Varen En Beleven in De Veenkoloniën Impressie Van De Aanleg En Herstel Van De Vaarverbinding Erica-Ter Apel

Varen en beleven in de veenkoloniën Impressie van de aanleg en herstel van de vaarverbinding Erica-Ter Apel

Voorwoord

Met de aanleg van de nieuwe gewerkt aan de realisatie van een vaarverbinding (ruim 20 km lang) grotendeels nieuw te graven gedeelte. wordt een internationale verbinding Doordat het nieuw te graven kanaal gerealiseerd tussen de recreatievaart- door het Oosterbos, over de Hondsrug trajecten van Duitsland en de provincie en langs een nieuw Bedrijvenpark loopt Groningen, via Ter Apel en Erica naar is het mogelijk om een vaarverbinding Zuid-Drenthe, Friesland en Overijssel. te realiseren met unieke belevings- De vaarroute is niet alleen een verbin- kansen van het landschap, natuur en ding van Erica naar Ter Apel, maar heeft bedrijvigheid. Belevingskansen voor de bovenal een functie als katalysator voor recreatievaarder, maar onder andere 3 de sociaal-economische ontwikkeling ook voor de wandelaar, de fietser en de van het plangebied en daarmee voor de natuurgenieter. ruimtelijke kwaliteit van het gebied en de leefbaarheid van de dorpen. Dit boekje geeft een korte impressie van het herstel van de vaarverbinding die In 2008 is gestart met de herstel naar verwachting in het voorjaar van van de vaarmogelijkheden over het 2013 wordt geopend. traject Ter Apel-Veenpark (Barger- Compascuumfase). Momenteel wordt Historie

In de negentiende eeuw werden kanalen WO over en in de jaren 60 en 70 werden gegraven om het afgegraven veen in vele vaarwegen gesloten en bruggen en Zuidoost-Drenthe af te voeren. Toen in sluizen vervangen door dammen. Enkele de vorige eeuw een eind kwam aan het kanalen kregen een nieuwe functie turfsteken bleven de kanalen in gebruik door de toenemende recreatievaart. De voor vervoer van aardappelen, suiker- kanaalverbindingen van Zuid-Drenthe bieten en kunstmest. Het vrachtverkeer met Groningen en Duitsland werden over de weg nam die functie na de 2e allemaal gesloten.

4 Waarom herstel van deze vaarroute?

De vaarverbinding tussen Erica in de bezig is heeft ook ook nadrukkelijk te gemeente Emmen en Ter Apel in de maken met de verwachting dat het gemeente Vlagtwedde is een ontbre- kanaal meer zal brengen dan alleen de kende schakel in de vaarcircuits van bovengenoemde vaarmogelijkheden. Noord-Nederland en Duitsland. Door de Naast de realisatie van de verbinding aanleg van deze relatief korte vaarver- wordt er daarom ook hard gewerkt binding (20 km) ontstaan veel nieuwe aan een gebiedsontwikkelingsplan vaartrajecten tussen de Groningse ‘Erica-Ter Apel’ door de gemeente kanalen enerzijds en het Zuid Drentse, Emmen. het Friese en Overijsselse vaarwater 5 anderzijds.

Vanaf Ter Apel kunnen toervaarders ook naar Duitsland. Het Rütenbrock Kanal voert naar Haren en via de Ems verder naar het Noord-Duitse en Deense vaarwater. Dit is de enige ‘binnen- water’verbinding met Duitsland ten noorden van Arnhem.

Eigenlijk is vanaf de sluiting (eind jaren 70) al gestreden voor de heropening van deze verbinding. Maar nadat pogingen rond 1985 stuk liepen bleef de wens van herstel leven. Dat de realisatie nu volop Waterkruispunt Ter Apel

Ter Apel is vooral bekend van ’t Klooster Ter Apel. Het is gesticht door de kruis- heren in 1465 en is het enige overge- bleven Middeleeuwse plattelands- klooster van Noordwest-Europa. Het klooster staat op de top 100 monumen- tenlijst van UNESCO.

Op het water is straks genoeg te 6 kiezen. Ter Apel wordt een kruispunt van vaarverbindingen met Groningen (over het Ter-Apel-Kanaal). De verbinding met Westerwolde wordt gelegd via het Ruiten-Aa-kanaal; het Haren- Rütenbrock-Kanal maakt de verbinding met Duitsland en tenslotte biedt Ter Apel straks ook toegang tot de waterwegen in Zuid-Drenthe, Overijssel en Friesland.

Aan dit waterkruispunt ligt de jachthaven De Runde, die opgewaar- deerd wordt. Ze heeft meer dan 100 ligplaatsen. In de toekomst wil de haven- meester rondvaarten en vaarlessen organiseren.

