Samarqand-2018

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

5112000 Jismoniy madaniyat fakulteti Sport turlarini o’qitish metodikasi kafedrasi «GIMNASTIKA VA UNI O’QITISh USLUBIYATI» fanidan 2 bosqich talabalari uchun tayyorlagan o 'quv - uslubiy ishlar

Tuzuvchilar: B.Z.Qosimov

Samarqand-2018

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

Ro’yxatga olindi: «TASDIQLAYMAN» №______O’quv ishlari bo’yicha prorektor 2018yil. «___»______prof. A.A. Soliyev.______«_____»______2018 yil

JISMONIY MADANIYAT FAKULTETI SPORT TURLARINI O’QITISH METODIKASI KAFEDRASI “Gimnastika va uni o’qitish metodikasi” fanidan

O’QUV USLUBIY MAJMUA

Bakalavriat yo’nalishi «5112000» jismoniy madaniyat

Tuzuvchilar: o’qit. B.Z.Qosimov

SAMARQAND – 2018

2 o’qit: B.Z.Qosimov “Gimnastika va uni o’qitish metodikasi” fanidan o’quv-uslubiy majmua. – Samarqand: SamDU nashri, 2018y ______bet.

Ushbu o’quv-uslubiy majmua oliy o’quv yurtlari bakalavriatura talabalari uchun mo’ljallangan.

Taqrizchilar: Pedagogika fanlari nomzodi, professor Eshnazarov J.E BO’SM direktori gimnastika sport ustasi A.Abdurasulov

SamDU o’quv-uslubiy kengashining 2018 yil ______dagi ___-qarori bilan o’quv-uslubiy majmua sifatida nashrga tavsiya etilgan.

Samarqand – 2018 3

Tuzuvchi: SamDU Jismoniy madaniyat fakulteti Sport turlarini o’qitish metodikasi kafedrasi o’qit:B.Z.Qosimov

Mazkur o’quv uslubiy majmua Samarqand Davlat Universiteti, Jismoniy madaniyat fakulteti Sport turlarini o’qitish metodikasi kafedrasi, 5112000 – Jismoniy madaniyat bakalavriat ta’lim yo’nalishilarining o’quv rejasidagi «Gimnastika va uni o’qitish metodikasi» fani bo’yicha Sport turlarini o’qitish metodikasi kafedrasi «Gimnastika va uni o’qitish uslubiyati » fanidan oraliq baholash variantlari tamonidan tasdiqlangan namunaviy o’quv dasturi asosida ishlab chiqilgan.

Sport turlarini o’qitish metodikasi kafedrasining 2018 yil ___ avgustdagi yig’ilishining № ___ bayonnomasi bilan tavsiya etilgan

Kafedra mudiri : dots. Z.B.Boltayev

Jismoniy madaniyat fakulteti o’quv uslubiy kengashining 2018 yilning ___ avgustdagi №___ bayonnomasi bilan tasdiqlangan.

O’quv uslubiy kengash raisi: dots. Z.B.Boltayev

SAMARQAND – 2018 4

MUALLIF HAQIDA MA’LUMOT

Samarqand davlat universiteti Jismoniy madaniyat fakulteti Sport turlarini o’qitish metodikasi kafedrasi o’qituvchisi: B.Z.Qosimov

MUNDARIJA

I. Fan dasturi ………………………………………………………………….. 7-20 II.Ishchi o’quv dasturi……………………………………………………….. 21-32 III.Sillabus……………………………………………………………………. 33-38 VI.Kalindar ish reja……………………………………………………………39-42 V. Maruza …………………………………………………………….…...... 43-157 VI. Seminar ……….……………………………………………………..... 158-182 VII. Amaliy mashg‘ulot materiallari……………………………….……….183-338 VIII. Testlar ...…………………………..…………………………………. 339-345 IX. Keyslar banki…………………………………………………………...346-347 X. Mustaqil ta’lim mavzulari ……..………………………………………..347-348 XI . Glossariy …...………………………………………….………..……..349-350 XII . Adabiyotlar ro‘yxati ….……………… …………..………………. ….....351

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA‘LIM VAZIRLIGI

Ro‘yxatga olindi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim BD-5112000-3.06 vazirligi

2017-yil «____» ______

GIMNASTIKA VA UNI O‘QITISH METODIKASI

FAN DASTURI

Bilim sohasi: 100000 – Gumanitar Ta’lim sohasi: 110000 – Pedagogika Ta’lim yo‘nalishi: 5112000 – Jismoniy madaniyat

Toshkent – 2017

Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vаzirligining 2017-yil “____” ______dаgi “____”-sоnli buyrug‘ining ___-ilovasi bilаn fan dasturi ro‘yxati tаsdiqlаngаn.

Fan dasturi Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi kengashning 2017-yil “____”___ dagi “____” -sonli bayonnomasi bilan ma’qullangan.

Fan dasturi Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetida ishlab chiqildi va turdosh oliy ta’lim muassasalari bilan kelishildi.

Tuzuvchilar:

Maxmudov B.A - Nizomiy nomidagi TDPU “Jismoniy madaniyat” kafedrasi dotsent v.b.

Xojimirzayev A.D. - NamDU “Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi” kafedrasi p.f.n. Abdullayev N.M - NamDU “Fakultetlararo jismoniy madaniyat va sport” kafedrasi o‘qituvchisi.

Taqrizchilar:

Raxmatova D.N. - O’zDJTI “Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati” kafedrasi, p.f.n., dotsent.

Talaboyev O`.R. - 1-Toshkent pedagogika kolleji “Jismoniy tarbiya” rahbari

Fаn dаsturi Nizоmiy nоmidаgi Tоshkеnt dаvlаt pеdаgоgikа univеrsitеti o‘quv -uslubiy kеngаshidа ko‘rib chiqilgan va tаvsiya qilingаn (2017-yil «___» ______dаgi __-sоnli bаyonnоmаsi).

Kirish

Ushbu dastur jismoniy tarbiya darslarida gimnastika kelib chiqish tarixi, rivojlanish bosqichlari, turkumlari, tasnifi va gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil qilish va o‘tkazish metodlari hamda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish masalalarini qamraydi.

O‘quv fanining maqsadi va vazifalari

Fanni o‘qitishdan maqsad – talabalarda gimnastika fani bo‘yicha nazariy va amaliy bilim ko‘nikmalarni shakillantirish, bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, hayotning turli jabhalarida gimnastika vositalaridan samarali foydalanib o‘qitish va barkamol avlodni tarbiyalashga mos bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirishdir. Ma`ruza va seminar mashg‘ulotlarida o‘qitishning interfaol uslublaridan foydalangan holda nazariy bilim beriladi, amaliy mashg‘ulotlarda esa, ma`ruza va seminar mashg‘ulotlarida talabalar egallagan bilimlarini amalda bajarib, ko‘nikma va malakalari shakllantiriladi. Fanning vazifasi - talabalarda gimnastika va uni o‘qitish metodikasi fanini o‘qitishda, bo‘lajak mutaxassislarga gimnastikani tashkil qilish va o‘tkazish, tahlil qilish, mashg‘ulotlarda shikastlanishning oldini olish, gimnastika mashg‘ulotlarini o‘tkazish joylarini jihozlanishi hamda uning gigienik holati, gimnastika mashg‘ulotlarini bolalarning yoshiga mos holda tanlash, jismoniy sifatlarni rivojlantirish va gimnastika mashg‘ulotini o‘tkazishga qo‘yilgan talablarni amalga oshirishdan iborat.

Fan bo‘yicha talabalarning bilimiga, ko‘nikma va malakasiga qo‘yiladigan talablar

“Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini o‘zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: - gimnastika va uni o‘qitish metodikasi fanining maqsadi hamda vazifalari; gimnastika taraqqiyotining tarixiy tavsifi; jismoniy tarbiya tizimida gimnastikaning o‘rni; gimnastikaga atamalar; Umumrivojlantiruvchi va erkin mashqlarga oid atamalar; gimnastika mashg’ulot joylari va ularni jihozlanishi; gimnastika mashg’ulotlarida shikastlanishi oldini olish; maktabda mashg’ulotlarning mazmuni va uni tashkillash; gimnastika mashqlarini o`rgatish metodikasi; gimnastika mashg'ulotlarini rejalashtirish va qayd etish; musobaqalar; Gimnastika chiqishlari; Talaba qizlar bilan gimnastika mashg'ulotlarini o‘tish; O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika mashg'ulotlari o‘tkazish haqida bilimlarga ega bo‘lishi kerak. - yuklamani ko‘chirish (olib o‘tish). Tirmashib chiqish. Muvozanat saqlash, oddiy va tayanib sakrashlar. Erkin mashqlar, akrobatika. Ommaviy gimnastik chiqishlar uchun mashqlar. Gimnastik jihozlarda (dastakli ot, halqalar, tayanib sakrashlar, bruslar, baland va past turnik, baland-past bruslar, xoda, brevno, koltso,

9 konstruchka va h.k.) mashqlar bajarish. Gimnastika bo‘yicha musobaqalarni tashkil qilish va o‘tkazish. Gimnastika musobaqalarida hakamlik qilish. Gimnastika bo‘yicha o‘quv musobaqalari. Gimnastika va sport-mashqlari asosi. Gimnastik chiqishlar va bayramlar. Kasb-hunar ta`lim muassasalari dasturi va “Alpomish va Barchinoy” majmuasiga kiruvchi gimnastik materiallarni tahlil qilish. Gimnastika bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlar metodikasini haqida ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak. - gimnastika bo‘yicha sport inshootlari to‘g‘risida qisqacha ma‘lumot. Sport inshootlari klassifikatsiyasi; sport inshootlarini shakllantirish; sport inshootining funktsional-texnik chizmasi; sport inshootlari qurilishini loyihalashtirishni tashkil etishning asosiy qoidalari; sport inshootlari ishini rejalashtirish; sport maydonchalarining materiallari va tuzilmasi (konstruktsiyasi), sport inshootlari va ularni jihozlash; bolalar sporti anjomlari haqida malakalarga ega bo‘lishi kerak. - badiiy gimnastika tarixi; badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari; badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari; ta’lim tizimida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarining o‘ziga xos tomonlari haqida bilimlarga ega bo‘lishi kerak. - badiiy gimnastika tarixi; badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari; badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari; ta’lim tizimida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarining o‘ziga xos tomonlari haqida ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak. - aylanish va dumalashlar; burilish bilan tik sakrashlar; murakkab sakrash texnikalari; muvozanat murakkabligi jadvali; muvozanatni saqlash texnikasi; sakrash texnikasini; tik tayanch oyoqda burilishlar murakkabligi; to’lqin va egiluvchanlik; pakc kadamlari va raks kombinatsiyalari; o‘zbek milliy raqslari elementlari majmua xarakteriga mos musiqa asarlarini tanlash malakasini takomillashtirish haqida malakalarga ega bo‘lishi kerak.

Fanning o‘quv rejasidagi boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi va uslubiy jihatdan uzviyligi

Fanning o‘quv rejasidagi boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi va uslubiy jihatdan uzviyligi Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi fani asosiy mutaxassislik fani hisoblanib, 1-2 kurs 1,2,3 va 4 semestrlarda o‘qitiladi. Dasturni amalga oshirish o‘quv rejasida rejalashtirilgan umumiy psixologiya, umumiy pedagogika, jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi, jismoniy tarbiya gigienasi va sport tibbiyoti, jismoniy mashqlar fiziologiyasi va biomexanikasi, yengil atletika va uni o‘qitish metodikasi, milliy kurash turlari va uni o‘qitish metodikasi, harakatli o‘yinlar va uni o‘qitish metodikasi, sport o‘yinlari va uni o‘qitish metodikasi, jismoniy madaniyat tarixi va sportni boshqarish, suzish va uni o‘qitish metodikasi, sport psixologiyasi, sport mahoratini oshirish, jismoniy madaniyatni o‘qitish texnologiyalari va loyihalashtirish kabi fanlardan etarli bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlikni talab etadi.

Fanni ta’limdagi o‘rni

Jismoniy madaniyat ta’lim yo‘nalishi mutaxassislarini tayyorlashda gimnastika asosiy vosita hisoblanib, jismoniy sifatlarni rivojlantirishda va tarbiyalashda hamda ularning harakat ko‘nikma – malakalarini mustahkamlashda muhim o‘rin tutadi.

Fanni o‘qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar

Talabalarning “Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi” fanini o‘zlashtirishlari uchun o‘qitishning ilg‘or va zamonaviy usullardan foydalanish, yangi innovatsion – pedagogik texnologiyalarni tatbiq qilish muhim ahamiyatga egadir. Fanni o‘zlashtirishda darslik, o‘quv va uslubiy qo‘llanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar, prizentatsiya, virtual stendlardan va sport jihozlaridan foydalaniladi. Ma’ruza, amaliy va seminar mashg‘ulotlariga mos ravishdagi ilg‘or pedagogik texnologiyalardan foydalaniladi.

Asosiy qism Fanning nazariy mashg‘ulotlari mazmuni

Gimnastikaning rivojlanish tarixi

Gimnastikaning vujudga kelishi, Qadimgi davrlarda gimnastika, yangi davr gimnastikasi, milliy gimnastika tizimini yaratilishi, XX asrning birinchi yarmida gimnastikaning ravnaq topishi, O‘zbekistonda revolyutsiyadan oldingi Rossiyada gimnastika, O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti va o‘ziga xos xususiyatlari haqida nazariy ma’lumotlarga ega qilish.

Gimnastika jismoniy tarbiya tizimida

O‘zbekiston jismoniy tarbiya tizimida gimnastikaning o‘rni va ahamiyati o‘quv muassasalari o‘quvchi-yoshlar uchun gimnastikaning vazifasi, vositalari va uslubiy ahamiyati haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Gimnastika atamalari

Ko‘p bilim sohalarida turli ishlab chiqarish harakat faoliyatlarida buyum, hodisa tushuncha jarayonlarini qisqacha ifodalash maqsadida maxsus atamalardan foydalaniladi. Jismoniy tarbiyada, jumladan, behad ko‘p mashqlar qo‘llaniladigan gimnastikada atamalar juda muhim rol o‘ynaydi. Gimnastik atamalarning ahamiyati, atamalarning qo‘llanilishi tartibi va gimnastik mashqlarning yozilish shakli va tartibi haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Umumrivojlantiruvchi va erkin mashqlarga oid atamalar

Jihozlarda bajariladigan mashqlarning atamalari, akrobatik mashqlarning atamalari, badiiy gimnastika mashqlarining atamalari, mashqlarni yozib borishni qoida-usullari haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Gimnastika turlari

Sog‘lomlashtiruvchi turi, sport turlari, amaliy turlari, ishlab chiqarish gimnastikasi, mashg‘ulotlarning uslubiy xususiyatlari haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Mashg‘ulot joylari va ularni jihozlanishi

Gimnastika zallari, gimnastika jihozlari, giimnastika jihozlarining to‘planmasi, jihozlar, gimnastik maydonchasi, zallar va jihozlardan foydalanish qoidalari haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Gimnastika mashg‘ulotlarida shikastlanishning oldini olish

Mashg‘ulotni asosiy qoidalari va tashkil qilinishi, nima sabablarga ko‘ra gimnastika mashg‘ulotlaridan shikastlaniladi, mashg‘ulotlarda shikastlanmaslik va uni oldini olish chora tadbirlari, gimnastika mashg‘ulotlarida muxofaza qilish va yordam ko‘rsatish, shug‘ullanuvchilarni muxofaza qilish hamda yordam ko‘rsatishishga o‘rgatish usullari, vrach nazorati va o‘z-o‘zini nazorat qilish haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Maktabda mashg‘ulotlarning mazmuni va uni tashkillash

Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning vazifalari va vositalari, o‘rta maktab yoshidagi o‘quvchilar bilan mashg‘ulotlarni o‘tkazish uslublari, katta maktab yoshidagi o‘quvchilar bilan gimnastika mashg‘ulotlarini vazifalari va vositalari gimnastika darsini tuzilishi va uni o‘tkazishga oid umumiy va uslubiy ko‘rsatmalar haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Gimnastik mashqlarni o‘rgatish metodikasi

Maqsad va vazifalar. O‘rgatish bosqichlari, o‘rgatish jarayonida didaktik printsiplarni qo‘llanilishi. O‘qitish metodikasiga xarakteristika. Xatolarni to‘g‘rilash. O‘rgatishning turli bosqichlarida straxovka qilish, jismoniy yordam ko‘rsatishning ahamiyati haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Gimnastika mashg'ulotlarini rejalashtirish va qayd etish

Gimnastikada o‘quv ishini rejalashtirishning ahamiyati va vazifalari, rejalashtirish hujjatlari tasnifi, rejalashtirish hujjatlarmi tuzish, ish rejasini tuzish, ish dasturini tuzish, reja matnini tuzish haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Musobaqalar

Musobaqalarning ahamiyati, musobaqalarning turlari, musobaqalar dasturi, musobaqalar nizomi, musobaqaga tayyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish, ommaviy musobaqalarni o'tkazish, gimnastikada hakamlik qilish haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Gimnastika chiqishlari

Gimnastika chiqishlarining ahamiyati, gimnastika chiqishlarining dasturi, musiqa jo‘rligi, chiqishlarni uyushtirish va tayyorlash usuli haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Talaba qizlar bilan gimnastika mashg'ulotlarini o‘tish

Talaba qizlar bilan gimnastika mashg'ulotlarini o‘tish, xotin-qizlar organizmining o‘ziga xosligi, mashg'ulotlar usuli haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika mashg'ulotlari o‘tkazish

Yosh xususiyatlari, mashg'ulotlarni tashkil qilish va o‘tkazish usuli haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Badiiy gimnastika tarixi

Badiiy gimnastika sport turi sifatida, badiiy gimnastika tushunchasi, Jarohatlanishning oldini olishda yangi badiiy gimnastika mashqlarini o’rgatish usuliyoti haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari

Badiiy gimnastikaning o‘ziga xos xususiyatlari, sog‘lomlashtirish guruhlarida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil qilish, sportning badiiy gimnastika turlarida tayanch-harakatlanish apparatlarini jarohatlarini oldini olish vositalari va uslublari, badiiy gimnastika bilan shug’ullanganda tayanch-harakatlanish 13 aparatining eng nozik joylari, badiiy gimnastika sportchilarining tayanch- harakatlanish apparatida jarohatlarni sodir bo’lishiga sabab bo’ladigan holatlar, yilning turli faslida badiiy gimnastika bilan shug‘ullanish haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Ta’lim muassasalarida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish

Maktabgacha yoshdagilar bilan badiiy gimnastikani tashkil etish, maktab yoshidagi o‘quvchilar bilan badiiy gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish, oliy o‘quv yurtlarida badiiy gimnastikani tashkil etish haqida nazariy ma‘lumotlarga ega qilish.

Amaliy mashg‘ulotlarini tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar

Amaliy mashg‘ulotlarda talabalar turli-xil gimnastika darsini tashkil qilish va o‘tkazishni o‘rganadilar. Amaliy mashg‘ulotlarda tavsiya etiladigan mavzularning bo‘limlari: 1. Saf mashqlari. 2. Umum rivojlantiruvchi va maxsus rivojlantiruvchi mashqlari. 3. Akrobatika mashqlari (gimnastik gilam, batut va h.k.) 4. Oddiy va tayanib sakrash (ot, eshak va h.k.) mashqlari. 5. Gimnastika jixozlarida (brus, past-baland turnik, brevno, koltso, konstruchka va h.k.) bajariladigan mashqlar. 6. Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik. 7. Aylanish va dumalashlar. 8. Burilish bilan tik sakrashlarni o’rgatish. 9. Murakkab sakrash texnikalarini o’rgatish. 10. Muvozanat murakkabligi jadvali. 11. Muvozanatni saqlash texnikasini o’rgatish. 12. Sakrash texnikasini o’rgatish. 13. Tik tayanch oyoqda burilishlar murakkabligini o’rgatish. 14. To’lqin va egiluvchanlikn o’rgatish. 15. Paqc kadamlari va raks kombinatsiyalari. 16. O‘zbek milliy raqslari elementlari Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish bo‘yicha kafedra professor o‘qituvchilari tomonidan ko‘rsatma va tavsiyalar ishlab chiqildi. Unda talabalar asosiy ma`ruza mavzulari bo‘yicha olgan bilim va ko‘nikmalarini amaliy mashg‘ulotlar orqali yanada boyitadilar. Shuningdek, darslik va o‘quv qoʻllanmalar asosida talabalar bilimlarni mustahkamlashga erishish, tarqatma materiallardan foydalanish, sport musobaqalarida qatnashish, kurs loyihasi, o‘yinlarni tashkil qilish, hakamlik qilish, ilmiy maqolalar va tezislarni chop etish orqali talabalarning bilimini oshirish, mavzular bo‘yicha ko‘rgazmali qurollar tayyorlash va boshqalar tavsiya etiladi.

Seminar mashg‘ulotlarini tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar

Gimnastikaning rivojlanish tarixi

Gimnastika jismoniy tarbiya tizimida

Ko‘p bilim sohalarida turli ishlab chiqarish harakat faoliyatlarida buyum- hodisa tushuncha jarayonlarini qisqacha ifodalash maqsadida maxsus atamalardan foydalaniladi. Jismoniy tarbiyada, jumladan, behad ko‘p mashqlar qo‘llaniladigan gimnastikada atamalar juda muhim rol o‘ynaydi. Gimnastik atamalarning ahamiyati, atamalarning qo‘llanilishi tartibi va gimnastik mashqlarning yozilish shakli va tartibi haqidagi nazariy ma‘lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Umumrivojlantiruvchi va erkin mashqlarga oid atamalar

Gimnastika turlari

Sog‘lomlashtiruvchi turi, sport turlari, amaliy turlari, ishlab chiqarish gimnastikasi, mashg‘ulotlarning uslubiy xususiyatlari haqidagi nazariy ma‘lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Mashg‘ulot joylari va ularni jihozlanishi

Gimnastika zallari, gimnastika jihozlari, giimnastika jihozlarining to‘planmasi, jihozlar, gimnastik maydonchasi, zallar va jihozlardan foydalanish qoidalari haqidagi nazariy ma‘lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Gimnastika mashg‘ulotlarida shikastlanishning oldini olish

Maktabda mashg‘ulotlarning mazmuni va uni tashkillash

Gimnastik mashqlarni o‘rgatish metodikasi

Gimnastika mashg'ulotlarini rejalashtirish va qayd etish

Musobaqalar

Gimnastika chiqishlari

Gimnastika chiqishlarining ahamiyati, gimnastika chiqishlarining dasturi, musiqa jo‘rligi, chiqishlarni uyushtirish va tayyorlash usuli haqidagi nazariy ma‘lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash. 16

Talaba qizlar bilan gimnastika mashg'ulotlarini o‘tish

Talaba qizlar bilan gimnastika mashg'ulotlarini o‘tish, xotin-qizlar organizmining o‘ziga xosligi, mashg'ulotlar usuli haqidagi nazariy ma‘lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika mashg'ulotlari o‘tkazish

Yosh xususiyatlari, mashg'ulotlarni tashkil qilish va o‘tkazish usuli haqidagi nazariy ma‘lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Badiiy gimnastika tarixi

Badiiy gimnastika sport turi sifatida, badiiy gimnastika tushunchasi, Jarohatlanishning oldini olishda yangi badiiy gimnastika mashqlarini o’rgatish usuliyoti haqidagi nazariy ma‘lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari

Badiiy gimnastikaning o‘ziga xos xususiyatlari, sog‘lomlashtirish guruhlarida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil qilish, sportning badiiy gimnastika turlarida tayanch-harakatlanish apparatlarini jarohatlarini oldini olish vositalari va uslublari, badiiy gimnastika bilan shug’ullanganda tayanch-harakatlanish aparatining eng nozik joylari, badiiy gimnastika sportchilarining tayanch- harakatlanish apparatida jarohatlarni sodir bo’lishiga sabab bo’ladigan holatlar, yilning turli faslida badiiy gimnastika bilan shug‘ullanish haqidagi nazariy ma‘lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Ta’lim muassasalarida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish

Mustaqil ta`limni tashkil etishning shakli va mazmuni

- mashq davomida ishlatiladigan sport anjomlarini o‘rganish; - talabaning ilmiy tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan fanlar bo‘limlari va mavzularini chuqur o‘rganish; - faol va muammoli o‘qitish uslubidan foydalaniladigan o‘quv mashg‘ulotlari; - masofaviy ta`lim. Tavsiya etiladigan mustaqil ta`lim mavzulari: 1. Gimnastika vositalariga tavsif. 2. Ritmik gimnastika. 3. Shug‘ullanuvchilar organizmga URM ta`siri. 4. Saf mashqlari. 5. Kichik, o‘rta, katta va tayyorlov guruhlari bolalari uchun gimnastika narvonchasi oldida, ikki kishi bo‘lib buyum bilan va buyumsiz URM majmuasini tuzishning taxminiy na`munasini tayyorlash. 6. Amaliy – kasbiy mashqlar. 7. Ruhiy tayyorlashga yo‘naltirilgan mashqlar va ulardan katta va tayyorlov guruhi bolalari uchun mashqlar tanlash. 8. Maktabgacha yoshdagi bolalarning umumiy jismoniy tayyorgarliklarini asoslari. 9. Gimnastikani rivojlantirish tarixi sharxi. 10. Gimnastika mashg‘ulotlarida shikastlanishning oldini olishdan ogoxlantirish. 11. Bolalar bog‘chasida gimnastika mashg‘ulotlarini o‘tkazish joyini tashkillashtirish. 12. Sakrashlar. 13. Asosiy harakatlar. 14. Badiiy gimnastika va musiqaviy ritmik tarbiyaning bog‘liqligi. 15. Ritmik gimnastika musiqasi va mashqlarni musiqa mazmuni bilan bog‘lash. 16. Musiqiy asarlar mazmuni to‘g‘risida tushuncha. 17. Musiqa melodiyalari majmuasini registr, ritm, harakat qirralari, musiqa hajmi, tempi bilan bog‘lash. 18. Namuna (maxsus) majmualarni, vazifalarni bajarish, harakat va musiqani bog‘lay olish. 19. Musiqa jo‘rligida hamda sanash orqali saf va umumrivojlantirish mashqlarini o‘tkazish. 20. Darslarda ijroga ruxsat berilgan zahoti texnik vositalarni (magnitofon, plastinkali radiouskuna) ishlata olish metodikasi bilan tanishtirish. 21. Majmua harakteriga mos musiqa asarlarini tanlash malakasini takomillashtirish.

Kurs ishi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar

Talaba kurs ishini tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlari hisobga olgan holda quyidagi shakl va usullardan foydalanish tavsiya etiladi.

- kurs ishlarining tarkibiy tuzilishi quyidagicha bo‘lishi maqsadga muofiqdir ya`ni titul varag‘i, reja, kirish, asosiy qism, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati keltiriladi; - darslik va o‘quv qo‘llanmalar bo‘yicha fan boblari va mavzularini mukammal o‘rganish; - mashqlar sxemasini chizish va mashq variantlarini ishlab chiqish hamda amaliy mashg‘ulotlarda foydalanish; - maxsus adabiyotlar bo‘yicha mavzular ustida ishlash; - talabaning ilmiy tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan fanlar bo‘limlari va mavzularini chuqur o‘rganish; - faol va muammoli o‘qitish uslubidan foydalaniladigan o‘quv mashg‘ulotlari; Tavsiya etiladigan kurs ishi mavzulari: 1. Gimnastika sport pedagogikasi yo‘nalish sifatida. 2. Gimnastika darsi jarayonida o‘quvchilarni tashkillashtirishda guruhli metodidan foydalanishning ahamiyati. 3. Gimnastika darsi zichligini oshirish usullari. 4. 7-12 yoshli gimnastlarning jismoniy tayyorgarligi.

Fan dasturning informatsion - uslubiy ta`minoti

Didaktik vositalar

1. Jihozlar va uskunalar, moslamalar: Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi bo‘yicha kerak bo‘ladigan barcha vositalar, turli xil gimnastikaga mos keladigan plakatlar, elektron doska –Hitachi, LCD monitor, elektron ko‘rsatkich. 2. Video audio uskunalar: video, audiomagnitofon, ovoz kuchaytirgich. 3. Kompyuter va multimediali vositalar: kompyuter, Dell tipidagi proektor, DVD- diskovod, Web- kamera, video – ko‘z (glazok).

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati

Asosiy adabiyotlar:

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma – Tashkent, Ilm-ziyo - 2011 y 2. Сушко Г.К. Гимнaстикa и методикa её преподaвaния. Учебное пособие Т.: ILM-ZIYO.-2012 г 3. P.Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999.

Qo‘shimcha adabiyotlar:

1. Yefimenko A.I., Yo‘ldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g 2.Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi. Tashkent, 2005 y. 3. Cross Fit. Gymnastics training guide. Copyright 2015. 4. Joseph P. Kennedy. Rhythmic gymnastics. Rhythmic Gymnastics Quick Start Guide- August 2008.

Elektron ta`lim resurslari

1. www.tdpu.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz 4. www.lex.uz 5. www.bilim.uz 6. www.gov.uz

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

Ro’yxatga olindi: «TASDIQLAYMAN» №______O’quv ishlari bo’yicha prorektor 2018 y. «___»______prof. A.A.Soliyev ______«_____»______2018 yil

«GIMNASTIKA VA UNI O’QITISH USLUBIYATI» FANINING ISHCHI O’QUV DASTURI 2-kurs

Bilim sohasi: 100000 - Gumanitar soha

Ta’lim sohasi: 110000 - Pedagogika

Ta’lim yo’nalishi: 5112000– Jismoniy madaniyat

№ Mashg’ulot turi Ajratilgan soat Semestr III IV 1 Nazariy (ma’ruza) 20 10 10 2 Seminar 20 10 10 3 Amaliy 112 56 56 4 Mustaqil ta’lim 98 48 50 5 Kurs ishi (loyihasi) - + Jami auditoriya 152 76 76 soatlari Umumiy o‘quv soati 250 124 126

SAMARQAND – 2018

Fanning ishchi o’quv dasturi o’quv, ishchi o’quv reja va o’quv dasturiga muvofiq ishlab chiqildi.

Tuzuvchi: Qosimov.B.Z - SamDU « Sport turlarini o’qitish metodikasi » kafedrasi o’qituvchisi

Taqrizchilar: Pedagogika fanlari nomzodi, professor: J.E.Eshnazarov BO’SM direktori gimnastika sport ustasi A.Abdurasulov

Fanning ishchi o’quv dasturi “Sport turlarini o’qitish metodikasi” kafedrasining 2018 yil ___ avgustdagi ___-son yig’ilishida muhokamadan o’tgan va fakultet kengashida muhokama qilish uchun tavsiya etilgan.

Kafedra mudiri: ______dots Z.B.Boltayev

Fanning ishchi o’quv dasturi “Jismoniy madaniyat” fakulteti uslubiy kengashi majlisida ko’rib chiqildi va foydalanishga tavsiya etildi (2018 yil ___ avgustdagi ___-sonli bayonnoma).

Fakultet o’quv uslubiy kengash raisi: ______dots Z.B.Boltayev

Fanning ishchi o’quv dasturi “Jismoniy madaniyat” fakultet kengashida muhokama etilgan va foydalanishga tavsiya qilingan (2018 yil ___ avgustdagi 1-sonli bayonnoma).

Fakultet kengashi raisi: ______dots B.B.Kipchakov

«KELISHILDI» O’quv uslubiy boshqarma boshlig’i ______H.Xushvaqtov

1. O‘quv fani o‘qitilishi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar

Talabalarda gimnastika va uni o‘qitish metodikasi fanini o‘qitishda, bo‘lajak mutaxassislarga gimnastikani tashkil qilish va o‘tkazish, tahlil qilish, mashg‘ulotlarda shikastlanishning oldini olish, gimnastika mashg‘ulotlarini o‘tkazish joylarini jihozlanishi hamda uning gigienik holati, gimnastika mashg‘ulotlarini bolalarning yoshiga mos holda tanlash, jismoniy sifatlarni rivojlantirish va gimnastika mashg‘ulotini o‘tkazishga qo‘yilgan talablarni amalga oshirishdan iborat. “Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini o‘zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: - gimnastika va uni o‘qitish metodikasi fanining maqsadi hamda vazifalari; gimnastika taraqqiyotining tarixiy tavsifi; jismoniy tarbiya tizimida gimnastikaning o‘rni; gimnastikaga atamalar; Umumrivojlantiruvchi va erkin mashqlarga oid atamalar; gimnastika mashg’ulot joylari va ularni jihozlanishi; gimnastika mashg’ulotlarida shikastlanishi oldini olish; maktabda mashg’ulotlarning mazmuni va uni tashkillash; gimnastika mashqlarini o`rgatish metodikasi; gimnastika mashg'ulotlarini rejalashtirish va qayd etish; musobaqalar; Gimnastika chiqishlari; Talaba qizlar bilan gimnastika mashg'ulotlarini o‘tish; O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika mashg'ulotlari o‘tkazish haqida bilimlarga ega bo‘lishi kerak. - yuklamani ko‘chirish (olib o‘tish). Tirmashib chiqish. Muvozanat saqlash, oddiy sakrashlar. Erkin mashqlar, akrobatika. Ommaviy gimnastik chiqishlar uchun mashqlar. Dastakli ot, halqalar, tayanib sakrashlar, bruslar. Baland va past turnik. Baland-past bruslar, xoda. Gimnastika bo‘yicha musobaqalarni tashkil qilish va o‘tkazish. Gimnastika musobaqalarida hakamlik qilish. Gimnastika bo‘yicha o‘quv musobaqalari. Gimnastika va sport-mashqlari asosi. Gimnastik chiqishlar va bayramlar. Kasb-hunar ta`lim muassasalari dasturi va “Alpomish”, “Barchinoy” majmuasiga kiruvchi gimnastik materiallarni tahlil qilish. Gimnastika bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlar metodikasini haqida ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak. - gimnastika bo‘yicha sport inshootlari to‘g‘risida qisqacha ma`lumot. Sport inshootlari klassifikatsiyasi; sport inshootlarini shakllantirish; sport inshootining funktsional-texnik chizmasi; sport inshootlari qurilishini loyihalashtirishni tashkil etishning asosiy qoidalari; sport inshootlari ishini rejalashtirish; sport maydonchalarining materiallari va tuzilmasi (konstruktsiyasi), sport inshootlari va ularni jihozlash; bolalar sporti anjomlari haqida malakalarga ega bo‘lishi kerak. - badiiy gimnastika tarixi; badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari; badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari; ta’lim tizimida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarining o‘ziga xos tomonlari haqida bilimlarga ega bo‘lishi kerak. - badiiy gimnastika tarixi; badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari; badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari; ta’lim tizimida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarining o‘ziga xos tomonlari haqida ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak. 23

- aylanish va dumalashlar; burilish bilan tik sakrashlar; murakkab sakrash texnikalari; muvozanat murakkabligi jadvali; muvozanatni saqlash texnikasi; sakrash texnikasini; tik tayanch oyoqda burilishlar murakkabligi; to’lqin va egiluvchanlik; pakc kadamlari va raks kombinatsiyalari; o‘zbek milliy raqslari elementlari majmua xarakteriga mos musiqa asarlarini tanlash malakasini takomillashtirish haqida malakalarga ega bo‘lishi kerak.

