane rejsy statkiem. Na- metrowy spacer jest ścieżka przyrodnicza świetnym miejscem do obserwacji ptaków.

Bóbr

186 Kup książkę Poleć książkę 187 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Wokół kaszubskiego morza Wokół kaszubskiego morza

Warto zobaczyć

Wdzydze Kiszewskie Największą i bez wątpienia najbardziej atrakcyjną pod względem turystycznym miejscowością położoną we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym są Wdzëdzé. Do jej odwiedzenia zachęca przede wszystkim Muzeum – Kaszubski Park Etnogra- ficzny. Ten najstarszy w Polsce skansen został założony w 1906 r. przez Teodorę i Izydora Gulgowskich – zakochaną w kaszubskim folklorze malarkę i nauczyciela z miejscowej szkoły.

Pierwszą chałupą udostępnioną do oglądania był drewniany, kryty słomą dom z XVIII w. zakupiony od gbura, czyli chłopa kaszubskiego. Początkowo znajdowała się w nim wystawa tradycyjnych czepców kaszubskich oraz sprzętów gospodarczych. Z czasem kolekcja się powiększała, choć Kaszubski Park Etnograficzny – wnętrze zabytkowego kościoła w 1932 r. zgromadzone zbiory przepadły wskutek pożaru. Dziś muzeum zajmuje Do parku warto przyjechać o każdej o wysokości 35,6 m z trzema tarasami, położone nad Wdą Wąglikowice (kaszub. 22 ha i prezentuje ok. 50 zabudowań porze roku, ale szczególnym wydarze- z których można zobaczyć szeroką panora- Wąglëkòjce) i Loryniec (kaszub. Lórińc). z pięciu różnych regionów Kaszub. Są to niem jest Jarmark Wdzydzki odbywający mę miejscowości i jej okolic. Położona na Nieco powyżej Loryńca znajduje się zagrody gburskie i szlacheckie, dworki, się od 1973 r. pod koniec lipca, kiedy terenie stanicy wodnej PTTK Wdzydze wie- GRZYBOWSKI MŁYN (kaszub. Grzëbòwsczi wiatraki (typu koźlak i holender), a nawet cały skansen przypomina żywą wioskę. ża jest jedynym miejscem, z którego widać Młin) z małą elektrownią wodną w miej- szkoła, zabytkowy kościół przeniesiony ze Można wówczas zobaczyć m.in. pokazy cały Krzyż Jezior Wdzydzkich z licznymi scu dawnego młyna i funkcjonującego Swornychgaci i tartak. Przy tym ostatnim kowalstwa, uruchamiana jest zabytko- półwyspami i zatoczkami oraz wyspę od 1631 r. tartaku. Pobliskie dawne stawy znajduje się do dziś sprawna potężna wa maszyna parowa, są organizowane Ostrów Wielki. młyńskie obecnie wykorzystuje się jako maszyna parowa z XIX w., która służyła do koncerty folklorystyczne i kiermasz rę- ośrodki zarybieniowe. cięcia drewna. Wnętrze jednej z chałup kodzieła ludowego. Skansen nie zamiera Kilka ośrodków wypoczynkowych znajduje Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny jest poświęcone założycielom skansenu, także poza sezonem, kiedy odbywają się w pobliskiej wsi GOŁUŃ (kaszub. ul. Gulgowskich 68 państwu Gulgowskim, którzy na jego tere- się tu warsztaty garncarskie, tkackie czy Gòluń lub Gòłuniô) nad jeziorem o tej www.muzeum-wdzydze.gda.pl nie zostali pochowani. Bardzo ciekawa jest wikliniarskie. samej nazwie i po drugiej stronie jeziora tel.: 58 6861130 otwarta w 2018 r. wystawa Wdzydzanie, Jelenie w CZARLINIE (kaszub. Czôrlëna). XII–III pn.–pt. 10.00–15.00, IV, IX, X wt.– skupiająca domowe archiwa fotograficzne Same Wdzydze Kiszewskie są popularnym Oba jeziora współtworzą Krzyż Jezior nd. 9.00–16.00, V–VI wt.–pt. 9.00–16.00, Kaszubów. Najstarsze zdjęcia z kolekcji ośrodkiem wypoczynkowym. Znajdują Wdzydzkich. Spośród innych wiosek na sb.–nd. 10.00–18.00, VII–VIII wt.–nd. zostały zrobione w XIX w. przez etnografa się tu kąpieliska i liczne wypożyczalnie północ od Jezior Wdzydzkich popularne 10.00–18.00 Alexandera Treichela. sprzętu wodnego. Jest też wieża widokowa wśród amatorów spływów kajakowych są 16 zł, ulgowy 11 zł