Jachthaven De Runde 7 Traject Ter Apel-Veenpark (reeds bevaarbaar)

De provincie Drenthe is de opdracht- gerealiseerd moesten worden en omdat gever en aanbestedende dienst. De de projectfinanciering in meerdere voorbereiding, het maken van de stappen geregeld diende te worden. ontwerpen en het opstellen van de Bijkomend voordeel was dat hierdoor bestekken heeft de provincie Drenthe ook met name de werken interessant ook verzorgd. Dit in samenwerking met waren voor lokale kleinere en middel- de afdeling Staal, Elektro & Materieel van grote aannemers. Dit werkte daardoor de provincie Groningen. De gemeente weer kostenbesparend. Emmen is vanuit diverse disciplines 8 waaronder als (toekomstig) beheerder Op 10 juni 2010 is het vaartraject van de meeste bruggen ook nauw bij Ter Apel‑Veenpark geopend voor de de realisatie betrokken. Het zelfde geldt recreatievaart (zie foto omslag). voor het waterschap Hunze & Aa’s als De toegestane reguliere scheeps beheerder van de sluizen en bestaande afmetingen zijn: breedte 4,90 m, lengte kanalen. 25 m, hoogte 3,50 m en diepgang 1,50 m. De kosten hiervan (incl. de werkzaam- Op het gerealiseerde traject is er voor heden ten behoeve van het Veenpark gekozen gelijksoortige bruggen in één kanaal) bedroegen ca € 14 miljoen. bestek onder te brengen. Eén groot bestek was geen optie omdat bepaalde projectgedeelten in een zeer korte tijd Sluis 8e Verlaat

De Sluis 8e Verlaat is gerenoveerd en geplaatst. De sluisbodem en de bodems aangepast. Er zijn ten behoeve van achter de sluisdeuren zijn gebaggerd. het elektrificeren van de sluisdeuren En rondom de sluis is het straatwerk vier bewegingswerk-kelders op de hersteld. Ook is een wachthuisje landhoofden aangebracht. Aan de geplaatst. sluisdeuren zijn aanpassingen verricht en is onderhoud gepleegd. Ten behoeve van de bediening zijn een schakelkast, een bedieningslessenaar en seinen 9 Brug de Maten

Van de oorspronkelijke ophaalbrug ‘De Maten’ in Munnekemoer was weinig bekend. Gezien de constructie is het bouwjaar van deze brug waarschijn- lijk begin jaren 50 geweest. Het was een smalle klasse 30 brug met zwaar gecorrodeerde liggers waar regelmatig zware transporten overheen gingen. De brugleuningen werden regelmatig 10 aangereden.

Om een goede brug voor de toekomst te bouwen, kwam al snel de noodzaak van een complete vernieuwing van de bovenbouw naar voren. De gemeente Vlagtwedde (de beheerder) wilde graag een iets bredere nieuwe brug, die er uiterlijk hetzelfde zou uitzien als de oude brug. De bestaande onderbouw is daarom iets verbreed en er is een bredere bovenbouw gebouwd met hetzelfde uiterlijk als dat van de oude. De nieuwe brug is op een zeer eenvoudige manier geëlek- trificeerd. Draaibruggen tussen Ter Apel en Emmer-Compascuüm

Daarbij zijn de historische kenmerken 11 behouden, terwijl de bruggen weer helemaal aan de hedendaagse eisen voldoen.

Tussen de twee eerste bruggen in lag een dam waar een nieuwe vergelijkbare brug is gebouwd (Vennenbrug) op een locatie waar vroeger ook een draaibrug lag. Ten behoeve van het landbouw verkeer en de transporten naar een gaswinlocatie is de Vennenbrug iets breder gemaakt dan de overige draaibruggen. Het is een zogenaamde ‘klasse 60’ brug geworden.

Een vierde smalle fietsen voetgangers draaibrug, Klein Draaigie, ligt in het centrum van Emmer-Compascuüm. Tussen Ter Apel en Emmer-Compascuüm liggen vier draaibruggen. Drie van Bij alle bruggen is een afmeervoorzie- deze bruggen de Twee Provinciënbrug, ning aangebracht voor de boten. Munsterveldschebrug en Klein Draaigie, zijn in de jaren 90 gerenoveerd. Oeverconstructies en baggerwerk

De oude oeverconstructie langs het eerste kanaaltraject is volledig verbeterd en is nu bestand tegen de golfslag van schepen. In het buitengebied zijn de oevers voorzien van een houten paalconstructie onder de waterlijn en daarboven in het talud een bestorting met breuksteen. Daardoor is het uitklim- baar en dus passeerbaar voor voor 12 zoogdieren, amfibieën en reptielen en aantrekkelijk voor waterorganismen. Ook aan de flora is gedacht. De open bestorting maakt plantengroei volop mogelijk zodat een natuurlijk kanaal ontstaat. Daarnaast kan plaatselijk in een extra ruimte tussen palenrij en bestorting de plantengroei ongestoord plaatsvinden. Ook vormen dit ideale plekken voor paaiplaatsen voor vissen. De bestorting dempt ook de golfslag, waardoor schepen rustiger kunnen varen.