2. Ma’ruza mashg‘ulotlari 1-jadval Dars soatlari № Mashg`ulot mavzulari hajmi 3-semestr 1 O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti va o‘ziga xos 2 xususiyatlari haqida nazariy ma’lumotlarga ega bo’lish. 2 O‘zbekiston jismoniy tarbiya tizimida gimnastikaning o‘rni 2 va ahamiyati 3 Gimnastika mashg'ulotlarini rejalashtirish va qayd etish 2 4 Musobaqalar 2 5 Gimnastika chiqishlari 2 Jami: 10 4-semestr 1 Talaba qizlar bilan gimnastika mashg'ulotlarini o‘tish 2 2 O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika 2 mashg'ulotlari o‘tkazish 3 Badiiy gimnastika tarixi 2 4 Badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari 2 5 Ta’lim muassasalarida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarini 2 tashkil etish Jami: 10 Umumiy 20 soat

Ma’ruza mashg‘ulotlari multemidia qurilmalari bilan jihozlangan auditoriyada taqdimotlar asosida tashkil etilib, guruhar oqimi uchun o‘tiadi. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi fanidan gimnastika mashg'ulotlarini rejalashtirish va qayd etish, musobaqalar, talaba qizlar bilan gimnastika mashg'ulotlarini o‘tish, o‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika mashg'ulotlari o‘tkazish, Badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari kabi mavzularni yoritishda ma’ruza, muammoli, anjuman ma’ruzalar hamda suhbat, “B|B|B” str., tuchuntirish, munozara, kichik guruhlarda ishlash, interfaol metodlardan foydalaniladi.

2. Semenar mashg‘uloti 2-jadval Dars soatlari № Mashg`ulot mavzulari hajmi 3-semestr 1 O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti va o‘ziga xos 2 xususiyatlari haqida nazariy ma’lumotlarga ega bo’lish. 2 O‘zbekiston jismoniy tarbiya tizimida gimnastikaning o‘rni 2 va ahamiyati 3 Gimnastika mashg'ulotlarini rejalashtirish va qayd etish 2 4 Musobaqalar 2 5 Gimnastika chiqishlari 2 Jami: 10 4-semestr 1 Talaba qizlar bilan gimnastika mashg'ulotlarini o‘tish 2 2 O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika 2 mashg'ulotlari o‘tkazish 3 Badiiy gimnastika tarixi 2 4 Badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari 2 5 Ta’lim muassasalarida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarini 2 tashkil etish Jami: 10 Umumiy 20 soat

Seminar mashg‘ulotlari multemidia qurilmalari bilan jihozlangan auditoriyada taqdimotlar asosida tashkil etilib, guruh talabalari ma’ruza mashg‘ulotlarida o‘tilgan mavzular bo‘yicha tayyorlanadilar. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi fanidan gimnastika mashg'ulotlarini rejalashtirish va qayd etish, musobaqalar, talaba qizlar bilan gimnastika mashg'ulotlarini o‘tish, o‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika mashg'ulotlari mavzularidan olingan bilimlar asosida talabalar bilimlari mustahkalamlash asosida ularning faoliyati baholanadi.

4. Amaliy mashg‘ulotlari 3-jadval Dars soatlari № Mashg`ulot mavzulari hajmi 3-semestr 1. Umumrivojlantiruvchi mashqlar o’rgatish metodikasi 2 2. Umumrivojlantiruvchi mashqlar o’rgatish metodikasi 2 3. Umum rivojlantiruvchi va maxsus rivojlantiruvchi 2 mashqlari. 4. Umum rivojlantiruvchi va maxsus rivojlantiruvchi 2 mashqlari. 5. Saf mashqlari. 2 6. Saf mashqlari. 2 7. Saf va qayta saflanishlar 2 8. Saf va tartiblash mashqlarini o’rgatish metodikasi 2 9. Saf va tartiblash mashqlarini o’rgatish metodikasi 2 10. Akrobatik mashqlarini o’rgatish metodikasi 2 11. Akrobatik mashqlarini o’rgatish metodikasi 2 12. Akrobatika mashqlari (gimnastik gilam, batut va h.k.) 2 13. Akrobatika mashqlari (gimnastik gilam, batut va h.k.) 2 14. Gimnastik jixozlarda mashqlarni bajarish (skameyka, 2 narvoncha, brus) metodikasi 15. Gimnastik jixozlarda mashqlarni bajarish (skameyka, 2 narvoncha, brus) metodikasi 16. Gimnastika jixozlarida (brus, turnik) bajariladigan mashqlar. 2 17. Gimnastika jixozlarida (brus, turnik) bajariladigan mashqlar. 2 18. Gimnastika jixozlarida ( past-baland turnik, brevno) 2 bajariladigan mashqlar. 19. Gimnastika jixozlarida ( past-baland turnik, brevno) 2 bajariladigan mashqlar. 20. Gimnastika jixozlarida ( turnik, brevno, koltso, konstruchka 2 va h.k.) bajariladigan mashqlar. 21. Gimnastika jixozlarida ( turnik, brevno, koltso, konstruchka 2 va h.k.) bajariladigan mashqlar. 22. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodikasi 2 23. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodikasi 2 24. Oddiy va tayanib sakrash (ot, eshak va h.k.) mashqlari. 2 25. Oddiy va tayanib sakrash (ot, eshak va h.k.) mashqlari. 2 26. Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik 2 27. Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik 2 28. Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik 2 Jami: 56

4-semestr 1. Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik 2 2. Aylanish va dumalashlar 2 3. Aylanish va dumalashlar 2 4. Burilish bilan tik sakrashlarni o’rgatish 2 5. Burilish bilan tik sakrashlarni o’rgatish 2 6. Murakkab sakrash texnikalarini o’rgatish 2 7. Murakkab sakrash texnikalarini o’rgatish 2 8. Muvozanat murakkabligi jadvali 2 9. Muvozanat murakkabligi jadvali 2 10. Muvozanat murakkabligi jadvali 2 11. Muvozanatni saqlash texnikasini o’rgatish 2 12. Muvozanatni saqlash texnikasini o’rgatish 2 13. Sakrash texnikasini o’rgatish 2 14. Sakrash texnikasini o’rgatish 2 15. Tik tayanch oyoqda burilishlar murakkabligini o’rgatish 2 16. Tik tayanch oyoqda burilishlar murakkabligini o’rgatish 2 17. To’lqin va egiluvchanlikn o’rgatish 2 18. To’lqin va egiluvchanlikn o’rgatish 2 19. Raqs qadamlari va raqs kombinatsiyalari 2 20. Raqs qadamlari va raqs kombinatsiyalari 2 21. O‘zbek milliy raqslari elementlari 2 22. Turnikda yoshlarni 3 razryadini bajarish 2 23. Turnikda barcha o’rganilgan mashqlarni takomillashtirish 2 24. Jismoniy sifatlarni rivojlantiruvchi majmuaviy mashqlar 2 25. Juft hodada bajariladigan mashqlarni takomillashtirish 2 26. Halqada bajariladigan mashqlarni takomillashtirish 2 27. Juft hodada yoshlarni 3 razryadini bajarish 2 28. Barcha o’rganilgan mashqlarni takomillashtirish 2 Jami: 56 Umumiy soat 112

Amaliy mashg‘ulotlar jarayonida talabalarga URM, saf va tartiblash mashqlari, akrobatik mashqlar, gimnastik jixozlarda mashqlarni bajrish, Oddiy va tayanib sakrashlar va umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik kabi mavzular asosida tashkil etilib, talabalarni amaliyotda har bir bo‘limni qonun-qoidasi asosida tashkil etish borasida ko‘nikma va malakalari takormillashtiriladi.

5. Mustaqil ta’lim 4-jadval. № Mustaqil ish mavzulari Dars soatlari hajmi 3-semestr 1. Vazifalarni URM yordamida hal qilish 4 2. Anatomik xossalari boyicha URM qaynday guruhlarga bo’linadi? Har 4 xil gurux uchun bittadan mashq ko’rsatish 3. URM gavdani to’g’ri shakllantirish vositasi sifatida 4 4. Kichik guruhlar uchun URM majmuani bajarish 4 5. O’rta guruhlar uchun URM majmuani bajarish 4 6. Katta guruhlar uchun URM majmuani bajarish 4 7. Tayyorlov guruhlar uchun URM majmuani bajarish 4 8. URM to’g’ri yozilishi 4 9 Gimnastika tayoqchalari bilm URM majmuani bajarish 4 10 Koptok bilan URM majmuani bajarish 4 11 Koptok bilan URM majmuani bajarish 4 12 Asosiy harkatlarni ahamiyati 2 13 Yurishga tavsif o’rgatish metodikasi 2 Jami: 48 № Mustaqil ish mavzulari Dars soatlari hajmi 4-semestr 1. Barcha yurish turlarini o’rgatish texnikasi 4 2. Muvozanatni saqlashga 3 mashq bajarib ko’rsatish 4 3. Boshida yuk bilan va yuksiz gimnastika o’rindig’ida 4 4. Tirmashib chiqish, egashib o’tirish olib o’tish va emaklab o’tirishni 4 bajarish 5. Bir xillik va turli usullarda gimnastika narvonchaga tirmashib 4 chiqishni bajarish 6. Sakrashga tavsif o’rgatish metodikasi 4 7. Yuqoriga va oldinga sakrashni bajarish texnikasi 4 8. Koordinatsion sakrashlarni bejarish texnikasi 4 9 Tezlikda 1800ga burilish bilan sakrashni bajarish texnikasi 4 10 Sakramachoqni oldinga aylantirib sakrashni o’rgatish texnikasi sanoq 4 boyicha. 11 Orqaga aylanayotgan sakramachoqdan sakrashni o’rgatish 4 12 Qo’l kuchini rivojlantirish uchun mashq (3 misol) 2 13 Oyoq kuchini rivojlantirish uchun mashq 4 Jami: 50 Jami soat 98 soat

Mustaqil o‘zlashtiriladigan mavzular bo‘yicha talabalar tomonidan referatlar tayyorlanadi va uni taqdimoti tashkil qilinadi.

Kurs ishi (loyixasi) tarkibi, ularga qo`yiladigan talablar. O`quv rejasida mazkur fandan 4-semesrda kurs ishi yozish rejalashtirilgan Kurs loyihasi mavzulari 1. Gimnastika tarlari. 2. Gimnastika jihojlarida bajariladigan mashqlar. 3. Gimnastika mashg‘ulotlarini rejalashtirish. 4. Saf mashqlarini о‘rgatish metodikasi. 5. Akrobatik mashqlarni о‘rgatish metodikasi. 6. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni о‘rgatish metodikasi. 7. Oddiy va tayanib sakrashni о‘rgatish metodikasi. 8. Gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish va о‘tkazish. 9. Kichik guruhlar uchun URM majmuani bajarish. 10. O’rta guruhlar uchun URM majmuani bajarish. 11. Katta guruhlar uchun URM majmuani bajarish. 12. Tayyorlov guruhlar uchun URM majmuani bajarish. 13. Raqs qadamlari va raqs kombinatsiyalari. 14. Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik. 15. Ta’lim muassasalarida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish. 16. O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika mashg'ulotlari o‘tkazish. 17. Gimnastika chiqishlari. 18. Badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari. 19. Gimnastika bo‘yicha musobaqalarni tashkil qilish va o‘tkazish. 20. Gimnastika mashg’ulotlarida shikastlanishi oldini olish. Kurs ishini yozish uchun kamida 10-12 ta adabiyotlarni ko‘rib va o‘rganib chiqish lozim. Kurs ishining mazmuni zamonaviy talablarga javob bеrishi va tadqiqot ishlar yo‘nalishida bo‘lishi kеrak. Talabalar o‘z tanlagan mavzular bo‘yicha adabiyotlarni mustaqil tanlashi zarur. O‘z kurs ishi, tadqiqot matеriallari еtakchi o‘qituvchilarning ballarini umumlashtirishni (pеdagogik amaliyot davrida to‘plangan matеriallar) yoziladigan kurs ishlari o‘z ichiga qamrab olishlari kеrak.

5. Fan bo‘yicha talabalar bilimini baholash va nazorat qilish mezonlari

Baholash Talabaning bilim darajasi usullari Testlar, yozma ishlar, og‘zaki so‘rov, prezentatsiyalar. Baholash 86-100 ball “ a’lo” mezonlari - Gimnastikaning qisqacha tarixi, turkumlari, davrlari, pedagogik axamiyati. - Gimnastika tushunchasini aniqlash. - Gimnastika tasnifi (klassifikastiyasi). - Gimnastikani taxlil qilish. - Gimnastikani tashkil qilish va o’tkazish bilimlarga ega bo’lishi kerak; Ko’nikma – talabalar gimnastika fanidan oyinlarin tashkil qilish va o’tkazish jismoniy mashqlar hatti - harakatlarni bajarishni amalga oshirish ko’nikmasiga ega bo’lishi kerak; Malaka – gimnastikani tashkil qilish va o’tkazish: tayyorgarlik ko’rish. Mashqlarni tanlash va tashkil etish. Mashg’ulot jarayoniga raxbarlik qilish. Gimnastikada yuklamani boshqarish. Mashg’ulotni yakunlash va uni natijalarini aniqlash hamda avtomatizm shakliga keltirish malakasiga ega bo’lishi kerak; 71-85 ball “yaxshi” -- Gimnastikaning qisqacha tarixi, turkumlari, davrlari, pedagogik axamiyati. - Gimnastika tushunchasini aniqlash. - Gimnastikani tashkil qilish va o’tkazish bilimlarga ega bo’lishi kerak; Ko’nikma – talabalar gimnastika fanidan oyinlarin tashkil qilish va o’tkazish jismoniy mashqlar hatti - harakatlarni bajarishni amalga oshirish ko’nikmasiga ega bo’lishi kerak; Malaka – gimnastikani tashkil qilish va o’tkazish: tayyorgarlik ko’rish. Mashqlarni tanlash va tashkil etish. Mashg’ulot jarayoniga raxbarlik qilish. Gimnastikada yuklamani boshqarish. Mashg’ulotni yakunlash va uni natijalarini aniqlash hamda avtomatizm shakliga keltirish malakasiga ega bo’lishi kerak; “55-70 ball “qoniqarli” Gimnastikaning qisqacha tarixi, turkumlari, davrlari, pedagogik axamiyati. - Gimnastika tushunchasini aniqlash. - Gimnastika tasnifi (klassifikastiyasi). - Gimnastikani taxlil qilish. - Gimnastikani tashkil qilish va o’tkazish bilimlarga ega bo’lishi kerak; Ko’nikma – talabalar gimnastika fanidan oyinlarin tashkil qilish va o’tkazish jismoniy mashqlar hatti - harakatlarni bajarishni

amalga oshirish ko’nikmasiga ega bo’lishi kerak; 0-54 ball “qoniqarsiz” Belgilangan talablarni umuman bajarmasa, aniq tasavvurga ega bo’lmagan holda

Talabalar JNdan to’playdigan ballarning mezonlari

№ Ko’rsatkichlar JN ballari ma 1-jn 2-jn 3-jn ks 1 Darslarga qatnashganlik va o’zlashtirishi darajasi. 10 0-3 0-3 0-4 Amaliy mashg’ulotlardagi faolligi, amaliy mashg’ulot daftarlarining yuritilishi va holati 2 Mustaqil ta’lim topshiriqlarining o’z vaqtida va 7 0-2 0-3 0-2 sifatli bajarilishi. Mavzular bo’yicha uy vazifalarini bajarilish va o’zlashtirishi darajasi. 3 Amaliy mashiqlarni bajarish darajasi 18 0-6 0-6 0-6 Jami JN ballari 35 11 12 12

Talabalar ON dan to’playdigan ballarning mezonlari № Ko’rsatkichlar ON ballari

1 Darslarga qatnashganlik darajasi. Maruza darslardagi ma 1- 2- faolligi, konspekt daftarlarining yuritilishi va ks on on to’liqligi 10 0-5 0-5

2 Talabalarning fan topshiriqlarini o’z vaqtida va sifatli 7 0-3 0-4 bajarishi va o’zlashtirish. 3 O’tilgan mavzularni amalda bajarib ko’rsatish 18 0-9 0-9 Jami ON ballari 35 17 18

Yakuniy nazorat “Amaliy” shaklida belgilanadi va yakuniy nazorat 30 ballik “Amaliy” jadval asosida o’tkaziladi. № Ko’rsatkichlar YaN ballari maks 1 Saf mashg’ulotlari, gimnastika jihozlarida 30 mashg’ulotlar,gimnastika gilamida bajariladigan mashg’ulotlar fan bo’yicha yakuniy amaliy ish nazorati Jami YaN ballari 30

Yakuniy nazoratda “Amaliy” mashg’ulotlarni baholash mezoni Yakuniy nazorat “Amaliy ” shaklida amalga oshirilganda, sinov mashg’ulot usulda o’tkaziladi. Har bir mashg’ulot 1-6 tagacha amaliy mashg’ulotlardan iborat. Amaliy mashg’ulotlar fan dasturi asosida tuzilgan bo’lib, fanning barcha amaliy mavzularini o’z ichiga qamrab olgan. Mashg’ulot 1-6 ta amaliy mashg’ulotlar 0-5 ball oralig’ida baholanadi. Talaba maksimal 30 ball to’plashi mumkin. Amaliy mashg’ulotlar sinov bo’yicha umumiy o’zlashtirish ko’rsatkichini aniqlash uchun Amaliy mashg’ulotlarning har biri uchun bajargan mashg’ulotiga qo’yilgan o’zlashtirish ballari qo’shiladi va yig’indi talabaning yakuniy nazorat bo’yicha o’zlashtirish bali hisoblanadi.

7. Asosiy va qo‘shimcha adabiyotlar hamda axborot manbalari

Asosiy darslik va o‘quv qo‘llanmalar 1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma – Tashkent, Ilm-ziyo - 2011 y 2. Сушко Г.К. Гимнaстикa и методикa её преподaвaния. Учебное пособие Т.: ILM-ZIYO.-2012 г 3. P.Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999.

Qo‘shimcha adabiyotlar:

1. Yefimenko A.I., Yo‘ldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g 2.Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi. Tashkent, 2005 y. 3. P.Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. 4. Cross Fit. Gymnastics training guide. Copyright 2015. 5. Joseph P. Kennedy. Rhythmic gymnastics. Rhythmic Gymnastics Quick Start Guide- August 2008.

Internet saytlаri 1. www.tdpu.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz 4. www.lex.uz 5. www.bilim.uz 32

6. www.gov.uz Gimnastika va uni o‘qitish uslubiyati fani uchun SILLABUS

Fanning qisqacha tavsifi Manzili: Samarqand shahar OTMning nomi va Samarqand Davlat Universiteti xiyoboni joylashgan manzili: Universiteti 15 uy Sport purlarini o’qitish Kafedra: Jismoniy madaniyat fakulteti metodikasi 5112000– “Jismoniy Gimnastika va uni o‘qitish Ta’lim sohasi va madaniyat” ta’lim uslubiyati yo`nalishi: sohasi Fanni (kursni) olib boradigan o`qituvchi B.Z.Qosimov e-mail: [email protected] to`g’risida ma’lumot: Kursning Ta’lim boshlanish yo`nalishlari o`quv O`quv-uslubiy Dars mashg’ulotini va davom rejasiga muvofiq boshqarma tomonidan o`tkazishning vaqti va etish ikkinchi kurs, ishlab chiqilgan jadval joyi: muddati: birinchi va ikkinci asosida 2 - bosqich semestrida 3-4 semestr Individual grafik asosida professor- o`qituvchining Haftaning chorshanba, juma kunlari soat talabalar bilan ishlash 16.00 dan-18.00 gacha vaqti: Fanga ajratilgan o`quv Auditoriya soatlari soatlarining o`quv Ma’ruza Amaliy Semenar Mustaqil ta’lim: turlari bo`yicha taqsimoti 20 112 20 98 “Gimnastika va uni o‘qitish uslubiyati” fani 2- bosqichda 3-4 semestr davomida o’qitilishi rejalashtirilgan. Bu fan quyidagi fanlar bilan uzviy aloqada o’qitiladi: Fanning boshqa fanlar Dasturni amalga oshirish o‘quv rejasida rejalash- bilan uzviy aloqasi tirilgan matematika va tibbiy-ilmiy fanlar (informatika, (prerekvizitlari): biomexanika, fiziologiya, sport tibbiyoti, bioximiya, valeologiya) umumkasbiy fanlar (jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti, pedagogika, psixologiya va x.k.) Fanning mazmuni va vazifalari Fanning dolzarbligi va “Gimnastika va uni o‘qitish uslubiyati” fanini 33

qisqacha mazmuni: o’qitishdan maqsad - talabalarda sport gimnastika mashg‘ulotlarida kasbiy-pedagogik mahoratini va ko‘nikma- malakalarini shakllantirish. “Gimnastika va uni o‘qitish uslubiyati” fannining vazifasi – talabalarga sport gimnastika mashg‘ulotlarini nazariyasi,uslubiyoti, mashg‘ulotlarini asoslari, xususiyatlari, o‘rgatish bosqichlari va mashqlarni texnikasini asoslarini o‘rgatishdan iborat. -talabalar o’rtasida sport gimnastika orqali ularning sog’liqlarini mustahkamlash va sport turini keng targ’ib qilish. Talaba: Ta’lim haqidagi qonun, Kadralar tayyorlash milliy dasturi, ta’lim tizimi, ta’lim turlari,an’anaviy va noan’anviy ta’lim, dars shakli, metod haqida ma’lumotga ega bo`lishi Kursning prerekviziti lozim. Ta’lim shakllari, metodlarini tahlil qilish, farqlarini ajrata olish, mantiqiy xulosalar chiqara olish ko`nikmasiga ega bo`lishi lozim. Talabalar gimnastika va uni o‘qitish uslubiyati fanini o’rganish orqali sport gimnastika va sportning boshqa turlari bo’yicha o’quv va mashg’ulot jarayonlarida quyidagilarni bajara olishi lozim: - Saf mashqlari: saf usullari, saflanish va qayta saflanish, joydan joyga ko’chish, orani ochish va yaqinlashtirishni o’rgatish uslubiyatini bilishi Shuningdek faoliyatga tadbiq qila olishi; - Umumrivojlantiruvchi mashqlar: buyum va buyumsiz Fanni o`rganish bajariladigan mashqlarni o’rgatish uslubiyatini bilishi jarayonida talaba Shuningdek faoliyatga tadbiq qila olishi; quyidagi natijalarga - Gimnastika ko’pkurash turlarida bajariladigan erishishi lozim. mashqlar texnikasi asoslarini bilishi Shuningdek faoliyatga tadbiq qila olishi; - Erkin mashqlarni o’rgatish uslubiyatini bilishi Shuningdek faoliyatga tadbiq qila olishi; - Akrobatika mashqlarini o’rgatish uslubini bilishi va faoliyatga tadbiq qila olishi; - Gimnastika mashqlarining texnikasini bilish Shuningdek faoliyatga tadbiq qila olishi; - Gimnastika mashqlarining texnikasini o’rgatishda yordam berish va extiyotlashni bilish Oliy ta’limning Davlat ta’lim standartiga ko’ra o’qitiladigan gimnastika va uni o‘qitish uslubiyati fanining ishchi o’quv dasturi Postrekvizit jismoniy tarbiya va sport tizimida zarur bo’ladigan: saf mashqlar, umumrivojlantiruvchi masqlar, erkin mashqlar, akrabatika mashqlar, ko’pkurash turlaridagi mashqlar bo’yicha nazariy va 34

amaliy bilimlari o’z ichiga olgan. - Professor-o`qituvchiga hurmat bilan munosabatda bo`lish; - Institut intizom qoidalariga rioya qilish; - Mobil telefondan dars davomida foydalanmaslik; Talabalar uchun talablar - Berilgan topshiriqlarni o`z vaqtida bajarish; - Guruhdoshlarga hurmat bilan munosabatlda bo`lish; - Darsga o`z vaqtida kelish; - 4 soatdan ortiq dars qoldirilgan taqdirda, dekanat ruxsati bilan darsga kirish. - Ogohlantirishdan kiyein dars qoldirsa ota-onasini chaqirtirish va tegishli chora kurish Professor-o`qituvchi va talaba o`rtasidagi rasmiy munosabat Elektron pochta orqali elektron pochta orqali ham amalga oshirilishi mumkin. Oraliq, munosabatlar tartibi joriy va yakuniy baholash faqatgina institut hududida, ajratilgan

xonalarda va dars davomida amalga oshiriladi.

Fanga ajratilgan o`quv soatlarining o`quv turlari bo`yicha taqsimoti

№ Mavzular nomi t

ta’lim

Amaliy Amaliy

Ma’ruza

Semenar Semenar

Jami soat Jami

Mustaqil Mustaqil

mashg’ulo mashg’ulo 1. O‘zbekistonda gimnastikaning 30 10 10 - 10 taraqqiyoti va o‘ziga xos xususiyatlari haqida nazariy ma’lumotlarga ega bo’lish. 2. Talaba qizlar bilan gimnastika 30 10 10 - 10 mashg'ulotlarini o‘tish,O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika mashg'ulotlari o‘tkazish 3. Akrobatika mashqlari (gimnastik gilam, 28 - - 16 12 batut va h.k.) 4. Gimnastika jihozlarida bajariladigan 50 - - 30 20 mashqlarni takomillashtirish 5. Oddiy va tayanib sakrash (ot, eshak va 18 - - 10 8 h.k.) mashqlari. 6. Umumiy va maxsus jismoniy 32 - - 20 12 tayyorgarlik 7. Burilish bilan tik sakrashlarni o’rgatish, 20 - - 12 8 Muvozanatni saqlash texnikasini o’rgatish 8. Tik tayanch oyoqda burilishlar 22 - - 12 10 murakkabligini o’rgatish 9. Murakkab sakrash texnikalarini - - 12 8 20 o’rgatish Jami: 250 20 20 112 98

Nazorat turlari va uni amalga oshirish tartibi Nazorat turidagi topshiriqlarning Maksimal t/r yig’ish mumkin O`tkazish vaqti nomlanishi bo`lgan ball I. Joriy nazoratdagi ballar taqsimoti 35 ball Ma’ruza mashg’ulotlarida Talabaning ma’ruza mashg’ulotlarida Semestr davomida 1. faol ishtirok etishi, muntazam ravishda konspekt yuritib borayotganligi uchun Mustaqil ravishda berilgan topshiriqlarni bajarganligi uchun (referat, esse, 7 Semestr davomida 2. kollokvium, amaliy topshiriqlar:testlarini

topshirishi, keys-stadi, o`quv loyihalari va b.q.) Tajriba (Amaliy seminar) mashg’ulotlarda Talabaning mashg’ulotlarda faol ishtirok etganligi, berilgan savollarga to`g’ri 28 1. javob qaytarganligi, tajriba topshiriqlarni Semestr davomida

(masala va misollarni) bajarganligi uchun II. Oraliq nazorat 35 Birinchi oraliq nazorat (ma’ruzachi Semestr davomida 1. 17 tomonidan olinadi) Ikkinchi oraliq nazorat (amaliyotchi Semestr davomida 2. 18 tomonidan olinadi)

Semestrning oxirgi III. Yakuniy nazorat 30 ball ikki haftasida Jami: Semestrning oxirgi 100 ikki haftasida

Talabaning fan bo`yicha o`zlashtirish ko`rsatkichi mezonlari:

Talabaning fanni o`zlashtirish darajasi (bilim, Ballar T/r malaka va ko`nikma darajasi)

xulosa va qarorlar qabul qilish ijodiy fikrlay olish mustaqil mushohada yurita olish A) olgan bilimlarini amalda qo`llay olish mohiyatini tuShunish 86-100 ball bilish, aytib berish tasavvurga ega bo`lish B) mustaqil mushohada yurita olish 71-85 ball 36

olgan bilimlarini amalda qo`llay olish mohiyatini tuShunish bilish, aytib berish tasavvurga ega bo`lish mohiyatini tuShunish V) bilish, aytib berish 55-70 ball tasavvurga ega bo`lish aniq tasavvurga ega bo`lmaslik G) 0-54 ball bilmaslik Foydalaniladigan adabiyotlar 1. “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida” gi O`zbekiston Respublikasi qonuni. “Xalq so`zi” gazetasining 2015 yil 5-sentyabrdagi 174 (6357)-soni. 2. «Gimnаstikа». JTI uchun dаrslik.,o`zbеk tiligа tаrjimа, T.,”O`qituvchi”, 1982y.,230 b. 3. Еfimеnkо А.I. vа bоshqаlаr. “Gimnаstikа dаrslаrining sаmаrаdоrligini оshirish usullаri”. T.,O`zDJTI, 1995 y, 100 bеt 4. Yo`ldоshеv K.K. “Gimnаstikа dаrslаridа hаyotiy zаrur hаrаkаt

mаlаkаlаrini shаkllаntirish”, T., O`zDJTI, 1995 y, 105 bеt Asosiy 5. Kаrimоv M.K Хоrеоgrаfiya mаshqlаri vа bаdiiy gimnаstikа. adabiyotlar: Oquv qo`llаnmа. T.: 2003. -120 b.

6. Sаlаmоv R.S. Spоrt mаshg`ulоtlаrini nаzаriy аsоslаri. –

Tоshkеnt: O`zDJTI, 2005. – 238 s. 7. Shannon Miller. Coaching Youth Gimnastics. Copyright 2011by Human Kinetics, Inc. 8. Umаrоv M.N., Yakubоvа N.Х. Qo`llаrdа tik turib muvоzаnаt sаqlаsh mаshqlаrni аlgоritmik shаkldаgi ko`rsаtmаlаr usuliyatini аsоsidа o`rgаtish (Uslubiy qo`llаnmа) T.: 1999. -85 b. 9. Eshtаеv А.K. Gimnаstikа dаrsi. Uslubiy qo`llаnmа. T.: 2004,- 104 b. 1. Еfimеnkо А.I. “Sаf mаshqlаri vа ulаrni o`rgаtish mеtоdikаsi”. T.,O`zDJTI, 1990 y, 40 bеt 2. Еfimеnkо А.I. “Umumrivоjlаntiruvchi mаshqlаr vа ulаrgа оid Qo`shimcha аtаmаlаr”. T.,O`zDJTI, 1992 y, 25 bеt. adabiyotlar: 3. Umаrоv M.N., Ishtаеv D.R. Kаsbiy pеdаgоgik bilim vа ko`nikmаlаrni gimnаstikа dаrsidа shаkllаntirish. O`quv uslubiy qo`llаnmа. T. 2010, 105-b. Internet 1. www.ziyonet.uz. saytlari: 2. www.pedagog.uz

2-BОSQICH TАLАBАLАRI UCHUN “GIMNАSTIKА VА UNI O’QITISH USLUBIYATI” FАNIDАN RЕYTING NАZОRАTI MЕ`YORI

№ Mashg`ulоtni mavzusi va mazmuni Ball Jоriy nazоrat semestr Umumrivojlantiruvchi mashqlarni amaliy 10 1 o`tkazish Gimnastika mashqlarini o’rgatish ketma – 18 2 ketligini tuzish va o’tkazish Mustаqil ta`lim 3 URM tuzish 3 4 Gimnastika tarixi referat yozish 4 Jami ball: 35 Оraliq nazоrat 1 – oraliq nazorat. 17 2 – oraliq nazorat 18 Jami ball: 35 30 Yakuniy nazоrat Umumiy ball 100

«TASDIQLAYMAN» Jismoniy madaniyat fakulteti dekani dots.B.B.Kipchakov______

Samarqand davlat universiteti Jismoniy madaniyat fakulteti Sport turlarini o’qitish metodikasi kafedrasi o’qituvchisi B.Z.Qosimovning “Gimnastika va uni o’qitish metodikasi” fanidan 2018-2019 o'quv yili uchun

KALENDAR ISH REJA

O'tiladigan mavzu Soat O'tkazish Ijro Izoh sanasi belgisi Ma'ruza 1. O‘zbekistonda gimnastikaning 2 taraqqiyoti va o‘ziga xos xususiyatlari haqida nazariy ma’lumotlarga ega bo’lish. 2. O‘zbekiston jismoniy tarbiya tizimida 2 gimnastikaning o‘rni va ahamiyati 3. Gimnastika mashg'ulotlarini 2 rejalashtirish va qayd etish 4. Musobaqalar 2 5. Gimnastika chiqishlari 2 6. Talaba qizlar bilan gimnastika 2 mashg'ulotlarini o‘tish 7. O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan 2 gimnastika mashg'ulotlari o‘tkazish 8. Badiiy gimnastika tarixi 2 9. Badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning 2 metodik xususiyatlari 10. Ta’lim muassasalarida badiiy 2 gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish Seminar 11. O‘zbekistonda gimnastikaning 2 taraqqiyoti va o‘ziga xos xususiyatlari haqida nazariy ma’lumotlarga ega bo’lish. 12. O‘zbekiston jismoniy tarbiya tizimida 2 gimnastikaning o‘rni va ahamiyati 13. Gimnastika mashg'ulotlarini 2 rejalashtirish va qayd etish 14. Musobaqalar 2 15. Gimnastika chiqishlari 2 39

16. Talaba qizlar bilan gimnastika 2 mashg'ulotlarini o‘tish 17. O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan 2 gimnastika mashg'ulotlari o‘tkazish 18. Badiiy gimnastika tarixi 2 19. Badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning 2 metodik xususiyatlari 20. Ta’lim muassasalarida badiiy 2 gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish Amaliy 3-semestr 21. Umumriv ojlantiruvchi mashqlar 2 o’rgatish metodikasi 22. Umumriv ojlantiruvchi mashqlar 2 o’rgatish metodikasi 23. Umum rivojlantiruvchi va maxsus 2 rivojlantiruvchi mashqlari. 24. Umum rivojlantiruvchi va maxsus 2 rivojlantiruvchi mashqlari. 25. Saf mashqlari. 2 26. Saf mashqlari. 2 27. Saf va qayta saflanishlar 2 28. Saf va tartiblash mashqlarini o’rgatish 2 metodikasi 29. Saf va tartiblash mashqlarini o’rgatish 2 metodikasi 30. Akrobatik mashqlarini o’rgatish 2 metodikasi 31. Akrobatik mashqlarini o’rgatish 2 metodikasi 32. Akrobatika mashqlari (gimnastik 2 gilam, batut va h.k.) 33. Akrobatika mashqlari (gimnastik 2 gilam, batut va h.k.) 34. Gimnastik jixozlarda mashqlarni 2 bajarish (skameyka, narvoncha, brus) metodikasi 35. Gimnastik jixozlarda mashqlarni 2 bajarish (skameyka, narvoncha, brus) metodikasi 36. Gimnastika jixozlarida (brus, turnik) 2 bajariladigan mashqlar. 37. Gimnastika jixozlarida (brus, turnik) 2 bajariladigan mashqlar. 40

38. Gimnastika jixozlarida ( past-baland 2 turnik, brevno) bajariladigan mashqlar. 39. Gimnastika jixozlarida ( past-baland 2 turnik, brevno) bajariladigan mashqlar. 40. Gimnastika jixozlarida ( turnik, brevno, 2 koltso, konstruchka va h.k.) bajariladigan mashqlar. 41. Gimnastika jixozlarida ( turnik, brevno, 2 koltso, konstruchka va h.k.) bajariladigan mashqlar. 42. Odd iy va tayanib sakrashlarni o’rgatish 2 metodikasi 43. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish 2 metodikasi 44. Oddiy va tayanib sakrash (ot, eshak va 2 h.k.) mashqlari. 45. Oddiy va tayanib sakrash (ot, eshak va 2 h.k.) mashqlari. 46. Umumiy va maxsus jismoniy 2 tayyorgarlik 47. Umumiy va maxsus jismoniy 2 tayyorgarlik 48. Umumiy va maxsus jismoniy 2 tayyorgarlik 4-semestr 49. Umumiy va maxsus jismoniy 2 tayyorgarlik 50. Aylanish va dumalashlar 2 51. Aylanish va dumalashlar 2 52. Burilish bilan tik sakrashlarni o’rgatish 2 53. Burilish bilan tik sakrashlarni o’rgatish 2 54. Murakkab sakrash texnikalarini 2 o’rgatish 55. Murakkab sakrash texnikalarini 2 o’rgatish 56. Muvozanat murakkabligi jadvali 2 57. Muvozanat murakkabligi jadvali 2 58. Mu vozanat murakkabligi jadvali 2 59. Muvozanatni saqlash texnikasini 2 o’rgatish 60. Muvozanatni saqlash texnikasini 2 o’rgatish 61. Sakrash texnikasini o’rgatish 2 62. Sakrash texnikasini o’rgatish 2 41

63. Tik tayanch oyoqda burilishlar 2 murakkabligini o’rgatish 64. Tik tayanch oyoqda burilishlar 2 murakkabligini o’rgatish 65. To’lqin va egiluvchanlikni o’rgatish 2 66. To’lqin va egiluvchanlikni o’rgatish 2 67. Raq s qadamlari va raqs 2 kombinatsiyalari 68. Raq s qadamlari va raqs 2 kombinatsiyalari 69. O‘zbek milliy raqslari elementlari 2 70. Turnikda yoshlarni 3 razryadini 2 bajarish 71. Turnikda barcha o’rganilgan 2 mashqlarni takomillashtirish 72. Jismoniy sifatlarni rivojlantiruvchi 2 majmuaviy mashqlar 73. Juft hodada bajariladigan mashqlarni 2 takomillashtirish 74. Halqada bajariladigan mashqlarni 2 takomillashtirish 75. Juft hodada yoshlarni 3 razryadini 2 bajarish 76. Barcha o’rganilgan mashqlarni 2 takomillashtirish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

GIMNASTIKA VA UNI O’QITISH USLUBIYATI fanidan (Ma’ruza matni)

S A M A R Q A N D - 2 0 18

1.Mavzu: O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti va o‘ziga xos xususiyatlari haqida nazariy ma’lumotlarga ega bo’lish. Reja: 1. O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiy topishi 2. 1917-yiigacha bo’lgan davrda gimnastika 3. XX asrning birinchi yarmida O‘zbekistonda gimnastikaning ravnaq topishi 4. O‘zbekistonlik gimnastlarning salmoqli qadamlari 5. Mustaqillikdan keyingi davrda gimnastikaning rivojlanishi

I. O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiy topishi Markaziy Osiyo hududida, jumladan, O‘zbekistonda gimnastikaning davolash, sog‘lomlashtirish, amaliy jismoniy tarbiyaning yo‘nalishlari ilmiy asoslangan tarixiy negizlarga ega. Qadim zamonlardan ahol: turli xil jismoniy mashqlar, harakatli o‘yinlarni katta bayram va to'ylarda tashkillashtirishgan. Navro‘z, Hosil bayrami va boshqa tantanalarda otda poyga, yugurish bo‘yicha musobaqalar, olomon-poygalar, chovgon o ‘yinlari, dorbozlar chiqishlari kabi ko‘ngilochar tadbirlari muntazam ravishda o ‘tkazilib turilgan. Abu Ali ibn Sino “Tib qonunIari”da jismoniy tarbiyaga katta e ’tibor bergan. O‘z kitobida salomatlikni muhofaza qilish qoidalarini k o 'rib chiqar ekan, buyuk mutafakkir jismoniy mashqlarni sog’lomlashtirish va davolash amaliyotida tutgan o‘rni va ahamiyati haqida mukammal tarzda so‘z yuritadi. Ibn Sino olimlar orasida birinchi bo‘lib, jismoniy mashqlarni odam organizmiga ijobiy ta’sirini “Uzluksiz chuqur nafas olish jarayonini keltirib chiqaruvchi erkin harakat jismoniy mashq deyiladi”, deb ta’riflagan. Olimlarning raisi (Ibn Sinoni shunday deyishgan) ta’kidlashicha,salomatlikni muhofaza qilish tartibida eng asosiysi badantarbiya mashqlari bilan shug‘ullanish, undan so‘ng ovqatlanish va uyqu tartiblariga rioya qilishdir. Agar odam o‘z vaqtida me’yorida badantarbiya mashqlari bilan doimo shug‘ullanib, kun tartibiga rioya qilsa, u hech qanday davolash chorasi va dori- darmonga ehtiyoj sezmaydi. Buyuk olimning yozishicha, jismoniy mashqlar bilan muntazam shug‘ullanmay qo‘ygan odamni sog‘lig‘i so‘nib,harakatlanishni to ‘xtatish natijasida kuchi susayib boradi. Olimning fikricha, jismoniy mashqlar mushaklar, bo‘g‘inlar, asab tolalarini mustahkamlaydi, natijada insonlaro‘z ishlarini toliqmasdan uzoq muddatda bajarib, xastalikdan muhofaza etishadi. Ibn Sino jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanganda insonning yoshi va salomatiigini qay darajada ekanligini inobatga olishni ta’kidlaydi. “Tib qonunlari”da bolalar, o‘smirlar, keksalar qachon va qay tarzda jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishi haqida ma’lumot berib o‘tiladi. Ibn Sino mashqlarni boshlash va tugatish vaqti,uqalash, hammomda va sovuq suvda cho‘milish (chiniqish), tanani tozalikda saqlash va boshqa gigiyenik talablar haqidagi fikrmulohazalari bugungi kungacha olimlar diqqat markazidadir.

II. 1917-yiigacha bo’lgan davrda gimnastika 1879-yilda Toshkentda ochilgan o'lkada yagona pedagogika bilim yurti Turkiston o’lkasidagi rus va rus-tuzem maktablari uchun o‘qituvchilar tayyorlagan. Ular jismoniy tarbiya to‘glrisida eng oddiy tasavvurga ega bo'lishgan. o‘quv rejasida ko‘rsatilgandek, talabalarning gimnastik mashqlari saflanish, erkin harakatlar, gimnastika o‘yinlari va gimnastik jihozlarda bajariladigan mashqlardan iborat bo‘lgan. 1880-yilda maxsus ta’lim hay’ati Turkiston o‘lkasidagi cherkov qoshidagi to ‘rt yillik bilim yurti uchun dastur ishlab chiqdi.Ushbu dasturga muvofiq rus tili, arifmetika, geografiya, toza yozish va chevarlikni o'rganish darslari bilan bir qatorda, gimnastika mashg‘ulotlaridan darso‘tish nazarda tutilgan edi. Biroq bu dastur uch yillik o ‘quv jarayoniga mo‘ljallangan dasturga almashtirildi. Yangi dasturda gimnastikaga o‘rin topilmadi. O‘sha paytda gimnastika boshlang‘ich bilim yurtlarda o'tilar, ammo mutaxassislarning yetishmasligi, dars o‘tish xonalari va sport jihozlari yo'qligi sababli darslar mukammal darajada o‘tilmasdi. Gimnastika mashg‘ulotlari faqat Toshkentdagi erkaklar gimnaziyasida muntazam ravishda o‘tkazilardi. Gimnaziyalarda jismoniy tarbiya darslarini zaxiradagi harbiy zobitlar o‘tishgan. 1904-yiida Toshkentda “Gimnastika va jismoniy tarbiya havaskorlari jamiyati” tuzilib, uning nizomida gimnaziya talabalari jamiyatga a’zo bo‘lish huquqidan mahrum ekanligi qayd etilgan. Gimnastika tushunchasiga yugurish, sakrash va irg‘itish mashqlari kirgan. Toshkentda shved va fransuz gimnastikasi o'qituvchilarini tayyorlash bo‘yicha qisqa muddatli o’quv kurslari tashkil etilib,ularda o‘qish haqi juda baland bo‘lgan. Shu sababli kurs tinglovchilari soni 10—15 nafardan iborat bo‘lgan. 1910-yil 26-dekabrdan 1911-yilning 2-yanvarigacha “Bilim yurtlar o‘qituvchiiarining birinchi Turkiston qurultoyi”da jismoniy tarbiya muammolari ko‘rib chiqilib, jismoniy tarbiya bo‘yicha maxsus sho‘balar ochilgan, dastur mundarijalari, dars soatlari, o'qitish uslubiyatlari bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqildi. Ushbu qurultoy qatnashchilari jismoniy tarbiya darslari erkak va ayollar bilim yurtlari uchun majburiyligini ta ’kidlab o‘tdi. Toshkentga 1912-yildan boshlab Peterburg, Moskva, Varshava shaharlaridan gimnastika sporti bo'yicha murabbiylar kela boshladilar. Harbiy okrug bosmaxonasining ishchilari gimnastika sho‘basini tashkil etishdi. 1912-yilda Stokgolm shahrida o'tadigan Olimpiada o‘yinlarida ishtirok etish uchun Rossiya terma jamoasini saralash musobaqasi Turkiston (Toshkent)da bo'lib o'tgan. Ushbu sana O‘zbekistonda sport gimnastikasini bunyod etilgan kuni, deb hisoblanadi. Keyin Qo‘qon, Farg'ona va Samarqand shaharlarida gimnastika jamiyatlari tuzilgan. 1912-yilda Toshkentlik gimnastlar Moskvada o’z mahoratlarini namoyish etishgan. 1915-yilda Toshkentda ayollar gimnastikasi bo‘yicha o‘quv kurslari ochildi. Shu kurslarni tugatgan Polina Garfung O‘zbekistonda gimnastikani rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan. Oktabr inqilobidan so‘ng gimnastika ommaviy tarzda rivojlangan. Aholini jismoniy va sport orqali sog‘Iomlashtirish davlat

45 ishiga aylangan. Shu tarzda gimnastika Buxoro, Kattaqo‘rg‘on, Namangan, Urganch shaharlariga tarqala boshlagan.

III. XX asrning birinchi yarmida O‘zbekistonda gimnastikaning ravnaq topishi 1918-yilda “Bolalar sport klubi” ochilib, unda gimnastika mashqlari va o ‘yinlar o‘tkazilardi. 1919-yil Toshkentda Turkiston Olimpiya o'yinlari o‘tkazildi. 1920-yil 10-oktabrda 0 ‘rta Osiyo o‘yinlari O‘zbekiston gimnastlari yutug‘i bilan yakunlandi. 1921-yilda Turkfrontning “Yangi savodxonlik boshqarmasi” qoshida jismoniy tarbiya markaziy sho‘rolari tashkil topdi. Uning maqsadi turli jismoniy tarbiya va sport tashkilotlarini birlashtirish va Turkiston mehnatkashlarini jismonan taibiyalashni rejaga muvofiq boshqarish edi. 1921-yilda 2-O‘rta Osiyo Olimpiada o‘yinlari ochildi, gimnastika ushbu o‘yindan o‘rin olgan edi. 1920-yilda Farg‘ona viloyat h a rb iy qo‘mitasi qoshidagi “Всеобуч” bo‘limi “Besh yillik maktablarning 1 va 2-sinflarida jismoniy tarbiyadan ta’lim berish bo'yicha qisqa dastur”ni ishlab chiqdi. Dasturda gimnastika, yugurish, sakrash o‘yinlari bilan shug‘ullanish ko‘zda tutilgan. Mazkur dastur mundarajasida quyidagilar bayon etilgan: “Gimnastikaning maqsadi to’g’ri jismoniy rivojlanishga erishish, inson organizmi faoliyatidagi kamchiliklarni tuzatish, harakatlarni koordinatsiyalash qobiliyatini yuzaga keltirish,tartib-intizomni rivojlantirish va asab tizimini mustahkamlash”.Mashg’lotlarni toza havoda yoki shamollatilgan xonalarda o‘tkazilishi kerak. Jismoniy tarbiya kengashi qoshidagi ilmiy sho’ba tomonidan jismoniy taibiya bilan shug‘ullanuvchilami tekshirish bo‘yicha antropometrik tashkil etildi. Sobiq Butun Rossiya Markaziy Ijroqo'mita Hay’atining 1923-yil 27-iyuldagi qaroriga muvofiq, Turkiston Ijroqo‘mita qoshida madaniyat bo'yicha o’lka sho’rolari tuzilib, unga respublikada jismoniy tarbiya va madaniyat ishiarini boshqarish topshirildi. 1927-yiIi Butuno'zbekiston spartakiadasi o ‘tkazilib, uning dasturidan gimnastika o'rin oldi. Moskvada 1928-yil o‘tkazilgan sobiq Butunittifoq spartakiadasida O‘zbekistonlik gimnastlar faxrli 4—5 o‘rinni egallashdi. Toshkentlik gimnast Mechislav Murashko esa sobiq SSSR mutlaq chempioni bo‘lgan. 1929-yili Toshkentda birinchi marta jismoniy tarbiya to‘garaklari tashkil topib, unda gimnastika sporti bo‘yicha musobaqalar o‘tkazilgan.Bu davrda gimnastikada to‘rt kurash mavjud bo‘lgan: yakkacho'p,halqalar, “eshak” va erkin mashqlarda sportchilar bellashgan. O’tgan asrning 30-yillaridan boshlab, bolalar va o‘smirlar orasida sport gimnastikasini rivojlantirish bo‘yicha juda katta ishlar olib borildi. Toshkentdagi oiimlar uyi qoshida ochilgan bolaiar sho'basiga N.V. Kravchenko murabbiylik qilgan. 1934-yilda Toshkentda bo‘lib o‘tgan 1-O‘rta Osiyo va Qozog’iston Respublikalari spartakiadasida jamoa birinchiligida birinchi o‘rinni O'zbekistonlik gimnastlar qo'lga kiritishdi. 1935—37-yillarda “Spartak”, “Lokomotiv”, “Dinamo” ko‘ngilli sport janiiyatlarining tashkil topishi respublikada gimnastikani yanada rivojlamshiga turtki bo‘ldi.

Ushbu sport jamiyatlarida gimnastika BO‘SMlar tashkil etilib,unda 100 dan ortiq yosh sportchilar tahsil olishgan. Ularga o‘sha davming yetakchi murabbiylari N. Salnikov, N. Kotin, A. Petuxovlar saboq berishgan. Ushbu maktablarda saboq olgan sport ustasi A. Abramyan, mamlakatning mutlaq chempioni G. Konovalova, A. Borodin, N. Tarasov va V. Merkulovlar esa o’z davrining ilg‘or sportchilari edi.1935-yili Toshkentda jismoniy tarbiya texnikumi ochilib, unda Moskva institutining bitiruvchisi Yan Xalilovich Murtazin, Rashid Hamidov va Umar Asadovlar gimnastikadan saboq berishgan. 1936-yilda texnikum talabalari R. Hamidov va P. Zaviruxa respubiika chempionlari unvoniga sazovor bo‘lishdi. Shu texnikum bitiruvchilari: dotsent Muhammadali Tojiyev,G.D. Jorjaladze — O’zDJTIda “Gimnastika” kafedrasi mudiri, Karim Jo‘rayev, Rixsi Olimova- Qoziyeva, A. Yefemenko — ToshDU “Jismoniy tarbiya” kafedrasi mudiri, 1990—2000-yillarda O’zbekiston Respublikasi Gimnastika federatsiyasinmg raisi, dotsent Y.A. Ishoqov va boshqalar O‘zbekiston Respublikasida sport gimnastikasi rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shishgan. 1936-yilda O‘zbekistonda ilk bor sport gimnastikasidan bolalar orasida birinchilik bo‘lib o ‘tdi. V. Lebedev va R. Tomilina respubiika chempioni unvoniga sazovor bo’lgan. Bu hol respublikada gimnastikaning kelgusida rivojlanishi uchun katta ahamiyat kasb etib, gimnastika bo’yicha Olimpiada o‘yinlari ishtirokchilari va chempionlarini, sobiq SSSR va O‘zbekiston mutlaq chempionlari —G. Shamray, A. Markov, S. Chuksiyeva, V. Xrimpach, E. Sirkin, V. Bondarenko, R. Bolshakova va P. Pankratyev kabi yuksak mahoratli sportchilarni o ‘sib chiqishiga sabab bo‘ldi. Leningrad shahrida 1938-yili o’tkazilgan Butun ittifoq musobaqalarida respublikamizning yosh gimnastlari 5 –o’rinni, 1939-yili esa 4-o‘rinni egallashgan. Ikkinchi Jahon urushidan oldingi yillarda mahailiy millatga mansub gimnastlar bilan ishlash yaxshi yo‘lga qo‘yilgan edi. 1940-yilda respublika terma jamoasi tarkibida 4 nafaro‘zbek yigiti va 3 nafar qizlar bo‘lgan. Ularni tarbiyalashda Toshkent shahridagi 90-maktab o‘qituvchisi L.Vapoyevning xizmatlari beqiyosdir. 1943-yil 1-yanvardan, hatto o‘rta maktabning boshlang‘ich sinflarida harbiyjismoniy tayyorgarlik bo’iyicha darslarjoriy qilingan. 1943-yil sentabr oyida maktabdan tashqari muassasalarni tiklash to‘g‘risida maxsus qaror qabul qilingan. 1944-yilda 118 ta maktabdan tashqari muassasa, shu jumladan, l6 pionerlar uyi, 11 BSM, 7 bolalar o‘yingohlari va bog’lari,markaziy sayyohlar stansiyalari barpo etilib, ular mablag‘ bilan ta’minlangan. BSMda 2000 dan ortiq maktab o‘quvchilari shug‘ullangan.

IV. O‘zbekistonlik gimnastlarning salmoqli qadamlari Galina Yakovlevna Shamray (Rudenko) - sobiq Ittifoqda xizmat ko'rsatgan sport ustasi, gimnastika sporti bo‘yicha birinchi mutlaq jahon chempioni (1954),gimnastika xodasida mashq bajarishda mamlakat chempioni (1955), 1952-yiIgi Olimpiada o'yinlarida terma jamoa a’zosi. Jamoa tarkibida Olimpiada chempioni, “Hurmat belgisi” ordeni sovrindori. Galina Yakovlevna Shamray 1931 –yil 5-oktabrda Toshkentda tug‘ilgan. Gimnastika bilan Ikkinchi Jahon urushidan so‘ng shug‘ullana boshlagan. Ushbu sport turiga yoshligidan qiziqqan. Sport zaliga opasi olib kelgan. Birinchi murabbiysi V.V. Vnuchkov. 1949-yilda Galina milliy terma jamoa tarkibiga tushgan. Galina hayotida eng baxtli hodisa, bu albatta, 1952-yilda Xelsinki shahrida bo'lib o'tgan XV Olimpiada o'yinlaridir. G. Shamray SSSR terma jamoasi tarkibida oltin medal sohibasi bo‘lgan. 1954-yil Galina uchun omad keltirdi. U Rim shahrida o'tkazilgan Jahon Chempionatidan mutlaq chempion va ikki oltin medal sohibasi bo‘lib qaytdi. 1957-yildan Galina Shamray Moskva shahrida gimnastikadan murabbiy va hakamlik lavozimini bajargan. Hozrigi kunda u Moskva shahrida istiqomat qiladi.

Sergey Viktorovich Diomedov — xizmat ko‘rsatgan sport ustasi,sport gimnastikasi bo‘yicha mamlakat chempioni (1964—1966,1968—1969, 1970). Qo‘shpoyada mashq bajarish bo‘yicha Jahon chempioni (1966), XVIII va XIX Olimpiada o ‘yinlari kumush medal sovrindori (1964, 1968), mutlaq Jahon chempioni (1966, 1970). Sergey Viktorovich Diomedov 1943-yilda To’rtko’lda tug‘ilgan. 1956-yilning sentabrida birinchi marta gimnastika zaliga murabbiy R.G. Sarkisov guruhiga kelgan, katta akasi bilan bir kunda shug‘ullangan. Bir yil o‘tmasdan Sergey sport mahoratida akasiga yetib olib, II razryad mezonini bajargan. Uch yildan so‘ng “Dinamo” sport jamoasi birincliiligida sport ustasi mezonini bajargan. 1961-yildan 1967-yilgacha Sergey Diomedov O‘zbekiston harbiylar sport klubi a’zosi, 1968-yildan 1972-yilgacha MHSK a’zosi. Sergey Diomedov 1964- yilda mamlakat Chempionatida kuchli gimnastlar o‘rtasida to'rtinchi o‘rinni egallab, Tokioda o'tkaziladigan XVIII Olimpiada o ‘ymlariga yo‘llanmani qo‘lga kiritdi. Sobiq Ittifoq terma jamoasi jamoalar bellashuvida ikkinchi o'rinni egalladi. Sergey Diomedov 1965-yilda mamlakat Qurolli Kuchlari,mamlakat, Yevropa va Jahon kubogi g‘olibi. 1965-yiii Ittifoq mutlaq chempioni, Yevropa birinchiligida bronza medal sovrindori, 1966-yilda esa qo‘shpoyada Jahon chempioni. Sergey Diomedov 1965-yildan boshlab, Moskva shahrida oldin xizmat ko‘rsatgan murabbiy Yevgeniy Viktorovich Korolev, keyinchalik Vladimir Mixaylovich Smolevskiylar rahbarligida shug'ullangan. Sergey Diomedov XIX Olimpiada o‘yinlari (Mexiko, 1968)kumush medali sovrindori bo‘lgan. Sergey Diomedov — 1965,1968-yillarda gimnastika ko‘pkurasliida mamlakat mutlaq chempioni, 1968-yilda halqada mashq bajarishda eng kuchli deb 48 tan olingan. 1964—1966,1968,1970-yillarda qo‘shpoyada mashq bajarish bo‘yicha mamlakat chempioni. Qo'shpoya S. Diomedov tomonidan 1968-yilda bajarilgan mashqi hanuzgacha “вертушка Диомедова” deb yuritiladi.

Elvira Fuadovna Saadi — sport gimnastikasi bo‘yicha mamlakatda xizmat ko‘rsatgan sport ustasi (1974), Jahon chempioni, bir necha bor xalqaro musobaqalar g'olibi va sovrindori (1972,1976), ikki marta Olimpiada chempioni, “Xalqlar do‘stligi” ordeni sohibasi. Elvira Fuadovna Saadi 1952-yil 2-yanvarda Toshkent shahrida tug‘ilgan. 12 yoshida gimnastika bilan shug’ullanadi. “Dinamo” jamiyati murabbiyi Vladimir Filippovich Aksenov Elvirada gimnastlarga xos egiluvchanlik, mehnatsevar va mashq bajarishda o’ziga xos elementlarni ko‘ra bildi. 1970-yili Elvira Saadi nomzodi mamlakat terma jamoasi ustozlari nazariga tushadi, yana bir yildan so‘ng u mamlakat Chempionatini kumush medal sovrindori bo’ldi. Mamlakat kubogida esa Elvira 5 –o’rinni va xodada hamda erkin mashq bajarishda ikkita oltin medalni qo‘lga kiritadi. Va nihoyat, Elvira Saadi 1972-yili Myunxenda o’tkazilgan Olimpiada o’yinlarida ishtirok etish uchun milliy olimpiada terma jamoa a’zosi. Olimpiada chempioni bo‘ldi. 1974-yili Elvira jahon chempioni unvoniga sazovor bo‘ldi. 1976-yil Kanadaning Monreal shahrida ikkinchi marta Olimpiada chempioni bo'ldi. 1976-yil sport sohasida katta xizmatlari uchun Elvira Fuadovna Saadi “Xalqlar do‘stligi” ordeni bilan mukofotlandi. Elvira Saadi katta sportni tark etmadi. U mamlakat va Rossiya terma jamoasining murabbiyi lavozimida ishlab keldi. Hozirgi kunda E. Saadi Kanada Olimpiada terma jamoasini xalqaro musobaqalarga tayyorlamoqda.

Oksana Aleksandrovna Chusovitina - xizmat ko‘rsatgan sport ustasi, sport gimnastikasi bo’yicha turli xaiqaro musobaqalar g’olibi va sovrindori. “Yaxshi niyat o‘yinlari” musobaqasi g’olibi. XXV,XXVI, XXVII Olimpiada o‘yinlari chempioni, XXVIII Olimpiada o’yinlari ishtirokchisi. 1993-yilgi Jahon Chempionatining bronza medali sovrindori. “Do‘stIik” ordeni sohibasi,1994-yilda Xirosimo shahrida bo'lib o‘tgan XII Osiyo o‘yinIari bronza medali sovrindori, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan sport ustasi. Oksana Aleksandrovna Chusovitina 1975-yil 19-iyunda tug‘ilgan. Oksana besh yoshidan boshlab, sport gimnastikasi sho’basiga akasi bilan qatnagan. Ko‘p o‘tmasdan Oksanani murabbiy Svetlana Mixaylovna Kuznetsova o‘z tarbiyasiga oladi. G.S. Titov nomli Olimpiada zaxiraiari tayyorlovchi maxsus sport maktab-internatda o ‘qiydi. Andrey Fedorovich Rodionenko Oksanani o‘z tarbiyasiga olib, uni Moskvaga, o‘quv mashg‘ulotlariga taklif etadi. 1990-yildan Oksana Chusovitina – sport gimnastikasi bo‘yicha sobiq SSSR terma jamoasining a’zosi. Oksana o’sha yilning yozida terma jamoa tarkibida AQSHning Sietle shahrida “Yaxshi niyat o'yinlari” musobaqasida ishtirok etib, jamoa tarkibida 49 oltin medal sohibasi bo‘ldi. 1989-yil Oksana sport ustasi mezonini bajaradi. 1990- yilda esa xalqaro toifali sport ustasi unvoniga sazovor bo‘lgan, 1991-yili SSSRda xizmat kokrsatgan sport ustasi. 1992-yili Parijda o‘tkazilgan Jahon Chempionatida bronza medaliga erishadi. Ispaniyaning Barselona shahrida bo‘lib o‘tgan XXV Olimpiada o ‘yinlarida Oksana jamoa tarkibidagi yana bir O‘zbekistonlik gimnast Rozaliya Galiyeva bilan birgalikda MDH (Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi) oltin medal sohibasi bo‘lishdi. 1993-yil Angliyada bo‘lib o‘tgan Jahon Chempionatida Oksana Chusovitina tayanib sakrash mashqida 9,710 ball to‘plab, uchinchi o’rinni egalladi. Shu yili lspaniyada o’tkazilgan xalqaro musobaqada xodada mashq bajarish bo‘yicha (9,55 ball) ikkinchi o‘rin, tayanib sakrashda (9,95 ball) ikkinchi o’rin, qo‘shpoyada (9,65 ball) ikkinchi o‘rin, erkin mashqlar bajarlshda (9,72 ball) ikkinchi o‘rin, natijada ko‘p kurashda (38,35 ball) ikkinchi o‘rinni egalladi. Oksana Chusovitina besh Olimpiada o‘yinlarida qatnashib,yuqori o‘rinlarni egallagan uchun Ginnes rekordi kitobiga tushgan jahon gimnast ayollari orasida yagona sportchidir.

Rozaliya llfatovna Galiyeva — xizmat ko‘rsatgan sport ustasi,sport gimnastikasi bo‘yicha bir necha xalqaro musobaqalar sovrindori,1991-yildagi X sobiq Ittifoq xalqlari spartakiadasida bronza medali sovrindori, 1992— 1993-yillar jahon Chempionatining chempioni (jamoa tarkibida), bronza medal sohibasi, XXV Olimpiada o'yinlari (1992) chempioni. Rozaliya llfatovna Galiyeva 1977-yil 28-aprelda Olmaliq (Toshkent viloyati) shahrida tug‘ilgan. Sport gimnastikasi sho‘basiga olti yoshli Rozani otasi olib kelgan. Rozaning birinchi murabbiysi Roza Borisovna Ishkova.Roza 12 yoshida sport gimnastikasi bo‘yicha milliy terma jamoasi tarkibidan o‘rin olgan. G.S.Titov nomli Olimpia zaxiralari sport internatida o’qigan. 1991 -yili X spartakiadada ishtirok etib, bronza medali sohibasi bo’ladi, shu yili xalqaro toifali sport ustasi unvoniga sazovor bo'Iadi. Roza 1992-yxlgi XXV Olimpiada o‘yinlarida jamoa tarkibida ishtirok etib, oltin medalni qo‘lga kiritadi. 1992-yil dekabrda R. Galiyeva Tayvanda jahon gimnastlarining kuchlilari qatnashgan xalqaro turnirda g‘olib chiqadi, 1993-yilda Jahon chempioni unvonini qolga kiritadi. Roza Galiyeva bugun ham sport zalini tark etmagan. O‘zbekistonlik sport gimnastikasi ishqibozlarini o’zining jozibali chiqishlari bilan quvontirmoqda. Roza eng mehnatsevar va texnikali gimnast.

Anton Viktorovich Fokin —gimnastika bo‘yicha xalqaro toifali sport ustasi. 1982-yil 6-noyabrda Toshkentda tug‘ilgan. O’rta maktabning 5-sinfidan Anatoliy Sergeyevich Olushev Antonni O‘zbekiston temiryo‘llari boshqarmasining gimnastika sporti bo‘yicha ixtisoslashtirilgan bolalar sporti maktabiga taklif qilgan. Anton sport mahoratini birinchi marta 1998-yili Moskva shahrida o’smirlar orasida bo’lib o'tgan xalqaro musobaqadan boshlagan. 50

Anton Fokin 7 marta gimnastika ko’pkurashi bo‘yicha O‘zbekiston chempioni, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005-yillarda Jahon Chempionatlari ishtirokchisi. 2007-yili Shtutgartdabolib o ‘tgan Chempionatda bronza medali sovrindori. 2008-yili XXIX Pekin Olimpiadasida qo’shpoya bo‘yicha bronza medali sovrindori.

Ekaterina Xilko — 1982-yil 23-martda Toshkent shahrida tug‘ilgan. Tramplin bo‘yicha xalqaro toifali sport ustasi,O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan sportclii. Batutda sakrash bo'yicha bir necha bor O‘zbekiston chempioni. Sidneyda bo’lib o ‘tgan XXVII Olimpiadada ishtirok etib, 4 -o ‘rinni egallagan. Afinadagi XXVIII Olimpiya o ‘yinlari ishtirokchisi (4-o‘rin) va Pekin XXIX (2008-yil) Olimpiada o‘yinlarida trampiinda sakrashda bronza medali sovrindori. “ O ‘zbekiston iftixori”ordeni bilan mukofotlangan.

V. Mustaqillikdan keyingi davrda gimnastikaning rivojlanishi

Mustaqil O‘zbekiston Respublikasi gimnastlari, murabbiylari yangi sharoitda katta yutuqlarga erishishmoqda. Sportchilarimiz xalqaro sport maydonlarida o‘z kuchlarini sinab ko‘rishga puxta tayyorgarlik ko‘rishyapti. Bu hol o’zbek sportchilariga Jahon,Olimpiada o'yinlariga mustaqil ravishda chiqishga imkon yaratdi. O‘zbekistonlik gimnastlar O . Chusovitina, R. Galiyeva sport gimnastikasi bo‘yicha Jahon Chempionatlarida ishtirok etib, oltin medalga sazovor bo‘lishgan. 1996-yilgi Olimpiada o‘yinlarida O. Chusovitina,A. Dzyundzyak, I. Valiyevlar gimnastika ko‘pkurashida kuchlilar 10 ligi qatoridan o‘rin olishdi. 1993-yilda O‘zbekistonda Sport gimnastikasi federatsiyasi tashkil topib, uni Xalqaro gimnastika federatsiyasi (FIJ) o‘z tarkibiga qabul qildi. 1994-yilda Xirosimada o‘tkazilgan Osiyo o‘yinlarida O. Chusovitina tayanib sakrash va qo‘shpoyalarda 2 ta bronza medalini qo‘lga kiritdi. 1998-yilda Bankokdao‘tkazilgan musobaqalarda E. Gordeyeva, A. Dzyundyak, B. Bayatanova, S. Bahriddinova, O. Chusovitina kabi mahoratli sportchilar ishtirok etdi. Bugungi kunda respublikada R.G. Sarkisov, R.S. Sirkin, A. Olushev kabi malakali sport murabbiylari ishlamoqda. Olimpiya zaxiralari qatorida ayollar orasida V. Ochilova, N. Almatova, F. Xo‘jayeva, A. Kambekova, R. Nasibulina,A. Habibrahmonova, erkaklardan A. Markelov, I. Valiyev,A. Fokin, A. Karimjonov, R. Ailov, K. Hasanov, i. Rahmatov kabi sportchilar o’sib chiqdi. O‘zbekiston gimnastika federatsiyasi vakillari FIJ va Osiyo uyushmasi anjumanlarida ishtirok etishadi. Barcha ishlar Madaniyat va sport ishlari vazirligi, MOQ bilan hamkorlikda olib boriladi. Muntazam ravishda hay’at yig‘ilishlari o ‘tkazilib, terma jamoa a’zolarini tasdiqlash masalalari, sportchilarni bo'lib o’tgan musobaqalarda erishgan yutuqlari muhokama etiladi. Yetakchi sportchilarni xalqaro musobaqalarda qatnashishlari uchun mablag’ ajratadigan homiylar bilan ishlar olib boriladi. Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi gimnastika federatsiyasi va ushbu go'zal sport turini ravnaq topishiga kuchini ayamaydigan insonlar o’z hissasini 51 qo‘shib kelishmoqda. Mahoratli gimnastlar O. Chusovitina, N. Dzyundzyak, ulaming izdoshlari mahoratini oshirishda xizmat qilayotgan S. Kuznetsova va boshqa taniqli murabbiylar o‘z ustozlari V. Vnuchkova, G. Petrov, V. Aksenov, Z. Bondarenko, V. Kurlyand, R. Sarkisovlar qoldirgan merosdan unumli foydalanib, mamlakatimiz sport shon-sharafini xalqaro musobaqalarda baland ko‘tarishmoqda.

