Przegląd Historyczno- -Oświatowy
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PRZEGLĄD HISTORYCZNO- -OŚWIATOWY Kwartalnik Związku Nauczycielstwa Polskiego poświęcony dziejom oświaty i wychowania Rok LVIII 3–4 (229–230) 2015 Przegląd Historyczno-Oświatowy The Journal of History and Education RADA REDAKCYJNA MGR SŁAWOMIR BRONIARZ, DR HAB. PROF. UAM WIESŁAW JAMROŻEK, DR JÓZEF KRASUSKI, PROF. DR HAB. ADAM MASSALSKI, PROF. DR HAB. LECH MOKRZECKI, PROF. DR HAB. STEFANIA WALASEK, KS. PROF. DR HAB. EDWARD WALEWANDER REDAKCJA PROF. DR HAB. MARIAN WALCZAK (redaktor naczelny) DR HAB. PROF. UJK WITOLD CHMIELEWSKI (z-ca red. naczelnego i sekretarz redakcji) CZŁONKOWIE REDAKCJI DR HAB. PROF. WSEI JERZY DOROSZEWSKI, PROF. DR HAB. JÓZEF MIĄSO, PROF. DR HAB. KAROL POZNAŃSKI, PROF. DR HAB. HALINA TABORSKA (WIELKA BRYTANIA) RECENZENCI TOMU PIOTR DASZKIEWICZ (FRANCJA), ROMUALD GRZYBOWSKI, JOANNA GULCZYŃSKA, ZYGMUNT KOWALCZUK, JOANNA KRÓL, ELWIRA JOLANTA KRYŃSKA, HANNA MARKIEWICZOWA, IWONNA MICHALSKA, ELEONORA SAPIA-DREWNIAK OPRACOWANIE REDAKCYJNE PIOTR LENARTOWICZ OPRACOWANIE TECHNICZNE MAJA WITKOWSKA-CIEPLUCH Liczba arkuszy: 16,2 WYDAWNICTWO PEDAGOGICZNE ZNP Spó³ka z o.o. 25-250 Kielce, ul. Targowa 7A/1 tel./faks 41 346 21 80, 41 346 21 81, 41 366 07 01 www.wydped.pl, e-mail: [email protected], [email protected] SPIS TREŚCI JERZY DOROSZEWSKI: W 110-lecie Związku Nauczycielstwa Polskiego ..................... 7 EUGENIA KARCZ-TARANOWICZ: Geneza stowarzyszeń nauczycielskich na ziemiach polskich ......................................................................................................................... 24 JAN RYŚ, RYSZARD ŚLĘCZKA: Nauczycielski ruch związkowy do odzyskania niepod- ległości w 1918 roku ..................................................................................................... 41 WIESŁAW JAMROŻEK: Problemy organizacji i ustroju szkolnictwa na kongresach peda- gogicznych w Drugiej Rzeczypospolitej ....................................................................... 57 TERESA GUMUŁA: Aktywność wydawnicza Związku Nauczycielstwa Polskiego (1905– –2015) ............................................................................................................................ 72 IWONNA MICHALSKA: Międzywojenne periodyki Związku Nauczycielstwa Polskiego dla dzieci jako pomoc w pracy szkolnej ........................................................................ 99 ELŻBIETA MAGIERA: Kursy nauczycielskie w Brodach (1929–1934) ........................... 113 WITOLD CHMIELEWSKI: Zrzeszenie Nauczycieli Polaków w Wielkiej Brytanii wobec kraju (1941–1946) ......................................................................................................... 126 EDYTA KAHL-ŁUCZYŃSKA: Adaptacja oświatowej działalności Związku Nauczyciel- stwa Polskiego do nowych podstaw ideowopolitycznych edukacji w Polsce Ludowej 148 ELWIRA JOLANTA KRYŃSKA: Oblicze ideowe nauczycielskiego ruchu związkowego na Białostocczyźnie w pierwszych latach odbudowy kraju .......................................... 167 IZABELA BOŻYK: Sylwetka Marii Opielińskiej – nauczycielki, dyrektorki, działaczki ZNP i TON .................................................................................................................... 190 MAREK JAKUBIAK: Stulecie odnowienia tradycji Politechniki Warszawskiej – sto lat misji uczelni .................................................................................................................. 212 CONTENT JERZY DOROSZEWSKI: On the 110th Anniversary of The Polish Teachers Associa- 7 tion ................................................................................................................................. EUGENIA KARCZ-TARANOWICZ: The genesis of teachers associations on the Polish 24 soil ................................................................................................................................. JAN RYŚ, RYSZARD ŚLĘCZKA: The teacher’s union movement before the independen- 41 ce of 1918 ...................................................................................................................... WIESŁAW JAMROŻEK: Problems of organization and systemization of education during 57 the Pedagogical Congresses in the II Republic of Poland ............................................. TERESA GUMUŁA: The publishing activity of the Polish Teachers Association (1905– 72 –2015) ............................................................................................................................ IWONNA MICHALSKA: Polish Teachers Association interwar periodicals for children 99 ase educational teaching materials ................................................................................ 113 ELŻBIETA MAGIERA: Teacher courses in Brody (1929–1934) ....................................... WITOLD CHMIELEWSKI: Polish Teachers Association in Great Britain with regard to 126 the country (1941–1946) ............................................................................................... EDYTA KAHL-ŁUCZYŃSKA: Adaptation of the established activities of The Polish 148 Teachers Association to the new political ideals in education in the People’s Republic of Poland ....................................................................................................................... 167 ELWIRA JOLANTA KRYŃSKA: The ideals of the teachers’ union movement in the Bia- łystok region during the first years of the restoration of the country ............................. 190 IZABELA BOŻYK: The person of Maria Opielińskia – teacher, director, activist ............. 212 MAREK JAKUBIAK: A century of renewing the tradition of the Warsaw University of Technology .................................................................................................................... W 110-LECIE ZWIĄZKU NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO 7 Przegląd Historyczno-Oświatowy 2015, nr 3–4 PL ISSN 0033-2178 JERZY DOROSZEWSKI Członek Rady Redakcyjnej „Przeglądu Historyczno-Oświatowego” W 110-LECIE ZWIĄZKU NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO Każdy jubileusz ZNP skłania do pewnych refleksji i niejako wymusza ko- nieczność przypomnienia jego dziejów. Związek ten posiada bowiem bardzo bogatą historię, która została w pełni udokumentowana i upowszechniona. Stało się to za sprawą wielu publikacji monograficznych przygotowanych przez zna- komitych znawców przedmiotu, takich jak: Bolesław Grześ, Tomasz Szczechura i Marian Walczak. Dodać trzeba, że w różnym czasie ukazało się także wiele opracowań, które dotyczą poszczególnych regionów bądź różnych okresów histo- rycznych. One również znacznie wzbogacają naszą wiedzę na ten temat, pokazują wiele szczegółowych faktów i przede wszystkim ilustrują konkretną działalność związkową w terenie. Niniejsze opracowanie nie aspiruje do publikacji pełnej. Ma ono charakter bardzo syntetyczny i ogólny, przypomina tylko najistotniejsze fakty związane z całą długoletnią historią ZNP. Przede wszystkim spełnia rolę wstępną i wprowadzającą do zamieszczonych publikacji szczegółowych. Rozwój życia organizacyjnego nauczycieli polskich nastąpił już pod koniec XIX w. Jego intensyfikacja nastąpiła jednak w pierwszych latach XX w. i to we wszystkich zaborach. Powstające wtedy liczne organizacje miały charakter ogól- nooświatowy. W zaborze pruskim i rosyjskim starały się one przeciwstawiać po- stępującemu procesowi wynaradawiania polskich dzieci przy pomocy szkoły, aby zachować chociaż część polskiego wychowania. W zaborze austriackim, z uwagi na istniejące znaczne swobody obywatelskie i narodowościowe, koncentrowano się na kwestiach doskonalenia całego systemu oświatowego. Dążono więc do rze- czywistego upowszechnienia kształcenia, uzyskania większego wsparcia państwa dla szkolnictwa, akceptacji i poparcia dla organizacji oraz wszelkiego rodzaju stowarzyszeń oświatowych. Efekty tych działań były różne, a zależały one od warunków, w jakich przyszło im funkcjonować (politycznych, ustrojowych, gospodarczych, społecznych). Nie ulega wątpliwości, że powstające wtedy or- ganizacje przyczyniły się do ogólnego rozbudzenia aktywności wśród polskiego 8 JERZY DOROSZEWSKI W 110-LECIE ZWIĄZKU NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO 9 nauczycielstwa, które w ostateczności zadecydowało o ostatecznym ukształto- waniu całego polskiego związkowego ruchu nauczycielskiego w latach Drugiej Rzeczypospolitej. W Galicji położenie Polaków było najkorzystniejsze, a w drugiej połowie XIX w. po uzyskaniu autonomii posiadali oni pełnię praw obywatelskich, w tym korzystania z języka ojczystego i prowadzenia własnych szkół. Również możli- wości prowadzenia życia organizacyjnego były tu znacznie większe. Już w stycz- niu 1868 r. wśród członków zespołu redakcyjnego pedagogicznego czasopisma „Szkoła” zrodziła się myśl powołania stowarzyszenia nauczycielskiego, które zajęłoby się problemami szkolnictwa i nauczycieli (głównie ludowych). Osta- tecznie zjazd założycielski nowej organizacji odbył się 24–25 lutego 1868 r., a jego głównymi organizatorami byli: Bronisław Trzaskowski, Jan Dobrzański, Karol Maszkowski i Antoni Małecki. Jego uczestnicy podjęli decyzję o powoła- niu Towarzystwa Pedagogicznego, przyjęli jego statut i ustalili zasady organiza- cyjne stowarzyszenia. Przyjęto, że członkami organizacji mogą być nauczyciele szkół ludowych, profesorowie wszelkich typów szkół, a także pracownicy spoza szkolnictwa. Zadaniem organizacji było udzielanie pomocy nauczycielom w ich pracy zawodowej i służenie wsparciem materialnym swoim członkom. Głównymi formami pomocy stały się konferencje rejonowe i kursy przygotowujące do eg- zaminów kwalifikacyjnych oraz na stanowisko nauczycieli szkół wydziałowych, a także przygotowujące do nauczania