Bİr Bosna Alegorİsİ An Allegory of Bosnia

MERSAD BERBER SERGİ / EXHIBITION BİR BOSNA ALEGORİSİ / AN ALLEGORY OF BOSNIA Küratör / Curator Sergi Kataloğu / Exhibition Catalogue Aida Abadžić Hodžić Pera Müzesi Yayını / Pera Museum Publication 88 İstanbul, Şubat / February 2017 Onursal Danışman / Honorary Consultant ISBN: ……………………… Edward Lucie-Smith

Proje Yöneticileri / Project Managers KATALOG / CATALOGUE Begüm Akkoyunlu Ersöz Tania Bahar Yayına Hazırlayanlar / Production Editors Begüm Akkoyunlu Ersöz Koordinatör / Coordinator Tania Bahar Zeynep Ögel

Koordinatör / Coordinator Grafik Tasarım / Graphic Design Zeynep Ögel Timuçin Unan + Crew

Çeviri / Translation Grafik Baskılar / Graphic Prints Senada Kreso (Boşnakça-İngilizce / Bosnian-English) 3T Reklam Serhat Uyurkulak (İngilizce-Türkçe / English-Turkish) Çeviri / Translation Fotoğraflar / Photography Senada Kreso Bekir Balagić Serhat Uyurkulak

Grafik Tasarım / Graphic Design Konservasyon / Conservation Timuçin Unan + Crew Evren Kıvançer

Renk Ayrımı ve Baskı / Colour Separation and Printing Kurulum / Installation ……………….……………….………………. Sergikur ……………….……………….………………. ……………….……………….………………. Taşıma Hizmetleri / Transportation Services ……………….……………….………………. Asya Fine Art

© Suna ve İnan Kıraç Vakfı, Pera Müzesi Sigorta / Insurance Meşrutiyet Caddesi No: 65, 34443, Tepebaşı, İstanbul www.peramuzesi.org.tr Kaynak&Mercan Sertifika No / Certificate No: 12482 Eğitim Programları / Education Programs © Yazarlar / The Authors, 2017 Eda Göknar Merve Seber Bu katalog, 15 Şubat – 7 Mayıs 2017 tarihleri arasında Suna ve İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi’nde açılan Mersad Berber, Bir Bosna Alegorisi sergisi için yayımlanmıştır. İletişim / Communication Fatma Çolakoğlu This catalogue is published on the occasion of the exhibition Mersad Berber, Büşra Mutlu An Allegory of Bosnia held at the Suna and İnan Kıraç Foundation, Pera Museum, Irmak Wöber on 15 February – 7 May 2017. Grup 7

İşbirliğiyle / In Collaboration

Katkılarıyla / Contribution by

Sergi Salonu Boya Sponsoru / Gallery Wall Paint Sponsor Sunuş Foreword 6 Suna, İnan & İpek Kıraç

Mersad Berber: Zengİn Bİr Bosna Alegorİsİ Mersad Berber: An Opulent Allegory of Bosnia 10 Aida Abadžı Hodžı

Mersad Berber - muhteşem bİr kültürel paradoks Mersad Berber - a triumphant cultural paradox 24 Edward Lucie-Smith

Katalog Catalogue 33

Bİyografİ Biography 100 İçİndekİler content S

4 Suna, İnan & İpek Kıraç Bosna-Hersek ve Yugoslav Sanatının Büyük Ustası Mersad Berber’i The Happiness of Hosting Mersad Berber, the Grand Master of Pera Müzesi’nde Konuk Etmenin Mutluluğu! Bosnian-Herzegovinian and Yugoslav Art in Pera Museum!

S UNUŞ content Mersad Berber: Bir Bosna Alegorisi sergisiyle, usta sanatçı Mer- We are delighted to host the master artist Mersad Berber in Pera sad Berber’i, Pera Müzesi’nde konuk etmekten ve ülkemiz sanat- Museum and to bring him together with the art lovers in Turkey severleriyle buluşturmaktan mutluluk duyuyoruz. through the exhibition Mersad Berber: An Allegory of Bosnia.

Berber, doğduğu ve büyüdüğü coğrafyanın kültürel zenginliği- Berber is an accomplished and esteemed artist who reflects in his ni, sorunlarını, acılarını, gelenekselden çağdaşa uzanan teknikler works, using a wide range of techniques from traditional to mod- kullanarak eserlerine yansıtmış, usta ve değerli bir sanatçı. ern, the cultural richness, problems, and sufferings of the land where he was born and raised. Bir insanlık suçu olarak tarihe geçmiş Srebrenitsa katliamı- na adadığı resimleriyle, bir taraftan bu katliamda yaşamını yiti- With the paintings he dedicated to the Srebrenica massacre that ren binlerce masum Bosnalıya diğer taraftan da Balkanlara özgü history has recorded as a crime against humanity, Mersad Berber kültür ve inanç çoğulluğunun yok oluşuna dikkat çeken Mersad draws attention to thousands of innocent Bosnians who lost their Berber’in, sergide yer alan birbirinden ilginç eserleriyle, ülke- lives, while he also mourns the destruction of cultural and religious mizdeki kültür ve sanat çevrelerinden hak ettiği ilgiyi göreceği- plurality unique to the Balkans. We believe that cultural and artis- ni düşünüyoruz. tic circles in Turkey would show the much-deserved interest in the gripping collection of Berber’s works presented in the exhibition. Bosna’nın ve Balkanların tarihine ışık tutan eserleriyle çağdaş Avrupa ve dünya sanatında iz bırakan bu değerli sanatçıyı, ara- In the fifth year of his passing, this extensive exhibition com- mızdan ayrılışının 5. yılında, Pera Müzesi’ndeki bu kapsamlı ser- memorates and pays homage to the artist who, with his works il- giyle anıyor ve aziz anısını saygıyla selâmlıyoruz. luminating the history Bosnia and the Balkans, has left an indel- ible mark on the contemporary European and world art. Mersad Berber: Bir Bosna Alegorisi sergisinin gerçekleştirilme- sindeki değerli iş birliği ve katkılarından ötürü, saygıdeğer Berber For their invaluable collaboration and contributions to the reali- Ailesi’nin tüm fertlerine, sergi küratörü Prof. Dr. Aida Abadžić zation of Mersad Berber: An Allegory of Bosnia, we thank each and Hodžić’e, projenin onursal danışmanı Edward Lucie-Smith’e, every member of the respected Berber Family, the exhibition cu- IKASD ve kurucusu Beste Gürsu’ya, Bosna Hersek İstanbul rator Prof. Aida Abadžić Hodžić, the honorary project consultant Başkonsolosluğu’na, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi’nin Edward Lucie-Smith, Istanbul Intercultural Art Dialogues Asso- çalışkan ekibine ve sergiye emeği geçen tüm kişi ve kuruluşlara ciation (İKASD) and its founder Beste Gürsu, Consulate General teşekkür ederiz. of Bosnia and Herzegovina in Istanbul, the assiduous staff of Suna and İnan Kıraç Foundation, Pera Museum, and all the individuals and institutions that supported us with their efforts.

6 7

Mersad Berber Zengİn Bİr Bosna Alegorİsİ Mersad Berber An Opulent Allegory of Bosnia

Aida Abadžı Hodžı

“Bir adam dünyanın resmini yapmak için yola koyulur. Yıllar “A man sets out to draw the world. As the years go by, he peoples geçtikçe bir alanı bölgelerin, krallıkların, dağların, koyların, gemi- a space with images of provinces, kingdoms, mountains, bays, ships, lerin, adaların, balıkların, odaların, aletlerin, yıldızların, atların ve islands, fishes, rooms, instruments, stars, horses, and individuals. tek tek insanların görüntüleriyle doldurur. Ölmeden kısa bir süre A short time before he dies, he discovers that the patient labyrinth önce, sabırla çizilmiş bu labirentin kendi yüz hatlarını takip ettiğini of lines traces the lineaments of his own face.” (Jorge Luis Borges, keşfeder.” (Jorge Luis Borges, Epilog) Epilogue)

Mersad Berber (1940-2012) Bosna-Hersek ve Yugoslav Mersad Berber (1940-2012) is one of the greatest and the sanatının 20. yüzyılın ikinci yarısındaki en büyük ve en önemli most significant representatives of Bosnian-Herzegovinian and temsilcilerinden biridir. Çok sayıda esere imza atan Berber, sahip Yugoslav art in the second half of the 20th century. As an artist with olduğu ifade gücü ve eşsiz yeteneği sayesinde içinde bulunduğu a prodigal body of works, he turned the local art scene, expres- yerel sanat çevresini çağdaş Avrupa ve dünya sanatının bir parçası sively and with a unique gift, into an integral part of the contempo- haline getirmiştir. rary European and world art.

Mersad Berber’in sanat sahnesine gösterişli bir biçimde adım Mersad Berber’s very memorable appearance on the art atışı 1960’ların başlarında gerçekleşti. Bu dönemde hâlen Lübli- scene occurred at the beginning of the 1960s, when, though still yana Güzel Sanatlar Akademisi’nde üçüncü sınıf öğrencisi olma- a third-year student at the Academy of Fine Arts in Ljubljana, he sına rağmen Prešeren Ödülü’ne layık görülmüş ve eserleri ilk kez was awarded the Prešeren Award, and when he gained his first 1961 yılında dönemin saygın sanat etkinliklerinden biri olan Lübli- opportunity to exhibit his works together with the world’s leading yana Grafik Sanatlar Bienali’nde, dünyanın önde gelen çağdaş contemporary graphic artists at the then prestigious Interna- grafik sanatçılarının eserleriyle birlikte sergilenmişti. Berber’in en tional Biennale of Graphic Arts in Ljubljana in 1961. His earliest erken çizim ve baskılarını içeren Bosna Hatıraları serisi, sanatçının cycles of drawings and prints titled Memories of Bosnia were kültürel tarihinin zengin katmanlarından esinlenmişti ve teknik inspired by the rich layers of his country’s cultural tradition, açıdan ünlü Lübliyana Grafik Sanat Okulu’nun etkilerini, tema- demonstrating, in terms of technique, influences of the renowned tik olarak ise kendi kültürel geleneklerinin modern bir görsel ifade Ljubljana School of Graphic Art, and, thematically, his interest in ile aktarılmasına duyduğu ilgiyi yansıtıyordu (Sultan’ın Lamba- his own cultural traditions rendered in a modern visual expression larla Bezeli Camisi, Nakışçı, Eski At Arabası, 1961; Eski Kasaba, (Sultan’s Mosque with Lamps, The Embroiderer, The Old Carriage, 1962). Bu ilk dönem oymalarında Berber, tıpkı minyatürlerde, halk 1961, The Old Town, 1962). Berber’s hand in these early etchings is nakışçılığı örneklerinde veya metale işlenmiş keskin arabesklerde lyrical and tender, like the work of miniatures, folk embroidery or

11 that of precise arabesques engraved in metal—his hommage to old crafts and to the value of handiwork that he inherited in his family home and in daily encounters with the last remaining silversmiths, bookbinders and calligraphers of Sarajevo’s Baščaršija. The theme of his graduation work Fantastic Elements in European Graphic Arts was a portent of the transversal artistic mind of Mersad Berber, open and capable of moving between cultures, traditions and religions. This attitude challenged the separatist modes of thought and would eventually be expressed specifically in his work after his arrival in Sarajevo in 1967.