188 Kup książkę Poleć książkę 189 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Wokół kaszubskiego morza Wokół kaszubskiego morza

Warto zobaczyć

188 Kup książkę Poleć książkę 189 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Wokół kaszubskiego morza

Juszki Na szczególną uwagę zasługuje barokowy i wielbiciel regionu, który po przejściu na Karsin Wartą odwiedzenia wsią kaszubską są obraz Matki Boskiej Pocieszenia z XVIII w., emeryturę zajmował się kolekcjonerstwem Pobliskie Kôrsëno to jedna z najdłuższych Juszczi, znane z drewnianej, krytej strzechą który został przeniesiony do Wiela z Chojnic zabytków kultury i sztuki ludowej Zaborza. wsi na Kaszubach. Warto tu zatrzymać się zabudowy z przełomu XIX i XX w. Ta wieś w 1852 r. Wewnątrz kościoła znajdują się na chwilę przy drewnianym kościele Matki „na końcu świata” została wpisana do trzy barokowe ołtarze z 1728 r., również Wiele to wieś, która poza kalwarią Bożej Różańcowej z 1906 r. Jego wnętrze rejestru zabytków nieruchomych ze względu przeniesione z dawnej świątyni. i muzeum słynie z dużego popularnego zawiera cenne elementy z rozebranej na zachowany układ urbanistyczny i trady- kąpieliska i piaszczystego dna Jeziora Wie- świątyni z Wiela. Szczególnie ciekawa cyjne domy kaszubskie. Wpis do rejestru Kościół św. Mikołaja jest jednocześnie lewskiego. Miejscowość jest też dobrą bazą jest polichromia autorstwa Antoniego zabytków oznacza, że we wsi panuje zakaz sanktuarium kalwaryjnym, drugim na wypadową do wycieczek na pobliską Białą Piotrasa, a także barokowy ołtarz i ambona budowy nowych domów. Ze wsi wychodzi Pomorzu po Wejherowie. Kalwaria Górę oraz górujące nad okolicą wzgórze z początku XIX w. W miejscowej szkole znakowana na żółto ścieżka przyrodniczo- Wielewska powstawała w latach 1915–27 Chełmice (201 m n.p.m.). można zwiedzić Regionalną Izbę Pamiątek -edukacyjna. Podczas 5-kilometrowego spa- najpierw w intencji szczęśliwego powrotu Muzeum Ziemi Zaborskiej z wystawą codziennych przedmiotów ceru można zobaczyć cztery jeziora (Długie, do domów żołnierzy walczących w I wojnie ul. Dąbrowska 32 wykorzystywanych przez mieszkańców Wielkie Oczko, lobeliowe Głęboczko i Mieli- światowej, później dziękczynnie za odzy- http://cit.karsin.pl/muzeum.php wsi w XIX w. ste), torfowisko przejściowe oraz przyjrzeć skanie niepodległości. Kalwaria składa się tel.: 58 6873470 Regionalna Izba Pamiątek się zabytkowej zabudowie Juszków. łącznie z 23 obiektów – 14 kaplic, a także wt.–sb. 12.00–18.00; gdy muzeum jest http://szkola.karsin.pl/izba-pamiatek licznych rzeźb, ambony w kształcie łodzi, zamknięte, należy udać się do sekreta- tel.: 58 6873179 schodów i pustelni. Szczególnie ciekawe są riatu domu kultury czynna w godzinach otwarcia szkoły Borsk kapliczka nad Cedronem z rzeźbami anioła, 3 zł, ulgowy 2 zł lub po uprzednim zgłoszeniu W południowej części jeziora Wdzydze lwa, orła i wołu, które symbolizują czterech najpopularniejszym celem wycieczek jest ewangelistów, oraz kaplica Ukrzyżowania Kaszubskie hafty w Muzeum Ziemi Zaborskiej Bòrsk. Atrakcją wsi jest pobliskie lotnisko. z witrażami przedstawiającymi herby Po wycofaniu się z regionu wojska Borsk fundatorów. Wspinając się po Świętych stał się centrum paralotniarzy i chwali się Schodach, warto zwrócić uwagę na ich największą przepustowością w Polsce pod liczbę – mają 53 stopnie (tyle „zdrowasiek” względem wzbicia paralotniarzy w powie- odmawia się w różańcu). Wielu pątników trze (20–23 pilotów na godzinę). Lotnisko pokonuje je na kolanach, odmawiając przyjmuje także modelarzy. W miejscowości różaniec. Na pielgrzymkę do kalwarii warto znajduje się kilka ośrodków wypoczynko- przyjechać zwłaszcza podczas uroczystości wych i kąpielisko. odpustowych Matki Bożej Pocieszenia, które odbywają się pod koniec sierpnia.

