02 NAJAAR 2017

BESTEMMING

Wonen Werken Leren

VRIJ UITZICHT Weids wonen in Zeeland

‘WIJ OMARMEN HET WATER ALS EEN VRIEND’ Commissaris van de Koning Han Polman

NEGEN MICHELINSTERREN Haute cuisine in de delta

GROOTSE HISTORIE Grenzeloze ambitie BESTEMMING #2 EDITIE ZEELAND IS EEN PRODUCTIE VAN ELSML VAN PRODUCTIE EEN IS ZEELAND EDITIE #2 BESTEMMING BESTEMMING 24 ZEELAND ZEELAND OP Z’N MOOIST Al fietsend, wandelend of varend geniet u van Inhoud spectaculaire panorama’s, ongerepte natuur en schilderachtige stadjes

06 Voor wie de drukte en het ruimtegebrek ‘HIER BEGINT DE WERELD’ in grote delen van ons land wil ontvluchten, Gesprek met Commissaris is Zeeland een rustgevende vrijhaven. van de Koning Han Polman Niet alleen voor dagjesmensen en recreatie- over de internationale woningbezitters is Zeeland aantrekkelijk: aantrekkingskracht van de ook voor verhuizers – uit ons land, maar Zeeuwse kenniseconomie, steeds vaker ook uit België. Zeeland is de 28 het bloeiende toerisme en veiligste provincie van Nederland, het het fraaie natuurschoon heeft de meeste zonneschijn, de laagste EETTHEATER werkloosheid, een innovatieve economie De pijlers van de Zeeuwse 18 en last but not least: aantrekkelijke haute cuisine zijn huizenprijzen. In dit tweede nummer getalenteerde chef-koks, van Bestemming leest u alles over het de voorkeur van onze zuider- ZEELANDIA verrassende Zeeland. buren, fantastische schaal- en De geschiedenis van een schelpdieren, de juiste van de grootste leveranciers mentaliteit en een goed van bakkerij-ingrediënten gevoel voor eettheater ter wereld laat zich lezen als een jongensboek 14

TOEGANGSPOORT TOT EUROPA De fusie tussen Zeeland Seaports en de haven van Gent schept grote kansen voor deze toch al krachtige 10 economische regio EN VERDER

RUST EN RUIMTE 05 WONEN 16 Weloverwogen de Randstad Huizennieuws uit Zeeland achter je laten, terugkeren

Hoofdredactie Wilbert Geijtenbeek naar je geboortegrond of 09 LEREN Art direction Jannie van de Goor ZEELAND LANGS de oversteek vanuit België Studentenstad Middelburg Redactie Anouk Brinkman, DE MEETLAT wagen. Er zijn vele wegen die Ellis Emeis, Roosje van der Kamp, Nanneke Koning, Sterre ten Houte In één oogopslag de belang- naar wonen in Zeeland leiden 20 INNOVATIE de Lange, Loeka Oostra, rijkste cijfers van de zonnigste Drie trendsettende Djaja Ottenhof, Naomi Querido, ondernemers Wessel Simons provincie van Nederland Eindredactie Liesbeth Wijnands Projectmanager Onno Dekker 21 22 HUIZENAANBOD Sales Sylvia Hoogendoorn-Paap Aantrekkelijke woningen Advertentieboekingen 06 20 12 15 14 MARITIEM MIDDELPUNT Bestemming Zeeland is een onafhanke- 23 WERKEN lijke journalistieke special van ELSML, Een mix van militaire en Het belang van bèta-studies met medewerking van kennispartner NVM en valt buiten de verantwoorde- niet-militaire projecten is het lijkheid van de redactie van Elsevier handelsmerk van Damen 30 LEVEN Weekblad. Schelde Naval Shipbuilding Culturele najaarsagenda

BESTEMMING ZEELAND | 3 ‘Dat hier niets te beleven BESTEMMING valt, gaat echt ZEELAND niet op’ Wonen - Leven DUURZAAM WONEN Zeeland investeert in de toekomst. In februari van dit jaar tekenden vertegenwoor- digers van het bedrijfsleven en de overheid het Zeeuws Energieakkoord. Dit houdt in dat alle huizen in 2045 energieneutraal moeten zijn – vijf jaar eerder dan afge- Grace Schouteren (30) verhuisde van sproken in het landelijk energie- naar Zeeland om samen akkoord. Woningen zijn straks te gaan wonen met haar dus niet meer aangesloten op vriend. Sindsdien is het gasnet, maar hebben een ze bezig Zeeland te ont- elektrische warmtepomp. dekken. Op haar blog GEWILDER DAN HARTJE En ze worden niet meer zeeuwsenzo.nl beschrijft gestookt op grijze energie, ze haar ervaringen en deelt maar wekken zelf energie op. ze haar tips. AMSTERDAM Zo stimuleert Het Zeeuwse Huizen in Zeeland zijn doorgaans goedkoop. De vierkante- Klimaatfonds de postcoderoos Hoe was het om te verhuizen meterprijs op de Zeeuwse eilanden ligt rond de 1.800 euro, – een project waarbij burgers naar Zeeland? terwijl deze in Nederland 2.210 euro bedraagt. Maar dat is niet zonnepanelen plaatsen op ‘Eerlijk gezegd heb ik flink moeten slikken. Ik hou erg van overal in Zeeland het geval. Het strand van Dishoek behoort één groot dak, dat beschik- de drukte van de stad en ik namelijk tot de prijzigste plekken des lands. De strandhuisjes baar is gesteld door een be- verhuisde naar het rustige van zes bij twee meter worden verkocht voor gemiddeld drijf. Op die manier kunnen Zeeland, ver weg van mijn 112.000 euro – zo’n 9.333 euro per vierkante meter. Daarmee particulieren duurzame vrienden. Maar gelukkig is hier ligt de vierkantemeterprijs aanzienlijk hoger dan die in de energie opwekken, ook wan- genoeg te doen.’ duurste buurten van Amsterdam, waar één vierkante meter neer het eigen dak ongeschikt ongeveer 5.600 euro kost. Reden voor de hoge prijs is de unieke is voor zonnepanelen. Wel Zijn er vooroordelen over ligging. Strandhuisjes zo handig in de zonnigste Zeeland die niet kloppen? staan normaliter in provincie van Nederland. ‘Het idee dat hier niets te rijen van drie, waar- beleven valt. Dat gaat echt niet bij elk jaar de strand- op! In de lente en zomer kun je elk weekend naar een festival. plaatsen rouleren. Ook zijn er enorm veel dorps- De driehonderd feesten, marktjes, theater- huisjes in Dishoek shows en optredens.’ staan in één rij en hebben dus altijd Wat zijn de voordelen van een vrij uitzicht op zee. huis kopen in Zeeland? ‘Huurwoningen zijn hier Geld te besteden, maar is een strand- schaars of erg duur, terwijl er huisje te klein? Op Schouwen-Duiveland juist veel te koop staat. Daar- bouwt projectontwikkelaar Matthijs om is kopen in deze tijd veel Zeelenberg aan het Dubai van Zeeland. EEN HUIS AAN ZEE beter. Je kunt hier prachtige Hiervoor worden dertien natuureiland- monumentjes kopen, met het jes opgespoten, die samen een archipel JE HOEFT NIET AAN HET STRAND TE WONEN strand om de hoek. Wat ik vormen. Naast het plaats bieden aan OM DE ZEE NAAST DE DEUR TE HEBBEN. vooral heerlijk vind aan het een aantal vakantievilla’s moeten deze WAAR JE OOK WOONT IN ZEELAND, BINNEN wonen in Zeeland is dat het eilanden flora en fauna aantrekken: voor mij elke dag aanvoelt als 80 procent van de eilanden blijft dan EEN KWARTIER STA JE AAN OPEN WATER

[RvdK] vakantie.’ ook onbebouwd.

BESTEMMING ZEELAND | 5 BESTEMMING ZEELAND Interview ‘We omarmen het water als een vriend’ Overal waar je kijkt is er water, voorheen de vijand van de Zeeuwen, maar inmiddels de vriend die zorgt voor een innovatieve economie. Volgens Commissaris van de Koning Han Polman moet Zeeland het met bijna 400.000 inwoners niet hebben van de macht van het getal, maar van de kracht van het verhaal.

