Nr. 7/8, juli/augustus 2004

Oliemolen Mercurius 175 jaar Kousjesmeel

Maandblad over molens en hun opvolgers 7de jaargang, nr. 7/8 Inhoud pagina

Molens Actueel 255

Grensmolens 266

COLOFON Papiermolen: De molens van Deurne 267

‘t Betere werk: Kousjesmeel 267 Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle, Martin E. van Doornik Tel./fax: +31 (0)79-5931303 E-mail adres: [email protected] Zoeker 268

Verschijning: NVVM-Molenmakers actief 270 elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van de maand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijnt één gecombineerd nummer Mercurius 175 jaar 272 J.S. Bakker Uitgave: De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting Molenwereld ‘t Betere werk: Nogmaals de overkuip 282 Benedenrijweg 521 2987 VA Ridderkerk Tel.: 0180-411018 ‘t Betere werk: Het moderne molenleven 282 Uitgever: dhr. Sj. J. Veerman Neptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d Lek Tel.: 0180-524509 E-mail adres: [email protected] Redactioneel Redactie: dhr. J.S. Bakker Moerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle, Het is deze maand precies 175 jaar geleden dat vergunning werd Tel/fax 079-5931303 verleend voor de bouw van de oliemolen Mercurius bij Den Hoorn, E-mail adres: [email protected] toen gemeente Hof van Delft. Dit is waarschijnlijk de grootste olie - molen van Nederland geweest. De molenonderbouw bestaat nog dhr. B.H.J. Mols Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk, steeds maar recent hing het voortbestaan van het complex aan Tel.: 06-50283248 een zijden draadje en werd er gesproken over sloop. Wat er in de E-mail adres: [email protected] toekomst mee gaat gebeuren is niet duidelijk. Wel duidelijk is dat het hier om een bijzonder complex gaat met een opmerkelijke ge - Advertenties: J. Ottevanger schiedenis dat dan ook alleszins waard is om voor het voetlicht te Molenviergang 2 2761 BK Zevenhuizen worden gehaald. Tel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 Een bijzonder woord van dank is ook op zijn plaats aan het adres E-mail adres: [email protected] van Bas Koster die in staat is gebleken om deze molen in verleden Abonnementen: en heden te visualiseren en dat terwijl er van het windmolentijdperk Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303 geen enkele afbeelding bekend is. Daar komt bij dat zich op de val - Nederland ( f 47,50) per jaar (incl. 6% BTW) reep, eigenlijk na het afronden van het artikel, zich ineens onver - wachte en ongedachte ontwikkelingen voordeden waardoor het Overige landen Europa ( f 65,-) Andere landen prijs op aanvraag hele artikel weer grondig onder het mes ging, zowel bij Bas Koster als bij mij. Het leidde ertoe dat het verhaal in omvang bijna verdub - De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden belde! voldaan. Het was de bedoeling om in dit nummer naast het verhaal over de Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement Mercurius, zoals toegezegd, het derde artikel over de molen van uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar Edens in Winschoten op te nemen. Door de toegenomen omvang schriftelijk wordt opgezegd van het Mercuriusverhaal bleek dit onmogelijk. Het 175-jarig jubi - De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m leum van de Mercurius heeft de voorkeur gekregen en daarom december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, schuift het Edens-artikel door naar september. indien nog voorradig JSB

f Prijs losse nummers: in Nederland 6,-; Afsluitdatum van de kopij voor het septembernummer van de overig Europa f 7,- (exclusief porto) Molenwereld : 6 augustus 2004 . Nieuws voor ‘Molensactueel’ Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het mag desnoods een weekje later. blad gratis bij een minimum-donatie van f 62,50 Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld is artikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing

Bankrelatie: Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867 Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij: ALMENUM Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Houthandel Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle Voor molenrestauraties Zagerij Lay-out en Druk: Import Vis Offset, Alphen aan den Rijn EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAAD ISSN 1387-2974 In te zagen volgens bestek en tekening

© COPYRIGHT 2004 Stichting Molenwereld Moerkapelle Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of Verder: openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • Douglas voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Larix • Azobé • Noord Noors Grenen

Kanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl ACTUEEL Informatie voor deze rubriek: Redactie Molenwereld, p/a B.H.J. Mols, Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk. Tel.: 06-50283248 E-mail: [email protected]

laatste tijd veel werk verzet. Het hekwerk Fries monumentenbeleid van de balie is grotendeels nieuw aange - bracht en momenteel wordt gewerkt aan Op 3 juni is de deelnota Cultuurhistorie en zes nieuwe windborden. B. Peihak. Monumentenzorg, als onderdeel van de provinciale Nota Erfgoed, besproken tij - dens een informatie- en inspraakavond. Verzet sloop molenstomp De bezorgde reacties onder de aanwezi - gen werden niet onder stoelen of banken De gemeente is toch voornemens de mo - gestoken. Volgens vrijwillige molenaars, lenstomp aan de Korenmolendreef te bijvoorbeeld die van de Stichting Molens Slochteren te slopen ( Molenwereld 2004- in Menaldumadeel, gaat de provincie Bescherming molenrompen 06-0220). De plannen van de eigenaar Friesland in de toekomst onzorgvuldig om (vervolg) van het molenaarshuis om de molen over met haar molens aangezien de concept - te nemen zijn uiteindelijk niet gehono - nota ruimte is gericht op kerken en histori - De Rijksdienst voor de Monumentenzorg is reerd door de gemeente. De Historische sche boerderijen. Een woordvoerder van bezig met een selectieproces voor het op Vereniging van Slochteren is echter in ver - het Steunpunt Monumentenzorg sloot de rijksmonumentenlijst plaatsen van zet gekomen hiertegen, aangezien op zich bij deze uitspraak aan. Als een van waardevolle molenrestanten. Zoals in de deze plek reeds sinds 1656 een molen de beslispunten is opgenomen het instel - voorgaande nummers van Molenwereld staat (uiteraard niet de molen waarvan len van een stimuleringsregeling cultuur - al was te lezen, worden deze plannen thans nog de romp resteert). De Slochter historie en monumentenzorg voor het in - soms met gemengde gevoelens ontvan - Molenstichting heeft zich inmiddels aan - standhouden, versterken en stimuleren gen. De gemeenteraad van Graafstroom gesloten bij het verzet tegen de sloop - van Friese monumenten en cultuurhistori - heeft tijdens haar raadsvergadering in plannen, doch kan geen financiële mid - sche elementen en structuren. In de pe - maart evenwel een positief advies uitge - delen beschikbaar stellen aangezien de riode 2005-2010 beoogt men voor deze bracht ten aanzien van de mogelijke be - molen niet de status van historisch monu - stimuleringsregeling jaarlijks een bedrag scherming van het restant, inclusief aan - ment bezit. Het zou mooi zijn wanneer de van 637.419 euro uit te trekken, naast een bouw, van de Gijbelandse Molen te Bles - molen uiteindelijk weer tot volwaardige jaarlijks bedrag aan structurele middelen kensgraaf (Molenwereld 2004-02-109 / nr. molen gerestaureerd zou kunnen worden, 4.08.1). De gewezen wipmolen aan de zodat er samen met het onlangs geres - Meulenbroek 4 is momenteel in gebruik taureerde aangrenzende molenaarshuis als vakantiewoning. Alle partijen stemden een fraai ensemble aan het molenbezit Het molenensemble in Slochteren in met de door de Rijksdienst voor de Mo - én aan de entree van Slochteren kan straalt nog steeds vroegere schoonheid numentenzorg voorgenomen aanwijzing. worden toegevoegd. uit, met name het molenhuis De eigenaren zijn ten aanzien van het be - (foto H. Noot, d.d. 25 april 2004). sluit gehoord en kunnen hun beheersacti - viteiten op eenzelfde wijze voortzetten, zodat van die kant geen bezwaar te ver - wachten is.

Nieuwe spruit Farmsum

Korenmolen Aeolus in Farmsum heeft op 2 juni jl. een nieuwe lange spruit gekregen. Tijdens de inspectie in 2003 bleek dat de lange spruit aan de kopse kanten inge - scheurd was en begon in te rotten. Aan - gezien er nog geen geld beschikbaar was werd door molenmaker Jellema uit Birdaard de verbinding met de schoren met hoekijzers verstevigd. Hierdoor bleef het mogelijk om de molen te kruien. Op 1 juni 2004 is men begonnen met de voor - bereidende werkzaamheden en op 2 juni werd met behulp van een kraan in een uur tijd de lange spruit gewisseld. De oude spruit was van eiken en de nieuwe spruit is van bilinga. Ook is door de vrijwilligers de

7de jaargang 2004 nr. 7/8 255 MOLENSACTUEEL

totale kosten zullen naar schatting baar, met daarop de tekst U. Twijnstra’s 350.000 euro bedragen (inclusief molen - Oliefabrieken. erf, organisatiekosten en andere kosten), In 1887 kocht U. Twijnstra de oliemolen De zodat de stichting zelf zo’n 140.000 euro Eendragt en daarmee werd de grondslag moet verzamelen. Hiervan is inmiddels voor het bedrijf gelegd. De in 1841 ge - circa 40.000 euro binnen. Het subsidiebe - bouwde Eendragt groeide uit tot een van drag zal in 2009 worden uitgekeerd, maar de grootste veevoederfabrieken van Ne - door gebruik te maken van voorfinancie - derland die in 1963 fuseerde met de NV ring via het Nationaal Restauratie Fonds Oliefabrieken Calvé-Delft tot U.T.-Delfia kan nog dit jaar de start worden gemaakt BV. In de gloriejaren omstreeks 1980 pro - met de restauratie die naar verwachting duceerde UTD zo’n 600.000 ton mengvoe - in 2005 zal worden afgerond. Deze hangt ders per jaar. Verdere schaalvergroting vooral af van het feit of de stichting er in leidde ertoe dat UTD opging in het Hen - slaagt om gedurende 2004 de resterende drix concern waarna op 4 mei 2001 de 100.000 euro in te zamelen. Hiertoe is in - productie in Akkrum definitief werd ge - middels een tweede actie onder de be - staakt. De Federatie Industrieel Erfgoed drijven en inwoners van Ten Boer van start Nederland heeft in het meinummer van gegaan. haar blad Industria de UTD-silo tot ‘Monu - ment van de maand’ uitgeroepen. De sloop- en bouwplannen zijn nu zo ver ge - Sloop industrieel erfgoed vorderd, dat het stilleggen van de sloop uit hoofde van behoorlijk bestuur niet te In Akkrum gaat de sloop van de UTD-silo’s verdedigen is, aldus Monumentenzorg. onverminderd door. De gemeente Boarn - Zelfs al zou de silo op de monumentenlijst sterhim heeft nagelaten het pand voor te zijn geplaatst dan was handhaving naar dragen bij de Rijksdienst voor de Monu - economische begrippen moeilijk ge - mentenzorg en het pand is daardoor weest. De silo had dan namelijk in haar geen officieel monument. Al in 1998 zou huidige vorm moeten blijven bestaan. de silo op de selectielijst komen voor Monumentenzorg zou namelijk niet inge - nieuw voor te dragen monumenten. Ech - stemd hebben met een rigoureuze aan - De restauratie van de Widde Meuln in ter om een of andere reden is dit niet ge - passing die het uiterlijk van de silo onrecht Ten Boer eindelijk vrijwel rond (foto beurd. Monumentenzorg betreurt dit, aan zou hebben gedaan. H. Noot, 29 september 2004). aangezien het een van de meest interes - sante oude silo’s te Friesland is, waarvan ook zij gaarne het voortbestaan had ge - Drentse Molendag 2004 waarborgd. In het verleden wilde de ge - uit het Monumentenfonds van circa meente in de silo een nieuw gemeente - De gezamenlijke Drentse molenaars hou - 363.000 euro. De jaarlijkse subsidie aan huis vestigen. Hoewel dit bouwtechnisch den op zaterdag 28 augustus voor de Stichting De Fryske Mole, die drieënveer - niet haalbaar bleek, werd in april 2002 be - twintigste keer een Drentse Molendag. tig molens in haar bezit heeft, wordt ge - sloten het terrein van de voormalige vee - Het is de bedoeling dat op deze dag een continueerd voor een bedrag van voederfabrikant voor ruim 15 miljoen euro groot aantal van de inmiddels 38 in onze 106.000 euro per jaar. De Gedeputeerde aan te kopen. Inmiddels is de grote silo provincie staande molens draait en geo - legde op verzoek uit dat de provincie in gesloopt en de kleine weer duidelijk zicht - pend is voor het publiek. Dankzij de en - haar concept voor de komende jaren heeft gekozen voor de kerken en boerde - rijen, omdat met name in die categorie erfgoed veel achterstallig onderhoud is. De vier instellingen (het Steunpunt Monu - mentenzorg, Stichting Monumenten - wacht, Stichting Alde Fryske Tsjerken en Stichting De Fryske Mole) die vanaf 2006 vanuit het Monumentenhuis gaan samen - werken zijn het in grote lijnen eens over het voorliggende conceptplan. Zij stellen wel vast dat de samenvoeging moet lei - den tot een aantoonbare kostenbespa - ring op het gebied van algemene kosten en overhead voor elke instelling afzonder - lijk, doch niet tot een mogelijkheid om subsidies af te slanken. Het concept van de Nota Erfgoed is vervolgens op 9 juni besproken in de statencommissie.

Subsidietoekenning voor restau - ratie Widde Meuln Ten Boer

Op woensdag 26 mei heeft Stichting Widde Meuln via de provincie Groningen een subsidietoekenning gekregen ter hoogte van 215.000 euro. Dit is circa 70% De in 1841 gebouwde oliemolen De Eendragt te Akkrum, in 1887 gekocht door van de voor subsidie in aanmerking ko - Ulbe Twijnstra die ermee de grondslag voor een der grootste veevoederfabrieken mende restauratiekosten ad 300.000 euro van Nederland legde. De windmolen werd in 1891 gesloopt van de sinds 1936 onttakelde molen. De (afb. Coll. P. Timmermans).