It was his Sarajevo years that marked the beginning of an opulent, polyphonic symphony of Berber’s opus and creative energy. In the space of fifteen years Berber realised several cycles of prints in large formats and combined technique, inspired by the masters of European painting from the Renaissance to Art Nouveau (Hommage à Velázquez, 1973-1976, and Hommage à Quattrocento, 1974-1976), and announcing a postmodern sensi- Eski At Arabası, 1961 bility as well as anticipating the culture of remembrance in the fine The Old Carriage, 1961 arts of Bosnia and Herzegovina that was marked by characteristic thematic and compositional innovations. eserlerinde Berber, hem postmodern duyarlığın, hem de Bosna- blindly focused on the future that was the direction taken by the Berber belongs in an exceptionally dynamic period of Hersek güzel sanatlarına damgasını vuracak hatırlama kültürü- avant-garde movement at the beginning of the 20th century, the contemporary cultural history of Bosnia and Herzegovina, during nün ilk örneklerini vermiştir (Velázquez’e Saygı, 1973-1976 ve fine arts of the 1980s and 1990s were driven by the affirmation which (in the 1970s and 1980s and at the time of his arrival in Quattrocento’ya Saygı, 1974-1976). of memory and genealogies, as well as by an awareness of conti- Bosnia) extraordinary achievements were made in the domain nuity. Instead of the exclusive and closed language of artistic forms Sultan’ın Lambalarla Bezeli Camisi, 1961 of fine arts, literature, music, as well as in film and dramatic arts. Berber, Bosna-Hersek çağdaş kültür tarihinin son derece constrained by the modernist dogma that the new should triumph Sultans’s Mosque with Lamps, 1961 Berber led a young generation of graphic artists that opened the dinamik bir döneminde yaşamıştır—1970 ve 1980’ler ile sanatçı- over the old, there was a search for an expression of thought and local scene to global trends; at the same time, he was one of the few nın Bosna’ya geldiği yılları kapsayan bu zaman diliminde güzel understanding that allowed the artist to dwell simultaneously in among them whose talent and mastery enabled him to frequently sanatlar, edebiyat ve müzik yanında film ve dramatik sanatlarda multiplicity—a mindset particularly present in areas that were görüldüğü gibi lirik ve hassas bir tarzı ön plana çıkarır; bu da onun exhibit in the most prestigious museums and galleries. The Sara- da olağanüstü bir üretkenlik görülmüştür. Berber, yerel sanat orta- marginal to the dominant centres of modernity. This gave Berber ailesinden veya Saraybosna’nın büyük çarşısında karşılaştığı son jevo period of Mersad Berber’s work was marked by his selfless mını dünyadaki eğilimlere açan bir genç grafik sanatçıları kuşağı- an opportunity to understand his own work in the context of demircilerden, mücellitlerden ve hattatlardan miras aldığı eski el engagement with the Academy of Fine Arts in Sarajevo which nın öncülüğünü yapmış, aynı zamanda da sanatsal yeteneği ve usta- historical and spatial determinations and to recognize the ever- sanatlarına ve el işçiliğinin değerine duyduğu saygının bir göster- he founded in 1972 together with his colleagues and ever since lığı sayesinde en saygın müze ve galerilerde eserleri sergilenen bu present contents of historical existence in the forms and motives gesidir. Avrupa Grafik Sanatında Fantastik Ögeler başlıklı mezu- remained one of its favourite professors. Those were the years of kuşağa üye az sayıda sanatçıdan biri olmuştur. Mersad Berber’in of traditional expression. niyet çalışması Mersad Berber’in değişik kültür, gelenek ve dinler his first important international awards such as the Grand Prix at Saraybosna dönemi, meslektaşlarıyla beraber 1972 yılında kurduğu arasında geçişler yapabilmesini sağlayacak açık ve kapsayıcı sanat- the 4th International Biennale of Graphic Art in Florence (1974); ve en sevilen profesörlerinden biri olduğu Saraybosna Güzel Sanat- “Great names of fine arts are like ancient caryatides,” Berber sal aklının bir göstergesi olmuştur. Ayrımcı düşünce biçimlerine an honorary award at the 10th International Biennale of Graphic lar Akademisi’ne adanmış yılları ifade eder. Sanatçının bu dönemde often used to say. “My goal is to keep discovering the ones that are meydan okuyan bu tavır, Berber’in özellikle 1967’de Saraybosna’ya Art in Tokyo (1976); the Lalit Kala Academy Grand Prix at the 5th kazandığı ilk önemli uluslararası ödüller şunlardır: 4. Floransa Ulus- still alive and also the fruitful impulses from the past since mine gelişinden sonra ürettiği eserlerde açıkça görülecektir. Indian Triennial of Graphic Art New Delhi and ICOM Grand Prix lararası Grafik Sanatlar Bienali’nde Büyük Ödül (1974); 10. Tokyo is the tradition that belongs to the great traditions of European in Monte Carlo (1978). Uluslararası Grafik Sanatlar Bienali’nde Onur Ödülü (1976); 5. Yeni culture where ancient times, Byzantium, Middle Ages, Renais- Berber’in yapıtında ve yaratıcı enerjisinde zengin, çoksesli Delhi Hindistan Grafik Sanatlar Trienali’nde Lalit Kala Akademi sance, Baroque, Art Nouveau and Modernism meet and inter- bir senfoninin başlaması Saraybosna yıllarına denk gelir: On beş The 1970s were a period when, on the world scene, art Büyük Ödülü ve Monte Carlo ICOM Büyük Ödülü (1978). twine, while the Islamic component gives it a special tone through yıl içinde, Rönesans’tan Art Nouveau’ya Avrupa resminin ustalar- directly offered a paradigmatic model of complex structure of a synthesis of the East and the West. If some define my art as Neo- dan esinlendiği ve büyük boyutlarda, karışık tekniklerle ürettiği, understanding the historical, political and cultural sediments. In 1970’lerde sanat tüm dünyada tarihsel, siyasal ve kültürel classicism, it is because I want to revive the dreams that have been kendine özgü tematik ve kompozisyon yenilikleriyle bezenmiş contrast to the blank slate of modernism and to the modernisation tortulara yönelik karmaşık bir anlama yapısının paradigmatik preserving the dignity of easel painting throughout history.”

12 13 modelini sunuyordu. Modernizmin boş levhasından ve 20. yüzyı- kitle toplumunda yaşayan bir sanatçı olarak tarihe geri döner ama lın başlarındaki avangard hareketin körü körüne geleceğe odak- onun hiyerarşilerini söker. Avangardın kendi varlığını gerekçelen- lanmış modernleşme hevesinden tamamen farklı olarak, 1980 dirmek için geçmişle bağını koparmasıyla kıyaslandığında, postmo- ve 1990’ların güzel sanatları hafızayı ve değişik soy kütüklerinin dern sanatçıların geçmişe yönelik tavırları daha hoşgörülü, rahat ve varlığını olumlayan, tarihsel devamlılığın farkında olan bir tavra özgürdür. Borges’in deyişiyle ifade etmek gerekirse: Sanatçılar kendi sahipti. Yeninin eskiyi alaşağı etmesi gerektiğini söyleyen moder- öncüllerini yaratırlar çünkü bir sanatçı nasıl gelecekte üretilecek nist dogma tarafından kısıtlanmış sanatsal biçimlerin dışlayıcı eserleri etkileyebilirse, geçmişte üretilen eserleri okuma biçimleri- ve kapalı dili yerine, sanatçının eşzamanlı olarak çoğulluk içinde mizi de o ölçüde etkileyebilir. Bosna-Hersek’in önde gelen müzesi ve hareket etmesini sağlayacak bir düşünce ifadesi ve anlayış arayışı bilimsel araştırma enstitüsü olan Ulusal Müze’nin yüzüncü kuruluş vardı—bu çaba özellikle modernliğin hâkim merkezlerinin dışında yıldönümünü kutlamak için 1990’ların başında çalışmalarına başla- kalan yerlerde daha yoğundu. Bu durum Berber’e kendi yapıtını dığı geniş kapsamlı Arşivler serisinde Berber birkaç metre uzun- çeşitli tarihsel ve mekânsal belirlenimler bağlamında değerlen- luğunda, büyük boyutlarda eserler yaratmıştır. Giclée tekniği ile dirme, geleneksel ifade biçim ve güdülenmelerinde tarihsel içeri- tamamlayıcı boyamanın eşsiz teknik avantajlarından yararlandığı ğin her zaman mevcut olduğunu anlama olanağı sağladı. bu eserlerde Berber, sayısız yapıt serisine kaynaklık eden ve ülkesi- nin kültürel tarih yazımının tortularının toplandığı ana merkez olan Berber sık sık “güzel sanatların büyük isimleri antik karya- bu kurumun devasa arşivinin önemine dikkat çeker. tidler gibidir” derdi: “Benim amacım geçmişin hâlâ yaşayan, yara- tıcı itkilerini keşfetmeye devam etmektir çünkü benim geleneğim, Bu süreçte alıntılama yalnızca tekrara dayalı bir eylem değil- antik dönemlerin, Bizans’ın, Ortaçağların, Rönesans’ın, Barok’un, dir; parçalı birimlerin hayali bir müzede yeniden birleştirildiği, bu Art Nouveau’nun ve modernizmin buluşup kaynaştığı Avrupa yolla orijinal bir ürünün yaratıldığı bir dizi incelikli izlek ve işlem kültürünün büyük geleneklerine dâhildir ve İslami unsur, Doğu anlamına gelir. Berber bu karmaşık işlemleri gerçekleştirirken geniş ve Batı’yı sentezleyerek ona özel bir nitelik kazandırır. Eğer bazı- bir Avrupa sanat tarihi bilgisi, büyük bir bilgelik ve kendi eserleri- ları benim sanatımı Neo-klasik olarak tanımlıyorsa bunun nedeni nin karakterini belirleyen edebi ve felsefi kaynaklara güçlü bir bağlı- tarih boyunca resim sehpasında üretilen sanatın onurunu muha- lık sergiler. İlgi alanlarının çokluğu düşünüldüğünde, Berber’in faza eden hayalleri yeniden canlandırmak istememdir.” tiyatro, film, müzik ve ürün tasarımı alanlarıyla işbirliği içine girmiş ve kitapseverlerin koleksiyonları için yapılan birçok ödüllü kitap Farklı kültürler ve gelenekler arasında bağ kurmasını sağla- baskısının tasarımında yer almış olması şaşırtıcı değildir. yan eşsiz yeteneği ve tarihsel deneyimin derin katmanlarını rahatça kat edebilen aklı ile Berber, Lapides vazolarını, Bizans resminin Quattrocento’ya Saygı, 1974 – 1976 Saraybosna Günlükleri ve Tempo Secondo eserlerinde Berber, altın parıltısını, uyumlu Rönesans düzenini, Barok’un ağıt dolu Hommage à Quattrocento, 1974 – 1976 erken dönem tablolarındaki lirizmi ve altın renk yelpazesini bir Saraybosna Kartpostalları, 1998 – 2000 duygu ve dramaturjisini, Osmanlı döneminin ustalıklı kaligrafi- kenara bırakır ve grafik sanatının karmaşık uygulamalarını birleş- Postcards of Sarajevo, 1998 – 2000 sini, Sefarad Yahudilerinin yürek burkan tabiatlarındaki gizem- tiren, birkaç baskının kolajını tek baskı haline getiren çalışmaları- leri (ki onlar İspanya’dan sürüldükten sonra, 16. yüzyılda Bosna’da nın belgesel temelini ve ifadeye dayanan organizasyonunu vurgu- kendilerine yeni bir yurt edinmişlerdi), Klasisizmin zarif tutumlu- With his unique ability to find links between different lar. Saraybosna saat kulesinin altında küçük bir dükkân işleten into interplay with motifs from old Bosnian photographs and luğunu, fin-de-siècle’in rafine ve dekadan tavrını, hatta Moderniz- cultures and traditions, and with the magnificent power of his ve aynı zamanda kâtip, vakanüvis ve muallim olan Mula Mustafa postcards (the cycles Old Ottoman Sketches; Théodore Géricault’s min büyük ustalarını bizim çağdaşlarımız kılmıştır. Bu tavır, büyük transversal mind capable of striding through the depths of histor- Ševki Bašeskija’nın (1746-1804) yazdığı yıllıklardan esinlenen Post-mortem Mask, 1994-1995; Allegories of Bosnia 1996-1999; temalara ve Avrupa sanatının ustalarına yapılan göndermelerin ical experience, Berber made contemporary for us Iapodic urns, Saraybosna Günlükleri serisi (1975-1979), özellikle insanın acıla- Postcards of Sarajevo 1998-2000; Execution of Young Regent sıklıkla eski Bosna fotoğraf ve kartpostallarıyla etkileşime sokul- the golden glow of Byzantine painting, the harmonious Renais- rını ve trajedisini ele alan, Berber’in empati dolu sıcak benliğini Osman, 1999-2000, The Time of Daedalus and Icarus, 1998-2001). duğu, Berber’in 1990’lardaki eserlerinde de sürdürülmüştür (Eski sance order, the elegiac pathos and dramaturgy of the Baroque, ortaya koyan, resmi tarih kitaplarında asla karşılaşamayacağımız, Osmanlı Eskizleri, Théodore Géricault’nun Ölüm Sonrası Maskesi, the mastery of calligraphy of the Ottoman period, the mysteries toplumun kıyısında yaşayan sıradan insanlara hitap eden eserler- By “visiting history,” Berber keeps alive the awareness of all 1994-1995; Bosna Alegorileri, 1996-1999; Saraybosna Kartpostal- of the elegiac nature of the Sephardic Jews, who, when they were den oluşmuştur. Saraybosna Çarşısı’nın 18. yüzyıldaki kokularını, previous experiences; as an artist living in a mass society marked by ları, 1998-2000; Genç Saltanat Naibi Osman’ın İdamı, 1999-2000; expelled from Spain, found refuge in Bosnia in the 16th century, renklerini ve seslerini yeniden dirilten Berber, tıpkı bir demiurgos the production and reproduction of images, he returns to the past Diadalos ve İkaros’un Zamanı, 1998-2001). the elegant restraint of Classicism, the refinement and decadence gibi, Saraybosna’nın meçhul hamallarının, Romanlarının, hattat- but he dismantles its hierarchies. Since there was a break with the of fin-de-siècle, as well as the great masters of Modernism which larının, tüccar ve sanatkârlarının çok çeşitli fizyonomilerinden ve past in which the avant-garde found its justification, the attitude of Berber “tarihe başvurarak” tüm geçmiş deneyimlerin farkında- he continued in his later cycles in the 1990s where references to yazgılarından oluşan kaleydoskobu ile Osmanlı Saraybosnası’nın postmodernist artists toward the past became more tolerant, more lığını diri tutar; imgelerin üretimi ve yeniden üretimi ile belirlenmiş the grand themes and masters of European art very often entered “tarihsel bir mizansenini” yaratır. Berber’e göre bu insanlar kendi relaxed and more liberated. To paraphrase Borges, artists create

14 15 their predecessors because just as an artist can influence works gibi kadifemsi bir iz sağlayan kemolit levhalar kullanmıştır. Renk to be created in the future, they can equally powerfully influence yerleştirildikten ve kemolit levhanın oluşturduğu taban kuruduk- our way of reading the works that were created in the past. In his tan sonra linolyum baskı gerçekleştirilmiştir; tüm motifler sert, great cycle Archives on which he began working in the early 1990s oyulmuş linolyum ile gelişigüzel biçimde, büyük boyutlarda kesil- to celebrate the centenary of the establishment of the National miş ve ardından ofset tabana uygulanmıştır. Ülkesinin tarihini Museum – the leading museum and scientific research institution yapı bozumuna uğratma sürecinde Berber bir adım daha ileri gide- in Bosnia and Herzegovina – Berber created large formats that rek yeni bir işlem kullanmıştır; kâğıtların yüzeyini makasla parça- were several metres long, using the exceptional technical advan- lamış, bu kâğıtları daha sonra soyut unsurlar olarak yeni kompo- tages of the giclée technique with over-painting and reminding us zisyonlara, daha doğrusu kolaj baskıyla bir araya getirilmiş yeni of as well as underlining the significance of the huge repository çağrışımsal içeriklere uygulamıştır. Bu işlemde kompozisyon çoğu of this institution which served as an inexhaustible source for his zaman ikili bir kodlama ile sağlanmıştır—kısmen belgelere ve numerous cycles and as the focal point for archiving the sediments kayıtlara (yıllıklar, mektuplar, fotoğraflar, kartpostallar, orijinal of his own cultural historiography. öğelerin uygulamaları, önceki çağların büyük ustalarının eserle- rinden yapılan alıntılar, arkeolojik ve etnolojik kaynaklar), kısmen In this process, citing was not solely an act of repetition de fantezi, kurgu, alegori ve simgelere yaslanan ikili bir kodlama… but rather a series of intricate procédés and operations through which a whole is reassembled from fragmented units in an imagi- Berber’in çoğu eserinin merkezinde yer alan metafor, farklı nary museum to become an original production. In these complex halkların ve kültürlerin simgesel yaratıklar dağarcığının önemli procédés, Berber demonstrated a deep knowledge of the history of hayvanlarından biri olan at figürüdür. Ne var ki bu figür, Berber’in European art, great erudition and a strong reliance on literary and kendi deyimiyle, gösterişli bir at değildir; hayatın her alanıyla Genç Saltanat Naibi Osman’ın İdamı, 1999 – 2000 philosophical sources which have greatly defined the very character derin bağları olan, ağır iş ve evlilikleri, cenaze ve savaşları imleyen, Execution of Young Regent Osman, 1999 – 2000 of his cycles. Given the breadth of his interests, it is no surprise that Bosna dağlarından gelen gayretkeş yük beygiridir. Bu atın dışavu- he also worked in fields such as theatre, film, music, product design, rum gücünde, çektiği acı ve kusurlu güzelliğinde, Berber’in halkı- and on a great number of prize-winning bibliophile editions of nın yaşamöyküsü okunabilir. dönemlerinin gerçek tanıklarıdır; sanatçı onların öykülerinde ve books. Saraybosna Günlükleri, 1975 – 1979 yazgılarında çok sevdiği ülkesi Bosna’nın sırrını çözmeyi arzular. At motifinin dışavurumsal güzelliği, sanatçının 1980’lerde Chronicle on Sarajevo, 1975 – 1979 Çoğu zaman vahşi olan bu tarihin girdabında Berber insani bir In the cycles The Chronicle of Sarajevo and Tempo Secondo, ürettiği Skender Vakuf’a Yolculuk serisinde çok açık şekilde gözlem- çehre bulmaya, ötekine elini uzatmaya ve Bosna-Hersek’in çok Berber sheds the lyricism and the golden colour palette of his lenebilir. Berber tam altı yıl boyunca bu eser üzerinde çalışmış, katmanlı ve çalkantılı tarihini yansıtmaya çalışmıştır. earlier paintings, emphasizing the documentary basis and expres- Bosna dağ atının özellikleri hakkında olabildiğince fazla şey öğre- often a brutal history, to reach out to the Other and to show the sive organisation of his prints, combining the complex procédés nebilmek için seyislerle beraber yaşamıştır. Neredeyse tek renkli multi-layered and turbulent history of Bosnia and Herzegovina. Bu karmaşık eserler dizisi sanatsal yenilik ve araştırma için of graphic art and merging the collages of several prints into one. kompozisyonlardan oluşan bu eserlerin sessiz yalınlığı içinde görü- birer tetikleyici işlevi görmüştür. Boyutları, hazırlık ve baskıla- The cycle The Chronicle of Sarajevo (1975-1979), inspired by the len ve bu seriye metafizik bir beyazlık veren Vlašić Dağı’nın büyük These complex cycles were a trigger for artistic innova- rında kullanılan karmaşık teknik işlemler söz konusu olduğunda, Annals of Mula Mustafa Ševki Bašeskija (1746-1804), a scribe, kar kütleleri, Berber’in daha sonraları belirttiği gibi, bu dünyadaki tion and exploration. Given their size and the intricate technical Maglaj Fabrikası tarafından özel olarak üretilen natron kâğıtlara chronicler and a man of learning (muallim) from a small shop en kaçınılmaz deneyim olan gelip geçicilik karşısında insan yaşamı- processes of preparation and processing the large formats of his yapılan bu büyük baskılar, dönemin sanatçıları için bir meydan beneath the Sarajevo clock-tower, expressively elaborates human nın en çıplak haline indirgenmesine tanıklık ediyor gibidir. Böyle prints made on specially prepared Natron sheets of paper manu- okuma anlamına geliyordu. Çarşı yaşantısının özüne sirayet suffering and tragedies, disclosing his warm self full of empathy, bile olsa, Berber için bu eserler memleketi Krajina ve aile evine factured by the Maglaj Natron Factory, they represented a chal- edebilmek, eski Saraybosna’nın renklerini canlandırabilmek ve addressed to the people living on the margins of society whom we bir saygı duruşu niteliği taşımaktadır ve yağan karın beyazında, lenge for the art scene at that time. In an effort to penetrate into insan yazgısının akıl erdirilemez derinliklerine iyice sokulabilmek can never find in standard historiography. Reviving the scents, vaktiyle her gün yanından geçtiği Saraybosna’daki Bey Camisi’nin the very core of the Čaršija mentality, to bring to life the colours of için Saraybosna Günlükleri’nde Berber ağırlıklı olarak gerçekçi bir colours and sounds of Sarajevo Čaršija in the 18th century, Berber avlusunda yer alan nişanların (mezar taşlarının) vakur beyazlı- old Sarajevo and to penetrate as deeply as possible into the unfath- tarz kullanmış, karanlık ve boş bir fonda baskı öğelerinin dışavu- opens up before us, as a demiurge, “the historic mise-en-scène” of ğını ve sade anıtsallığını görmektedir. Acaba bu nişanlar gelecekte omable domains of human destiny, in his cycle The Chronicle of rumsal kompozisyonlarını ve belgesel temellerini ön plana çıkar- Ottoman Sarajevo with its kaleidoscope of most diverse physiog- Potocari’nin zarif, yemyeşil çayırlarını kaplayacak olan Srebrenitsa Sarajevo, Berber amplified the verism of his hand: He emphasized mıştır. Büyük boyutlu eserlerinde Berber ofset baskı ve yüksek, nomies and destinies of unknown porters of Sarajevo, Roma indi- kurbanlarına ait binlerce nişanın birer habercisi midir? the documentary basis and expressive organisation of elements of çok-renkli baskı gibi karmaşık grafik uygulamalarını bir araya viduals, calligraphers, poets, merchants and craftsmen. For Berber, prints against a dark and empty background. On his large formats, getirmiş, daha sonra bunlara birkaç sayfayı kolajla tek bir sayfa they were the real witnesses of their time, in whose tales and desti- 1980’lerin sonlarında Berber dört yeni eser dizisi üzerinde Berber combines complex graphic procédés such as offset print haline getirme yöntemini eklemiştir. Berber taban olarak, fotoğ- nies he strove to grasp the secret of Bosnia, the country he loved so çalışmaya başlamıştır. Tempo Secondo, Dubrovnik’ten Tablo ve and high, polychrome print later adding the process of collaging raf reprodüksiyonu için hassas bir raster ve mekanik dokulardaki much. Berber tried to find a human face in this vortex of what was Çizimler (burada Barok’un büyük Avrupalı ustaları yanında Cavtat several sheets into one. As a base, Berber uses kemolit plates