Op een zomerse maandagmiddag is de grote evenementen, die zich via sociale je zou de provincie ook kunnen om- binnenstad van Middelburg, de thuishaven media goed presenteren. Daarbij zijn schrijven als ‘land in zee’. Daardoor zijn van het Zeeuwse Provinciehuis, druk- er op alle eilanden het hele jaar door we een unieke deltaprovincie met een bevolkt. De muzikale klanken van het geweldige kleinere culturele initiatieven. bloeiende innovatieve industrie. Na de Zeeland Nazomerfestival kleuren de achter- Veel kleine campings investeren in Watersnoodramp in 1953 was het water grond van het gesprek met Commissaris duurzame vakantievoorzieningen. de vijand van de mens geworden, nu van de Koning Han Polman (54) over de Een prachtig project is Waterdunen, omarmen we het water als een vriend. provincie waar hij nu vier jaar werkzaam dat recreatie combineert met kust- De nationale en internationale bouw is. Datzelfde festival dwingt de fotograaf versterking. Niet door nieuwe dijken van windmolenparken op zee wordt om naar een rustige fotolocatie te zoeken, te bouwen, maar nieuwe duinen te ont- gefaciliteerd vanuit Zeeland. Als het gaat buiten het feestgedruis. Het wordt de wikkelen. Inmiddels is hier een nieuw om de ontwikkeling van duurzame multifunctionele Nieuwe Kerk. vogelgebied ontstaan en worden er duur- energie wordt er volop geëxperimenteerd, De internationale aantrekkingskracht van zame vakantiehuizen gebouwd. Het is bijvoorbeeld met getijde-energie. Waar Zeeland die Polman in zijn werk ervaart, een voorbeeld waarbij toerisme, veilig- we voorheen veel watermolens hadden, heeft voor een belangrijk deel te maken heid, economie en natuur succesvol hangen hier enorme turbines in het water met de kenniseconomie op het gebied van worden gecombineerd.’ waar bij eb en vloed met een enorme de delta, duurzame energie en aquacultuur. kracht zeewater doorheen stroomt. Toch lopen de Zeeuwen niet te koop met Dat klinkt alsof de kustlijn van Het levert energie op die in feite wordt ‘Het project hun prestaties, aldus Polman. ‘Zeeuwen Zeeland niet zal veranderen in een veroorzaakt door de maan.’ Waterdunen doen zich nooit anders voor dan ze zijn. Hollands Benidorm. Ze zullen je niet verleiden met verhalen ‘Samen met natuurorganisaties, het Het water maakt Zeeland tegelijkertijd combineert die ze niet waar kunnen maken. Dat is bedrijfsleven, overheden en burgers minder goed bereikbaar dan andere hun kracht, maar daardoor moeten ze af hebben we als eerste provincie van uithoeken van Nederland. Er rijdt recreatie met en toe geholpen worden om te stralen.’ Nederland een kustvisie opgesteld. geen rechtstreekse trein vanuit Utrecht kustversterking’ Stralend is Zeeland zeker als toeristische Extra locaties voor strandbebouwing naar Vlissingen. regio. Nog jaarlijks neemt het buitenlands zijn daarin niet toegestaan. We willen ‘Naar Amsterdam rijden wel rechtstreekse toerisme in de provincie met 10 procent de kwaliteit van de kust en de open treinen en vanaf dit najaar gaat er tijdens toe, voornamelijk met Duitsers en Belgen, wateren behouden.’ de spits een snelle intercity rijden tussen maar de laatste jaren weten Noord- Vlissingen en Amsterdam. Deze trein Fransen onze zuidwestelijke provincie Het is een cliché, maar het is de zee, stopt niet op alle stations in Zeeland, wat ook steeds vaker te vinden. het water dat de provincie Zeeland een tijdwinst van zo’n achttien minuten zo bijzonder en aantrekkelijk maakt, oplevert. Dat brengt de Randstad weer Hoe weet Zeeland de groei van niet alleen voor het toerisme. een stuk dichter bij de provincie. Sinds toerisme zo hoog te houden? ‘Met 650 kilometer kustlijn heb je altijd de A4 is verlengd, is er voor autoverkeer ‘Dat heeft te maken met de kwaliteit van zicht op en kom je overal in aanraking ook een tijdwinst van vijftien à twintig

FOTOGRAFIE: FRANK RUITER FRANK FOTOGRAFIE: alle voorzieningen, de kust, musea en met water. We zeggen Zeeland, maar minuten behaald.’ >

6 | BESTEMMING BESTEMMING ZEELAND | 7 BESTEMMING ZEELAND Met de komst van de toltunnel is er wonen, de prijzen liggen fors lager dan tussen Terneuzen en Zuid-Beveland in de Randstad. Je bent omgeven door ook winst behaald wat betreft een krachtige stedelijke gordel.’ bereikbaarheid, maar er is ook kritiek Interview op het tolsysteem. Wat maakt het voor ondernemers ‘Iedereen wil een tolvrije tunnel, maar in interessant om zich in Zeeland te 2033 is de bouw van de tunnel betaald en vestigen? afgeschreven. Tot die tijd zullen we tol ‘Sommige startende ondernemers zitten moeten heffen. Wie frequent door de tegenwoordig graag in een afgebladderd tunnel rijdt kan korting krijgen en voor fabriekspand in de stad. Veel onder- fiets- en voetverkeer is er een alternatief, nemers halen juist inspiratie uit de Zeeuwse namelijk de veerboot tussen Vlissingen omgeving. De kleurrijke vergezichten, en Breskens. Als er veel verkeer door het water, de kracht van de natuur. de tunnel rijdt en er meer inkomsten Netwerken zijn hier intens en overzichte- zijn dan begroot, kunnen we de kosten lijk; iedereen kent elkaar, waardoor je niet misschien eerder afbetalen. Mijn van het kastje naar de muur wordt ge- opvatting is: beter een tunnel dan geen stuurd als je iets nodig hebt. Een bijzon- tunnel. Het stimuleert de groei en bloei der initiatief op het gebied van netwerken van Zeeuws-Vlaanderen.’ is De Zeeuwse Connectie, opgezet door Zeeuwen die buiten Zeeland werkzaam Zeeuws-Vlaanderen is een van de zijn. De betrokken ondernemers helpen regio’s waar relatief snel een teruggang ons om connecties te maken buiten de van inwoners zal ontstaan. Hoe kan provincie en stimuleren Zeeuwse onder- dit gebied blijven groeien? nemers om naar buiten te kijken. Het is ‘Door geen grenzen te stellen aan de een duidelijk voorbeeld van de opvatting ‘Je bent omgeven groei, maar te groeien aan de grens. eens een Zeeuw altijd een Zeeuw; het Ondanks vertrekkende Zeeuwen hebben initiatief drijft op Zeeuwse trots.’ door een krachtige de afgelopen jaren duizenden Vlamingen zich in Zeeuws-Vlaanderen gevestigd. Een ander initiatief om Zeeland te stedelijke gordel’ Tegen de trend van demografische neer- laten stralen is de Four Freedoms gang in vestigt chemieconcern Dow de Awards. komende jaren in Zeeuws-Vlaanderen ‘Deze awards zijn in de jaren tachtig van ook het nieuwe hoofdkantoor van Dow de vorige eeuw in het leven geroepen om Benelux. Daarnaast is er een fusie tussen de diplomatieke band met de Verenigde Zeeland Seaports en de haven van Gent Staten te benadrukken en de Roosevelts ophanden. Die fusie is geen doel op zich, kwamen uit Zeeland. Het ene jaar wor- maar een manier om de havens krachtiger den ze uitgereikt in Zeeland, het andere te maken.’ jaar in New York. De afgelopen jaren ontvingen onder meer Angela Merkel Hoe enthousiasmeer je jonge generaties en Malala Yousafzai een award. We om in de provincie te blijven? Veel koesteren deze awards, ze herinneren ons jonge Zeeuwen vertrekken naar andere aan de waarde van vrijheid.’ gebieden in Nederland. ‘Dat klopt, maar een kwart komt ook Hoe ziet Zeeland er over twintig jaar weer terug. We hebben kwalitatief hoog- uit? staande opleidingen en kennisinstituten ‘Zeeland is nog steeds dat unieke delta- in de provincie. De Hogeschool Zeeland gebied en heeft gelukkig het voortouw scoort steevast in de hoogste categorie. genomen om zich te profileren op het Het excellente University College terrein van voedselontwikkeling, duur- Roosevelt trekt ook veel internationale zame energie en klimaatbeheersing. studenten aan. Voor jonge afgestudeerden Nederland is groot geworden met de zijn er traineeships bij Zeeuwse bedrijven. deltawerken en we bouwen daarop voort Ook jongeren van buiten de provincie door verder te investeren in duurzame komen daarvoor in aanmerking. Zo ontwikkelingen. Bovendien heeft de kunnen ze proeven aan het bedrijfs- wereld Zeeland steeds meer ontdekt. klimaat en de leef- en woonomgeving. Zeeland als provincie waar het land niet Je kunt hier tegen een redelijke prijs eindigt, maar de wereld begint.’ [AB]

8 | BESTEMMING ZEELAND BESTEMMING ZEELAND

Leren

MIDDELBURG IN DE KIJKER ALS STUDENTENSTAD

In 1608 vond een Middelburgse Astronomie aan het curriculum toevoegen, dat was brillenslijper de telescoop uit. Vier de wens van Ger Rijkers (64), Head of Science. eeuwen later plukken 25 studenten Met succes – het vak, met plaats voor 25 studenten, was binnen afzienbare tijd volledig ingetekend. daar de vruchten van, nu op het Rijkers: ‘Voor een introductie is geen speciale University College Roosevelt voor het kennis nodig. Studenten uit alle disciplines, van eerst astronomie gedoceerd wordt. EEN ZEEUWSE computerkunde tot geschiedenis, kunnen dit vak UITVINDING volgen.’ UCR heeft voor het nieuwe programma ‘Ik denk dat ik mijn studenten op Hans Lipperhey excursie door Zeeland stuur.’ (1570-1619) was de eerste de Schotse astronoom Andrew Brooks (60) mens die het heelal ingeschakeld. Brooks, die het vak geleerd heeft een stukje naderbij kon aan de University of Edinburgh, is een sterren- aanschouwen. Lipperhey enthousiasteling. ‘Het wordt komend jaar mijn Het duurde niet lang – slechts 400 meter moesten (ook Lippershey of uitdaging om de studenten een conceptueel begrip Laprey genoemd) was uit de telescopen van de Zeeuwse sterrenwacht in het Duitse Wezel naar van de astronomie en de achterliggende natuur- Middelburg overbruggen. Van de Herengracht, Middelburg gevlucht en kunde bij te brengen.’ over de Herenbrug, door de Stadhuisstraat naar daar als lenzenslijper het Helmplein, waar University College Roosevelt werkzaam. Hij legde in KLEURRIJKE GESCHIEDENIS (UCR) is gevestigd. Sinds september kunnen 1608 bij toeval de basis Het Zeeuwse enthousiasme voor de sterrenkunde voor de verrekijker en sterrenfanaten in het hart van de Zeeuwse hoofd- telescoop, door een bol heeft een lange historie. Rijk-Jan Koppejan (57) stad de kosmos bestuderen. en een hol glas in elkaars weet daar als voorzitter van de stichting die de verlengde te houden. plaatselijke sterrenwacht beheert alles van. De INLEIDING IN DE ASTRONOMIE Rijk-Jan Koppejan: ‘Door stichting opent eind dit jaar een museum ter ere Een uitstekende aanleiding, vond UCR, voor een zijn Antwerpse handels- van de uitvinder van de telescoop Hans Lipperhey contacten wist Lipperhey eigen noviteit: het vak inleiding in de astronomie. de hand te leggen op het (zie kader), die de uitvinding in Middelburg deed. Het UCR, dat in 2004 is opgericht, is een beste Italiaanse glas. Het nieuwe Lipperheymuseum zal met een inter- Engelstalig Liberal Arts College. De instelling in Daarvan sleep hij een actieve presentatie de kleurrijke Zeeuwse lenzen- Middelburg laat jaarlijks 200 studenten toe, waar- scherpe en heldere lens. geschiedenis in de kijker zetten. En ook astronoom van bijna de helft uit het buitenland afkomstig is. Door het gebruik van Brooks hint erop de Zeeuwse historie te gebruiken een diafragma, oftewel De UCR wil zijn studenten een brede academische door de lens deels af te voor zijn studenten. ‘Ik moet de huiswerkopdrach- vorming geven, met een ruime keus aan vakken, dekken, ontstond de ten nog maken, maar wellicht dat ik hen op excur- waaronder sinds dit jaar sterrenkunde. eerste telescoop.’ sie door Zeeland stuur.’ [StHdL]