Mamlakat chempionlari Yillar Erkaklar Ayoliar 1990 R.Galimov Z.Haydarova 1991 B.Zalyadskiy O.Aybinder 1992 A.Badurov I.Pankova 1993 R.Galimov S.Ninkova 1994 Sh.Mamadaliyev A.Dzyundzyak 1995 A.Ilyushenko B.Bayatanova 1996 T.Qurbonboyev A. Dzyundzyak 1997 T.Qurbonboycv S.Bahriddinova 1998 I.Valeyev S.Bahnddinova 1999 I.Valeyev A.Gordeyeva 2000 I.Valeyev O.Chusovitina 2003 I.Valeyev O.Chusovitina 2004 A.Fokin O.Chusovitina 2005 A.Fokin N.AImatova 2006 I. Rahmatov N.Almatova 2007 A.Fokin A.Ninkova 2008 R.Osimov L.Galiulina 2009 A.Fokin L.Galiulina 2010 A.Fokin L.Galiulina

Sport gimnastikasi Olimpiada o‘yinlarida Gimnastika sporti yangi davr Olimpiada o‘yinlarini birinchi dasturidan o‘rin olgan edi. Biroq uning o'tkazish shakli hozirgi kundagi gimnastika sport musobaqalari dasturidan farq qiladi. 1896-yil — Afina (Gretsiya). I Olimpiada o‘yinlarida 10 mamlakat ishtirok etgan bo‘lsa, shulardan 5 tasi gimnastika musobaqasiga qatnashgan. Qo’shpoyada — 3 mamlakatdan 18 ishtirokchi: 1-o‘rinni A. Flatov (Germaniya), 2-o‘rinni J. Sutter (Shvetsiya), 3-o‘rinni X. Vayngyortner (Germaniya) egalladi. Jamoalar o‘rtasida 2 mamlakatdan 67 is h tiro k c h i qatnashib, 1 -o ‘rinni G ermaniya, 2 -o ‘rinni Gretsiya— 1 jamoasi, 3-o‘rinni Gretsiya-—2 jamoasi egalladi. Yakkacho‘pda — shaxsiy birinchilikda 4 mamlakatdan 15 ishtirokchi qatnashib, 1-o‘rinni X. Vayngyortner, 2-o‘rinni A. Flatov egalladi. Jamoalar o ‘rtasida mutlaq 1-o‘rinni Germaniya terma jamoasi egalladi. Yog‘och otda — besh mamlakatdan 15 ishtirokchi qatnashib,1- va 2 -o ‘rinlarni J. Sutter hamda X. Vayngyortner (Germaniya)egalladi. 52

Halqada — 3 mamlakatdan 8 ishtirokchi qatnashib, 1-o‘rinni Mitropulos (Gretsiya), 2-o‘rinni X. Vayngyortner (Germaniya) va 3-o‘rinni Persakis (Gretsiya) egalladi. Tayanib sakrashda — 5 mamlakatdan 15 ishtirokchi qatnashib,1-o‘rinni (Germaniya), 2-o‘rinni J. Sutter egalladi. Arqonga tirmashib chiqishda 4 mamlakatdan 5 ishtirokchi qatnashib, 1-o‘rinni N. Andriapulo va 2-o‘rinni T. Ksenakis (Gretsiya) egalladi. 1900-yil — Parij (Fransiya). II Olimpiada o ‘yinlaridagi gimnastika musobaqasida 6 mamlakatdan 866 sportchi ishtirok etgan. Fransiya MOQ takiifi bilan musobaqa quyidagi dasturda o ‘tkazildi. Shaxsiy birinchilikda — qo‘shpoya, yakkacho‘p, halqa, yog‘och otda tayanib sakrash, erkin mashqlar, yugurib kelib uzunlikka sakrash, turgan joyidan uzunlikka va balandlikka sakrashlar, langarcho’p bilan sakrash, arqonga tirmashib chiqish va 50 kg og‘irlikni ko‘tarish bo‘yicha: 1-o‘rinni G. Sandra (Fransiya), 2- o‘rinni N. Ba (Fransiya ), 3 -o ‘rinni L. Demane egalladi. Bundan k o ‘rinib turibdiki, Olimpiada o‘yinlarida sportning bu turida fransuzlar ustunlik qilishgan. Musobaqada gimnastikaga oid turlar ham bo‘lgan. Ushbu dastur asosan, 1924-yilgacha davom etib kelgan. 1904-yil— Sent Luis (AQSH). III Olimpiada o‘yinlarida 13 mamlakatdan 119 ishtirokchi qatnashgan. Jamoali-uch kurash—uzunlikka sakrash, yadro iig'itish, 100 yardga yugurish, olti kurash, yakka kurash, qo‘shpoya, tayanib sakrash,ko‘ndalang turgan yog‘och otdan sakrash, yadro irg‘itish, 100 yardga yugurish-shaxsiy musobaqa dasturiga kirgan. Dastakli otda — 1-o‘rinni A. Xeyda, 2-o‘rinni J. Eyser, 3-o‘rinni U. Mers (hammasi AQSH) egallagan. Halqada — 1-o‘rinni X. Gless, 2-o‘rinni U. Mers, 3-o‘rinni E. Foyt (hammasi AQSH). Qo'shpoyada - 1-o‘rinni J. Eyser, 2-o‘rinni A. Xeyda, 3-o‘rinni J. Dyuxa (hammasi AQSH) egallagan. Yakkacho‘pda — 1-o‘rinni A. Xeyda, 2-olrinni E. Xennig, 3-o‘rinni J. Eyser (hammasi AQSH) egallagan. Arqonga tirmashib chiqishda — 1-o‘rinni J. Eyser, 2-o‘rinni Ch. Kraus, 3- o‘rinni E. Foyt (AQSH). Tayanib sakrashda - 1-o‘rinni A. Xeyda, 2-o‘rinni J. Eyser,3-o‘rinni U. Mers (hammasi AQSH) egallagan. To'qmoqlar bilan mashqda — 1-o‘rinni E. Xennig, 2-o‘rinni E. Foyt, 3- o‘rinni R. Uilson (hammasi AQSH) egallagan. 7 ta gimnastika jihozlarida shaxsiy birinchilikda — 1-o‘rinni A. Xeyda, 2-o‘rinni J. Eyser, 3 -o ‘rinni U. Mers egallagan. 9 ta gimnastika jihozlarida shaxsiy birinchilikda — 1-o‘rinni A. Shnipler (Shveysariya), 2-o‘rinni Y. Lenxard (Avstriya), 3-o‘rinni V. Veber (Germaniya) egallagan. Ushbu m a ’lumotdan ko‘rinib turibdiki,Amerika qit’asida o‘tkaziIgan Olimpiada o‘yinlarida gimnastika 53 musobaqalari dasturi boshqacha bo‘lgan. Chunki XOQning qaroriga ko‘ra, musobaqa qabul qiladigan mamlakat sportning uch turiga o‘z dasturini kiritadi. 1908-yii— London (Angliya). IV Olimpiada o'yinlarida 12 mamlakatdan 97 ishtirokchi qatnashgan. Shaxsiy birinchilikda — yakkacho‘p, qo‘shpoya, yog‘och ot, halqa, arqonga tirmashib chiqishda 317 bail bilan 1-o‘rinni A. Bralya (Italiya), 312 bail bilan 2- o‘rinni S.Tusel (Angliya), 297 bail bilan 3-o‘rinni L. Segyura (Fransiya) egallagan. 1912-yil — Stokgolm (Shvetsiya). V Olimpiada o ‘y inlarida 9 mamlakatdan 44 ishtirokchi qatnashgan. Ko'pkurash, yakkacho‘p, qo‘shpoya, yog‘och ot, halqada 865 ball bilan 1- o‘rinni A. Bralya (Ualiya), 862,5 bail bilan 2 -o ‘rinni L. Segyura (Fransiya), 861,5 bail bilan 3-o‘rinni A.Tunezi (Fransiya) egallagan. Ixtiyoriy, jihozlar tariibini va mashqlarni bajarish tartibini sportchilarni o‘zi tanlagan. Terma jamoa o'rtasida 187,25 ball bilan 1-o‘rinni (Norvegiya), 109,25 ball bilan 2-o‘rinni (Finlandiya),106,25 ball bilan (Daniya) egallagan. Shvedlar tizimi: 1-o‘rinni Shyetsiya, 2-o‘rinni Daniya, 3-o‘rinni Norvegiya jamoalari egallagan. 1920-yil — Antverpen (Belgiya). VI Olimpiada o'yinlarida 5 mamlakatdan 119 ishtirokchi qatnashgan. Shaxsiy birinchilikda yakkacho‘p, qo‘shpoya, yog‘och ot,halqada 88,35 ball bilan 1-o‘rinni J. Dzampori (Italiya), 87, 62 ball bilan 2-o‘rinni M. Torres (Fransiya), 87,45 ball bilan 3-o‘rinni J. G uno (Fransiya) egallagan. Yevropa tizimi: 1-o‘rinni Italiya, 2-o‘rinni Belgiya, 3-o‘rinni Fransiya egallagan. Shvedlar tizimi: 1-o‘rinni Shvetsiya, 2-o‘rinni Daniya, 3-o‘rinni Belgiya terma jamoasi egallagan. Xtiyoriy tizim: jihoz va mashqlarni o‘zi tanlaydi. 1-o‘rinni Daniya, 2-o‘rinni Norvegiya terma jamoalari egallagan. 1924-yil — Parij (Fransiya). VII Olimpiada o'yinlarida 9 mamlakatdan 82 ishtirokchi qatnashgan. Ko‘pkurash — yakkacho‘p, dastakli ot, qo‘shpoya, tayanib sakrash, ko'ndalang turgan yog‘och otdan sakrash, halqa, arqonga tirmashib chiqish mashqlari kirgan. Bundan tashqari sportchilar shaxsiy birinchilikda: Qo‘shpoyada — 1-o‘rinni A.Gyuttinger (Shveysariya), 2-o‘rinni R. Prajak (Chexoslovakiya), 3-o‘rinni J. Dzampori (Italiya) egallagan. Yakkacho‘pda — 1-o‘rinni L. Shtukel (Yugoslaviya), 2-o‘rinni J.Gutveniger (Shveysariya), 3-o‘rinni A. Ijlen (Fransiya) egallagan. Dastakli ot — 1-o‘rinni Y. Velxelm (Shveysariya), 2-o‘rinni J. Gutveniger (Shveysariya), 3-o‘rinni A. Rebete (Shveysariya) egallagan.

Halqada — 1-o‘rinni F. Martino (Italiya), 2-o‘rinni R. Prajak (Chexoslovakiya), 3-o‘rinni L. Vaxa (Chexoslovakiya) egallagan. Tayanib sakrash — 1 -o ‘rinni F. Kris (AQSH), 2 -o ‘rinni Y. Koutni, 3- o‘rinni B. Morjkovskiy (Chexoslovakiya) egallagan. Ko‘ndalang yog‘och otdan sakrash — 1-o‘rinni A. Segen,2 -o ‘rinni F. Ganglof, 3 -o ‘rinni J.Guno (Fransiya) egallagan. Arqonga tirmashib chiqish — 1-o‘rinni Shubchik (Chexoslovakiya),2- o‘rinni A. Segen (Fransiya), 3-o‘rinni L.Vaxa (Chexoslovakiya) egallagan. 1928-yil — Amsterdam (Niderlandiya). VIII Olimpiada o‘yinlarida 11 mamlakatdan 88 sportchi ishtirok etgan. Xalqaro gimnastika federatsiyasining qaroriga ko‘ra, Olimpiada o‘yinlari musobaqasi dasturiga o‘zgartirish kiritildi, ya’ni gimnastika klassik turlari bo‘yicha bellashuvlar o ‘tkazila boshlandi. Shu qarorga asosan, ilk bor gimnast ayollar jamoa tarkibida ishtirok etgan. Erkaklar: ko‘pkurashda, dastakli otda, halqada, qo‘shpoyada,yakkacho‘pda va tayanib sakrash mashqlarida shaxsiy o‘rin uchun keskin kurash olib borishdi. Ayollar esa ko‘pkurash bo‘yicha jamoa birinchiligida quyidagi o'rinlarni egalladilar. 316,75 ochko bilan 1-o‘rinni Niderlandiya, 289 ochko bUan 2-o‘rinni Italiya, 258,25 ochko bilan 3-o‘rinm Buyuk Britaniya, 256,5 ochko bilan 4-otrinni Vengriya va 247,5 ochko bilan 5-o‘rinni Fransiya terma jamoalari egallagan. 1932-yil — Los-Anjeles (AQSH). IX Olimpiada o ‘yinlarida 5 mamlakatdan 24 sporlchi ishtirok etgan. 1932-yildan boshlab,bugun bizga ma’lum bo‘Igan sport gimnastika musobaqalari dasturi bo‘yicha bellashuvlar Olimpiada dasturidan o'rin oldi. Shu bilan birga, badiiy gimnastika ham Ohmpiada o‘yinlari dasturiga kiritildi.

2.Mavzu: O‘zbekiston jismoniy tarbiya tizimida gimnastikaning o‘rni.

Reja:

1. Kirish. 2. O’zbekistonda jismoniy madaniyat va sportga beriladigan e’tibor. 3. Gimnastika jismoniy tarbiya tizimida 4. Gimnastikani rivojlanish bosqichlari.

Tayanch iboralari:

Jismoniy madaniyat va sportga beriladigan e’tibor, qarorlar va qonunlar, «Sog’lom avlod» davlat dasturi, gimnastika tushunchasi, jismoniy tarbiya tizimi, gimnastikani vujudga kelishi, rivojlanish bosqichlari.

O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyin boshqa sohalar kabi jismoniy tarbiya va sport bilan bog’liq ko’pgina tadbirlar amalga oshirildi. Respublikada jismoniy tarbiya va sport ommaviyligini ko’tarish, jisoniy madaniyat harakatini rivojlantirish halq milliy o’yinlarini tiklash, sog’lom turmush tarzini shakillantirish, zamonaviy sport turlari bo’yicha iqtidorli sportchilarni tayyorlash va ularning sport mahoratlarini oshirish bo’yicha ilmiy- nazariy anjumanlar o’tkazildi. Chunonchi: 1991 yil Jizzax viloyatini Forish tumanida halq o’yinlari, milliy sport turlarini birinchi festivali o’tkazildi, shu munosabat bilan har yili milliy sport o’yinlarini o’tkazish an’anaga aylandi. «O’zbekiston Respublikasida sportchi o’rinbosarlar tayyorlashning oqilona yo’llari» (Toshkent 1992 y.), «Jismoniy tarbiya va sportda qo’llaniladigan o’zbek tilidagi atamalar» (Termiz 1993 y.), «O’zbekiston Respublikasi va O’rta maxsus o’quv yurtlarida Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish masalalari» (Toshkent 1993 y.) mavzularidagi anjumanlar bo’lib o’tdi. 1994 yil Jizzax viloyatining Forish tumanida o’tkaziladigan milliy sport turlari va harakatli o’yinlari festivali Olimpiada maqomini oldi. 1998 yil Termiz shahrida «Alpomish» dostonining 1000 yilligiga bag’ishlangan halq o’yinlari Respublika festivali hamda ilmiy-nazariy anjuman o’tkazildi. 1999 yili Jizzax shahrida «Ayollar yili» ga bag’ishlangan «To’maris» festivali o’tkazildi. 2000 yil Farg’onada «Alpomish» o’yinlari 11 Respublika festivali o’tkazildi. Davlatimizning jismoniy tarbiya va sportga oid qator hujjatlarida halqimiz qadriyati bo’lmish milliy sport turlari va halq o’yinlarining rivojdlanishiga alohida e’tibor berilgan. Masalan, aholining jismoniy tayyorgarligining baholash bo’yicha jisoniy tarbiya va sport majmui «Alpomish» va «Barchinoy» deb nomlandi. Undan tashqari hukumatimiz tomonidan jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish borasida bir qancha farmon va qarorlar chiqarildi va qabul qilindi. Mamlakatimizda jismoniy madaniyat O’zbekiston halqini milliy istiqlol ruhida tarbiyalashning tarkibiy qismi hisoblanadi. Batan himoyasiga tayyorlashning 56 jismoniy jihatdan barkamol, aqlan yetuk qilishlarini yetishtirishning tasirchan vositasidir. O’zbekistonda jismoniy madaniyat vosita va metodlarining yagona sistemasi yaratilgan. Mazkur vositalarning biri bo’lgan gimnastika bu tizimda haqli ravishda muhim o’rin tutadi. Gimnastika mashg’ulotlari Davlatimiz oldiga qo’ygan eng oliy maqsadlardan biri «Yosh avlodni bolalik chog’idan boshlab jismoniy jihatdan sog’lom qilib tarbiyalashni, ularga jismoniy va manaviy kuchlarini garmonik tarzda rivojlantirishni taminlash» vazifasini hal qilishda yordam beradi. «Gimnastika» yunoncha «gimnos» o’zidan kelib chiqqan bo’lib, «yalang’och» degan ma’noni anglatadi. Shuningdek, yunoncha «Gymnostke» (gymnazo- trener, mashq qilaman) so’zlarining kishi salomatligini mustahkamlash, uni har tomonlama jismonan tarbiyalash va harakat qobiliyatlarini, kuchi, chaqqonlik, harakat tezkorligi, chidamliligi va boshqa xususiyatlarini takomillashtirish uchun ishlatiladigan maxsus tanlangan jismoniy mashqlar, metodik usullarning sistemasi, degan ma’nosi ham bor. Qo’yidagilar uning asosiy vazifalaridir: 1. Inson organizmi forma va funksiyalarini kishilarning jismoniy qobiliyatlarini har tomonlama takomillashtirishga, salomatligini mustahkamlashga, uzoq yillar davomida faoliyat ko’rsatib yashashlarini ta’minlashga yo’naltirilgan mukammal rivojlantirish. 2. Hayotiy muhim harakat ko’nikma va malakalarni (shu jumladan, amaliy va sport ko’nikmalarini) shakillantirish va maxsus bilimlar bilan qurollantirish. 3. Ahloqiy-irodaviy va estetik xislatlarni tarbiyalash, ko’p asrlik tajriba va jismoniy tarbiya sohasidagi zamonaviy fan yutuqlari asosida yaratilgan gimnastika komil inson tarbiyasi uchun yanada keng tadbiq etiladigan bo’ldi. Ayniqsa bolalar va o’smirlarni jismoniy shakillantirishda gimnastikaning ahamiyati katta. Gimnastikaning xilma-xil vosita metodlari yordamida boshlang’ich jismoniy tarbiya vazifalari muvoffaqiyatliroq hal qilinadi, bolalar va o’sirlarda jismoniy hamda harakat qobiliyatlarini rivojlantirish uchun asos yaratiladi. Ularning funksional va ko’nikish imkoniyatlari ancha kengayadi. Gimnastikaning juda katta gigiyenik – sog’lomlashtirish ahamiyati bor. Qadimgi dunyoning atoqli mutafakkirlaridan biri pultarx gimnastikaning sog’lomlashtirish ahamiyatiga baho berib: «Gimnastika medisinaning shifobaxsh qismidir» degan edi. Gimnastika bilan hamma bolalar, kattalar, keksalar-u yoshlar, yaxshi tayyorgarlik ko’rganlaru endi boshlovchilar, sog’lom kishilaru va hatto notob kishilar shug’ullanishlari mumkin. Gimnastika bilan maktabgacha yoshdagi bolalar muassasalarida maktablarda, o’rta va oliy o’quv yurtlarida, sport klublarida, ishlab chiqarish kolektivlarida va davolash pansionlarida, dam olish uylari hamda sanatoriyalarda, O’zbekiston armiyasi va flotida ham shug’ullaniladi. Gimnastika bilan ko’plab o’z uylarida radiodan eshitib, televizordan ko’rib turi uy sharoitida shug’ullanadilar. Gimnastika bunchalik tez yoyilganligiga sabab, uning vositalarining barchaga tushunarli va xilma-xil ekanligiga, jismoniy

57 tarbiyaning turli vazifalarini hal qilish uchun mashqlar tanlash imkoniyati katta ekanligidadir. Gimnastika mashg’ulotlarida hayotiy zarur malaka hamda ko’nikmalar ortiriladi va takomillashtiriladi . «Mehnatga va vatan mudofasiga tayyor bo’lish aholining jismoniy tayyorgarligini baholash bo’yicha jismoniy tarbiya va sport» majmui «Alpomish va Barchinoy» maxsus test norma talablarini bajarish talab etiladi. Gimnastikaning talimiy ahamiyati ham juda katta. O’quvtopshiriqlari aniq taqsimlanishining shartlilig, harakatlar analiz iva sintezining keng ishlatilishi, o’rganilgan harakat faoliyatining xilma-xil ijro variantlarida murkkablashtirish, harakatlari cheksiz kombinatsiyalash, forma va konbinasiya jihatidan xilma-xil bo’lgan juda ko’p jismoniy mashqlarni o’rganish bularning hammasi shug’ullanuvchilarga o’zlarining harakat imkoniyatlarni baholashni va harakat faoliyati umumiy qonuniyatlarni aniqlab olishni o’rganish imkonini beradi. Gimnastika insonni estetik tarbiyalashning samarali vositasi hisoblanadi. Gimnastika mashqlarining ijro etish texnikasining gimnastikaga xos uslub talab qiladigan darajada mukammal bo’lishi uchun harakatlar ravon va ifodali bo’lishi kerak. Gimnastika bilan shug’ullanish natijasida kelishgan qaddi-qomatga ega bo’linadi. Gimnastikaning pedagogik ahamiyati ham juda katta. Gimnastika bilan shug’ullanuvchilar milliy istiqlol g’oyaviylik va onglilik ruhida, aktivlik va mehnatga ijodiy munosabat bo’lish ro’hida tarbiya topadilar. Mashg’ulotlarning qat’iy bir tartibda bo’lishi, ta’lim berish jarayoni shug’ullanuvchilarning maksimal aktivligida tashkil etish – bularning hammasi ularni intizomli qiladi. jismoniy tarbiya jarayoniga e’tibor bilan qarashga odatlantiradi. Nihoyat gimnastika aqliy ta’lim bilan jismoniy tarbiya birligining yorqin namunasidir. Gimnastikada qo’llaniladigan usullar shug’ullanuvchilarning intellektual faoliyati aktivligini rag’batlantirish imkonini beradi. Markaziy nerv sistemasining moyilligini, uning muskul faoliyatining turli holatlariga moslashga olish qobiliyatini shakillantirishga yordam beradi. P.F.Lesgaft gimnastikaning maktabdagi ahamiyatini baholab, bunday deb yozgan edi: «Aqliy va jismoniy ta’lim o’zaro shunchalik chambarchas bog’lanib ketadiki, natijada ular maktabning ajralmas vazifasini tashkil etadi: chunki har qanday yoqlama rivojlanish ta’lim berishdagi uyg’unlikni buzadi, albatta sharoit yaratib bermoqda». O’zbekistonda jismoniy tarbiya o’zaro aloqador ikki yo’nalishda amalga oshiriladi. Bulardan biri umumtayyorlov yo’nalishi bo’lsa, ikkinchisi ixtisoslashgan amaliy (professional – amaliy, harbiy – amaliy va sport – amaliy) yo’nalishdir. Gimnastikaning vositalari, uning mashg’ulotni tashkil etishdagi metod va usullari har ikala yo’nalishda ham keng qo’llaniladi. Yuqorida qayd etib o’tganimdek, gimnastikaning o’ta ta’sirchanligi, boshlang’ich jismoniy tarbiya bosqichlarida, insonning jismoniy qobiliyatlarini har yoqlama va garmonik rivojlantirish poydevori yaratilayotgan vaqtda namayon bo’ladi. gimnastikaning bu asosiy funksiyasi uning ko’p asrlik taraqqiyoti tarixi mobaynida shakillandi va qaror topdi. Bu uning jismoniy tarbiyaning ko’p 58 yoqlama mazmunidagi aniq vazifasini tashkil etadi. Gimnastika mashqlarining xilma-xilligini hisobga olgan holda ta’sir etishi qat’iy bir tartibda olib borilsa, ular kishi organizmining ayrim sistemalariga tanlab va loqal (aloxida bo’limlariga) ta’sir ko’rsatadi. Bu esa gimnastikadan jismoniy tarbiyaning amaliy ixtisoslashgan farmonlarida foydalanishni belgilab beradi. Gimnastikadan ayrim sport turlarida (suzuvchi gimnastikasi, bokschi gimnastikasi, futbolchi gimnastikasi va hokazolarda foydalanish) gimnastikadan ana shunday amaliy ixtisoslarda foydalanish mumkin, degan gapga yaqin misol bo’lishi mumkin. Sport faoliyatida gimnastianing uchta mustaqil turi bor: sport gimnastikasi, akrobatika va badiiy gimnastika. Sport gimnastikasi – sportning Olmpiada turi. Olimpiya o’yinlari qayta tiklangan (1896) dan beri gimnastika hozirgi Olimpia o’yinlari qatoridan mustahkam o’rin eganlab kelmoqda. Akrobatika va badiiy gimnastika musobaqalarning oliy formasi – birinchiliklaridir. Jismoniy tarbiya vositasi sifatida gimnastika uzoq vaqt mobaynida rivojlanib kelgach. Uning qaror topishi ijtimoiy tuzum o’zgarishi bilan odam haqidagi fanning rivojlanishi bilan, shuningdek urush qilish usullarining o’zgarishi bilan bog’liq bo’lgan. Bular gimnastikaning mazmunan o’zgarishiga, uning o’qitish metodikasi va hatto mashqlarni bajarish texnikasining o’zgarisha ham muhim ta’sir ko’rsatgan.

Talabalarning bilimini mustahkamlash uchun nazorat savollari. 1.Gimnastika qaysi davrda vujudga kelgan? 2.Gimnastika haqida fikr bildirilgan qaysi matafakkirlarni bilasiz? 3.Milliy gimnastika nima?

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Petrov P. Metodika prepodavaniya gimnastiki v shkole darslik M, 2003 g 2. Goncharova O. Yosh sportchilarning jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish O’z.Dav JTI, 2005 y 3. Sushko G.K.Gimnastika i metodika yeyo prepodavaniya TDPU, 2008 g 4. Gimnastika I. I. Margunova 2013 y Toshkent Ilim ziyo nashriyoti 5. Gimnastika A.M.Shaydominova, A.T.Brikinlar tarixi. 1982 yil. Toshkent. Elektron ta’lim resurslari. 1.www.tdpu.uz 2.www.pedagog.uz 3.www.Ziyonet.uz 4.www.edu.uz 5.www.gimnastika.ru/athletics 6.www.sport-athlet.com

3-Mavzu: Gimnastika mashg'ulotlarini rejalashtirish va qayd etish

REJA: 1. Gimnastikada o'quv ishini rejalashtirishning ahamiyati va vazifalari 2. Rejalashtirish hujjatlari tasnifi 3. Rejalashtirish hujjatlarini tuzish 4. Ish rejasini tuzish 5. Ish dasturini tuzish

Tayanch iboralar:

Rejalashtirish tushunchasi, o’zlashtirishni hisobga olish, ahamiyati, vazifasi, tavsifi, hujjatlarni tuzish. Rejalashtirish. Mavjud sharoitda aynan shu tarkibdagi shug’ullanuvchilar uchun gimnastikadan o’quv ishi rejasida qo’yidagilar belgilangan bo’lishi kerak: 1. Turli vaqt bo’laklaridagi aniq vazifalar (harakat hislatlarini rivojlantirish darajasi, harakat ko’nikmalarini o’rganish hajmi va sifati, bilim va malakalar hajmi va teranligi). Gimnastikadan bir galdagi mashg’ulotda shug’ullanuvchi erishishi mumkin bo’lgan jismoniy rivojlanish va ayniqsa, irodaviy o’sish darajasini aniqlash anchagina qiyin ekanini qayt etmoq kerak. shu bois, bunday vazifalarni uzoq davom etadigan vaqtga muljallab rejalashtirish darkor. Harakat ko’nikmalarini egallab olish hajmi va sifati masalasiga kelganda esa, bir galgi mashg’ulotga muljallab aniq belgilansa bo’ladi. 2. Turli vaqt bo’laklaridagi o’quv hujjatlarining mazmuni. 3. O’quv hujjatining o’tilish tartibi. Bunda bir turdagi mashqlarni o’rganish ketma-ketligi, turli mashqlarni o’tishning ketma-ketligi yoki qarama-qarshiligi ham belgilanadi. 4. Harakat ko’nikmalari shakillanishining va jismoniy hislatlar takomillashishining turli bosqichlarida umuman tmashg’ulotlar o’rtasidagi va mashqlar takrorlanishi, o’rtasidagi eng maqsadga muvofiq intervallar. 5. Har bir mashg’ulot jarayonida shug’ullanuvchilarning yuksak ish qobiliyati saqlanishini va kerakli vaqtda yuksak sport formasi bo’lishini ta’minlaydigan eng qulay rejim. 6.Hisobga olish. Biroq, ish qanchalar yaxshi rejalashtirilgan bo’lsa ham, hisobga olish bo’lmasa, bunday ishning samarasi kam bo’ladi. hisobga olishda qo’yidagilar aniqlanadi: 7.Shug’ullanuvchilarning mashg’ulotlarga munosabati. 8. Shug’ullanuvchilarning jismoniy rivojlanishi va salomatligining dinamikasi. 1. Sport-texnika tayyorgarlik darajasi. 2. Mashg’ulotlar va mustaqil ishlash natijasida shug’ullanuvchilar ortirgan bilimning hajmi va teranligi. O’quv rejani va o’quv dasturi o’quv mashg’ulot jarayonini rejalashtirishdagi asosiy hujjatlar hisoblanadi. Ish reja, ish dasturi va mashg’ulot ishchi rejasi ana

shu hujjatlarga asosan tuziladi. Shunday qilib o’quv rejasi bilan dasturi qo’llanma hujjatlar bo’lib, uni odatda yuqori iroda organlari tasdiqlaydi. Qolgan uch hujjatni (ish rejani, ish dasturi va mashg’ulot ishchi rejasi) gimnastika o’qituvchisi tuzadi. Shug’ullanuvchilarning har qanday tarkibi uchun va har qanday sharoitda o’tikaziladigan gimnastika o’quv mashg’ulot jarayoni uchun rejalashtirishning ish hujjatlarini tuzish texnologiyasi (dastlabki mashg’ulotlarni tahlil qilish, spravka ma’lumotlari tayyorlash, operasiyaar ketma-ketligi) yagona mantiqiy sxema asosida amalga oshiriladi. Lekin, tabiiyki, bu hujjatilarning mazmuni har qaysi aniq hol uchun boshqa-boshqa bo’ladi. Rejalashtirish. Mavjud sharoitda aynan bir xil tayyorgarlikdagi talabalar uchun gimnastikadan o'quv ishi rejasida quyidagilar belgilangan bo'lishi kerak: 1. Turli davrlardagi aniq vazifalar (harakat sifatlarini rivojlantirish darajasi, harakat ko'nikmalarini o'rganish hajmi va sifati, bilim va malakalar hajmi va teranligi). Gimnastikada bir xildagi mashg'ulotda talaba erishadigan jismoniy rivojlanish va ayniqsa, ruhiy-irodaviy o'sish darajasini aniqlash qiyin ekanini qayd etmoq kerak. Shu bois bunday vazifalarni uzoq davom etadigan vaqtga mo'ljallab rejalashtirish darkor. Harakat ko'nikmalarini egallab olish holati va sifati masalasiga kelganda esa bir turdagi mashg'ulotga mo'ljallab, aniq vazifalar belgilansa bo'ladi. 2. Turli vaqt ichidagi o'quv materiallarining mazmuni. 3. O'quv materialining o'tish tartibi. Bunda bir turdagi mashqlami o'rganish ketma-ketligi, turli mashg'ulotlarni o'tishning ketma- ketligi yoki parallelligi ham belgilanadi. 4. Harakat ko'nikmalari shakllanishining va jismoniy sifatlar takomillanishining turli bosqichlarida, mashg'ulotlar o'rtasidagi va mashqlar takrorlanishi o'rtasidagi eng maqsadga muvofiq vaqtlar belgilanadi. 5. Har bir mashg'ulot jarayonida talabalarning yuksak ish qobiliyati saqlanishini va kerakli vaqtda yuksak sport tayyorgarligi bo'lishini ta'minlaydigan eng qulay usul. Hisobga olish. Biroq o'quv ishlari (yuklamalar, ish tartibi, jadval) qanchalar yaxshi rejalashtirilgan bo'lsa ham, hisobga olish bo'lmasa, bunday ishning samarasi kam bo'ladi. Hisobga olishda quyidagilar aniqlanadi: 1. Talaba-sportchilarning mashg'ulotlarga bo'lgan munosabati. 2. Talaba-sportchilarning jismoniy rivojlanishi va salomatligining o'sishi. 3. Sport-texnikaviy tayyorlik darajasi. 4. Mashg'ulotlar va mustaqil ishlash natijasida talabalar orttiigan bilimning hajmi va teranligi. Shunday qilib, hisobga olish, mashg'ulot o'tkazishning vosita, shakl va uslublari qanchalik to'g'ri tanlanganligini obyektiv aks ettiradi, murabbiy- pedagogning ijodiy tafakkurini rag'batlantiradi, hisob-kitob hujjatlarini tahlil qilish

— har bir talaba ishini tekshirish, eng yaxshi pedagoglarni aniqlashning amaliy shaklidir.

Rejalashtirish hujjatlari tasnifi

Rejalashtirish hujjatlari: a) o'quv rejasi; b) o'quv dasturi; d) ish rejasi; e) ishchi dastur; mashg'ulotlar matni. O'quv rejasi butun o'quv-mashg'ulot jarayoni davriga mo'ljallab tuzilib, unda quyidagilar belgilanadi: a) o'rganish kerak bo'lgan mashq turlarining soni va ularning qancha vaqt o'tilishi; b) nazariy kurs mazmuni; d) har bir mashq uchun ajratiladigan soatning miqdori; e) butun o'rgatish muddatiga mo'ljallangan mashg'ulotlar turi; f) sinov mezonlari, reyting ballariga ajratiladigan soat; g) imtiho; h) chamalab ko'rish; i) musobaqalarning taxminiy muddati; j) mashg'ulotlar jadvali. O'quv dasturi ham o'quv davriga mo'ljallab tuzilib, unda quyidagilar belgilab qo'yiladi: о 'quv materialining mazmuni; sinov mezonlari. Ish rejasi nisbatan qisqa vaqt (chorak, semestr, mashg'ulot davri — sikl)ga mo'ljallab tuzilib, unda quyidagilar belgilanadi: rejalashtirilayotgan vaqt mobaynida o'rganilishi lozim bo'lgan mashq turlarining soni, har bir mashq (mavzu) turiga ajratiladigan soat va mashqlarning soni, o'quv materialini o'tish ketma-ketligi; sinov, imtihon, chamalab ko'rish, musobaqalarning aniq muddati, mashg'ulotlardagi mashqlarning turlarini almashinish jadvali. Ish dasturi reja asosida tuzilib, unda quyidagilar belgilab qo'yiladi: o'quv materialining ish rejasiga muvofiq mavzularga bo'lingan jadvali; har bir mashq turida ularni o'rganish ketma-ketligi. Konspekt (matn) — reja, oldindan bir-ikki mashg'ulotga mo'ljallab tuzilib, unda quyidagilar belgilab qo'yiladi: mazkur mashg'ulotning aniq vazifalari; mazkur mashg'ulotdagi hamma mashqlarning mufassal mazmuni; har bir mashq turiga ajratiladigan vaqt (daqiqalarda). O'quv rejasi va o'quv dasturi, o'quv-mashg'ulot jarayonini rejalashtirishdagi asosiy dastlabki hujjatlar hisoblanadi. Ish rejasi, ishchi reja va mashg'ulot matn- rejasi ham ana shu hujjatlarga asosan tuziladi. Shunday qilib, o'quv rejasi bilan

o'quv dasturi qo'llanma hujjatlar bo'lib, uni odatda, O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tasdiqlaydi. Qolgan uch hujjat (ish rejasi, ish dasturi va mashg'ulot konspekt-rejasi)ni gimnastika o'qituvchisi tuzadi.

Rejalashtirish hujjatlarini tuzish Shug'ullanuvchilarning tayyorgarlik toifasini inobatga olib, o'quv bazasining holatini va qanday sharoitda o'tkazilishini inobatga olib, gimnastika o'quv- mashg'ulot jarayoni uchun rejalashtirishning ishchi hujjatlarini tuzish texnologiyasi (dastlabki mashg'ulotlarni tahlil qilish, ma'lumotnomalar tayyorlash, mashg'ulotlarni baja¬rish ketma-ketligi) yagona mantiqiy jadval asosida amalga oshiriladi. Lekin tabiiyki, bu hujjatlarning mazmuni har bir sport tayyorgarligi toifasi uchun boshqa-boshqa bo'ladi. Rejalashtirishning ishchi hujjatlari tayyorlash jarayoni texnologiyasini tushunish oson bo'li¬shi uchun, umumiy ta'lim maktablaridagi sport gimnastikasining sho'basi hujjatlarini qarab chiqamiz. Dastlabki ma'lumotlar. Sport gimnastikasi sho'basi. O'quv bo'limlari to'rtga bo'linadi: 2 tasi o'smirlar bo'limi va 2 tasi qiz bolalar bo'limi bo'lib, shug'ullanuvchilaming hammasi o'smirlar toifa mezonlarini bajargan bo'lishi lozim. Shug'ullanuvchilar 9—10 yoshda. Mashg'ulotning tayyorlov davri 3 oyga yaqin (30 mashg'ulot) davom etadi. Mashg'ulotlar haftasiga 3 marta 2 soatdan o'tkaziladi. Vazifalar Dastlabki ma'lumotlaming tahlilidan keyin, awalo, rejalashtirilayotgan davrdagi o'quv-mashg'ulotjarayonining vazifalari aniqlanishi kerak. Ularni bunday ifodalash mumkin: a) II o'smirlar toifasining tasnif dasturi va hajmi dasturning ayrim elementlari va birikmalarini bilib olish; b) jismoniy sifatlarning rivojlanish darajasini toifa mashqlari shug'ullanuvchilar oldiga qo'yadigan talablardan biroz yuqori darajaga yetkazish; d) shug'ullanuvchilarda harakat faoliyatini gimnastika uslubida belgilab qo'yilgan turli parametrlarda bajara bilish malakalarini takomillashtirish; e) shug'ullanuvchilaming sport gimnastikasi mashg'ulotlariga qiziqishining yanada barqaror bo'lishiga erishish. Vositalar Vazifalar belgilab olingandan keyin, ularni amalga oshirish vositalarini tanlash ham uncha qiyin bo'lmaydi. Bizning misolda quyidagilar shunday vositalar jumlasiga kiradi: gimnastika ko'pkurashi mashqlari; buyumlarsiz, mayda buyumlar va jihozlar bilan bajariladigan umumrivojlantiruvchi mashqlar; joydan joyga o'tish turlari: xoreografiya (moslamalar yonida bajariladigan mashqlar); jismoniy va texnik tayyorgarlik, o'yin va estafetalar; kinofilmlar; suhbatlar.

Ishchi rejasini tuzish tartibi 1. Mashqlarning alohida turlari, mashg'ulotning qachon, qayerda o'tkazilishini aniqlash. Gimnastika ko'pkurashi mashqlari jismoniy tayyorgarlik mashg'ulotlarining asosiy qismida o'quv bo'limlarida o'tkaziladi; umumrivojlantiruvchi mashqlar mash- g'ulotlarini xoreografiya tayyorlov qismida frontal tarzda; joydan joyga o'tish turlari, o'yin va estafetalar ham mashg'ulotning tayyorlov yoki yakunlovchi qismida frontal tarzda o'tkaziladi. 2. Mashg'ulotning asosiy qismidagi mashq turlari sonini aniq¬lash. Mashq turlari sonini to'g'ri belgilash uchun shug'ullanuvchilar tarkibini, mashg'ulot davrini, mashg'ulotlar qancha davom etishini hisobga olish kerak. Bizning misolda mashq turlarining soni jismoniy tayyorgarlikni ham qo'shib hisoblaganda to'rttadan oshmasligi lozim. Agar turlar soni kamaytirilsa, ya'ni har bir tur bilan shug'ullanish vaqti oshirilsa, unda o'rgatishning samarasi kamayishi va shug'ulla¬nuvchilarda bu turlarga bo'lgan qiziqishning yo'qolish xavfi tug'i- ladi. Turlar soni ko'paytirib yuborilganda esa o'rgatish mutlaqo samarasiz bo'lishi mumkin. 3. Ish rejasi shaklini chizib qo'yish. Bunda faqat shu shaklga rioya qilish shart degan gap emas. Bordi-yu, uni qulay va ko'r¬gazmali boshqa shakli bilan almashtirish mumkin bo'lsa, o'sha shakldan foydalansa ham bo'ladi. 4. Nazariy mashg'ulotlar vaqti va o'rnini belgilab, bu ma'lumot- larni ish rejasiga kiritish. Ikkita shunday mashg'ulotni nazaiga tutishni tavsiya etamiz: biri gimnastika va mashg'ulotlar gigiyenasi haqida suhbat, ikkinchisi esa «II o'smirlar toifasi» mashqlari kinofilmini namoyish qilish. Birinchi mavzudagi suhbatni rejalashtirishning dastlabki davrda o'tkazish, kinofilmni esa shu davrning ikkinchi yarmida, shug'ullanuvchilar toifa mashqlarining elementlari bilan amalda tanishib olganlaridan keyin namoyish qilish kerak. Suhbatga, qolaversa, film namoyish qilishga 30 daqiqa vaqt ajratilsa bo'ladi. Shuning uchun beshinchi mashg'ulotda ham, yigirmanchi mash- g'ulotda ham to'plam (kompleks) rejalashtirsa bo'ladi. 5. Ish rejasidagi gimnastika ko'pkurashidan tashqari, hamma tur mashqlarning o'mi shartli belgilar bilan belgilanadi (ish dasturi tuzilgandan keyin belgilangan mavzular raqami bilan alrnash- tiriladi). Har bir mashg'ulotdagi mazkur mashqlarning o'rnini belgilashdan oldin quyidagilami amalga oshirish kerak: birinchidan, xoreografiya mashqlari o'zining asosiy vazifasidan tashqari, mushaklar chigilini yozish vazifasini ham bajaradi. Shuning uchun xoreografiyani va umumrivojlantiruvchi mashqlami bitta mash- g'ulotga mo'ljallab rejalashtirmaslik kerak. Ikkinchidan, yana shu sabablarga ko'ra„ joydan joyga turli xil ko'chishlar va estafetali o'yinlarni bitta mashg'ulotda o'tkazmaslik kerak. 6. Gimnastika ko'pkurashi mashqlari turlarining jadvalini tuzish. Mashq turlarini kunlarga bo'lib almashtirishning eng yaxshi shaklini tanlashdan boshlash kerak. Quyidagi shakllar talabaga ma'qul bo'lishi mumkin: har ikki mashg'ulotning birida turlarni batamom almashtirish, bir turni ikki yoki uch marta takrorlash. Bu shakl- larning birinchisi ham, ikkinchisi ham, uchinchisi ham muayyan sharoitda eng yaxshi shakl hisoblanadi. Bizning misolda ikkinchi va uchinchi shakllar maqsadga muvofiqdir.

Mashg'ulotning aynan tayyorlov davri uchun jadval tuzayot- ganda mashq turlarining qanchalik og'ir-yengilligini inobatga olish va shunga muvofiq butun rejalashtirilayotgan vaqt mobaynida bu mashq turlarining qancha takrorlanishini hisoblab olish zarur. Ish dasturini tuzish Ish dasturida har qaysi mashq turlari mavzularga bo'linadi. Mavzudagi material soni bir mashg'ulotga mo'ljallangan bo'lishi kerak. Mavzuning tartib raqami mazkur mashq turi materialini o'tishdagi uslubiy izchillikni ko'rsatadi. Ko'pgina gimnastika mashqlarini bir mashg'ulot mobaynida o'rganib olish mumkin bo'lmagani uchun har bir mavzuga yangi mashqlardan tashqari o'rganib olish jarayonida o'zlashtirilmagan mashqlarni ham kiritish maqsadga muvofiqdir. Yangi mashqlarni o'rgatishni nihoyasiga yetkazish uchun, ularni necha marta takrorlash kerakligini oldindan aniq aytib berishga murabbiylar kafolat berishmaydi. Shuning uchun ish dasturida o'rtacha statistik ma'lumotlarga ko'ra, taxminan rejalashtirilib, keyinchalik o'quv-mashg'ulot jarayonida tuzatishlar kiritib boriladi. Ish rejasi va o'quv dasturi ishchi dastur tuzish uchun dastlabki ma'lumot bo'ladi. Ish dasturini tuzish tartibi Dasturning tasnifi va hajmi uning hamma elementlarini hamda bu elementlarni o'rgatishdagi yordamchi mashqlarni ixtiyoriy tartibda yozib olish. 1. Har bir mavzu nechta mashg'ulot davomida o'rganilishini ko'rsatib, ularga tartib raqamlari qo'yib, mashqlar qanday ketma- ketlikda o'rganilishini belgilab chiqish kerak. Gimnastika ko'p- kurashining har bir turidagi mavzular soni shu turdagi ish rejasi jadvalida ko'zda tutilgan mashg'ulotlar sonidan kamroq bo'lishi kerak, chunki ba'zi mavzular boshdan oxirigacha to'liq takrorlanishi mumkin. 2.Ishchi dasturni uzil-kesil yozib chiqish. 3.Dasturda kerakli mashg'ulotlarning soni ko'rsatilib, ularni o'rganish tartibi mavzular bo'yicha ro'yxat qilib berilgan bo'lishi kerak. Nazorat savollari.

O’quv-mashq ishlarini rejalashtirish deganda nimani tushunasiz? Gimnastikaning ahamiyati va vazifasi nimalardan iborat? Gimnastika o’quv rejasi qanday tuziladi? Ish rejasi nima? Ish dasturi nima? Adabiyotlar. 1 Gimnastika I.I Margunova Toshkent Ilim ziyo nashriyoti 2010 2. Gimnastika, Ped.F.n. M,Shlyoin tahriri ostida Jismoniy madaniyat istitutlari talabalari uchun darslik. Rus tilidan tarjima. T, «O’qituvchi», 1982 yil. 116 bet. 3. Gimnastika. N. Ukran tahriri ostida. Texnikumlarning o’quvchilari uchun darslik. Rus tilida M., 4. Gimnastika va o’qitish uslubiyati fanidan dastur. 1983 y. M., «Prosveshaniye» 5. Jismoniy tarbiyaddan o’rta talim maktablari o’qituvchilari uchun dastur. Toshkent 1996 y. respublika o’quv-uslubiy ishlar nashriyoti.

4-Gimnastika bo‘yicha sport musobaqalar Reja: 1. Musobaqa qoidalarining ahamiyati 2. Gimnastika bo‘yicha musobaqa turlari va tavsifi 3. Musobaqa dasturi va nizomi

Gimnastika bo‘yicha musobaqalar o‘quv-trenirovka jarayonining tarkibiy qismi hisoblanadi. Musobaqa natijalari – gimnastika bilan musobaqa bilan shug‘ullanuvchilaming asosiy tayyorgarlik kriteriyasidir. Gimnastika bo‘yicha musobaqalaming umumiy qabul qilingan ahamiyati uch tomonlama qarab chiqiladi: sport - texnika,tarbiyaviy, targ‘ibot. Musobaqaning sport - texnika tomonidan ahamiyatini ko‘rib chiqib, shuni takidlash mumkin-ki, musobaqalar ishtirokchining tayyorgarligini - o‘quv - trenirovka jarayoni yo‘nalishining to‘g‘riligini tekshirishga u yoki bu jamoada ishtirokchini ko‘rsatgan natijalarini hisobga olib trenirovka uslubiga tuzatish kiritishga yordamberadi; hakamlar-o‘zmahoratlarini sporttexnikasibo‘yicha (yangi elementlar va bog‘lamlar bilan tanishishi), hakamliknishakllantiradilar. Musobaqalar kelajakda gimnastlarni trenirovka uslubini takomillashtirishi hamda buning asosida murakkab mashqlami bajarib yuqori malakaga ega boiishda muhim omil boiib xizmatqiladi. Musobaqalar murabbiylaming tarbiyaviy ishlarini, ya’ni matonat, iroda kabi insoniy sifatlami o‘z shogirdlariga qanchalik singdira olganliklarini yakuni hisoblanadi. Keskin kurashlar borayotgan musobaqa jarayonida, gimnastlar jismoniy va ma’naviy imkoniyatlarini namoyon etadilar musobaqalarda ishtirok etish albatta sportchi xarakterini toblaydi. Gimnastika bo‘yicha musobaqalami sporti xarakterini ko‘rsatadigan insoniy sifatlarini, (qiyinchiliklarni yengib o‘tishda qatiyati, iroda, jasurlik, o‘ziga ishonch, o‘z - o‘zini boshqarish va h.k.) rivojlantiruvchi va mustahkamlovchi vositalardan biri sifatida ko‘rish mumkin. Musobaqalar jarayonida gimnastlar namoyon etgan yuqorida keltirilgan sifatlar faqatgina shug‘ullantiruvchilar uchun tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘libgina qolmay, balki sport kurashlarini borishini kuzatayotgan tomoshabinlar uchun ham ahamiyatli. Bundan tashqari, vositalaming xilma-xilligi, gimnastika mashqlarini qiziqarli bajarilishi musobaqa targ‘iboti va tashviqotining kuchli vositasidir. Gimnastika musobaqalari faqatgina yoshlami estetik tarbiyalaydi,hatto gimnastikaning ham turlari bilan ommaviy shug‘ullanishga jalb qiladi.

I. Musobaqa qoidalarining ahamiyati Har bir musobaqa jarayonida hakamlar hay’ati musobaqa qoidalarini nazorat qilib boradilar. Bular gimnastikachilaming erishgan natijalarini takomillashtirishda katta ahamiyatga ega va yaxshi natijalar ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan sharoitlami yaratib,sekin - asta o‘sib borishini ta’minlaydi. Qoidalaming qat’iy talablari (tashkiliy shakllarga, musobaqa jadvaliga rioya qilishga, bir snaryaddan ikkinchi snaryadga o‘tishni tashkil etishga va h.k.)

66 gimnastikachilarda tartib va intizomni tarbiyalashga yordam beradi. Musobaqa qoidalari musobaqalashuvchilaming mahorat darajalarini haqqoniy baholashga yordam beruvchi o‘ziga xos holatdir, shu bilan bir vaqtda hakamlar, murabbiylaming mashqlami baholash bo‘yicha qaror chiqarish huquq va burchlari namoyon bo‘lgan dasturiy -uslubiy hujjat hisoblanadi.

II. Gimnastika bo‘yicha musobaqa turlari va tavsifi Musobaqalar tavsifiga ko‘ra shaxsiy, jamoa va shaxsiy turlariga bo‘linadi. Shaxsiy musobaqalarda ishtirokchining natijalari va egallangan o‘miga qarab aniqlanadi. Jamoa musobaqalarida esa butun jamoa natijalari hisoblanadi va shu bilan uning o‘mi aniqlanadi, shaxsiy natijalar razryad uchun hisobga olinishi mumkin. Shaxsiy jamoa musobaqalarida har bir jamoa natijalari hisoblanadi. Musobaqalar qo‘yilgan maqsadga ko‘ra, o‘quv, saralash,o‘rtoqlik uchrashuvi, ommaviy musobaqalarga bo‘linadi. O’quv musobaqalari tajriba orttirish, o‘quv mashg‘ulotlarida me’yorlami bajarish, o‘quv-trenirovka mashg‘ulotlari davridagi olib borilgan ishlami yakunlash maqsadida o‘tkaziladi. Saralash musobaqalari keyingi katta mashtabdagi musobaqalardagi chiqishlar uchun eng yaxshi gimnastikachilami va jamoalami saralab olish maqsadida o‘tkaziladi. O’rtoqlik uchrashuvlari murabbiylar va ishtirokchilar orasida tajriba almashish hamda gimnastikachilar tayyorgarligini solishtirib, o‘quv-trenirovka jarayonida takomillashuviga yordam beradi. Gimnastika bo‘yicha musobaqalar klassifikatsiya dasturlari bo‘yicha o’tkaziladigan klassifikatsiya va klassifikatsiyalanmaydigan musobaqalarga ajratiladi. Klassifikatsiyalanmaydigan musobaqalar maxsus dastur bo‘yicha o‘tkaziladi: “oq varoqdan” (noma’lum dastur bo‘yicha), ko‘pkurashning alohidaturlari bo‘yicha o‘tkaziladigan (mashqlami tuzish va bajarish bo‘yicha yetakchilami aniqlash) tanlovlar, yengillashtirilgan klassifikatsiya dasturi, soddalashtirilgan dasturlar. Bu musobaqalarda ishtirokchilarga razryad berilmaydi. Gimnastika bo‘yicha musobaqalar o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi hamda o‘z mashtabi bo‘yicha jamoalarda boshlanadi va keyinchalik quyidagi ketma- ketlikda bo‘lib o‘tadi: tumanlarda, shaharlar, viloyatlar, respublika va hokazo.

III. Musobaqa dasturi va nizomi Musobaqa tavsifini albatta ko‘rsatish zamr: jamoa yoki shaxsiy - jamoa. Dastur va musobaqa shartlarini belgilovchi hujjat bu musobaqani o‘tkazayotgan tashkilot tomonidan ishlab chiqilgan musobaqa nizomi. Nizom quyidagi boiimlardan iborat: maqsad va vazifalar; o‘tkazish joyi va vaqti; musobaqalami boshqarish; ishtirokchilar tarkibi; musobaqa dasturi; shaxsiy va jamoa kurashlarining tartibi va shartini aniqlash; g‘oliblami mukofotlash; tashkiliy ishlar. Musobaqa boshlanishidan kamida 3 oy oldin ishtirok etuvchi tashkilotlarga Nizom tarqatilishi lozim. Agarda nizomda qo‘shimcha talablar (mashqlar kompozitsiyasi murakkabligi) nazarda tutilgan holatlarda, albatta 6 oydan kam 67 bo‘lmagan vaqt ichida e ion qilinishi shart. Keyingi musobaqa nizomi boiimlarining mazmuni bo‘yicha o‘tkaziladi. Maqsad va vazifalar. Bu boiimda shu musobaqaning maqsadi va vazifasi aniq boiishi lozim. Musobaqalaming asosiy vazifasidan biri bu gimnastikani ommalashtirish, musobaqalarga katta ommani jalb etish, o‘quv-trenirovka ishlarining yakunini o‘tkazish, kuchli gimnastikachilar yoki jamoalami aniqlash, razryad me’yorini topshirish hisoblanadi. O’tkazish joyi va vaqti. Musobaqa o‘tkaziladigan joy (sport bazasi manzili) va vaqti ko‘rsatiladi. Musobaqalami o‘tkazish vaqtini aniqlashda musobaqalaming umumiy jadvaliga binoan o‘tkazilishi zarur. Shu bilan birga sport bazalarining imkoniyatlarini hisobga olish lozim: musobaqa o‘tkaziladigan kunlaming davomiyligi va dasturlaming hisobga olib o‘tkaziladigan joyga talablar; snaryadlami sinovdan o‘tkazish kunlari. Musobaqani boshqarish. Bu boiimda quydagilar ko‘rsatilgan: musobaqani o‘tkazish, ishtirokchilami qabul qilish, topshirilgan tashkiliy ishlar, tashviqot e ion qilish, hakamlar hay’ati tasdiqlanadi. Musobaqani o‘tkazish bevosita bosh hakamga topshiriladi. Musobaqaga tayorgarlik ishlarini umumiy boshqarish uchun ayrim holatlarda zaruriyat yuzaga kelsa, tashkiliy qo‘mita tuziladi. Uning tarkibiga xo‘jalik, sport- texnika, axborot va boshqalar kiradi. Musobaqa ishtirokchilarining tarkibi. Bunda ishtirok etayotgan tashkilot va soni, yosh va razryad talablari ko‘rsatiladi. Agar musobaqa uzoq yo’l bilan bog’lq bolsa, u holda jamoa,hakamlar,murabbiylar, akompaniatorlar va boshqalar soni ko‘rsatiladi. Musobaqalarda faqat tibbiy ko‘rikdan o‘tgan va vrach ruxsatini olgan gimnastikachilar qatnashadilar. Musobaqa dasturi. Ko‘p holatlarda musobaqalar klassifikatsiya dasturi bo‘yicha o‘tkaziladi. Bunday paytlarda musobaqa qanday razryad bo‘yicha o‘tayotganligi, majburiy va erkin dastur soni,final musobaqalarini o‘tkazish (ko‘pkurash va yoki alohida turlar bo‘yicha) ko‘rsatiladi. Klassifikatsiyasiz musobaqalar o‘tkazishda dastur tuzilib nizomga qo‘shib qo‘yiladi, nizomda esa faqat musobaqa o‘tkaziladigan turlar (snaryadlar) ko‘rsatiladi. Shaxsiy va jamoa birinchiliklari tartibi va sharoiti. Sinov tizimi mazmuni va g‘oliblami aniqlash tartibi beriladi. Shu bilan birga jamoaning umumiy tarkibidan sinov ishtirokchi sonini aniqlash zamr. Agar chiqish turli razryad bo‘yicha mxsat etilsa, unda koeffitsiyentlar kiritiladi. “1” koeffitsiyenti kichik razryad uchun, keyingi har bir koeffitsiyent uchun esa 0,05 ga oshirib borish qabul qilingan. Masalan, musobaqada III, II, I razryad bo‘yicha chiqadigan gimnastikachilar qatnashadilar. Bunday holatlarda III razryad uchun “ 1” koeffitsiyenti, II uchun “ 1,05”, I uchun “ 1,1” bo‘ladi. Nizomda ishtirokchilar bajargan ballar maksimal ballar hajmini 80% ni tashkil etsagina koeffitsiyent qoilanilishi mumkinligini ko‘rsatib o‘tilishi lozim. Bu shart bajarilmagan hollarda ishtirokchilar natijalari koeffitsiyentsiz sinovga kiradi yoki umuman qabul qilinmaydi (musobaqa tashkilotchilarining hukmiga havola). Jamoa musobaqalarida, jamoa ishtirokchilarining har bir ko‘p kurash turlaridagi bolalar hajmi bo‘yicha sinovi keng tarqalgan. 68

Mukofotlash. Musobaqa g‘oliblari medallar, jetonlar, diplomlar, fahriy yorliqlar, guvohnomalar bilan taqdirlanishlari mumkin. Agar qaysi bir razryad bo‘yicha shaxsiy birinchilikda bitta gymnast qatnashsa unda u g‘olib hisoblanmaydi. 80% ball imkoniyatidan kam ball yig‘gan ishtirokchi g‘olib boimaydi. Tashkiliy masalalar. Bu boiimda hakamlar: majlislarining vaqti eion qilinadi, buyurtmaga ilova qilinadigan zamriy hujjatlar keltiriladi. Buyurtmada nomma-nom (ishtirokchining ismi, sharifi, tugilgan yili, sport jamiyati, shahar, nechanchi razryad bo‘yicha chiqadi va uning sportdagi mavqeyi, murabbiy hamda shifokori imzosi) musobaqa boshlanishidan kamida 1 kun oldin beriladi. Dastlabki buyurtmadajamoalar va ishtirokchilar soni, qatnashadigan razryadi bo‘yicha ma’lumotlar jamlangan. Agar musobaqalarda turli shaharlardan kelgan sportchilar qatnashsalar, unda qabul shartlari beriladi: yo‘l xarajatlarini qoplash, oziq-ovqat, maosh saqlanish va hokazo.

Nazorat savollari 1.Gimnastika bo ‘yicha musobaqa turlariga ta ’rif bering. 2. Musobaqa dasturi va nizomiga izoh bering. 3. Musobaqa ishtirokchilarining huquq va burchlari nima? 4. Musobaqa o ‘tkazish tartibini tushuntirib bering.

5.Mavzu: Gimnastika chiqishlari Reja: 1. Gimnastika chiqishlarining mazmuni va ahamiyati 2. Gimnastika chiqishlarini tashkil etish, tayyorlash va o‘tkazish 3. Bayram musiqasi 4. Repititsiyalar.

I. Gimnastika chiqishlarining mazmuni va ahamiyati

Gimnastika chiqishlari va sport bayramlari hozirgi kunga kelib insonlarning maishiy hayotiga kirib keldi. Hozir mamlakatimizda o‘tkaziladigan har bir bayram sportchilaming ommaviy ishtirokisiz o‘tmaydi. Ommaviy gimnastika chiqishlari umumta’lim maktablari, BO‘SM, bolalar dam olish oromgohi hamda alohida jamoalaming jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish bo‘yicha amalga oshirgan ishlarining yakuniga va jismoniy tarbiyachilar kuniga bag‘ishlab o‘tkaziladigan Spartakiadalarda o‘tkazilib kelinmoqda. Jismoniy tarbiya va sport bayramlari ommani jalb qilish maqsadida targ‘ibot tashviqot sifatida ahamiyatga ega bo‘lib, shular yordamida o‘quvchilami jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlarida uzluksiz shug‘ullanib borishlariga ommaviy jalb etish masalalari hal qilinadi.

II. Gimnastika chiqishlarini tashkil etish, tayyorlash va o‘tkazish Gimnastika bayramlarini muvaffaqiyatli o‘tkazishning asosiy shartlaridan biri bu tayyorgarlik ishlarini tashkil etish hisoblanadi. Tayyorgarlik maktab direktori buyrug‘iga muvofiq tashkiliy qo‘mitani tuzish bilan boshlanadi. Tashkiliy qo‘mita tarkibiga tarbiyaviy ishlar bo‘yicha direktor movuni (rais), jismoniy tarbiya va boshqa fanlar o‘qituvchilari (rasm, mehnat va boshqalar), kasaba uyushmasi a’zolari, ota - onalar qo‘mitasi kiradi. Tashkiliy qo‘mita ish rejasini tuzadi, maqsad va vazifalami hamda bayram o‘tkaziladigan joy va vaqtni aniqlaydi. Tayyorgarlik ishlariga ota - onalar qo‘mitasi a’zolarini, BSJ, homiy tashkilotlami jalb etish mumkin. Turli ishlami bajarish uchun javobgar shaxs aniqlanadi. Chiqish dasturlarini tuzish, gimnastika mashqlari majmuasini ishlab chiqish va tuzish, har bir sinf bilan mashqlar va chiqishlami alohida fragmentlarini o‘rganish, tayyorgarlik o‘tkazish, chiqishni musiqa va kiyim bilan boyitish va gimnastika anjomlami (to‘p, bulava, obmch, tayoqlar, sharlar va boshqalar) qo‘llash, maktabni bayramga xos jihozlash: muvaffaqiyatlar ko‘rgazmasi, eng yaxshi sportchilar hurmat taxtasi va boshqalar bayramni o‘tkazishda eng muhim ishlar hisoblanadi. Ishni tashkiliy qo‘mita gimnastika chiqishlami muhokama qilib, yakuniy qaromi e’lon qilish bilan yakunlaydi. Chiqish dasturini tuzish chiqishlami muvaffaqiyatli dastur qanchalik aniq tuzilganligiga va yaxshi o‘ylab topilganligiga bog‘liq. Chiqishlami bayram xususiyatidan hamda mazmun mohiyatidan kelib chiqib ishlab chiqiladi. Shu bilan birga maktabning moliyaviy imkoniyatlari, 70 ishtirokchilaming jismoniy va sport tayyorgarlik darajalari, bayramni o‘tkazish joyi va vaqti hisobiga olinishi lozim. Dasturni shunday ishlab chiqish kerakki, chiqish fragmentlari bir - birini to‘ldiribborishi va bir - biriga bog‘liq bo‘lishi kerak. Bu degani, bir mashqdan oxiri ikkinchi mashqning boshlanishi bo‘lishi kerak, mashqdan mashqqa o‘tish, chiqish, qayta saflanish chiqishlaming tarkibiy qismidir. Turli sport mashqlarining ehtiyotsizlik oqibatida to‘xtab qolishi, tanaffuslarda, o‘tishlaridagi kechirib bo‘lmaydigan xatolardan qochish zamr. Alohida jismoniy tarbiya va sport chiqishlarining bayram mhini tushirmaslik maqsadida murakkabligi ortib boradigan mashqlar ketma - ketligi tartibida tuzish maqsadga muvofiq. Agar gimnastika anjomlarida bajariladigan mashqlar kiritilgan bo‘lsa, u holda bulami polda shunday joylashishi kerakki, tomoshabin eng samarali tomonini ko‘rib zavqlansin. Ishtirokchilaming o‘tish yo‘lini, turli qayta saflanishi joyini oldindan hisoblab qo‘yish maqsadga muvofiq stadionda yoki maydonchada murakkab qayta saflanishlami aniq bajarish uchun mo‘ljal sifatida alohida belgilar qo‘yish mumkin. Dasturni ishlab chiqishda gimnastika mashqlariga va sport namoyishlari tanloviga katta ahamiyat berish zamr. Ular murakkabligi bo‘yicha ishtirokchilar tayyorgarligi, mashtabi, chiqish mohiyatiga mos bo‘lishi kerak. Ularning mazmuni, davomiyligiga ko‘ra musiqalar tanlashda o‘quvchilaming yosh xususiyatlarini inobatiga olish zarur. Chiqish dasturi, bayramning o‘tkazilish joyi (stadion, maydon, sport zali, klub va boshqalar) ga ham bog‘liq. Unda ranglar, kostyumlar,buyumlar, anjomlar, transportlar va boshqalar moslashuvini o‘ylab topib, badiiy jihozlash nazarda tutiladi. Bulaming hammasi chiqish mazmuniga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak.

