Torhout

Revinzestraat 1-3

Archeologienota 2018H263

Verslag van Resultaten

Kim Aluwé

Pieter Laloo

Ghent Archaeological Team bvba Dorpsstraat 73 8450 Project: Torhout-Revinzestraat 1-3

Opdrachtgever: BVBA Jpb Building Hoogveldstraat 7 8020

Uitvoerder: GHENT ARCHAEOLOGICAL TEAM bvba (GATE) Kim Aluwé, Pieter LALOO

© 2018 - GHENT ARCHAOLOGICAL TEAM bvba Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd of aangepast worden, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt worden onder enige vorm of wijze ook, elektronisch, mechanisch, door fotokopie, zonder toestemming van Ghent Archaeological Team bvba i Inhoudstafel

Colofon……………………………………………………………………………………………………. i Inhoudstafel ...... ii Inleiding ...... iii VERSLAG VAN RESULTATEN...... 1 1. Bureauonderzoek ...... 1 1.1 Beschrijvend gedeelte ...... 1 Administratieve gegevens ...... 1 Archeologische voorkennis ...... 4 De onderzoeksopdracht ...... 4 Vraagstelling met betrekking tot het onderzochte gebied ...... 4 Randvoorwaarden ...... 4 Beschrijving van de door de initiatiefnemer geplande werken en bodem-ingrepen, geïllustreerd met een overzichtsplan...... 4 Beschrijving werkwijze en strategie van het vooronderzoek ...... 5 1.2 Assessment ...... 6 Landschappelijke situering...... 6 Historisch cartografische situering ...... 10 Archeologische situering ...... 16 Interpretatie – datering onderzoeksgebied ...... 17 Archeologische verwachting - bureaustudie ...... 17 Bibliografie ...... 18 Bijlage ...... 20

2 Inleiding

De initiatiefnemer plant de afbraak van twee bestaande woningen met daaropvolgend de aanleg van een kleine verkaveling met 7 nieuwbouwwoningen.

De als plangebied gemarkeerde oppervlakte overschrijdt de drempelwaarden opgenomen in het Onroerenderfgoeddecreet (perceeloppervlak >3000m2). Het projectgebied bevindt zich niet in een vastgestelde archeologische zone, in een beschermde archeologische site of in een gebied waar geen archeologisch erfgoed meer te verwachten valt [GGA]. Hierdoor moet een archeologienota worden opgesteld. GATE werd aangesteld om deze archeologienota door middel van een vooronderzoek zonder en met ingreep in de bodem op te maken met advies naar eventueel uitgesteld onderzoek, werfbegeleiding of vrijgave.

3 VERSLAG VAN RESULTATEN

1. Bureauonderzoek 1.1 Beschrijvend gedeelte

Administratieve gegevens

Projectcode vooronderzoek 2018H263

Wettelijk depot Nvt.

Erkend archeoloog GATE [OE/ERK/Archeoloog/2015/00073]

Bounding box X y

60363,737 195966,885

60429,709 195892,26

Begin- en einddatum 3 september – 10 september 2018 bureauonderzoek + 19 september 2018

Zoektermen Inventaris Bureauonderzoek Onroerend Erfgoed

Geografische situering Het projectgebied bevindt zich in het West- [Fig. 1-4] Vlaamse Torhout aan de Revinzestraat 1-3. De ingrepen voorzien in de omgevingsvergunningsaanvraag voor het verkavelen van gronden hebben plaats op volgende kadastrale percelen binnen de hierboven beschreven extremiteiten: Torhout, Afd. 1 Torhout, Sectie I, 617D3 + 617L2.

Overzicht bodemingrepen Het projectgebied is ca. 3200m2 groot. De [Fig. 5] huidige twee woningen met kelder worden afgebroken. In de plaats komt een kleine verkaveling met 7 nieuwbouwwoningen. Een weg verbindt de Revinzestraat met de twee achterliggende woningen.

1

Figuur 1: Lokalisering projectgebied t.o.v. provinciegrenzen (archeoregio’s).

Figuur 2: Lokalisatie projectgebied t.o.v. de topografische kaart.

2

Figuur 3: projectie van het projectgebied op een recente (2017) orthofoto (© GDI Vlaanderen).

Figuur 4: Projectie projectgebied t.o.v. het GRB-bestand (© Geopunt).

3 Archeologische voorkennis

Er vond nog geen archeologisch onderzoek plaats binnen het projectgebied.

De onderzoeksopdracht

Vraagstelling met betrekking tot het onderzochte gebied

Op basis van verscheidene parameters, zoals de nog aanwezige erfgoedwaarden, de landschapshistoriek, topografie, geomorfologie, bodemgebruik, vegetatie, en ingreephistoriek, wordt een waardering van het archeologisch potentieel binnen het afgebakende projectgebied opgesteld. Hiertoe wordt een stapsgewijze onderzoeksprocedure doorlopen, waarbij de vraagstelling steeds teruggekoppeld wordt naar volgende kernpunten:

− Heeft het projectgebied archeologisch potentieel? − Is er sprake van verstoring van dit potentieel? Zo ja, in welke mate kan deze eventuele vindplaatsen hebben aangetast? − Wat zijn de geplande ingrepen in functie van de werkzaamheden? − Zullen de werken eventuele vindplaatsen bedreigen? − Welke aspecten verdienen aandacht bij een eventueel vervolgonderzoek?

Randvoorwaarden

Een archeologisch vooronderzoek met ingreep in de bodem is momenteel economisch onwenselijk voorafgaand aan het aanvragen van de omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden.

De initiatiefnemer opteert voor de uitzonderingsprocedure waarbij een archeologienota wordt aangeleverd uitsluitend op basis van een vooronderzoek zonder ingreep in de bodem waarbij wordt nagegaan of er binnen het projectgebied een uitgesteld vooronderzoek met ingreep in de bodem of werfbegeleiding wenselijk is en/of vrijgave mogelijk is.

Beschrijving van de door de initiatiefnemer geplande werken en bodem- ingrepen, geïllustreerd met een overzichtsplan.

De initiatiefnemer plant de afbraak van twee woningen en de inplanting van een kleine verkaveling met 7 nieuwbouwwoningen aan de Revinzestraat 1-3 te Torhout (fig.5). De totale oppervlakte van het projectgebied bedraagt ca. 3200m2.

In eerste instantie dient de huidige bebouwing afgebroken te worden, nl. twee onderkelderde woningen en een bijgebouw die samen een oppervlakte van ca. 600m2 vertegenwoordigen. De zone achter de oostelijke woning is voorzien van een verharding, net als de zone naast de westelijke woning richting het bijgebouw. Ook hebben beide woningen een verhard toegangswegje met trappenpartij van de straat naar de voordeur. Deze bestaande verhardingen dienen ook eerst opgebroken te worden. In de tuinen van beide woningen zullen voorafgaand aan de werken de aanwezige bomen gerooid moeten worden.

Er worden 7 nieuwe woningen gebouwd, de bouw van deze woningen zal de bodem tot op een diepte van ca. 1,5m verstoren over een oppervlakte van ca. 900m2. Elk huis beschikt over een eigen oprit. De aanleg van alle opritten samen zal een oppervlakte van ca. 300m2 tot een maximale diepte van ca. 50cm verstoren. Ook de aanleg van een private weg naar de achteraan gelegen huizen zal de bodem tot max. 50cm diep verstoren over een oppervlakte van ca. 150m2.

4

Figuur 5: werkzaamheden op het projectgebied weergeven op het GRB-bestand (©Geopunt).

Beschrijving werkwijze en strategie van het vooronderzoek

GATE werd aangesteld om deze archeologienota door middel van een vooronderzoek zonder en met ingreep in de bodem op te maken. Het onderzoek werd uitgevoerd onder leiding van een erkend archeoloog van GATE.

De oppervlakte van de geplande omgevingsvergunning voor de verkaveling van gronden overschrijdt de drempelwaarden die opgenomen zijn in het Onroerenderfgoeddecreet. Het projectgebied bevindt zich overigens niet in een vastgestelde archeologische zone, een beschermde archeologische site of binnen gebieden waar geen archeologisch erfgoed meer te verwachten valt [GGA]. Hierdoor moet een archeologienota worden opgesteld. De aard van de werken werd tijdens het vooronderzoek afgewogen tegen de voorhanden zijnde gegevens relevant voor het projectgebied op landschappelijk, historisch-cartografisch en archeologisch vlak. De archeologienota werd digitaal opgemaakt middels Office- en Adobe-software. Het bijhorend kaartmateriaal werd aangemaakt in een GIS-omgeving. In die GIS werden de ontwerpplannen ingeladen en geprojecteerd ten opzichte van diverse kaartlagen die raadpleegbaar zijn op www.geopunt.be, www.dov.vlaanderen.be, www.geo.onroerenderfgoed.be, www.cartesius.be en de website van de centraal archeologische inventaris [CAI]1. De geraadpleegde literatuur, de digitale bronnen en het kaartmateriaal zijn te vinden in de bijlage.

1 De Centrale Archeologische Inventaris is een inventaris van tot nog toe gekende archeologische vindplaatsen. Vanwege het specifieke karakter van het archeologisch erfgoed dat voor ons verborgen zit in de ondergrond, is het onmogelijk om op basis van de Centrale Archeologische Inventaris met zekerheid uitspraken te doen over de aan- of afwezigheid van archeologische sporen. De aan- of afwezigheid van archeologische sporen dient met verder archeologisch onderzoek vastgesteld te worden.

5 1.2 Assessment

Dit bureauonderzoek plaatst het projectgebied binnen een landschappelijk en archeologisch kader, waarbij rekening gehouden wordt met het ontwerpplan van de toekomstige verkaveling. Deze studie dient als voorbereiding van een eventueel vervolgonderzoek, waar rekening kan worden gehouden met de geplande grondwerken, of de reeds gekende archeologische, geologische en bodemkundige fenomenen. Daarnaast helpt de voorbereiding mee tot het opstellen van een [mogelijke] archeologische verwachting per zone waarmee zowel tijdens toekomstige bouwwerken, als tijdens de uitvoering van het vervolgonderzoek rekening gehouden wordt. Door raadpleging van de CAI [Centraal Archeologische Inventaris] en archeologische literatuur wordt ten slotte ook nagegaan in hoeverre gekende vindplaatsen aanwezig zijn in de nabijheid van het onderzoeksgebied.

Deze studie maakt gebruik van verscheidene datasets. Uitgangspunt is het ontwerpplan met informatie over de toekomstige grondwerken, verkregen van de initiatiefnemer. Deze informatie wordt vervolgens geprojecteerd op de bodemkundige en geologische kaart. Vervolgens worden de historische kaarten als de archeologische inventaris onder de loep genomen om de gekende archeologische sites in en nabij het projectgebied te registreren.

Landschappelijke situering

Het onderzoeksgebied situeert zich aan de Revinzestraat 1-3 te Torhout. Het gebied bevindt zich in de zandstreek (fig.1).

Geologisch gezien behoort het projectgebied tot de Tertiaire Formatie van (Tt), Lid van Eegem (TtEg) (fig. 6). Het betreft grijsgroen zeer fijn zand met kleilagen en zandsteenbanken. Op de Quartair geologische kaart is het projectgebied gelegen in het gebied gecodeerd als 4 (fig. 7). Dit verwijst naar de zandige tot zandlemige eolische afzettingen uit het Weichseliaan die hier het Tertiair afdekken.

Er bevinden zich twee verschillende bodemtypes op het projectgebied (fig. 8-9): een matig natte en een matige droge lemige zandbodem.

Voor wat betreft de topografie zijn we aangewezen op het Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen II (DHM VII – 1m resolutie). Op ruimere schaal komt duidelijk tot uiting dat het projectgebied zich bevindt op de overgang naar een hoger gelegen "plateau van " dat zich ten noorden van het projectgebied bevindt, met ten zuiden van het projectgebied het lagergelegen dallandschap van de Handzamevaart en de Velddambeek-Waardammebeek (fig. 10). Het projectgebied zelf heeft een wisselend reliëf (fig. 11): de bebouwde zones liggen duidelijk hoger (ca. 22m TAW) dan de niet-bebouwde zone (ca. 20mTAW). Dit kan het effect zijn van antropogene wijzigingen van het reliëf op het projectgebied.

6

Figuur 6: Uitsnede uit de Tertiair geologische kaart met aanduiding van het projectgebied en de provinciegrens (© DOV).

Figuur 7: Uitsnede Quartair geologische kaart met aanduiding van het projectgebied (© DOV)

7

Figuur 8: Uitsnede bodemtextuurkaart ter hoogte van het projectgebied (© DOV).

Figuur 9: Uitsnede bodemdrainagekaart ter hoogte van het studiegebied (© DOV).

8

Figuur 10: Uitsnede DTM (macroschaal) met aanduiding van het projectgebied (© GDI Vlaanderen).

Figuur 11: Detail DTM ter hoogte van het projectgebied en omgeving (© GDI Vlaanderen)

9 Historisch cartografische situering

Het projectgebied bevindt zich aan de Revinzestraat 1-3 te Torhout en ligt in de zandstreek op de rand van het zogenaamde "plateau van Wijnendale" met de dallandschappen van de Handzamevaart en de Velddambeek-Waardammebeek (fig. 1).

De eerste sporen van menselijke activiteit in Torhout dateren uit de prehistorie, waarbij vooral pijlpunten en gepolijste bijlen uit het Neolithicum aangetroffen werden (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/122116). Er zijn aanwijzingen dat de omgeving van Torhout intensief bewoond werd in de Romeinse tijd. De Steenstraat (Cassel- Aartrijke-Brugge) en Zeeweg (-Aartrijke-Torhout) gaan mogelijk terug op Romeinse wegtracés.

Torhout wordt voor het eerst vermeld in 683 en bezat reeds in de vroege middeleeuwen een klooster en een kerk (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/122116). Deze beide gebouwen werden verwoest in de 9de eeuw bij de invallen van de Noormannen. Met het puin zou graaf Boudewijn II een versterkt castrum opgericht hebben, deel uitmakend van een verdedigingsstelsel tegen overzeese aanvallen en interne bedreigingen. Het kloosterdomein van Turnhout komt in de 11de eeuw in handen van de graven van Vlaanderen.

In 1183-1184 krijgt Torhout stadsrechten toegekend door graaf Filips van den Elzas (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/122116). Er is erg weinig geweten over het uitzicht van de stad Torhout tussen de 11de en de 16de eeuw. In elk geval is Torhout geen gesloten stad, er zijn geen poorten of muren. Het bekendste verschil met het latere Torhout is de aanwezigheid van een groot marktplein ten zuidoosten van het huidige stadhuis. Op dit grote plein zijn tot de 16de eeuw gebouwen aanwezig als een lakenhal, een belfort, een muntslagerij en een weegplaats. De exacte inplanting van deze gebouwen is echter onbekend.

In de 16de eeuw lijdt Torhout zwaar onder de aanvallen van de Geuzen en de beeldenstorm (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/122116). De kerk, het stadhuis, het hospitaal, de lakenhallen en alle andere middeleeuwse gebouwen gaan verloren. In 1587- 1588 bezetten Spaanse troepen Torhout, terwijl Hollandse en Engelse vrijbuiters vanuit Sluis de streek onveilig maken. Op het einde van de 16de eeuw is Torhout dan ook nagenoeg ontvolkt en liggen bijna alle landbouwgronden braak.

Het geleidelijke herstel van de stad wordt door verscheidene pestuitbraken in de eerste helft van de 17de eeuw vertraagd (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/122116). Bovendien wordt Torhout in de tweede helft van de 17de eeuw bezet door Franse troepen. In de 18de eeuw ondergaat Torhout een aantal belangrijke en bepalende wijzigingen. Vooral de groei van een aantal kleinere ambachtelijk-industriële vestigingen, de aanleg van de steenwegen en de bevolkingsgroei zijn belangrijk.

Op de Ferrariskaart (1770-1778) is de stadskern rond de Kerk duidelijk zichtbaar (fig. 12). Het projectgebied bevindt zich ten noordwesten van de stadskern nabij een hoeve langsheen een weg tussen de landbouwpercelen. Op de 19de-eeuwse kaarten is de hoeve nabij het projectgebied verdwenen en wordt de omgeving gekenmerkt door de aanwezigheid van landbouwpercelen (fig. 13-15).

Tijdens WOI nemen Duitse troepen de stad in en leggen ze een spoorweg aan doorheen Torhout (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/122116). De Duitse doelwitten in Torhout worden verscheidene keren gebombardeerd door geallieerden. Bij hun uittocht hebben de Duitsers alle strategische plaatsen zoals de spoorweginstallaties, de molens, de kerktoren en depots opgeblazen. Bij het begin van WOII wordt de stad Torhout verscheidene keren gebombardeerd door de Duitse troepen.

De huidige bebouwing op het projectgebied is zichtbaar op de orthofoto uit 1971 (fig. 16). Op de orthofoto’s uit 1979-1990, 2000-2003, 2008-2011 en 2014 is geen verandering waar te nemen op het projectgebied, de vrije ruimte rond het projectgebied wordt steeds dichter bebouwd (fig. 17-20).

10

Figuur 12: Uitsnede van de Ferrariskaart (1771-1777) met aanduiding van het projectgebied (© Geopunt).

Figuur 13: Uitsnede van de Atlas der Buurtwegen (ca. 1840) met aanduiding van het projectgebied (© Geopunt).

11

Figuur 14: Uitsnede midden 19de eeuwse kadasterkaart van Popp ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt).

Figuur 15: Uitsnede midden 19de eeuwse topografische kaart van Vandermalen ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt).

12

Figuur 16: Orthofoto uit 1971 ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt).

Figuur 17: Orthofoto genomen in de periode 1979-1990 ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt).

13

Figuur 18: Orthofoto genomen in de periode 2000-2003 ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt).

Figuur 19: Orthofoto uit 2008-2011 ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt).

14

Figuur 20: Orthofoto uit 2014 ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt).

Figuur 21: Projectie CAI-locaties in de omgeving van het projectgebied t.o.v. een recente orthofoto (© CAI en Geopunt).

15 Archeologische situering

De CAI vermeldt geen archeologische waarnemingen binnen het projectgebied. Maar in de ruime omgeving zijn wel meerdere waarnemingen aangetroffen (fig. 21).

In de omgeving rond het projectgebied zijn meerdere sites met walgracht gesitueerd aan de hand van historische kaarten. Het Ravenhof is een omwalde motte met opperhof en neerhof (CAI-ID 300000). Er werd een archeologisch onderzoek uitgevoerd naar het neerhof: er werden geen sporen of scherven gevonden die ouder zijn dan 13de-14de eeuw en die eventueel op een feitelijk gebruik als neerhof kunnen wijzen (Dewilde & Wyffels, 2002). 't Leen van Tinnenburg is een L-vormige site met walgracht en gaat waarschijnlijk terug tot de 13de eeuw (CAI-ID 300001). De Slaringhoeve is aangeduid op de Ferrariskaart en een deel van de gracht is nog steeds aanwezig (CAI-ID 300002). Het Slachthuis is een laatmiddeleeuwse site met walgracht waarvan de gebouwen en grachten zeker tot het midden van de 19de eeuw bewaard bleven (CAI-ID 300004). Aan het Moerveld zijn drie sites met walgracht gesitueerd (CAI-ID 300013, 300014, 300015).

Op basis van luchtfotografisch onderzoek worden ten noorden van het projectgebied twee grafheuvels gesitueerd (CAI-ID 154804, 154810) (Bourgeois et al., 1998). Ten zuiden van het projectgebied werd bij de aanleg van een aquafintracé in 1998 een grafcirkel uit de bronstijd aangetroffen (CAI-ID 162285). Recent onderzoek van luchtfoto’s wijst op een zone met tal van structuren en enkele mogelijke enclosures ter hoogte van de Moertjes (CAI-ID 212782) (Stichelbaut et al., 2016).

Naar aanleiding van graafwerken voor een kelder ter hoogte van de Bruggestraat in 2008 werd een controle van de werken uitgevoerd waarbij twee laatmiddeleeuwse ronde waterputten aangetroffen werden (CAI-ID 155752) (Hillewaert, 2009).

Nog ten noorden van het projectgebied vond men bij een metaaldetectie in 2016 munten uit de 16de eeuw en de 18de-20ste eeuw, enkele musketkogels uit de nieuwe tijd en metalen objecten uit beide wereldoorlogen (CAI-ID 217216). Bij een andere metaaldetectie in 2016 werd een muntschat (140 munten) uit de 17de eeuw aangetroffen (CAI-ID 217227). Een volgende metaaldetectie in 2016 bracht een middeleeuwse bronzen gesp en een zegelstempel uit de 13de-15de eeuw aan het licht (CAI-ID 217352). Ten zuiden van het projectgebied werd in 2017 een metaaldetectie uitgevoerd (CAI-ID 217187). Hierbij werd naast objecten uit de wereldoorlogen ook een 18de-eeuwse munt ontdekt. In 2018 werd een rekenpenning uit de 14de-15de eeuw en enkele musketkogels aangetroffen tijdens de afbraak van café De Haan (CAI-ID 218561).

Er werden reeds enkele proefsleuvenonderzoeken uitgevoerd in de ruime omgeving van het projectgebied. Een gracht uit de volle middeleeuwen werd gedetecteerd tijdens een vooronderzoek in de Boeiaardstraat in 2008 (CAI-ID 156002) (Hillewaert, 2011a). Ter hoogte van de 's Gravenwinkelstraat werd tijdens een vooronderzoek in 2008 een brede gracht of poel met plaatselijk vullingslagen met verbrand dierlijk bot en een kleine hoeveelheid aardewerk aangetroffen (CAI-ID 156013) (Hillewaert, 2011b). Aan de Zwanestraat – Putstraat werd een vooronderzoek uitgevoerd in 2009 (CAI-ID 157596). Hier trof men een opeenvolging van ophogingslagen en loopniveaus aan met een ronde haard uit de 13de-14de eeuw en sporen van een bakstenen muur uit de 17de eeuw (Huyghe & Hillewaert, 2009). In 2010 vond een onderzoek plaats ter hoogte van de Oude Gentweg (CAI-ID 151188). Hierbij konden een gebouwplattegrond uit de late middeleeuwen, een kuil uit de 12de-13de eeuw en enkele grachten en kuilen herkend worden (Decraemer, 2010). Bij de aanleg van een bufferbekken nabij de Vredelaan werd bij een onderzoek in 2012 enkele recente grachten en greppels aangetroffen, net als een grote zone die verstoord werd door recente zandontginningen (CAI- ID 163460) (Verwerft et al., 2012).

In 2017 vond een proefsleuvenonderzoek plaats aan de Pastoriestraat (CAI-ID 218362). De aangetroffen grachten en kuilen konden op basis van het aardewerk gedateerd worden in de volle middeleeuwen (Verwerft et al., 2017). In september 2018 vindt een opgraving op deze site plaats (https://www.facebook.com/RaakvlakBruggeOmmeland/?ref=br_rs, https://www.focus-wtv.be/nieuws/sporen-uit-9de-eeuw-gevonden-torhout).

16 Een proefsleuvenonderzoek in 2009 ter hoogte van de Breidelstraat – Beerstraat leidde tot een opgraving in 2010 (CAI-ID 153043). De oudste sporen op de site zijn enkele paalkuilen en grachten en greppels uit de Romeinse tijd (Decraemer et al., 2010; Hillewaert & Huyghe, 2010). Een vol-middeleeuwse gracht is mogelijks gelinkt aan de bouw van de eerste Romaanse kerk. In de late middeleeuwen werd deze gracht opgeheven en werd een veldstenen kerkhofmuur op deze plaats aangelegd. Aan de binnenzijde van deze kerkhofmuur zijn verscheidene inhumatiegraven aangetroffen. Na 1800 werd het kerkhof opgeheven. Uit de 19de en 20ste eeuw zijn enkele bakstenen waterputten, een beerput en een kelder op deze site aangetroffen.

Ook ter hoogte van de kerk zelf werden reeds enkele archeologische opgravingen uitgevoerd (CAI-ID 306160). Bij een opgraving in de jaren ’40 zouden er resten van een Romeins bedehuis of wachttoren aangetroffen zijn, maar er is geen echt dossier opgesteld van deze opgraving (Breuer, 1942; Cools, 1986; Cools, 1988; Cools, 1989). Opgravingen in 1991 bewijzen de aanwezigheid van een luxueus Romeins gebouw (Cools, 1992; Termote, 1992) Het puin van dit gebouw werd gebruikt in de funderingen van het klooster en de kloosterkerk dat minstens uit de 7de eeuw dateert. De Romaanse kerk werd gebouwd in de 11de eeuw waarvan een deel van de tegelvloer opgegraven werd. Rondom deze Romaanse kerk werden meerdere graven uit de volle middeleeuwen aangetroffen.

Interpretatie – datering onderzoeksgebied

Het projectgebied bevindt zich aan de Revinzestraat 1-3 te Torhout op de rand van het zogenaamde "plateau van Wijnendale”. De oudste sporen van menselijke activiteit in de regio dateren uit het neolithicum. In de bronstijd werden meerdere grafheuvels in de omgeving opgericht. In de Romeinse periode worden twee belangrijke wegen aangelegd in Torhout en bevindt zich een groot, luxueus gebouw ter hoogte van de huidige kerk. Reeds in de vroege middeleeuwen is de aanwezigheid van een klooster en kloosterkerk in Torhout geattesteerd. Op dezelfde plaats wordt in de 11de eeuw een Romaanse kerk met ommuurd kerkhof gebouwd. Bij verscheidene archeologische (voor)onderzoeken werden bewoningssporen uit de volle en late middeleeuwen herkend. Metaaldetecties in de omgeving herinneren aan de woelige periodes die Torhout meemaakte tijdens de 16de-17de eeuw en tijdens WOI-WOII.

Archeologische verwachting - bureaustudie

Op basis van het bureauonderzoek heeft het de regio rond het projectgebied in theorie potentieel voor het aantreffen van sporen en vondsten vanaf het neolithicum. Zowel ten noorden als ten zuiden van het projectgebied zijn bronstijdgrafcirkels geattesteerd. In de Romeinse tijd lopen twee belangrijke wegen door Torhout en wordt een monumentaal gebouw opgericht ter hoogte van de huidige kerk. Reeds in de vroege middeleeuwen bezat Torhout een klooster en kloosterkerk die vernield worden bij de invallen van de Noormannen in de 9de eeuw. Kort nadien wordt een Romaanse kerk gebouwd en ontwikkeld zich de stad Torhout. Het projectgebied bevindt zich net buiten deze stad. Het projectgebied heeft dan ook potentieel voor het aantreffen van landelijke bewoningssporen.

Centraal in het projectgebied bevinden zich echter twee onderkelderde woningen die afgebroken dienen te worden voorafgaand aan de inplanting van de verkaveling. De zone achter de oostelijke woning is voorzien van een verharding, net als de zone naast de westelijke woning richting het bijgebouw. Ook hebben beide woningen een verhard toegangswegje met trappenpartij van de straat naar de voordeur. Bovendien kan verwacht worden dat tussen de straat en de voorzijde van de woningen verscheidene aansluitingen van de nutsvoorzieningen aanwezig zijn. In de tuinen van beide woningen zullen voorafgaand aan de werken de aanwezige bomen gerooid moeten worden. De kleine overblijvende delen met ongeroerde grond zijn sterk verspreid over het projectgebied terug te vinden. Verder

17 (voor)onderzoek lijkt ons aldus kosten-baten niet aangewezen in vergelijking tot het potentieel tot nuttige archeologische kennisvermeerdering.

Bibliografie

Literatuur:

Bourgeois J., Meganck M., Semey J., 1998. Cirkels in het land. Een inventaris van cirkelvormig structuren in de provincies Oost- en West-Vlaanderen, II, Archeologische Inventaris Vlaanderen. Buitengewone reeks 5, Gent, p. 77-78.

Breuer J., 1942. Torhout (W.-Vl.). - Karolingische abdijkerk, Archeologie 1942.1, p. 110.

Cools E., 1986. De Karolingische kerk van Torhout, een Romeinse wachttoren?, West- vlaamse Archaeologica, jg.. 2, afl. 3, p. 81-90.

Cools E., 1988. Torhout: stand van het vooronderzoek naar de 'Karolingische kerk', West- vlaamse Archaeologica, jg. 4, afl. 3, p. 84-88.

Cools E., 1989. De middeleeuwse vloeren van de kerk van St-Pieters-Banden te Torhout, West-vlaamse Archaeologica, jg. 5, nr. 2, p. 59-63.

Cools E., 1992. Torhout, kerk Sint-Pieters Banden. Her-opgraving, West-vlaamse Archaeologica, jg. 8, afl. 3, p. 73-74.

Decraemer S., 2010. Verslag: Archeologisch proefonderzoek t.h.v. de Oude Gentweg en de Ambachtstraat te Torhout, Raakvlak.

Decraemer S., Hillewaert B., Huyghe J., Van Besien E., 2011. Raakvlak Jaarverslag 2010, p.57-62

Dewilde M., Wyffels F., 2002. Het Ravenhof te Torhout, Archaeologia Mediaevalis, 14-15- 16/03/2002, p. 55.

Hillewaert B., 2009. Veldstenen waterputten aan de Burg in Torhout (W.-Vl.), Archaeologia Mediaevalis 32, p. 134-135.

Hillewaert B., Huyghe J., 2010. Middeleeuwse sporen in het centrum van Torhout (W.- Vl.), Archaeologia Mediaevalis 33, p. 96-97.

Hillewaert B., 2011a. Torhout, Boeiaardstraat, onuitgegeven rapport.

Hillewaert B., 2011b. Torhout, 's Gravenwinkelstraat, onuitgegeven rapport.

Huyghe J., Hillewaert B., 2009. Verslag archeologisch proefonderzoek in de Zwaanstraat - Putstraat te Torhout, Raakvlak.

Stichelbaut B., Van Hollebeeke Y., Bourgeois J., 2016. Archeologische inventarisatie aan de hand van luchtfotografische gegevens. Testregio Torhout (West-Vlaanderen), rapport Ugent.

Termote J., 1992. De Opgravingsactiviteiten van de vereniging voor oudheidkundig bodemonderzoek in West-Vlaanderen over de werkjaren 1990, 1991, en 1992, West- vlaamse Archaeologica, 8, 3, p. 65-80.

Verwerft D., Lambrecht G., Mikkelsen J.H., 2012. Bufferbekken, Torhout. Resultaten Archeologisch Proefonderzoek Ieperse Heerweg- Vredelaan, Torhout, Brugge.

Verwerft D., Huyghe J., Roelens F., Mikkelsen J.H., 2017. Pastoriestraat, Torhout: Verslag van resultaten archeologisch vooronderzoek met ingreep in de bodem (bureau-, bodem- en proefsleuvenonderzoek), rapport Aardewerk, Brugge.

18

Collecties:

/

Kaartmateriaal:

Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, Graaf de Ferraris (1771-1778) kaartblad 75-76.

Topografische kaart Atlas der Buurtwegen (1840).

Popp-kaart (1842-1879).

Topografische kaart van Vandermaelen (1846 – 1854).

Digitale bronnen:

www.geopunt.be

www.cai.be

https://dov.vlaanderen.be

https://inventaris.onroerenderfgoed.be

https://cartesius.be

https://www.facebook.com/RaakvlakBruggeOmmeland/?ref=br_rs

https://www.focus-wtv.be/nieuws/sporen-uit-9de-eeuw-gevonden-torhout

19

Bijlage

Figurenlijst: Figuur 1: Lokalisering projectgebied t.o.v. provinciegrenzen (archeoregio’s)...... 2 Figuur 2: Lokalisatie projectgebied t.o.v. de topografische kaart...... 2 Figuur 3: projectie van het projectgebied op een recente (2017) orthofoto (© GDI Vlaanderen)...... 3 Figuur 4: Projectie projectgebied t.o.v. het GRB-bestand (© Geopunt)...... 3 Figuur 5: werkzaamheden op het projectgebied weergeven op het GRB-bestand (©Geopunt)...... 5 Figuur 6: Uitsnede uit de Tertiair geologische kaart met aanduiding van het projectgebied en de provinciegrens (© DOV)...... 7 Figuur 7: Uitsnede Quartair geologische kaart met aanduiding van het projectgebied (© DOV) ...... 7 Figuur 8: Uitsnede bodemtextuurkaart ter hoogte van het projectgebied (© DOV)...... 8 Figuur 9: Uitsnede bodemdrainagekaart ter hoogte van het studiegebied (© DOV)...... 8 Figuur 10: Uitsnede DTM (macroschaal) met aanduiding van het projectgebied (© GDI Vlaanderen)...... 9 Figuur 11: Detail DTM ter hoogte van het projectgebied en omgeving (© GDI Vlaanderen) .... 9 Figuur 12: Uitsnede van de Ferrariskaart (1771-1777) met aanduiding van het projectgebied (© Geopunt)...... 11 Figuur 13: Uitsnede van de Atlas der Buurtwegen (ca. 1840) met aanduiding van het projectgebied (© Geopunt)...... 11 Figuur 14: Uitsnede midden 19de eeuwse kadasterkaart van Popp ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt)...... 12 Figuur 15: Uitsnede midden 19de eeuwse topografische kaart van Vandermalen ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt)...... 12 Figuur 16: Orthofoto uit 1971 ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt)...... 13 Figuur 17: Orthofoto genomen in de periode 1979-1990 ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt)...... 13 Figuur 18: Orthofoto genomen in de periode 2000-2003 ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt)...... 14 Figuur 19: Orthofoto uit 2008-2011 ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt)...... 14 Figuur 20: Orthofoto uit 2014 ter hoogte van het projectgebied (© Geopunt)...... 15 Figuur 21: Projectie CAI-locaties in de omgeving van het projectgebied t.o.v. een recente orthofoto (© CAI en Geopunt)...... 15

20