BESTEMMING ZEELAND | 9 10

|

BESTEMMING ZEELAND Vijf Zeeuwen van waarom elkeen ander eilandvertellen Wonen indeprovincie methetkleinsteaantalinwoners HET ZOETE LEVEN HET ZOETELEVEN van Nederland heeftzo zijncharmes. zij hetliefstinZeeland wonen. IN ZEELAND IN ZEELAND ZEELAND BESTEMMING Wonen

Woonboerderij met atelier 3.700 m 3.700 200 m 200 Schouwen-Duiveland MARJA KRANS woonoppervlak 2 woonoppervlak 2 buitenruimte

FOTOGRAFIE: MAARTEN NOORDIJK meer terug. ‘De seizoenen beleven we beleven ‘De seizoenen terug. meer niet op.’ wil bloeide alles Het echtpaar enkoud.Toengrijs werd het lente en kaal, er ’s Het was in. trokken winters ‘We wennen. waren maanden eerste De voorbijvaren.’Oosterschelde op de schepen enzien over boerenland We groot. meter uit kijken vierkante 3.700 is perceel Ons &breakfast. bed Die verhuren we als verblijf gemaakt. Ook gasten- hebben we een en schilder. beeldhouwer Hij is gemaakt. mijn man voor atelier een deschuur envan ingezet ‘We hebbenMarja. ramen er grotere verbouwing,’ zegt derij grondige eneen boer we de financierden woning Haagse de ‘Met van deopbrengst Duiveland. woonboerderij, bij Ouwerkerk op Schouwen- vond geleden een het stel jaar Dertien buiten konden vrij niet spelen.’ die zoons onze bij thuiskomst, parkeerplek een naar zoektocht deeindeloze op straat, Het blik ineens. stad degrote benauwde platteland op het Franse ‘Na vakantie een vertelt: Krans Marja Toch het kriebelen. ging Jugendstil-huis. fraai een in Haag, Den woonde hartje in Het echtpaar verhuizen. om reden te 56) (beiden Vincent Krans en voor Marja was Zeeland in ruimte wonen. De op honderd afstand meter Vrij over die depolders enburen uitzicht 145 m 145 2 woonruimte, 55 m RIVKA DAVIDSERIVKA

Zuid-Beveland Tussenwoning 2 buitenruimte

-

leuk. We organiseer uitzicht, leuk. vrij hadden middle of nowhere the in jaar We paar een leefden staakt. werd debouw ge woningen veertig na wijk nieuwe worden,‘Het een zou maar Schans. het project Goese van woning (33)den Boom 2012 in ze kocht een Menno van man der gejaagd.’ Met haar min hier ‘Het privéleven. is leven rustig combineren een met kan vak haar van ze de het fijnhectiek dat vindt Davidse tereizen.’veel om gewend ik ben Zeeuw Als erg. niet ik vind Dat Leeuwarden. of zelfs Rotterdam Breda, in soms Middelburg, in bank op derecht zijn vaak Zittingen wenst. advocaat een houden vervolgens die aange is iemand worden als opgeroepen –ook ’s – kan het weekend avonds enin Ik ‘Het kantoor. hectisch. eigen werk is 2013 in haar enstartte strafrechtadvocaat als begon Davidse Goes. naar deerde afgestu woonde, depas mers verhuisde op ka ze waar Rotterdam in tenstudie rech Na haar eiland. het voormalige van deel het zuidelijkste Zuid-Beveland’, van de‘Zak inwoners in 2.000 met dorp een (33).Davidse Ovezande, op in groeide Ze bijvoorbeeld deed Dat Rivka Planbureau. ZB onderzoeksbureau constateerde degeboorteprovincie, naar terug keert kwart Een werk. Nederland in elders vervolgens envinden cie voor studie hun jongeren deprovin verlaten veel Jaarlijks MINDER GEJAAGD concert.’ voor Doelen een deRotterdamse geregeld bezoeken en we filmhuis leuk een heeft ‘Maar Haag. Den in dan groot minder is aanbod prima.’ Het culturele was over uur endat een ik deed Daar gewerkt. denIJssel aan Capelle in lang heb ‘Ik rijden,’ Marja. kilometer zegt paar over moeilijk Dieprovincie. een niet doen nu dichtbevolkte een Zeeland was weest, ge waren we Amerikanen wonen. Als mensen meer niet hier dat onvoorstelbaar Het is deRandstad. in dan intenser hier terug naar Zeeland. Hij vond een baan in in Hij vond baan een Zeeland. naar terug ’t niet van zijn na studie Hof ging (56) opHan De Tholengetogen geboren en CROSSEN INDEPOLDER files.’lijks ennauwe enbos, strand Stad, alles. hier je hebt Zeeland: in woon plezier met Ik voorbij; dat is hervat. debouw is Helaas het veld huis. ons achter in den barbecues . Dat was stiekem erg erg stiekem was . Dat ------Dat Tholen een grote groep gelovigen > gelovigen groep grote TholenDat een verkeer.’ nauwelijks was Er toen. dat depolder In kon rondreed. ook in ik waar oude een auto, aan sleutelde ik veertiende mijn brommer. op tiende een mijn Op op op deboerderij. crosste jeugd Ik eigen me mijn ik herinner Zo uithalen. kwaad katten vangen, vissen bomen klimmen, ‘Hutten opgroeiden. bouwen, zorgeloos die (53) kinderen, drie Marianne kregen ’tde veeteelt.’ van Hof Han enzijn vrouw voor koos ik landbouwers, waren en vader ‘Mijn veranderde. het boerenbedrijf opa door het zoute water.’ van Ook defunctie aangetast waren dewoning muren van teblijven. opzolder om De stoelen droog stonden op deWatersnoodramp tijdens opnieuw bouwen. ‘Mijn opa enoma Van en liet ’t Hof afbreken Annaland Sint- deboerderij in van Het woonhuis heerlijk.’ ik vind endat minder dat is Hier tedoen. wat altijd er was uit, week per keer drie ik mijn in lijf. Noord-Brabant In ging rust thuiskomen,’ hij. vertelt voelde weer ‘Ik Tholen betekende ‘Terugkocht. naar ge zijn hadden grootouders van beurt zijn zij op die hun nemen ouders, van Toen kon Van ’t Hof deboerderij over- jaar. Oost-Brabant enwoonde er dertien 2.500 m 108 m 108 HAN VAN

Boerderij 2 woonruimte, Tholen 2 buitenruimte ’ T HOF BESTEMMING ZEELAND -

- |

11 11 telt, gaat volgens Van ’t Hof prima samen RIANT WONEN met de niet- of minder actieve kerkgan- GREEP UIT DE WONINGMARKT gers. ‘We respecteren elkaar. Op zondag mag je hier heus je gras maaien. Het terras in het dorp is open.’ Sinds enkele jaren is de Tholenaar ge- 250.000 EURO meenteraadslid. ‘We streven naar goede voorzieningen voor jongeren en gezinnen met jonge kinderen. Die willen we vast- houden. Het is gelukt om ons openbare zwembad open te houden.’ ZEELAND NEDERLAND AMSTERDAM 2-onder-1-kap Tussenwoning Appartement HALSOVERKOP NAAR ZEELAND 128 M² 115 M² 61 M² Hoewel hij volgens eigen zeggen overal zou kunnen wonen, keerde VVD-Kamer- Buitenruimte Buitenruimte Balkon 261 M² 134 M² 6 M² lid André Bosman (52) steeds terug naar Walcheren, waar hij opgroeide. Na zijn opleiding bij de Koninklijke Luchtmacht in Eelde, Gilze-Rijen en het Amerikaanse 300.000 EURO Texas was Bosman ruim twintig jaar JOYCE JANSSENS F16-vlieger en instructeur op de vlieg- Tussenwoning basis in Woensdrecht. Bosman en zijn Zeeuws-Vlaanderen vrouw Pauline (45) kozen Middelburg 90 m2 woonruimte, 70 m2 buitenruimte als woonplaats. ‘We zijn dol op strand en ZEELAND NEDERLAND AMSTERDAM zee.’ Maar liefst drie keer verhuisde het Vrijstaand huis Hoekwoning Appartement stel naar Texas, waar Bosman piloten 136 M² 128 M² 69 M² opleidde voor de NAVO. In 2009 stelde Buitenruimte Buitenruimte Balkon hij zich beschikbaar voor de VVD-fractie 583 M² 195 M² 6 M² Zo kochten de Belgische Tim Van in de Tweede Kamer en werd hij gekozen. Quathem (35) en Joyce Janssens (25) vijf ‘Halsoverkop moesten we – inmiddels jaar geleden een huis in Sluis. ‘In Knokke- met drie kinderen – naar Nederland. Heist vonden we niets dat binnen ons 500.000 EURO We vonden een jarendertigwoning, net budget paste. Mijn schoonvader opperde buiten het centrum van Middelburg en toen om eens over de grens te kijken. Ik dicht bij de kust. De Zeeuwse hoofdstad moest er eerst niets van weten; ik had is prachtig. Het heeft ook goede restau- geen al te best beeld van die directe Neder- rants en voldoende voorzieningen.’ landers. Maar toen we gingen kijken, was Bosman gaat dagelijks met de trein naar ik meteen om. Het huis was charmant en Den Haag, een reis van twee uur die hij ZEELAND NEDERLAND AMSTERDAM betaalbaar. We zijn hier met ons zoontje benut om te werken. Als volksvertegen- Vrijstaand huis Vrijstaand huis Appartement van twaalf maanden dolgelukkig.’ woordiger komt hij op voor de belangen 192 M² 186 M² 95 M² En de Nederlanders? ‘Die blijken mee te van Zeeland. ‘Al maak ik altijd een vallen,’ zegt Janssens lachend. ‘De men- Buitenruimte Buitenruimte Balkon landelijke afweging.’ Op zijn revers 842 M² 760 M² 9 M² sen zijn supervriendelijk. We kunnen nu draagt Bosman vaak een speld met een zelfs de oranjegekte waarderen. Dat vond Zeeuwse knop. ‘Ik ben trots op Zeeland ik altijd stupide.’ Janssens werkt als ver- en de Zeeuwen. Ze werken hard. Dat is pleegkundige in Brugge. Daarover doet tegelijkertijd hun minder sterke punt. 1.000.000 EURO ze 25 minuten, maar binnenkort – als de Ze trekken weg als er geen banen zijn.’ nieuwe snelweg tussen Brugge en Sluis open is – nog maar 15 minuten. ORANJEGEKTE Verwarrend is het voor onze zuiderburen De Zeeuwse bevolking groeide het soms wel. ‘Bij administratieve zaken afgelopen jaar licht dankzij de instroom weten we niet altijd tot welke – Neder- van buitenlanders. Een grote groep landse of Belgische – instantie we ons Poolse seizoensarbeiders en vluchtelingen moeten richten. Maar de gemeente helpt vestigde zich in Zeeland. Daarnaast ZEELAND NEDERLAND AMSTERDAM ons daarbij.’ Janssens wil graag in Zeeland Vrijstaand huis Vrijstaand huis Appartement kiezen jaarlijks veel Belgen voor Zeeuws- blijven. ‘Ik zou het liefst op het platteland Vlaanderen omdat de huizenprijzen 275 M² 220 M² 146 M² wonen, in een boerderijtje. Ik kijk wel- hier gemiddeld zo’n 40.000 euro lager Buitenruimte Buitenruimte Dakterras eens op huizensites wat er zoal te koop liggen. 4.870 M² 1.245 M² 16 M² staat.’ [EE] 2017 NVM BOUW, BESTAANDE WONINGEN NVM-MAKELAARS DOOR VERKOCHTE BRON:

12 | BESTEMMING ZEELAND Uit de hele wereld komen goederen en grond- parken op zee vanuit deze haven gerealiseerd. stoffen de havens van Vlissingen en Terneuzen En ook het faciliterende Zeeuwse havenbedrijf binnen. Als de fusie met de haven van Gent biedt de nodige voordelen. Het is niet zo groot binnenkort is afgerond, behoort het Nederlands- als dat van Rotterdam of Antwerpen, waardoor Vlaamse havenbedrijf tot de drie Europese de lijntjes relatief kort zijn. Het haventerrein havens waar het meeste geld verdiend wordt, huisvest ruim 200 bedrijven. In en om de aldus topmannen Jan Lagasse (57) en Daan haven werken zo’n 32.000 mensen, goed voor Schalck (53). Lagasse: ‘Alleen dat gegeven al 20 procent van de Zeeuwse beroepsbevolking. trekt nieuwe bedrijven aan.’ Vorig jaar koos de Braziliaanse bananenleve- DUURZAAMHEID rancier Chiquita voor Vlissingen als aanvoer- Sinds enkele jaren zet het Zeeuwse haven- haven. Na 33 jaar varen de bananenboten niet bedrijf sterk in op duurzaamheid. Het kijkt of langer naar Antwerpen, maar lossen ze hun bedrijven in het havengebied circulair kunnen vracht acht uur eerder aan de Westerschelde. VOORPORTAAL samenwerken. De afvalstroom van het ene BESTEMMING Ook de route naar het Duitse Bremerhaven is VAN PARIJS bedrijf kan van waarde zijn voor een ander. verlegd naar Vlissingen. Het bespaart de Mooi voorbeeld is het Warmco-project. ZEELAND bananenexporteur veel geld. De geschiedenis van de Kunstmestfabrikant Yara in Sluiskil levert bij Zeeland Seaports – het samenwerkings- Vlissingse haven gaat terug de eigen productie overgehouden warmte en verband tussen de havens van Vlissingen en tot 1300, toen een levendige koolstofdioxide aan glasbouwtuinders. Ook Nautiek Terneuzen – is de grootste Nederlandse haven handel in zout, huiden, haring uitwisseling van rest- en grondstoffen biedt voor op- en overslag van fruit: naast bananen en wol ontstond. In de grote kansen. In de regio onderzoekt Zeeland worden ook druiven, ananassen, sinaasappelen zeventiende eeuw floreerde Seaports samen met bedrijven en milieuvereni- en citroenen van heinde en verre in Zeeland de stad dankzij de Verenigde gingen de mogelijkheden. De duurzaamheids- Seaports aangeleverd. De havengebieden van Oostindische Compagnie. ambities zijn vastgelegd in een convenant. Zeeland Seaports, gelegen in de Walcherse De Zeeuwse schepen voeren gemeente Vlissingen, het Zuid-Bevelandse op alle wereldzeeën. TOEGEVOEGDE WAARDE Borssele en het Zeeuws-Vlaamse Terneuzen, De nationale zeeheld Michiel Op de vraag naar het belang van deze fusie gaan prat op meer ‘nummer één-noteringen’. de Ruyter was Vlissinger. voor beide havens zegt Lagasse: ‘Met een geza- Zo zijn de Zeeuwse havens Europees koploper Voor Terneuzen begon de menlijke goederenoverslag van zo’n 60 miljoen in op- en overslag van houtproducten, mest- handel in 1460, toen goederen ton staan we in één klap in de top-10 van Euro- stoffen en funderingen voor offshore wind- van overzee in de stad aan- pese havens. We zijn met 13 miljard euro zelfs energieparken. Wereldwijd is Zeeland Seaports kwamen. In de negentiende de nummer 3 – na Rotterdam en Antwerpen ook de grootste haven voor op- en overslag van eeuw nam de industrialisatie – als het gaat om toegevoegde waarde. Veel non-ferro-metalen, met name aluminium. in het Vlaamse Gent toe. grote bedrijven kijken naar dergelijke lijstjes. Koning Willem I, die als Het heeft een aantrekkende werking.’ STERKE TROEF koning der Nederlanden ook Eerdere pogingen om te fuseren mislukten, De aantrekkingskracht van de Zeeuwse haven vorst was over het huidige maar het besef van de economische voordelen is groot. Dankzij de strategische ligging aan de België, gaf opdracht tot de was bij alle betrokken partijen nog nooit zo monding van de Westerschelde is de aanvoer- aanleg van het Kanaal van groot. ‘Beide havenbedrijven,’ zegt Schalck, route snel. Het vaarwater is diep: de doorgang Gent naar Terneuzen. Nog ‘maar ook gemeenten en provincies, zijn niet naar Vlissingen is 16,5 en binnenkort zelfs altijd profiteert de regio van eerder zo doordrongen geweest van de econo- 17 meter diep. De doorgang naar Terneuzen deze verbinding. De bedrijvig- mische kansen. Organisatieadviesbureau DE ZEEUWSE DELTA: heeft een diepgang van 12,5 meter. Sterke heid loopt over de grens McKinsey heeft voor ons onderbouwd dat troeven zijn de verbindingen over weg, spoor naadloos door. samenwerking tot 15 procent extra groei kan en water naar het Europese achterland. leiden.’ Wat ook meespeelde was de wens om Wat Zeeland Seaports onderscheidt van ande- En er is nog een ontwikkeling meer te zijn dan een bedrijf dat havengrond TOEGANGSPOORT TOT EUROPA re Nederlandse havens: naast overslag van die gunstig kan uitpakken. beheert. ‘We willen regisseur zijn in de energie- goederen en containers vindt in de regio ook Al jaren wordt er gewerkt aan transitie en de overgang naar een biobased veel productie plaats. Een grote Spaanse sap- een verbinding van de economie. Samen lukt dat beter,’ aldus Lagasse. Eind dit jaar moet de fusie tussen het Nederlandse Zeeland Seaports en fabrikant koos voor Vlissingen en zit zo dicht Schelde met de Franse rivier Voor de hele regio is deze fusie een fenomenale het Vlaamse Havenbedrijf Gent rond zijn. Alleen de aandeelhouders – bij de aanvoer van fruit. Net over de grens in de Seine. ‘Voor 2022 moet die er ontwikkeling, benadrukt Schalck. ‘Voor zes gemeenten en twee provincies – moeten de plannen nog goedkeuren. haven van Gent zet autoproducent Volvo zijn liggen. Ook dat biedt enorme bedrijven kunnen we dankzij het bundelen auto’s in elkaar. Een belangrijke markt is ook kansen,’ aldus Lagasse. ‘De van bedrijfsprocessen en investeringsvoordelen CEO Jan Lagasse en zijn Belgische collega Daan Schalck de zogenaamde offshore-windprojectlading: regio zal daardoor kunnen de tarieven laag houden.’ De werkgelegenheid zijn verheugd. ‘De lichten staan op groen.’ windmolens. De reusachtige funderingen voor uitgroeien tot het nautische kan ook toenemen: van 95.000 naar 100.000 windmolens worden vanuit de Vlissingse haven voorportaal van Parijs.’ banen. ‘De schaalgrootte leidt ten slotte ook naar zee vervoerd en daar geplaatst. In de haven tot meer specialisatie van havenmedewerkers,’ heeft zich een cluster van gespecialiseerde zegt Lagasse, ‘en last but not least tot een betere toeleveranciers ontwikkeld. Er zijn al 35 wind- dienstverlening.’ [EE]

14 | BESTEMMING ZEELAND BESTEMMING ZEELAND | 15 BESTEMMING ZEELAND ZEELAND IN CIJFERS 1966 ZONUREN Facts & figures Zeeland is een provincie van overkanten. Als het helder is, kun je in De Oosterscheldekering 1 Zeeuws-Vlaanderen de kustlijn van Zuid-Beveland zien. De overkant is het grootste en beroemdste De meest zomerse provincie kenmerkt niet alleen het landschap, maar ook het dagelijks leven. Deltawerk. Niet voor niets, van Nederland, met want de kering staat altijd Walcheren als zonnigste plek Aan de ene kant biedt de provincie rust en ruimte, aan de andere kant open. De 62 openingen SCHOUWEN-DUIVELAND een bruisende cultuur. Het is de provincie met de meeste stranden, worden alleen bij dreigend maar ook met de meeste Michelinsterren- per inwoner. hoogwater gesloten. Zo blijft de getijdennatuur in Er is weinig gemotoriseerd verkeer, behalve in de zomer, als de wegen de Oosterschelde bewaard naar het strand vol les staan. Zoals de dammen van de Deltawerken de Zeeuwse eilanden met elkaar verbinden, zo ontmoet traditie in STABIELE WONINGMARKT ACHTSTE WERELDWONDER GEMIDDELDE VERKOOPPRIJS Zeeland de moderniteit. [RvdK] 1 x 1.000 euro

■ Nederland ■ Zeeland OPPERVLAKTE 5 NOORD- 255 244 BEVELAND 90 THOLEN MILJOEN KILO ² mosselen produ- 2.934 KM 3 WALCHEREN 202 7,1% VAN NEDERLAND ceert de Zeeuwse 207 5 mosselsector 2 jaarlijks 4 4

TOP-6 FESTIVALS 2 2008 ‘10 ‘12 ‘14 2016 INWONERS DE ZEEUWSE KUSTLIJN ZUID-BEVELAND 830 1 Concert at Sea Muziekfestival aan zee MOTOR- 381.252 Brouwersdam 3 2 VOERTUIGEN 2 Zeeland Nazomerfestival 2,3% VAN NEDERLAND 650 KM rijden per uur over Locatietheater WAARVAN 60 KM DUINEN de gemiddelde NOESTE ARBEID Middelburg en omgeving Zeeuwse weg, ZEELAND KENT LAAGSTE WERKLOOSHEID bijna drie keer 3 Film by the Sea 6 VAN NEDERLAND Film- en literatuurfestival ZEELAND zo weinig als 1 Cijfers 1e kwartaal 2017 in procenten Vlissingen 7 BESTAAT VOOR het Nederlands gemiddelde 4 Jazz in Zeeland 1/3 Jazzfestival UIT WATER Terneuzen en Middelburg 5 Vestrock ZEEUWS-VLAANDEREN Festival met muziek, 6 2.500 9 MICHELINSTERREN theater en lezingen 3 5,6 3,9 Zeeland heeft de meeste Hulst KILOMETER Michelinsterren-restaurants 6 Festival van wandelnetwerk per hoofd van de bevolking. Zeeuwsch-Vlaanderen is er gerealiseerd Nederland Zeeland tussen 2006 en Gezamenlijk hebben deze Klassieke muziekfestival 5 zeven restaurants negen Terneuzen en omgeving 2015 sterren NERGENS IS HET VEILIGER 1 De Kromme Watergang 4 CRIMINALITEIT IN ZEELAND HET LAAGST Hoofdplaat ■ Nederland Het aantal slachto ers per jaar in 2 Inter Scaldes VAKANTIE IN ZEELAND ■ Duitsland RUIMTE VOOR RECREATIE procenten van de totale bevolking Kruiningen TOP-5 MUSEA TOERISME PER HERKOMSTLAND ■ België m recreatiegebied, natuur en binnenwater ■ Verenigd Koninkrijk per inwoner 3 La Trinité ■ 1 Watersnoodmuseum Frankrijk Sluis ■ Overig 871,5 Ouwerkerk 29,3% 10m 4 ’t Vlasbloemeken 2 Zeeuws Museum BRONNEN: OPPERVLAKTE, INWONERS, Koewacht 15,7% TOERISME, MOTORVOERTUIGEN, Middelburg RECREATIE, WONINGMARKT, ARBEIDS 5 Katseveer MARKT, VEILIGE PROVINCIE: CBS 464,7 3 Polderhuis Wilhelminadorp 2.376.000 0,4% MICHELINSTERREN: ZALIG ZEELAND Westkapelle FESTIVALS: VVV ZEELAND TOERISTEN 0,4% MUSEA: SCEZ 6 Spetters 4 Stoomtrein Goes-Borsele KUSTLIJN: PROVINCIE ZEELAND Breskens 1,5% MOSSELEN: OMROEP ZEELAND 17,3 12,1 Goes 52,7% DELTAWERKEN: RIJKSWATERSTAAT ZONUREN: KNMI 7 Pure C 5 Terra Maris WATER: DELTAWATERLAND Cadzand Oostkapelle WANDELNETWERK: ZEELAND.NL Nederland Zeeland Nederland Zeeland

16 | BESTEMMING ZEELAND BESTEMMING ZEELAND | 17 Net buiten het centrum van Zierikzee liggen de vijf productiehallen van Zeelandia, waar meer dan 3.000 bakkerij-ingrediënten worden geproduceerd WERELDSPELER ONDER BROOD- EN BANKETBAKKERS Het begon in 1900 met een goed recept voor beschuit. Anno 2017 is Zeelandia een van de grootste leveranciers van bakkerij-ingrediënten ter wereld.

Het zal veel mensen verbazen: in Maas- van vet, glucosestroop en Marseillaanse Met een omzet van 500 miljoen euro en tricht verkopen bakkers aanzienlijk meer zeep. Tegenwoordig produceert Zeelandia verkoop in honderd landen is Zeelandia witbrood dan collega’s in Leeuwarden. meer dan 3.000 bakkerij-ingrediënten, uitgegroeid tot een volwassen multi- De Friese klant is juist tuk op vezelrijk zoals brood- en cakemixen, gebakvul- national. En nog steeds ziet het bedrijf donkerbruin brood. Of neem de tompouce. lingen, fondant en amandelspijs. volop groeikansen. ‘We richten ons op In Finland wordt de lekkernij gevuld met Als de productie in 1956 deels naar de opkomende markten als Azië, Zuid- niet te zoete, lichtgele room. In Spanje is rand van de stad verhuist, behoudt het Amerika en Afrika. Alleen China is al de vulling donkergeel en mierzoet. Dat bedrijf de fabriek en omliggende panden een enorme markt. De gemiddelde de smaakpapillen van de consument lokaal in hartje Zierikzee. Hier blijft het hoofd- Chinees eet vier kilo brood per jaar,’ sterk verschillen, had het Zierikzeese kantoor gevestigd. Het complex wordt vertelt directeur Michiel de Ruiter (55). Zeelandia al vroeg door. Het bedrijf heeft gemoderniseerd – met behoud van histo- ‘En dat wordt alleen maar meer.’ BESTEMMING alleen voor custardpoeder al zo’n 40 ver- rische details. Het oude pakhuisje waar ZEELAND schillende recepturen. De dit jaar vertrok- grondlegger Johan Doeleman met de BEPROEFDE STRATEGIE ken president-commissaris Pieter Schotte beschuitgelei experimenteerde, is inge- De strategie is dezelfde als in de jaren (76) kan er gepassioneerd over vertellen. richt als museum. zeventig. Een lokale partner zoeken en de De zwager van Herman Doeleman, voorkeuren van de plaatselijke bevolking Werken kleinzoon van grondlegger Herman achterhalen. ‘Het is de kunst om meer- Johan Doeleman, kwam in 1970 bij het waarde te bieden. In Ethiopië zijn we erin bedrijf en wilde de grens over. ‘In Portu- geslaagd om van de beperkt houdbare gal zijn we een succesvolle joint-venture ‘ACHTER OP DE BROMMER tarowortel broodmeel te maken. Dat kan gestart met een familiebedrijf,’ vertelt NAAR EEN GOEDE EN het hele jaar worden gebruikt.’ De Ruiter Schotte. Maar verdere internationalise- SLECHTE BAKKER OP BALI. werkte eerder bij consultancybureau ring – inmiddels goed voor 80 procent ZO LEERDEN McKinsey en zuivelproducent - van de omzet – ging niet vanzelf. ‘Het Campina. ‘Maar Zeelandia past beter bij betekende partners zoeken, de cultuur WE DE MARKT KENNEN’ mij. Als familiebedrijf ligt de focus niet leren kennen en vooral: de voorkeuren Pieter Schotte op goede kwartaalcijfers, de langetermijn- van de consument achterhalen.’ Voor dat visie is bepalend.’ laatste liet Schotte zich – soms achter op De ligging op Schouwen-Duiveland de brommer, zoals op Bali – geregeld maakt dat Zeelandia gekwalificeerd naar een slechte, een middelmatige en personeel in marketing of logistiek ook een goede bakker brengen. ‘Zo kregen we Innovatie zit in de genen van het bedrijf. van elders moet aanwerven. De Ruiter: een idee van wat er op de markt was.’ Er werken zo’n 250 mensen op Research ‘We hebben nu mensen uit Brazilië, Mau- & Development, die zich bijvoorbeeld ritius en Oekraïne op het hoofdkantoor JONGENSBOEK buigen over zoutreductie in broodmixen werken. Geweldig vinden ze het hier.’ De geschiedenis van Zeelandia begint als en suikerreductie in muffinmix. Maar Binnen en buiten de bedrijfspoorten is de een jongensboek. Voor honderd gulden Zeelandia bedenkt ook marketingacties, trots op het bedrijf groot. Nu de rest van koopt bakkerszoon Lambrecht Doeleman zoals die voor het Pandabroodje in 1989. Nederland nog. ‘Ook dat lukt steeds beter,’ in 1900 een recept voor beschuitgelei Van elke verkochte meergranenbol ging zegt De Ruiter. ‘We waren finalist voor van een Vlaardingse bakker. Zijn dan heel lang een dubbeltje naar het Wereld de prestigieuze Koning Willem I-prijs en 16-jarige broer Johan lukt het om Natuur Fonds. Dat leverde het WNF in eindigden dit jaar bij de laatste vier voor fabrieksmatig beschuitgelei te produceren 25 jaar ruim 4 miljoen euro op. de Familiebedrijven Award.’ [EE]

18 | BESTEMMING ZEELAND SMEETS KICK FOTOGRAFIE: BESTEMMING LIMBURG | 19 BESTEMMING ZEELAND

Innovatie VAM WATERTECH, BORSSELE Borssele staat alleen bekend om zijn kerncentrale. Ten DRIE ZEEUWSE onrechte: het Zuid-Bevelandse plaatsje herbergt met VAM GROEIBRILJANTEN Watertech namelijk een zeer innovatieve ontwikkelaar en Hoezo bolussen, boterbabbelaars en producent van waterzuiverings- krulbollen? Zeeland is een innovatieve installaties voor het verpak- provincie. Bestemming Zeeland licht ZEEWAAR, ken en verwerken van aard- KAMPERLAND appelen, groente en fruit. Een drie trendsettende ondernemers uit. state-of-the-art innovatie is In het zicht van werkeiland de waterbesparende aardappel- Neeltje Jans groeit in de Jacoba- procesmachine. Vanuit haven aan de Oosterschelde- Borssele wordt die wereldwijd zijde van Noord-Beveland geëxporteerd – van Rusland zeewier. Dat teelt het innova- tot aan de Verenigde Staten. tieve Zeewaar, ’s lands eerste Bij het bedrijf, in 1995 opge- zeewierboerderij. De ‘boerin- richt door de in de Zeeuwse nen’ – Rebecca Wiering (49) agrarische sector opgegroeide en Jennifer Breaton (52) Eduard van Antwerpen (47), – spanden een kilometer aan werken 25 medewerkers. Zijn touw met boeien parallel aan uitdaging is om de machines elkaar in het havenbassin. steeds kleiner en slimmer te Onder die touwen en boeien maken, waardoor ze in zee- groeit een volle oogst. De mineraal- containers verscheept kunnen en eiwitrijke wieren worden worden naar de klanten het hele jaar door geleverd. wereldwijd. Van Antwerpen: Voedselproducent ProLaTerre ‘Met gepaste Zeeuwse be- maakt er veganistische scheidenheid en gedrevenheid Zeeuwse Zeewierballen van. aan de wereld laten zien dat LUXIMPRINT, WEMELDINGE De Dutch Weed Burger onze kennis en machines de bevat Zeewaars zeewier. ‘En juiste oplossing zijn voor een Luximprint produceert opto- ‘Luxexcel heeft na het realise- menige chef-kok maakt er zuinige en veilige omgang graphics – transparante en ren van een goed dooront- spannende gerechten mee,’ met water in relatie tot de grafische texturen, die in com- wikkelde lenzenkwaliteit zijn vertelt Wiering. eindproducten van onze binatie met dag- of kunstlicht focus verlegd naar brillen- Samen met andere zeewier- klanten. In Zeeland weten decoratieve objecten opleve- glazen. We zijn heel blij dat boerderijen zet Zeewaar we als geen ander wat water ren. Denk aan producten als we gebruik kunnen maken duurzame zeewierteelt in de is, en ook wat water en veilig- 3D-geprinte visitekaartjes, van hun opgebouwde netwerk Europese Unie op. Met als heid betekenen. Veilig en awards en visuele aankleding en marktkennis uit voorgaan- doel? Het tegengaan van de zuinig omgaan met water, van beursstands. De Zuid- de jaren. Door toepassing van ‘ontbossing’ van de zee door daar staan we voor.’ Bevelandse start-up is een innovatieve 3D-technologie zogenaamde ‘wildoogst’. spin-out van het onlangs creëren wij nu een heel eigen Wiering: ‘Met duurzame verhuisde Luxexcel, een ontwerp binnen de wereld van teelt beschermen we de zee. wereldwijde pionier van decoratieve optical plastics.’ Zeewierbedden filteren het 3D-geprinte lenzen. Luximprint hoopt met haar water, nemen koolstofdioxide Medeoprichter Marco de nieuwe toepassingen beeldend op, geven zuurstof af en Visser (34), die zeven jaar bij kunstenaars, interieur- beschermen de kust tegen Luxexcel in marketing en bouwers, standbouwers en erosie. Zeewier is het regen- sales werkzaam was, licht toe: signmakers aan te spreken. woud onder water.’ [WS]

20 | BESTEMMING ZEELAND BESTEMMING ZEELAND

Nautiek

MARITIEM MIDDELPUNT Al sinds de geboorte van zeeheld Michiel de Ruyter is Vlissingen een maritieme hotspot. De Koninklijke Marine en internationale vloten kunnen niet zonder de scheepswerf van Damen Schelde Naval Shipbuilding in de Westerscheldestad.

Ruim vierhonderd schepen zijn er ge- duizenden aanvullende banen in de regio.’ en door complexe civiele schepen te bou- doopt sinds 1875. In dat jaar werd de DSNS is een magneet voor nieuwe wen. Zo leverde de werf onlangs een eerste toenmalige Koninklijke Maatschappij Zeeuwen. ‘We hebben ingenieurs in dienst geleidewapenfregat aan de Indonesische De Schelde opgericht. Het ruim een eeuw uit heel Nederland en uit veel andere marine af. Ook Mexico deed een bestelling. oude door architect J.P. Stok ontworpen Europese landen. Het prettige leef- en hoofdkantoor is nu het hart van Damen woonklimaat en de aanwezigheid van WERKGELEGENHEID Schelde Naval Shipbuilding (DSNS), hoogwaardig werk, bij ons en bij anderen, Van Ameijden verwacht dat Defensie de een van Zeelands grootste werkgevers. stimuleren hun komst. Wie eenmaal komende jaren weer zal investeren in Op drie werven in en rondom Vlissingen komt, blijft met plezier in de regio wonen.’ nieuwe schepen en onderzeeboten voor – DSNS, Damen Shiprepair en Damens De werf is een van de weinige Europese de marine. Het bedrijf loopt hierop luxejachtbouwer Amels – heeft familie- bedrijven die zelfstandig complexe marine- vooruit door een samenwerking met de bedrijf Damen Shipyards Group ongeveer schepen maken. Het resultaat van de Zweedse onderzeebootbouwer SAAB 900 werknemers De werf is de ho eve- intensieve samenwerking in de Gouden Kockums. ‘Zo kan Nederland weer kiezen rancier van de Koninklijke Marine. De Driehoek van Nederlandse overheid, voor een toekomstbestendige en groten- eerste Nederlandse onderzeeboot ging kennisinstellingen en industrie. Damen deels Nederlandse onderzeeboot. Dit hier op Walcheren te water. staat ook bekend om zijn modulaire zal onze nationale marinebouw enorm In 2000 werd de Koninklijke Schelde bouwmethode: schepen worden op maat stimuleren.’ Een goede mix van militaire onderdeel van familiebedrijf Damen, uit standaardonderdelen opgebouwd. en complexe niet-militaire projecten blijft dat met 33 werven en een jaaromzet van DSNS kan zo op meerdere locaties het handelsmerk van DSNS, onderstreept 1,7 miljard euro Nederlands grootste tegelijk en dus sneller werken. Van Ameijden. ‘We blijven bovendien scheepsbouwer is. Dochterbedrijf DSNS Hoewel de Koninklijke Marine sinds samenwerken met onze zusterbedrijven. is een echt Zeeuws bedrijf, vertelt mana- 2014 voor het eerst in meer dan vijf Door zo concurrerend te blijven op ging director Hein van Ameijden (57). eeuwen geen schepen in aanbouw heeft, de wereldmarkt, willen wij Zeeuwse ‘We werken hier veel samen met partners blijft DSNS doorbouwen. Dat kan dank- werkgelegenheid behouden – nog vele en toeleveringsbedrijven. Dat zorgt voor zij opdrachten van buitenlandse marines generaties lang.’ [DO]

BESTEMMING ZEELAND | 21 BESTEMMING ZEELAND

Huizenaanbod

POORTVLIET - Kadijk 16 KRUININGEN - Hansweertse- GOES KATTENDIJKE - Uniek object! Op ruime kavel straatweg 5 - Ruimtegevoel is Monnikendijk 1- Moderne WONEN (17.950 m²), in het buiten- het sleutelwoord van deze vrijstaande villa aan de rand van gebied van Tholen gelegen goed onderhouden, vrijstaande Nationaal Park Oosterschelde. woning met inpandige villa (inhoud 1.364 m³). De prak- Gelegen op unieke toplocatie IN ZEELAND garages. Gebruiksoppervlakte: tische indeling, de veelheid aan in het buitengebied van Goes. circa 280 m². Het object kamers en de korte afstand tot Onder architectuur ontworpen, beschikt tevens over zes de dorpskern maken dit object moderne villa. Hoog, luxueus Bent u op zoek naar paardenstallen en weiland. tot een echt familiehuis. afwerkingsniveau. Inhoud ca. Vraagprijs: € 639.000,- k.k. Vraagprijs: € 575.000,- k.k. 1375 m³. Woonopp. > 300 m². een jn familiehuis? Perceeloppervlak 6.380 m².

Neem dan eens Rijk Rentmeesters Rijk Rentmeesters Steendijk Makelaar Taxateur www.rijk.eu www.rijk.eu www.steendijk.nl een kijkje in deze Hoofdstraat 54 Hoofdstraat 54 ’s-Gravenpolderseweg 1D aantrekkelijke Kruiningen | 0113 57 28 35 Kruiningen | 0113 57 28 35 Goes | 06 53 86 32 50 koopwoningen op de eilanden Zuid- Beveland en  olen.

Elsevier Weekblad lezersaanbieding 15% korting Boutiquehotel The Roosevelt Elsevier Weekblad lezersaanbieding Oase in het centrum van Middelburg Dit arrangement kost € 225 per persoon per arrangement. Ontvang speciaal als Elsevier Weekblad-lezer nu 15% korting Boutiquehotel The Roosevelt **** vindt u op het middelste plekje van op de totaalprijs! het middeleeuwse centrum van Middelburg, de hoofdstad van Zeeland. Deze actie is geldig bij boekingen die worden gemaakt in Elke kamer is speciaal ontworpen en verschillend ingericht. Verder is er de periode van 1 september 2017 t/m 30 april 2018 (o.b.v een mediterraan , The Roosevelt, hotelbar The Orient en een beschikbaarheid). Minimaal 2 personen per arrangement prachtige binnentuin. (o.b.v. 1 kamer). Excl. toeristenbelasting à € 2,50 p.p.p.d. Elsevier Weekblad luxe verwenarrangement Geldt niet op Europese feestdagen • Ontvangst met welkomstdrankje en in vakantieperioden en niet bij • 2x overnachting in luxe Superior Room of Duplex Suite aankomst op dinsdag. De korting • 2x uitgebreid aan tafel geserveerd ontbijt is niet geldig in combinatie met • 1x viergangen mediterraan diner andere acties of bij boekingen via • Privésessie in sauna en jacuzzi tussenpersonen/andere websites.

Wij verwelkomen u graag in ons unieke hotel!

Boek uw reservering via www.hoteltheroosevelt.com/ew

Elsevier is een geregistreerd merk van Elsevier B.V. en wordt gebruikt onder licentie.

170003196 - ELSLA 1-2 lezersaanbieding Roosevelt_v3.indd 1 04-09-17 10:08 BESTEMMING ZEELAND Allemaal familie

Werken - Leren

Het Thoolse Roozemond is het oudste bedrijf van Zeeland. Het aannemers- en timmerbedrijf werd in 1650 opgericht door Cornelis Rosemont. Nu is Leendert Roozemond (58) eigenaar, maar de twaalfde generatie heeft in de per- Duurzame energie staat hoog op de agenda van Campus Zeeland soon van zoon Leendert Willem Roozemond (26) al de dagelijkse leiding.

Wat is het geheim van zo’n HOTSPOT lange traditie? ‘Er is geen geheim. Er was ROC VOOR gewoon elke keer iemand om VOOR TECHNEUTEN het bedrijf over te nemen.’ TECHNIEKTOPPERS Bèta-studies zijn belangrijk voor Zeeland. Vorig jaar Was bedrijfsovername een Talentvolle leerlingen vmbo- schetste een overheidscommissie onder leiding van familieverplichting? techniek krijgen dit jaar voor voormalig premier Jan-Peter Balkenende de toekomst ‘Mijn broer en twee zussen het eerst de kans om gedeel- van de Zeeuwse economie. De provincie moet een hot- werken ergens anders. Het is telijk onderwijs te volgen bij spot worden voor offshorebedrijven, op- en overslag en voor mij gewoon zo gelopen.’ de Zeeuwse mbo-instelling de smart en bio-based industry. Voor energiebedrijven Centrum voor TopTechniek. wordt de provincie een soort proeftuin, een laboratori- Hoe heb je je voorbereid? De 130 vierdejaarsleerlingen um voor futuristische energieopwekking. Allemaal ‘Op mijn negende zat ik al op krijgen twee à drie dagen per ontwikkelingen waarvoor veel technici nodig zijn. het dak. Elke zomervakantie week les op het centrum, Onder de naam Campus Zeeland is de provincie daar- ging ik met de jongens mee. zodat ze zich kunnen voor- om een campagne gestart die Zeeland aantrekkelijker Na afronding van mijn studie bereiden op een soepeler moet maken voor jonge technische professionals. bouwtechnische bedrijfskun- de in Tilburg kon ik geen baan overgang naar een volgende Inmiddels zijn al tientallen kleine en grote partijen bij vinden. Dus ging ik bij mijn fase in hun opleiding. elkaar gebracht. In de energiesector gebeurt dat onder vader in dienst.’ De initiatiefnemers hopen de naam Energy Port Zeeland. Het Centre of Expertise dat meer technici in Biobased Economy – een samenwer- Hoe ga jij jouw stempel op Zeeland afstuderen en aan king tussen Hogeschool Zeeland en het bedrijf drukken? de slag kunnen bij Avans Hogeschool – concentreert zich 1.700 ‘Ik wil het bedrijf voortzetten. Zeeuwse bedrijven. op vraagstukken over circulaire energie werknemers heeft Groeien, ja, maar niet te veel. en duurzame landbouw en aquacultuur. Dow Chemical in Want als de economie inzakt, Het Delta Platform, ten slotte, focust Terneuzen. Dat ga je met een groot bedrijf bedrijf is Zeelands makkelijk over de kop. Het op waterkwaliteit en deltatechnologie. grootste enige verschil tussen mijn werkgever. vader en mij is dat ik heb doorgeleerd. Ik ben geen ambachtelijk timmerman maar aannemer. Daarnaast komt er tegenwoordig veel papierwerk BEELD: DUURZAMEBEELD: HOLLANDSE ENERGIE: HOOGTE, PORTRET HEIJDEN DER LEENDERT JOHAN ROOZEMOND: VAN

DE HELFT VAN DE BANEN kijken bij het werk. Niks voor IN ZEELAND IS IN LANDBOUW, NIJVERHEID, mijn vader, maar ik kan er goed

[StHdL] HANDEL, VERVOER OF HORECA mee overweg.’

BESTEMMING ZEELAND | 23 BESTEMMING ZEELAND

Leven

WELVAART AAN HET WATER GROETEN UIT ZEELAND Picknicken op een onbewoond eiland. halen hier hun hart op. Maar er is ook Duiken naar scheepswrakken en zeepaard- genoeg te beleven wanneer u een sloep jes. Of zeldzame vogels, wilde planten en huurt en een tocht over het meer maakt. NOORD BEVELAND Zeeland is een waterwalhalla. Maar deze vaar-, kleurige orchideeën spotten vanaf het Leg aan bij een van de eilandjes voor een water. Het klinkt Caribisch, maar het kan boswandeling, even struinen door de dui- VEERE ets- en wandelroutes bevatten ook ongerepte natuur, ▲ allemaal gewoon in het Veerse Meer. Ooit nen of gewoon een uurtje zwemmen, START schilderachtige stadjes en spectaculaire panorama’s. een woelige zeearm, nu een schoon brak- zonnen en luieren. Voor lunch of diner is watermeer. Duikers, snorkelaars, surfers, afmeren in het monumentale vestingstadje WALCHEREN kanoërs, zeilers, waterskiërs en vissers Veere een aanrader. [NQ]

BEELD: HOLLANDSEBEELD: HOOGTE Veere aan het Veerse meer

24 | BESTEMMING ZEELAND BESTEMMING ZEELAND | 25 BESTEMMING ZEELAND

Leven

WANDELEN OP WALCHEREN Het Zeeuwse licht: kunstschilders Piet Hoge Hil geeft een prachtig uitzicht op Mondriaan, Marinus Zwart en Jan Toorop zowel Domburg als andere badplaatsen en zwoeren erbij en maakten tijdens hun bij helder weer zelfs op de Belgische kust.

Zeeuwse zomers in Domburg een cruciale Het pad door de duinen loopt verder: via DOMBURG ontwikkeling in hun werk door. Het Wal- het oude Badpaviljoen, de knalrood-geel- ▲ cherse stadje was aan het begin van de blauwe Mondriaanbank en de historische

twintigste eeuw een chique badplaats, watertoren komt het uit in natuurgebied ▲ OM DE OOSTERSCHELDE waar Russische vorsten en Duitse prinsen De Manteling, thuishaven van de Middel- Dankzij het  etsknooppuntennetwerk en natuurlijk een lunch met verse vis. SCHOUWEN DUIVELAND kwamen pootjebaden. Maak eens een burgse elite, met monumentale buiten- ▲ (knooppuntenkaarten verkrijgbaar bij de Fiets daarna verder over zandplaat de wandeling (5 kilometer) door het oude plaatsen, dicht loofbos, ongerepte duinen, START

Zeeuwse VVV’s) kunt u een mooi rondje Roggeplaat richting het vasteland langs ▲ centrum richting de duinen – duintop de statige lanen en lie ijke slingerpaadjes. van zo’n 55 kilometer om Nationaal Park de Oosterschelde (71). Stap nog even af Oosterschelde  etsen. Begin bij knoop- voor een onvergetelijke blik op de weidse

punt 39 (op Noord-Beveland) en rijd omgeving vanuit uitkijktoren De Plompe ▲ START▲ richting de Oosterscheldekering (via Toren in Koudekerke (81, 89, 90) en knooppunten 22, 13, 5, 4 en 70) voor een zet daarna via Zierikzee (8, 7, perfecte NOORD BEVELAND onvergetelijke tocht over het water. pannenkoekenstop!) koers richting de Deltapark Neeltje Jans is een ideale stop Zeelandbrug om via de andere oever van voor het zien van de Deltawerken, een de Oosterschelde (31, 30) terug te  etsen onderwaterwandeling langs de zeeaquaria naar het beginpunt.

AANMODDEREN Bent u een wat avontuurlijker ingestelde wandelaar? Ploeter dan eens over slik en schor en modder door diepe geulen en kreken in de brakwater-wildernis van Het Verdronken Land van Saeftinghe in Zeeuws-Vlaanderen. Hier ziet u borrelende zoetwaterbronnen, ervaart u de kracht van drijfzand en ruikt u de invloed van zee en Schelde. Gezien de verraderlijk Oosterscheldekering snel opkomende vloed is dit oerlandschap alleen toegankelijk met een gids.