3. Bayram musiqasi. Bayramni musiqa bilan o‘tkazish va ulami shu bayramga moslab tanlash juda muhim hisoblanadi. Musiqada bayram mavzusini aks ettirish, gimnastika mashqlarining shakli va tavsifiga javob berish kerak. Musiqa bayram mhini ko‘taribgina qolmay, balki hamma chiqishlami borishini nazorat qilishga yordam beradi. Musiqiy fragmentlar ostida namoishlar almashinuvi, chiqib kelishi, qayta saflanish, o‘rin almashishlar bajariladi. Musiqa O‘zbekistonda quvnoq, zavqli hamda aniq ritmik xususiyatga ega bo‘lishi kerak. Ijrochi va tomoshabinlar ommalashgan zamonaviy hamda klassik musiqalami yaxshi qabul qilishadi. Mashqni tuzishdan oldin, chiqishlaming har bir qismi uchun musiqa tanlanadi. Bayram tavsifi va uning mashtabidan kelib chiqishlar orkestr, musiqiy asbob hamda fonogrammadan foydalanib o‘tkazilishi mumkin. Bayram muvaffaqiyatli chiqishi mashqlar, bogiamlar va majmualar qanchalik talabga javob berishi hamda butun chiqishi mobaynida asosiy chiqishlarga ijodiy yondoshib to‘g‘ri bajarilishiga chambarchas bogiiq. Asosiy e’tibomi sport bayramining final bosqichiga qarashish zamr, chunki tomoshabinlar olgan taassurotlar ko‘p yillar saqlanib turadi. Gimnastika mashqlari va sport

71 namoyishlarini tanlashda o‘quvchilaming yosh xususiyatlarini inobatga olish lozim. Ulami uch gumhga boiish mumkin: kichik, o‘rta va katta. Maktab bayramlari ssinariysini tuzishda o‘quvchilaming yosh xususiyatlarini hisobga olish, kichik yoshdagi bolalarga mos murakkab boimagan mashqlami bajarishga imkon beradi. 1-3 -sinf o‘quvchilari uchun mashqlar, 2 - 3 marta turli yo‘nalishlarda takrorlash mumkin bo‘lgan 8 - 16 taktni tashkil etishi kerak va shu bilan chiqish vaqti o‘zgaradi (u 2 - 3 daqiqadan oshmasligi kerak). O‘rta yosh o‘quvchilar diqqatni jamlash, jismonan rivojlangan va anchagina harakat tajribasiga ega boiganliklari bilan ajralib turadi. Buning hammasi murakkab harakat vazifalami qo‘yishda imkoniyatlar yaratadi. Ishtirokchilami jamlashda 4 - 6- va 7 - 8-sinf o‘quvchilaridan iborat bo‘lgan guruhlar tashkil etiladi. Bayramlarning masshtabi va vazifasidan kelib chiqib 10 ta, 100 ta hattoki 1000 ta ishtirokchidan iborat umumiy safga mashqlar tuzish mumkin. Ommaviy gimnastika mashqlari majmuasi aniq konturli sodda bo’lishi lozim. Oraliq holatlardan qochish kerak, chunki bu holatlarda tana va uning qismlari holatini aniq boiishiga erishish imkoniyati yo‘qoladi. Muhimi shunday mashqni topish kerakki, chiqish paytida safda muvozanat yo‘qolmasin shu bilan birga turli rangdagi buyumlardan foydalaniladi: to‘plar, arqonlar, obruchlar, tayoqlar,tasmalar. Mashq ssenariyaga, asosan, 16 -24 taktdan iborat boiadi. Ommaviy chiqishlar dasturiga gimnastlaming yakka namoyishlarini akrobatlami badiiy gimnastikachilaming murakkab boimagann mashqlarini kiritish mumkin. Katta maktab yoshidagi qizlar va o‘smirlarning gimnastika chiqishlariga o‘quvchilar o‘zlarining kuchini koordinatsiyasini jasurligini epchilligina namoish eta oladigan murakkab mashqlarni kiritishi mumkin. O‘quvchilar murakkab mashqlarni o‘zlashtirib olish uchun katta qiziqish bilan ishlaydilar. Alohida chiqish – majmuasi mashqlarga tayyorlashda o‘quvchilarning psixologik xususiyatlarini nazardan chetda qoldirishi kerak emas. Mashqlarni o‘rganishdan oldin uyatchanlikni yengib o‘tish uchun o‘quvchilar bilan alohida o‘tkazish me’yorlari yuzasidan suhbat olib borish lozim. Mashqlarni tuzishda yuqorida keltirib o‘tilgan xislar paydo bo’ladigan sharoit vujudga kelib qolmasligini nazarda tutish lozim. Bu yoshda ko‘pgina o‘smirlar va qizlar yaxshi jismoniy tayyorgarlikka ega bo’lishadi, ularning bir qismi – maktab seksiyalarida, BO‘SM, gimnastika, akrobatika, badiiy gimnastika sport jamiyatlarida shug‘ullanuvchi sportchi- razryadchilar bo‘lishi mumkin. Shuning uchun alohida guruhlarning gimnastika snaryadlaridagi chiqishlarini oldindan ko‘rish mumkin. Tomoshabinlar turnikda bajariladigan mashqlarni, akrobatik, peramidalarni, sakrashlarni,baddiy gimnastika mashqlarini katta qiziqish bilan tomosha qiladilar. Bunday namoyishlar, odatda, ommaviy chiqishlar orasida namoyish etiladi. Gimnastika snaryadlarida bajariladigan maxsus mashqlar qiziqarli hisoblanadi. Ayniqsa o‘g‘il bolalar va qiz bolalarning birga chiqishlari yaxshi qabul qilinadi,

72 bunda qizlar noziklikni, nafislikni,o‘g‘il bolalar esa murakkablik, tezkorlik, aniqlikni namoyish etadilar. Ranglar, buyumlar, shakllardan foydalanib, tepm, ritm va harakatlar tez o‘zgaruvchan mashqlardan tuzib chiqish zarur. Bunday chiqishlar tomoshabinlarda qiziqarli va yaxshi taassurot qoldiradi.

Repititsiyalar. Gimnastika bayramining barcha fagmentlari o‘zlashtirib olingandan so‘ng dasturdagi hamma nomerlami umumiy chiqishda bir butunlikka bogiash maqsadida repititsiya muvaffaqiyatli chiqishi uchun o‘quvchilaming yig‘iladigan joyini nomerlarda ulaming joylashishini, maydonga chiqish, qayta saflanish, chiqib ketishlami aniqlab mayda donalarigacha o‘ylab chiqish lozim. Bundan tashqari, asbob anjom, audiolashtirish,musiqa maydonni tayyorlash, saflanish uchun belgilar qo‘yib chiqish (buning uchun bayroqchalar (taxtali yoki temirli plastikalar, ohak yoki mellardan foydalanish mumkin) haqida jon kuydirishi shart. O’qituvchi va instruktorlar bilan rejani yaxshilab ko‘rib chiqish lozim. Bu esa o‘z navbatida repititsiyaning aniq o‘tishini ta’minlaydi va uni tashkil etish vaqtini anchagina qisqartiradi. Albatta, repititsiyada faqat tashkiliy qo‘mita ishtirok etibgina qolmay, sinf rahbarlari ham bevosita ishtirok etishlari maqsadga muvofiq boiadi.

Asosiy repititsiyalar. Bayramdan bir necha kun oldin albatta repititsiya o‘tkaziladi. Asosiy repititsiya bayram chiqishlaridan hech qanday farq qilmay qat’iy reja asosida o‘tish kerak. Hamma ishtirokchilar bayram ssenariyasida nazarda tutilgan kostyumlarda bo‘lishlari lozim. Chiqish oldidan ishtirokchilar bilan suhbat o‘tkazib ularga yig‘in joy vaqti va zaruriy kostyumlar anjomlar haqida eslatib, muvofaqiyat tilash zarur.

Sport bayramini o‘tkazish. Bayram boshlanishidan bir -bir yarim soat oldin o‘tkaziladigan joyga rahbarlar kelib yana bir marotaba maydon, asbob- anjomlarni, radio, fonogramma, fahriy yorliqlar, hujjatlar, kuboklar, sovrinlar va boshqalami tekshirib chiqishlari zamr. Alohida ishlarga jalb qilingan javobgar shaxslar sinf rahbarlar bilan instmktaj o‘tkaziladi. Bayramdan yarim soat oldin sinflar bo‘yicha belgilangan joyga o‘quvchilami saflantirib hamma ishtirokchilar safdan joy olganliklarini tekshirib olinadi.Agar kimdir yetishmasa u holda bu ishtirokchi o‘miga zaxiradagi o‘quvchi qo‘yiladi. Alohida vaziyatlarda ko‘zga tashlanadigan bo‘sh joyni to‘ldirishga harakat qilinadi. Tashkiliy ishlardan so‘ng vaqt qolsa zamriyat bo‘lsa kombinatsiyalami takrorlashni ishtirokchilarga taklif qilib, ulaming ketma - ketligini o‘ylab ko‘rib yengil mashqlar bajarib turiladi. Bunday mashqlami albatta takrorlab, bajarilishning imkoniyati yo‘q, buning uchun mashqlami imitatsiya qilish mumkin. Boshlashdan 10 - 15 daqiqa oldin ishtirokchilar maydonga ortiqcha qayta saflanishsiz tartibli chiqishlari va keyingi chiqishlarga tayyorlanishlari kerak. Bayramning maktab direktori tabrik so‘zi bilan boshlab beradi. Bayroqning ko‘tarish huquqi rekordchi, sport ustasi ko‘rsatkichlarini bajargan maktabning

73 yetakchi sportchisiga beriladi. Tantana turli shaklda bo‘lishi mumkin: bayroq ko‘tarish,fakel yoqish va hokazo. Tantanali paraddan so‘ng ommaviy chiqishlar boshlanadi. Chiqishlami nazorat qilish uchun o‘qituvchi shunday joy tanlashi kerakki, unga hamma o‘quvchilar yaqqol ko‘rinib turishi lozim. Ishtirokchilami orkestor yoki odamlami musiqani boshqarishda turli shartli belgilardan, ya’ni bayroqchalar yoki imo-ishoralardan foydalanish mumkin. Agar chiqishlar musiqa ostida yaxshi ishlab chiqilganbo‘lsa, unda bunday boshqaruvga hojat qolmaydi. Tashkilotchilar chiqishlami diqqat bilan kuzatib borishlari, agar xatolar yuzaga kelsa, unda tez ko‘z ilg‘amasdan holatni tuzatishlari kerak. Agar tashkiliy qo‘mita tarkibida foto va kinosevarlar bo‘lsa,maqsadga muvofiq bo‘ladi, chunki dasturdagi alohida nomerlami hamda bayram haqida uning tayyorgarlik davridan to oxirigacha kinofilm olinsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi.

Nazorat savollari 1.Gimnastik chiqishlar jamoaviylik va do’stona tuyg’ularni tarbiyalash vositasi sifatida qanday o’ringa ega? 2. Gimnastik chiqishlar dasturi haqida gapirib bering. 3. Gimnastik chiqishlarni ssenariysi deb nimaga aytiladi? 4.Gimnastik chiqishlarda musiqa qanday ahamiyatga ega? 5. Gimnastik chiqishlar uchun mashqlar qanday tuziladi?

6-Talaba qizlar bilan gimnastika mashg‘ulotlarini o‘tish Reja: 1. Xotin-qizlar organizmining o'ziga xosligi 2. Mashg‘ulotlar usuli

I. Xotin-qizlar organizmining o'ziga xosligi. Xotin-qizlar organizmi o‘zining tuzilishiga ko'ra, erkakfarnikidan bo‘y va oyoq qismlarining nisbatan kalta va gavdaning uzun bo'lishi, yelka bo‘g‘inining torligi, tosning kengligi va teri ostida katta yog‘ qatlamining mavjudligi bilan farq qiladi. Tos tuzilishining o‘ziga xosligi — xotin-qizlar gavda tuzilishining alohida xususiyatidir. Xotin-qizlarda tos past, keng va ancha yoyilgan bo‘ladi. Son suyaklari boshchasining oralig‘i erkaklarnikiga nisbatan katta, son suyagining bo‘yni va son suyagi orasidagi burchak kichkina. Xotin-qizlaming son suyagi erkaklarnikiga nisbatan vertikaldan ko‘proq qiyalashgan. Bu holat qizlarning yugurish va sakrashlarda past natijalarga erishishlariga asosiy sabab bo‘ladi. Statistik ma’lumotlar sport bilan shug‘ullangan xotin-qizlarda yillar davomida tos kengligining yelka kengligiga nisbatan farqi kamayib borishini ko‘rsatadi. Ushbu mutanosiblikning o‘zgarishi, asosan, yelka bo‘g‘ini rivojlanishi hisobiga sodir bo‘ladi. Xotin-qizlarda tirsak bo‘g‘inining ortiqcha yozilishi va ko'pincha oyoqlarning X shaklida bo‘lishi, erkaklarga nisbatan ko'proq uchrab turishi kuzatilgan. Bu omillar yugurishda, sakrashda yuqori natijalarga erishishni, uzoq vaqt tayanib turishni qiyinlashtiradi, jarohatlanish ehtimolini ko‘paytiradi. Shu sababli, mazkur mushak guruhlari uchun maxsus tanlab olingan mashqlar orqali yuqorida aytilgan bo‘g‘inlami mustahkamlash zarur. Xotin-qizlar erkaklardan yana yurak hajmining kichikligi, uning sistolik va minutlik hajmi kam, maksimal qon bosimi baland, o ‘pkaning havo sig'imi kichkina, tomir urishi va nafas olishning tez bo’lishi bilan farq qiladi. Xotin-qizlar ko‘proq ko‘krak bilan yoki aralash nafas olishadi, erkaklarda esa ko‘proq diafragmali nafas olish kuzatiladi. Qayd qilinganlar ularning uzoq vaqt z o ‘r berib ishlashlari uchun, shuningdek, jismoniy charchashdan keyin tez fursatda tiklanishlari uchun noqulay sharoit yaratadi. Biroq jismoniy tarbiya yoki sport bilan doimiy shug‘ullanadigan xotin-qizlarning sog‘lig‘i va jismoniy holatining ko‘rsatkichlari sport bilan shug‘ullanmaydigan xotin-qizlarnikidan ancha yuqori. Xotinqizlarning mushak tizimi rivojlanish jihatidan erkaklarnikidan ancha orqada qoladi. Shifokor nazoratida qabul qilingan mushak kuchini olchash usuli (bel va qo‘l dinamometriyasi) mushak tizimining

75 umumiy holatini to‘liq ifodalamaydi. Biroq, shu ko‘rsatkichlar bo‘yicha ham farq kattadir. Xotin-qizlarda qo‘l dinamometriyasi 25—30 %, bel dinamometriyasi 40—50 % kam. Ayollar uchun qorin pressi mushaklarining rivojlanish darajasi katta ahamiyatga ega. Ichki qiya va chuqur joylashgan ko‘nda!ang mushak tolalari bachadonning aylana bog‘lamcha!ariga aylanadi va skelet mushaklarini ichki jinsiy organlar bilan tutashtiradi. Bachadonning to‘g‘ri holati ko‘p jihatdan bachadonning aylana bog‘lamlarining mustahkamligiga bog‘liq. Ilmiy kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, qorin pressi mushaklari yaxshi rivojlangan sportchi xotinqizlarda bachadonning siljishi deyarli kam uchraydi. So'nggi yillarda olib borilgan tadqiqotlardan olingan ma’lumotlar bo‘yicha shu narsa aniqlandiki, bachadonning to‘g‘ri joylashishi va tug‘ishning normal o'tishi oldin faraz qilinganidek, faqatgina tos tubining holatiga bog‘liq bo'lmasdan, balki ko‘proq tos orasi mushaklarining rivojlanganligiga ham bog'liq ekan. Bu mushaklar son orasini kengayishida va burishda qatnashadi. Shu mushaklar badiiy va sport gimnastikasi bilan shug‘ullanganlarda, sport bilan shug'ullanmaganlarga nisbatan rivojlangan b o ‘ladi, chunki oyoq mushaklarini harakatlari gimnastikani shu turlarida keng qo‘Uani!adi. Tos tubi mushaklarining rivojlanishiga faqatgina nisbiy t a ’sir qilish mumkin: q o rin pressi mushaklarining taranglashishi tos mushaklarining qisqarishiga o!ib keladi. Shunday qilib, tos mushaklarining rivojlanish darajasi bevosita qorin pressi mushaklarining funksional holatiga bog‘liq ekan. Yuqorida qayd qilinganlaming barchasi xotin-qizlaming mushak tarmog‘ini maqsadga muvofiq va jiddiy ravishda rivojlantirish kerakligini ko‘rsatadi. Yoshlik davrida hosil bo‘lgan sifatlar xotinqizlar tomonidan biroz e ’tibor berilsa, ko‘p jihatdan katta va keksa yoshgacha saqlanib qoladi. Ayol organizmining muhim xususiyati ovarial-menstrual (hayz ko'rish) davridir. Xotin-qizlar organizmi uchun hayz ko‘rishning mohiyati va ahamiyati to’g‘risidagi tushunchaning asta-sekin o‘zgarishi, ularni ilmiy kuzatishlar va tekshirishlar orqali tasdiqlanishi, bunday vaqtda jismoniy mashqlar bilan shug'ullanishi mumkin yoki mumkin emasligi to ‘g‘risidagi masalaga munosabatning o ‘zgarishiga olib keldi. Ertalabki gigiyenik gimnastika mashg‘ulotlari, sayr qiiish, qayiqda eshkak eshish, keskin harakatni talab qilmaydigan o ‘yinlar hayz ko‘rish jarayonining yaxshi o ‘tishini ta ’minlaydigan vosita sifatida tavsiya qilinadi. Bu davrda gimnastika mashg‘ulotlari va musobaqalariga qatnashish mumkinligi to ‘g‘risidagi nuqtayi nazar ancha o‘zgardi. Sport natijalari hech ham ovarial-menstrual davrga bogliq bolmaganligini o‘zlarini nufuzli musobaqalardagi yutuqlari bilan gymnast qizlar amaida bir necha bor isbot etishdi. Biroq jismoniy yuklamaiarni to‘g‘ri taqsimlash uchun, sportchi qizlar tajribali ginekolog bilan maslahatlashishi zarur. Bunday paytlarda gimnastning jismoniy tayyorgarlik holati va uning u yoki bu mashqlarni bajarishda organizmining yuklamaga b o ‘lgan reaksiyasi o'qituvchi-murabbiy tomonidan puxta nazorat qilinishi shart. Bu davrda gimnast qizlar ham o ‘ziarining organizmlarini yaxshi nazorat qilishlari kerak. Mashg‘ulot yoki dars davrida va undan keyin kayfiyat, hayz ko‘rishning o‘tishi, og‘riq his etilganetilmaganligi, 76 navbatdagi hayz ko‘rish muddati qayd qilingan hodisalarning qaysi biri tasodifiy, yuklamalarga bog‘liq-bog‘liq emasligi va hayz ko‘rish davrida bular qanday oqibatlarga sabab bo‘lishi, o‘z-o‘zini nazorat qiiish kundaligida muntazam yozib borilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.

II. Mashg‘ulotlar usuli Xotin-qizlar gimnastika mashg‘ulotlarini uydagi ertalabki mustaqii gigiyenik gimnastika mashg'ulotlari va shuningdek, sog‘lomlashtirish-jismoniy tarbiya tadbirlari bilan birga qo‘shib olib borishiari kerak. Xotin-qizlar jismoniy jihatdan qanchalik sust rivojlangan bo'lishsa, mashqlar mazmuni shunchalik turli-tuman bo‘lishi va jismoniy yuklamani ham shunchalik sekin oshirib boorish lozim. Mashg‘ulotning tayyorgarlik qismiga tananing barcha qismlari uchun (xarakteri, komami, sur’ati bo‘yicha) turli-tuman mashqlar kiritish lozim. Mashqlarning tos ichi va tos tubi mushaklariga ta ’sir ko‘rsatishini hisobga olish lozim.Ularga oyoqlarni oldinga bukish, orqaga uzatish, yon tomonga ko'tarish, oyoqlar bilan doiraviy harakat qilish, sonni ichkariga va tashqariga burish, shuningdek, gavdani burish, oldinga va yon tomonga engashish mashqlari bevosita ta ’sir ko'rsatadi. To‘g‘ri qomatni shakllantirish mashqlariga alohida e ’tibor berish kerak. Dinamik xarakterdagi va bo‘shashish mashqlarini ko'proq qo‘lash lozim. Egiluvchanlikni rivojlantirish va gavda qismlar mushaklarini mustahkamlash mashqlarini parallel qo'llashni tavsiya qilamiz. Orqaga engashishdan (“ko‘prik”cha,umbaloq oshishdan) keyin, bachadonning orqaga siljishining oldini olish uchun oldinga engashish mashqlarini bajarish kerak. Shuningdek, oyoq mushaklarining kuchini va egiluvchanligini rivojlantiradigan mashqlarni ham unutmaslik lozim. Shu maqsadda mashg'uiotning tayyorgarlik va yakunlovchi qismlariga o‘tirish,sakrash va raqs mashqlarini qo‘shmoq zarur. Harakat xususiyatiga ko‘ra, ayollar bir tekis xarakterdagi mashqlar (turli raqslar, mayinharakatlar va boshq.)ni bajarishga moyil bo'lishadi. Bu ixlosni har tomonlama qo‘Ilab-quwatlash lozim. Tananing ayrim qismlarida aniq harakatlar bajarish bilan birga, qo‘llar uchun mayin, egiluvchan harakatlar qo‘llash zarur. Qo‘llaniladigan mashqlarning mazmuni va ularning maromini o‘zgartirish orqali jismoniy yuklamani asta-sekin oshirib borishga erishiladi. Gimnastika jihozlarida mashq bajarish uchun xotin-qizlar oldindan tayyorlangan bo‘lishlari kerak. Mashg‘ulotlar jarayonida ularni oson mashqlarni o‘rgatishdan qiyin mashqlarni o‘rgatishga o 'tkazish asta-sekin, tabiiy bo‘lishi uchun tayyorlovchi va yordamlashuvchi mashqlarni ko‘proq qo‘llash lozim. Gimnastika jihozlaridagi mashqlarning me’yorini aniq belgilash kerak, chunki ular qo‘I, yelka kamari va qorin pressi mushaklarining katta ish bajarishi bilan bog‘iiqdir. Hatto oddiy osilish va ayniqsa, tayanish mashqlari yelka kamari va qo‘l mushaklaridan ancha zo‘riqishni talab qiladi. Shuning uchun xotin-qizlar bilan mashg‘ulotlar o‘tkazganda turli balandlikdagi qo‘shpoyada ko‘proq mashq 77 bajarishlariga e’tibor berish kerak. Bunday qo‘shpoyada aralash osilishlar, tayanishlar va o‘tirishlar singari turli mashqlarni birga qo‘shib bajarish ancha yengil bo‘ladi. Mashg‘ulotlarning tayyorgarlik va asosiy qismlariga jihozlarsiz hamda turli jihozlar bilan bajariladigan (gimnastika tayoqchasi, arg‘amchi, to ‘ldirma to ‘p, tennis va boshqa to ‘plar bilan) umumrivojlantiruvchi mashqlarni gimnastika devorida, o‘rindig‘ida} pastbaland qo‘shpoyada, xodada xotin-qizlarning har tomonlama rivojlanishini, ularning mushaklarini mustahkamlanishini ta’miniaydigan mashqlarni kiritish lozim. Yuqorida keltirilgan vositalar mashg'ulotni qiziqarli va zavqli tashkil qilishga yordam beradi. Mashqlarni tanlash va ularni o‘tishda xotin-qizlar organizmining biologik xususiyatlaridan tashqari, ayolning ish qobiliyati va uning ruhiy xususiyatlarini ham hisobga olish muhimdir. 0 ‘quvchiqizlarning ruhiy turg‘un emasliklarini hisobga olish kerak, zero, yetarli harakat tajribasiga ega bo‘lmagan va o ‘z kuchiga ishonmagan ayoliar ba’zan darrov ranjib qolishadi. 0 ‘zining chaqqon emasligini bildirib qo‘yishdan xijolat chekib, ular ayrim paytlarda mashqni bajarishdan bosh tortishib, norozi bo‘lishadi. Bunday hollarda o ‘qituvchidan pedagogik mahorat bilan muomalada bo‘lishi, shug‘ullanuvchilarning u yoki bu xatti-harakatiga to‘g‘ri yondasha bilishi talab etiladi. Yordam ko‘rsatganda yoki muhofaza paytida o ‘qituvchi mashqlar texnikasini aniq tasawur qilishi, mashqlarni bajarishda ularning eng qiyin qismlari Goylari)ni aniqlay olishi, o‘z vaqtida zarur bo‘lgan darajada yordam ko‘rsatish uchun o‘quvchi qizlar qobiliyatini yaxshi bilishi kerak. Jihozlardan sakrab tushish va sakrashlarda aytilgan so‘zlaming ahamiyati muhim, chunki bularda yiqilish, jarohatlanish yoki lat yeyish mumkin. Ayoliar bilan o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarni yakunlovchi qismi muhim ahamiyatga ega. Qo‘llaniladigan mashqlar qizlarning ruhiy holatiga kuchli ta’sir qilgani uchun, yakunlovchi qismda, talaba qizlar organizmini tinchlantiradigan mashqlarga yetarlicha ahamiyat berish kerak. Shu maqsadda tinch va mayin raqs harakatlari bir tekis xarakterdagi mashqlarga mos keladi. Qizlarda tetik kayfiyatni saqlashga va hozirgina tugallagan mashg‘ulot to ‘g‘risida yaxshi taassurot qoldirishga harakat qilmoq darkor.

7- O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika mashg‘ulotlari o’tkazish. Reja: 1. Yosh xususiyatlari 2. Mashg'ulotlarni tashkil qilish va o‘tkazish usuli

I. Yosh xususiyatlari

Uzoq umr ko‘rish uchun bir qator omillar: xalqning turmush sharoitining to'xtovsiz o‘sib borishi, tibbiy xizmatning yaxshilanishi va shuningdek, sog'lomlashtirish-gigiyenik masalalanii hal qilish uchun jismoniy tarbiya va sport, ayniqsa, gimnastika vositalaridan foydalanish muhim hisoblanadi. Gimnastikaning qo'llanilish samaradorligi va maqsadga muvofiqligi uning usuliy xususiyatlaridan kelib chiqadi. Organizmga har tomonlama, tanlab ta ’sir ko‘rsatadigan mashqlarning tu r litumanligi, shug‘ullanuvchilarning yoshi va tayyorgarligidan q a t’I nazar, mashqlarni tanlash va yuklamani aniqpoq boshqarish imkonini beradi. Gimnastika mashg‘ulotlarining mazmuni va usulini tanlash uchun, shug‘ullanuvchilaming yosh xususiyatlarini yaxshi bilish zarur. Organizmning barcha organ va tizimlari keksayadi va ijtimoiy muhit, moddiy-maishiy, shaxsiy xususiyatlarga hamda boshqa omillarga bog'liqdir. Organizmning keksayishi tabiiy jarayondir, u odam asabining, fiziologik funksiyalarining qayta tiklanishi va shuningdek, odam organizmi morfologiyasi va asab harakatlantiruvchi markazlarining o‘zgarishi bilan bog'liqdir. Harakat funksiyalarinnig psixologik funksiyalarga nisbatan ko‘proq zaiflanishi tibbiy izlanishlarda isbotlangan. Biroq, uzoq vaqt ruhiyjarohat bilan bog‘liq bo‘lgan aqliy jarayonlar o‘rta, ayniqsa, keksa hamda katta yoshda yurak-qon tomiri tizimlari (gipertoniya,infarkt-miokard, ateroskleroz va boshq.) kasalliklariga olib keiuvchi asosiy sabablardan biri bo‘lishi mumkin. Fiziologik va patologik keksalik bir-biridan farq qiladi. Fiziologik keksalikda organizmning funksiyalari asta-sekin (to‘lqinsimon) pasayib boradi, ammo ularning sifati ko‘p o ‘zgarmaydi. Patologik keksalik — turli kasalliklarga ko‘ra to‘qimalaming shakli, tuzilishigina o ‘zgarmasdan, balki kimyoviy tuzilishi ham o'zgaradi. Modda almashuvining buzilishi natijasida to'qimalar yemiriladi, bu esa bir butun organizmning tashqi muhitga b o ‘lgan qarshilik ko‘rsatish faoliyatining pasayishiga olib keladi. Oliy asab tarmoqlarining faoliyati ham o‘zgaradi. Bosh miya qobig‘ining qo‘zg‘aluvchanligi pasayadi, asab tizimida sodir bo'ladigan 79 jarayonlarning harakatchaniigi va kuchi kamayadi, shartii reflekslarning hosil bo‘lishi va mustahkamlanishi yomonlashadi. 60—70 yoshda yurakning hajmi kattalashadi. Qon tomiri devorlarining o‘zgarishi natijasida qon oqish tezligi sekinlashadi, bu esa, o‘z navbatida, to ‘qimalaming oziqlanishini yomonlashtiradi (E.M. Gelshteynning fikricha, 50—60 yoshdagi 70—80 foiz kishilarda va 80 yoshga borib esa hammada ateroskleroz paydo bo‘ladi). Shu bilan birga, doimiy jismoniy mashq va sport (yugurish) bilan shug‘ulianuvchi katta yoshdagi kishiiarda esa ateroskleroz jarayonlari sekinlashadi. Yosh ulg'ayishi bilan mushaklarning egiluvchanligi susayadi, hajmi kamayadi, 60—70 yoshda mushaklarning og‘irligi tana og‘irligining 20—25 foizini tashkil qiladi. Mushak to ‘qimasining tarkibi o‘zgarishi sababli uning qisqarish qobiliyati yomonlashadi, kuch, tezlik, chidamlilik, chaqqonlik va egiluvchanlik jismoniy sifatlarining ko'rsatkichlari pasayadi. Distrofiya xarakteridagi hodisalar sababli tayanch-harakat apparatining mobilligi o‘zgaradi, mushaklarning egiluvchanligi, bo‘g‘inlarning harakatchanligi kamayadi, suyaklarning mo‘rtligi oshadi. Bu qomatning bukchayishiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida, nafas olish, qon aylanish organlarining faoliyatiga salbiy ta ’sir qiladi. Nafas olish mushaklarining kichrayishi va zaiflanishi sababli o‘pkaning tiriklik sig‘imi kamayadi. Natijada katta yoshdagi kishiiarda nafas olish ancha tezlashadi, chuqur bo‘lmaydi, aritmik bo‘ladi. Gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil qilishda va o‘tishda ushbu o‘zgarishlarni hisobga olish lozim. II. Mashg'ulotlarni tashkil qilish va o‘tkazish usuli O’rta, katta va keksa yoshdagi kishilar sog‘iig‘i va jismoniy tayyorgarligiga qarab, gimnastika mashg‘ulotlari (va boshqa sport turlari) bilan shug‘ullanish uchun ularni uch tibbiy guruhga bo'lish kerak: I guruh — sog'lom, jismoniy tayyorlangan, yoshi fiziologik o'zgarishlari jihatdan normal o‘tayotgan kishilar; II guruh — sog‘lig‘ida b a ’zi bir funksional xarakterdagi kamchiligi bo‘lgan, mashq yuklamasiga moslasha oladigan, shuningdek, qarilik jarayoniga xos kasalliklaming boshlang‘ich davridagikishilar; III guruh — sog‘lig‘ida odatdagi mehnat faoliyatiga zid kelmaydigan kamchiligi bo‘lgan,jismoniy mashq yuklamasiga moslashuv darajasi kamaygan kishilar kiradi. Sog‘lig‘ida kamchilik ko‘proq bo‘lgan keksa yoshdagi kishilar davolanish gimnastikasi bilan shug‘ullanishlari lozim. Gimnastika mashg‘ulotlarini o ‘tish uchun barcha shug‘ullanuvchilar yoshi hisobga olingan holda gumhlarga ajratiladi. Mashg‘ulotlar shaxsiy va guruh bilan, erkaklar va ayollar uchun alohida o‘tkazilishi mumkin. Ayrim hollarda aralash guruhlar tashkil qilinishi mumkin, bunda jismoniy tayyorgarligi va sog‘ligkining ahvoli bir xil bolgan shug'ullanuvchilarni kiritish lozim. 0 ‘rta, katta va keksa yoshdagi kishilar bilan ish olib boorish yuqori malakani talab qiladi, o‘z kasbini sevishni, sport va sport fiziologiyasi fanining yangi yutuqlari asosida doimo pedagogic mahoratini oshirib borishni talab qiladi.

Sog'lomlashtirish guruhlari mashg‘ulotlarida har tomonlama darslar (gimnastika va suzish, sport o'yinlari, yengil atletika va h.k.lar), jismoniy mashqlarning tanlab olingan turi bo‘yicha mashg‘ulot!ar, masalan, yugurish mashg'ulotlari o‘tiladi. Umumiy usiubiy ko‘rsatmalar: 1. Guruh mashg‘ulotlari haftasiga 2—3 marta o‘tilishi kerak. Mashg‘ulotlar toza havoda hamda bino ichida navbatma-navbat o ‘tilishi maqsadga muvofiqdir. 2. Jismoniy mashqlar yuklamasining me’yori, ayniqsa, sog‘lig‘ida nuqsoni bo‘lgan shaxslar uchun shifokor, pedagoglar nazorati asosida beigilanadi. Keksa va katta yoshdagilaiga yukiamani astasekin ko‘paytirish va pasaytirish lozim, ko‘proq nafas gimnastikasi va bo‘shashish mashqlarini qo'llash ma’qul b oLladi. 3. 60 yoshdan keyin keng ko‘lamdagi mashqlarni kamaytirish, uzoq vaqt davom etadigan, tezkor va kuch talab qiladigan mashqlarni qo’lamaslik zarur. Ko‘pincha kuch ishlatiladigan statik holatlarni, bosh bilan pastga qarab osilish va zo‘riqish bilan bog'liq mashqlarni bajarish tavsiya qilinmaydi. 4. Keksalar mashg‘ulotida harakatlarni o ‘rgatishda ko‘rsatish usuli katta ahamiyatga ega, ko‘rsatish usulida bajarish maromi va sur’ati sekinlashtiriladi. 5. Mashg‘ulotlar shug‘uuanuvchilarning qiziqishini va o ‘z harakatlaridan qoniqish tuyg‘usini orttirishi kerak. Biroq ortiqcha ruhiy ko‘tarinkilik ba’zan o‘ta zo‘riqishga olib kelishi mumkin. Yangi materialni o ‘zlashtirish bilan birga, oldin yaxshi o ‘zlashtirilgan material (25 % gacha) qo‘llanilishi zarur. 6. Kamchiliklarini uqtirish mashg'ulot o‘tkazuvchi tomonidan muloyimlik va bosiqlik bilan aytilishi kerak. Umuman, mashg'ulot davomida shug‘ullanuvchilarbir-birlarini hurmat qilishiga erishish ayni muddao. Xususiy usuliy vazifalar. Saflanish mashqlari va joydan joyga ko'chishlar turli- tuman bo‘lishi kerak. 0 ‘qituvchi ulamnng qomatga ta’sirini hisobga olishi zarur. Buyruqlarni tez-tez qo‘llamaslik kerak, undan ko‘ra past ovozda va bosiqlik bilan berilgan topshiriqlar foydali bo‘ladi. Ba’zan yugurib va sakrab bajariladigan mashqlarning davomiyligini qisqartirish maqsadida ularni mohirlik bilan yurishning turli xillari bilan almashtirish lozim. Haddan tashqari katta ko‘lamda, noqulay holatlarda (oyoqlarni keng yozib turish va h.k.) bajariladigan umumrivojlantiruvchi mashqlarni k o ‘p bajarmaslik lozim. Orqa bilan yotib mashq bajarishga asta-sekin (o‘tirish, yarimyotgan hoiatdan) o‘tish kerak. Gimnastika tayoqchasi bilan mashq bajarganda bo‘g‘inlar harakatchanligini oshirish uchun yelka b o ‘g‘inida aylantirish mashqlarini bajarish tavsiya qilinadi. Gimnastika devorida aralash va oddiy osilish holatlarida mashq bajarish maqsadga muvofiqdir. Dinamik xarakterdagi og'irliklar (to‘plar, gantellar og‘irligi 0,5—2 kg) bilan mashq bajarish samaralidir. Uzoqlikka (sherigiga) to ‘p uloqtirishni kam qo‘llash lozim. Ayrim hollarda oldinga engashish, aylanish mashqlarini og‘irliklarsiz va nafas olish maromini tiklashga qaratib bajarish tavsiya qilinadi. Amaliy sport tur (yugurish, sakrash)lari mashqlarini bajarish vaqti va tezligi chegaralanadi. Tirmashib chiqishlarning oddiy turlari, masalan, aralash osilishda tirmashib chiqishlar tavsiya qilinadi. Ayollar mashg‘ulotida bunday mashqlar qo‘Ilanilmaydi. Yuk tashishda (toMdirma to ‘plarni, sherikni) buyumlarning 81 og‘irligini cheklash, sheriklami ulaming bo‘yi va og‘irligiga mos ravishda tanlash lozim. Muvozanat mashqlari, masalan, xodada, jihozlaming balandligini 0,5 m.gacha pasaytirib bajariladi. Eng oddiy sakrashlar (uzunlikka, balandlikka, balandlikdan sakrashlar) tavsiya qilinadi, katta balandlikdan irg‘ib tushishlami cheklab, asosiy e ’tiborni to‘g‘ri va yerga ohista tushishga, to‘shaklarni joylashishiga va o ‘z vaqtida amaliy yordam hamda muhofaza qilishga qaratish lozim. Ayollar bilan mashg‘ulot o‘tganda ulaming qiziqishini oshirish va ruhini ko'tarish uchun mashqlarni musiqa jo ‘rligida bajarish foydali. Murakkab harakatlami, balandlikka, uzoqqa sakrashlami, keskin siltanishlarni, tez aylanishlarni, engashishlarni va h.k.lami bajarmaslik kerak. Turli xil darslardan tashqari keksa yoshdagi kishilar uchun gigiyenik gimnastika (ertalab, kunduzi, kechqurun), ishiaydiganlar uchun esa ishlab chiqarish gimnastikasi tavsiya qilinadi. Mashg'ulotlar o‘rta yoshdagi kishilar uchun 60—90 daqiqa; katta yoshdagilar uchun 45—60 daqiqa; keksa yoshdagilar uchun 30—45 daqiqa davom etadi. Navbatdagi mashg'ulotni shug‘ullanuvchilaidan o'zini qanday his qilayotganlarini so'rashdan va yurak-tomir urishini hisoblashdan boshlash lozim (bu har bir inashg‘ulot oxirida tekshiriladi).

8- mavzu: Badiiy gimnastikaning rivojlanish tarixi

REJA: 1. Kirish. 2. Badiiy gimnastika tarixi 3. Badiiy gimnastika elementlarini paydo bo`lish tarixi 4. Badiiy gimnastika dasturi va musobaqa qoidalarini uzluksiz takomillashuvi 5. Xalqaro maydondalarda O`zbekiston badiiy gimnastikachi qizlarimizning o`rni 6. O`zbekistonda badiiy gimnastikaning rivojlanishi.

Tayanch iboralar: Dramatik, emosional tus, ritm, intellektual, federatsiya, predmet, forum.

KIRISH Mustaqil davlatimizning ertangi kuni, uni gullab-yashnashi va rivojlanishi ko’p jihatdan o’sib kelayotgan yosh avlodning sog’lom bo’lishiga bog’liq. Bu esa o’z navbatida,Vatanimiz kelajagi-farzandlarimizning jismoniy, aqliy va ma’naviy kamol topishi uchun qulay sharoitlar yaratishni taqazo etadi. Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov “Barkamol avlod O’zbekiston taraqqiyotining poydevori” nutqida ta’kidlaganlaridek, ”Barchangiz yaxshi

83 bilasizki, kelajak avlod haqida qayg’urish, sog’lom, barkamol naslni tarbiyalab etishtirishga intilish-bizning milliy xususiyatimizdir”1. 1992-yilda “Jismoniy tarbiya va sport” to’g’risidagi 27 moddadan iborat O’zbekiston Respublikasi qonunlari xalqimizni sog’lomlashtirishda davlatimizning yana bir karra g’amxo’rligidan dalolat beradi.

Respublika Prezidenti I.A.Karimovning farmonlari, buyruqlarida mamlakatimiz aholisini sog’lomlashtirishga qaratilgan bo’lib,jismoniy tarbiyaga katta e’tibor berilgan. 1999-yil 27-may 271-sonli “O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”, 2002-yil 24- oktyabr”O’zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasini tuzish to’g’risida”gi Qarorlari mamlakatda mamlakat aholisining salomatlagini yaxshilash,ayniqsa,talaba-yoshlar jismoniy taraqqiyotini tarbiyalab etishtirishda eng muhim omillardan biri sifatida xizmat qilmoqda2. O’zbekiston eng qadim zamonlardan buyon inson yashab kelayotgan joylardan,eng eski madaniyat o’choqlaridan biridir. O’zbekiston hududidagi turli joylarda (Surxondaryo, Samarqand, Toshkent, Xorazm viloyatlarida) topilgan quyi paleolit davriga mansub tosh qurollar, o’sha zamon kishilarining manzilgohlari, dehqonchilik madaniyati, irrigatsiya qurilishi, chorvachilik izlari, eramizdan oldingi ikkinchi ming yillikning oxirlari va birinchi ming yillikning boshlariga mansub bronzadan ishlangan buyumlar, qurollar va hokazolar ana shundan daololat beradi. O’zbeklarning qadimgi ajdodlari o’z yuksak ajdodlari o’z yuksak madaniyatini vujudga keltirguncha og’ir yo’lni bosib o’tishda zo’r jasorat ko’rsatganlar, tabiat bilan kurashga bardosh bera olganlar. Bu esa xalqdan jismoniy

1 I.А.Kаrimоv.Univеrsiаdа 2002-yil spоrt musоbаqаlаrigа yubоrgаn tаbrigi.Mа’rifаt gаzеtаsi, 2002-yil 22- mаy. 2 O’zbеkistоn Rеspublikаsi bоlаlаr spоrtini rivоjlаntirish jаmg’аrmаsini tаshkil etish to’g’risidа O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2002-yil 24-yil RG’ 315-fаrmоni

84 baquvvat bo’lishni talab qilar edi. O’zbekiston zaminida ilgari yashagan xalqlar hayotiga tasodifan kirib qolgan emas, ularning ko’p asrlik tarixi bor. IX-XI asrlarda (Somoniylar hukmronlik qilgan darvda) O’rta Osiyo xalqlari hayotida fan, madaniyat va san’at ancha ravnaq topgan bu davrda o’zbek xalqi dunyoga bir qator atoqli olimlar etkazib beradi. Bu haqida M.Musaevning “O’zbekiston SSR” kitobida R.Ismoilov, Yu.Sholomskiyning “O’zbekiston fizkultura tarixi”k itoblarida qator ma’lumotlar berilgan. Temuriylar hukmronligi davrida (1370-1570) o’zbek feodal davlati hayotida harbiy san’at hamda jismoniy mashqlarning xilma-xil turlari yanada rivoj topdi. Buni isbotlovchi dalillar I.R.Ismoilov, Yu.Sholomskiyning “O’zbekiston fizkultura tarixi”asarlarida keng yoritib berilgan. Ulug’ o’zbek shoiri, mutafakkiri A.Navoiyning “Hamsa”sida ham xuddi shunga o’xshash jismoniy mashqlar ahamiyatini ko’rsatib berilgan. Har bir davlat,jamiyat jismoniy madaniyatniig umumiy tarixi bo’yicha,aynan o’ziga xos bo’lgan an’analarga egadir.Gimnastika bo’lg’usi sport turi sifatida o’zgarib turgan turli tuzimlar sharoitidagi jismoniy tarbiyaning an’anaviy va noan’anaviy vositalari majmuiga aylangan edi. O’rta Osiyo hududida, jumladan O’zbekistonda davolash, sog’lomlashtirish, amaliy jismoniy madaniyatning elementlari va yo’nalishlari ilmiy asoslanlangan tarixiy ildizlariga egadir (Alpomish, Ibn Sino, Amir Temur va boshqalar). Mazkur ma’lumotlar, qo’llaniladigan vositalar, O’zbekiston aholisi alohida guruhlarda jismoniy qobiliyatlarining namoyon bo’lishi va rivojlanishi haqida keng tasavvur beradi. Ushbu sport turida jismoniy madaniyat bilan shug’ullanuvchilarning katta guruhi murukkab mashqlar va qobiliyatlarni yuksak texnik darajada bajarishni qisqa vaqt ichida o’rgana olar edilar. Joylarda bolalar uchun sport maktablarining tashkil etilishi, gimnastikachilarning turli musobaqalardagi chiqishi, birinchi sport ustalarining eng yaxshi yutuqlari, Olimpiya o’yinlarida ishtirok etish, mustaqil O’zbekiston Respublikasida sportchilarning yangi mavqei, yuksak natijalarga erishgan

85 gimnastikachilar mahorati, bularning barchasi shu ajoyib sport turi tarixini tashkil etadi. Jahonning taniqli sportchilari orasida O’zbekiston gimnastikachilari qanday o’ringa ega bo’lishgan? Ular Respublika nufuzini ko’tarishga qanday hissa qo’shmoqda? Mustaqillikka erishgach, respublika rahbariyati gimnastikachilarni jahonda davlatimiz nufuzini ko’tarishga hamda ularning qo’shayotgan hissalarini yuqori baholamoqda. Shuning uchun ham bizning gimnastikachilar haqidagi ma’lumotlar yurtimizda sodir bo’layotgan rasional o’zgarishlarni yaqqol ko’rsatib berdi. Fanning tarixiy qimmatini shu fan rivojlanish tarixi, o’tmish xotiralari, xalq an’analariga hurmat, ma’naviy boylik, o’quv mashg’uloti uchun nazariya, talaba va tinglovchilarni o’qitish uchun uslubiyat tashkil etadi.

Badiiy gimnastika tarixi

Badiiy gimnastika o‘z shakllanishi va rivojlanishida sport va sa’atdan eng yaxshi xislatlarni o‘ziga mujassam qilgan holda uzoq davrni o‘tdi. Barchaga ma’lumki, odamlar juda qadim zamonlardan boshlab raqsga tushishgan. Raqs hissiyotlar va sezgilarni ifodalash usuli sifatida odamzotning barcha tarixida mavjud. Bu, o‘zida odamning musiqiy, jozibali, sport, estetik va badiiy rivojlanishi va ta’limi vositalarini o‘zida uyg‘unlashtirgan raqsning ko‘p qirraligi bilan bog‘liq. Raqs har xil asrlar davomida, shu davr uchun o‘ziga xos xarakterga ega bo‘lgan. Raqs borgan sari o‘zgargan va yangidan-yangi yo‘nalishlarni qamrab olgan. Keyinchalik, raqs studiyalari va teatr san’ati studiyalari paydo bo‘lgan. X1X asrning oxiri – XX asrning boshlarida Fransua Delsartning ifodali gimnastika studiyasi, Emil Jak-Dalkrozning ritmik gimnastika, Jorj Demenining raqs gimnastikasi va Aysedora Dunkanning erkin raqs studiyalari juda katta ommaviylikka erishgan. Ularning ijodiy merosi butun dunyoda tan olindi va badiiy harakatning yangi yo‘nalishni rivojlanishiga asos bo‘ldi, aynan shu, ayollar uchun sport turini yuzaga kelishining boshlanishi bo‘ldi. Fransua Delsart (1811 yil 11 noyabr – 1871 yil 20 iyul, Parij) fransiyalik qo‘shiqchi, vokal bo‘yicha pedagog va sahna san’atining nazariyachisi hisoblanib, akterlar va raqqosalar uchun ifodali gimnastika tizimini yaratgan. O‘z hissiyotlarini mimika va imo-ishoralar bilan ifodalayotgan katta odamlar va bolalarning harakatlarini kuzatishi hamda yunon san’atini o‘rganishi oqibatida, u, imo- ishoralarni mohiyatiga, mazmuniga va hissiy qirralariga ko‘ra tizimlashtirgan. Delsart jadvallar tuzgan va qo‘llar harakatlarining barchasini tasniflagan bo‘lib, ularda u yoki bu ifodali harakatlar va kayfiyat matematik aniqlik bilan aks ettirilgan. Masalan, faqatgina qo‘llar uchun harakatlarning 243 ta turlari nazarda tutilgan. Lekin, Delsart qo‘llar harakatlari tizimini yaratishi orqali har bir hissiy holatga tananing, qo‘llarning, boshning ma’lum bir holati va ma’lum bir mimika mos kelishi kerakligini nazarda tutgan. U odamning har xil kechirmalarini, kayfiyatlarini va fikrlarini suniy harakatlar bilan emas, balki tabiy harakatlar orqali etkazishga qobiliyatli odam gavdasi harakatlarining erkin va hissiy ifodaliligi

87 ustida ishlashning yangi usullarini ishlab chiqqan. U artistlarni oddiygina boshni ko‘tarishga, egilishga, burilishga, yurish va yugurishga emas, balki har bir harakatga ma’lum bir mazmun va mohiyatni kiritishga o‘rgatgan. Uning gapiga ko‘ra, his qilish kam va o‘zidan sinovdan o‘tkazish etarli emas, balki hissiyotni harakatga aylantirish va boshidan o‘tgan kechinmani ifodalash zarur. Delsart harakatlarning har xil tezkorligiga va kuchiga katta e’tibor qaratgan, bu, harakatlarning sun’iyligini oldini olishga yordam beradi, deb o‘ylagan. Delsart harakatning asosini, uning kelib chiqishini tabiiyligida ko‘ra bilgan, gimnastik mashqlarni musiqa bilan uyg‘unlashtirishga intilgan. U quyidagi tamoyillarga rioya qilgan holda mashqlarni yaratgan: - ko‘pchilik bo‘g‘imlarni harakatlarga bir butun sifatida kirishishini; - odamning hissiy holati bilan gavda harakatlari o‘rtasidagi aloqadorlikni; - harakatlanishlar paytida qo‘llar va oyoqlarning qarama-qarshi harakatlarini (yurish va yugurishning turli xarakterlarini). F.Delsart tomonidan ishlab chiqilgan ushbu barcha g‘oyalar va tamoyillar badiiy gimnastika uchun juda qimmatli hisoblanadi va uning bazaviy harakatlari asosiga kiritilgan. Masalan, badiiy gimnastikaning to‘lqinsimon va prujinasimon harakatlari ko‘pchilik bo‘g‘imlarni bir butun sifatida harakatlarga qo‘shilishi asosida, sekin-asta gavdaning bir zvenosidan boshqasiga o‘tish orqali bajariladi. Badiiy gimnastikada yurish, yugurish va sakrashlarning har xil bazaviy turlari, ularni bajarilishi paytida qo‘llar va oyoqlarning qarama-qarshi harakatlanishini talab qiladi. Shveysariyalik bastakor va pedagog Emil Jak-Dalkroz (1865 yil 6 iyul, Vena, 1950 yil 1 iyul, Jeneva) ritmik gimnastika deb ataladigan mualliflik tizimini yaratgan bo‘lib, unda u, musiqiy ritmni odam gavdasining harakatlariga olib o‘tishga uringan. Emil Jak-Dalkroz, o‘zining tizimi asosiga musiqa ritmi va musiqani jozibali amalga oshirish tushunchasini qo‘ygan. Musiqa va joziba ritmdan boshlanadi. Tanani, qalbni, ruhni va umuman odamni tarbiyalash va

88 shakllantirish uchun eng ifodali ritm zarur. Emil Jak-Dalkroz dunyoning yaratilishi sirlaridan voqif bo‘lish va misli ko‘rilmagan qudratga, o‘z tanasi va o‘z hayotida ritmni his qilishga qobiliyat faqatgina insonga xos, deb hisoblagan. Raqqosa musiqa va harakatlardagi ichki aloqani har doim anglashi kerak. Musiqa bilan shug‘ullanishdan oldin, ritm va tovushlarni yaratadigan hissiyotlar ichiga kirish, uni o‘zining tani-joni bilan his qilish va idrok qilishni o‘rganishi kerak. Emil Jak- Dalkroz bolalar uchun maktab ta’limi tizimiga ritmikaning kiritilishini ahamiyatini alohida aytgan, chunki harakat – ularning zaruriy ehtiyoji hisoblanadi. U, ritmni har qanday san’atni, jumladan she’riyatni, haykaltaroshlikni, me’morchilik va musiqani bilish uchun baza sifatida belgilagan. Musiqa odamning xulq-atvorini sokinlashtirishi va qo‘zg‘aluvchanligini tinchlantirishi orqali umumiy tarbiyaviy ahamiyatga ega, deb hisoblagan. Emil Jak-Dalkroz barkamol rivojlangan shaxs – odamning antik idealiga qaytadi. Uning maqsadi – odamni o‘zini-o‘zi bilishiga, hayotdan quvonishiga olib kelish, jismoniy va psixologik qiyinchiliklarni bartaraf qilish va o‘zining kuchi va ijodiy imkoniyatlari to‘g‘risida yorqin tasavvurlarni yaratish bo‘lgan. Emil Jak-Dalkrozning asosiy tamoyillari: “Musiqa gavda harakatlarini ruhlantirish kerak, toki u “ko‘rinadigan tovushga” aylansin”. “Tovushlar musiqasi va imo-ishoralar musiqasi bitta hissiyotlar bilan ruhlantirilishi kerak”. Emil Jak-Dalkroz “raqs”ni ritmik harakatlarning uyg‘unligi sifatida belgilagan bo‘lib, ularning yordamida odam o‘z hissiyotlarini namoyon qiladi. Lekin, u, buni mumtoz raqsda ko‘rmagan. O‘z uslubiyotini ritmni “qars urish” bilan o‘qitishi va qiyin o‘zlashtirayotgan o‘quvchilarga davomiylikni uyg‘unlashtirish maqsadida o‘zining tizimini musiqa ritmidagi erkin harakatlarda tuzgan (ritmik gimnastika). Ularning tarkibiga musiqa nazariyasi, xor tarkibida ashula aytish, solfedjio, shved gimnastikasi, ruhlantirilgan gimnastika, raqs kursi va hokazolar kabi predmetlarni kiritgan. Ritmik gimnastika darslarida qo‘llaniladigan vositalar badiiy gimnastikaning bazaviy elementlariga o‘xshash. Bunday harakatlarga yurish, yugurish, sakrashlarning har xil turlari kiradi. Harakatlarning variantlari – uzilib va sokin ijro etish, musiqa ritmiga bog‘liq holda, musiqaning har bir tovushiga mos keladigan sekinlashish va tezlashish bilan

89 qo‘llaniladi. Bunday mashqlarning barchasi qiyinlik darajasi bo‘yicha aniq ketma- ketlikda berilgan va shakli bo‘yicha juda xilma xil bo‘lgan. Mashg‘ulotlar tizimida ohang va ritmdagi juda kichik o‘zgarishlarni harakatlarda aks etuvchi musiqa ostidagi individual va guruhdagi improvizatsiya ancha sezilarli joy egallaydi. Emil Jak-Dalkroz o‘z davrida keng tarqalgan gimnastik harakatlar musiqa bilan uyg‘un bo‘lgan har xil yo‘nalishlarni o‘rgangan va tahlil qilgan. U, ulardagi ijobiy va salbiy tomonlarini ajratgan bo‘lib, bu, uning ritmik tizimini betakror stilini shakllantirish imkonini bergan. Badiiy gimnastikada bunday yondashuv o‘z qo‘llanilishini topdi va yanada rivojlantirildi. Fransiyalik fiziolog va pedagog Jorj Demeni (1850-1917) fiziologiya va anatomiya yutuqlari asosida tuzilgan gimnastik jismoniy tarbiya tizimi muallifi. Jord Demeni o‘z davrida mavjud bo‘lgan gimnastikaning asosiy kamchiligi deb, harakatlarning o‘ta keskinligini, to‘g‘ri chiziqliligi va sun’iyligini hisoblagan. U, fiziologik jarayonlarga asoslangan holda mushaklarni cho‘zishga va bo‘shashtirishga qaratilgan mashqlarning, ortiqcha davomiy statik kuchlanishlarsiz to‘liq amplituda bilan va keskin siltashlar va beso‘naqay harakatlarsiz bajariladigan mashqlarni maqsadga muvofiqligini isbotlagan. U, jismoniy tarbiyaga bo‘lgan quyidagi prinsipial talablarni ishlab chiqqan: - gimnastika dinamik bo‘lishi kerak, statik mashqlardan qochish kerak; - harakatlarda to‘liq amplitudaga erishish zarur. Agarda, bir xil mushaklar to‘liq kuchlangan bo‘lsa, unda qarama-qarshi mushaklar to‘liq bo‘shashgan bo‘lishi kerak; - harakatlar tabiiy ko‘rinishga ega bo‘lishi, burchakli va uzilib bajariladiganlari bo‘lmasligi kerak; - harakatlarda ishtirok etmayotgan mushaklar, bo‘shashgan bo‘lishi kerak; - mashqlarni o‘rgatish paytida tanish mashqlardan notanish mashqlarga o‘tish, engil mashqlardan ancha qiyin mashqlarga, oddiylaridan murakkab mashqlarga o‘tish lozim. Jord Demeni mashqlarni bajarishning qiyinligini va jadalligini o‘quvchilarni toliqish darajasigacha olib bormasdan sekin-asta oshirish kerakligini isbotlagan.

Buning uchun u, yuklamaning kattaligini – quvvatini va ishlash vaqtini aniqlashni boshlagan. Jord Demenining jismoniy tarbiya tizimi salomatlikni va jismoniy kuchni mustahkamlashga, energiyani eng kam sarflash bilan ishlash qobiliyatini ishlab chiqarishga va matonatni tarbiyalashga, tana va harakatlarning chiroyli bo‘lishini tarbiyalashga yo‘naltirilgan. Erkaklar uchun gimnastikaning asosiy maqsadi egiluvchanlikni, kuchni, epchillikni har qanday sharoitlarda ham tezkor va tejamkor harakatlar qilish hamda harbiy-amaliy harakatlarning turlarini o‘zlashtirishni rivojlantirishdan iborat. Qizlarni jismoniy tarbiyasida boshqa vazifalarni qo‘ygan, ularning ichida eng muximlari quyidagilar bo‘lgan: nozik harakatni va jozibani rivojlantirish, yaxshi qaddi-qomatni, egiluvchanlikni, epchillikni shakllantirish, ohista va nozik harakatlanish malakasiga erishish. Mashg‘ulotlar tarkibiga bulavalar, tayoqlar va boshqa jismlar bilan mashqlar hamda raqs qadamlari harakatlari, har xil ritmik harakatlar va improvizatsiya kiritilgan. Mashg‘ulotlar asosan, mumtoz asarlardan olingan musiqa ostida o‘tkazilgan. Jord Demenining gimnastik tizimini ushbu ta’kidlashlari va holatlari hozirgi vaqtda ham badiiy gimnastika uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Sportchi ayollarning zamonaviy dasturlarida Jord Demeni tmonidan taklif qilingan jismlarning turlari o‘zgartirilgan holda qo‘llaniladi, barkamol shaxsni, nozik harakatlarni, egiluvchanlik va harakatlar go‘zalligini tarbiya qilish esa – badiiy gimnastika bilan shug‘ullanishning asosi hisoblanadi. Erkin raqs asoschisi, amerikalik raqqosa Aysedora Dunkan (1877 yil 27 may, San-Fransisko – 1927 yil 14 sentyabr, Nitssa) raqsni o‘ziga xos san’at turi sifatida tushungan, mumtoz baletning qat’iy qoidalarini inkor qilgan, raqsda tabiiylikka, raqs va musiqani bir butunga birlashtirishga intilgan. Aysedora Dunkan qadimgi Yunon san’atiga tayangan holda, Yunon vazalariga chizilgan rasmlardagi pozalarni o‘rganish orqali yunonliklarning nozik harakatlanishlaridan namunalar olgan va raqsda tasviriy san’at, musiqiy va nozik harakatlar shakllarini birlashtirishga uringan. Musiqadan va tirik tabiatdan ilhom olishi orqali, u, raqsning tabiiy shakllarini rivojlantirgan va siyqasi chiqqan standart aylanishlar va sakrashlarsiz

91 o‘zining harakatlarini yaratgan. Musiqa va hissiyotlar uyg‘unligi haqqoniy va tabiiy bo‘lgan, uning tani-jonidan chiqib keladigan harakatlarni yuzaga keltirgan. Aysedora Dunkanning harakatlari musiqa ortidan yurgan, undan oldinga chiqib ketmagan. Uning raqslaridagi harakatlar oddiy bo‘lgan: qadam bosishlar, yarim barmoqlari ustida engil yugurishlar, kichkina sakrashlar, tabiiy to‘xtalishlar va pozalar, u, oyoq yalang engil shaffof, rivojlanuvchi tuniklarda raqs tushgan. Aysedora Dunkan raqsda improvizatsiya qilgan bo‘lib, bu harakatlar zavq bilan va chin dildan amalga oshirilgan, notabiiy ritmikali, musiqiy va betakror bo‘lgan. U Chaykovskiy, Vagner, Shubert, Betxoven, Motsart, Shopen va boshqa bastakorlarning yuqori badiiy musiqalari ostida raqsga tushgan. Musiqani hissiy qabul qilishi va uni harakatlarga o‘tkazishi, uning usuli asosida yotgan. Aysedora Dunkan o‘z o‘quvchilariga harakatlar paytida chiziqlarning to‘lqinsimon bo‘lishini va tirik tabiatning o‘ta go‘zal va tabiiy shaklini mujassamlashtirishga o‘rgatishga intilgan. Aysedora Dunkanning ijodiyoti avlodlardan avlodlarga o‘tib yangi yondashuvga o‘rnak bo‘ldi va yangi raqs yo‘nalishlarini yaratilishiga ko‘maklashdi. Aysedora Dunkanning ijodiyoti badiiy gimnastikaning rivojlanishiga ham ancha sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. Sportchi ayollardan musiqani individual interpretatsiya qilishlari va esda qoladigan obrazni yaratish uchun uni harakatlar bilan to‘liq o‘zaro bog‘lash talab qilinadi. Bidiiy gimnastikaning bazaviy harakatlari – to‘lqinlar, prujinasimon harakatlar va ularning uyg‘unligi, qo‘llar va tana bilan harakatlar, yugurish, yurish va sakrashlarning har xil turlari hisoblanadi. Shunday qilib, ajdodlarning ifodalangan gimnastika asoschisi F.Delsartning, ritmik gimnastika asoschisi E.J.Dalkrozaning, raqs gimnastika asoschisi J.Demenining va erkin raqs asoschisi A.Dunkanning ijodiy merosi X1X asr oxiri – XX asr boshlarida Rossiyada keng ommalashdi. Nozik harakatlar va teatr san’ati studiyalari katta miqdorda ochildi:

- 1912 yilda S.Volkonskiy Peterburgda ritmik gimnastika kurslarini ochdi. Studiyada Dalkroz tomonidan Rossiyaga yuborilgan rus o‘qituvchilari va mutaxassislari ish olib borishgan; - 1915 yilda Petrogradda MXAT aktrisasi K.Isachenko-Sokolova nozik harakatlar va sahna ifodaliligi maktabini ochgan bo‘lib, unda F.Delsartning ifodalangan gimnastikasi, E.J.Dalkrozaning ritmik gimnastikasi, J.Demenining raqs gimnastikasi hamda predmetlar – koptok, sharf va boshqalar bilan mashqlar o‘z aksini topgan; - 1918 yil E.I.Rambek (A.Dunkanning shogirdi) studiyasida nozik harakatlar bo‘yicha maxsus ta’lim olgan E.N.Gorlova Petrogradda nozik harakatlar sohasida o‘zining pedagogik faoliyatini boshlagan. Keyinchalik Gorlova “Geptaxor” studiyasi tizimi bilan va D.M.Musinaning studiyasi bilan tanishgan hamda ritmik gimnastika bilan shug‘ullangan; - 1918 yil N.Romanovaning rahbarligi ostida ritm maktabi ochilgan bo‘lib, u, guberniya xalq ta’limi bo‘limi tasarrufida bo‘lgan. Ritmik gimnastika maktablardagi jismoniy tarbiya darslariga kiritilgan va maktabdan tashqari vaqtda – bolalarning badiiy tarbiyasi vositasi sifatida kiritilgan; - 1919 yil S.Auer Petrogradda mukammal harakatlar studiyasini va keyinchalik institutini ochgan. Unda shug‘ullanuvchilar har tomonlama jismoniy madaniyatni o‘zlashtirish imkoniga ega bo‘lishgan. Institutning o‘quv rejasi ko‘p predmetli bo‘lgan va akrobatikani, ot minishni, qilichbozlikni, ritmik gimnastikani, xarakterli raqsni va hokazolarni o‘z ichiga qamrab olgan; - 1919 yili Jonli so‘z institutining musiqiy harakatlar studiyasi qoshida “Geptaxor” studiyasi ish boshlagan bo‘lib, u, xoreografik spektakllarni va konsert chiqishlarni bezash ustida ish olib borgan. 1933 yildan boshlab “Geptaxor” studiyasi jismoniy tarbiya bo‘yicha viloyat kengashining jismoniy tarbiya seksiyasini topshirig‘iga binoan bolalar bilan ommaviy ishlashni boshlagan va “harakat gimnastikasi tizimini” yaratgan;

- Pedagogik xodimlarga bo‘lgan ehtiyoj 1920 yilda Ritm institutini ochilishiga olib kelgan. Ushbu institut dasturining asosiy yo‘nalishlari – umumiy pedagogik tayyorgarlik (pedagogika, psixologiya, biomexanika), harakat tayyorgarligi (xalq raqslari, nozik harakatlar, shved gimnastikasi), musiqiy tayyorgarlik (musiqa eshitish, ashula aytish va musiqiy-plastik etyudlar) hisoblangan; - 1920 yilda D.M.Musinaning rahbarligi ostida F.Delsart nomidagi yagona san’at studiyasi “Glavnauka” tasarrufida o‘z ishini boshlagan. Unda, amaliy, ilmiy-tadqiqot va o‘quv seksiyalari bo‘lib, ularda raqs, badiiy so‘z va mimikali nozik harakatlarni ifodalash o‘qitilgan. 1923 yili studiya, o‘quv rejasi tarkibiga akrobatikani, gimnastikani va bir qator nazariy fanlarning kiritilishi hisobiga kengaytirilgan. D.M.Musina studiyasining asosiy ishi san’atning har xil turlarini ilmiy asoslash va ularni sintezlashni amaliy jihatdan amalga oshirishdan iborat bo‘lgan. Lekin, barcha qo‘yilgan vazifalrni studiya tomonidan amalga oshirish imkoni bo‘lmagan; - 1921 yili Z.Verbova studiyasi tuzilgan bo‘lib, u, 1923 yilda Davlat badiiy maktabi huquqiga ega bo‘lgan. Unda, o‘zini-o‘zi mukammallashtirishni istagan barcha odamlar bilan mashg‘ulotlar o‘tkazilgan va jismoniy tarbiya bo‘yicha ta’lim beruvchi pedagog kadrlar tayyorlangan. Mashg‘ulotlar tarkibiga quyidagi fanlar kiritilgan: biomexanika, anatomiya, raqs tarixi, libos tarixi, umumiy gimnastika, qo‘llab turishlar, xarakterli raqs, pantomima, improvizatsiya va sahnalashtirish-rejisserlik ishlari. Keyinchalik Z.Verbova ishlab chiqarish jamoalarida pedagogik faoliyat bilan shug‘ullangan, 1936 yilda esa, P.Flesgaft nomidagi jismoniy madaniyat institutining badiiy harakat dotsenturasida xodim sifatida ish boshlagan; - 1923 yili E.N.Gorlova bolalar badiiy studiyasida iqtidorli bolalar guruhi bilan nozik harakatlar bo‘yicha ish boshlagan. Trenirovkalar xilma xil konstruksiyalarni hamda predmetlarni (tasma, koptok, sharf va h.k.) qo‘llash orqali amalga oshirilgan. Xoreografik sahnalashtirishlar, teatrlashtirish

elementlarini kiritilishi orqali, albatta ma’lum bir syujetni rivojlantirish bilan amalga oshirilgan. Shunday qilib, Leningardda badiiy harakatlarni rivojlantirilishida bir nechta bosqichlarni ajratish mumkin. Birinchi bosqich – 1917 yildan to 1924-1925 yillargacha mavjud maktablarning tarqoqligi va ularni bir-birlariga nisbatan keskin qarma-qarshiligi bilan tavsiflanadi, yuzaga kelgan maktablarning har biri faqatgina o‘z tamoyillarini tan olgan. Mavjud studiyalar tomonidan tashkil qilingan alohida konferensiyalar, ko‘rgazmali chiqishlar asosan illyustrativ xarakterga ega bo‘lgan. Ikkinchi bosqich har xil yo‘nalishdagi studiyalar va maktablarni birlashtirishga urinishlar bilan xarakterli. 1925 yildan boshlab studiyalar vakillari bir-birlari va sport jamiyatlari bilan birgalikda ishlash imkoniyatlarini izlay boshlashgan. 1926 yildan boshlab alohida maktablarning ritmikasi va nozik harakatlari bir-birlariga kamroq darajada qarshi tura boshlagan.1927 yili tashkil qilingan nozik harakatlar xodimlari assotsiatsiyasi badiiy harakatlarning har xil turlarini o‘rganish asosida mavjud barcha nozik harakatlar bo‘yicha yagona tizimni yaratish vazifasini qo‘ygan. Lekin belgilangan vazifalar amalga oshmay qolgan. Shu bilan birga, badiiy harakatlanishlar texnikasini chuqurlashtirilgan o‘rganishga ob’ektiv ehtiyoj namoyon bo‘lgan va shu tarzda, jismoniy madaniyatga ma’lum bir qo‘shilish belgilangan. 1929 yili Leningrad viloyati jismoniy madaniyat kengashi bazasida mavjud badiiy yo‘nalishlarni birlashtirish bo‘yicha (ilova P) keyingi qadam qo‘yilgan. Badiiy harakatlarda harakat apparatining ishida xilma xil usullar qo‘llanilgan bo‘lib, bu, jismoniy madaniyat xodimlarida badiiy va estetik yangiliklarni jismoniy madaniyat mashg‘ulotlariga olib o‘tish maqsadidagi qiziqishlarini uyg‘otdi. Nozik harakatlar va ritmik gimnastika materiallari jismoniy madaniyat bo‘yicha o‘quv qo‘llanmalar tarkibiga kiritilgan. Uchinchi bosqich – tarqoq maktablar va studiyalar ish tajribasini umumlashtirilishi va badiiy harakatlar yo‘nalishida mutaxassislarni tayyorlashga o‘tilishi bilan tavsiflanadi. 1932 yili P.F.Lesgaft nomidagi institutda badiiy

95 harakatlar dotsenturasi tashkil qilingan bo‘lib, badiiy harakatlar sohasida to‘plangan materiallarni chuqurlashtirilgan metodik va tadqiqot ishlari doirasida birlashtirish va qayta ishlash imkoni yuzaga kelgan. Dotsentura xodimlarining asosiy vazifasi – badiiy harakatlar bo‘yicha tizimli tayyorlash uchun zarur bo‘lgan uslubiy ta’minot va dasturlarni yaratish hisoblangan. Boshlang‘ich ta’lim maktablarida badiiy harakatlar yo‘nalishi bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlariga, 1932 yili Leningrad bolalarni badiiy tarbiyalash uyi (LDXVD) qoshidagi uslubiy markaz rahbarlik qila boshlagan. Tashkil qilingan bolalar raqs jamoasi, keyinchalik Leningrad bolalarni badiiy tarbiyalash uyi qoshidagi badiiy harakatlar studiyasiga, so‘ngra pionerlar saroyiga aylangan. Bir vaqtning o‘zida Leningrad bolalarni badiiy tarbiyalash uyi qoshida musiqa ta’limi pedagoglari va badiiy harakatlar pedagoglari ikki yillik kurslarda va seminarlarda o‘z malakalarini oshirishgan. P.F.Lesgaft nomidagi institut badiiy harakatlar dotsenturasidagi va Leningrad bolalarni badiiy tarbiyalash uyidagi mutaxassislarning ishlari o‘zaro hamkorlik asosida amalga oshirilgan. Ularning hamkorligida badiiy harakatning dasturlari va tamoyillari ishlab chiqilgan. Badiiy gimnastika sport turi sifatida Leningradda P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat institutida yuzaga kelgani va shakllangani bejiz emas. Institut xududiy jihatdan madaniyat va san’atning yuksak markazlari bo‘lmish – Mariinskiy opera va balet teatri va A.N.Rimskiy-Korsakov nomidagi konservatoriyalar bilan qo‘shni bo‘lgan, bu, tabiiyki, musiqa va raqs madaniyatiga katta qiziqishni namoyon qilinishiga ko‘maklashgan. Vaqtning o‘zi eski madaniyat an’analarida novatorlikni talab qilgan. Xali “oltin asr” madaniyatida tarbiyalangan avlod tirik bo‘lgan. Shu bilan birga, badiiy gimnastikaning shakllanishiga Gimnastika kafedrasining (1934 yili dotsentruadan qayta tuzilgan) birinchi mudiri Lev Pavlovich Orlovning juda katta hissa qo‘shganligini aytish lozim. U, juda ziyoli odam bo‘lgan, nozik tabiat sohibi va san’atni idrok qila olgan, shuning uchun gimnastikaning estetik tarkibini muximligini tushunish unga ososn bo‘lgan. Badiiy gimnastikaning yuzaga kelishi biron-bir yangi harakat emas, balki buyuk rus musiqiy, raqs madaniyati va san’atining davomi va novdasi bo‘ldi.