256 7de jaargang 2004 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL

de nieuwe erin getakeld kon worden. Al - band met de nieuwbouwplannen van de leen de gaten voor de schoren werden gemeente. In eerste instantie is onder - op de grond overgenomen van de oude zocht of het handhaven van de molen op en geboord. Boren op hoogte zou een te de huidige locatie mogelijk was, maar gevaarlijke situatie opleveren en was ook dat leidt volgens de adviescommissie tot technisch niet verantwoord. Diek Meden - hoge kosten ten behoeve van het creë - dorp, molenmaker en oud-eigenaar, kon ren van ruimte om de molen en het be - hierbij gelukkig ook zijn ervaringen inbren - houden van de aansluiting met het mo - gen. Ook Alwin de Vries, molenaar in spé lenhuis. Vervolgens zijn een drietal alter - hielp mee. De schoren werden zaterdag natieven voor verplaatsing bekeken, 27 maart losgemaakt en aan de korte waarvan twee reële opties over gebleven spruit gehangen. Ook in de kap was alles zijn. De eerste optie is verplaatsing naar vrij gemaakt. Met behulp van een takel een veld aan de Bruinleeuwstraat, die en dommekrachten werd binnen in de daarbij verkeersluw kan worden gemaakt kap de oude spruit naar buiten gewerkt, door het realiseren van een ontsluiting waar de hijskraan van Wagenborg Nedlift langs de dijk in de richting van de Raad - het zaakje naar beneden bracht. De huisstraat. plaatsing van de nieuwe spruit ging in De tweede optie, die op aangeven van omgekeerde volgorde. Bij een dergelijke de Rijksdienst voor de Monumentenzorg is aanpak, is het altijd spannend of alles uit - bekeken, betreft het plaatsen van de mo - eindelijk past, en dat deed het! len op dijkhoogte in het verlengde van de Door de goede voorbereiding kon de ver - Prins Bernardstaat, de meest zuidweste - vanging zelf in drie uur worden gereali - lijke plek van het dorp. Qua biotoop en seerd. Het bestuur van De Wachter is bij - ‘sky-line’ zou de molen daar, mede vanuit zonder trots dat deze professionele mo - historisch oogpunt gezien omdat de mo - lenbouw - amateurs deze bijzondere klus len sinds 1818 op de zuidwest-hoek van Oud en nieuw in april (foto: Molen - hebben geklaard. het dorp heeft gestaan, het beste tot zijn museum De Wachter 3 april 2004). Meer informatie en foto’s zijn te vinden recht komen. De verplaatsingskosten zul - op de website http://www.dewachter.nl len circa i 700.000 bedragen, maar als Eeuwe Broersma. de gemeente daardoor een tweede bouwlaag in het gemeentehuis mag bou - thousiaste medewerking van de Drentse wen is dat geld al terugverdiend, aldus de molenaars was het aantal deelnemende Verplaatsing Westermolen voorzitter van de adviescommissie. An - molens het afgelopen jaar 28 stuks. Dalfsen gaat niet door dere argumenten die in het voordeel van Na twee jaar windstilte was er gelukkig verplaatsing pleiten zijn dat er enkele on - het afgelopen jaar weer voldoende wind, Vooruitlopend op de uitkomsten van een derhoudsklussen gecombineerd kunnen zodat de molens konden draaien. onderzoek door TNO naar de mogelijk worden hetgeen een besparing oplevert Hopelijk is dit op de molendag van 2004 toekomstige windbelemmering van de en dat een verkoopopbrengst kan wor - ook weer het geval. Westermolen te Dalfsen ( Molenwereld den gerealiseerd door verkoop van het Bij enkele van de geopende molens wor - 2004-03-0124) heeft een adviescommissie, vrijkomende perceel. den ter gelegenheid van de Drentse Mo - ingesteld door de Stichting Westermolen, Het gemeentebestuur van Dalfsen wil het lendag bijzondere activiteiten ontplooid. een advies opgesteld om te komen tot voorstel om de molen te verplaatsen Hierbij moet gedacht worden aan: (rom - verplaatsing van de molen. Het uitge - evenwel niet overnemen. Het onderzoek mel-)markten, broodbakdemonstraties, werkte voorstel is op 17 mei overhandigd van TNO heeft uitgewezen dat het met ex posities, fietstochten enz. Voor de late aan de heer J. Ophoff, de bij de bouw de toegenomen windbelemmering nogal bezoekers zijn de molens van De Wijk en van het nieuwe gemeentehuis betrokken meevalt. Wethouder Hofland voert verder Aalden zelfs tot acht uur ‘s-avonds geo - wethouder. Het voorstel houdt direct ver - als argument tegen de verplaatsing aan pend. Meer gegevens over de deelne - mende molens met eventuele activiteiten zijn vanaf begin augustus te verkrijgen via het secretariaat van de Drentse Molen - stichting: telefoon 0592C340480. M.W. Noord hoek.

Nieuwe lange spruit voor De Wachter in Zuidlaren

Op 3 april 2004 is de lange spruit van De Wachter vervangen. Deze is 11,50 meter lang en 32 cm breed en hoog, en gemaakt van de houtsoort bilinga (opepum). Eens in de 30 tot 50 jaar is vervanging aan de orde. Echt veel er - varing kun je dus niet opbouwen. In vroe - ger tijden werd de nieuwe spruit op de grond gekopieerd van de oude, die al uit de kap was getakeld en er dan naast lag. Met nauwkeurig meetwerk heeft het vrij - willigersteam van De Wachter, bestaande uit Edzart ten Cate (molenaar), Henk Ho - venkamp (molenaar) en Siep Koers (tim - Het nieuwe gemeentehuis van Dalfsen en de appartementencomplexen verrijzen merman) de spruit gereedgemaakt, zo - aan de zuidkant van de Westermolen. Het is nauwelijks onvoorstelbaar dat de dat in één ‘kraansessie’ de oude eruit en windbelemmering beperkt zou zijn (kaart gemeente Dalfsen).

7de jaargang 2004 nr. 7/8 257 MOLENSACTUEEL dat de molen dan los wordt gemaakt van trokken bij het onderhoud van de molen. zijn historische wortels. Verder zijn de kos - Voorts was hij lid van de gemeentelijke ten van verplaatsing hoog en bovendien Werkgroep Opening Kerkplein 2-4 en Sint wachten de molens van Hoonhorst en Nicolaasmolen in 1976. Ook was hij vanaf Nieuwleusen op een kostbare restauratie. 1982 enige jaren lid van de gemeentelijke Commissie voor Culturele Zaken. Sinds 1 januari 1987 is hij vice-voorzitter van het Koninklijke onderscheiding voor bestuur van de Molenstichting Lattrop- Frans Knippers Til1igte en ook speciaal belast met bouw- en onderhoudstechnische zaken van de Op 29 april ontving de heer Frans Knippers Sint Nicolaasmolen, de Oortmanmolen in in het bijzijn van kinderen, kleinkinderen Lattrop en de Westerveldmolen in Tilligte. en bestuursleden van de Molenstichting Sinds 1997 heeft hij tot de oplevering de Lattrop - Tilligte, de Denekamper Molen - directie gevoerd over de restauratie van vrienden en het kerkbestuur van de Sint de Borgelinkmolen, waarbij hij het daar - Nicolaasparochie bij de Sint Nicolaasmo - voor van rijkswege te ontvangen honora - len uit handen van Burgemeester F. Wil - rium (met instemming van de belastingin - leme de onderscheiding Lid in de Orde spectie) ten goede liet komen aan de van Oranje-Nassau. Hij ontving deze on - restauratiebegroting. Hij was vele jaren derscheiding o.a. vanwege zijn grote en bestuurslid van de Stichting de Overijs - langdurige verdiensten op het gebied selse Molen. Tenslotte was hij gedurende van de Denekamper molens. In 1968 een groot aantal jaren lid van het Kerk - kocht hij de ruïne van de Sint Nicolaas - bestuur van de Sint Nicolaasparochie in molen, die toen dreigde te worden ges - Denekamp. A.H.M.Laagland. loopt met het doel hem te doen restaure - ren. Hij correspondeerde destijds veelvul - De Windesheimer Molen met een dig met de Rijksdienst voor de Monumen - In memoriam Hein Kienhuis flinke restauratie in het vooruitzicht tenzorg. Toen dat doel vanwege gebrek (foto G.H. Varwijk, 19 mei 2004). aan middelen niet haalbaar leek en in Op 18 april is Hein Kienhuis op 93-jarige 1974 bleek dat de gemeente Denekamp leeftijd overleden. Kienhuis was de laatste daarin wel zou slagen, heeft hij in dat jaar beroepsmolenaar van de Grote Gees - de molen aan de gemeente overgedra - terse Molen te Geesteren. Hein’s vader Molen ingestemd hebben met de plan - gen. Vervolgens werd hij steeds direct be - Gerard kocht omstreeks 1900 de molen nen, maar GroenLinks zet vraagtekens bij trokken bij de restauratie, zowel door de van zijn baas Masselink. Het was de be - het feit of de toegezegde steun betrek - gemeente als door het aannemersbedrijf doeling, dat een zoon van Gerard, even - king heeft op de meest recente plannen Wintels in Denekamp. Van 1976 tot 1987 eens Gerard genaamd, de molen zou èn wil weten in hoeverre de molenaars in werd hij door de gemeente steeds be - gaan bemalen, maar hij overleed in 1925 het overleg betrokken zijn. De gemeente op jonge leeftijd. Toen viel de keus op de heeft uitgesproken dat de bouwplannen pas 14-jarige Hein. Hij ging naar Borner - volledig binnen de vastgelegde normen broek om het molenaarsvak te leren. In vallen, die gelden voor het bouwen nabij 1930 werd hij molenaar te Geesteren, die de molen. Groen Links wil aanvullend we - toepasselijk de Kienhuismolen werd ge - ten of de afspraken ten aanzien van het noemd. Eigenaar van de molen is dan in stand houden van een vrije omgeving Jan Kienhuis, een broer van Hein. Hoewel vastgelegd zijn in het bestemmingsplan. de molen in 1928 nog van een ijzeren as De meningen onder de bevolking van was voorzien, afkomstig van de molen Kampen zijn overigens erg verdeeld. Over van Olde Hampsink in Tubbergen, raakte het herinrichten van het terrein is ieder - de molen omstreeks 1933 buiten bedrijf. een het eens maar niet over de mate Voortaan werd er uitsluitend nog elek - waarin en tot welke hoogte. De Holland - trisch gemalen. Kienhuis was ook filiaal - sche Molen geeft desgevraagd aan dat houder van de plaatselijke A.B.T.B.. In de ze de huidige plannen nog niet ter inzage jaren ‘40 en ‘50 wordt de molen door heeft gehad, doch dat ze in principe niet molenmaker Bisschop opgeknapt, waar - tegen bebouwing is mits bepaalde gren - bij het gevlucht verbusseld wordt, maar zen in acht worden genomen. Verzuimd de molen komt niet meer in bedrijf. In de gemeente dit bij de planvorming, dan 1974/75 en 1996/97 vinden opnieuw res - pas kan en zal De Hollandsche Molen in tauraties plaats. In 1995 draagt Gerrit actie komen. Er is dus nog alle hoop dat Kienhuis, zoon van Jan, de molen over voor de onlangs tot het Ambachtelijk Ko - aan de Stichting Geesterse Molen. Hein renmolenaars Gilde toegetreden mole - Kienhuis woont tot 1993 nog naast de mo - naars Poot en Lieftink het kwartje de len, maar verhuist in dat jaar met zijn goede kant op valt. vrouw naar een seniorenwoning in het dorp. E.G.M. Esselink. Restauratie Windesheimer Molen op handen Verdeeldheid in Kampen Na een controle door de Monumenten - Op 27 mei zijn in de raadsvergadering wacht zal de Windesheimer molen op door Groenlinks kritische vragen gesteld korte termijn gerestaureerd gaan worden. naar aanleiding van de (voorlopige) De afgelopen jaren werd er wel divers on - Op 23 augustus 1997 lichtte Hein Kien - bouwplannen op het Cramer-terrein nabij derhoud gepleegd aan de molen, maar huis (l.) de vang van zijn molen in d’Olde Zwarver te Kampen ( Molenwereld de molen is nu aan een urgente restaura - Geesteren na de voltooide restauratie 2004-06-0221). Volgens eerdere uitspraken tie toe. Gelijktijdig zal de molenbiotoop (foto G.J. Perfors). van de gemeente zou De Hollandsche aandacht krijgen en worden er voorzie -

258 7de jaargang 2004 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL ningen ten behoeve van de molenaars doorns oudste papiermaker Marten Or - & W heeft geconstateerd dat nog geen en het publiek aangebracht. De ge - ges. Bij akte d.d. 9 februari 1613 heeft maatregelen zijn getroffen om het verval meente heeft half mei ten aanzien van Marten Orges en zijn vrouw Geertgen tegen te gaan. De gemeente Gendrin - de biotoop overleg gevoerd met omwo - Schutten (Schut) van de rekenkamer de gen heeft daarom de eigenaar schriftelijk nenden en vertegenwoordigers van erfpacht van het water voor een papier - opnieuw van een en ander in kennis ge - Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en molen in Ugchelen verkregen en sticht steld. In dit schrijven wordt de eigenaar het Landgoed Windesheim. Binnen een dan een watermolen aan de Hoenderlo - aangespoord om de molenromp zodanig straal van 500 meter heeft men de seweg 145, waarvan het restant nog tot in te restaureren dat dit geen gevaar voor hoogte van objecten geïnventariseerd 1993 aanwezig was als voormalige wasse - de omgeving oplevert en tevens om het en het zijn met name de spreekwoorde - rij Altena. Op 10 oktober 1644 sticht stief - terrein rond de molen af te zetten. De lijke hoge bomen die te veel wind van - zoon Jacob Jacobs de bedoelde Hamer - romp is een rijksmonument, dus het herstel gen. Er wordt niet direct aan het kappen molen stroomopwaarts ten opzichte van van de molen in de thans bestaande van bomen gedacht, maar wanneer een de ‘ouderlijke’ watermolen. De Hamer - hoedanigheid is deels subsidiabel. boom ziek wordt of het op natuurlijke molen, tot 1960 in gebruik als een op wa - wijze niet overleeft dan wordt bij herplan - terkracht gedreven wasserij, dateert in zijn ten rekening gehouden met de molen. huidige vorm uit 1916. Het complex is vol - Twist Wadenoijen voortgezet Ten behoeve van de molen zal eveneens gens deskundigen een goede represen - een molenbeschermingszone opgeno - tant van de bedrijfsarchitectuur uit het Het vergt een lange adem om te komen men worden in het binnenkort te actuali - begin van de vorige (20 e) eeuw en , on - tot een mogelijke verplaatsing van de seren bestemmingsplan van het buiten - danks de inwendige aanpassingen, dui - poldermolen te Wadenoijen en het ge - gebied. Voor de restauratie is inmiddels delijk herkenbaar als een voormalig wa - duld van geldschieter Avri begint langza - een restauratieplan opgesteld, dat de termolencomplex. Daarnaast is het com - merhand op te raken, nadat zij zich reeds gemeente in 2005 uit wil (laten) voeren. plex cultuurhistorisch waardevol, aange - in 2002 bereid heeft verklaard de ver - zien het verwijst naar de historie van het plaatsing voor een groot deel te willen fi - dorp Ugchelen, dat haar industriële acti - nancieren. De Rijksdienst voor de Monu - Eerste fase restauratie Middelste viteiten in de 16 e en 17 e eeuw dankzij de mentenzorg gaf eerder aan niet in te Molen Loenen voltooid watergedreven molens kon ontwikkelen, stemmen met verplaatsing naar natuur - eerst in de papierindustrie en later in de gebied De Steendert in de nabijheid van De Middelste Molen te Apeldoorn-Loe - wasserij-industrie. Neerijnen ( Molenwereld 2004-03-0126). nen, oorspronkelijk gesticht in 1622 maar De Monumentenzorg is op zoek gegaan sedertdien meerdere malen en voor het naar een locatie waar de oorspronkelijke laatst in 1878 herbouwd, is de laatste Ve - Verval molenromp Varsselder functie van de molen, het uitmalen op de luwse watermolen waar nog op authen - eist maatregelen Linge, weer gestalte kan worden gege - tieke wijze papier wordt vervaardigd. De ven. Zij heeft deze plek gevonden tussen tevens als museum ingerichte molen De eigenaar van de molenromp van de Geldermalsen en Enspijk, op circa een moet van top tot teen gerestaureerd wor - Molen van Lukassen te Varsselder aan de halve kilometer afstand van de Linge. den en fase I is momenteel afgerond, de Hoofdstraat heeft te horen gekregen dat Deze plek zou een historisch verant - kosten hiervan hebben circa 450.000 euro de romp dringend moet worden geres - woorde locatie zijn waarin het waters - bedragen. taureerd. Begin 2004 is de eigenaar er op taatkundig verband met de Linge een re - Op 9 juni ontvingen molenaar Piet Zegers, gewezen dat de dakbedekking kapot is presentatief beeld van weleer geeft. De vrijwilligers en het stichtingsbestuur een en er stukken steen uit de romp van het Molenstichting voor het Gelders Rivieren - groep kandidaten voor het Europees Par - restant van de in 1866 als grondzeiler ge - gebied is echter niet blij met deze locatie, lement. De renovatie is deels mogelijk ge - bouwde molen vallen. Het College van B aangezien de verplaatsing door de ver - maakt door de beschikbaarstelling van wervingskosten van het perceel hoger uit Europese gelden (10% van het restaura - zal vallen. Deze kosten had men op de tiebedrag), vandaar dat het gezelschap oorspronkelijk voorziene nieuwe locatie een bezoek aan de molen bracht om niet omdat deze grond door Staatsbos - met eigen ogen te aanschouwen wat er beheer in beheer zou worden gegeven. met het geld is gedaan. De overige 90% Tevens vindt de molenstichting het jam - wordt verdeeld door het Rijk (70%), de mer dat niet meerdere alternatieven door provincie Gelderland en de gemeente Monumentenzorg zijn geopperd. Op 17 Apeldoorn (elk 10%). Momenteel worden mei heeft het bestuur overleg gevoerd en er voorbereidingen getroffen voor fase II besloten zelf op zoek te gaan naar alter - die bestaat uit het creëren van een ont - natieve locaties, daarmee overigens niet vangstruimte, een cursusruimte, een werk - besluitend om het voorstel van Monu - plaats voor grondstoffen en het aanpas - mentenzorg definitief af te wijzen. Zij heeft sen van de infrastructuur bij de molen. daarbij De Hollandsche Molen om advies gevraagd. Avri laat bij monde van haar woordvoeder weten niet lang meer te wil - Hamermolen Ugchelen op ge - len wachten, aangezien zij anders naar meentelijke monumentenlijst een andere besteding van de gereser - veerde middelen ad 500.000 euro uit zal De draaivaardige bovenslagwatermolen gaan kijken. Daarmee zou het uitstel in De Hamermolen aan de Hoenderlose - Wadenoijen wellicht uiteindelijk tot afstel weg 155 te Ugchelen is geplaatst op de leiden. lijst van gemeentelijke monumenten. Van de watermolen resteert alleen het (aan de buitenzijde) authentiek gerestau - Stagnatie opbouw molen Nieu - reerde pand, inclusief de watergoot en wegein leidt tot raadsvragen het waterrad. De molen is momenteel in - gericht als hotel- en partycentrum maar Nadat de verplaatsing van de onderto - de geschiedenis van dit complex gaat te - ren van molen Oudegein in Nieuwegein rug tot het begin van de zeventiende De onttakelde molenromp in Varsselder eerder al stagneerde ( Molenwereld 2003- eeuw en is nauw verbonden met Apel - in 1991. 07-0207) wordt thans in Nieuwegein voor