BEELD: HOLLANDSEBEELD: HOOGTE Domburg, Walcheren BESTEMMING ZEELAND

Culinair

SUPERIEURE

SCHELPEN HET SUCCESRECEPT VAN DE ZEEUWSE HAUTE CUISINE Iedereen eet ze wel eens, maar nergens smaken ze zo lekker als in Zeeland. Hoe bereid je échte Zeeuwse mosselen? Twee koks over hun favoriete recept. ‘Je proeft het water, de wind Iedere Zeeuw heeft wel een naast) zweert bij een goede herinnering die met mosselen ui, een snuf verse peper en en de zilte zeelucht’ te maken heeft. De eerste nog wat andere ingrediënten, herinnering van chef en zoals lamsoor en chilipepers. Zeven restaurants met in totaal negen Michelinsterren telt Zeeland. eigenaar Cas Zwemer (32) De Bruijne moet daar weer De provincie staat aan de top van de haute cuisine in Nederland. Wat is het van het Zeeuws Mosselhuis niets van hebben: Less is geheime recept voor het succes van de Zeeuwse kombuis? in Westkapelle dateert uit de more, geldt bij zulke natuur- tijd dat zijn zus in een café producten.’ werkte tijdens de mosselfees- Per inwoner telt Zeeland de kust is vlakbij en het uitzicht is die collega-koks van over de Wat nu overal gebeurt, doen ten in Bruinisse. ‘Mosselen ONBEGRIJPELIJK meeste sterrenrestaurants van mooier; de Vlaamse kust is hele wereld me toesturen. we in Zeeland al dertig jaar. hebben voor mij nog altijd Beide koks werken alleen Nederland. Naast de zeven vooral beton aan zee. Verder is Vrijwel het hele jaar werken Duindoorn kun je hier zo iets feestelijks.’ met verse mosselen, iets wat etablissementen met één of de prijs voor een plateau fruits we met groenten en fruit van plukken en een oester heeft Chef Erik de Bruijne (45), die mogelijk is door de hoge twee Michelinsterren is er ook de mer of een kreeft in Zeeland het seizoen.’ Matthijssen wil verder niet veel nodig. Alle samen met broer Cornee omzetsnelheid. Op een een flink aantal restaurants een stuk betaalbaarder.’ ook de lokale leveranciers niet smaak zit daar al in: het water, eigenaar is van De Mossel- gemiddelde dag in de zomer met een Bib Gourmand, de onvermeld laten: ‘De kreeften- de wind en de zilte zeelucht bank in het Zeeuws-Vlaamse bedient De Mosselbank onderscheiding voor een EEN ZEE VOL VERSE INGREDIËNTEN visser, de wierensnijder. Of van de omgeving.’ Philippine, kwam pas in aan- zo’n 400 klanten per dag, gastronomische keuken met ‘Met de zee voor de deur vind Dieneke Klompe met haar raking met mosselen toen hij voornamelijk Belgen. De een uitstekende prijs-kwaliteit- je hier natuurlijk de meest fan- geheime tuin in Zonnemaire, EN EEN LEKKERE PORTIE als 13-jarige naar het dorp Bruijne: ‘Dat zijn flinke verhouding. Hoe doen die tastische ingrediënten, en heel die prachtige kruiden kweekt. PRESENTATIETALENT verhuisde. ‘De eerste weken eters, die kunnen wel twee Zeeuwen dat? erg vers. Vis, schaal- en schelp- Dat zijn de afmakers die ‘Eettheater,’ noemt Marloes aten we alleen maar mosse- kilo per persoon op.’ dieren, maar ook zilte zee- Michelin proeft en waar de Matthijssen het: de subtiele len.’ Je zou denken dat hij er De mosselen uit de super- groenten als zeekraal, zeewier Zeeuwse chef-koks magie mix van correctheid en gast- nu wel genoeg van heeft, maar markten, daar snappen ze Men neme... en wilde planten,’ vertelt Vinke. mee creëren.’ vrijheid die de Belgische clien- De Bruijne eet nog iedere dag weinig van. ‘De zilte smaak EEN PAK BELGISCH TOERISME Matthijssen vult hem aan: ‘We tèle verlangt en die de Zeeuwse een paar van deze schelpdier- is allang verdwenen,’ aldus ‘In België leeft de eetcultuur halen vis, oesters en mossels, EEN SNUFJE ZEEUWSE MENTALITEIT gastvrouwen en -heren tot in de tjes. ‘Al was het maar om de De Bruijne. ‘En tot overmaat veel meer dan hier,’ weet zoals de Zeeuwen zeggen, zo uit Hoewel hij met een internatio- finesses beheersen. ‘Dat heeft kwaliteit te testen.’ van ramp doen ze er dan nog chef-kok Edwin Vinke (50) de Oosterschelde, het grootste naal team werkt, zorgen de het niveau van de Zeeuwse Na de goede mosselen te wortel bij. Een zoete smaak van De Kromme Watergang natuurgebied van Nederland.’ Zeeuwen in de crew voor de restaurants omhoog gebracht. hebben gekozen, is het tijd met zilte mosselen, onbegrij- (twee Michelinsterren) in juiste mentaliteit, merkt De Zeeuwse keuken is inmid- voor de bereiding. Een abso- pelijk.’ Wie er toch iets van Hoofdplaat. ‘Genieten van EEN FLINKE DOSIS KLEIGROND Vinke. ‘Ze hebben een enorme dels een eigen exportproduct. lute must in de pan? Daar zijn wil maken thuis, doet er mooie gerechten en een goed Maar ook het land vormt een drive, werken hard en geven De nieuwe generatie chefs is de koks het niet over eens. volgens Zwemer goed aan glas wijn zit er van kinds af aan rijke bodem voor gastronomie. nooit op. Dat dragen ze over op uitgewaaierd over de hele De uitdrukking Boter bij de de mosselen niet te lang te al in.’ Culinair recensent Bij zijn restaurant heeft Vinke het hele team.’ Het Zeeuwse wereld. En hun succesrecept vis zegt volgens De Bruijne koken. Een glas witte wijn Marloes Matthijssen (36) van een tuin van één hectare voor karakter zie je terug op het werkt overal: van Librije’s genoeg. ‘Het geeft het gerecht ernaast en u hoeft de zilte de Provinciale Zeeuwse Courant zijn 260 gewassen. ‘Alles groeit bord, vindt Matthijssen. ‘Puur, Zusje in Amsterdam en Sergio een extra volle smaak.’ geur van de zee er alleen nog weet waarom Belgen de Zeeuwse op kleigrond,’ is zijn ervaring. authentiek, niet te veel opsmuk Herman in Antwerpen tot in ILLUSTRATIE: MEREL CORDUWENER MEREL ILLUSTRATIE: Zwemer (zie zijn recept hier- maar bij te bedenken. [LO] PIETER D’HOOPBEELD: horeca verkiezen: ‘De Zeeuwse ‘Zelfs de meest exotische zaden en een vleugje robuustheid. Azië en Australië.’ [NQ]

28 | BESTEMMING ZEELAND BESTEMMING ZEELAND | 29 BESTEMMING Holland Baroque MIDDELBURG ZEELAND KUNSTWANDELING De kunstmanifestatie Façade bestaat uit vijftien installaties die langs een speciale wandelroute door de binnenstad van Cultuuragenda Middelburg zijn geplaatst. De werken zijn afkomstig van kunstenaars uit Neder- land, België, Duitsland en Engeland. Klassieke en Façade 2017 - tot en met 5 november in moderne muziek, Middelburg beeldende kunst, cabaret en een vleugje kerst… In Zeeland is dit najaar van alles te doen op VAN SLUIS TOT HULST cultureel gebied. CONTRASTEN Het Festival van Zeeuwsch-Vlaanderen staat al dertig jaar op de Zeeuwse culturele agenda en is het grootste evenement voor klassieke muziek in de provincie Façade 2017, Das Kino - Henk Visch Zeeland. Ook dit jaar is het programma weer gevarieerd Veldhuis & Kemper met muziek van onder anderen Bach, Tsjaikovski en A HAPPY DIXIE CHRISTMAS Beethoven, uitgevoerd door uiteenlopende musici als Jan De Dutch Swing College Band, Neder- Vayne en Claudia y Manito, en ensembles en orkesten als lands bekendste jazzorkest, brengt een Het Orkest van het Oosten, Holland Baroque en het sfeervol kerstprogramma en blaast een Nieuw Amsterdams Klarinet Kwartet. aantal klassiekers nieuw leven in, daarbij Festival van Zeeuwsch-Vlaanderen - 6 tot en met 21 oktober vocaal bijgestaan door de Amerikaanse met concerten in Hengstdijk, Terneuzen, Oostburg, zangeres Marjorie Barnes. Zuiddorp, IJzendijke, Hulst, Koewacht, Axel en Sluis Dutch Swing College Band & Marjorie Barnes - 17 december in Schouwburg RENESSE Middelburg - Studio A58 in Middelburg FRIS EN FRUITIG ZIERIKZEE Na een korte sabbatical TRAGIKOMISCH TERNEUZEN komt een van de populair- Muziektheatervoorstelling over het leven en de dood van ste cabaretduo’s van een beiaardier en zijn wedergeboorte als klok. Katinka CIRCLES Nederland met een nieuw Polderman vertelt en zingt het tragikomische verhaal Vijf baritons maken de balans op, elk op programma. In Geloof ons (haar oudoom was een ander punt in hun carrière. Vier nou maar hebben Remco beiaardier en leraar baritonsaxofoons bieden samen met een Veldhuis en Richard van de hoofdpersoon) van de kleurrijkste Nederlandse zangers Kemper zich ten doel ondersteund door film- van dit moment een programma waarin gesteld om ‘fris en fruitig’ beelden, performances hun verschillende achtergronden aan bod het theaterpubliek weer te en live muziek. komen: popmuziek, klassiek, jazz en een laten lachen. Over de beiaardier die vleugje opera. Geloof ons nou maar in een klok veranderde Ernst Daniël Smid & Four Baritones 26 september in Dorpshuis 31 oktober in de Nieuwe 25 oktober in het Scheldetheater in Renesse in Renesse Kerk in Zierikzee Katinka Polderman Terneuzen

GOES HEMELS KUNSTWERK Expositie bestaande uit een grote variatie aan objecten waarin José Besters-Uilenbroek kantvormen combineert met perspex en bewerkt hologrampapier. Bijzonder: Hemels, een werkstuk op 31 meter hoogte geïnspireerd op het ‘hemelsgat’ in de nok van de Grote Kerk in Breda. Kunstkant - Tot en met 26 november in het Historisch Museum De Bevelanden in Goes VELDHUIS & KEMPER : MART BOUDESTEIN, HOLLAND BAROQUE: JAAP KONING, DAS KINO: ANNE BREEL, KATINKA POLDERMAN: NIEUWE KERK ZIERIKZEE, KUNSTKANT: JOSÉ BESTERS-UILENBROEK, ERNST DANIEL SMID & FOUR BARITONES: KARIN VAN DER MEUL DER KARIN VAN BARITONES: FOUR & SMID DANIEL ERNST BESTERS-UILENBROEK, JOSÉ KUNSTKANT: ZIERIKZEE, KERK NIEUWE POLDERMAN: KATINKA BREEL, ANNE KINO: DAS KONING, JAAP BAROQUE: HOLLAND BOUDESTEIN, MART : KEMPER & VELDHUIS [NK]

30 | BESTEMMING ZEELAND