Ord. Prof. Enver Ziya Karal
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
CUMHURİYET TARİHİ YAZIMINDA ÖNCÜ İSİM: ORD. PROF. ENVER ZİYA KARAL Yazan Özge Erel Aktaş 2020 Yayın Hakkı © 2020 BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ GELİŞTİRME VAKFI İKTİSADİ İŞLETMESİ Her hakkı mahfuzdur, bu kitabın yayın işini gerçekleştiren Başkent Üniversitesi Geliştirme Vakfı İktisadi İşletmesi dışında, telif hakkı yasası uyarınca, tümü ya da herhangi bir bölümü, resmi ve yazısı editörünün ve yayımcısının yazılı müsaadesi alınmadıkça tekrarlanamaz, basılamaz, çoğaltılamaz, fotokopi çıkartılamaz veya kopya anlamı taşıyacak hiçbir işlem yapılamaz. ISBN: 978-605-06251-4-1 ORD. PROF. ENVER ZİYA KARAL TARİH UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ (BÜTAM) YAYINLARI SAYI: 3 CUMHURİYET TARİHİ YAZIMINDA ÖNCÜ İSİM: ORD. PROF. ENVER ZİYA KARAL YAZAN: ÖZGE EREL AKTAŞ Yayına Hazırlayan: Başkent Üniversitesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Bürosu Tasarım ve Düzenleme: Pınar OSMANAĞAOĞLU Basım ve Çoğaltım Yeri: Ers Matbaacılık Ltd. Şti. Altıntop İşhanı 87 / 7 Kazımkarabekir / Ankara 0312 384 54 88 Sertifika No: 33885 SUNUŞ Okumakta olduğunuz “Cumhuriyet Tarihi Yazımında Öncü İsim: Ord. Prof. Enver Ziya Karal’’ başlıklı kitap, 1 Aralık 2017’de Başkent Üniversitesi’nde Profesör Dr. Sayın Mehmet Haberal’ın öncülüğünde açılan B.Ü. Ord. Prof. Enver Ziya Karal Tarih Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin (BÜTAM) üçüncü yayınıdır. Bu merkezde Karal’ın ailesi tarafından Başkent Üniversitesi’ne bağışlanan kitapları, haritaları, fotoğrafları ve kişisel arşivini içeren zengin koleksiyonu yakın tarihimizin aydınlatılmasına katkıda bulunmak üzere tarih araştırmacılarının incelemesine sunulmakta; bunlardan yararlanılarak hazırlanacak yapıtlardan ve Karal hakkında yapılacak akademik çalışmalardan merkezin Bilim Kurulu’nun inceleyerek basılmasını yararlı gördüklerinin yayınlanması hedeflenmektedir. Genç tarih araştırmacısı Özge Erel’in Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Temuçin Faik Ertan’ın danışmanlığında Karal’ın kütüphanesinden de yararlanarak yüksek lisans tezi olarak hazırladığı ve başarıyla sunduktan sonra kitap haline getirdiği elinizdeki biyografik yapıt da BÜTAM’ın bu kapsamda bir yayını olarak ilgililere sunulmaktadır. Özge Erel’in GİRİŞ bölümünde belirttiği gibi biyografiler, sıkça tanımlandıkları şekliyle sadece bir kişinin tarihi değildir. Tarih alanına uzun yıllar hizmet vermiş bir öğretim üyesi olarak incelediğim pek çok biyografi çalışmasında gözlemlediğim, bu yapıtların yalnız konu olan kimsenin yaşamının ve mesleki niteliklerinin sunulması olmayıp o şahsa ait belgelerle, anılarla, fotoğraflarla dönemin akademik, bürokratik, toplumsal yaşamını aydınlatmak açısından da yararlı olduklarıdır. Kapsadığı yılların tarihine de ışık tutan bu değerli yapıtların bunları iletecek kimseler hayattayken ve anılar belleklerde tazeyken kaleme alınmasının da ayrıca önem taşıdığıdır. Bu bakış açısıyla BÜTAM da yayın politikasında merkezimizin belgelerinden de yararlanılarak yapılan çalışmaların yanısıra Türk bilimcileri hakkında yapılacak bu tür çalışmalara yer vermeyi ilke edinmiştir. “Cumhuriyet Tarihi Yazımında Öncü İsim: Ord. Prof. Enver Ziya Karal’’ kitabı da Atatürk’ün Cumhuriyet duyurulurken Türkiye için