7de jaargang 2004 nr. 7/8 259 MOLENSACTUEEL

dorp, en daarmee dus ook aan een mo - uit het Provinciaal Afvalstoffen Fonds een gelijk herstel van de molen. Ambtenaren bedrag ad 442.000 euro beschikbaar te plaatsen vraagtekens uit hoofde van stellen ten behoeve van een zestal water - ruimtelijke ordening, milieu en financiën beheerprojecten in Noord Holland Mid - bij het plan van de Stichting tot Herbouw den. Een gedeelte van dit bedrag komt van de Stellingkorenmolen De Windhond. ten goede aan het herstel van de water - Dit plan voorziet in de herbouw van de staatkundige infrastructuur van het Scher - molen in de driehoek gelegen tussen de mermolencomplex, waarvan de project - Molenweg, de Kolonieweg en de Veld - kosten geraamd worden op 535.000 euro. weg ter plaatse. Het probleem is echter Daarnaast heeft zij een bedrag van 1,1 dat de herbouw van de molen op die miljoen euro verdeeld voor de restauratie plaats niet strookt met het gemeentelijk van rijksmonumenten in het Provinciaal beleid van Soest om de Eng zo open mo - Restauratie Uitvoerings Programma gelijk te houden. Herbouw van de molen (PRUP) 2004-2009. Deze gelden komen in zou dit beleid aantasten. Tevens is de 2009 beschikbaar en de restauratie van plaats een gewezen vuilnisbelt en zal de 11 Schermer Molens is hierin voor 529.410 nodige aandacht aan sanering van de euro opgenomen. bouwgrond moeten worden besteed en tenslotte is er onvoldoende duidelijkheid omtrent de toekomstige exploitatie van 350-jarig jubileum molen Den de molen en eventueel daarmee ge - Oever gevierd paard gaande financiële risico’s. Finan - ciering zou moeten geschieden door ver - In het weekend van 11 tot 13 juni 2004 is koop van de grond waar de molen oor - het 350 jarig bestaan van korenmolen De spronkelijk stond en aanvullend door het Hoop te Den Oever uitbundig gevierd. Na aanvragen van subsidies en werven van een zeer geanimeerde receptie voor ge - donaties. Desalniettemin staan het Col - nodigden (vooral uit de molenwereld) lege van B&W, de welstandscommissie en volgde op zaterdag, na de Provincie Utrecht positief tegenover een feestelijke opening van de dag door het gelanceerde voorstel en het eventu - de plaatselijke harmonie, een dag voor De op verplaatsing wachtende molen eel afgeven van een vrijstelling op het vi - de kinderen. Honderden pannenkoeken van het waterschap Oudegein op zijn gerende bestemmingsplan. Het college werden gebakken en uitgedeeld. oude plek. wordt in haar voorstel, ondanks de ge - Daarna volgde de prijsuitreiking voor de plaatste vraagtekens, vooralsnog door werkstukken en tekeningen, welke waren alle collegepartijen gesteund, zo bleek gemaakt door leerlingen van groep 3 en op 19 mei De plannen kunnen nu verder 4 van de basisscholen van Oost-Wierin - het voortbestaan van de wipmolen ge - uitgewerkt worden. gen. Er traden, ook op zondagmiddag, vreesd. zang- en dansgroepen op in Wieringer Nadat in 1995 een nieuwe locatie binnen klederdracht en een tweetal Wieringer de gemeente was gevonden, duurde het Noord-Holland subsidieert shantykoren. Een Oeverse comédienne nog tot 22 mei 2003 voordat de onderto - Schermer molens wist vele lachsalvo’s aan het publiek te ren naar zijn nieuwe plek werd getrans - onttrekken. Een zeilmaker en een imker porteerd. Nabij een Milieu Educatief Cen - Gedeputeerde Staten van Noord-Holland lieten hun ambacht zien en een draaior - trum en een kinderboerderij zou de molen heeft bij besluit d.d. 18 mei bepaald om gel en een paardentram maakten de een rondmaalfunctie krijgen. Na afron - ding van de verplaatsing is het werk stil komen te liggen en zijn de verschillende onderdelen her en der verspreid opgesla - gen. De kwaliteit van de overgebleven en destijds nog bruikbare onderdelen is er door de jaren heen niet beter op gewor - den. De Nieuwegeinse fractie van Groen - Links heeft hierover vragen gesteld aan het College van B & W, om te voorkomen dat de molen niet zal worden afge - bouwd. Zij vraagt zich af of het college op de hoogte is van de slechte staat waarin de onderdelen zich bevinden en verzoekt het college passende stappen te onder - nemen. De molen is eigendom van de thans in moeilijkheden verkerende Stich - ting de Utrechtse Molens.

Vragen herbouw De Windhond

De herbouw van molen De Windhond te Soest heeft meer voeten in aarde dan aanvankelijk gedacht, zo blijkt uit een ge - meentelijke notitie over deze herbouw. Op 11 mei is het onderwerp ter sprake ge - weest in de raadscommissie van de ge - meente. Zij hecht belang aan het herstel Drukte bij het 350-jarig jubileum van de molen in Den Oever van cultureel-historische aspecten in het (foto: T. Lutteke, 13 juni 2004).

260 7de jaargang 2004 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL nostalgische sfeer compleet. De vereni - ging De Wieringer Molens kan terug zien op een zeer geslaagd feest! Evert Busser.

Schuur inzet juridisch conflict

In 2003 heeft Stichting Molen De Zand - haas toestemming van de gemeente ge - kregen om in de molenschuur bij molen De Zandhaas te Santpoort een woning voor de molenaar in te richten ( Molenwe - reld 2003-04-109/110), mits rekening zou worden gehouden met de omgeving. Vier jaar geleden werd eenzelfde verzoek ten gevolge van bezwaren van omwo - nenden en Stichting Santpoort van de hand gewezen. Ambachtelijk korenmole - naar J. Kors deed het verzoek om naast de molen te kunnen wonen, om zo het beheer en de bedrijfsvoering meer effi - ciënt te kunnen maken. Alvorens de bouwaanvraag in behandeling te nemen is door de gemeente een monumenten - vergunning verstrekt. Deze vergunning De tot gemaal verbouwde molen van de Hargpolder bij Kethel (foto jsb, 18 juli staat nu ter discussie. Aanleiding hiertoe is 1970). dat door de Stichting Santpoort wordt ge - steld dat de verbouwing van de schuur ten koste van de monumentale waarde van het pand gaat. Om de schuur voor men en het provinciebestuur zal deze wij - sloopvergunning ingediend, waarvoor bewoning geschikt te maken moeten er zen op het belang van de molenbiotoop. (nog) geen toestemming is verleend. ramen geplaatst worden, aangezien de jsb. schuur deze nu ontbeert. Volgens de stichting tast dit het oorspronkelijke karak - Ingebruikstelling molen Kuitaart ter van de schuur aan. Kors heeft voor de Herstel molen Hei- en Boeicop plannen een in monumenten gespeciali - op zijn vroegst in het najaar Zaterdag 4 september zal de gerestau - seerd architectenbureau in de arm geno - reerde molen Vogelzicht te Kuitaart fees - men en is zich terdege bewust van wat Restauratie van de op 20 maart door telijk in gebruik genomen. De restauratie wel en niet kan. De stichting trekt echter brand zwaar beschadigde Hoekmolen te heeft bijna vier jaar geduurd en de totale toch ten strijde en heeft zelfs een verzoek Hei- en Boeicop ( Molenwereld 2004-04- kosten bedroegen circa 225.000 euro. bij de rechter ingediend om de vergun - 0168/170)zal niet eerder dan in het najaar Dankzij extra subsidies zijn naast de molen ning in te trekken. De gemeente geeft plaatsvinden. De eigenaar, het Hoog - ook de oude maalderij en het tussen aan achter de plannen en ambities van heemraadschap van de Alblasserwaard maalderij en molen lopende spoorlijntje in Kors te blijven staan, maar moet nu de uit - en de Vijfheerenlanden te Gorinchem wil ere hersteld. Thans wacht de uit 1904 da - spraak van de bestuursrechter afwachten de herbouw van het inwendig groten - terende motor, gelegen in de maalderij, voordat ze de plannen verder in behan - deels verbrande bovenhuis combineren nog op restauratie. Stichting Molen Vogel - deling kan nemen. De zaak heeft 29 juni met een aantal andere werkzaamheden. zicht is van plan om van de ingebruikstel - bij de bestuursrechter gediend en een uit - Zo wil men o.a. werkzaamheden verrich - ling een groot feest te maken. Er zal een spraak wordt op korte termijn verwacht. ten aan de waterlopen; dit is echter af - feesttent bij de molen geplaatst worden hankelijk van beschikbare middelen. Een en om 14.00 uur volgt de officiële ope - exact schadebedrag is nog niet vastge - ningshandeling, waarna men tot 17.00 Provincie vraagt Delfland molen - steld, het Hoogheemraadschap is mo - uur in de gelegenheid is molen en maal - bepaling te heroverwegen menteel in afwachting van een expertise. derij te bezichtigen. Vanaf 17.00 uur wor - den alle inwoners en vooral oud-inwoners SGP/Christenunie-statenlid C.L. Freeke van Kuitaart en Lamswaarde verwacht stelde op 6 mei vragen aan GS van Zuid- Molenrestant Hargpolder Kethel voor een reünie in de feesttent. Holland met betrekking tot de handha - bedreigd ving van de molenbiotoop door het Hoogheemraadschap van Delfland in De Historische Vereniging Schiedam heeft Starre houding biotoop Oosterland verband met een wijziging van de alge - bij de gemeente gevraagd het restant mene keur die de oude regel in dit op - van de Hargmolen aan de westzijde van De momenteel in restauratie zijnde molen zicht losliet (zie Molenwereld 2004-6-223). de Poldervaart in het Beatrixpark te Ket - van Oosterland wordt in de toekomst mo - Het provinciebestuur deelt de vrees van hel, op de rijksmonumentenlijst te laten gelijk bedreigd door nieuwbouw. Het Col - de Westlandse molenaars hieromtrent, plaatsen. Mocht dit niet lukken dan ziet lege van B & W vindt dat onder bepaalde maar respecteert de autonomie van het de vereniging gaarne dat de gemeente voorwaarden rond de molen nieuwbouw hoogheemraadschap wel. Wel stellen GS het restant als gemeentelijk monument mag worden gepleegd. Vereniging De dat, los van de keur van Delfland, de pro - aanwijst. De commissie Wonen en Groen Zeeuwse Molen is hier tegen. Deze kwes - vinciale biotooprichtlijnen van kracht zijn ziet mogelijkheden om aan dit verzoek te - tie zal onderwerp van gesprek zijn wan - en blijven conform de Nota Planbeoorde - gemoet te komen. De oorspronkelijk uit neer het voorontwerp-bestemmingsplan ling. Gedeputeerde Staten van Zuid-Hol - 1877 daterende molen is, nadat een elek - van de bebouwde kom Oosterland ter land zullen Delfland benaderen met het trisch gemaal haar intrede deed, in 1925 sprake komt. Het college wil in dit be - verzoek om het voorgenomen besluit in gedeeltelijk gesloopt en thans ingericht stemmingsplan slechts rekening houden heroverweging te nemen. Bij andere wa - als woonhuis. De bewoner van het mo - met een beschermingszone van 100 me - terschappen spelen vergelijkbare proble - lenrestant heeft in april van dit jaar een ter. De provinciale planologische commis -

7de jaargang 2004 nr. 7/8 261 MOLENSACTUEEL sie en de Vereniging De Zeeuwse Molen Brabantse Molenkaart op rekeningnummer 113019610 of giro stellen in een reactie op het ontwerp vast verschenen 4355949 t.n.v. Molenstichting Noord-Bra - dat een zone van 100 meter te weinig is bant te Almkerk (vergeet niet naam en om voldoende windvang te garanderen. Op 25 juni is de nieuwe Brabantse Molen - adres te vermelden bij overmaking per Beide instanties stellen dan ook voor om kaart verschenen, uitgegeven door de giro). in plaats van 100 meter een bescher - Molenstichting Noord-Brabant. Op deze mingszone van 300 meter op te nemen, molenkaart zijn alle 131 Brabantse molens overeenkomstig de landelijk gehan - vermeld, waarvan 12 watermolens. Het Wijziging bestuurssamenstelling teerde richtlijnen. De gemeente stelt zich eerste exemplaar is tijdens de opening Molenstichting Land van Heus - op het standpunt dat die noodzaak niet van het 5 e Brabantse Molenweekend te den en Altena aanwezig is, nu de molen toch niet com - Ulvenhout overhandigd aan gedepu - mercieel geëxploiteerd wordt. De vereni - teerde W. Luijendijk van de Provincie Teneinde meer succesvol te zijn in het ging De Zeeuwse Molen heeft de ge - Noord-Brabant. werven van fondsen ten behoeve van meente gewezen op jurisprudentie waar - Het is de tweede editie van de Brabantse het behoud van de molens in het Land uit blijkt dat de molenbeschermingszone Molenkaart volgend op de eerste uitgave van Heusden en Altena heeft het huidige driehonderd meter zou moeten bedra - die uit 1998 dateert. Naast een kaart met stichtingsbestuur van Molenstichting Land gen doch de gemeente is daar, in de per - geografische ligging en een begelei - van Heusden en Altena besloten de sa - soon van wethouder van der Wekken, dende tekst in 4 talen is van elke molen menstelling van het bestuur te wijzigen. niet van onder de indruk. Voorzitter Cor - een (actuele) foto opgenomen, inclusief Het gaat niet goed met een aantal mo - nelissen van de vereniging vindt het een een beknopte omschrijving (naam, lens in dit gebied, met name vanwege slechte zaak als de gemeentelijke plan - plaats, bouwjaar, type, adres en globale onvoldoende financiële middelen om nen doorgang zouden vinden en vindt de plaatsaanduiding). De kaart is verkrijg - een goed onderhoudsbeleid te voeren houding van de gemeente in deze kwes - baar bij de meeste Brabantse molens en (Molenwereld 2003-09-0243). Het zittende tie geen pas geven; ongetwijfeld: wordt is rechtstreeks te bestellen door overma - bestuur bestaat met name uit mensen die vervolgd. king van s 1,78 (inclusief verzendkosten) werken bij de gemeenten in het werkge - bied van de stichting (Aalburg, Woudri - chem en Werkendam). Dit is geen opti - male combinatie. Vandaar, dat voorzitter en burgemeester van Werkendam, de heer H. Hellegers, op zoek is naar een bre - dere bezetting. De stichting heeft mo - menteel negen molens in eigendom, die ze in het verleden heeft overgenomen van de gemeenten, te weten De Twee Gebroeders (Wijk en Aalburg), de Witte Molen (Meeuwen), De Hoop (Veen) in de gemeente Aalburg; De Oude Doorn (Almkerk) en de Zandwijkse Molen (Up - pel) in de gemeente Woudrichem ; De Zuid-Hollandse Molen (Hank), de Noorde - veldse Molen (Dussen), de Uitwijkse Molen (Sleeuwijk) en de Vervoornemolen (Wer - kendam) in de gemeente Werkendam. De jaarlijkse bijdrage van de drie ge - meenten is onvoldoende om goed struc - tureel onderhoud aan de molens te ver - richten. Dit heeft tot gevolg dat de mo - lens verwaarloosd worden, waardoor op den duur nog meer kosten gemaakt moeten worden. Voor met name de Zuid- Hollandse molen en de Zandwijkse Molen is een restauratie dringend noodzakelijk. Het is de afgelopen jaren onvoldoende gelukt binnen het regionale bedrijfsleven geld te vergaren, iets wat de opdracht van het nieuwe bestuur moet gaan wor - den. De huidige commissie zal een soort commissie van advies vormen, die de contacten met de gemeenten onder - houdt.

