Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ANDRZEJ WE£NIAK, KRZYSZTOF WROTEK G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — W. MORAWSKI Koordynator regionu Polski pó³nocno-wschodniej i wschodniej — S. LISICKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Nowa Wieœ (298) (z 3 tab. i 3 tabl.) WARSZAWA 2014 Autorzy: Andrzej WE£NIAK, Krzysztof WROTEK Przedsiêbiorstwo Geologiczne POLGEOL SA ul. Berezyñska 39, 03-908 Warszawa Redakcja merytoryczna: Agnieszka PRZYGODA Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor ds. pañstwowej s³u¿by geologicznej mgr in¿. A. PRZYBYCIN ISBN 978-83-7863-344-0 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2014 Przygotowanie wersji cyfrowej: Ewa ŒLUSARCZYK-KRAWIEC, Sebastian GURAJ SPIS TREŒCI I. Wstêp...........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu...........................................9 III. Budowa geologiczna .................................................14 A. Stratygrafia ....................................................14 1. Paleogen ....................................................14 a. Oligocen...................................................14 2. Neogen .....................................................15 a. Miocen ...................................................15 3. Czwartorzêd ..................................................15 a. Plejstocen..................................................15 Zlodowacenia najstarsze ..........................................18 Zlodowacenie Narwi ..........................................18 Interglacja³ augustowski ..........................................18 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................19 Zlodowacenie Nidy ..........................................19 Stadia³ górny ............................................19 Interglacja³ ma³opolski.........................................19 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................20 Interglacja³ ferdynandowski ......................................21 Zlodowacenie Sanu 2 .........................................21 Interglacja³ wielki .............................................23 Zlodowacenie Liwca ..........................................23 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................23 Zlodowacenie Odry ..........................................23 Stadia³ dolny ............................................23 Stadia³ górny ............................................25 Interglacja³ lubawski ..........................................26 Zlodowacenie Warty ..........................................26 Stadia³ dolny ............................................26 Stadia³ œrodkowy ..........................................27 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................31 Zlodowacenie Wis³y ..........................................31 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................32 c. Holocen ...................................................33 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................35 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................36 IV Podsumowanie.....................................................43 Literatura ......................................................44 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 Tablica III — Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych) i punktu dokumentacyjnego 3 I. WSTÊP Obszar arkusza Nowa Wieœ Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, o powierzchni 309 km2, le¿y w obrêbie mezoregionów: Kotliny Biebrzañskiej, Wysoczyzny Bia³ostockiej, Doliny Górnej Narwi i Wysoczyzny Wysokomazowieckiej, nale¿¹cych do makroregionu Nizina Pó³nocno- podlaska (Kondracki, 2009). RzeŸba tego terenu jest œrednio urozmaicona, deniwelacje dochodz¹ do 50 m. Po³o¿enie arkusza okreœlaj¹ wspó³rzêdne geograficzne: 22°30’–22°45’ d³ugoœci geograficznej wschodniej i 53°10’–53°20’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Pó³nocno-zachodnia czêœæ obszaru arkusza nale¿y do Biebrzañskiego Parku Narodowego, który powsta³ w 1993 r. w celu ochrony jednego z najwiêkszych i najlepiej zachowanych w Europie obsza- rów podmok³ych. Tereny leœne zajmuj¹ g³ównie obszary wydmowe po³o¿one we wschodniej i po³udniowej czêœci badanego terenu. Jest to obszar typowo rolniczy, nastawiony na produkcjê mleka, z kilkoma wiêkszymi osadami w pó³nocno-wschodniej czêœci terenu arkusza. Administracyjnie omawiany obszar nale¿y do województwa podlaskiego oraz powiatów mo- nieckiego (gminy Trzcianne i Krypno) i bia³ostockiego (gminy Tykocin i Zawady). Z surowców mineralnych wystêpuj¹ jedynie piaski i ¿wiry (na obszarach chronionych torfy) o lokalnym znaczeniu, natomiast stwierdzony w profilu otworu 3 w okolicach