Ondanks de weelderige plantengroei langs in de oeverlijn is het kanaal goed bevaarbaar. De vaargeul is tot een diepte van 2,00 m uitgebaggerd zodat ook bijvoorbeeld historische sleepbootjes met een diepgang van ca 1,65 m (rekening houdend met de diepte bij afmeer voorzieningen) gebruik kunnen maken van het kanaal. 13 Schniedersbrug en Paul Krügerbrug

De ophaalbruggen Schniedersbrug en Beide balansen, de torens en Net buiten Emmer-Compascuüm Paul Krügerbrug zijn respectievelijk in hangstangen zijn gestraald en van een nabij de Schniedersbrug lag een vaste het begin en aan het eind van de jaren nieuw conserveringssysteem voorzien. fietsvoetgangersbrug. Om hier niet 50 gebouwd. De Schniedersbrug was Daarvoor zijn de hameitorens volledig een nieuwe brug te hoeven bouwen een handbewogen ophaalbrug, de Paul aangepast voor een compleet nieuwe is er voor gekozen om een gebalan- Krügerbrug een elektrisch bewogen aandrijving en het onderbrengen van ceerde fietsbrug aan het val van de brug met de bekende kromming aan het de elektrotechnische installatie. In beide Schniedersbrug te koppelen. uiteinde van de heugel zoals in die tijd bruggen bevindt zich een identieke veel is toegepast bij dit type brug. Vanaf aandrijving door middel van een motor- ongeveer de jaren begin 80 hebben de reductor met een frequentieregelaar. bruggen niet meer bewogen. De staal- Hiervoor zijn in de torens nieuwe draai- constructies, met name die van beide punten voor de rondselas, doorvoeren vallen, verkeerden in zeer slechte staat. van de heugel, deuren en luiken aangebracht. Voor beide bruggen zijn nieuwe Technische informatie vallen met zware draaipunten gemaakt, Beide bruggen zijn volledig gedemon- zodat er geen tussenopleggingen nodig teerd en afgevoerd naar de fabriek. zijn. Koepelbrug

In het centrum van het dorp Emmer- Compascuüm lagen twee vaste fiets- voetgangersbruggen vlak bij elkaar. Gezien deze situatie was het mogelijk om de minst belangrijke brug te laten vervallen, zodat er niet twee beweegbare bruggen gebouwd hoeven te worden. Om de beweegbare brug zoveel mogelijk op de aanwezige vaste brug te doen laten lijken is hier voor een 15 klapbrug gekozen.

Technische informatie De onderbouw aan oplegzijde is weer volledig gebruikt. Aan draaipuntzijde is een kelder ontworpen en gebouwd in de stijl van de bestaande onderbouw van de vaste brug. De aandrijving is eenvoudig van opzet. Een zware hydraulische cilinder drukt de ongeba- lanceerde brug omhoog. De brug remt in de eindstanden af op dempers die in de cilinder zijn gebouwd. De voeding van de cilinders wordt verzorgd door een pomp met vaste opbrengst. Om een tussentijdse stop vloeiend te laten verlopen is er gebruik gemaakt van een zogenaamde soft-shift-schuif. Eénrichting-scheepvaartverkeer

Varend vanuit het centrum van Emmer- te maken wordt hier straks éénrichting Compascuüm naar Barger-Compascuüm scheepvaartverkeer ingevoerd. Dit kan kom je in een smal (8 m) kanaalgedeelte. heel eenvoudig, omdat de bediening De oevers van het smalle kanaalgedeelte van de Paul Krügerbrug, Koepelbrug en zijn voorzien van betonnen damwand- Jansenverlaat de komende jaren door planken. Afmeren is hier niet toegestaan, één en dezelfde bedienaar geregeld want dan is de vaarweg geblokkeerd. wordt. Om scheepvaart op dit traject mogelijk

16 Emmer-Compascuüm

Toeristische informatie de vaargasten vanaf hier ook goed Toervaarders komen door het hart uitstapjes maken. Het eeuwenoude dorp van Emmer-Compascuüm en proeven Roswinkel is een bezoek waard. Er zijn de zo de hedendaagse sfeer van een beroemde theaterboerderij en andere Veenkoloniaal lintdorp. Er zijn winkels creatieve activiteiten. De ‘pompoenerie’ en horeca waar watersporters kunnen in Nieuw-Weerdinge geeft excursies en verpozen en een mini-camping. workshops. Wandelend of op de fiets kunnen Opening juni 2010 17 Oeverconstructie in de bebouwde kom

In het centrum van Emmer- Daardoor is er ruimte om bijvoorbeeld Compascüum en Barger-Compascuum af te meren of een hengeltje uit te zijn betonnen damwandplanken tot werpen. In het buitengebied zijn voor 40 cm boven het kanaalpeil geplaatst. het vertoeven aan het water en voor het Door het talud iets uit de damwandlijn vissen meerdere ‘ontmoetingsplekken of te houden is een platberm ontstaan. vissteigers’ aangelegd. Jansenverlaat

De sluis Jansenverlaat uit 1890 is in oude 19 staat hersteld, maar ook aangepast aan de eisen van het huidig gebruik en de huidige bediening.

De eerste werkzaamheden waren het afdammen van de sluis. De aanwezige stuw is verwijderd. De bagger en het afval zijn opgeruimd en afgevoerd.

Het deels afgebrokkelde metselwerk is weer opgemetseld en gevoegd. De ‘kubbestijl’ wand is van een nieuwe fundatie voorzien. Er zijn nieuwe sluisdeuren geplaatst en deze zijn geëlektri- ficeerd. Ook is op het terrein een sluiswachters huisje geplaatst, van waaruit de begeleide vaart wordt geregeld.

De waterhuishouding is geautomati- seerd, waarbij het water via de sluisdeuren wordt afgevoerd. De Doorsnee

De bestaande dam is hier vervangen door een ophaalbrug. Hier is gekozen voor een ophaalbrug met niet gekop- pelde balanspriemen. De gemeente Emmen heeft voorheen een vergelijkbare brug in Erica (eind van het vaartraject) laten plaatsen, dat als ontwerp aan de basis ligt.

Technische informatie De brug wordt aangedreven door twee hydraulische cilinders die boven in de hameitoren staan opgesteld en aangrijpen op wangen aan de balans priemen. De cilinders zijn toegankelijk via grote deuren achter in de hameitorens en zijn ook demonteerbaar in de stand brug gesloten. De aansturing gebeurt met een pomp met regelbare opbrengst die met een stuurkaart wordt geregeld. De aggregaat en de schakelkast staan elk in een hameitoren opgesteld. De brug kan lokaal bediend worden vanaf een paneel achterop een hameitoren. Viertorenbrug

In het begin van de jaren 60 is de Technische informatie hefbrug ‘Viertorenbrug’ gebouwd in In een lage kelder stond een lierwerk dat opdracht van Rijkswaterstaat directie de kabels van twee torens oprolde bij Bruggen. De hefbrug met vier torens van het omhoog bewegen. Door middel van betonnen segmenten is begin jaren 80 rechtgeleidingskabels tussen de torens uit bedrijf genomen. Het staal dat aan en door het val heen werd de andere de brug zat is er afgesloopt. Het val werd zijde meegenomen. vervangen door een betonnen brugdek. Er is een nieuw stalen val geplaatst. Vanwege de geringe stahoogte in de kelder en vanwege de vele benodigde 21 kabelschijven (totaal 21) ten behoeve van het lierwerk en de rechtgeleidings- constructie is er gekozen om de nieuwe aandrijving van 4 lierwerken te voorzien die in elke toren onder het contra gewicht staan. Elk lierwerk bestaat uit een motorreductor met een trommel rechtstreeks op de as. Door middel van 4 frequentieregelaars worden alle 4 motorreductoren op dezelfde manier aangestuurd. Op de plaats waar vroeger een bedieninghuisje heeft gestaan staat nu een bedieningslessenaar en de kast met de elektrotechnische installatie. Compascumersluis

De sluis uit ca 1890 – opgebouwd met evenwichtsmuren op een houten fundatie – is deels in oude staat hersteld maar tevens aangepast aan de eisen van het huidig gebruik en de huidige bediening. Hier zijn globaal gezien dezelfde werkzaamheden verricht als aan de Jansenverlaat. Weth. J.G. Hartmannbrug

Ook de hier voorheen gelegen dam is 23 vervangen door een draaibrug. De brug is qua bovenbouw identiek aan de Vennenbrug, waardoor de ontwerpfase zicht beperkte tot het inpassen van de landhoofden. Er zijn kleine wijzigingen aan het hydraulisch systeem aangebracht.

Bediening Net als bij alle andere bruggen is de installatie zo ontworpen dat op een vrij eenvoudige wijze het bedienings systeem aan te passen is naar ‘bediening op afstand’. Vooralsnog is hiervoor niet gekozen. Ten eerste vanwege de hoge investeringkosten en onderhouds- kosten in relatie tot de bedieningsuren. Ten tweede omdat voor deze nieuwe vaarverbinding een goed contact tussen gebruiker (de schipper maar ook de andere recreanten) en de bedienaar (als ‘ambassadeur’ voor het gebied) van groot belang wordt geacht. Sint Jozefbrug

24 Voorbij de Sint Jozefbrug eindigt het kanaal bij het centrumplein van Barger- Compascuüm waarbij ook een afmeer- voorziening is aangelegd. Door de nieuwe draaibrug Sint Jozefbrug vaar je het nieuw gegraven Veenparkkanaal in. Bij de Sint Jozefbrug is een rolpaal geplaatst.

Een rolpaal is een paal die vroeger maakten. De lijn tussen de trekschuit onderzijde een oog. In deze ogen werd gebruikt als hulpmiddel bij het en trekker werd bij het nemen van liep een houten of stalen rol, waar de jagen van schepen. Daarbij werd het scherpe bochten om een rol- of draai- lijn langs rolde. Daaraan ontleent de schip – bij vervoer van passagiers paal gelegd. De schipper zorgde, door ‘rolpaal’ ook zijn naam. trekschuit genoemd – met een touw het geven van tegenroer, dat de boot voortgetrokken door een mens of zonder de kant te raken de bocht om paard die daarbij over het jaagpad liep. kwam. Rolpalen stonden op plaatsen waar Een rolpaal was een stevige stalen kanalen, vaarten en sloten een bocht constructie met aan de boven- en Veenparkkanaal

Er is een nieuw kanaal gegraven vanaf in 2013 dit park een tussenstop kan zijn de Sint Jozefbrug naar het bestaande op weg naar het IJsselmeer, Friesland of kanaal in het Veenpark en vanuit het Overijssel. Veenpark door het hoogveengebied Het nieuw gegraven kanaal is ca. de Berkenrode. Nu al is het mogelijk 17 m breed en ca. 2 m diep. De oever vanuit Duitsland, Groningen of gewoon constructie is ook hier opgebouwd uit Barger-Compascuüm het Veenpark in een houten palenrij en een met breuk- te varen. Een uniek gebeuren. Zeker als steen bestort talud.

25 Veenpark

26 Varend vanuit het centrum van Barger- Compascuüm, bij Emmen, kom je in het Veenpark. Met een oppervlakte van 160 hectare is dit het grootste museum van Nederland. Hier komt dagelijks de Drentse veenhistorie tot leven. Je loopt, vaart, of rijdt hier met een treintje door een historisch dorp en een natuurlijk hoogveengebied met authentieke turfafgraving. De bakker, de kruidenier, de klompenmaker en de turfstekers zijn er elke dag aan het werk. Nostalgisch voor ouderen en uitdagend voor kinderen met onder andere een ‘computer-gestuurd’ ontdekkingstocht. Veenparkhaven

Het Veenpark speelt nu al in op de 27 vaarmogelijkheden. Zo heeft men al twee boten beschikbaar waarmee men bezoekers kan rondvaren. In het Veenpark zijn nu al afmeervoorzieningen voor gasten met een boot. Daarnaast biedt het park nog mogelijkheden voor uitbreiding van afmeervoorzieningen of zelfs de aanleg van een haven. Of zo’n haven op korte termijn te realiseren is, hangt af van het gebruik van het kanaal vanaf 2013. Veenparksluis en omgeving

De bestaande vaste brug, de Maatschappijbrug, is o.a. verhoogd. Dit om de gevolgen van de waterpeil verhoging in het bestaande kanaaltraject in het Hoogveengebied de Berkenrode te compenseren en om schepen met een doorvaarthoogte tot 3,50 m doorgang te kunnen geven.

28 Om het recreatieve hoogveentreintje, dat over de oude Maatschappijbrug en door het hoogveen liep, te behouden voor het Veenpark is voor dit spoor een andere route gezocht. Het treintje rijdt nu over een vernieuwde spoorbrug over de sluis en door een spoortunneltje naar het hoogveengebied. Ook de Veenparksluis is aangepast. Hoogveengebied Berkenrode

Door het hoogveengebied Berkenrode voldoende weerstand tegen golfslag. is een nieuw kanaal gegraven. Met de Hiervoor is wel een verplichte maximale vrijkomende gronden zijn kaden aange- vaarsnelheid (6 km/uur) noodzakelijk. En legd naast het kanaal. Om het karakter lage snelheid is passend voor de tijds- van het kanaal in overeenstemming geest welke het kanaal uitstraalt. te brengen is geen oeverconstructie aangebracht. Naar verwachting biedt de weelderige begroeiing in de oeverlijn