beslediği çağdaş uygarlığa ulaşma dileği doğrultusunda hızla yol alan ülkede nesnel ve tinsel olanaklardan yoksun bir göçmen çocuğun genç Cumhuriyetin önde gelen ve dünyaca tanınan tarihçilerinden biri olarak yetişebilmesinin öyküsüdür. İlgiyle okunacağını düşündüğüm bu kitabın geniş kapsamlı ekseni içinde bilimin önde tutulmasıyla Balkan savaşları faciası, Kurtuluş Savaşı ve onu izleyen Cumhuriyet’in kuruluş aşamasında bile ülkeyi çağdaş uygarlığa taşıyacak olan eğitimin öneminin göz ardı edilmediği anlatılmaktadır. İçeriği Cumhuriyet hükümetlerinin tutarlı eğitim politikalarıyla gençlerin yalnızlığa terk edilmemesi bir yana, bilimsel eğitimin ışığında yetişenlerin çabalarıyla Türkiye’nin toplumu ulusal, laik, çağdaş değerlere ulaştıracak kurumlarla donatılmasını, kısa zamanda dünyaca saygın demokratik bir hukuk devleti oluşunu ve bu yönde geçirilen evreleri daha derin araştırmak için kaynak önerilerini de kapsamaktadır. Dikkatli okuyucuların, analitik gözlerin Cumhuriyet’in kitapta altı çizilen kültürel, siyasal, ekonomik, toplumsal kazanımlarını değerlendirip alınacak dersler çıkarabilmeleri eğitici olarak dileğimdir. Özge Erel’i çalışması için kutlar, BÜTAM’ın yayın politikasını sürdürmesine olanak tanıyan Başkent Üniversitesi’nin kurucusu Prof. Dr. Mehmet Haberal’a ve yöneticilerine teşekkürlerimi sunarum. Prof. Dr. Seçil Karal Akgün B.Ü. Ord. Prof. Enver Ziya Karal Tarih Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü ÖNSÖZ Cumhuriyet Tarihi Yazımında Öncü İsim: Ord. Prof. Enver Ziya Karal başlıklı çalışmam, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü’nde Enstitü Müdürü Prof. Dr. Temuçin Faik Ertan’ın danışmanlığında hazırladığım ve 2015 Temmuzu’ nda kabul edilmiş yüksek lisans tezimdir. Cumhuriyet tarihinin ilk tarihçilerden biri olan Ord. Prof. Enver Ziya Karal, şahsiyeti ve ilmi çalışmalarıyla dünde kalamayacak, sadece bugün için de hatırlanmaktan ibaret olamayacak, daima yarınların insanı olarak kalacak bir kişiliktir. Yaptıkları ve yazdıklarıyla tarih araştırmacılarına hala yol göstermeye devam etmektedir. Bu noktaları gözeterek Ord. Prof. Enver Ziya Karal’ın çalışmalarını ve hizmetlerini ayrıntılı olarak inceleyip değerlendirmek suretiyle yakın dönem tarihimize bir katkı sağlayabileceğimi düşündüm. Karal’ın hayatından bilgiler vermeyi, hangi şartlarda ve ortamda yetiştiğini ve bu hayat tarzının kendisine ve bilimsel çalışmalarına ne şekilde yansıdığını araştırmayı, kişiliği ile birlikte eserlerini inceleyerek Cumhuriyet Tarihi yazımındaki yerini ortaya koymayı hedefleyerek tezimi kaleme aldım. Çalışmamı birinci el yazılı ve sözlü kaynaklar kullanarak hazırladım. Ord. Prof. Enver Ziya Karal’ın uzun yıllar Dekan ve Rektör olarak da çalıştığı Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Arşivi’ndeki özlük dosyasını, evindeki özel arşivini, kişisel eşyalarını görüp inceleyebilmem, çalışmamı doğru bilgilere ulaşarak tamamlayabilmeme büyük katkı sağladı. Karal’ın öğrencisi ve meslektaşı Prof. Dr. Şerafettin Turan ve hem öğrencisi hem kızı Prof. Dr. Seçil Karal Akgün ile yapılan görüşmeler çalışmamın pek çok noktasına aydınlık getirdi. - Sonunda elinizdeki çalışmam Prof. Dr. Seçil Karal Akgün’ün destekleriyle Başkent Üniversitesi’nde kitap haline getirildi. Ord. Prof. Enver Ziya Karal’ın (ve kızının) bütün kitapları, arşivi