16 17 which provide a delicate raster for photo-reproduction and a Başta Bosna-Hersek’e yönelik saldırganlık olmak üzere Cavtat and Dubrovnik), The Raft of the Medusa and Comments, velvety trace as in mezzotint. Once the colour is laid and the base 1990’lardaki savaşta yaşanan tüm trajik olayların işlenişi, Srebre- which thematically and formally announce the turbulent political from the kemolit plate is dry, linocuts are applied. All the motifs nitsa temasıyla birlikte Berber’in yapıtında doruk noktasına ulaştı. events, on the eve of the collapse of Yugoslavia, that would later are cut freehand in large format using hard, engraved linoleum Sanatçı için Srebrenitsa trajedisi “büyük, kadim, ilahilere ait be thematically elaborated in full in the cycles Dubrovnik War and then applied on the offset base. A step further in the decon- kutsal bir tema” meydana getiriyordu. Bunu eserlerine aktarabil- Diary (1991-1992) and Sarajevo War Diary – Midnight Talks with struction of the history of his homeland was achieved with a new mek için yıllarca çalıştı; gazete fotoğrafları, belgeler, adli tıp rapor- Il Guercino (1992). The latter were made as the artist’s direct and procédé, that is the using of scissors to break down the surface of ları, video kayıtları ve kitaplar topladı, Srebrenitsa ve Potocari’yi immediate response to the suffering inflicted by the war on these sheets, which are then abstracted and applied on new composi- defalarca ziyaret etti. Yarattığı kompozisyonlardaki zengin doku- two cities which held a special place in his life and opus. tions, or rather on new connotative contents in the combination of nun katman ve kolajlarını, on yıldan fazla bir süre (1998-2009) a collage print. This often involved a dual encoding in the realisa- tam bir adanmışlıkla üzerinde çalıştığı Büyük Srebrenitsa Alego- All the tragic events of the 1990s war, particularly the aggres- tion of the composition; relying partly on documents/factography risi başlıklı eserinde, yeniden yazılmış bir parşömen gibi bir araya sion against Bosnia and Herzegovina, culminated in Berber’s (annals, letters, photographs, postcards, applications of original getirdiği büyük boyutlu malzemelere yerleştirdi. Bu eserde Berber, opus through the theme of Srebrenica. For Berber, the tragedy elements, quotes from the works of great masters of earlier epochs, toplu mezarlarda bulunan kurbanların giysi kalıntılarından ve of Srebrenica was “a great, ancient, hymnal and sacred theme”. archaeological and ethnological sources) and partly immersed in yüzlerinin yer aldığı fotoğraflardan, gazete kupürlerinden, kimlik He spent years preparing for it, collecting newspaper photos, the world of phantasy, fiction, allegory and symbols. numaralarından, aile albümlerindeki fotoğraflardan, Saraybosna documents, forensic reports, video recordings, books, and visits Ulusal Müzesi’ndeki oyma eser parçalarından, topraktan veya hoş to Srebrenica and Potocari. Berber constructed the layers and The central metaphor of most of Berber’s cycles is the motif kokulu şifalı ot ve çileklerin kuru dallarından, eski elyazmaların- collages of rich texture of his compositions on the large formats of of the horse –one of the pivotal animals in the symbolic bestiary of dan ve daha önceki kompozisyonlardan alınan parça ve motifler- his Great Allegory of Srebrenica, on which he worked, with absolute different peoples and cultures. Yet, it was not, in Berber’s words, a den oluşan kolajlar hazırladı. dedication, for over ten years (1998–2009), and which are brought grand horse, but the working packhorse of the mountains of Bosnia, together like a palimpsest. In the Great Allegory of Srebrenica so deeply linked to all paths of life: hard labour and weddings, İnsan doğasının karanlık, yıkıcı derinliklerini ve işleyebile- he made collages from photographs of the faces and remains of funerals and wars. That was the horse in whose expressive power, ceği suçların kapsamını anlayamayan ve kabullenemeyen Berber, clothing of victims found in mass graves, newspaper clippings, pain and imperfect beauty one may read the biography of his people. Srebrenitsa eserlerini büyük bir alegori olarak, antik çağların mitik identification numbers, fragments of photographs from family sanatçısı ve mucidi Daidalos’un hikâyesi şeklinde tasarladı. Buna albums, fragments from the lapidarium of the National Museum The expressive beauty of the motif of horse became particu- göre Daidalos takma kanatlarıyla uçarak Girit’ten kaçmaya çalı- in Sarajevo, traces of soil or dry twigs of fragrant medicinal herbs larly evident in the cycle Journey to Skender Vakuf created in the şırken değişken rüzgârların azizliğine uğrar, oğlu İkaros’la beraber and strawberries, parts of old manuscripts, and quotes and motifs 1980s, on which Berber worked intensively for a full six years 1996 yılının sonbaharında, Srebrenista’nın kırk kilometre kadar from earlier compositions. living alongside grooms, trying to learn as much as he could about kuzeydoğusundaki Pilice’de bir buğday tarlasına çakılır ve burada, the nature of the native Bosnian mountain horse. The great snow Pilice ve Potocari’da kazılan mezarların önünde, Kalesija’daki derme Unable to accept and grasp the scale of the crimes and of deposits of Mt. Vlašić that yielded the metaphysical whiteness of çatma morgda, Zaklopaca’daki toplu mezarda Srebrenitsa’nın the dark, destructive depths of human nature, Berber developed this cycle with the silence and reduction of almost monochrome zavallı insanlarıyla karşılaşır. Bu “pitoresk hikâye anlatıcılığı” ile his Srebrenica cycle as a great allegory, as the tale of Daedalus, compositions, seem to seek to attest, as Berber noted later, to the Berber, yaşayan bağlamdan, daha sonra büyülü imgelere dönüştü- the mythical artist and inventor from ancient times, who, fleeing Dubrovnik Savaş Günlüğü, 1991 diminishing of human life in the central experience of human receği biçimleri çekip çıkarır; bu biçimler sayesinde imgeler tıpkı from Crete, carried away by the whim of the inconstant winds, Dubrovnik War Diaries, 1991 transience in this world. Even then, he felt that this cycle was a bir rüyadaymışçasına bir araya gelir: Srebrenitsalı annelerin yüzleri, falls to earth, together with his son Icarus, on the wheatfields of hommage to his native Krajina and his family home, while in the eski fotoğraflardan parçalar, önceki eserlerinde yer alan Beriša adın- Pilice, some forty kilometres to the North-East of Srebrenica, in whiteness of snowfall he recognised the solemn whiteness and daki çingene bir adam, gözleri fal taşı gibi açılmış at başları, hayvan the Autumn of 1996, and finds there the tragic souls of Srebrenica ve Dubrovnikli ressamlar Vlaho Bukovac ve Božidarević birader- simple monumentality of nishans (gravestones) in the courtyard ve insan kafatasları, adli tıp arşivlerinden alınmış giysi parçaları ve in front of the graves dug in Pilice and Potocari, in the makeshift lere de göndermede bulunmuştur), Medusa’nın Salı ve Yorum- of the Bey’s Mosque in Sarajevo by which he used to pass every aşınmış ayakkabılar, Srebrenitsalı madencilerin çizimleri, Tuzla’ya morgue in Kalesija, and in the mass grave Zaklopaca. In this lar başlıklarını taşıyan bu eserlerde Berber tematik ve biçimsel day. Could it be the case that those white nishans foretell the future giden Ölüm Yolu’ndaki mülteciler, antropolog ve adli tıp uzmanları- “picturesque storytelling,” he extracts from the living context the anlamda, Yugoslavya’nın çöküşünü önceleyen çalkantılı siyasi vast fields of white nishans marking the thousands of Srebrenica nın yüzleri, gümüş madeni Argentarium’u gösteren bir antik Roma forms which he turns into magic images that come together as olayların haberini vermiş gibidir. Bu olayların tematik düzeyde victims on the gentle green meadows of Potocari? krokisi, Balkanlara ait eski haritalar, ateşe verilmiş Srebrenitsa kule- in a dream: Faces of the mothers from Srebrenica, fragments of tam olarak işlendiği Dubrovnik Savaş Günlüğü (1991-1992) ve leri, karla kaplanmış ve terk edilmiş Srebrenitsa’yı, Prenses Ariadne old photographs, an old gypsy man called Beriša from his earlier Saraybosna Savaş Günlüğü-Guercino ile Geceyarısı Konuşma- In the late 1980s, Berber was working on another four great ve Fhidias’ın heykellerini gösteren savaş kartpostalları… cycle, horses’ heads with their eyes wide open, animal and human ları (1992) başlıklı eserler, Berber’in yapıtında ve yaşamında özel cycles: Tempo secondo, Painting and Drawings from Dubrovnik (in skulls, parts of clothing and worn out shoes from forensic archives, bir yere sahip olan bu iki şehrin savaş döneminde çektiği acılara which he refers to the great European masters of Baroque as well İnsanın çektiği çilenin ve acıların gücünü ifade etmek için sketches of the miners from Srebrenica, refugees on the Death doğrudan bir karşılık verme çabasını ifade etmektedir. as to Vlaho Bukovac and the Božidarević brothers, painters from evrensel bir dile yaslanan pathos jestleri arayan Berber, Avrupa Road toward Tuzla, faces of anthropologists and forensics, the

18 19 eserler dizisinin kahramanı antropolog Dr. Wiilam Haglund şöyle In the first pages of Berber’s Srebrenica monograph there is yazmıştır: “Sadece büyük ve kusurlu bir dünyada küçük bir değişik- a reproduction of his palette, with its dried, caked paints like the lik yapmak istiyorum. Önemli bir şey yapmak istiyorum. Ölmeden faces dug from the deep and dark pits of Srebrenica, resembling an önce, gerçekten önemli olan tek bir şey…” Berber’in Srebrenitsa’nın extinguished muse on the killing field of war. The hero of Berber’s acısına yaklaşırken sergilediği onurlu ve saygılı tavır, kendi hayat cycle, the dedicated anthropologist Dr. William Haglund wrote: “I serüvenine ve sanatçının eserinin taşıdığı sorumluluğa gerçek bir just want to make a little adjustment in a great imperfect world. anlam verme eyleminin ayrılmaz parçasıdır. I want to do something important. Just one thing that is really significant before I die.” The way in which Berber approached the Burckhardt’a göre tarih, “bir çağın başka bir çağa dair kayde- pain of Srebrenica with dignity and piety is an act of writing a true dilmeye değer gördüğü şeylerin kaydıdır.” Bizim çağımız kendi meaning into the adventure of his own life and into the responsi- tarihini Berber’in tabloları aracılığıyla da yazacaktır: Erken dönem bility of the work of an artist. eserlerindeki altın renk yelpazesi ve aristokratik görkemden; Piero della Francesca, Guercino, Velázquez, Géricault, David, Ingres, History, in Burckhardt’s words, is “a recording of what an era Ivan Kramskoi, Klimt ve Yugoslav ressamlar Bukovac ve Jurkić deems worthy of recording about another era.” Our era will write its ile kurduğu diyalogdan; Bosna’nın masalsı manzaralarına yaptığı history through Berber’s painting as well. From the golden colour seyahatlerden devşirdiği derin, mat beyazlardan Srebrenitsa’nın palette and aristocratic splendour of Berber’s early cycles and his karanlık, korkunç çukurlarına kadar Berber her zaman Bosna’nın dialogues with Piero della Francesca, Guercino, Velázquez, Géri- vakanüvisi gibi çalışmış, ülkesinin çok katmanlı kültürel tarihini cault, David, Ingres, Ivan Kramskoi, Klimt, as well as with Yugo- ve tarihsel deneyiminin tüm karmaşıklığını yansıtan tek bir tablo- slav painters Bukovac and Jurkić; from the deep, opaque whites of nun parçalarını yorulmak bilmeden resmetmiştir. his journeys through the fairytale landscapes of Bosnia to the dark, Medusa’nın Salı (Théodore Géricault'ya Saygı), 1988 macabre burrows of Srebrenica, Berber was always the chronicler The Raft of the Medusa (Hommage à Théodore Géricault), 1988 of Bosnia who indefatigably painted the fragments of the one and only picture, which reflects all the multi-layered cultural history of the country and all the complexities of its historical experience. resim hazinesine, özellikle de Barok resmin derinliklerine daldı ancient Roman map of Argentarium the silver mine, the old maps ve bu hayali müzede tanıdık manevi titreşimler buldu. Büyük of the Balkans, the towers of Srebrenica set ablaze, the war post- boyutlardaki bir kompozisyonu (320 x 480 cm), Géricault’nun cards of snow-covered and deserted Srebrenica, Princess Ariadne, Medusa’nın Salı tablosuna saygı duruşunda bulunduğu bir eser, and Phidias’ sculptures... dinmek bilmeyen savaş rüzgârları nedeniyle Saraybosna’daki stüdyosunda uzun süre kapalı kaldı (Géricault’nun tuval üzerine Searching for the gestures of pathos that use universal yaptığı bu büyük boyutlu tablo, Napolyon’un muzaffer ancak terk language to express the power of human suffering and pain, Berber edilmiş yelkenlisinin geçirdiği kazadan sağ kurtulan birkaç kişinin delved deeply into the treasury of European painting, mostly yaşadığı dramı ve insanüstü acıyı resmediyordu). Géricault’nun Baroque, and in this imaginary museum he found similar spiritual çürüyen bedenler üzerinde sergilediği emsalsiz insan derisi tonu, resonances. A large composition (320 x 480 cm), his hommage Berber’in eserlerinde Bosnalı şehitler ve Srebrenitsa soykırımı to Géricault’s painting The Raft of the Medusa – a large painting kurbanları için kullanıldı. Her ne kadar bu temaya gözünü kırpma- on canvas in which Géricault painted the drama of suffering and dan bakmak oldukça güç olsa da, Berber bunu yapmanın kendisi super-human pain of several survivors of the shipwreck of Napo- için hem bir görev, hem de bir sorumluluk olduğunu hissediyordu. leon’s glorious yet abandoned regatta – has remained under lock Çünkü Montaigne’in bizi uyardığı gibi, “anlamlandıramadığımız and key by the winds of war in his Sarajevo studio. The memory of şeyden nefret etmek, nahoş sonuçlara gebe tehlikeli bir cesarettir.” Géricault’s singular skin tones on the decomposing human body appeared in this cycle dedicated to Bosnian shahids and victims Berber’in Srebrenitsa monografisinin ilk sayfalarında, of genocide in the Srebrenica region. Although it is hard to stare kullandığı paletin bir reprodüksiyonu basılıdır—kurumuş, katılaş- this theme in the face, Berber felt that doing it was both a duty and mış boyalarıyla ölümün kol gezdiği savaş meydanında can vermiş a responsibility because, as Montaigne warned us: “To despise bir ilham perisi gibidir bu palet; Srebrenitsa’nın derin ve karan- what we cannot comprehend is a dangerous courage fraught with lık çukurlarından kazılıp çıkarılmış yüzleri andırır. Berber’in bu unpleasant consequences.”

20 21

Mersad Berber muhteşem bİr kültürel paradoks Mersad Berber a triumphant cultural paradox

Edward Lucie-Smith

Mersad Berber birçok açıdan tam bir paradokstu. Son derece Mersad Berber was in many respects a paradox. He came from parçalı bir kültürel gelenekten ve genellikle Avrupa sanatının esas a very fragmented cultural tradition, and from a region that has gelişiminin kıyısında kaldığı düşünülen bir bölgeden geliyordu. Ne usually been thought of as being marginal in the main development var ki onun eserleri, kendisi kadar, hatta ondan daha fazla takdir of European art. Yet his work encompassed a wider variety of major gören ve çağdaşlarının eserlerinde görülen ana temalardan daha themes than what was to be found in the work of almost all his Euro- geniş bir yelpazeyi kapsıyordu. Berber’in sergilediği teknik bece- pean contemporaries, those working a similar, or at an even higher riler de olası rakiplerinin çoğununkinden daha iyiydi—bu tarz bece- level of acclaim. His range of technical skills was also demonstrably rilere duyulan saygı o dönemde giderek azalıyordu çünkü bunların, better than that of most of his possible rivals—at a time when respect revaçta olan “kavramsal” fikirlerle çatıştığı algısı hâkimdi. for skills of this kind was being increasingly devalued, since they were often perceived as being in conflict with fashionable ‘conceptual’ ideas. 1990’lardaki Balkan savaşlarının neden olduğu kaosu takip eden dönemde Berber, Londra, Hamburg, İstanbul, Şikago, Abu Following the chaos of the Balkan wars of the 1990s, he Dabi, Moskova, Zürih ve New York’ta açtığı sergilerle, kendi bölgesin- achieved a degree international celebrity previously unknown to deki hiçbir sanatçının daha önce ulaşamadığı uluslararası bir şöhret any artist from his part of the world, with exhibitions in London, elde etti. Buralarda sergilenen eserlerde Berber, olağanüstü zengin- Hamburg, Istanbul. Chicago, Abu Dhabi, Moscow, Madrid, Zurich likte postmodern bir dil kullanan, evrensel anlamda dikkate değer bir and New York. Through these he staked a strong claim to being sanatçı olduğunu yadsınmaz bir biçimde ortaya koydu. Ölümünden seen as a universally relevant artist, using a fascinatingly rich Post önceki son büyük sergisi, 2009 yılında Barselona’daki CaixaForum’da Modern Symbolic language. His last substantial showing before gerçekleşen ve tüm kariyerini kapsayan büyük bir retrospektifti. his death was a large retrospective, covering his whole career, Berber’in başarıları çok çarpıcıydı çünkü o bir Bosnalıydı; güçlü bir held in 2009 at the CaixaForum in Barcelona. His achievement etnik kimliğe sahip ama kendi devleti olmayan, Bosna’nın Müslüman was the more remarkable because he was a Bosniak – a member toplumunun bir mensubuydu. Bu anlamda, nerede yaşamayı seçtiyse of Bosnia’s Muslim community, which has a strong ethnic identity, orada bir misafir olarak kalmaya devam etti. but remains without a state of its own. In this sense, he remained a guest wherever he chose to live. Berber 1940 yılında, o dönemde Yugoslav Krallığı’nın bir parçası olan Bosna’nın Bosanka Petrovac kasabasında dünyaya Berber was born in 1940 in the Bosnian township of Bosanka geldi. Doğumundan birkaç yıl sonra, II. Dünya Savaşı’nın Balkan- Petrovac, in the then Kingdom of Yugoslavia. Within a few months lara yayılması üzerine ailesi çatışmalardan kaçmak için Banja of his birth his family had to flee to Banja Luka, to escape the fight- Luka’ya göç etmek zorunda kaldı. ing as the Second World War spilled over into the Balkans.

24 25 Annesi yetenekli bir dokumacıydı. Sanatsal yeteneğini anne- His mother was a gifted weaver. He inherited her artistic perçinlenen ve bu sıkışmışlığı kıran başarısı, savaşı izleyen yıllarda He deserved his success, and the celebrity that came with it, sinden miras alan Berber’in bir çizer olarak ne denli kabiliyetli talent, and his skills as a draughtsman became apparent from a büsbütün istisnai bir durum olarak görülecekti. because he made heroic efforts to get to grips with the history of olduğu erken yaşlarında kendini belli etti. İlk gençlik yıllarından young age. From early adolescence he was producing virtuoso the region he lived in, and with his own personal relationship to itibaren kâğıt üzerine usta işi çizimler ve tablolar yaptı. Formel sanat drawings and paintings on paper. In 1959 he began his formal art Berber hem başarıyı hem de bununla gelen şöhreti hak that history. Though he had a very solid foundation in the use of eğitimine 1959 yılında Lübliyana Güzel Sanatlar Akademisi’nde education at the Academy of Fine Arts in Ljubljana, graduating etmişti çünkü yaşadığı bölgenin tarihini ve bu tarihle kurduğu long established traditional methods of image making, he was not başladı ve buradan lisans ve yüksek lisans derecelerini aldı. 1978 with a BA, then an MA. In 1978 he began to teach at the Academy kişisel ilişkiyi anlamak için muazzam bir çaba gösterdi. Uzun content to let matters rest there. He employed a very wide vari- yılında Saraybosna’daki Güzel Sanatlar Akademisi’nde ders of Fine arts in Sarajevo, and set up a spacious studio there. zamandır yürürlükte olan geleneksel imge üretme yöntemlerine ety of techniques, from the most traditional to the most contem- vermeye başladı ve burada büyük bir stüdyo kurdu. son derece hâkim olsa da, bununla yetinmeye razı olmadı. Eser- porary. For example, he made a number of small animated films, By this time he had already achieved considerable interna- lerinde çok geniş bir alana yayılan ve en gelenekselden en çağdaşa and he was fascinated by the possibilities offered by new methods Berber bu yıla kadar, özellikle grafik sanatçısı olarak ulus- tional recognition, chiefly as a graphic artist, winning a Gold Medal uzanan farklı teknikler kullandı: Örneğin bir dizi kısa animasyon of digital printing, sometimes producing prints of enormous size. lararası alanda tanınan bir isim haline gelmişti; 1971 yılında at the First International Exhibition of Graphic Arts in Trieste in film yaptı ve yeni dijital baskı yöntemlerinin açığa çıkardığı Trieste’de düzenlenen 1. Uluslararası Grafik Sanatları Sergisi’nde 1971, the Grand Prix at the 4th International Biennial of Graphic Arts olanaklardan büyülenerek zaman zaman devasa boyutlara ulaşan His paintings frequently do not deal with single images but altın madalya, 1974’te Floransa’da gerçekleştirilen 4. Uluslara- in Florence in 1974, and an honorary prize at the 10th International baskılar üretti. with conjunctions of images, in some cases simply placed side by rası Grafik Sanatları Bienali’nde büyük ödül ve 1976’da Tokyo’da Biennale of Engraving in Tokyo in 1976. The emphasis on graphics side, but in others layered one on top of the other. In this way they yapılan 10. Uluslararası Oyma Eserler Bienali’nde onur ödülü rather than on painting at this early stage of his career was charac- Berber’in tabloları genellikle tek tek imgeler yerine bunların often seem to mirror some of the complexities of Balkan culture almıştı. Kariyerinin erken döneminde Berber’in resim yerine teristic of art in the former Yugoslavia, where few people were rich kesişimini, bazen sadece yan yana yerleştirilmiş, bazense üst üste and history. Berber felt a strong allegiance to the values of Italian grafiğe yoğunlaşması, eski Yugoslavya’daki sanat ortamının özel- enough to be collectors of major art works, but where there was konmuş imgeleri ele aldı. Bu yolla eserleri çoğu zaman Balkan Renaissance art, which explains why his work always met with a liklerinden kaynaklanıyordu—çok az insan önemli sanat eserle- quite a strong democratic interest in the visual arts. The emphasis kültürü ve tarihinin bazı karmaşıklıklarını yansıtır gibi göründü. warm welcome in Italy, because of its resemblance to the art of the rini toplayabilecek kadar zengindi ama görsel sanatlara kuvvetli on graphics was also linked to a more general emphasis on craft, Berber, İtalyan Rönesans sanatına güçlü bir bağlılık hissediyordu, Italian Pittura Colta movement, which in turn derived many of its bir demokratik ilgi gösteriliyordu. Grafiğin tercih edilme neden- typical of a society that still had deep roots in a traditional rural bu da eserlerine İtalya’da her daim gösterilen sıcak ilginin bir ideas from the later work of Giorgio de Chirico. lerinden biri de, geleneksel ve kırsal işçi sınıfında, derin köklere working class. In Berber’s youth, many everyday objects continued nedeni olsa gerek. Berber’in eserleri İtalyan Pittura Colta akımına sahip bir toplumda el sanatlarına verilen önemdi. Berber’in genç- to be created by hand rather than being manufactured in factories. dâhil edilen eserleri andırıyordu, bu akım birçok sanatsal fikrini In the broad sense, Berber can be seen, during the later liğinde günlük hayatta kullanılan birçok nesne fabrikalarda değil, Giorgio de Chirico’nun son dönem eserlerinden almıştı. period of his career, as being a leading member of the Post Modern hâlâ el emeğiyle üretiliyordu. This comfortable existence was abruptly torn apart by the impulse in the visual arts. In a curious way, both his ethnic back- civil wars that broke out in Yugoslavia in 1991, just over a decade Berber, geniş bir anlamda, kariyerinin son döneminde üret- ground, and also the way in which he broke free of it, ideally posi- Bu rahat yaşantı 1991 yılında, Yugoslavya’nın farklı bölgele- after the death of Marshal Tito, who had held its diverse regions tiği eserlerle, görsel sanatlardaki postmodern eğilimin önde gelen tioned him to take on this role. The point about Post Modernism is rini otuz yıl boyunca bir arada tutan Mareşal Tito’nun ölümünden together for three decades. bir temsilcisi olmuştur. İlginçtir ki hem etnik kimliği, hem de bu plurality—a refusal to choose one thing, one artistic attitude rather sadece on bir yıl sonra, ülkede patlak veren iç savaş ile birdenbire kimlikten kopuş tarzı ile Berber bu rolü oynamak için ideal bir than another. The Post Modern artist also feels that things that are altüst oldu. Berber’s house and studio were destroyed in the conflict, and konuma sahipti. Postmodernizm için esas mesele çoğulluktur; not only visibly different but also actually opposed to one another, he and his family escaped to Croatia on a UN transport plan. He bir başka şey, bir başka sanatsal tavır yerine tek bir şeyi, tek bir can nevertheless exist simultaneously, as part of the same work. Çatışmalarda Berber’in evi ve stüdyosu yıkıldı, bunun rebuilt his life in Zagreb, where he built a new studio, plus another tavrı seçmeyi reddetmektir. Postmodern sanatçı ayrıca sadece Not only exist but retain their validity. This attitude is directly üzerine o ve ailesi BM tahliye planı kapsamında Hırvatistan’a in Dubrovnik. Memories of the conflict nevertheless continued to görsel olarak değil, gerçekte de birbirine zıt şeylerin aynı sanat opposed to the Minimalism that represented the final phase of kaçtı. Sanatçı Zagreb’de hayatını yeniden kurdu; hem burada hem haunt him, a provided material for his art. eseri içinde eş zamanlı olarak yer alabileceğine inanır. Bu zıtlıklar the 20th century Modern Movement. Minimalist Puritanism has de Dubrovnik’te birer stüdyo açtı. Ne var ki yaşanan çatışmaların sadece bir arada yer almaz, kendi geçerliliklerini korumaya da nothing to do with Berber’s aesthetic. His art is best described as hatıraları peşini bırakmadı ve sanatı için bir malzeme haline geldi. The artistic background he came from was, despite his early devam eder. Bu tavır 20. yüzyıl modern akımının son dönemini being polyphonic, often with many things taking place in the same success, not entirely favorable. The art scene in Tito’s Yugoslavia, yansıtan minimalizme taban tabana zıttır. Minimalist püriten work. This is most obviously signalled to the spectator by Berber’s Erken gelen başarıya rağmen Berber tamamen elverişli also in that of Tito’s successor, Milošević, was characterized not by yaklaşımın Berber’in estetiğiyle hiçbir alakası yoktur. Onun sana- fondness for paintings that consist of multiple panels put together. koşullarda sanat üretmiyordu. Tito ve halefi Milošević döne- anything resembling Soviet Socialist Realism but by a tepid adher- tını en iyi şekilde, aynı eserde bir sürü şeyin yer aldığı “polifonik” There are also, of course, paintings where images from different mindeki Yugoslavya’da sanat dünyası, Sovyet sosyalist gerçek- ence to middle-of-the-road Modernist styles. Where the Bosnian bir sanat olarak tanımlayabiliriz. Bu estetik özelliği seyirciye cultural worlds co-exist. çiliğine asla benzemeyen, orta yollu bir modernizme gösterilen region was concerned there was a certain degree of interest in naïve, apaçık gösteren eserler, Berber’in çok sevdiği bir uygulamayla, gevşek bir bağlılık tarafından belirlenmişti. Bosna bölgesinden supposedly ‘peasant’ artists, who were thought of as offering a degree birkaç paneli bir araya getirerek oluşturduğu resimlerdir. Bunun Yet Berber was careful, also, to make clear his feeling of söz etmek gerekirse, burada bir nebze yerel sahicilik taşıdığı düşü- of local authenticity. During this period very few Yugoslav artists yanında elbette farklı kültürel dünyalardan alınan imgelerin bir difference from the European mainstream. His paraphrases of nülen, sözde “köylü” ve naif sanatçılara belli bir ilgi gösterili- managed to create reputations for themselves outside their own arada yer aldığı resimleri de bulunmaktadır. Renaissance portraits and of classical nudes—one or two of these yordu. Bu dönemde çok az Yugoslav sanatçı kendi ülkeleri dışında country. Berber’s success in breaking out of this situation, already latter are direct quotations from the work of David or Ingres—are bir saygınlık ve şöhret elde edebilmişti. Berber’in gençlik döne- heralded by his youthful prizes in international Graphic Arts events, Yine de Berber, kendi sanatını Avrupa’daki ana akım sanattan often interspersed with figures old-fashioned Balkan dress. minde uluslararası grafik sanat etkinliklerinde aldığı ödüllerle was, in the post conflict years, to be altogether exceptional. ne denli farklı gördüğünü açıkça vurgulamak konusunda titiz

26 27 davranır. Rönesans portrelerini ve klasik nü eserleri yorumladığı His not infrequent religious references are equally layered işler—ki bunlardan bir veya ikisi David veya Ingres’in eserlerinden and complex and are not confined to his own Muslim background. yapılan doğrudan alıntılardır—çoğu zaman modası geçmiş Balkan Some of his most impressive works feature directly Christian giysileri figürleriyle harmanlanmıştır. images – the figure of Christ, for example, being taken down from the cross. Others were inspired by the Sarajevo Haggadah, one of Berber’in nadir sayılamayacak dini göndermeleri ise aynı the most important Jewish medieval manuscripts in existence and ölçüde katmanlı ve karmaşıktır ve yalnızca kendi Müslüman now the chief treasure of the restored Sarajevo Museum. In this arka planını kapsamamaktadır. En etkileyici eserlerinin bazıları, sense Berber showed himself to be a true descendant of the Otto- çarmıhtan indirilen Hz. İsa figürü gibi doğrudan Hıristiyanlığa man Empire, which, in the Balkans, perhaps even more than else- ait imgeler içerir. Başka bazı eserlerinde iham kaynağı, günümüze where, tolerated a plurality of faiths. kalan en önemli Ortaçağ Yahudi elyazmalarından biri olan ve restore edilmiş Saraybosna Müzesi’nin şu anki en önemli parçası The way Christian and Muslim elements overlapped to kabul edilen Saraybosna Agadası’dır. Bu açıdan Berber, belki de create a distinctive culture in his native region was a continuing inanç çoğulluğuna en fazla Balkanlarda hoşgörü gösteren Osmanlı pre-occupation in his later work. There were other overlappings as İmparatorluğu’nun gerçek bir takipçisi olduğunu da gösterir. well. The masterfully drawn nude male model who appears as the chief figure in some of his crossover Muslim/Christian paintings Doğup büyüdüğü topraklarda Hıristiyan ve Müslüman was in fact a gypsy called Berisha. This adds an additional frisson unsurların özgün bir kültür oluşturacak tarzda üst üste binişi, for anyone with experience of the Balkans where gypsies are still Berber’in son dönem eserlerinde de kendini belli eden bir etkiye too often social outcasts. sahip olmuştur. Berber’i ilgilendiren başka çakışmalar da vardır. Müslümanlık ve Hıristiyanlığı iç içe geçiren bazı eserlerinde ana However, Berber never forgot his heritage as a Bosniak. His figür olarak görülen, ustalıkla çizilmiş çıplak erkek model aslında sense of this grew more intense as he grew older. Towards the Berisha adında bir çingenedir. Bu da, çingenelerin Balkanlarda close of his life he made a hugely impressive series devoted to hâlâ nasıl toplum dışına itilmiş bir hayat sürdürdüklerini bilen biri the brutal massacre at Srebrenica, the worst crime of the Balkan için eserlere apayrı bir çarpıcılık katar. wars, in which 8,000 Bosnian Muslims, mostly men and boys were slaughtered by units from the Army of Republika Srpska, under Berber bir Bosnalı olarak devraldığı mirası hiç unut- the command of General Mladi. The images are a lament, not only madı; buna dair taşıdığı duygu yaşlandıkça daha da yoğun bir hal for those who died, but for the demise of the plural culture that aldı. Hayatının sonlarına doğru, General Mladi komutasındaki flourished, despite all ethnic and religious antagonisms, for some Republika Srpska ordu birlikleri tarafından çoğu erkek ve oğlan hundreds of years in the Balkans. çocuğu 8 bin Bosnalı Müslüman’ın öldürüldüğü Balkan savaşla- rında işlenen en kötü suç olan vahşi Srebrenitsa katliamına adadığı In person, Berber was short, stocky and almost invariably son derece etkileyici bir dizi eser üretti. Bu eserler sadece ölenlere cheerful. His fame in his own region was considerable. When walk- değil, tüm etnik ve dini düşmanlıklara rağmen Balkanlarda yüzyıl- ing through Sarajevo, where he had set up a subsidiary studio, filled larca varlığını devam ettiren çoğulcu kültürün ölümüne yakılan bir with work that had somehow survived the siege of the city, he would ağıt niteliğindeydi. be stopped every few steps by his admirers. He spoke to them with the direct simplicity and modesty that were his trademarks. Berber kısa boylu, tıknaz ve hemen her zaman neşeli biriydi. Kendi bölgesinde hatırı sayılır bir şöhreti vardı. Kuşatmadan bir biçimde sağlam kurtulan eserlerle doldurduğu ikincil stüdyosunu açtığı Saraybosna’da yürürken sık sık hayranları tarafından durdu- rulurdu. Onlarla, kendisinin ayrılmaz özellikleri olan yalınlık ve alçakgönüllülükle sohbet ederdi.

28

K atalog C atalogue

32 33 Bosna Karyatidi Adaleta için Yaz Sonesi 1967 1970 Renkli ağaç baskı Renkli ağaç baskı 43,5 x 27 cm 198 x 75 cm Bosnian Caryatid Summer Sonnet for Adaleta 1967 1970 Colour woodcut Colour woodcut 43,5 x 27 cm 198 x 75 cm

34 35 Saraybosna Agadası Anısına (Saraybosna Günlükleri) 1973 Renkli ağaç baskı ve ipek baskı 120 x 160 cm In the Memory of the Sarajevo Haggadah (Chronicle on Sarajevo) 1973 Colour woodcut and silkscreen 120 x 160 cm

36 37 Ottocento’nun Altın Çağı II (Ottocento’ya Saygı) 1974 Renkli ağaç baskı 160 x 120 cm The Golden Era of Ottocento II (Hommage à Ottocento) 1974 Colour woodcut 160 x 120 cm

38 39

Prens Balthazar I 1974 Renkli ağaç baskı ve ipek baskı 160 x 120 cm Prince Balthazar I 1974 Colour woodcut and silkscreen 160 x 120 cm

42 43 Bağlı At III Bağlı At I 1977 1978 Kâğıt üzerine karışık teknik Kâğıt üzerine yağlıboya ve karışık teknik 130 x 190 cm 164 x 196 cm Bound Horse III Bound Horse I 1977 1978 Mixed media on paper Oil and mixed media on paper 130 x 190 cm 164 x 196 cm

44 45 Koşulu At 1978 Kâğıt üzerine karışık teknik 164 x 196 cm The Hitched-up Horse 1978 Mixed media on paper 164 x 196 cm

46 47 Büyük Boy Poliptik 1978 Panel üzerine yağlıboya 244 x 244 cm Large-size Polyptych 1978 Oil on panel 244 x 244 cm

48 49 Saraybosna Günlükleri I Bağlı At II 1978 1979 Renkli ağaç baskı Kâğıt üzerine yağlıboya ve karışık teknik 155 x 118 cm 140 x 198 cm Chronicle on Sarajevo I Bound Horse II 1978 1979 Colour woodcut Oil and mixed media on paper 155 x 118 cm 140 x 198 cm

50 51 Tempo Secondo – Bosna’da İsa II 1983 Panel üzerine yağlıboya 247 x 126 cm Tempo Secondo – Christ in Bosnia II 1983 Oil on panel 247 x 126 cm

52 53 Tempo Secondo – Ada Berber 1985 Kâğıt üzerine yağlıboya ve karışık teknik 144 x 193 cm Tempo Secondo – Ada Berber 1985 Oil and mixed media on paper 144 x 193 cm

54 Saraybosna Günlükleri II Atlar 1985 1988 Kâğıt üzerine boya püskürtme ve karışık teknik Kâğıt üzerine karışık teknik 145 x 195 cm 202 x 141 cm Chronicle on Sarajevo II Horses 1985 1988 Airbrush and mixed media on paper Mixed media on paper 145 x 195 cm 202 x 141 cm

56 57

Kırmızı At 1989 Kâğıt üzerine yağlıboya ve karışık teknik 150 x 200 cm Red Horse 1989 Oil and mixed media on paper 150 x 200 cm

60 61 At Bosna Atları 1989 1989 Tuval üzerine yağlıboya Panel üzerine yağlıboya 150 x 203 cm 104 x 152 cm Horse Bosnian Horses 1989 1989 Oil on canvas Oil on panel 150 x 203 cm 104 x 152 cm

62 63 Skender Vakuf’a Yolculuk II At Başı III (Gabrijel Jurki ’e Saygı) 1989 1990 Kâğıt üzerine akrilik ve yağlıboya Panel üzerine yağlıboya 180 x 230 cm 35 x 44 cm Journey to Skender Vakuf II Horse’s Head III (Hommage à Gabrijel Jurki ) 1989 1990 Acrylic and oil on paper Oil on panel 180 x 230 cm 35 x 44 cm

64 65 Savaş Günlükleri 25 Nisan 1992 Kâğıt üzerine yağlıboya ve karışık teknik 60 x 80 cm (2 parça) War Diaries 25 April 1992 Oil and mixed media on paper 60 x 80 cm (2 pieces)

66 67 Beyaz Resimler 1992 – 1997 Tuval üzerine yağlıboya 140 x 180 cm White Paintings 1992 – 1997 Oil on canvas 140 x 180 cm

68 69 Alegoriler 1996 – 1999 Tuval üzerine yağlıboya 139 x 250 cm Allegories 1996 – 1999 Oil on canvas 139 x 250 cm

70 71 Büyük Beyaz At At Binicileri I 1998 1998 Tuval üzerine yağlıboya Tuval üzerine yağlıboya 140 x 200 cm 60 x 120 cm Great White Horse Horse Riders I 1998 1998 Oil on canvas Oil on canvas 140 x 200 cm 60 x 120 cm

72 73 Velázquez’e Saygı Dubrovnikli Flora 1999 2000 Tuval üzerine yağlıboya ve karışık teknik Tuval üzerine yağlıboya 138 x 208 cm 160 x 120 cm Hommage à Velázquez Dubrovnik Flora 1999 2000 Oil and mixed media on canvas Oil on canvas 138 x 208 cm 160 x 120 cm

74 75

Büyük Poliptik 2000 Tuval üzerine yağlıboya 112 x 344 cm (2 parça) Great Polyptych 2000 Oil on canvas 112 x 344 cm (2 pieces)

76 77 Vlaho Bukovac’a Saygı II 2001 Tuval üzerine yağlıboya 200 x 240 cm Hommage à Vlaho Bukovac II 2001 Oil on canvas 200 x 240 cm

78 79 Osmanlı Bosnası 2002 Tuval üzerine yağlıboya 80 x 130 cm The Ottoman Bosnia 2002 Oil on canvas 80 x 130 cm

80 81 Dubrovnikli Floralar 2002 Tuval üzerine yağlıboya 102 x 169 cm Floras from Dubrovnik 2002 Oil on canvas 102 x 169 cm

82 83 84 85 I. Süleyman Ex-patria 2004 Tuval üzerine yağlıboya 120 x 120 cm Suleiman I Ex-patria 2004 Oil on canvas 120 x 120 cm cm

86 87 Büyük Srebrenitsa Alegorisi VIII Berisha için Çingene Romansı 2005 2005 Kağıt üzerine karışık teknik Kâğıt üzerine karışık teknik 134 x 196 cm 125 x 198 cm Great Allegory on Srebrenica VIII Gypsy Romance for Berisha 2005 2005 Mixed media on paper Mixed media on paper 134 x 196 cm 125 x 198 cm

88 89 Bosna Alegorisi X / Poliptik Tuval üzerine yağlıboya 2010 30 x 151 cm Bosnian Allegory X / Polyptych Oil on canvas 2010 30 x 151 cm

90 91 Otoportreler ile Çalışmalar 2010 Tuval üzerine yağlıboya 50 x 70 cm; 80 x 100 cm Studies with Self-Portraits 2010 Oil on canvas 50 x 70 cm; 80 x 100 cm

92 93

Otoportre 2011 Tuval üzerine yağlıboya 174 x 78 cm Self-Portrait 2011 Oil on canvas 174 x 78 cm

96 97

Bosanski Petrovac’ta anne ve Branko opi ’in Mala moja iz Bosanske Krupe kitabı Bosnalı Indexi müzik grubunun albüm kapağı, 1978, babasıyla, 1941 için illüstrasyonlar ve kapak tasarımı, 1971, Museum in Museum in Exile Koleksiyonu, Saraybosna With his parents at Bosanski Exile Koleksiyonu, Saraybosna The album cover of the Bosnian music band Indexi, Petrovac, 1941 Illustrations and cover design for the book Mala moja 1978, Museum in Exile Collection, Sarajevo Bİ YOGRAF İ B IOGRAP H Y iz Bosanske Krupe by Branko opi , 1971, Museum in Exile Collection, Sarajevo

1940 1950 Mersad Berber, 1 Ocak’ta Bosanski Petrovac, Yugoslavya Saraybosna’da Oslobođenje ve Čičak, Zagreb’de Polet gibi günlük, Krallığı’nda doğar. Muhammed Berber ve dokumacılıkla haftalık ve aylık pek çok yayında karikatür ve illüstrasyonları ünlenmiş Sadika Berber’in ilk oğludur. yayımlanır. Mersad Berber was born in Bosanski Petrovac, Kingdom of His illustrations and cartoons appeared in numerous daily, Yugoslavia, on January 1st. He was the first son of Muhammed weekly and monthly publications such as Oslobođenje and Čičak Berber and Sadika Berber, a well-known weaver and embroiderer. in Sarajevo and Polet in Zagreb.

1941 1958 Aile, II. Dünya Savaşı’nda zarar gören Bosanski Petrovac Berber, ilk sergisini, Kemal Sirbegovic ile beraber Banja Luka bölgesinden ayrılarak Banja Luka’ya yerleşir. Community Cultural Centre’da düzenler. Sonrasında, Zagreb Family moved to Banja Luka after the town of Bosanski Petrovac Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’ni kazanır. had suffered damage from the World War II. His first exhibition together with Kemal Sirbegovic opened in Banja Luka Community Cultural Centre. Later, he was admitted 1946 to the Faculty of Architecture in Zagreb University. Berber’in Banja Luka’da başladığı eğitiminde teknik resim, suluboya ve pastel çizimlerindeki başarısı göze çarpar. Berber started his education in Banja Luka. His ability on watercolours and pastel drawings, and as a draughtsman drew attention.

101 Banja Luka’da, 1980 Tempo Secondo, 1987 / Tasarımlar, Resimler, Arkaplanlar: Mersad Berber / Yönetmenler: Bert Spijkerman, In Banja Luka, 1980 Mersad Berber, Ante Zaninovi / Prodüksiyon: Zagreb Film / Prodüksiyon işbirliği: Sutjeska Film, Zvezda Film Tempo Secondo, 1987 / Designs, Paintings, Backgrounds: Mersad Berber / Directed by: Bert Spijkerman, Mersad Berber, Ante Zaninovi / Production: Zagreb Film / Co-Production: Sutjeska Film, Zvezda Film

Atölyesinde, Saraybosna, 1980 Saraybosna Güzel Sanatlar Akademisi’nde, 1980 Shakespeare’in Venedik Taciri oyunu için sahne dekorları ve In his studio, Sarajevo, 1980 At the Sarajevo Academy of Fine Arts, 1980 kostümler, Washington D.C., 1982 1959 1963 Stage scenery and costumes for Shakespeare’s The Merchant Zagreb Üniversitesi Studentski List öğrenci gazetesinde Lübliyana Güzel Sanatlar Akademisi’den Maksim Sedej’in of Venice, Washington D.C., 1982 illüstrasyon ve karikatürleri yayımlanır. Sonbaharda Lübliyana öğrencisi olarak mezun olur. İki yıl boyunca Profesör Riko Güzel Sanatlar Akademisi’ni kazanır. Debenjak’ın yürüttüğü yüksek lisans programına devam eder. He began to contribute to the Zagreb University’s student He graduated from the Academy of Fine Arts in Ljubljana in the 1968 1974 newspaper Studentski List with his illustrations and cartoons. In class of Maksim Sedej. For two years, he attended the master’s 9 Kasım’da moda tasarımcısı Amgisa ile evlenir. “Ada” ismiyle 16 Ocak’ta ikinci oğlu Azer doğar. autumn, he entered the Academy of Fine Arts in Ljubljana. programme led by Prof Riko Debenjak. anılan eşi, Berber’in sanatı üzerinde çok etkili olur. His second son Azer was born on January 16th. He married with Amgisa on November 9th, who was a fashion 1960 1965 designer. She was known as “Ada” and had a great impact on 1975 Lübliyana Güzel Sanatlar Akademisi hocalarından Božidar Jakac İlk kişisel sergisini Lübliyana Şehir Galerisi’nde gerçekleştirir. Berber’s art. Münih, Hamburg, Frankfurt ve Essen’de Hoeppner Gallery ile (1899 – 1989) Berber’in erken dönem oyma baskı serisine Bosna Gravürleriyle Avrupa’da tanınmaya başlar. işbirliği yaparak sık sık eserlerini sergilemeye başlar. Hatıraları adını verir. Seri, Berber’in gelecek eserlerinin temelini İki yıl boyunca, Yugoslav Halk Ordusu’nda zorunlu askerlik 1971 He began to collaborate with Hoeppner Gallery in Munich, oluşturur. görevini yapar. 25 Ocak’ta ilk oğlu Ensar doğar. Hamburg, Frankfurt and Essen, where he frequently exhibited His teacher Božidar Jakac (1899 – 1989) in the Academy of His first solo show took place in Ljubljana City Gallery. He began His first son Ensar was born on January 25th. his works. Fine Arts in Ljubljana named Berber’s early series of etchings to be known in Europe for his engravings. as Memories of Bosnia. The series constituted the essence of his He spent two years in his compulsory military service for the 1973 1976 upcoming works. Yugoslav People’s Army. Lübliyana Güzel Sanatlar Akademisi yüksek lisans programından Saraybosna Günlükleri (1975) serisinden Krajina’daki Büyük mezun olur. Saraybosna Güzel Sanatlar Akademisi’nde yardımcı Cenaze eseriyle Zagreb’deki 5. Yugoslav Çizim Sergisi’nde ödüle 1961 1967 doçent olarak çalışmaya başlar. ve 10. Tokyo Grafik Sanat Bienali’nde Onur Ödülü’ne layık Lübliyana Grafik Sanat Bienali’nde Zoran Kržišnik’in daveti Saraybosna’ya taşınır ve Uygulamalı Sanatlar Okulu’nda eğitim He obtained his master’s degree from the Academy of Fine Arts görülür. üzerine Berber’in eserleri sergilenir. Berber, Bosna Hatıraları vermeye başlar. in Ljubljana. He started to work as an assistant professor in the He was awarded at the 5th Exhibition of Yugoslav Drawing in serisi ile Lübliyana Güzel Sanatlar Akademisi Prešeren Ödülü’ne He moved to Sarajevo and started to teach in the School of Sarajevo Fine Arts Academy. Zagreb and an Honorary Award at the 10th International Biennale layık görülür. Applied Arts. of Graphic Art in Tokyo for his work The Great Funeral in Krajina, Upon Zoran Kržišnik’s invitation, Berber’s works were exhibited from the series Chronicle of Sarajevo (1975). at the Ljubljana Biennale of Graphic Arts, and that same year, he won the Prešeren Award of the Academy of Fine Arts in Ljubljana for the series Memories of Bosnia.

102 103 Gamllet, Saraybosna Ulusal Tiyatrosu, Arkadaşı Mirza Hunti ’in arazisinde, Oğullarıyla beraber Mersad ve Amgisa Berber, Atölyesinde, Zagreb, 2001 Atölyesinde, Zagreb, 2003 1987, (Sahneleme: Mersad Berber) Saraybosna, 1995 Zagreb, 1997 In his studio, Zagreb, 2001 In his studio, Zagreb, 2003 Gamllet, National Theather in In his friend Mirza Hunti ’s land, Mersad and Amgisa Berber with their sons, Sarajevo, 1987 (Scenography by Sarajevo, 1995 Zagreb, 1997 Mersad Berber)

1978 1982 1987 1992 Saraybosna Güzel Sanatlar Akademisi’inden profesör ünvanı alır. Washington D.C.’deki Shakespeare Center Folger Tiyatrosu’nda Ulusal Saraybosna Tiyatrosu için Gamllet oyununu sahneye koyar Yugoslavya’da yaşanan huzursuzluk sırasında Berber’in evi ve Bosnalı müzik grubu Indexi’nin albüm kapağını tasarlar. sahnelenen Venedik Taciri için sahne ve kostüm tasarımı yapar. ve buradan ilham alarak Gamllet Dosyası çizimlerini üretir. atölyesi büyük ölçüde zarar görür. Ailesiyle beraber Zagreb’e He received the title of profesor from the Academy of Fine Arts in Miroslav Krleža üzerine hazırlanan bir kitapta editör Enes He collaborated on the scenography of the play Gamllet for taşınarak yeni atölyesini burada ve Dubrovnik’te kurar. Sarajevo. He designed the album cover of the Bosnian music band Čengić, metin editörü K. Mujičić ile birlikte tasarımcı olarak Sarajevo National Theatre and inspired by the play, he produced Berber’s house and studio were damaged during the turmoil in Indexi. görev alır. Hamburg, Hoeppner Gallery’de Berber, Dali sergisi the drawings Dossier Gamllet. Yugoslavia. He moved to Zagreb with his family and opened a açılır. new studio there, as well as in Dubrovnik. 1980 He worked as the set and costume designer for the production 1991 Beş yıl boyunca yönetmenliğini yaptığı Tempo Secondo of Shakespeare’s The Merchant of Venice at Folger Theater- Zagreb’deki Ulusal Hırvatistan Tiyatrosu ile anlaşır ve Osman 1993 animasyon filmi üzerine çalışır. Dört sene boyunca Saraybosna Shakespeare Center, Washington D.C. He designed a book on performansı için sahne tasarımı yapar. Berber, Osman’dan Beyaz Resimler, Hamburg Dosyası ve Géricault’nun Ölüm Sonrası Kış Olimpiyatları’nın organizasyonundan ve görsel kimliğinin Miroslav Krleža with the editor Enes Čengić, in collaboration Önce, Osman ve Osman’dan Sonra serisini bu performanstan Maskesi serilerine başlar. oluşturulmasından sorumlu Olimpiyat Komitesi Tasarım with text editor K. Mujičić. His exhibition entitled Berber, Dali esinlenerek üretir. He worked on three major series of White Paintings, Dossier Komisyonu’nda aktif rol alır. opened in the Hoeppner Gallery in Hamburg. He collaborated with the Croatian National Theatre in Zagreb Hamburg and Géricault’s Post Mortem Mask. For five years, he worked as the director of the animation film and designed sets for the Osman performance. Inspired by this Tempo Secondo. For four years, he played an active part in the 1984 performance, he produced Before Osman, Osman and After 1994 Design Commission of the Olympic Committee for organisation Serbest çalışabilmek için eğitmenliği bırakır. Eserleri, Londra Osman series. Tiyatro yönetmeni Georgij Paro’yla M. Krleža’nın oyunu and preparation of visual identity of the Winter Olympic Games Tate Gallery koleksiyonuna dâhil edilir. Glembaj’ın Evi (Ulusal Hırvatistan Tiyatrosu, Zagreb) ve in Sarajevo. He quit from teaching to become a freelance artist. His works Shakespeare’in IV. Henry oyunu (Ulusal Slovenya Tiyatrosu, were acquired by the Tate Gallery in London. Lübliyana) için işbirliği yapar. He collaborated with the theather director Georgij Paro on M. Krleža's play, The House of Glembaj’s (Croatian National Theater, Zagreb) and on Shakespeare’s Henry IV (Slovenian National Theater, Ljubljana)

104 105 Fundacion la Caixa, Barselona, 2009 Atölyesinde, Zagreb, 2011 Fundacion la Caixa, Barcelona, 2009 In his studio, Zagreb, 2011

1998 - 2003 2007 - 2010 New York CFM Gallery SOHO, Londra Albemarle Gallery, Abu 2007’de Rus Sanat Akademisi’ne Onursal Üye olarak aday Dabi Cultural Foundation Sheikh Zayed, Krakov Uluslararası gösterilir ve 2009’da Los Angeles’taki Dünya Sanat ve Bilim Grafik Sanat Trienali’nde ve Moskova Çağdaş Sanatlar Akademisi (WAAS) üyesi olur. Krakov Uluslararası Grafik Sanat Müzesi’nde eserleri sergilenir. Trienali’nde retrospektif sergisi düzenlenir. His works were exhibited at CFM Gallery SOHO in New York, In 2007, he was nominated for an Honorary member of the Albemarle Gallery in London, Abu Dabi Cultural Foundation Russian Academy of Arts, and in 2009 a member of the World Sheikh Zayed, the International Triennial of Graphic Art in Academy of Arts and Science (WAAS) in Los Angeles. His Krakow and at the Museum of Contemporary Art in Moscow. retrospective exhibition took place at the International Triennial of Graphic Art in Krakow. He was awarded The Order of Croatian Wattle by the Republic of Croatia. 2012 7 Ekim’de, 72 yaşında Zagreb’de hayata veda eder. He passed away in Zagreb on October 7th, at the age of 72.

Barselona, 2009 / Barcelona, 2009

106 107 KİŞİSEL SERGİLER SOLO EXHIBITIONS 2000 1994 New York (ABD) - CFM Galerisi Soho Hamburg (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi New York (USA) - CFM Gallery Soho Hamburg (Germany) - Galerie Hans Hoeppner 2017 2005 İstanbul (Türkiye) - Pera Müzesi Dubrovnik (Hırvatistan) - Stradun Galerisi Marbella (İspanya) - Summer Galerisi Jakarta (Endonezya) - Shangri-La Galerisi Istanbul (Turkey) - Pera Museum Dubrovnik (Croatia) - Galerija Stradun Marbella (Spain) - Summer Gallery Jakarta (Indonesia) - Shangri-La Gallery

2016 Londra (Birleşik Krallık) - Albemarle Galerisi Londra (Birleşik Krallık) - Albemarle Galerisi Essen (Almanya) - Haas Galerisi Dubrovnik (Hırvatistan) - Sebastian Galerisi London (UK) - Albemarle Gallery London (UK) - Albemarle Gallery Essen (Germany) - Galerien Haas Dubrovnik (Croatia) - Sebastian Gallery Girona (İspanya) - Mada Primavesi Sanat Galerisi Abu Dabi (BAE) - Şeyh Zeid Kültür Vakfı 1993 2014 Girona (Spain) - Galeria de Arte Mada Primavesi Abu Dhabi (UAE) - Cultural Foundation Sheikh Zayed Frankfurt (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi Londra (Birleşik Krallık) - Albemarle Galerisi Frankfurt (Germany) - Gallery Hans Hoeppner London (UK) - Albemarle Gallery 2004 Krakov (Polonya) - Krakov Uluslararası Grafik Sanat Trienali New York (ABD) - Eleanor Ettinger Galerisi Soho (SMTG) Hamburg (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi 2013 New York (USA) - Eleanor Ettinger Gallery Soho Krakow (Poland) - International Print Triennial Society Hamburg (Germany) - Gallery Hans Hoeppner Split (Hırvatistan) - Palazzo Milesi & Kula Galerisi (SMTG) Split (Croatia) - Palazzo Milesi & Gallery Kula Vigo (İspanya) - Fundacio Centro Cultural Caixanova 1992 Mersad Berber Retrospektifi Şikago (ABD) - The Studio of Long Grove Zagreb (Hırvatistan) - Muzej Mimara 2011 Vigo (Spain) - Fundacio Centro Cultural Caixanova Chicago (USA) - The Studio of Long Grove Zagreb (Croatia) - Muzej Mimara Girona (İspanya) - El Claustre Mersad Berber Retrospective Girona (Spain) - El Claustre 1999 1988 Zürih (İsviçre) - Stucker Galerisi Londra (Birleşik Krallık) - Albemarle Galerisi Zagreb (Hırvatistan) - Umjetnički Paviljon 2009 Zurich (Switzerland) - Stucker Gallery London (UK) - Albemarle Gallery Zagreb (Croatia) - Umjetnički Paviljon Londra (Birleşik Krallık) - Albemarle Galerisi London (UK) - Albemarle Gallery 2003 Frankfurt (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi 1986 Moskova (Rusya) - Moskova Çağdaş Sanatlar Müzesi Frankfurt (Germany) - Hans Hoeppner Gallery Marburg (Almanya) - Das Marburger Universitatsmuseum fur Palma de Mallorca (İspanya) - Fundacio La Caixa Forum Moscow (Russia) - Moscow Museum of Contemporary Arts bildende Kunst Palma de Mallorca (Spain) - Fundacio La Caixa Forum 1998 Marburg (Germany) - Das Marburger Universitatsmuseum fur Dubrovnik (Hırvatistan) - Stradun Galerisi Tokyo (Japonya) - Isetan Galerisi bildende Kunst Barselona (İspanya) - Fundacio La Caixa Forum Dubrovnik (Croatia) - Galerija Stradun Tokyo (Japan) - Isetan Gallery Barcelona (Spain) - Fundacio La Caixa Forum Hamburg (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi 2008 2002 Londra (Birleşik Krallık) - Albemarle Galerisi Hamburg (Germany) - Galerie Hans Hoeppner Madrid (İspanya) - Mada Primavesi Sanat Galerisi Londra (Birleşik Krallık) - Albemarle Galerisi London (UK) - Albemarle Gallery Madrid (Spain) - Galeria de Arte Mada Primavesi London (UK) - Albemarle Gallery Münih (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi İstanbul (Türkiye) - Akbank Sanat Merkezi Munich (Germany) - Galerie Hans Hoeppner Girona (İspanya) - El Claustre New York (ABD) - Eleanor Ettinger Galerisi Soho Istanbul (Turkey) - Akbank Sanat Merkezi Girona (Spain) - El Claustre New York (USA) - Eleanor Ettinger Gallery Soho Cenevre (İsviçre) - Hilton Hotel 1997 Geneva (Switzerland) - Hilton Hotel 2007 2001 Tokyo (Japonya) - Asahi Galerisi Londra (Birleşik Krallık) - Albemarle Galerisi Cenevre (İsviçre) - Greuze Galerisi Tokyo (Japan) - Asahi Gallery 1985 London (UK) - Albemarle Gallery Geneva (Switzerland) - Greuze Gallery Tokyo (Japonya) - Taimei Galerisi 1995 Tokyo (Japan) - Taimei Gallery 2006 Oostende (Belçika) - Museum wor Moderne Kunst Jakarta (Endonezya) - Grand Hyatt Otel Madrid (İspanya) - Mada Primavesi Sanat Galerisi Oostende (Belgium) - Museum wor Moderne Kunst Jakarta (Indonesia) - Grand Hyatt Hotel Frankfurt (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi Madrid (Spain) - Galeria de Arte Mada Primavesi Frankfurt (Germany) - Galerie Hans Hoeppner

108 109 Cenevre (İsviçre) - Weber Galerisi 1979 Trieste (İtalya) - Forum Galerisi ÖDÜLLER AWARDS Geneva (Switzerland) - Galerie Weber Dubrovnik (Hırvatistan) - Sebastian Galerisi Trieste (Italy) - Galleria Forum Dubrovnik (Croatia) - Galerija Sebastian 2010 1984 Bologna (İtalya) - Galleria Comunale d’Arte Contemporanea “Cumhurbaşkanı’nın Kararına dayanarak, Hırvatistan Hamburg (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi 1978 Bologna (Italy) - Galleria Comunale d’Arte Contemporanea Cumhuriyeti Anayasası’nın 7. Maddesi uyarınca, 1 Haziran 2010 Hamburg (Germany) - Galerie Hans Hoeppner Split (Hırvatistan) - Umjetnina Galerisi tarihinde Mersad Berber Hırvat Nişanı’na layık görülmüştür.” Split (Croatia) - Galerija Umjetnina 1973 “By virtue of a Decision of the President of the Republic, pursuant Berlin (Almanya) - Galerisi Haus des Rundfunks Kahire (Mısır) - Galerisi Akhnaton to Article 97 of the Constitution of the Republic of Croatia, Berlin (Germany) - Galerie Haus des Rundfunks Lübliyana (Slovenya) - Labirint Galerisi Cairo (Egypt) - Gallery Akhnaton Mersad Berber was awarded the Order of the Croatian Interlace Ljubljana (Slovenia) - Galerija Labirint on 1 June 2010” Dubrovnik (Hırvatistan) - Sebastian Galerisi Bologna (İtalya) - Galleria Comunale d’Arte Contemporanea Dubrovnik (Croatia ) - Galerija Sebastian 1977 Bologna (Italy) - Galleria Comunale d’Arte Contemporanea 2009 Dubrovnik (Hırvatistan) - Sebastian Galerisi Onur Büyük Ödülü, Krakov Uluslararası Grafik Sanat Trienali 1983 Dubrovnik (Croatia) - Galerija Sebastian Lübliyana (Slovenya) - Mala Galerisi (Polonya) Dallas (ABD) - Art Galerisi Ljubljana (Slovenia) - Mala Galerija Grand Prix d’Honneur, International Print Triennial Krakow Dallas (USA) - Art Gallery 1976 (Poland) Verona (İtalya) - Ghelfi Sanat Galerisi 1972 1982 Verona (Italy) - Galleria d’Arte Ghelfi Alessandria (İtalya) - La Magiolina Galerisi 1997 Washington (ABD) - Inter-American Development Bank, Staff Alessandria (Italy) - Galleria la Magiolina Büyük Ödül MTG, Krakov Uluslararası Grafik Sanat Trienali Association Floransa (İtalya) - 5. Floransa Uluslararası Grafik Sanat Bienali (Polonya) Washington (USA) - Inter-American Development Bank, Staff M. Berber Baskı Eserler Retrospektifi Cremona (İtalya) - Galleria d’Arte Grand Prix MTG, International Print Triennial Krakow (Poland) Association Florence (Italy) - 5th International Biennale of Graphic Art in Cremona (Italy) - Galleria d’Arte Florence The Retrospective of M. Berber’s Prints 1996 Hamburg (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi Dali, Berber Bologna (İtalya) - Galleria Comunale d’Arte Contemporanea Hırvatistan Cumhuriyeti tarafından Marko Marulić portresiyle, Hamburg (Germany) - Galerie Hans Hoeppner Dali, Berber Zagreb (Hırvatistan) - Forum Galerisi Bologna (Italy) - Galleria Comunale d’Arte Contemporanea Hırvatistan Kültür Nişanı Zagreb (Croatia) - Galerija Forum Decoration of the Republic of Croatia, Order of Danica Croatia Marburg (Almanya) - Das Marburger Universitatsmuseum fur Torre del Greco (İtalya) - Centro d’Arte Mediterranea bearing the portrait of Mark Marulić bildende Kunst 1975 Torre del Greco (Italy) - Centro d’Arte Mediterranea Marburg (Germany) - Das Marburger Universitatsmuseum fur Bologna (İtalya) - Galleria Comunale d’Arte Contemporanea 1991 bildende Kunst Bologna (Italy) - Galleria Comunale d’Arte Contemporanea Trieste (İtalya) - Galleria d’Arte Cartesius ZAVNOBIH Ödülü, Saraybosna (Bosna Hersek) Trieste (Italy) - Galleria d’Arte Cartesius Award of ZAVNOBIH, Sarajevo (Bosnia and Herzegovina) 1981 Münih (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi New York (ABD) – Nodiers Galerisi Munich (Germany) - Galerie Hans Hoeppner 1971 1982 New York (USA) - Gallery Nodiers Bologna (İtalya) - Galleria la Loggia Nuova per Grafica İspanya Olimpiyat Komitesi Ödülü, VIII. Uluslararası Güzel Köln (Almanya) - Kunstmarkt Bologna (Italy) - Galleria la Loggia Nuova per Grafica Sanatlarda Spor Bienali, Madrid (İspanya) Duren (Almanya) - Vetter Galerisi Koeln (Germany) - Kunstmarkt Prize of the Olympic Committee of Spain, VIII International Duren (Germany) - Gallerie Vetter 1970 Biennial of Sport in Fine Arts, Madrid (Spain) Hamburg (Almanya) - Hans Hoeppner Galerisi Trieste (İtalya) - Galleria il Tribbio Dubrovnik (Hırvatistan) - Sebastian Galerisi Hamburg (Germany) - Galerie Hans Hoeppner Trieste (Italy) - Galleria il Tribbio 1983 Dubrovnik (Croatia) - Galerija Sebastian Bronz madalya, Leipzig Kitap Fuarı En İyi Çocuk Kitabı 1974 1968 İllüstrasyonu, Leipzig (Almanya) Dubrovnik (Hırvatistan) - Umjetnička Galerisi: Samostalna Alessandria (İtalya) - La Magiolina Galerisi Montreal, Vancouver (Kanada) - H&S Canvers Art Gallery Bronze medal, Children Book Illustration at the Book Fair in Izložba dobitnika nagrade Nikola Božidarević Alessandria (Italy) - Galleria la Magiolina Montreal, Vancouver (Canada) - H&S Canvers Art Gallery Leipzig (Germany) Dubrovnik (Croatia) - Umjetnička Galerija: Samostalna Izložba dobitnika nagrade Nikola Božidarević Bocca di Marga (İtalya) - Studio 80 Galerisi Vasteras (İsveç) - City Council Bocca di Marga (Italy) - Galleria Studio 80 Vasteras (Sweden) - City Council

110 111 1980 1972 Birincilik Ödülü, Yeni Delhi Dünya Kitap Fuarı Kitap 4. Uluslararası Poster Bienali’nde Krakov Şehir Ödülü, Krakov İllüstrasyonu, Yeni Delhi (Hindistan) (Polonya) 1st Place Award, Book Illustration at the World Book Fair in New Prize of the City of Krakow at the 4th International Poster Delhi (India) Biennale, Krakow (Poland)

1978 1971 Büyük Ödül, 5. Yeni Delhi Hindistan Grafik Sanat Trieanli Lalit Altın Madalya ve Onur Diploması, Trieste Uluslararası “Premio Kala Akademisi, Yeni Delhi (Hindistan) Cesare Sofrakopolu” Grafik Sanat Sergisi, Trieste (İtalya) 13. Uluslararası Büyük Ödül, Uluslararası Müzeler Konseyi PREMIO AQUISICAO NUGRASP, 11. Uluslararası Sao Paulo (ICOM), Monte Carlo (Monako) Bienali, Brezilya Grand Prix, The Lalit Kala Academy at the 5th Indian Triennial of Gold Medal and Honorary Diploma, at the International Graphics Graphic Art, New Delhi (India) Exhibition, “Premio Cesare Sofrakopulu”, Trieste (Italy) 13th International Grand Prix, International Council of Museums PREMIO AQUISICAO NUGRASP, 11th International Biennale of (ICOM), Monte Carlo (Monaco) Sao Paulo (Brazil)

1976 1967 Onur Ödülü,10. Tokyo Grafik Sanat Bienali, Tokyo (Japonya) Birincilik Ödülü, 6. İskenderiye Akdeniz Bienali, İskenderiye (Mısır) Honorary Award, 10th International Biennial of Graphic Art, First prize, 6th Mediterranean Bienniale, Alexandria (Egypt) Tokyo (Japan) 1961 1974 Prešeren Ödülü, Lübliyana Güzel Sanatlar Akademisi, Lübliyana Büyük Ödül, 4. Floransa Uluslararası Grafik Sanat Bienali, (Slovenya) Floransa (İtalya) Prešernova Prize, Academy of Fine Art, Ljubljana (Slovenia) 4. Varşova Ulusal Müzesi Ödülü – 5. Uluslararası Poster Bienali, Krakov (Polonya) Grand Prix, 4th International Biennale of Graphic Art, Florence (Italy) IV Prize of the Warsaw National Museum, 5th International Poster Biennale, Krakow (Poland)

112