29 Herstel Hoogveen aangroei

De gronden (waaronder leem), die De afstervende berken maken straks Berkenrode. Liefhebbers van natuur vrijkomen bij het graven van een nieuw plaats voor veenmossen. Het nog reste- en buitenlucht kunnen hier hun hart kanaal, zijn als kaden teruggekomen rende hoogveen is door de waterpeils ophalen. in het gebied. Om het al gedeeltelijk verhoging tevens gered van verdere afgegraven hoogveen heen, zijn deze verdroging. kaden aangebracht. Hierdoor zijn deze Het Veenpark organiseert samen hoogveenresten weer vernat en is met Staatsbosbeheer educatieve aangroei van hoogveen weer mogelijk. tochten door het hoogveenreservaat

30 Traject Veenpark naar Bladderswijk (Erica) (in aanleg)

Momenteel wordt druk gewerkt aan het landschap en de cultuurhistorie. 31 het gedeelte van het Veenpark naar de Dit krijgt vorm door het accentueren Bladderswijk. Het tracé hiervan is een en beschermen van hoogveenres- grotendeels nieuw te graven kanaal tanten, de aanleg van een koppelsluis van het Veenpark (Klazienaveen-Noord) met 5 m verval. Het herstel van het naar Bladderswijk (Oranjedorp). Doordat Scholtenskanaal (deels) en een oude ervoor gekozen is het tracé niet om het trambrug. In het kader van natuur en Oosterbos heen te leggen, maar dit te duurzaamheid voorzien de plannen in passeren via de Kromme Wijk ontstaat een ecoduct, natuurzones en een spaar een extra kans een nieuw kanaal te sluis. realiseren met unieke belevingskansen qua landschap en natuur voor o.a. De opening van het totale vaartraject zal schipper, visser, wandelaar of fietser: een in het voorjaar van 2013 plaatsvinden Beleefkanaal. De kosten voor dit traject bedragen ca. € 20 miljoen. Er komen voorzieningen voor afmeren, wandelen, fietsen, sportvissen en kleine watersport. Daarnaast wordt bij de aanleg rekening gehouden met Veenparkkanaal-Scholtenskanaal

32 Binnenkort zal begonnen worden met het graven van de ontbrekende verbinding (ca. 800 m1) tussen het Veenpark/ Berkenrode en het Scholtenskanaal. Het kanaal kruist de Willem Albertsvaartweg middels de aanleg van een half hoge vaste brug. Deze heeft de sterke voorkeur ten opzichte van een beweegbare brug: geen bedieningskosten, geen exploitatie en jaarlijks onderhoud, geen belemmering wegverkeer (veiligheidsdiensten) en scheepvaart.

Ten zuiden van Klazienaveen-Noord sluit Ook langs dit kanaaltraject wordt een het kanaal aan op het Scholtenskanaal. smalle ecologische verbindingszone Aan de zuidoostzijde van het kanaal aangelegd voor o.a. Heideblauwtje en komt een fietspad. Levendbarende Hagedis. Scholtenskanaal

Het Scholtenskanaal wordt vanaf Klazienaveen-Noord tot de Kromme Wijk in ere hersteld. De oude kanaaloever is grotendeels teruggebracht en wordt voorzien van een natuurtechnische bestorting. Ook hier wordt het kanaal gebaggerd tot een diepte van 2 m. In Klazienaveen-Noord en bij de

Trambrug worden afmeervoorzieningen 33 gerealiseerd. Het historisch kanaal blijft met een breedte van 13 smal.

Toeristische informatie Het Scholtenskanaal loopt in het zuiden dood op rijksweg A37. Vanaf een beschutte aanlegplek in deze zuidhoek kunnen de vaargasten over land naar Klazienaveen, Zwartemeer en verder. Op de fiets is het vanaf hier ook niet ver naar het Bargermeer, een bijzonder hoogveengebied dat zich uitstrekt tot over de Duitse grens. Het heeft een grote natuurwaarde vanwege de omvang en unieke habitat. Er leven bijzondere planten- en dierensoorten. Hoogholtje

Het ‘Hoogholtje’ is een vaste Technische informatie fiets-voetgangersbrug. In dit geval niet Doordat de brugdelen afsteunen via een van hout maar van staal. Voor de fietsers boogconstructie zijn er geen pijlers met is in het midden van de traptreden een middensteunpunten en geleidewerken fietsgoot aangebracht en de brug heeft nodig. De boogconstructie is als een een ruime ‘bordes’. vakwerk uitgevoerd om de link te leggen met de historie van het kanaal. Trambrug

Waar het Scholtenskanaal draait richting Technische informatie het Oosterbos (Kromme Wijk), wordt Kenmerkend van de hier gelegen een trambrug gebouwd. De Trambrug trambrug, maar ook van in de buurt is een moderne brugconstructie, maar gelegen trambruggen, waren de met het uiterlijk van een vroeger op vakwerken in de balans en de hamei- dezelfde plek gelegen Trambrug. poort, het type leuningwerk en de Van 1907 tot 1940 lag hier namelijk dubbele schoren aan de hameipoort. de tramlijn van de Dedemvaartsche Bij de nieuw te bouwen brug zijn de Stoomtram Maatschappij tussen Ter Apel vakwerken gerealiseerd door snijwerk in en Coevorden. de lijven aan te brengen. In tegenstelling 35 tot de oude trambruggen is de nieuwe brug geschikt voor het zware vracht verkeer. Oosterbos

Het Oosterbos is een bos van circa 250 hectare ten oosten van Emmen. Het bos is rond 1970 aangeplant door Staatsbosbeheer op niet afgegraven hoogveen. Dit is gebeurd in het kader van de herinrichting van de Veenkoloniën. Door de aanleg van kaden en het verhogen van het grondwaterpeil 36 Er wordt een kanaal gegraven van het zijde van de Hondsrug. De grond die wordt getracht de verdroging te stoppen ‘historische’ Scholtenskanaal naar de vrijkomt bij het graven van het kanaal en de aangroei van nieuw hoogveen te Bladderswijk. Hierbij moet de uitloper wordt gebruikt voor de aanleg van stimuleren. Het bos maakt deel uit van van de Hondsrug met een hoogte- beschermende kaden rondom de de boswachterij Emmen, waartoe ook de verschil van 5 m gepasseerd worden. waardevolle hoogveenrestanten in het Emmerdennen, het Noordbargerbos en Dit gebeurt via de aanleg van een Oosterbos. het Valtherbos behoren. Koppelsluis aan de ene zijde en de Ten oosten van het Oosterbos ligt het aanleg van een spaarsluis aan de andere uitgestrekte landgoed Scholtenszathe. Dit gebied was in de 19e eeuw gekocht door Willem Albert Scholten, die het heeft ontgonnen en geschikt gemaakt voor de aardappelteelt. Het niet ontgonnen hoogveen van het Oosterbos ligt dan ook meters hoger dan het afgegraven aangrenzende gebied van de Scholtenszathe. Koppelsluis met ecobrug

Om het hoogteverschil van 5 m te 37 overwinnen wordt een koppelsluis gebouwd. Een koppelsluis is niets meer dan twee sluizen achter elkaar. De eerste sluis zal het water van 14.60 m +NAP naar 17.10 m +NAP brengen en het tweede deel brengt het niveau dan naar 19.60 m +NAP. Dit zal het hoogste waterniveau zijn van de gehele vaarverbinding.

Voor de sluis komt een ecobrug. De ecobrug zal niet alleen voor dieren passeerbaar zijn, want er komt ook Een schanskorf (ook wel steenkorf of gabion) is een fietspad naast te liggen. De schei- een korf, cilinder of andere omhulling die met ding tussen de twee delen gebeurd grond, zand of steenachtige materialen gevuld door middel van schanskorven. Vanaf wordt. De hedendaagse schanskorf vindt zijn de ecobrug maar ook vanaf de bedie- oorsprong in de middeleeuwen, toen schans- ningsruimte heb je straks een prachtig korven als een onderdeel van militaire fortifi- uitzicht over de koppelsluis. Bij de sluis caties gebruikt werden. Momenteel worden ze komt naast afmeervoorzieningen ook voornamelijk gebruikt als civieltechnische of een picknickplek voor passanten en een bouwkundige constructie, waarbij de schanskorf openbaar toilet. zowel constructief als decoratief kan aangewend worden. Hondsrugkanaal

38 Vanaf het Oosterbos gaat het nieuwe Op het traject in aanleg wordt een Ter plaatse van de N862 passeert het tracé richting de Vastenow door de groot gedeelte (o.a het project kanaal de weg middels een vaste brug Hondsrug heen. Ter hoogte van de Hondsrugkanaal) via een Engineering met een kanaalpeil van 19.60+. De Vastenow zal het kanaal (peil 19.60 +) en Construct contract uitgevoerd. bestaande hoogte van de weg moet tot het diepste door het maaiveld (ca. 22.60 Hierbij gaat het onder andere om het ca. 2.70 m omhoog. +) heen snijden. De taluds zullen hier het graven van ca. 3 km nieuw kanaal, het langst zijn van het gehele tracé. aanleggen van kaden, de bouw van Vanaf de provinciale weg N862 gaat 4 betonbruggen en de bouw van de het tracé langs en gedeeltelijk door Het kanaal wordt vanaf het Oosterbos koppelsluis. het aanwezige hoogveenrestant, het aangelegd met een ondertalud, een Oosterveen. Voor dit hoogveenrestant vlakke berm van 5 m en een boventalud. Vastenowbrug en de bruggen is een herinrichtingsplan opgesteld De vlakke berm is geschikt voor de N862 door de gemeente Emmen. Het kanaal- aanleg van het fietspad aan de ene zijde De vaste brug in de Vastenow gaat ca. tracé doorsnijdt gedeeltelijk dit plan. en een onderhoudsberm/wandelpad 80 cm omhoog ten opzichte van de Daarom dient het kanaal zoveel mogelijk maar tevens ecologische verbindings- bestaande ashoogte. De brug krijgt aan te sluiten op dit plan, waarbij het zone aan de andere zijde. een open karakter. Dus ook uitstekend accent ligt op de bestaande hoogveen De oevers van het gehele kanaal worden passeerbaar voor fietser, wandelaar en restanten. zoveel mogelijk natuurtechnisch uitge- zoogdieren. Vanaf de Vastenow gaat Daarnaast zal nadrukkelijk rekening voerd. Het passeerbaarheid voor de het kanaal richting de provinciale weg worden gehouden met de aanwe- fauna is hiermee gewaarborgd. (N862). zige natuur en de inrichting van het Bedrijvenpark A37. 39 Spaarsluis