ve mal varlığı ailesi tarafından Başkent Üniversitesi bünyesinde kurulan Ord. Prof. Enver Ziya Karal Tarih Uygulama ve Araştırma Merkezi’ne bağışlanmıştır. Başkent Üniversitesi’nin kurucusu Sayın Prof. Dr. Mehmet Haberal’ın desteğiyle kurulan bu Merkez, başta öğrenciler ve araştırmacılar olmak üzere 1 Aralık 2017 tarihinden beri tüm tarih meraklıklarına hizmet vermektedir. Merkezde her ay değişik konularda alanlarında uzman kişilerin sunumları, ardından da konu kapsamında sohbet toplantıları düzenlenmektedir. Öğrencilerin, akademisyenlerin ve araştırmacıların yanı sıra kamuya da açık bu toplantılar oldukça ilgi görmektedir. Merkezin zengin kütüphanesinden ve arşivinden yararlanılarak yapılan çalışmalar yine merkez tarafından yayınlanabilmektedir. Yapmış olduğum bu çalışma da Başkent Üniversitesi Ord. Prof. Enver Ziya Karal Tarih Uygulama ve Araştırma Merkezi yayınıdır. Mustafa Kemal Atatürk’ün dile getirdiği ‘’Muhacirler kaybedilmiş topraklarımızın aziz hatıralarıdır’’ sözü bir muhacir çocuğu olarak bana da hayatımda bu hatıraları yaşatmak, geçmişimi ve gelmiş olduğum Balkan topraklarını daha iyi öğrenmem için itici bir kuvvet olmuştur. Tezimi hazırlarken yaptığım çalışmam sırasında beni destekleyip yönlendiren Danışman Hocam Sayın Prof. Dr. Temuçin Faik Ertan’a, bir dönem Ord. Prof. Enver Ziya Karal ile Ankara Üniversitesi’nde bir arada çalışan rahmetli Prof. Dr. Şerafettin Turan’a, Karal’ın kişisel bilgilerine ve eşyalarına ulaşmamı sağlayan kızı Prof. Dr. Seçil Karal Akgün’e, Karal ile ilgili elindeki mevcut bilgileri benimle paylaşan Prof. Dr. Ulvi Keser’e teşekkür ederim.Eğitim hayatım ve özellikle yüksek lisans tezi çalışmam boyunca bana gösterdikleri koşulsuz destek ve sevgileri için sevgili babam Halil Erel’e, annem Sevim Erel’e, ablam Arzu Çalık’a ve eşim Cüneyt Aktaş’a da minnet duygularımı sunarak sonsuz teşekkür ederim. Özge Erel Aktaş İÇİNDEKİLER SUNUŞ 3 ÖN SÖZ 5 KISALTMALAR 11 GİRİŞ 12 I. BÖLÜM: ENVER ZİYA KARAL’IN YAŞAMI 19 Doğumu, Ailesi ve Çocukluk Yılları 19 Eğitimi ve Öğrencilik Yılları 24 II. BÖLÜM: ENVER ZİYA KARAL’IN MESLEK YAŞAMI 31 Yurda Dönüşü ve Akademisyenliğe İlk Adımı İstanbul Üniversitesi Yılları 31 Profesörlüğe Yükselmesi ve Ankara Üniversitesi Yılları 35 Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü’nün Kurulması ve Enver Ziya Karal 36 Enver Ziya Karal’ın TİTE’deki Çalışmaları 39 Selanik’teki Atatürk Evi ve Karal Çifti 48 Evin Kısa Tarihçesi 49 Evin Müze Haline Dönüştürülme Kararı ve Çalışmalar 50 Enver Ziya Karal’ın Kişiliği ve Mesleki Tutumu 65 Vatikan’da Papa’yı Ziyareti 72 Çağdaş Eğitim Anlayışı, Belgeli Tarihçiliği ve İnsancıl Yapısı 72 Mustafa Kemal Atatürk’ü ve Eseri Nutuk’u Anlamak 87 İhtilal Çerçevesinde 1961 Anayasası ve Enver Ziya Karal 89 Ord. Prof. Enver Ziya Karal’ın Rahatsızlıkları ve Vefatı 99 Basın’da Ord. Prof. Enver Ziya Karal’ın Vefatı 102 III: BÖLÜM: AKADEMİK ÇALIŞMALARI ve YAYINLARI 107 KİTAPLARI 107 Fransa, Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1767-1802) 107 Halet Efendi’nin Paris Büyükelçiliği (1802-1806) 108 Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları 112 Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları – Nizam-ı Cedid 1789-1807 115 Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 119 Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı