Dialogen Risico's En Verantwoordelijkheden
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Dialogen risico’s en verantwoordelijkheden Dialogen risico’s en verantwoordelijkheden Zestien bijeenkomsten met partijen in het risicolandschap, juni 2011 - oktober 2012 Zestien bijeenkomsten met partijen in het risicolandschap Zestien bijeenkomsten Deze bundel is een uitgave van: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Postbus 20011 2500 EA Den Haag November 2012 | b-15971 Dialogen risico’s en verantwoordelijkheden Zestien bijeenkomsten met partijen in het risicolandschap, juni 2011 - oktober 2012 Inhoud Inleiding 6 A Kleinschalige specifieke bijeenkomsten 14 1 Bijeenkomst ‘De risico-regelreflex vanuit politiek perspectief’ 15 2 Bestuurdersbijeenkomst ROB 21 3 Internationale bijeenkomst juni 2012 32 4 Bijeenkomst redactie NOS 35 5 Bijeenkomst juridische experts 38 – Flip Buurmeijer: Harmoniseren van de aanpak van uitvoeringsregelingen – Michiel Tjepkema: Structureren van onverplicht verstrekte tegemoetkomingen? – Leo Damen: Coulant reageren of niet? B Workshops bij ministeries 50 6 Workshop Ministerie van Infrastructuur & Milieu 52 – casus: Tunn elveiligheid, Verkeersveiligheid, Buisleidingen gevaarlijke stoffen, Aswolk 7 Workshop Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 60 – casus: Jeugdzorg, Exotische muggen, Feestartikelen/boa’s 8 Workshop Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 67 – casus: Schadevergoeding na rampen, Brandveiligheid, Constructieve veiligheid 9 Workshop Ministerie van Veiligheid en Justitie 74 – casus TBS/Woenselse Poort, Voetbalgeweld 10 Workshop Ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie 79 – inleiding Mark Dierikx, casus: EHEC, Sanering brosse gasleidingen, Spruitjes bij Moerdijk 11 Workshop Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 86 – casus: Veilig en gezond werken van hulpverleners, Publicatiereeks gevaarlijke stoffen, t Hofnarretje 12 Interdepartementale workshop Toezicht 91 – inleiding Wim Schreuders, casus: Olielek Golf van Mexico, InHolland, IGZ 13 Interdepartementale workshop: Morele argumenten en Veiligheid 98 14 Interdepartementale workshop: Verschillen in risicobeleid 105 Inhoud | 3 C Grotere bijeenkomsten met een gemengd publiek 112 15 Startconferentie 20 juni 2011 113 1 Olav Welling: inleiding 2 André Kleinmeulman: Nulrisico organiseren 3 Donald Macrae: Whose Risk – and who decides 4 Sybe Schaap: Bestuurlijke omgang met risico’s 5 Hans ten Hoeve: Waterveiligheidsbeleid 6 Plenaire discussies 7 Donald Macrae: Closing Observations 16 Oogstbijeenkomst 5 december 2011 143 1 Aard en omvang van het probleem: Ira Helsloot, Anita Wouters en discussie 2 Discours in politiek en media: Jan van Tol, Marjolijn Februari en discussie 3 Omgaan met onzekerheid: Herman van Gunsteren 4 Intermezzo: Daan Quakernaat 5 Nuchtere burger: Ira Helsloot, Tjibbe Joustra en discussie 6 Volwassen risicopartners: Michel van Eeten, Benno Baksteen en discussie 7 Lessons from the UK’s Pioneering Work on Risk: Donald Macrae 8 Paneldiscussie: Anita Wouters, Herman van Gunsteren, Tjibbe Joustra, Benno Baksteen en Marjolijn Februari Bijlage Deelnemers aan de dialogen 184 Colofon 202 4 | Inhoud Inhoud | 5 Inleiding 6 | Inleiding Onderwerp en context De overheid is de afgelopen decennia in toenemende mate aangesproken op het afdekken van allerhande risico’s voor burgers en bedrijven. Nadat een nieuw risico bekend wordt of na een ernstig incident volgt bijna standaard vanuit de samenleving en de politiek een roep om drastische overheidsmaatregelen, om het risico in de toekomst uit te sluiten. Wanneer de overheid snel meegaat met een dergelijke reactie, draagt ze onbedoeld bij aan het beeld dat zij inderdaad het voornaamste risicovangnet voor de samenleving is. Als er dan toch weer iets mis gaat, leidt die eerdere verwachting vaak tot teleurstelling in het veronderstelde falen van de overheid. In reactie daarop neemt de overheid dan weer extra, soms disproportionele, veiligheidsmaatregelen. Veel bestuurders en ambtenaren herkennen dit verschijnsel uit eigen praktijk. Ook lokale en regionale overheden zetten het in toenemende mate op de agenda. Het is een complex en intrigerend onderwerp, waar een breed scala aan mechanismen op inwerkt waarvan sommige veel breder zijn dan veiligheid en risico’s. Wat is eigenlijk de aard en omvang van dit verschijnsel? Welke dilemma’s gaan erachter schuil? En kunnen bestuurders en ambtenaren er anders mee omgaan? Het interdepartementale programma Risico’s en verantwoordelijkheden (R&V), gecoördineerd vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, houdt zich sinds begin 2011 met die vragen bezig en bouwt daarmee voort op een verkennend project uit 2010 onder de vlag van het programma Vernieuwing Rijksdienst.1 De hier gepresenteerde dialogen zijn toegespitst op de