De spaarsluis komt op ca. 250 m voor Technische informatie de vaste brug bij de Bladderswijk, het De sluisdeuren worden uitgevoerd in eindpunt van de nieuwe vaarverbinding. composiet. De innovatieve ontwik- Een spaarsluis is een sluis met spaar kelingstraject is uitgevoerd door bekkens naast de sluis. Bij het gebruik de provincie Drenthe en provincie van de spaarsluis wordt het geloosde Groningen in nauwe samenwerking water voor 50% opgevangen in de met Fibercore Europe, een bedrijf spaarbekkens, zodat het bij de volgende gespecialiseerd in o.a. composiet schutting hergebruikt kan worden om bruggen. De spaarsluis krijgt verder een 40 de sluiskolk deels te vullen. Bij de sluis moderne uitstraling. komt nog wel een gemaal (capaciteit 0,3 m3/sec) om de schutverliezen op te vangen. Oosterwijk - Bladderswijk

Na passage van de spaarsluis doorsnijdt Het laatste gedeelte kanaal ligt vrij diep het nieuwe kanaal de Oosterwijk. In de ingegraven. De laatste vaste betonbrug Oosterwijk is een Passanten afmeer op de route was dan ook te realiseren locatie en een ontmoetingsplek zonder de weghoogte aan te passen. gemaakt. Door initiatieven van de plaat- Met het aansluiten op de Bladderswijk is selijke bevolking zal de Oosterwijk straks de vaarroute voltooid. tot aan het centrum van Oranjedorp voor de kleine recreatievaart bereikbaar zijn. 41 Bladderswijk en hoe nu verder ?

42 Aankomende in de Bladderswijk moet de doorgaande recreatievaarder naar het zuiden – richting Erica – afbuigen. De vaartrajecten richting Coevorden (met Overijssel) en richting Meppel met het IJsselmeer en de Friese wateren als achterland liggen dan voor de schipper open. Maar ook de aansluitende bestaande Drentse vaarwegen bieden de recreatievaarder veel mogelijkheden.

Voor een bezoek aan het centrum van Emmen of aan het dierenpark van Emmen kan de schipper beter naar het noorden varen. Aan het ‘eind’ van de Bladderswijk legt de gemeente Emmen afmeervoorzieningen aan bij de gereno- veerde Bargersluis. Het Dierenpark is met jaarlijks ruim 1,2 miljoen bezoekers de belangrijkste attractie. Ook de stedelijke voorzieningen zoals winkels, horeca, uitgaans- gelegenheden en evenementen bieden een aantrekkelijk aanbod voor toervaarders. 43 44

Herstel en aanleg recreatieve vaarverbinding In samenwerking met: Erica-Ter Apel

Dit project is een Colofon samenwerking tussen Redactieadres gemeente Emmen, Provincie Drenthe, gemeente Vlagtwedde, Wegen en Kanalen Postbus 122, 9400 AC Assen Samenwerkingsverband (0592) 36 55 55 Noord-Nederland, provincie [email protected] Drenthe, provincie Groningen, Redactie Recreatietoervaart Nederland Hillie Weerman-Smits, en Waterschap Hunze en Aa’s. Willem Paas, Lambert Vlieg

Grafische verzorging Docucentrum, provincie Drenthe

Dit project wordt Fotografie medegefinancierd door de The factory II - Anneke Bloema Fotografie Willem Jan Kleppe Europese Gemeenschap Informatie Aanleg vaarverbinding: www.erica-terapel.nl [email protected] [email protected] Gebiedsontwikkeling Europees Fonds voor Regionale vaarweg: Ontwikkeling [email protected]

september 2011 wk11080901