DVD/video molens Peelland

Op 17 juni beleefde de film ‘Zolang er wind waait...’ haar première. De film is ge - maakt in opdracht van de Peellandse Molenstichting ter ere van haar 25-jarig bestaan en geeft naast een kort overzicht van de historie over het malen van graan, een indruk van de huidige situatie rond De Zandwijkse Molen bij Almkerk, een van de molens van de Molenstichting Land de molens in haar werkgebied. Deze film van Heusden en Altena wacht op een grote restauratie. Van de molen is deze bouw - is op DVD of video verkrijgbaar door het tekening uit 1699 bekend. overschrijven van i 14,50 (incl. verzend -

262 7de jaargang 2004 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL

worden woningen gebouwd die de ge - meente vervolgens verkoopt. Van de winst wordt de aankoop van de molen, de winkel en de twee panden bekostigd. De gemeente is nu aan zet om met de ei - genaars van de molen en de panden te onderhandelen. J. Renirie, eigenaar van een van de bedoelde panden op het ter - rein, heeft aangegeven niet zonder meer zijn eigendom op te willen geven. Hier - mee doemt wellicht een obstakel op dat de weg naar een spoedig herstel van de molen bemoeilijkt, nog afgezien van een mogelijke financiële onhaalbaar zijn van In 1980 was de Stadbroekermolen bij de uitwerking van het gekozen scenario. Sittard een complete ruïne. Van 1995 Verder rijst de vraag of en hoe de plan - tot 1999 werd de molen met grote in - nen de biotoop van de molen nadelig spanning en tegen veel kosten geres - beïnvloeden. taureerd tot een malende molen. (foto J.A. van Krimpen). Herstel gevlucht Akkermolen Zundert laat op zich wachten G. Roebroek en de verhurende stichting is De Akkermolen in Zundert in mei De Akkermolen te Zundert staat al weer geëscaleerd en inzet van een juridische 1992 (foto jsb). enige tijd met één roede. De lassen van procedure. De molen zal weer open de houten borstroede verkeerden in der - gaan wanneer de rechter een uitspraak mate slechte staat dat deze verwijderd heeft gedaan. Ten gevolge van dit pro - moest worden ( Molenwereld 2003-06- ces zijn diverse partijen de dupe, aange - kosten) op gironr. 5706031 t.n.v. Peel - 0176 / 2003-07-0211). De beherende Stich - zien er de komende tijd een veelheid aan landse Molenstichting te Heeze; onder ting Vrienden van de Akkermolen wil op activiteiten in de molen gepland was. Al vermelding van DVD of VIDEO en het korte termijn duidelijkheid van de ge - deze activiteiten zijn afgezegd, hetgeen adres. Voor eventuele vragen kan gebeld meente met betrekking tot de restauratie. o.a. betekent dat geplande activiteiten worden met: 040-2262602. Voorzitter A. van der Kloot heeft een ge - van scholen en tientallen andere groe - sprek geïnitieerd met de verantwoordelijk pen niet doorgaan. De stichting heeft wethouder R. van Tilburg van de ge - Roebroek medegedeeld dat het pand Gemeentebestuur Waalre wil meente Zundert. Behalve een tijdelijke aan alle verscherpte arbo-eisen moet molen Aalst kopen oplossing waar op aandringen van de gaan voldoen. De met deze aanpassin - stichting van af is gezien, aangezien dit gen gepaard gaande kosten bedragen Na jaren van onzekerheid is op 25 mei toch maar voor korte duur zou zijn en dus circa 100.000 euro. ‘Wanneer alle molens duidelijkheid geschapen in wat de ge - zonde van het geld, is er niets meer on - in Nederland aan de verscherpte regels meente Waalre met de monumentale dernomen. Van uitstel wordt de kwaliteit zouden moeten voldoen, dan kunnen ze Aalstermolen van plan is. Ter tafel van de van het goede deel van de houten roede allemaal sluiten’ aldus Roebroek, die aan - gemeenteraadsvergadering lag een ‘dis - er niet beter op. De stichting heeft haar vullend de stichting de schuld geeft van cussiestuk Aalstermolen’, dat door het vraagtekens bij het beschikbaar komen de ontstane onherstelbare schade ten college van B en W was ingebracht. Hierin van de financiële middelen en bij de be - gevolge van achterstallig onderhoud. Op zijn vier scenario’s geschetst voor de schikbaarheid van de molenmaker om dit moment kan Roebroek de veiligheid steun aan de sterk in verval geraakte mo - de werkzaamheden uit te voeren. Begin niet langer garanderen en vandaar het len ( Molenwereld 2004-05-195). In het eer - 2003 werd een restauratieverzoek inge - genomen besluit tot sluiting van de molen ste scenario subsidieert de gemeente de diend bij de gemeente. Pas op 18 sep - en het inhouden van een deel van de aankoop van de molen door de werk - tember 2003 heeft de gemeente een ver - door de beheerder te betalen huur. De groep Aalstermole, betaalt ze een een - gunning (!) bij de Rijksdienst voor de Mo - voorzitter van de stichting, burgemeester malig onderhoudsbedrag en subsidieert numentenzorg aangevraagd voor het Dijkstra, zit in een lastig parket, aangezien ze het jaarlijks onderhoud. Het tweede vervangen van de roede, welke direct hij enerzijds als burgemeester verantwoor - scenario is gelijk aan het eerste, doch daarna door Monumentenzorg is afgege - delijk is voor de uitstraling die de molen zonder de jaarlijkse subsidie. Het derde ven. Op 25 februari 2004 heeft de Monu - naar de wijk Stadbroek heeft en ander - scenario voorziet in een grote investering mentenzorg de gemeente medegedeeld zijds het beheer van de molen in goede in het hele gebied rondom de molen, dat een bedrag van 24.000 euro subsidia - banen moet leiden. Dit zijn twee zaken waardoor de molen beter in de omge - bel is. Volgens de wet- en regelgeving die momenteel recht tegenover elkaar ving wordt ingepast. Volgens het vierde moet de gemeente nu het restauratiever - staan. Dijkstra heeft het voorzitterschap scenario doet de gemeente helemaal zoek op het provinciaal programma 2005 dan ook begin juni overgedragen aan niets en laat ze het lot van de molen aan laten zetten. Wethouder van Tilburg wil advocaat A. Houtakkers. Het is heel triest de huidige eigenaar over. proberen of de provincie akkoord gaat dat het zover moet komen, vindt Roe - Ondanks het feit dat de scenario’s qua wanneer de gemeente de restauratie broek. Zeven jaar geleden is de molen haalbaarheid en draagvlak bij de Waal - voorfinanciert. gerestaureerd. Sindsdien wordt het pand rese bevolking niet verder zijn uitgewerkt, gebruikt voor culturele activiteiten van heeft de gemeente de keuze gemaakt scholen en groepen. voor het derde scenario en dus voor inzet Juridisch steekspel Sittard tot behoud van de molen; het scenario dat de gemeente het minste geld zou Watermolen De Stadbroekermolen te Sit - Bezoekerscentrum Stevensweert moeten kosten. Dit plan houdt in dat de tard is tot nader order gesloten. De oor - gemeente de molen, de winkel en het zaak die hieraan ten grondslag ligt is een Eigenaar Stevol B.V., onderdeel van de omliggende terrein met daarop nog een conflict over achterstallig onderhoud en Panheel Groep, wil de uit 1722 daterende tweetal panden koopt. De winkel wordt de veiligheidssituatie van het gebouw. Hompesche Molen bij Stevensweert be - vervolgens gesloopt en op het terrein Het conflict tussen bewoner/beheerder trekken bij de herinrichtingsplannen voor

7de jaargang 2004 nr. 7/8 263 MOLENSACTUEEL

- De Slochter Molenstichting heeft on - langs haar nieuwe website www.sloch - termolenstichting.nl opengesteld - Op maandag 7 juni is door Mw. Van Warners Werkman, wethouder van de gemeente Eemsmond, het ANWB-infor - matiebord bij molen De Liefde in Uithui - zen officieel onthuld. - Op 12 juni is I. Wierenga - Spijk een ac - tie gestart om 3.000 briefjes van 20 euro te verzamelen ten behoeve van de door oxidatie noodzakelijk geworden vervan - ging van de roeden van De Goliath te Uithuizermeeden . - De Bullemolen in de Bullepolder tussen Leeuwarden en Lekkum is voorzien van Restauratie van De Noordermolen nieuw riet op de kap en de romp. te Noordbroeksterhamrik - Het groot onderhoud aan de Skarren - (foto H. Noot 25 april 2004). moune te Scharsterbrug is 15 juni vol - tooid. Tijdens deze werkzaamheden, uit - gevoerd door molenmaker Dijkstra uit Sloten, zijn o.a. de staart en drie schoren het afgegraven gebied tussen Ohé en vervangen. Ingebruikstelling van de Sancto Anto - Laak en Stevensweert. Men is voorne - - In de week van 10 mei zijn rietdekkers uit nio in Halsteren op 13 juni 2004 (foto mens om de molen in te richten als een Den Ham gestart met het van een G.H. Varwijk). bezoekers- en informatiecentrum voor nieuwe rietbedekking voorzien van de wandelaars en fietsers en bij of in de mo - romp van De Passiebloem te Zwolle . len een horecavoorziening te creëren. - In bezoekerscentrum Sonsbeek in Arn - Vanuit de 18de-eeuwse windmolen kun - hem is tot en met eind augustus een ex - rij) en gemeentelijk monument (schuur en nen bezoekers vanaf augustus naar grind - positie te zien onder de titel ‘Molenaar toegangsweg) te verwerven. baggeraars in de omgeving kijken. Wan - aan de Beek, anno 1787’ ; tijdens ope - - Bij de bouw van 13 nieuwe woningen delaars en fietsers kunnen in de molen in ningstijden van het bezoekerscentrum is aan de Staverdenseweg te Elspeet zal re - Stevensweert een kop koffie drinken, de de expositie gratis te bezoeken. kening worden gehouden met de molen bekijken en tegelijkertijd informatie - In navolging op de status van rijksmonu - hoogte, dit in verband met de nabijgele - krijgen over het werk van de grindbagge - ment van de Concordia te Ede en het gen molen De Hoop. De molen verkeert raars. Men wil op die manier de molen tot reeds gemeentelijk beschermde mole - momenteel in slechte staat; het is de ge - een toeristisch trekpleister maken voor re - naarshuis, zal de gemeente Ede een pro - meente Nunspeet nog niet gelukt de mo - creanten. cedure opstarten om voor een aantal af - len aan te kopen danwel uit de impasse Het afgegraven gebied waarin de molen zonderlijke overige complexonderdelen met de eigenaar te geraken ten aanzien zich bevindt, krijgt voor een klein deel een een toekenning tot rijksmonument van mogelijk herstel van de molen. Bij de agrarische bestemming maar het groot - (paard- en wagenstalling en de maalde - provincie en de gemeente zijn hiervoor al ste deel zal tot natuurgebied verworden. middelen gereserveerd. ‘Op 16 mei was het precies 25 jaar gele - den dat Bertus Pasman uit Neede het di - Wachten op molenstichting in ploma voor vrijwillig molenaar behaalde. Weert Op 16 mei 1979 deed hij met goed ge - volg examen op molen De Pionier te In 2002 kondigde de gemeente Weert de Slagharen en momenteel draait hij op De oprichting van een molenstichting aan. Hollandsche Molen te Neede. In besloten Deze stichting zou het beheer van de vier kring werd dit jubileum gevierd. windmolens, die nu nog eigendom zijn - Op 12 september a.s. wordt te Sant - van de gemeente, overnemen en de poort het 225-jarig bestaan gevierd van molens in bezit overgedragen krijgen. In de (huidige) molen De Zandhaas. de gemeente Weert staan acht windmo - - In mei en juni 2004 hebben vrijwilligers lens en één watermolen en daarmee is van de Stichting Molens Zuid-Kennemer - Weert de gemeente met de meeste mo - land het hekwerk van de Vijfhuizer molen lens op haar grondgebied in Limburg. te Vijfhuizen vervangen. De houten on - Wanneer de oprichting een feit is, zal de derdelen zijn vooraf volledig geïmpreg - gemeente met de stichting een conve - neerd en deels geschilderd. Het geheel is nant afsluiten ten aanzien van de molen - met roestvrijstalen schroeven en nagels in biotoop van de vier molens. Twee jaar la - de roeden gemonteerd. ter is er echter nog geen zicht op de - Na gereedkoming van de restauratie daadwerkelijke realisatie van bedoelde van molen De Vriendschap te Bleskens - stichting, maar heeft de gemeente wel te graaf en de bouw van de ontvangst - kennen gegeven dat de eigenaren van ruimte is op zaterdag 1 mei de molen of - de overige vijf molens eenzelfde conve - ficieel in gebruik gesteld en de ont - nant met de gemeente af kunnen sluiten. vangstruimte geopend. - Op 15 mei is onder grote belangstelling de voormalige Bosmolen, thans Lagen - In ‘t kort waardse Molen te Koudekerk aan de Rijn Vrijwilligers Jos van Schooten en Gé op feestelijke wijze in bedrijf gesteld. - Met het afnemen van de kap is in april Schreur aan het werk op de Vijfhuizer - De stomp van bovenmolen nummer 5 de restauratie van de Noordermolen te Molen (Foto: Harry van Hoorn, juni van de Nieuwkoopse Droogmakerij in Noordbroeksterhamrik van start gegaan. 2004). Nieuwkoop staat te koop. De vraagprijs

264 7de jaargang 2004 nr. 7/8 MOLENSACTUEEL

bedraagt maar liefst 1.250.000 euro (!) molenaar te zijn geweest, officieel af - - Na 14 jaar heeft Willem Waltman op za - scheid genomen bij de gemeente Bladel terdag 22 mei zijn taken op de Ouden - als molenaar van de molen van Hapert . hofmolen in Oegstgeest officieel overge - - Na restauratie zijn op 13 juni molens De dragen aan Koos Groenendijk. Waltman Wilde te Goirle en Rust na Arbeid in Ven- kan zich nu volledig toeleggen op de ac - Zelderheide officieel geopend. tiviteiten op Molen No. 1 van de molen - - De gemeente Valkenburg en eigenaar viergang te Aarlanderveen en zijn werk - vereniging Hendrick de Keyser uit Amster - zaamheden als molenmaker. dam verwachten in september met de - Op 5 juni voerde De Arend in Zuidland restauratie van De Oude Molen aan de een extra wimpel ter ere van de eerste St. Pieterstraat te Valkenburg te kunnen steen legging 160 jaar geleden op 5 juni beginnen. De Rijksdienst heeft, om verder 1844. verval te voorkomen, ingestemd met een - Molenmaker Hoefkens heeft opdracht versnelde procedure waarbij in eerste in - gekregen de kap in orde te maken van stantie alleen een goedkeuring voor het de Nooit Gedacht te Colijnsplaat . Het herstel van het casco van het pand betreft overigens alléén de korte spruit en wordt afgegeven. het achterkeuvelens. - De Monumentenwacht afdeling Noord- Brabant heeft de tellerstanden over 2003 Molenkalender 2004 bekendgemaakt. Na correctie van een enkele ommissie bedraagt het aantal 10 juli: Molendag Goeree-Overflakkee omwentelingen van alle molens circa 28 augustus: 20 e Drentse Molendag 17.000.000 en is een bedrag van 72.365 5 september: Schermer Maalzondag euro aan draaipremies uitgekeerd. 11 september: Open Monumentendag - De Sancto Antonio te Halsteren heeft 11 september: Friese Molendag op 4 juni haar roeden teruggekregen, de 11 september: Overijsselse Molendag molen is op 13 juni weer volledig draai- en 12 september: viering 225-jarig bestaan Opening van de Rust na Arbeid in maalvaardig in gebruik genomen. van De Zandhaas in Santpoort. Ven-Zelderheide op 13 juni - Op 10 juni heeft Lieuwe Tilma na 32 jaar 3 oktober: Limburgse Molendag (foto H. van Steenbergen).