rol en verantwoordelijkheid van de overheid bij het omgaan met risico’s en incidenten. Risk Landscape Een van de karakteristieken van het programma R&V is het grote aantal dialogen. Bij de selectie van partijen om dialogen mee te voeren heeft het idee van de ‘Risk Landscape’ een belangrijke rol gespeeld. Dit concept is afkomstig van de Risk and Regulation Advisory Council (RRAC), een adviesorgaan van de Britse regering in 2008-2009 dat een serie zeer interessante rapporten heeft uitgebracht. Het Risk Landscape is een algemene analyse van actoren die een rol spelen bij risico’s en incidenten. Het is een hulpmiddel om in een specifieke situatie de actoren en invloeden te identificeren.2 Het schema ‘Risk Landscape’ laat ten eerste de mogelijke ‘risk actors’ zien. Daar horen ministers bij, politici en ambtenaren, en naast journalisten nog vele andere. De RRAC visualiseert hiermee dat de overheid niet de centrale regisseur is, maar slechts een van de vele partijen die invloed hebben op de manier waarop risico’s gepercipieerd en tegemoet getreden worden. Het schema toont ook de invloeden die de actoren op elkaar uitoefenen (zie onder ‘Influences’). Een hiermee samenhangende conclusie gaat over de positie van de overheid ten opzichte van de andere 1 Voor meer informatie over dit onderwerp en over programma R&V zie de BZK-bundel Nieuwe perspectieven bij het omgaan met risico’s en verantwoordelijkheden. 2 Een toepassing op de casus Aswolk wordt uitgelegd door voormalig RRAC-lid Donald Macrae in bijeenkomst nr. 15. Inleiding | 7 actoren. Een gebruikelijke opvatting onder ambtenaren en bestuurders is dat de overheid buiten het proces staat, objectief is en het algemeen belang vertegenwoordigt. De Engelse analyses stellen daarentegen dat de overheid wel degelijk een specifiek belang heeft, namelijk het realiseren van politieke besluiten. Dat belang is weliswaar democratisch gelegitimeerd, maar het is toch begrijpelijk dat het weerstand oproept als de overheid hierin aanleiding ziet om zich schijnbaar boven de samenleving te plaatsen. In het Risk Landscape zijn ook ‘risk alarms’ opgenomen: de soorten aanleidingen waardoor publieke druk kan ontstaan ten aanzien van risico’s. Die druk kan leiden tot wat de RRAC samenvat als ‘something must be done’, een situatie die de kans vergroot dat er onevenredige maatregelen worden afgekondigd. Dialogen Gezien de lessen uit de Risk Landscape heeft het programma R&V niet alleen veel dialogen georganiseerd bij ministeries, maar ook met lokale en regionale bestuurders, Kamerleden, journalisten en internationale wetenschappers.3 De voorliggende bundel bevat de neerslag van de meeste van die dialogen, namelijk de zestien bijeenkomsten die werden gehouden in de zestien maanden tussen juni 2011 en oktober 2012.4 De dialogen zijn in drie segmenten gegroepeerd. Onderdeel A beschrijft de kleinschalige gesprekken die toegespitst waren op politici, bestuurders, journalisten, juristen en (internationale) wetenschappers. Onderdeel B is gewijd aan een cruciale doelgroep van het programma: ambtenaren binnen de rijksoverheid. Dit onderdeel bevat verslagen van workshops die in samenwerking met de betrokken departementen (IenM, BZK, VWS, VenJ, EL&I, SZW) zijn georganiseerd, en waarin concrete casuïstiek op het terrein van risico’s en verantwoordelijkheden is besproken. Daarnaast waren er drie interdepartementale workshops met rijksbrede thema’s. In onderdeel C worden twee grote bijeenkomsten met een gemengd publiek uitvoerig beschreven. Verslagen van andere bijeenkomsten in deze categorie zijn niet in deze bundel opgenomen.5 Verspreid door de bundel staan vele presentaties van wetenschappers en topambtenaren. Samen met de hoogwaardige gesprekken en de breed geschakeerde casuïstiek is zo een interessante bron ontstaan die toont hoe verschillende professies omgaan met dilemma’s rond risico’s en verantwoordelijkheden. Deze bron was van grote waarde voor de inzichten die het programma R&V heeft opgedaan, en waarvan de voornaamste hebben geleid tot de bundel Nieuwe perspectieven bij het omgaan met risico’s en verantwoordelijkheden. 3 Sommige actoren zijn ook op een andere manier betrokken. Zo was er een onderzoek onder 21 Tweede Kamerleden en een uitgebreid burgeronderzoek door TNS/Nipo. 4 Uitspraken zijn over het algemeen niet aan personen toegeschreven, tenzij het inleiders en panelleden waren en in die gevallen is toestemming ontvangen om de verslagen in deze bundel op te nemen. Diverse sprekers hebben de moeite genomen om voor deze uitgave nog wat verhelderingen of nuances aan te brengen. 5 Apart uitgebracht: Rapport van het symposium ‘De risico-regelreflex in het openbaar bestuur’ 13 april 2011 en Conferentiebundel Dag van het Risico 19 mei 2010. Op basis van het internationale seminar in juni 2012 in Den Haag wordt een uitgebreid artikel voorbereid