miejscowoœci Krynice pok³ad mioceñskiego wêgla brunatnego wymaga dalszych prac badawczych. Teren arkusza Nowa Wieœ zosta³ opracowany na podstawie projektu badañ geologicznych, za- twierdzonego przez G³ównego Geologa Kraju decyzj¹ GK kok/A0/489-NY-29/2002. Zdjêcie geologiczne obszaru arkusza zosta³o wykonane na podk³adzie mapy topograficznej w skali 1:25 000 przez We³niaka i Wrotka w latach 2006–2008. W czasie prac terenowych skartowano obszar o powierzchni 309 km2. Wykonano: 968 sond rêcznych o g³êbokoœci od 2,0 do 3,6 m, o ³¹cznym metra¿u 2400,9 m, oraz 88 sond mechanicznych WH o g³êbokoœci od 5,0 do 20,0 m, o ³¹cznym metra¿u 1008,0 m, 4 wkopy, jak równie¿ oczyszczono 5 œciany 43 ods³oniêæ (m.in. wykonano szurfy i szurfy schodkowe o powierzchni 108 m2) i sprofilowano 2 studnie kopane. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano 12 profili otworów studziennych, w ¿adnym nie prze- wiercono osadów czwartorzêdowych. Ich lokalizacjê sprawdzono w terenie. Wykorzystano równie¿ profile otworów i sond surowcowych oraz profile 1 100 sond i otworów wykonanych do dokumentacji torfowisk (17 opracowañ), oko³o 930 profili pochodzi³o z pracy Bana- szuk (2000a). W celu opracowania mapy geologicznej powierzchniowej wykonano fotointerpretacjê geolo- giczn¹ zdjêæ lotniczych w skali od 1:25 000 do 1:10 000. ¯eby rozpoznaæ budowê geologiczn¹ osadów czwartorzêdowych i ich pod³o¿a, wykonano trzy otwory badawcze (kartograficzne): Krynice P-III (otw. 3) o g³êbokoœci 89,0 m, Szafranki P-II (otw. 6) — 88,0 m i Targonie Wielkie P-I (otw. 12) — 131,0 m. We wszystkich tych otworach wystêpuj¹ typo- wo wykszta³cone osady neogeñskie. Mimo to w dwóch otworach (otw. 3, 6) wstêpnie przyjêto inn¹ koncepcjê. Wykonane badania geofizyczne i obserwacja litologii osadów wystêpuj¹cych w rdzeniu wskazywa³y, ¿e s¹ to osady neogenu. Jednak wyniki póŸniejszych badañ palinologicznych nie wyklu- czy³y ca³kowicie, ¿e osady neogeñskie mog³y byæ redeponowane. Mo¿e to byæ materia³ neogeñski zdeformowany, odk³uty lub nie odk³uty. Wstêpnie dla niniejszego opracowania przyjêto, ¿e s¹ to kry. £¹czny metra¿ otworów kartograficznych wyniós³ 302,6 m i by³ o 61,4 m mniejszy od planowanego. W celu lepszego rozpoznania i zobrazowania budowy geologicznej na tym obszarze wykonano przekrój geologiczny A–B, którego przebieg jest zgodny z projektem badañ geologicznych. Przekrój mia³ pokazaæ charakter i zmiennoœæ budowy grologicznej oraz wykszta³cenie utworów plejstoceñskich. Ogó³em na terenie arkusza znajduje siê 2236 punktów dokumentacyjnych, co daje 7,2 punktu na 1km2. Wybrane z nich przedstawiono w tabeli 1. Dla okreœlenia cech litologiczno-petrograficznych osadów czwartorzêdowych i neogeñskich wykonano analizy 104 próbek pobranych z trzech otworów kartograficznych: Krynice (otw. 3), Szafranki (otw. 6) i Targonie Wielkie (otw. 12) oraz 3 próbek pobranych z sondy mechanicznej WH (punkt dok. 3). Badania litologiczno-petrograficzne wykonano w laboratorium surowcowym i w Dziale Geolo- gii Z³o¿owej i Kartografii Przedsiêbiorstwa Geologicznego Polgeol w Warszawie (Jeleñski, 2008). Zakres badañ obejmowa³: analizy uziarnienia sk³adu petrograficznego ¿wirów frakcji 5–10 mm, analizy sk³adu mineralnego frakcji ciê¿kiej, obtoczenia i powierzchni ziaren kwarcu oraz zawartoœci wêglanu wapnia (we frakcji poni¿ej 0,1 mm). Badania palinologiczne osadów czwartorzêdowych wykonali: Biñka (2007) i Ziembiñska-Tworzyd³o (2008), a mikrofauny — Paruch-Kulczycka (2007). 6 Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych Numer punktu Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ na mapie w notatniku punktu* (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) geologicznej terenowym Nowa Wieœ–Korczak 142sm 135,9 10,0 (kolonia) Nowa Wieœ–Korczak 243sm 137,0 8,0 (kolonia) 3 44 sm Nowa Wieœ–Korczak 144,6 10,0 4 138 sr Nowa Wieœ (kolonia) 136,0 3,6 5 244 od Boguszewo (kolonia) 143,8 8,0 6 297 sr Pogorza³e (uroczysko) 105,4 2,3 7 41 sm Krynice 110,0 10,0 8 40 sm Krynice 126,0 8,0 9 135 sr Krynice 129,0 3,6 10 74 od Wyszowate 127,0 8,5 11 202a sr Szafranki 104,0 2,4 12 39a sm Krynice (kolonia) 105,0 15,0 13 38a sm Krynice (kolonia) 105,5 10,0 14 123 sr Iglino 105,8 3,6 Szel¹gówka 15 153 sr 115,9 3,6 (fragment wsi ¯uki) 16 32 sm Laskowiec 105,0 10,0 17 81 sr Laskowiec 104,9 2,2 18 79 sr Laskowiec 105,1 2,2 19 202d sr Szafranki 104,0 2,1 20 202b sr Szafranki 104,5 2,1 21 202c od Szafranki 109,0 2,6 22 287 od Szafranki/S³omianka 111,0 3,0 23 288 od £aziuki 115,0 7,0 24 31 sm Strêkowa Góra 109,5 9,0 25 30 sm Strêkowa Góra 112,8 11,0 26 13 sm Zajki 112,5 20,0 27 14 sm Zajki 107,5 15,0 28 38 sm S³omianka 104,8 10,0 Sêpiki 29 39 sm 103,5 10,0 (fragment wsi S³omianka) 30 22a sm S³omianka 105,0 10,0 31 37 sm Kiermusy (kolonia) 105,0 15,0 32 36a sm Kiermusy (kolonia) 105,0 15,0