7de jaargang 2004 nr. 7/8 265 MOLENSACTUEEL

legd, de schorsmolen maalt nog enkele Duitsland tientallen jaar voort. In 1913 verkopen de toenmalige eigenaren het stuwrecht, waarna de molens worden uitgesloopt. Niedersachsen Na de Eerste Wereldoorlog wordt de voormalige korenmolen helemaal ge - sloopt en blijft alleen de gewezen oliemo - len over. Deze vervalt tot een ruïne, waar - van de totale ondergang een kwestie Jaarvergadering molen - van tijd lijkt. In 1995 trekken enkele Hoog - vereniging Greetsiel straters zich het lot van de molen aan. Men slaagt erin de molen een plaats te In Greetsiel staan twee gelijksoortige ko - geven op de Monumentenlijst en er wordt renmolens naast elkaar. Als de ‘molen - een VZW (vereniging zonder winstoog - tweeling’ zijn ze onder Duitse molenlief - België merk; te vergelijken met het Nederlandse hebbers een begrip en niet alleen daar. begrip stichting) De Laermolen opgericht, Het lot van beide molens wordt behartigd die van eigenaar Jozef Vermeiren de mo - door de 145 leden tellende Vereinigung Antwerpen len in erfpacht krijgt. De VZW gaat ener - zur Erhaltung der Greetsieler Zwillingsmüh - giek aan de slag. Dat moet ook wel ook len die zelf eigenaar is van een der beide als men wat wil bereiken. Het molenge - molens, de andere is nog steeds eigen - bouw is een ruïne en alle binnenwerk ont - dom van de molenaarsfamilie Schoof en breekt, uiteraard ook de stuw en het wa - Frank Schoof zit ook in het bestuur van de De Laarmolen slaat na ander - terrad. Men zet desondanks door. Het vereniging. Juist de eigen molen van de halve eeuw weer olie casco van het gebouw wordt ingrijpend vereniging is de laatste jaren een enorm gerestaureerd, waarbij het pannendank zorgenkind gebleken (zie Molenwereld Hoogstraten ligt net over de grens, een wordt vervangen door een rieten dak. 2002-6-180). De staat van het achtkant paar kilometers ten zuiden van Breda. Als Molenmaker Thomaes uit Beveren-Roese - was slecht, al is dit nu verholpen. Ook wa - door een wonder draait de Laarmolen lare zorgt voor het molenmakerswerk als ren er vorig jaar problemen met de ver - daar weer, oorspronkelijk een dubbele een nieuw onderslagrad en het binnen - huur, maar ook die zijn nu achter de rug. watermolen op de Mark. De molen heeft werk van de molen, bestaande uit een De molen is nu verhuurd aan Ingrid Olt - een heel oude geschiedenis. Uit een oor - kollergang en een slagbank met slag- en manns die nu in de molen een boekhan - konde van 1405 blijkt de molen een ko - loshei c.a. Zo verandert de puinhoop in del drijft. De toestand van de molenkap renmolen te zijn die in dat jaar ook al een maalvaardige molen. Op 25 april en het gevlucht is slecht. Herstel staat ge - enige tijd als oliemolen in gebruik is. Om - vindt de officiële in gebruikstelling plaats pland voor 2006. De kosten ervan worden streeks 1860 wordt de oliemolen stilge - en slaan Jef Druyts en Gust Huybrechts geraamd op 110.000 euro, waarvan de weer olie. Het is dan zo’n 150 jaar gele - vereniging er zelf 20.000 moet opbren - den dat er voor het laatst olie is geslagen gen. Aan beide molens is ook het nodige in deze molen! onderhoudswerk uitgevoerd.

De totaal vervallen Laarmolen aan de Mark voor de restauratie (foto John Verpaalen).

De opening van de molen werd een groot volksfeest met o.a. het optreden van vendelzwaaiers (foto John Verpaalen).

De gerestaureerde Laarmolen bij de ingebruikstelling op 25 april 2004 (foto John Verpaalen).

266 7de jaargang 2004 nr. 7/8 tisch zullen overkomen; terwijl ‘elck wat wils’ de keerzijde van deze medaille is. Dat geldt bijvoorbeeld voor de opsom - Papiermolen: ming uit het Staatsblad met maatregelen voor graan en meel uit de crisistijd of over bouwvergunningen voor molens.

Aangezien het boek, zoals de auteur ook De molens van Deurne zelf aangeeft, een weerslag is van ar - chiefonderzoek leidt dat er wel toe dat de molens en maalderijen soms moei - zaam tot leven komen, in die zin dat men veelal geen consistent beeld van de mo - ie een kaart van de gemeente ties van archiefonderzoek. Ook zijn de lens krijgt. Wat, zeg maar, buiten het ter - WDeurne omstreeks 1850 bekijkt zie leggers van kranten geraadpleegd. rein van de archiefvondsten ligt krijgt nau - daarop maar een paar molens aangege - Daarbij worden zijsprongen niet ge - welijks of geen vermelding en dat is toch ven. De gemeente telt dan nog geen schuwd. Dat kon soms rommelig overko - wel een beperking. Zo zijn veel molens in 4000 inwoners. In de tweede helft van de men, anderszins extra informatie opleve - de Peel gebouwd met slooponderdelen eeuw wordt in de gemeente een soort ren zoals het verongelukken van de zoon van elders. Dat vind je zelden of nooit te - agrarische omwenteling duidelijk die er van ANMB-voorzitter Schuurman in De Bilt. rug in archieven en dit soort zaken blijft toe leidt dat het aantal molens en later Het verbranden van een zaag- en schors - dan ook onderbelicht, met als uitzonde - ook het aantal maalderijen met sprongen molen in Moordrecht heeft natuurlijk niets ring natuurlijk de eigen molen van de au - toeneemt. In de gemeente Deurne, die met Deurne te maken, maar loste voor mij teur. Dat neemt niet weg, dat er in dit uit vele dorpen en gehuchten bestaat als wel een raadsel op. boek, toch heel veel te vinden is en wie Liessel, V1ierden, Zeilberg, Neerkant, Hele - In het boek komen achtereenvolgens zo meer wil weten over de molens van naveen, Walsberg en uiteraard Deurne de diverse molens in de gemeente aan Deurne zal er dan ook dankbaar gebruik zelf, staan nog steeds vier windmolens de orde, waarbij sommige molens meer - van maken. (Deurne, Liessel, Vlierden, Zeilberg) en dere hoofdstukken toebedeeld krijgen. één watermolen (Deurne). Hoofdstukken over bijzondere aspecten Het boek telt 142 pagina’s op A4 formaat, Het is de verdienste van Willy Crommen - zijn er doorheen gevochten. gebrocheerd met harde kaft. De prijs be - tuyn, eigenaar van de molen van Zeil - In het boek komen veel afbeeldingen draagt i 20,- inclusief verzendkosten. Het berg, dat hij geprobeerd heeft om zo veel voor, uiteraard van de molens, maar ook boek is te bestellen door het overmaken mogelijk over de geschiedenis van de van personen, molenhuizen, maalderijen, van het bedrag op rekening 1108.80.781 molens in Deurne boven water te halen archivalia enz. Kaartmateriaal ontbreekt van W. Crommentuyn te Deurne/Zeilberg en te publiceren in zijn recent verschenen niet. Ook genealogische aspecten wor - onder vermelding van de adresgege - en in eigen beheer uitgegeven boek Mo - den niet geschuwd. Al met al een vens. lens in de gemeente Deurne . In feite be - enorme stortvloed aan gegevens, die bij staat het boek dan ook sterk uit zijn noti - een buitenstaander zeker wel eens chao -

Kousjesmeel ‘t Betere Werk

n de derde kolom van pag. 246 van de oude gebruiken gemalen meel. baar aan de vele uitdrukkingen, eigen IMolenwereld 2004-6 schreef Bé Oom - Winschoten werd in die tijd wel eens de aan Winschoters, die meestal rechtstreeks kens dat hij er nog nooit van gehoord tweede Jodenstad van Nederland ge - op het Hebreeuws of het Jiddisch zijn te - heeft dat er op de molen van Edens on - noemd, want na Amsterdam woonden er rug te vinden.’ der rabbinaal toezicht gemalen werd. procentueel de meeste Joodse burgers. Martin E. van Doornik. Deze informatie heb ik niet zomaar be - Tegenwoordig is dat nog steeds merk - dacht, maar is te vinden in De Zelfzwich - ter, 1983-3-21. Het artikel gaat over mole - naar Garst die in november 1935 op Mo - len Edens ging werken. Er staat geschre - ven: ‘In het bijgebouw van deze molen, dat in 1870 gebouwd was, tezamen met de verhoging van de molen (klopt niet, het bijgebouw dateerde uit 1880 - MEvD), was ook een maalderij voor zgn. ‘kousjer meel’, ook wel koosjer of in Winschoten zelfs ‘kousjes meel’, genoemd. Dit was meel, dat volgens de godsdienstige ge - bruiken van de Joden gemalen werd. Er was dan een rabbi of een man van de Joodse gemeenschap aanwezig. ‘s Avonds ging dan het gehele gebouw op slot, weet de heer Garst zich nog te herin - neren, zodat er niemand meer in kon. Winschoten had tot in de oorlog een aan - zienlijke Joodse gemeenschap, die na - tuurlijk behoefte had aan volgens de

7de jaargang 2004 nr. 7/8 267 ZO EKER

mtrent de ‘Zoeker’ uit het juninum - Omer ontvingen we bericht van de heer Jan Hoogenboom, molenaar van de Boterhuismolen. Hij schrijft: ‘Ik ben van mening dat, dit wel de Boterhuismolen is. De foto dateert van ongeveer tachtig jaar geleden. Rechts op de foto is de Zwanburgerpol - der te zien. In dat gedeelte is in de crisis - jaren de Zijl doorgegraven en zo ontstond er een eiland. Het huisje voor de molen is het oude mo - lenaarshuis wat vlak tegen de uitwatering van de molen stond. De fundering ligt er nog. Links van de molen, op de dijk ziet u nog een rolpaal staan. Die is tien jaar ge - leden weggehaa1d. Deze werd gebruikt In een galerie in Invercargill, in Nieuw-Zee - Europese periode en die in Nieuw-Zee - voor de trekschuiten die met behulp van land hangt dit schilderij. Het behoort al - land hangen in musea in Auckland, paarden de schepen door de Kromme Zijl daar tot de vaste collectie en van de Christchurch, Wellington en Invercargill. moesten trekken. Deze zijn tot 1938 in ge - hand van Petrus van der Velden. De schil - Nu is de vraag uiteraard: welke (zaag) - bruik geweest. De bomenrij op de achter - der, geboren in Rotterdam in 1837, heeft molens heeft Van der Velde hier aan het grond stonden langs de Leidseweg en dit omstreeks 1885 gemaakt, want hij emi - doek toevertrouwd? het spoortje richting Leiden. greerde met zijn gezin in 1888 naar Nieuw- Reacties a.u.b. te richten aan de redactie De IJsselaak is van Piet Rassen en werd Zeeland waar hij in 1913 overleed. van de Molenwereld , gelost bij buurman Heycoop. De hooirol - Hij woonde ook in Marken en Den Haag. Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, len kwamen zeer zeker uit de Zwanbur - In Nieuw Zeeland maakte hij ook veel fax 079-5931303, gerpolder, het gedeelte dat nu water is.’ werk. Verschillende schilderijen van zijn e-mail: [email protected].

268 7de jaargang 2004 nr. 7/8 Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring. Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers. De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor..... kwaliteit en deskundigheid.

Doornbosch B.V. Adorp 050-3061724 Fa. Dunning-Bremer B.V. Adorp 050-3061221 Jellema CV Birdaard 0519-332357

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440 Kistemaker & Korver Middenbeemster 0299-683743 Wintels Denekamp 0541-351210

Saendijck B.V. Zaandijk 075-6285602 Groot Roessink VOF Voorst 0575-501272

De Gelder Favier B.V. Verbij Hoogmade B.V. Nieuw Lekkerland Groot Wesseldijk B.V. Hoogmade 071-5018478 0184-688109 Laren 0573-421568

Vaags Coppes Aalten 0543-473359 Bergharen 0487-531239

Herrewijnen VOF Spijke - nisse Bos 0181-634558 Almkerk 0183-401218 Gebr. Straver v/h M. Straver Beijk B.V. Almkerk 0183-401415 Afferden 0485-531910

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

7de jaargang 2004 nr. 7/8 269 NVVM-molen makers actief

De aanvoer van de nieuwe slag - bank voor de rosoliemolen in het Openlucht - museum (foto Vaags Molen - werken).

ceert was enige haast geboden. Nog metselaar. De firma van Lierop is thans voor de Duitse molendag (‘altijd 2e pink - bezig de oude balklaag van de steenzol - sterdag) was de reparatie voltooid. Het der polymeerchemisch te herstellen. De nieuwe gevlucht van molen Nooitge - nieuwe kuip met rolvloer is op de romp dacht te Veenoord ligt klaar. Nadat de geplaatst en door vrijwilligers van de mo - In de afgelopen maanden is door ons be - kap opnieuw gedekt is zal dit gemon - lenstichting Kortenoord afgeschilderd. De drijf groot onderhoud uitgevoerd aan de teerd worden. Ook werd er gewerkt aan inzet van deze vrijwilligers bij de restaura - Prinsenmolen te Rotterdam (Hillegers - het nieuwe gevlucht van molen De Leyen tie mag best eens genoemd worden: vrij - berg); rond de vakantie hopen wij dit te Staphorst. wel dagelijks zijn er enkele mensen aan - werk gereed te hebben. wezig om stenen aan te voeren voor de Aan de prachtige wipmolen aan De Vlist, VAAGS molentechniek startte met de pro - metselaar, opruimen van puin en afval, de Bonrepasmolen, is inmiddels de ductie van een geheel nieuw gevlucht schilderwerk etc. Daarnaast hebben ze achter zomer vervangen, de kruisarmen voor de molen in Aschwarden (D). De inmiddels ruim 60.000 tweedehands ijssel - van het bovenwiel vernieuwd en zijn in de roeden, uit corrosiewerend staal, zullen stenen gebikt welke weer worden ge - ondertoren twee kokerbalken polymeer - voorzien worden van een nieuwe ophek - bruikt bij het herstel van de molen. In de chemisch hersteld. Met het vervangen king met zelfzwichting. Ook wordt voor werkplaats in Hoogmade wordt gewerkt van de kapplanken op de ronde kap is deze molen een nieuw stalen kruiwerk ge - aan de kap en de steenkuipen. Tevens een aanvang gemaakt. maakt. Daarnaast wordt de windroos, in - worden de schoren en liggers voor de Bij de bekende Haastrechtse molen, een clusief overbrenging, gereconstrueerd. stelling klaargemaakt (Zie ook de internet poldermolen met stelling, is een nieuwe Ten behoeve van een mosterdmaalderij site van de stichting: www.kortenoord.nl). stalen staartbalk aangebracht en de werd een speciaal ontworpen steenbus, Restauratie Fabyan molen te Geneva (Ill., lange en korte schoren vervangen of rijn en onderspil uit RVS vervaardigd. Voor USA): bovenas in de kap geplaatst; voor - aangescherfd. enkele molenmakers zijn roeden in pro - bint van de kap klaargemaakt; twee bo - Ook kreeg de molen een schilderbeurt. ductie. ventafelementen vervangen; kap op de molen geplaatst; nieuwe houten bor - stroeden gestoken en tuigage, bovenwiel en vang gemonteerd en afgesteld; bo - venbonkelaar hersteld; het complete gaande werk in de molen (met vele la - gers in de verticale transmissie as) gecon - troleerd, gesmeerd en afgesteld en toe - Ons werk in mei 2004: zicht gehouden op het uit te voeren werk Afronden van de restauratie van de van onderaannemers. Verbij heeft het be - Doeshofmolen, welke op 12 juni wordt ge - stek voor dit werk geschreven en had ook opend. het toezicht op de gehele restauratie. Als Ook in de maand mei werd er aan de Aan de Hondsdijkmolen is druk gewerkt: laatste hebben wij anderhalve week les Rosoliemolen van het Nederlands Open - eerst het plaatsen van een steiger en ver - gegeven aan een groep van zes enthou - luchtmuseum gewerkt. Een groot ge - volgens het eigenlijke werk: herstellen siaste molenaars. Wat resteert aan dit deelte van de gereconstrueerde onder - roosterhouten en vervangen spantring, werk is het waterdicht maken van de kel - delen zijn teruggeplaatst. Molen De herstel aan spanten en gordingen en het der. De molen zal in Juli geopend worden. Arend te Wouw werd bezocht voor het maken van een nieuwe spil. Restauratie Murphy molen te San Fran - vervangen van de kapbedekking. Het In het kader van de restauratie van de cisco, USA: In de werkplaats wordt aan de steiger rond de kap ging daarna direct Klaas Hennepoelmolen: herstel van het kap gewerkt van deze gigantische mo - door naar Oirschot, waar molen De Kore - metselwerk van de romp. len, het gewicht van de kap en roeden is naar het zelfde klusje te wachten stond. Van molen Windlust te Nieuwerkerk aan 60 ton! In San Francisco is door ingenieurs Ook zal deze molen geheel geschilderd den IJssel is het bovenste deel van het de molen geheel opnieuw berekend op worden. In de molen in Spetzerfehn (D) metsel-, voeg- en stucwerk van de romp sterkte omdat de molen aan de plaatse - liep het bovenwiel stuk. Omdat deze mo - gereed. De nieuwe balklagen zijn op lijke aardbevingeisen moet voldoen. len nog dagelijks op windkracht produ - hoogte gelegd en aangewerkt door de

270 7de jaargang 2004 nr. 7/8 De Fabyan Mill in het Amerikaanse Geneva in de zeilen (foto Verbij Hoogmade).