Rybaki (Wdzydze Tucholskie) Wiele to również siedziba Muzeum Ziemi Rzadziej odwiedzane przez turystów są Zaborskiej. Placówka mieści się przy domu Rëbôczi, popularnie znane jako Rybaki. Poło- kultury. Słynie z przebogatej kolekcji żone trochę dalej od jeziora i na jego wyso- haftów, spośród których ok. 500 stworzył kim brzegu – kąpielisko jest nieco oddalone Leonard Brzeziński, założyciel szkoły haftu od wsi i znajduje się na półwyspie Lipa. wielewskiego. Jest to największa w Polsce kolekcja haftów jednego autora. Spośród wielu zgromadzonych tu rzeźb ludowych Wiele uwagę zwiedzających przykuwa Madonna Drugą pod względem atrakcyjności miej- Łąkowska. Poza tym we wnętrzu można scowością w otoczeniu Wdzydzkiego Parku zobaczyć typowe dla skansenów eksponaty, Krajobrazowego jest Wielé. To stara wieś ka- m.in.: narzędzia do obróbki lnu, plecionki szubska, która była wzmiankowana w doku- z korzeni sosnowych, naczynia, czółno mentach już w 1352 r. Jej centrum wyznacza rybackie, żelazko z litego bloku żelaza. wieża neogotyckiego kościoła św. Mikołaja Ciekawa jest kolekcja tabakierek, które z 1906 r. Jego wyposażenie pochodzi ze zbierał (jak również samodzielnie wyrabiał) starej świątyni, która została rozebrana. Leonard Brzeziński, miejscowy nauczyciel

190 Kup książkę Poleć książkę 191 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Wokół kaszubskiego morza

190 Kup książkę Poleć książkę 191 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Informator

firmy Robus z kilkoma kursami dziennie Stanica Wodna PTTK, Wdzydze, Kaszubska Oaza, Wąglikowice, INFORMATOR na trasie z Kościerzyny do Czerska przez ul. Stolema 1; 669331114; ul. Kościerska 4; 603882567; Nową Kiszewę, Wdzydze Tucholskie lub www.wdzydze-stanica.pl. www.oazakaszubska.pl; Kościerzyna skorzystać z nielicznych autobusów Stanica oferuje komplet usług dla turysty pn.–pt. 11.00–20.00, sb.–nd. 11.00–22.00. Rynek 9; 58 6800488; jadących z Czerska lub Chojnic ( https:// spragnionego wypoczynku nad jeziorem. Szczególnie godne polecenia są ryby V–VIII pn. 10.00–16.00, wt.–sb. 10.00–18.00, robus.info.pl). Do Wdzydz Kiszewskich Są tu mniej i bardziej komfortowe domki dnia (najczęściej sieje i sandacze) nd. 12.00–18.00, IX pn.–pt. 8.00–16.00, sb. autobusy tej firmy docierają tylko w dni dla 4–7-os., a także pole namiotowe w ciekawych sosach musztardowo- 10.00–18.00, nd. 12.00–18.00, X–IV pn.–pt. robocze, w wakacje dojeżdżają tu także z miejscem dla namiotów, kamperów -miodowym lub koperkowo-cytryno- 8.00–16.00. dwa autobusy z Gdańska. i przyczep. W stanicy znajduje się wypo- wym, a także domowej roboty knedle życzalnia sprzętu wodnego, która pomaga i pierogi. Miłośnikom wieprzowiny pole- w organizacji spływów kajakowych. cane są polędwiczki w skórce migdałów Wdzydze Kiszewskie z pieczarkami i musztardą. ul. Stolema 3; 53 5488130; NOCLEGI Kaszubska Oaza, Wąglikowice, [email protected]; VII–VIII wt.–nd. ul. Kościerska 4; 603882567; Osada Grzybowski Młyn, 10.00–18.00, V, VI, IX wt.–nd. 10.00–16.00. Stary Browar, Kościerzyna, ul. Słodowa 3; www.oazakaszubska.pl. Grzybowski Młyn 10a; 725600008; www.starybrowarkoscierzyna.pl. Dwójka z łazienką kosztuje 100 zł za www.grzybowskimlyn.pl; Stara Kiszewa Położony w centrum Kościerzyny Stary dobę, rodzinny dla 4 os. – 200 zł (możli- 12.00–20.00. Między Jeziorem Wdzydzkim Browar zachęca turystów pokojami 1- i 2-os. Wilcze Błota 2b; 58 3800390; wa dostawka). a Kościerzyną warto wstąpić do osady o wysokim standardzie oraz strefą relaksu [email protected]; Grzybowski Młyn, gdzie w „Babcinej kuch- http://starakiszewa.pl/cms/434; obejmującą saunę oraz jacuzzi. Ceny Osada Grzybowski Młyn, Grzybowski ni” można zjeść smaczne, sezonowe dania VII–VIII wt.–nd. 10.00–15.00, poza sezonem od 400 zł za dwójkę. Obok znajduje się Młyn 10a; 725600008; (pyszna sielawa). cz.–pt. 10.00–15.00. restauracja oferująca bogaty zestaw dań www.grzybowskimlyn.pl. kaszubskich oraz wytwarzane na miejscu Do dyspozycji gości 40 miejsc nocle- piwo regionalne. Karczma Viking, Stara Kiszewa, Wiele gowych w pokojach 1-4-os. Dwójka ze ul. Kościerska 41a; 500600068; ul. Dąbrowska 32a; 58 6873470; śniadaniem 200 zł. www.karczmaviking.pl. Kompleks Wypoczynkowy Szarlota, [email protected]; W karcie dań znajdują się dania kuchni Szarlota 11; 58 6867755; http://cit.karsin.pl; 10.00–17.00. Półwysep Lipa, Wdzydze Tucholskie, polskiej, norweskiej lub swoisty miks ka- www.szarlota.pl. Lipa 2; www.polwyseplipa.pl. szubsko-skandynawski. Warto skosztować Duży kompleks wypoczynkowy oferujący Na półwyspie można przenocować na duszonej baraniny po skandynawsku, szeroką gamę atrakcji dla gości. Są tu kempingu lub w całorocznych 4–6-os. babki ziemniaczanej z łososiem w sosie KOMUNIKACJA popularne SPA i strefa wellness, minizoo, domkach kempingowych (417 zł grzybowym i gravlaxa – marynowanego stajnia konna, przystań i plaża, kącik w sezonie). łososia z ziemniaczanym blinem, śmie- bilardowo-bowlingowy oraz plac i sala Ruszając samochodem z centralnej taną i dipem miodowo-musztardowym. zabaw dla dzieci. Pokój standardowy Polski, najlepiej jest dojechać autostra- Większość dań głównych w cenie 20–40 zł. dą A1 do węzła Kopytkowo, by drogami w sezonie wysokim kosztuje 350 zł za wojewódzkimi przez Skórcz i Zblewo dobę, ale domek leśny odpowiedni dla WYŻYWIENIE Półwysep Lipa, Wdzydze Tucholskie, dotrzeć do Kościerzyny. Osoby korzysta- 4 os. już tylko 220 zł za dobę. W ośrodku Lipa 2, www.polwyseplipa.pl; jące z transportu kolejowego mają do można też dobrze zjeść w Tawernie Ziemia Kościerska jest dość często 10.00–20.00 (poza sezonem tylko w sb. dyspozycji 9 pociągów SKM z Gdyni, w tym Żeglarskiej (12.00–22.00) oferującej dania odwiedzana przez turystów wybiera- i nd.). Najlepiej spróbować ryb świeżo zło- 7 przez Gdańsk, oraz wiele pociągów kuchni tradycyjnej i regionalnej. jących okolice Jeziora Wdzydzkiego wionych w Jeziorze Wdzydzkim. z Gdańska. Liczne połączenia autobuso- jako cel wypoczynku. Na jego brzegach we z Gdańskiem oferują przedsiębiorstwa Ośrodek Wypoczynkowy Kormoran, można znaleźć kilka wartych odwiedze- PKS. Z uwagi na dużą różnorodność Sycowa Huta; 696495535; nia punktów serwujących dania kuchni Restauracja Rzemyk, Kościerzyna, ul. Tka- firm oferujących przejazdy w regionie www.owkormoran.com. kaszubskiej, dużą część menu zajmują czyka 6, www.restauracjarzemyk.pl, rozkłady najlepiej sprawdzać na stronie Pięknie położony w lesie nad jeziorem ryby. Mniej wykwintnie, ale tanio i dobrze 12.00–21.00. Ceny 25–40 zł za danie mię- www.e-podroznik.pl (PKS Starogard, Sudomie ośrodek oferuje ponad 200 miejsc można zjeść w ośrodku Półwysep Lipa sne (pyszne polędwiczki po kaszubsku), PKS Gdańsk, PKS Bytów, PKS Chojnice), noclegowych w pokojach 2–6-os. Jest to we Wdzydzach Tucholskich. W samej nieco droższe steki (50–70 zł). choć nie obejmuje on wszystkich przedsię- świetne miejsce dla osób poszukujących Kościerzynie na polecenie zasługuje biorców prywatnych. Na przykład planując spokoju, grzybiarzy i wędkarzy. Nocleg Bar Mleczny PRL na rynku oraz restaura- Bar Mleczny PRL, Kościerzyna, Rynek 1; podróż do Wiela, warto rozważyć ofertę w dwójce ze śniadaniem kosztuje 140 zł. cja Rzemyk. 11.00–16.00. Polecany przez mieszkańców.

192 Kup książkę Poleć książkę 193 KOŚCIERZYNA I OKOLICE Informator firmy Robus z kilkoma kursami dziennie Stanica Wodna PTTK, Wdzydze, Kaszubska Oaza, Wąglikowice, INFORMATOR na trasie z Kościerzyny do Czerska przez ul. Stolema 1; 669331114; ul. Kościerska 4; 603882567; Nową Kiszewę, Wdzydze Tucholskie lub www.wdzydze-stanica.pl. www.oazakaszubska.pl; Kościerzyna skorzystać z nielicznych autobusów Stanica oferuje komplet usług dla turysty pn.–pt. 11.00–20.00, sb.–nd. 11.00–22.00. Rynek 9; 58 6800488; jadących z Czerska lub Chojnic ( https:// spragnionego wypoczynku nad jeziorem. Szczególnie godne polecenia są ryby V–VIII pn. 10.00–16.00, wt.–sb. 10.00–18.00, robus.info.pl). Do Wdzydz Kiszewskich Są tu mniej i bardziej komfortowe domki dnia (najczęściej sieje i sandacze) nd. 12.00–18.00, IX pn.–pt. 8.00–16.00, sb. autobusy tej firmy docierają tylko w dni dla 4–7-os., a także pole namiotowe w ciekawych sosach musztardowo- 10.00–18.00, nd. 12.00–18.00, X–IV pn.–pt. robocze, w wakacje dojeżdżają tu także z miejscem dla namiotów, kamperów -miodowym lub koperkowo-cytryno- 8.00–16.00. dwa autobusy z Gdańska. i przyczep. W stanicy znajduje się wypo- wym, a także domowej roboty knedle życzalnia sprzętu wodnego, która pomaga i pierogi. Miłośnikom wieprzowiny pole- w organizacji spływów kajakowych. cane są polędwiczki w skórce migdałów Wdzydze Kiszewskie z pieczarkami i musztardą. ul. Stolema 3; 53 5488130; NOCLEGI Kaszubska Oaza, Wąglikowice, [email protected]; VII–VIII wt.–nd. ul. Kościerska 4; 603882567; Osada Grzybowski Młyn, 10.00–18.00, V, VI, IX wt.–nd. 10.00–16.00. Stary Browar, Kościerzyna, ul. Słodowa 3; www.oazakaszubska.pl. Grzybowski Młyn 10a; 725600008; www.starybrowarkoscierzyna.pl. Dwójka z łazienką kosztuje 100 zł za www.grzybowskimlyn.pl; Stara Kiszewa Położony w centrum Kościerzyny Stary dobę, rodzinny dla 4 os. – 200 zł (możli- 12.00–20.00. Między Jeziorem Wdzydzkim Browar zachęca turystów pokojami 1- i 2-os. Wilcze Błota 2b; 58 3800390; wa dostawka). a Kościerzyną warto wstąpić do osady o wysokim standardzie oraz strefą relaksu [email protected]; Grzybowski Młyn, gdzie w „Babcinej kuch- http://starakiszewa.pl/cms/434; obejmującą saunę oraz jacuzzi. Ceny Osada Grzybowski Młyn, Grzybowski ni” można zjeść smaczne, sezonowe dania VII–VIII wt.–nd. 10.00–15.00, poza sezonem od 400 zł za dwójkę. Obok znajduje się Młyn 10a; 725600008; (pyszna sielawa). cz.–pt. 10.00–15.00. restauracja oferująca bogaty zestaw dań www.grzybowskimlyn.pl. kaszubskich oraz wytwarzane na miejscu Do dyspozycji gości 40 miejsc nocle- piwo regionalne. Karczma Viking, Stara Kiszewa, Wiele gowych w pokojach 1-4-os. Dwójka ze ul. Kościerska 41a; 500600068; ul. Dąbrowska 32a; 58 6873470; śniadaniem 200 zł. www.karczmaviking.pl. Kompleks Wypoczynkowy Szarlota, [email protected]; W karcie dań znajdują się dania kuchni Szarlota 11; 58 6867755; http://cit.karsin.pl; 10.00–17.00. Półwysep Lipa, Wdzydze Tucholskie, polskiej, norweskiej lub swoisty miks ka- www.szarlota.pl. Lipa 2; www.polwyseplipa.pl. szubsko-skandynawski. Warto skosztować Duży kompleks wypoczynkowy oferujący Na półwyspie można przenocować na duszonej baraniny po skandynawsku, szeroką gamę atrakcji dla gości. Są tu kempingu lub w całorocznych 4–6-os. babki ziemniaczanej z łososiem w sosie KOMUNIKACJA popularne SPA i strefa wellness, minizoo, domkach kempingowych (417 zł grzybowym i gravlaxa – marynowanego stajnia konna, przystań i plaża, kącik w sezonie). łososia z ziemniaczanym blinem, śmie- bilardowo-bowlingowy oraz plac i sala Ruszając samochodem z centralnej taną i dipem miodowo-musztardowym. zabaw dla dzieci. Pokój standardowy Polski, najlepiej jest dojechać autostra- Większość dań głównych w cenie 20–40 zł. dą A1 do węzła Kopytkowo, by drogami w sezonie wysokim kosztuje 350 zł za wojewódzkimi przez Skórcz i Zblewo dobę, ale domek leśny odpowiedni dla WYŻYWIENIE Półwysep Lipa, Wdzydze Tucholskie, dotrzeć do Kościerzyny. Osoby korzysta- 4 os. już tylko 220 zł za dobę. W ośrodku Lipa 2, www.polwyseplipa.pl; jące z transportu kolejowego mają do można też dobrze zjeść w Tawernie Ziemia Kościerska jest dość często 10.00–20.00 (poza sezonem tylko w sb. dyspozycji 9 pociągów SKM z Gdyni, w tym Żeglarskiej (12.00–22.00) oferującej dania odwiedzana przez turystów wybiera- i nd.). Najlepiej spróbować ryb świeżo zło- 7 przez Gdańsk, oraz wiele pociągów kuchni tradycyjnej i regionalnej. jących okolice Jeziora Wdzydzkiego wionych w Jeziorze Wdzydzkim. z Gdańska. Liczne połączenia autobuso- jako cel wypoczynku. Na jego brzegach we z Gdańskiem oferują przedsiębiorstwa Ośrodek Wypoczynkowy Kormoran, można znaleźć kilka wartych odwiedze- PKS. Z uwagi na dużą różnorodność Sycowa Huta; 696495535; nia punktów serwujących dania kuchni Restauracja Rzemyk, Kościerzyna, ul. Tka- firm oferujących przejazdy w regionie www.owkormoran.com. kaszubskiej, dużą część menu zajmują czyka 6, www.restauracjarzemyk.pl, rozkłady najlepiej sprawdzać na stronie Pięknie położony w lesie nad jeziorem ryby. Mniej wykwintnie, ale tanio i dobrze 12.00–21.00. Ceny 25–40 zł za danie mię- www.e-podroznik.pl (PKS Starogard, Sudomie ośrodek oferuje ponad 200 miejsc można zjeść w ośrodku Półwysep Lipa sne (pyszne polędwiczki po kaszubsku), PKS Gdańsk, PKS Bytów, PKS Chojnice), noclegowych w pokojach 2–6-os. Jest to we Wdzydzach Tucholskich. W samej nieco droższe steki (50–70 zł). choć nie obejmuje on wszystkich przedsię- świetne miejsce dla osób poszukujących Kościerzynie na polecenie zasługuje biorców prywatnych. Na przykład planując spokoju, grzybiarzy i wędkarzy. Nocleg Bar Mleczny PRL na rynku oraz restaura- Bar Mleczny PRL, Kościerzyna, Rynek 1; podróż do Wiela, warto rozważyć ofertę w dwójce ze śniadaniem kosztuje 140 zł. cja Rzemyk. 11.00–16.00. Polecany przez mieszkańców.

192 Kup książkę Poleć książkę 193 BORY TUCHOLSKIE Park Narodowy Bory Tucholskie

Kajakiem przez Bory Tucholskie

214 215

ISBN 978-83-283-7719-6 Cena 32,90 zł ergohestia.pl ergohestia.pl

100x200_REKLAMA PRZEWODNIKI ERGO MIESZKANIE_03.2021_polskie.indd 2 21-03-05 15:42 100x200_REKLAMA PRZEWODNIKI ERGO MIESZKANIE_03.2021_polskie.indd 1 21-03-05 15:42