De Arend in Wouw in de steigers (foto Vaags Molenwerken).

De kap voor de Murphy Mill in San Francisco in aanbouw in de werkplaats te Hoogmade (foto Verbij Hoogmade).

Het nieuwe gevlucht van de Fabyan Mill (foto Verbij Hoogmade).

7de jaargang 2004 nr. 7/8 271 Mercurieus, 175 jaar oliemolen De Mercurius J.S. Bakker bij Den Hoorn-Delft

Tussen Delft en Den Hoorn staat ten zuiden van de Hoornsevaart of Kikkert het laatste restant van de oliemolen Mercurius. Deze indrukwekkende molen werd precies 175 jaar geleden gebouwd, een reden te meer om bij heden, verleden en toekomst van De Mercurius als stoomolieslagerij omstreeks 1890. In feite is het complex voor wat betreft het exterieur grotendeels bewaard gebleven. Uiterst links het woonhuis, deze molen stil te staan, rechts ervan de in 1874 gestichte stoomolieslagerij en rechts uiteraard de onder - bouw van de molen. De deling in twee ‘productie-eenheden’ is blijkbaar bewaard waarschijnlijk de grootste gebleven. Zowel voor de stoomolieslagerij als voor de gewezen windmolen staat een windoliemolen die ooit in ploeg olieslagers, te herkennen aan hun voorschot. Voor het beladen van schepen gebruikte men blijkbaar kruiwagens. Opmerkelijk zijn ook de witte mutsen dan wel Nederland heeft gestaan. petten die veel van de olieslagers dragen (foto gemeentearchief Delft).

uid-Holland is al meer dan een halve ‘verstoomde’ vorm nog lang hebben be - 1897 ontstond door samenwerking met Zeeuw zonder oliemolens. De laatste staan: De Otter aan de Phoenixstraat, Het een Frans bedrijf Calvé-Delft, nu onder - werd in 1939 in Zwijndrecht afgebroken. Schaap aan de weg naar Delfgauw en deel van Unilever. De Zuid-Hollandse oliemolens waren als de Mercurius aan de Hoornsevaart tussen Calvé zorgt ervoor dat ‘Delftsche slaolie’ regel groter en forser dan de Zaanse olie - Delft en Den Hoorn en de Welgelegen bekend wordt in heel Nederland. Of deze molens: een vlucht van 26 meter en meer aan de Kolk. Het Schaap groeide uit tot productnaam inspeelt op een al langer was geen uitzondering. een vrij groot industrieel complex dat kort bestaand begrip is mij niet duidelijk. Het Een uitgesproken centrum van oliefabri - voor de oorlog wijken moest voor de A13. lijkt mij heel goed mogelijk, want bij Calvé cage was er in Zuid-Holland niet. De De laatste resten van De Otter, de buur - werd geen druppel olie geslagen, maar in meeste oliemolens waren te vinden in de man van de Roosmolen werden in 1920 molens als de Mercurius iedere druppel directe omgeving van de steden, waarbij gesloopt. De Welgelegen schakelde na en hoe. vooral Delft en Dordrecht genoemd moe - de Eerste Wereldoorlog over op de fabri - ten worden. Van oliemolens in Zuid-Hol - cage van lak en vernis. Dit bedrijf van land is vrijwel niets meer overgebleven Vliegenthart aan de Scheepmakerij be - De bouw dan een alleszins opmerkenswaardige stond tot voor kort nog steeds op de oude onderbouw van de Mercurius bij Delft plus locatie; sinds 1997 is het gevestigd in Tiel De bouw van de Mercurius begint in 1829, het pakhuis dat ooit hoorde bij De Koot in aan de Zuiderhavenweg. In Delft herin - eigenlijk een jaar eerder. Dan vraagt ene Rotterdam-Hillegersberg. nert zo op het oog niets meer aan de mo - Mattheus Joannes (Iohannes) Blank, soms len. ook wel als Blonk geschreven, in juni 1828 De klassieke olieslagerij is in Delft verdwe - om een windmolen tot oliemolen te mo - Delft nen, maar in 1883 werd de Nederland - gen richten in Loosduinen in de nabijheid sche Oliefabriek (NOF, oudere lezers hein - van de Loobrug ofwel in de directe om - In Delft en directe omgeving stonden neren zich ongetwijfeld de verhalen van geving van de nog bestaande korenmo - meerdere oliemolens en ook dit waren als Arretje Nof) opgericht. Deze fabriek ging len van Loosduinen. Het hoogheemraad - regel grote en zware molens. Het is opval - olie produceren uit aardnoten voor de schap van Delfland heeft bezwaren te - lend dat de meeste van deze molens in toen opkomende margarine-industrie. In gen deze plannen, waarschijnlijk de re -

272 7de jaargang 2004 nr. 7/8 Van rompen en stompen (115)

De derde molen van Lambert: de stoomoliemolen De Nijverheid in Stol - wijkersluis.

De sluitsteen boven de deur van de Mercurius, met het jaartal 1829 en de initialen van de bouwer Mattheus Io - hannes Blank.

De oliemolen De Koot aan de Rotte in Hillegersberg van de firma Lambert tijdens de sloop in 1905. Het pakhuis links bestaat nog steeds. Tientallen ja - ren lang was hier de specerijenmalerij van Boogerd in gevestigd nadat dit be - den dat dit plan niet doorgaat. drijf de snuifmolen De Meerkoet had Dan koopt Blank, wonend in de toenma - moeten verlaten. lige gemeente Vrijenban (nu een deel van Delft), een stuk grond in de ge - meente Hof van Delft aan de Hoornse - weg ‘...met het oogmerk om daarop te doen bouwen Een Olijmolen...’ Om tot die bouw over te kunnen gaan heeft hij vergunning van het provinciaal bestuur nodig. Daarbij deelt Blank alvast maar mee ‘dat deze Molen uit hoofde van des - zelfs zoo zeer geisoleerde standplaats niet gezegd kan worden aan enige Zaak hin - derlijk nadeelig of gevaarlijk te zijn.’ Op 22 juni 1829 komt het verzoek om vergunning bij de provincie. Nog diezelfde dag (!) wordt het voor informatie en advies door - gestuurd naar het gemeentebestuur van Hof van Delft dat het drie dagen later, op 25 juni al gezien heeft. De burgemeester is ter plekke wezen kijken en Blank krijgt van hem gelijk: de molen zal worden gesteld ‘afgezonderd en verre verwijderd van Gebouwen of woonhuizen zoodat het mij is voorgekomen geene der alzoo verwij - derde buuren daarbij enig belang kun - nen hebben zich daar tegen te verzet - ten.’ Wel wil de burgemeester een hek van 18 meter lang langs de waterkant voor eventuele schrikachtige paarden. Op 27 juni is het antwoord van de ge - meente bij de provincie binnen en daarna neemt het provinciebestuur op 14 juli, deze maand precies 175 jaar gele - den, het definitieve besluit, goed drie we - ken na het binnenkomen van de aan - vraag. Blank mag zijn molen bouwen. Het is wel merkwaardig dat de molen bij de oprichting van het kadaster niet op naam van Blank, maar van Jan de Ridder komt te staan; een kwestie van geld?

7de jaargang 2004 nr. 7/8 273 Mercurius: grootste oliemolen?

Afgaande op de nog bestaande onder - bouw moet De Mercurius een indrukwek - kende molen zijn geweest. De vorm van de onderbouw van de molen doet den - ken aan die van de Kralingse snuifmolen De Ster, vooral de eerste molen op die plaats, gebouwd in 1830 en daardoor een tijdgenoot van de Delftse molen. Ver - gelijkbare molens stonden er ook aan de Noordkade in Waddinxveen. Op de vier - kante onderbouw stond het achtkant met een hoge zolder tot aan de balie. Die zolder werd gebruikt voor de overgang van vier- naar achtkant. Het grondvlak van de molen is ongekend groot: 12,80 bij 12,80 m, zo deelde de heer Esselink ons desgevraagd mee; bijna dertien bij dertien meter! De hierboven genoemde Ster is bepaald geen kleine molen maar diens grondvlak is 9,30 bij 9,30 m. De Woldzigt in Roderwolde is een kolossale oliemolen. Diens grondvlak is over de velden gemeten 10,30 bij 10,30 m gemeten (Sipman); maar liefst 2,5 m smal - ler dan de Mercurius! De Wachter in Zuid - laren en de onderbouw van De Nijverheid in Drachten zijn molens van vergelijkbaar kaliber als de Woldzigt, maar daar heb ik

De in 1892 gesloopte oliemolen Welge - legen aan de Scheepmakerij in Delft. Net zo als bij de Mercurius werkte hier een windoliemolen en een stoomolie - slagerij naast elkaar.

helaas geen gegevens van. Ook een grote korenmolen als De Gooijer in Amsterdam komt niet verder dan goed 10,5 m. Het is dus niets te veel gewaagd om te zeggen dat de Mercurius waar - schijnlijk de grootste oliemolen in Neder - land is geweest, zeker qua wijdte.

Verplaatste molen???

Wellicht heeft Blak voor de bouw van zijn oliemolen elders een gebruikte molen ge - kocht. Althans er zijn aanwijzingen dat hij in de Vijfheerenlanden naar een molen heeft gezocht onder de voormolens van de Zederikboezem. De ‘voormolens’ van de Alblasserwaard bij Kinderdijk zijn zo langzamerhand we - reldbekend. Veel minder bekend, zelfs on - Aanplakbiljet voor de verkoping van de der molenliefhebbers, is het bestaan van molens bij Ameide, waarop ook de een groep van dertien voormolens voor twee roeden van 29 m worden ge - de Zederikboezem van de Vijfheerenlan - noemd die Blank heeft gekocht. den bij Ameide. In 1824 besloot men ter

274 7de jaargang 2004 nr. 7/8 verbetering van de afwatering een eigenaar van. Zo verwerft hij ook nog een stoomschepradgemaal te bouwen bij de andere roe van 29 meter voor 160 gulden. Arkelse Dam, dat de Zederik zou afmalen Was het Blank alleen om de roeden te op de Lingeboezem. In 1826 kwam dit ge - doen? Of viste hij voor wat betreft de mo - maal in bedrijf en daarmee achtte men, lens, die letterlijk voor afbraakprijzen van zij het niet onomstreden, het windgemaal de hand gingen, achter het net? bij Ameide overbodig. Op 14 september Vrijwel alle kopers van de molens van de 1826 werden de zes binnendijkse molens Zederikboezem woonden in die streek. Zij bij Ameide voor afbraak geveild (twee zullen de molens wel met speculatieve molens waren er al eerder verbrand), ter - doeleinden hebben gekocht: zodra er wijl op 28 augustus 1828 de vijf buiten - geld mee te verdienen was kregen zij een dijkse molens dit lot ook ondergingen. nieuwe baas. Het is niet uitgesloten dat Niet alleen de molens ondergingen dit lot, Blank, die klaarblijkelijk wist van de ver - maar ook de aanwezige reservegoede - koop van deze molens zaken heeft ge - ren, als op voorraad liggende roeden, daan met een van de kopers op de vei - kammen en staven, zeildoek enz. Zowel in ling, hetzij die van 1826, hetzij die van 1826 als 1828 worden de molens, eigenlijk 1828. Het leveren van het bewijs hiervan is zonder uitzondering, verkocht aan tim - heel moeilijk zo niet onmogelijk, maar er merlieden en aannemers, waaronder be - zijn toch wel redelijk betrouwbare aanwij - kende molenmakers uit die tijd. Zij zullen zingen dat de Mercurius zijn bestaan als stellig niet van plan zijn geweest om van watermolen bij de Lekdijk in Ameide is be - deze betrekkelijk jonge molens kachel - gonnen. Die aanwijzingen vloeien voort hout te maken! uit het tekenwerk van Bas Koster. Tot de mensen die op die 14 september 1826 voor de veiling naar de sluizen van Ameide zijn gekomen behoort ook Mat - heus Johannis Blank, ‘olieslager te Delft’. Een molen koopt hij niet, maar wel ‘Eene nieuwe greene molenroede met deszelfs Lassen’. Die roe heeft een lengte van 29 meter en wordt ingezet op 230 gulden. Voor tien gulden meer wordt Blank er de

De Mercurius zoals hij er vermoedelijk heeft uitgezien (potloodtekening Bas Koster).

Tekenwerk van klasse

Dit artikel zowel als de tekeningen zijn in heel plezierige en constructieve samen - werking tussen Bas Koster en schrijver de - zes ontstaan. Daarbij rolden we, zelfs op de valreep, van het een in het ander. Kos - ter is gaan tekenen met niets anders dan de basismaat van Erwin Esselink en enige foto’s. Dat resulteerde in de bij dit artikel staande tekeningen. Tegelijkertijd werd ook de tekst van het artikel afgerond. Toen eigenlijk alles al klaar was ontstond de link Delft-Ameide. De enige harde

De oliemolen Het Schaap aan de Delf - gauwsevaart groeide uit tot een vrij groot industrieel bedrijf waarin de on - derbouw van de windmolen bleef staan. De molen was een tijdgenoot van de Mercurius want hij werd in 1835 vermeld als ‘nieuw gebouwd’. Ter plaatse herinnert niets meer aan de fa - briek van Sillevis dan het blok wonin - gen links op de foto. De rest werd ges - loopt voor de aanleg van de A13. De molen op de achtergrond is de Pauw - molen.

7de jaargang 2004 nr. 7/8 275 Overwaard zijn de maten uiteraard be - die meer dan ‘rechtuit’ waren. Op 15 de - kend. Bij nieuwe molen No.2 is de afstand cember 1898 wordt de Groenmolen op tussen de tafelementen 9,74 m. De wijdte de Ketelvest, ook in Delft, geveild. Dit was over het ondertafelement (buitenwerks) is een stenen korenmolen, die in de negen - 9,70 m. De wijdte over het boventafele - tiende eeuw werd voorzien van een olie - ment, ook buitenwerks, is 6,00 m. werk. Dat bestond in 1898 uit twee voor - Nu hellen de muren van de stenen voet slagen, één naslag, twaalf stampers, een van de Mercurius vrij sterk, een reden om kollergang en een Engelse wals. Een bin - te veronderstellen dat ze de helling van nenwerk van een dergelijke omvang in het achtkant volgen. De doorsnede van een korenmolen versterkt het vermoeden het achtkant is uiteraard trapeziumvor - dat er in een kolossale molen als de Mer - mig. Dat is de doorsnede van de onder - curius minstens zoveel zo niet meer bouw natuurlijk ook. Als achtkant en on - gaande werk zat. Nader onderzoek derbouw ‘bij elkaar horen’ dan sluiten de schept misschien meer duidelijkheid. verlengde schuine zijden van de beide In 1847 is de molen goed voor een jaar - trapezia op elkaar aan, waarmee dan productie van 600 vaten olie en 170.000 ook weer de hoogte van het tussenacht - koeken. Een vat was toen een inhouds - kant vastligt. Werkelijk tot verbijstering van maat van 100 liter, zodat de molen 60.000 tekenaar en schrijver klopte dit, vrijwel op liter olie produceerde. de centimeter. Daarbij moet wel opge - merkt worden, dat Koster noch ik de be - schikking hadden over alle maten van de Faillissement onderbouw; maar het kan allemaal on - mogelijk veel schelen. Het betekent ook Blank is geboren in Maassluis waar zijn va - dat de baliehoogte vastligt: ongeveer der, Nicolaas Blank, organist en koornmo - 13,75 m. Het ondertafelement van het bo - lenaar was. Het gaat Mattheus Joannes De sloop van alle molens bij Ameide venachtkant ligt ongeveer twee meter als olieslager zakelijk niet voor de wind. was een punt van discussie: sommigen boven de balie; hetgeen weer perfect Dat blijkt al snel. In de zomer van 1833 voorzagen problemen. Een man als wa - uitkomt voor de baliedeuren. Zelfs de roe - koopt Blank met een collega, Ary Koops terbouwkundige Jan Blanken, bepaald den die Blank in 1826 in Ameide kocht van de oliemolen De Otter in Delft, 5 last niet de eerste de beste, verzette zich passen perfect. Het heeft er toch alles (toen een inhoudsmaat van 3000 liter) met hand en tand en kocht zelfs privé van weg dat de Mercurius een voorma - ‘slaglijnzaad’ van Cornelis de Kuyper (van twee buitendijkse molens van Maarten lige voormolen uit Ameide is, al ontbreekt de nog steeds bestaande, nu in Schie - Key, de man die bij de veiling van 1828 het sluitend bewijs. dam gevestigde distilleerderij Joh. de twee molens voor sloop had gekocht. Ook voor wat de vlucht weten we niets Kuyper & Zn). De kopers geven hiertoe Vanwege de tegenwerking verkocht met zekerheid. Nu zijn er wel een paar hun beide molens c.a. hiertoe in onder - Blanken in 1831 de molens naar de vluchten van grote Zuid-Hollandse olie - pand. Dat is wat je noemt schieten met polder Kamperveen, alwaar ze in 1938 molens bekend, de eerder genoemde een kanon op een mug; het ging om en gesloopt werden. Dankzij foto’s als Koot mat 27 m, De Reus in Rotterdam bedrag van nog geen 1500 gulden en deze weten we hoe de molens van de 26,50 m. Zederikboezem er hebben uit gezien Gelet op de kolossale onderbouw is het (foto coll. drs. H.A. Visser). niet zo verbazingwekkend dat de Mercu - rius een vlucht van 29 meter heeft gehad, overeenkomend met de lengte van de roeden die Blank in Ameide kocht. Alles aanwijzing van Blanks betrokkenheid bij bij elkaar opgeteld komt men dan toch de molens van Ameide was de aankoop wel uit op waarschijnlijk de grootste olie - van de roeden in 1826. Een hard bewijs molen van Nederland met een balie - van een verplaatsing van een der molens hoogte van omstreeks 13,75 m en een bij Ameide naar Delft was en is er niet. vlucht van omstreeks 29 m; in totaal ruim Toch wilden Koster en ik graag wat meer veertig meter hoog! zekerheid dan een loutere veronderstel - ling. Helaas is het bestek van de molens bij Ameide niet bewaard. Daar konden Binnenwerk we dus ook niets mee. Nu dateren de mo - lens bij Ameide uit min of meer dezelfde Over het binnenwerk is tot op heden niets tijd als de molens van de Overwaard en bekend. Het zou te gemakkelijk zijn om de zijn ongeveer even groot geweest. De bui - molen een oliewerk als gebruikelijk toe te tendijkse molens bij Ameide en de molens dichten: een dubbel werk (één voor-, één van de Overwaard zijn vrijwel tegelijkertijd naslag met in totaal zes stampers, koller - aanbesteed, respectievelijk op 4 septem - gang plus eventueel een pletterij). De ber 1739 en 22 juli 1739; de binnendijkse enorme omvang van de molen is een molens bij Ameide op 11 februari 1763. Als aanwijzing dat er toch meer aan de hand ze al niet volgens hetzelfde bestek zijn ge - is geweest, maar het hoe is volledig een bouwd dan is het toch met minimale ver - raadsel. De begane grond van de Mer - schillen geweest. Van de molens van de curius, de werkvloer, is voor een molen im - ponerend groot en hoog; zo groot dat het vrijwel onvoorstelbaar is dat hier al - leen maar een oliewerk van gebruikelijke Molen 2 van de Overwaard tijdens de klasse heeft gestaan. Men zou kunnen opbouw in 1984 door molenmaker Ad - denken aan anderhalf dubbel werk en riaens. De bovenbouw van deze molen zonder probleem zelfs twee dubbele wer - moet min of meer gelijk zijn aan die ken. van de Mercurius. Nu waren er in Delft meerdere oliemolens

276 7de jaargang 2004 nr. 7/8 Verstoomde oliemolen De Eendragt in Tjamsweer bij Tjamsweer.

De Groenmolen: achter deze op het oog normale korenmolen ging een oliemolen met veel binnenwerk schuil.

staat in geen verhouding tot de totale waarde van de onroerende goederen. Een jaar later spreekt de rechtbank in Rot - terdam inderdaad het faillissement uit over Blank en zijn echtgenote en in juli 1834 wordt de Mercurius publiek ver - kocht. Koper is Joannes de Ridder, rente - nier, wonend aan de Oude Delft in Delft, waarschijnlijk de belangrijkste schuldeiser: in het kadaster stond de molen aanvan - kelijk op zijn naam. In september 1834 worden de op de mo - len gevestigde hypotheken doorge - haald. Onder de schuldeisers bevindt zich ook Catharina Hoos, weduwe van Corne - lis Boer, molenmaker en timmerman aan de Oudedijk in Kralingen. Dat wettigt niet alleen de veronderstelling dat Boer de bouwer van de Mercurius is, maar ook dat de hierboven genoemde gelijkenis met De Ster in Kralingen niet toevallig is; de molenmakers Boer waren de vaste mo - lenmaker van de familie Hioolen, de eige - naar van o.a. De Ster. Deze snuifmolen is eigenlijk een soort driekwartmaatje van de Mercurius.

De Ster in Kralingen in opbouw in april 1968. De Mercurius is waarschijn - lijk van eenzelfde soort constructie ge - weest, maar vermoedelijk nog groter.

7de jaargang 2004 nr. 7/8 277 Het grondvlak van de Mercurius is ongeveer even wijd als dat van de Schiedamse brandersmolens, zoals bekend de grootste windmolens ter wereld. Alleen is het grondvlak van de Mercurius vierkant, dat van de Schiedamse molens rond waardoor het grondoppervlak van de Mercurius, ruim 160 m2, zo’n 40 m2 groter is dan van de Schiedamse molens! Dit gegeven was voor Bas Koster de aanleiding om de Mercurius eens te tekenen naast De Ster in Kralingen, toch ook geen kleine molen, en een Schiedamse molen De Vrijheid, de molen die geldt als de grootste molen ter wereld. (tekening Bas Koster).

Rotterdammers voor 8200 gulden. De nabijgelegen olie - Stoomolieslagerij molen Het Schaap, ook een kapitale mo - De Ridder verkoopt de Mercurius al vrij len, brengt dan 16.500 gulden op. In 1874 vraagt Lambert vergunning om bij snel. Op 4 juli 1836 wordt Martinus van Wij - Met Van Wijnoxbergen komt de Mercurius de molen in Delft een ‘oliestoomfabriek’ noxbergen, fabrikant te Rotterdam, in Rotterdamse handen en hij zal dat de - te stichten. Daarom wil hij een 16 pk woonachtig in de Grote Draaisteeg de cennia blijven. stoommachine plaatsen van ‘middelbare nieuwe eigenaar van de ‘Windoliemolen Na het overlijden van Martinus van Wij - drukking’. De ketel krijgt een lengte van genaamd Mercurius met deszelfs oliebak - noxbergen blijft de molen nog lang in het zeven meter, terwijl de schoorsteen dertig ken, Woonhuis, Knechtswoningen, Schuur bezit van zijn erfgenamen (volgens het meter hoog moet zijn: hoger dan de mo - en verdere getimmerten mitsgaders de kadaster Cornelia Martina van Wijnoxber - lenkap. Dat is zo hoog, dat waarschijnlijk tot den molen behorende vaste en losse gen c.s; vervolgens Aafje Bleuland in wind en stoom beide de kracht voor de gereedschappen’. Van Wijnoxbergen be - Voorburg, weduwe van Adrianus van Wij - olieslagerij leverden. taalt er 20.000 gulden voor en dat is een noxbergen; dan Arnoudina Cornelia van Nu is het verschijnsel ‘verstoomde’ olie - enorm bedrag voor een oliemolen. In de Wijnoxbergen. Omstreeks 1860 wordt molens bekend. De molen werd dan ge - Zaanstreek kon je toen voor dat bedrag Hendrik Pieterszoon Lambert, burgemees - deeltelijk gesloopt en een stoommachine wel vier of vijf oliemolens kopen, al is het ter te Kralingen eigenaar van de Mercu - zorgde in het vervolg voor de drijfkracht. een beetje appels met peren vergelijken. rius; waarschijnlijk is hij verwant aan de Een mooi voorbeeld hiervan (wat betreft Dit bedrag onderstreept toch wel dat de Van Wijnoxbergens. Lambert brengt de het exterieur) is nog steeds te vinden in Mercurius een enorme molen moet zijn molen onder in de Firma H. Lambert & Zo - Tjamsweer, zij het dat de fabriek geheel is geweest. In hetzelfde jaar, 1836, verwisselt nen te Rotterdam. Lambert is dan ook ei - uitgesloopt, maar ketelhuis, en schoor - bijvoorbeeld de stenen oliemolen De Hol - genaar van de Hillegersbergse oliemolen steenpijp zijn nog aanwezig. landsche Tuyn, ook in Delft, van eigenaar De Koot. In Den Hoorn bewandelde men een heel

278 7de jaargang 2004 nr. 7/8 andere weg. Ten oosten van de molen werd tegen de molenschuur een apart gebouw neergezet voor de stoomoliemo - len. Ongetwijfeld moet ook deze stoomo - liemolen nog met het traditionele stamp- en slagwerk gewerkt hebben. Ook uit de kadastrale aanduiding blijkt het verschil tussen de oliemolen en de stoomoliemo - len; kortom een merkwaardig geheel. Bij korenmolens is het bestaan van een windmolen en een aangebouwde, aparte, maalderij redelijk normaal, maar bij oliemolens zeer uitzonderlijk. Toch heeft er in Delft nog zo’n bijzondere combinatie bestaan van een pal naast elkaar staande windolie- en stoomoliemolen: De Jonge Jacob, later de Welgelegen wordt op 21 december 1871 geveild als ‘STOOMOLY- EN TRASMOLEN, genaamd ‘de Jonge Jacob’, benevens een hieraan verbonden WIND-OLYMOLEN’. Tot hoelang de bijzondere Siamese twee - ling in Den Hoorn heeft bestaan is niet be - kend; het is waarschijnlijk niet lang ge - weest. Vanaf 1885 hield de gemeente Hof van Delft een ‘Register van nieuwe, ver - anderde en gesloopte gebouwen’ bij. Daaruit blijkt niets van een sloop van de windmolen. In de kadastergegevens ver - dwijnt het onderscheid tussen oliemolen en stoomoliemolen pas met het dienstjaar 1894. Dat neemt niet weg, dat de wind - molen al jaren eerder kan zijn gesloopt. Vanaf die sloop doet zich dan het bijzon - dere feit voor dat er in feite twee stoomo - lieslagerijen langs de Hoornsevaart staan, nog steeds verbonden door het pakhuis, het idee van de Siamese tweeling bleef. Lambert is later ook nog eigenaar van stoomolieslagerij De Nijverheid in Stolwij - kersluis, onder de rook van Gouda. De drie productielocaties vertonen de evolu - tie van de oliemolen: De Koot was tot het laatste toe een juweel van een windmo - len, De Mercurius een tot stoomfabriek verbouwde molen en De Nijverheid werd direct als stoommolen gebouwd. Als de Mercurius verkocht is en De Koot gesloopt (1905 verplaatst naar Limburg) werkt Lambert nog verder met De Nijver - heid. Deze verbrandt omstreeks 1918. Daarna blijft de firma nog bestaan, maar houdt zich vanuit Rotterdam nog alleen bezig met handel. Door huwelijk komt dit bedrijf in handen van de familie Avis, de gewezen eigenaar van De Koperslager in Zaandijk en wordt dan nog lang voortge - zet.

Van Harg Stoorvogel & Co

Lambert is niet lang blijven werken met de gemoderniseerde ‘dubbel-Mercurius. Al in oktober 1876 verkoopt de firma H. Lam - bert & Zonen het complex aan Teunis Stoorvogel Arijszn. Deze Delftse kaashan - delaar brengt de molen onder in een vennootschap, de firma Van der Harg Stoorvogel & Co. Firmanten zijn naast de genoemde Teunis Stoorvogel, die zelf voor een kwart in het bedrijf deelneemt: De ontwikkeling van de Mercurius van oliemolen naar oliefabriek in drie Ary van der Harg Petruszoon, handelaar gedaanten: boven tot 1874, midden omstreeks 1890 en onder omstreeks 1925 in lijnolie in Hof van Delft (voor een (tekening Bas Koster).

7de jaargang 2004 nr. 7/8 279 Teunis Stoorvogel overneemt zodat hij met zijn vrouw voor de helft eigenaar is. Stoorvogel overlijdt op 9 juni 1910, 80 jaar oud. Het bedrijf ontwikkelt zich voorspoedig en in 1897 werken er maar liefst 25 man. Pieter van Woerden, gehuwd met Lygina van Driel, overlijdt op 14 juli 1906, 75 jaar oud. Statutair mag een van zijn kinderen de plaats van zijn vader in de firma inne - men, mits die zich binnen drie maanden aanmeldt. Dat doet Cornelis Bernardus van Woerden, geboren op 7 april 1860, dan ook en hij deelt mee dat hij dit zijn va - der beloofd heeft. Toch ziet hij volgens overlevering geen heil in de oliefabricage en concentreert zich op de kaashandel; het beroep dat zijn vader immers ook had uitgeoefend. Hij vestigt zich vanuit Delft in het Friese Akkrum met succes als kaas - De oliefabriek omstreeks 1925 met de in 1916 gemaakte zaadzuiginstallatie. handelaar en -exporteur. Later krijgt hij De rookpluim en de schepen voor de wal maken duidelijk dat de fabriek nog volop ook bekendheid als vertaler van preken in bedrijf is. Bij de huizen op de achtergrond stond tot 1923 de paltrok De en boeken van oude Engelse en Schotse Gekroonde Zalm. Naar het westen toe stond in Den Hoorn bij de brug nog een predikanten als Thomas Boston, Andrew paltrok. (foto gemeentearchief Delft).

derde), Pieter van Woerden in Delft, even - als Stoorvogel een kaashandelaar (voor een kwart) en Hendrik van der Harg (voor een zesde). In 1878 treden de Van der Hargs uit. Eerst Hendrik die zijn aandeel overdraagt aan Jacob van Woerden, hoogheemraad van Delfland. Jacob en Pieter van Woerden waren broers, gebo - ren in Maasland als zoons van Hugo van Woerden en Catharina Keijzer. In het zelfde jaar treedt ook Ary van der Harg uit en dan wordt de firma ontbonden op 22 juni 1878. De scheidingsacte wordt op 26 juli 1878 ondertekend. De totale bezittin - gen van de firma bedragen dan ƒ 86.282,92 zonder het onroerend goed als de beide oliemolens, pakhuizen, wo - ningen etc. Dat wordt genoteerd voor De Mercurius in zijn huidige staat gezien van over de Hoornsevaart met links de ƒ 39.000. Daar tegenover staat dan weer voormalige stoomolieslagerij en rechts de onderbouw van de molen; daartussen het een hypotheek van ƒ 24.000,-. Opvallend vergote en sterk gewijzigde pakhuis (foto E.G.M. Esselink). is de grote voorraad lijnzaad: voor meer dan 45.000 gulden. Aan lijnkoeken is er bijna voor 15.000 gulden en aan lijnolie voor bijna 6000 gulden. Blijkbaar ver - een kwart, evenals Pieter van Woerden, werkte men (toen) alleen maar lijnzaad, terwijl Jacob van Woerden nu voor de want verder is er alleen maar voor net helft deelneemt. Jacob van Woerden aan 200 gulden aan raapzaad. Maar dit overlijdt evenwel op 27 september 1885, betreft natuurlijk een momentopname. 66 jaar oud. Zijn echtgenote Geertje van Toch neemt Ary van der Harg geen blij - den Bergh overlijdt op 22 juni 1886. Hun vend afscheid van de olieslagerij, want zoon Hugo van Woerden, later landbou - op 24 juli 1894 vraagt hij vergunning om wer in Overschie erft een kwart in de een olieslagerij te mogen oprichten aan firma, evenals dochter Willemina, op 30 Kethelstraat 1. Dat is in de hierboven ge - mei 1877 getrouwd met graanhandelaar noemde Groenmolen die na de veiling in Pieter van Beek uit Zegwaard (Zoeter - 1898 wordt gekocht door A. Visser die van meer) welke op 15 juni 1903 het deel van de molen weer een korenmolen maakt.

Stoorvogel Van Woerden & Co De gewezen oliefabriek omstreeks 1960, gezien vanuit de lucht. De zaad - De dag na de ondertekening van de zuiginstallatie is gesloopt, maar het scheidingsacte treffen drie gewezen ei - oude woonhuis staat er nog (links), genaren van de Mercurius elkaar weer bij evenals de in 1893 gebouwde perso - de notaris waar zij de nieuwe vennoot - neelswoning. Op de voorbouw staat schap Stoorvogel van Woerden & Co met grote letters ‘Carrosseriebouw aangaan. Teunis Stoorvogel weer voor Lamboo’. (foto gemeentearchief Delft).

280 7de jaargang 2004 nr. 7/8 De Mercurius gezien vanuit het noordwesten.

Interieur van de Mercurius; de begane grond tot aan het plafond is vier meter hoog. Helaas ontbreken sporen van het gaande werk.

Gray en Samuel Rutherford. Als zijn vader overlijdt dan woont Cornelis Bernardus al in Akkrum. De firma Stoorvo - gel Van Woerden & Co wordt per 1 juli 1906 ontbonden en Pieter van Beek, graanhandelaar in Zoetermeer, die al voor de helft eigenaar was wordt nu al - geheel eigenaar van de Mercurius omdat Hugo van Woerden zijn kwart ook aan zijn zwager Van Beek verkoopt. Wel blijft Hugo van Woerden, dan landbouwer in Over - schie, betrokken bij de oliefabricage in Delft, maar dan in Het Schaap, de fabriek aan de Delfgauwsevaart. Aanvankelijk werkt de Mercurius door on - der de naam Firma Van Beek & Zonen, la - ter als Gebr. Van Beek. Rond de vorige eeuwwisseling ondergaat de fabriek tal van uitbreidingen: in 1892 een pakhuis, in 1910 een zaadpakhuis, terwijl er in 1916 een olietank, een machi - Suikerbakkerij Sloop? nekamer en een zaadzuiginstallatie bijko - men. Natuurlijk wordt de fabriek tech - Daarna krijgt de gewezen oliefabriek, ex- De molen is niet gebouwd op het grond - nisch ook ingrijpend gewijzigd. Zo zal de oliemolen andere bestemmingen. Zo gebied van Delft, maar in de voormalige traditionele oliemoleninrichting met stam - dreef een tak van de familie Van Woer - gemeente Hof van Delft. Deze gemeente pers en heien wel hebben plaats ge - den een suikerbakkerij met bruidssuikers werd in 1921 opgeheven en opgedeeld maakt voor oliewringers, persen en wat als zeer gewaardeerde en wijd en zijd ver - tussen Delft en Schipluiden. De Mercurius dies meer zij. maarde specialiteit. Volgens het verhaal kwam in de gemeente Schipluiden te - Ondanks deze moderniseringen houdt zouden zij met dit bedrijf zijn teruggekeerd recht, maar kwam door een grenswijzi - het bedrijf geen stand en tussen de we - op de plaats waar zij vroeger ooit olie ging per 1 januari 2004 alsnog op Delfts reldoorlogen valt het doek. sloegen. Of dit waar is weet ik niet. gebied. Delft wil op het VDD-terrein, het Na de oorlog wordt in de fabriek de ca - terrein van de voormalige Delftse veiling rosseriefabriek van Lamboo gevestigd (nu 500 woningen bouwen en in eerste in - Maasdijk). Vervolgens wordt groente-ex - stantie zou ook de Mercurius hiervoor ge - porteur Van Dijk (Dijco BV/V.D.D.) eige - sloopt worden. De laatste berichten zijn naar die de gewezen stoomoliefabriek gunstiger. Delft wil de voormalige oliemo - verhuurt aan EGA Giftware. Dit bedrijf len toch laten staan. Hoe definitief dit al - was daar tot april jl. gevestigd. De eigen - lemaal is, is op dit moment nog niet dui - lijke molenonderbouw wordt sinds 1990 delijk, zodat oplettendheid is geboden. In verhuurd aan de plaatselijke schilder Van het artikel ‘Een klomp tussen de deur’ in der Zalm. Dankzij hem ruikt het wellicht af Molenwereld 2004-3 werden en aantal en toe nog nog eens naar lijn olie, de molenrestanten genoemd die mijns in - geur die hier een eeuw lang de atmo - ziens de monumentenstatus verdienen, sfeer bepaalde. (nog) niet hebben gekregen en daardoor Het pand is in de loop der jaren nogal van in de gevarenzone verkeren. In dat rijtje aanzien veranderd: zo zijn de muren nu had de Mercurius niet alleen als bijzonder bepleisterd en geverfd. Toch is in feite het voorbeeld van een tot stoomoliefabriek casco van de stoomoliefabriek en daar - verbouwde windmolen niet misstaan en mee een groot deel van de molen nog evenmin als waarschijnlijk restant van de geheel aanwezig. Alleen de houten op - grootste oliemolen van Nederland. Het is bouw van het molenvierkant en de gelukkig nog niet te laat voor dit toch wel schoorsteenpijp zijn weg. Voor de rest is al - heel bijzondere industriële monument van les er nog, de onderbouw, de molen - bedrijf en techniek. schuur, de gewezen stoomoliemolen, het ketelhuis etc, zij het in sterk verbouwde staat.

7de jaargang 2004 nr. 7/8 281 ‘t Betere Werk Nogmaals de overkuip Er blijken toch nog meer molens te zijn met een (gedeeltelijke) overkuip. Frank Klören uit Groot-Ammers schrijft hierover: ‘Er zijn nog twee molens met een overkuip. Dat zijn: - de Bovenmolen van de Driemanspolder te Leidschendam; - Molen no. 3 van de Nederwaard (al ben ik daar niet 100% zeker van). Dit betreft een overkuip die alleen aan de voorste helft van kap vastzit. Dat het geen ge - heel onbekend verschijnsel is, die wellicht meer voorkwam blijkt ook nog uit het vol - gende: Wij hebben het molentje van Cees van Rijt uit Zoeterwoude-Rijndijk gekochten en zijn deze achter in onze tuin in Groot-Ammers aan het herbouwen ( nog weer een molen in Groot-Ammers!). Deze molen heeft ook een overkuip. Deze loopt vanachter de baard tot aan de voeghouten aan de achterkant van de kap.’

Hartelijk dank voor deze informatie!

De bovenmolen van de Driemanspolder bij Leidschendam in de oorlogsjaren. De overkuip is de donkere plank die door - loopt tot even achter de lange spruit Het MODERNE molenleven (foto ir. W.F. van Heemskerk Düker).

n het vorige nummer van de Molenwereld doe ik hier vrijwel niet, dus er wordt wel de - Iwerd ingegaan op nieuwe ontwikkelingen gelijk nog steeds vrij veel ‘op de wind’ ge - in het Goudse molentreurspel. De juiste malen. Het blijft nog steeds een fantastisch heeft aangetekend tegen het malen op de gang van zaken is evenwel een andere en mooi vak! motor... Wat het belangrijkste is: tijdens de daarover informeert de molenaar van De nog uit te voeren metingen (dus NIET reeds Roode Leeuw, Willem Roose: Kortom, het gaat prima zo en ook over me - uitgevoerd in mei!) wordt uitgegaan van dewerking van de gemeente Gouda heb ik een volop op WINDkracht malende molen. ‘Precies twee jaar geleden heb ik de molen niets te klagen. Men heeft weer flink onder - Regeren is immers vooruitzien en zonder die stilgezet omdat de uitspraak van De Raad houd aan de molen gepleegd en ook over buurman (die in ieder geval theoretisch be - van State in het kader van de milieuvergun - de door mij aangevraagde vergunning voor zien gewoon eens verdwijnt) is die milieuver - ning geen ruimte meer bood voor een fat - een uitgebreide molenwinkel (ja, ik ook....) gunning niet meer dan een formaliteit... Bin - soenlijke exploitatie van de molen als WIND - in mijn nevenpand Vest 67 deed men in het nenkort zal De Roode Leeuw ten behoeve molenaarsbedrijf èn omdat ik het hele ge - geheel niet moeilijk. Er bleef één wens van - van deze metingen dus weer eenmaal op zeur met die buurman gewoon spuugzat uit de gemeente over: kan die molen a.u.b. windkracht malen (in hoeverre dit haalbaar was. (Voor alle duidelijkheid: in vrijwel alle af en toe weer eens draaien? Nu kan ik mij is in de ‘rustige’ maanden juni, juli en augus - publicaties - ook die in Molenwereld - wordt deze wens wel voorstellen en in het kader tus vraag ik mij overigens ernstig af; ik denk gesproken over klachten van ‘omwonen - van ‘voor wat hoort wat’, draait de molen dat het eerder september wordt...). In sep - den’. In feite gaat het hier slechts om één tegenwoordig weer regelmatig op zaterda - tember wil de gemeente trouwens het met - persoon.) gen. Hoe? Simpel: op vrijdagavond krui ik selwerk (stucwerk op pootjes; zie eerdere Zette ik de molen twee jaar geleden - bij de molen naar de windrichting die men publicaties o.a. in Molenwereld) aanpak - wijze van spreken - nog met tranen in mijn voor zaterdag voorspelt, vervolgens maak ik ken, maar dit even geheel ter zijde. ogen stil, inmiddels moet ik bekennen - eer - de poort boven los en kan het bovenwiel Voor alle duidelijkheid: het voortbestaan lijk is eerlijk! - dat het op de motor malen mij (waar zes kammen - min of meer perma - van De Roode Leeuw als motormaalderij prima bevalt. Het gezeur van de bewuste nent - uit zijn verwijderd) naar hartelust staat in ieder geval niet ter discussie. Of er buurman is inmiddels geminimaliseerd en draaien. Zaterdag morgen gewoon de na voornoemde metingen weer een werk - dat was in het verleden wel anders. (Dit va - vang ophalen en met het minste zuchtje bare ‘wind’vergunning in zit, interesseert mij rieerde echt van het fysiek bedreigen van draait het wiekenkruis al! De afgelopen ja - (andermaal: eerlijk is eerlijk) niet zoveel. Zo - klanten tot het ingooien van mijn ruiten.) ren heb ik het halslager en het penlager al - lang die buurman naast mij woont, WIL ik Daarnaast is het inmiddels een publiek ge - tijd goed in de reuzel gehouden en zeilen hier gewoon niet meer op de wind malen. heim dat het malen op windkracht (en in ze - heb ik dan niet nodig; sterker nog: zelfs zon - Tijdrovend en onrendabel ‘gemartel’ op de kere zin ook dat - op kleinschalige wijze - op der borden draait de molen prima! wind doe ik zolang wel in Bergambacht, motorkracht) volslagen onrendabel is ge - Er blijft nog een probleempje: de (ver - want hier wordt mij tenminste geen worden om reden die ik waarschijnlijk niet plichte) milieuvergunning is er nog steeds stroobreed in de weg gelegd. Als Den hoef toe te lichten. De feiten spreken boek - niet en daar wordt achter de schermen Arend om 11 uur ‘s avonds nog stond te delen: ik zou niet weten wie hier in de Rand - toch druk aan gewerkt door de gemeente. draaien, kwam de “general manager’ van stad nog beroepsmatig op windkracht Deze heeft inmiddels het gerenommeerde hotel De Arendshoeve naar ons toe met de maalt... ingenieursbureau Drosserblesgraaf in de mededeling dat hij het zo fantastisch vond Ter geruststelling: ik vind mezelf nog steeds arm genomen en dit beweert dat bij de - dat de molen nog draaide! Dat is nog eens een windmolenaar in hart en nieren. Daar - zelfde meetresultaten (deze zullen mijns in - wat anders dan ‘s avonds in Gouda draaien voor heb ik sinds twee jaar het beheer over ziens niet afwijken van die van enkele jaren en de politie op je dak krijgen omdat je een Den Arend in Bergambacht. Ik beschouw geleden) er toch een werkbare WINDver - ‘milieudelict’ begaat... Nee, vergeet die el - het malen met die molen puur als een hob - gunning voor de molen uit valt te slepen. lende. Zoals ik als zei: zolang die buurman byproject (vooral je uren niet rekenen!!), Het heeft iets te maken met het meetellen naast mij woont, WIL ik hier niet meer op de maar vorig jaar behaalde ik met Den Arend van ‘omgevingsgeluid’ (ruisen van bomen, wind malen!’ ruim 200.000 omwentelingen en nu staat de verkeer ect.); whatever... Het schijnt dat de teller op ca. 77.000. Voor de prins draaien bewuste buurman inmiddels ook bezwaar

282 7de jaargang 2004 nr. 7/8 Doe mee! Win een abonnee!!

Als u een abonnee werft voor de Molenwereld dan doen wij ook wat voor u! Iedere nieuwe abonnee, dat wil zeggen iemand die voor het eerst abonnee op de Molenwereld wordt, levert de aanbrenger een bonus op. U kunt dan kiezen uit:

* de poster Molens bij Dordrecht van een zeer bijzondere foto uit augustus 1866, formaat 63 bij 29 cm, afgedrukt op zwaar papier en ongevouwen toegezonden in een koker, * een ringband met magiclips voor het bewaren van tijdschriften, zoals weergegeven in Molenwereld 2002-12, * Een premie van ƒ 5,- te verrekenen met het abonnementsgeld over 2005.

De poster of de ringband wordt u zo snel mogelijk toegezonden nadat de betaling van de nieuwe abonnee is ontvangen. Vanzelfsprekend geldt deze aanbieding voor iedere abonnee die u aanbrengt. BON Ik geef als nieuwe abonnee op voor de Molenwereld :

Naam: ...... voorl.: ...... (m/v)

Adres: ......

Postcode: ...... Plaats: ......

Als bonus ontvang ik: Bij de omslag voorzijde: Bas Koster maakte deze schitterende tekening van J de poster Molens bij Dordrecht, augustus 1866. de Mercurius bij Den Hoorn in wel - J een ringband met magiclips voor het bewaren van tijdschriften. stand met daarboven de situatie zoals J Een premie van ƒ 5,- te verrekenen met het abonnementsgeld over 2004. die nu is. (Aankruisen hetgeen wordt gewenst)

Afzender Bij de omslag achterzijde: De in 1890 gebouwde korenmolen Laurentia in Naam: ...... voorl.: ...... Milheeze. De as van deze molen is af - Adres: ...... komstig van een molen in de Alblasser - waard hetgeen ook zonneklaar blijkt Postcode: ...... Plaats: ...... uit namen van leden van het polder die in de as meegegoten zijn als Korevaar Deze Bon - of een kopie ervan - kan, desgewenst portvrij, ingestuurd worden aan: en Tukker. De molen zelf zal ook over - geplaatst zijn uit het westen des lands. De Laurentia vertoont opvallende over - Stichting MOLENWERELD eenkomst met de in 1909 gebouwde molen van Veghel-Zondveld. Nadat Antwoordnummer 12104 deze zijn kruis had afgemalen werd hij NL-2740 WD MOERKAPELLE in 1948 gesloopt. Ook die molen zal wel import zijn.