1934 yilda P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat institutiga mamlakatning eng dongdor ritmoplastik maktablari rahbarlari taklif qilingan. SHu yilning o‘zida, uning bazasida badiiy harakatlarning Oliy maktabi ochilgan. Aynan shu moment, badiiy gimnastikani sport turi sifatidagi rivojlanishini rasmiy boshlanishi hisoblanadi. Maktabda talabalarni maxsus tayyorlashning asosiy fani “badiiy gimnastika” deb atalgan. Ta’lim dasturida quyidagi fanlar bo‘lgan: badiiy harakatlar (badiiy gimnastika, musiqiy ifodalanuvchi etyudlar va musiqiy materialni tanlash) – 553 soat; xarakterli, tarixiy-hayotiy raqslar – 208 soat; musiqa tarixi va nazariyasi (musiqiy ta’lim, solfedjio, musiqiy asarlar tahlili) – 182 soat; rejissura va ijro amaliyoti – 178 soat; xor bo‘lib ashula aytish – 88 soat; tasviriy san’at, dekorativ bezash va rang –40 soat; gimnastika va sport sikli –engil atletika, qilichbozlik va b. Badiiy harakatlarning eng buyuk vakillari tomonidan ilgari surilgan, jismoniy tarbiyani estetik tarbiya bilan birlashtirish g‘oyasini amalga oshirish rejalashtirilgan. Qabul sinovlari natijasida 30 nafardan ortiq odamlar tanlangan (bitta erkaklar vzvodi va ikkita ayollar vzvodi). Oliy maktabning o‘qituvchilari tarkibi o‘z ishining eng yaxshi ustalaridan tashkil topgan. Birinchi o‘qituvchilar ichida – R.A.Varshavskaya, A.M.Nevinskaya (Petrograd Ritm instituti vakilalari), E.N.Gorlova, Z.D.Verbova, A.M.Semenova- Naypak (plastik studiyalarning oldingi rahbarlari) hamda Mariinskiy teatrining etakchi ustalari bo‘lishgan. Xarakterli raqsni Sergey Gavrilovich Koren o‘qitgan (SSSR Katta teatrining baletmeyster-repititori, dongdor raqqos, kelajakdagi RSFSRda xizmat ko‘rsatgan artist); mumtoz raqs va sahnalashtirish ishini Rostislav Vladimirovich Zaxarov (Mariinskiy teatri baletmeysteri, kelajakda SSSSR xalq artisti) olib borgan; plastikani Paulina Koner o‘qitgan (Nyu-Yorkdagi Mixail Fokin studiyasi o‘quvchisi); tarixiy-hayotiy raqsni Nikolay Pavlovich Ivanovskiy (u ham Fokinning o‘quvchisi, Leningraddagi A.YA.Vaganov nomidagi xoreografiya bilim yurtining badiiy rahbari, kelajakda RSFSRda xizmat ko‘rsatgan sa’at arbobi) olib borgan.

VSHXD dan chiqqan birinchi mutaxasislar – Tatyana Varakina, Ariadna Tomme-Bashnina, YUliya SHishkareva, Lidiya Korsakova-Kudryashova, Anna Larionova, Tatyana Markova, Sofya Nechaeva, Antonina Petrova-CHepkelenko, G.A.Bobrova va boshqalar bo‘lishgan. Ular, keyinchalik mamlakat badiiy gimnastikasining faol kuchlari, faxri bo‘lishgan va rossiyalik badiiy gimnastikachi ayollarni jahon arenalaridagi g‘alabalariga poydevor o‘rnatishgan. Badiiy gimnastikani shakllanishining boshlang‘ich davrida Leningradda P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat instituti xodimlari tomonidan jiddiy amaliy, nazariy va uslubiy faoliyat talab qilingan. Ular, badiiy gimnastikaning mavqeini va mazmunini belgilash ustida ish olib borishgan, atamalarni, mashqlar tizimini, razryadlar tasniflagichini va me’yorlarni ishlab chiqishgan, musiqiy jo‘rlik bo‘yicha tavsiyalarni, yagona o‘quv dasturini yaratishgan, o‘quv materiallarini tayyorlashgan, musobaqalar qoidalarini va bellashuvlarni o‘tkazish tizimini taklif qilishgan, badiiy gimnastika bo‘yicha birinchi musobaqalarni tashkil qilishgan va o‘tkazishgan. Ushbu faoliyatga R.A.Varshavskaya, E.N.Gorlova, A.M.Nevinskaya, E.A.Kotikova va boshqa o‘qituvchilar katta hissa qo‘shishgan. 1936 yilda Badiiy harakatlarning Oliy maktabi Jismoniy madaniyat va sport bo‘yicha umumittifoq qo‘mitasi qarori bilan P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat institutining pedagogika fakultetiga aylantirilgan, chunki badiiy harakatlar, faqatgina uning vazifalarini sport vazifalari bilan qo‘shilgan sharoitidagina mavjud bo‘lishi ma’lum bo‘lgan. Talabalar jismoniy madaniyat instituti dasturi bo‘yicha umumiy kursni o‘tishni boshlashgan va bir vaqtning o‘zida, ular badiiy gimnastikada maqsadli ixtisoslashishgan. Badiiy gimnastikani rivojlanishida yangi bosqich boshlangan. Institut rahbariyati – professor Zelkson E.YU. va gimnastika kafedrasi – Orlova L.P., jismoniy madaniyatdagi badiiy- harakatli tarbiyaning ahamiyatiga ishongan holda, uni yanada samaraliroq ishlab chiqish uchun barcha zaruriy sharoitlarni yaratishgan. 1936 yildan boshlab P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat institutining gimnastika kafedrasi badiiy gimnastika bo‘yicha uslubiy, nazariy va tadqiqot ishlari markaziga aylangan bo‘lib, unga A.N.Larionova va Yu.N.Shishkareva faol

98 kirishishgan. Asosiy maqsad – badiiy gimnastikani SSSR jismoniy madaniyat tizimiga sportning mustaqil turi sifatida kiritish bo‘lgan. Natijada badiiy gimnastikaning umumiy va xususiy vazifalari aniqlangan, mashqlarning tasniflagichini ishlab chiqish taklif qilingan, atamalarni qo‘llash tartibga solingan, o‘quv materialining xajmi aniqlangan, mashg‘ulotlarni o‘tkazishni tashkil qilish va uslubiyoti masalalari konkretlashtirilgan, o‘quv mashg‘ulotlarining yagona namunaviy dasturi ishlab chiqilgan, musobaqalr qoidalari va ularni o‘tkazish tizimi taklif qilingan. O‘sha davrda, badiiy gimnastikaning fundamental jihatlarini ishlab chiqishga gimnastika kafedrasining mudiri Lev Pavlovich Orlov, jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti kafedrasi o‘qituvchisi Karl Xristianovich Grantin katta yordam berishgan. Jismoniy madaniyat bo‘yicha shahar qo‘mitasi Leningradda sportning yangi turini ommalashtirishga faol yordam bergan. Badiiy gimnastika jismoniy madaniyat amaliyotiga kiritilgan bo‘lib, bu, ta’lim muassasalarida, korxonalarda, sport jamiyatlari jamoalarida yangi seksiyalarning tuzilishiga ko‘maklashgan hamda bolalar guruhlari ham tashkil qilingan. Badiiy gimnastika bo‘yicha birinchi musobaqalar 1939 yili Leningradda tashkil qilingan. Bellashuvlar shaxsiy birinchilik doirasida erkin dastur bo‘yicha o‘tkazilgan va 8 mart – Xalqaro xotin-qizlar kuniga bag‘ishlangan. 1941 yili 1, P va SH razryadlar uchun malakaviy dastur bo‘yicha va shug‘ullanishni yangi boshlaganlar uchun ikkinchi musobaqalar (shaxsiy va jamoviy birinchilik) o‘tkazilgan. Musobaqalar dasturi majburiy va erkin mashqlardan tashkil topgan. Majburiy mashqlar bajarish texnikasi, musiqiyligi va ifodalanganligi bo‘yicha 10 ball bilan baholangan. Erkin mashqlar – 20 ball bilan baholangan (ijro texnikasi – 10 ball; tuzilgan mashqning sifati – kompozitsiya; g‘oyaning originalligi va elementlarning xilma xilligi – 5 ball va mashqni tanlangan musiqiy asarga mos kelishi – 5 ball). Maksimal to‘planishi mumkin bo‘lgan ballardan 75% to‘plagan ishtirokchi ayollarga razryad berilgan. Gimnastikachi ayollarga mos ravishdagi razryadlarni berish jismoniy madaniyat va sport bo‘yicha shahar qo‘mitasi tomonidan amalga oshirilgan. Ushbu musobaqalar badiiy gimnastikani butun

99 mamlakatning jismoniy madaniyatiga joriy qilish uchun keng imkoniyatlarni ochib bergan va uni sportdagi yo‘lini boshlanishi hisoblanadi. 1941 yilning aprelida Moskva shahrida bo‘lib o‘tgan maxsus kengaytirilgan ilmiy-uslubiy kengashda A.N.Larionova Leningraddagi P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat institutining gimnastika kafedrasi o‘qituvchilar tayyorlagan “Ayollarni jismoniy tarbiyalash tizimida badiiy gimnastikaning vazifalari, mazmuni va ahamiyati to‘g‘risida” ma’ruza qilgan va ushbu sport turi uchun tipik bo‘lgan mashqlarni namoyish qilgan. Leningradda badiiy gimnastika bo‘yicha ijobiy ish tajribasi badiiy gimnastikani mamlakatda yanada rivojlantirilishi uchun asos sifatida qabul qilingan. Ulug‘ Vatan urushi davrida badiiy gimnastika bo‘yicha mutaxassislarning faoliyati to‘liq to‘xtatilmagan. O‘qituvchilarning bir qismi gospitallarga yo‘naltirilgan bo‘lib, u erda ular, davolovchi jismoniy tarbiya yordamida jarohat olgan jangchilarga salomatligini va jangovar holatini tiklashlariga yordam berishgan. Gimnastika bo‘yicha boshqa mutaxassislar harbiy qismlarda va gospitallarda ko‘rgazmali chiqishlari bilan faol ish olib borishgan. 1943 yili Leningraddagi pionerlar saroyida R.A.Varshavskaya rahbarligi ostida badiiy gimnastika bo‘yicha mashg‘ulotlar boshlangan. Urushdan keyin mutaxassislar badiiy gimnastikani yangi kuch bilan rivojlantira boshlashgan. 1945 yildan boshlab bolalar sport maktablarida va sport jamiyatlari jamoalaridagi ish qayta tiklangan. Institutlarda, texnikumlarda va pedagogik bilim yurtlarida mashg‘ulotlar olib borish davom ettirildi. 1946 yili Leningradda Roza Abramovna Varshavskaya tomonidan badiiy gimnastika bo‘yicha “Badiiy harakatlar – estetik va jismoniy tarbiyaning bir qismi sifatida” mavzusida birinchi dissertatsiya himoya qilingan. Ulug‘ Vatan urushidan keyin 1946 yili Leningradda Xalqaro xotin-qizlar kuniga bag‘ishlangan birinchi shaxsiy-jamoaviy birinchilik musobaqalari o‘tkazilgan bo‘lib, unda 80 nafar gimnastikachi ayollar ishtirok etishgan. Kelajakda ushbu musobaqalar har yili o‘tkazilgan va unda ishtirok etadgan gimnastikachi ayollar soni yildan yilga ortib borgan. Badiiy gimnastikaning

100 ommaviyligini ortib borishiga qaramasdan, uning rivojlanishida sun’iy ravishda yuzaga keltirilgan to‘siqlar ham ko‘p bo‘lgan. 1946 yili Mokvada umumittifoq gimnastika majlisi bo‘lib o‘tgan bo‘lib, unda, badiiy gimnastikaning rivojlanishi istiqbollari muhokama qilingan. Sportning ushbu turiga asos solganlardan biri bo‘lmish Yu.N.Shishkarevaning (kelajakda SSSRda xizmat ko‘rsatgan trenr) xotirlashlari, badiiy gimnastika tizimining asosiy dushmanlari sifatida Moskva jismoniy madaniyat instituti gimnastika kafedrasi rahbari A.D.Novikov boshchiligidagi mutaxassislar bo‘lganligi to‘g‘risida dalolat beradi, ular badiiy gimnastikani o‘z taqdirini o‘zi xal qilish huquqi bo‘yicha tortishganlar. Bunday fikr yuritishlarning xato ekanligi aniq bo‘lgan. Leningradlik mutaxassislar badiiy gimnastikaning mohiyatini, asosiy tamoyillarini va uslublarini asoslash orqali tushuntirish ishlarini davom ettirishgan. Lekin, shundan keyin ham moskvalik hamkasblarini – M.L.Ukranni, A.R.Shleminni va I.V.Sheferni hamda idoraga taalluqli DSO o‘qituvchilari – V.N.Sapojnikov va V.A.Kovalenkolarni ishontirishlari qiyin bo‘lgan va ular badiiy gimnastikani mustaqil sport turi sifatida inkor qilishlarini davom ettirishgan. Ular, gimnastikaning ushbu turini yanada rivojlantirish istiqbollariga salbiy fikrda bo‘lish va ishonmaslik atmosferasini yuzaga keltirishgan. Umumittifoq jismoniy madaniyat va sport bo‘yicha qo‘mitaning 1946 yil 22 oktyabridagi buyrug‘iga ko‘ra badiiy gimnastika tasdiqlanganligiga qaramasdan 1948 yili Leningradda bo‘lib o‘tgan Umumittifoq konferensiyasida sportning ushbu turini mustaqilligini tan olish to‘g‘risidagi bahs davom ettirilgan. Badiiy gimnastika sport gimnastikasi erkin mashqlarining bo‘limi bo‘lishi yoki ayollar uchun asosiy gimnastikaning tarkibi bo‘lishi yoki davolovchi gimnastikaga kiritilishi kerakligi to‘g‘risidagi fikrlar bildirilgan. P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat instituti gimnastika kafedrasi mutaxassislari va Leningraddagi badiiy gimnastika o‘qituvchilari faollari ayollar uchun yangi, istiqbolli, eng go‘zal bo‘lgan sport turini himoya qilishgan va barcha negativ fikrlarni qat’iy qoralashgan. Konferensiya ishining oxirgi kunlarida Yu.N.Shishkarevaning “Badiiy gimnastika bo‘yicha musobaqalar mazmuni va tashkil qilinishi to‘g‘risida”gi va musobaqalar qoidalari to‘g‘risidagi axboroti

101 tinglangan. Taklif qilingan qoidalar konferensiya tomonidan tasdiqlangan va badiiy gimnastika bo‘yicha musobaqalar o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul qilingan. Boshqa mamlakatlar (Bolgariya, Vengriya, Ruminiya, Chexoslovakiya va Polsha) mutaxassislari jismoniy tarbiyaning yangi tizimiga qiziqib qolishgan va Leningradda o‘tkaziladigan musobaqalarni mazmuni bilan tanishish maqsadida kelib ko‘rishgan. Ular P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat institutda o‘tkaziladigan amaliy mashg‘ulotlarni ham o‘rganishgan va ta’limni tashkil qilish va uslubiyoti masalalari bo‘yicha konsultatsiyalar olishgan. 1947 yildan boshlab hamdo‘stlik mamlakatlari jamoalari bilan match uchrashuvlari o‘tkazila boshlangan bo‘lib, bu, badiiy gimnastikani xorijda rivojlanishiga olib keldi. Leningradda kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash bo‘yicha faol ish olib borilgan. Ko‘p sonli seminarlar, kurslar va yig‘inlar har xil shaharlar va malakatlarda tashkil qilingan. 1950 yildan boshlab turli sport maktablari va ta’lim muassasalari uchun o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar va dasturlar nashr etila boshlandi. Leningradlik mutaxassislar tomonidan bidiiy gimnastika bo‘yicha malakaviy dasturlar (1950, 1954 va 1956 yillar) va musobaqalar qoidalari (1950, 1951, 1954 va 1955 yillar) ishlab chiqilgan. 1952 yili gimnastika bo‘yicha umumittifoq seksiyasi prezidiumi badiiy gimnastika bo‘yicha musobaqalrni umumittifoq taqvimidan chiqarib tashlash to‘g‘risida qaror qabul qilganidan keyin holat yana o‘tkir tus olgan, chunki u, sportning Olimpiya turi bo‘lmagan. Sport ustalari uchun dasturni musobaqalr tarkibiga kiritilishi to‘g‘risidagi masala ham ochiqligicha qolgan. P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat instituti mutaxassislari badiiy gimnastikaning yashashi uchun boshqatdan maksimum kuch va energiya sarflashgan. Gimnastikachi ayollar 1954 yili sport ustalari uchun tuzilgan dastur bo‘yicha musobaqalshish imkoniyatiga ega bo‘lishgan. Shu vaqtdan boshlab, badiiy gimnastikaning holati sportning mustaqil turi sifatida to‘liq stabillashdi. Bu, badiiy gimnastikani mamlakat jismoniy tarbiya tizimida yangi darajada yanada va faol rivojlanishiga ko‘maklashdi.

102

Badiiy gimnastika bo‘yicha birinchi uchta umumittifoq tasniflagichlar (1950, 1954, 1960 y.y.) barcha razryadli gimnastikachi ayollar uchun to‘laqonli bayon qilinishi bilan, majburiy kombinatsiyalar rasmlari, musiqiy akkompanement notalari bilan leningradlik mutaxassislar tomonidan tayyorlangan. Musobaqalarning birinchi qoidalarini (1950, 1951, 1954, 1955 y.y.) ham ular tayyorlashgan. Jismoniy tarbiya institutlari uchun birinchi o‘quv qo‘llanmalari leningradlik mutaxassislar tomonidan L.P.Orlovning umumiy tahriri ostida 1965 va 1973 yilda nashr etilgan. 1982 yili E.V.Biryuk, E.P.Averkovich, M.E.Novik, V.E.Bataen, O.M.Nazarova, Yu.K.Gaverlovskiylarning hammuallifligida yozib tayyorlangan darslik T.S.Lisitskayaning umumiy tahriri ostida nashr etilgan. Birinchi xalqaro match uchrashuvlari Finlyandiya va Shvetsiya jamoalari bilan 1947 yili Leningrad shahrida o‘tkazilgan bo‘lib, 1955 yildan boshlab muntazam tus olgan. Ushbu musobaqalarda Belgiya, Yugoslaviya, GFR, Fransiya, CHexoslovakiya va Bolgariya jamoalari ham ishtirok etishgan. 1957 yili Londonda qizlar va ayollarni jismoniy tarbilash masalasi bo‘yicha o‘tkazilgan Umumjahon kongressida badiiy gimnastikaning mavjudligi to‘g‘risida butun jahon xabar topgan, unda, Yu.N.Shishkareva xalqaro jamoatchilikni sportning ushbu turi bilan tanishtirgan. 1958 yili Moskva shahrida bo‘lib o‘tgan gimnastika bo‘yicha Xalqaro federatsiyaning (FIJ) kongressida mamlakatning eng yaxshi badiiy gimnastikachi ayollarining ko‘rgazmali darsi va chiqishlari namoyish qilindi. 1959 yili FIJning ayollar texnik qo‘mitasi prezidenti Berta Villanshe Moskva shahrida bo‘lib o‘tgan SSSR Chempionatiga kelgan va bir qator seksiyalarda bo‘lib, o‘quv mashg‘ulotlari bilan tanishgan. 1961 yili Shtutgartda bo‘lib o‘tgan Ginastradada badiiy gimnastika barcha qiziqqan milliy federatsiyalarga namoyish qilingan. V.G.Batan, M.V.Lisitsian, T.T.Varakina ushbu tadbirga ma’ruza tayyorlashgan va SSSRning eng kuchli sportchi ayollarini ko‘rgazmali chiqishlarini namoyish qilishgan. Ushbu faol ishning natijasi, 1963 yili FIX bayrog‘i ostida badiiy gimnastika bo‘yicha birinchi

103 rasmiy musobaqalarni SSSRda qabul qilingan qoidalar bo‘yicha faqatgina erkin dastur bilan o‘tkazilishi to‘g‘risidagi qaror bo‘lgan. Badiiy gimnastika bo‘yicha birinchi rasmiy musobaqalar 1963 yili 6 dekabrida Budapesht shahrida bo‘lib o‘tgan va Evropa Kubogi deb atalgan. Lekin, musobaqalar natijalariga yakun yasash paytida FIJning ijrochi qo‘mitasi tomonidan ishtirokchilar o‘rtasida nafaqat evropalik sportchilar bo‘lganligi aniqlangan va shuning uchun ushbu musobaqalarni birinchi jahon Chempionati deb, uning g‘olibi – moskvalik Lyudmila Savinkovani – badiiy gimnastika bo‘yicha birinchi jahon chempioni deb e’lon qilish to‘g‘risida qaror qabul qilingan. Ushbu musobaqalarda o‘nta mamlakatdan 28 nafar sportchilar ishtirok etishgan. Sportchi ayollar predmetlarsiz, predmetlar bilan va ko‘pkurash mashqlarida bellashishgan. Keyingi jahon Chempionatlarida sportchi ayollar va malakatlar soni ortgan. Musobaqalar dasturlari takomillashtirilgan, ko‘pkurash turlari aniqlangan. 1971 yilga kelib xalqaro musobaqalarning strukturasi to‘liq belgilangan. 1963 yildan to 1991 yilgacha badiiy gimnastika bo‘yicha jahon Chempionatlari ikki yilda bir marta o‘tkazilgan (toq yillarda). Juft yillarda esa, 1978 yildan to 1992 yilga qadar Evropa Chempionatlari o‘tkazilgan. Birinchi Evropa chempioni Omsk shahridan Galima Shugurova bo‘lgan. 1992 yildan boshlab Jahon va Evropa Chempionatlari har yili o‘tkaziladigan bo‘ldi (1 – jadval). 1967 yilda jahon badiiy gimnastikasida guruh mashqlari bo‘yicha musobaqalar paydo bo‘lgan. Guruh mashqlari bo‘yicha birinchi Jahon Chempionati 1967 yili Kopengagenda o‘tkazilgan. Guruh mashqlari bo‘yicha jamoa olti nafar gimnastikachi ayollardan tashkil topgan. G‘oliblar SSSR sportchilari bo‘lgan. 1987 yildan boshlab guruh mashqlari bo‘yicha musobaqalar tarkibiga ikkita tur kiritila boshlagan: birinchisi – jamoadagi gimnastikachi ayollar uchun bir xil predmet, ikkinchisi – ikkita har xil predmetlar. Gimnastikachi ayollar ko‘pkurashda va har bir turda g‘olib bo‘lishgan. SSSR gimnastikachi ayollarining asosiy ustivorlikka ega raqiblari bolgariyalik gimnastikachi ayollar bo‘lishgan (1 – jadval). 1 – jadval

104

Badiiy gimnastika bo‘yicha jahon Chempionatlari natijalari Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1963 1 10 ta, Predmetlarsiz mashqlar 1. Lyudmila Savinkova (SSSR); Budapesht 28 nafar 2. Tatyana Kravchenko (SSSR); (Vengriya) gimnastikachi 3.Elvira Averkovich (SSSR) Predmetlar bilan mashqlar 1. Lyudmila Savinkova (SSSR); 2. Tatyana Kravchenko (SSSR); 3.Yuliya Trashlieva (Bolgariya) Ko‘pkurash 1. Lyudmila Savinkova (SSSR); 2. Tatyana Kravchenko (SSSR); YUliya Trashlieva (Bolgariya) 1965 P 12 ta, Predmetlarsiz mashqlar 1. Tatyana Kravchenko (SSSR); Praga 32 nafar 2. Xana Mataxova-Bougusovska (CHSSR); (CHSSR) gimnastikachi 3.Xana Mixegova (CHSSR) Predmetlar bilan mashqlar 1. Xana Mixegova (CHSSR); 2. Tatyana Kravchenko (SSSR); 3.Liliya Nazmutdinova (SSSR) Ko‘pkurash 1. Xana Mixegova (CHSSR); 2. Tatyana Kravchenko (SSSR); Xana Mataxova-Bougusovska (CHSSR) 1967 Sh 15 ta, Skakalka 1. Xana Sitnyanska (CHSSR) Kopengagen 39 nafar 2. Elena Karpuxina (SSSR) 3.Uta Leman (GDR) (Daniya) gimnastikachi, Obruch individual 1. Mariya Gigova (Bolgariya) dastur – 10 ta 2. Elena Karpuxina (SSSR) 3.Natalya Ovchinnikova (SSSR) guruh Predmetlarsiz mashqlar 1. Lyubov Sereda (SSSR); 2. Natalya Ovchinnikova (SSSR); 3.Krassimira Fillipova (Bolgariya) Ko‘pkurash 1. Elena Karpuxina (SSSR); 2. Uta Leman (GDR); 3.Lyubov Sereda (SSSR)

105

Guruhdagi mashqlar 1. SSSR 2. CHSSR 3.Bolgariya 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1969 1U 18 ta, Predmetlarsiz mashqlar 1.Mariya Gigova (Bolgariya); Varna 4 nafar 2. Neshka Robeva (Bolgariya); 2. Rumyana Stefanova(Bolgariya) (Bolgariya) gimnastikachi, Obruch individual 1. Mariya Gigova (Bolgariya); dastur – 15 ta 2. Neshka Robeva (Bolgariya); 3. Lyubov Sereda (SSSR) guruh Skakalka 1. Galima SHugurova (SSSR); 2. Mariya Gigova (Bolgariya); 3.Neshka Robeva (Bolgariya); 3. Lyubov Sereda (SSSR) Koptok 1. Galima Shugurova (SSSR); 2. Mariya Gigova (Bolgariya); 3. Lyubov Sereda (SSSR) Individual ko‘pkurash 1. Mariya Gigova 2. Neshka Robeva 2. Lyubov Sereda 2. Galima SHugurova (SSSR); Guruh mashqlari 1. Bolgariya 2. SSSR 3. CHSSR 1971 U 15 ta, Tasma 1. Alfiya Nazmutdinova (SSSR); Gavana 38 nafar 2. Elena Karpuxina (SSSR); 3. Galima Shugurova (SSSR) (Kuba) gimnastikachi, Skakalka individual 1. Mariya Gigova (Bolgariya); 2. Neshka Georgieva (Bolgariya); dastur – 9 ta 3. Krasimira Filipova (Bolgariya); guruh 3. Elena Karpuxina (SSSR); 3. Alfiya Nazmutdinova (SSSR)

106

Koptok 1. CHo Sunduk (KNDR ); 2. Alfiya Nazmutdinova (SSSR); 2. Galima Shugurova (SSSR); 2.Chxve Myonsim(KNDR) Obruch 1. Mariya Gigova (Bolgariya); 2. Krasimira Filipova (Bolgariya); 3. Neshka Georgieva (Bolgariya) Ko‘pkurash 1. Mariya Gigova (Bolgariya); 2. Elena Karpuxina (SSSR); 3. Alfiya Nazmutdinova (SSSR) Guruhdagi mashqlar 1. Bolgariya 2. SSSR 3. Italiya 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1973 U1 63 nafar Bulavalar Rotterdam gimnastikachi, 1. Galima Shugurova (SSSR); 2. Natalya Krasheninnikova (SSSR); (Niderlandiya) individual 3. Mariya Gigova (Bolgariya) dastur – 18 ta Obruch 1. Mariya Gigova (Bolgariya) guruh 2. Krassimira Filipova (Bolgariya); 3. Neshka Robeva (Bolgariya) Koptok 1. Galima Shugurova (SSSR); 2. Natalya Krasheninnikova (SSSR); 3. Mariya Gigova (Bolgariya) Tasma 1. Galima Shugurova (SSSR); 2. Natalya Krasheninnikova (SSSR); 3. Mariya Gigova (Bolgariya) Individual ko‘pkurash 1. Mariya Gigova Bolgariya 1. Galima Shugurova (SSSR); 2. Natalya Krasheninnikova (SSSR); Guruh mashqlari 1. SSSR 2. CHSSR 107

3. GDR

1975 UP 14 ta, Bulavalar Madrid 37 nafar 1. Kristiana Rozenberg (FRG); 2. Karmen Risher (FRG); (Ispaniya) gimnastikachi, 3. Mariya Xe su s Alegre (Ispaniya)

Frvnkoning Koptok rejimiga 1. Kristiana Rozenberg (FRG); 2. Karmen Risher (FRG); norozilik 3. Mariya Xesus Alegre (Ispaniya) Tasma iufayli 1. Karmen Risher (FRG); Bolgariya, 2. Kristiana Rozenberg (FRG); 3. Begona Blasko (Ispaniya) SSSR va GDR Obruch o‘z jamoalarini 1. Mitsuru Xiraguti (Yaponiya); 1. Karmen Risher (FRG); yuborishmagan 3. Mariya Xesus Alegre (Ispaniya) 9 ta guruh Individual ko‘pkurash 1. Karmen Risher (FRG); 2. Kristiana Rozenberg (FRG); 3. Mariya Xesus Alegre (Ispaniya) Guruhdagi mashqlar 1. Italiya 2. YAponiya 3. Ispaniya 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1977 USH 73 nafar Obruch 1. Galima Shugurova (SSSR); Bazel gimnastikachi, 2. Irina Deryugina (SSSR); 3. Kristina Guyurova (Bolgariya); (SHveysariya) individual 3. Natalya Krasheninnikova (SSSR) dastur – 21 ta Koptok 1. Galima SHugurova (SSSR); guruh 2. Irina Deryugina (SSSR); 3. Natalya Krasheninnikova (SSSR) Tasma 1. Irina Deryugina (SSSR); 108

2. Karmen Risher (Ispaniya); 3. Galima Shugurova (SSSR) Skakalka 1. Galima Shugurova (SSSR); 2. Zuzana Zaveska (CHSSR); 3. Iveta Xavlichkova (CHSSR) Individual ko‘pkurash 1. Irina Deryugina (SSSR); 2. Galima SHugurova (SSSR); 3. Kristina Guyuurova (Bolgariya) 1979 1X Skakalka 1. Kristina Guiorova (Bolgariya) London 2. Elena Tomas (SSSR) 3. Iveta Xavlikova (Buyuk (CHSSR) 3. Zuzana Zaveska Britaniya) (CHSSR)

Koptok 1. Irina Gabashvili (SSSR) 2. Iliana Raeva (Bolgariya) 3. Irina Deryugina (SSSR) Bulavalar 1. Daniela Bosanska (CHSSR) 1. Irina Deryugina (SSSR) 1. Iliana Raeva (Bolgariya) Tasma 1. Elena Tomas (SSSR) 2. Irina Deryugina (SSSR) 2. Kristina Guiorova (Bolgariya) Individual ko‘pkurash 1. Irina Deryugina (SSSR) 2. Elena Tomas (SSSR) 3. Irina Gabashvili (SSSR) 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1981 X 31 ta, Skakalka 1. Liliya Ignatova (Bolgariya) Myunxen 85 nafar 2. Aneliya Ralenkova (Bolgariya) (GFR) gimnastikachi, 3. Iliana Raeva (Bolgariya) Obruch individual 1. Liliya Ignatova (Bolgariya) dastur – 21 ta 2. Iliana Raeva (Bolgariya)

109

guruh 3. Aneliya Ralenkova (Bolgariya) Bulavalar 1. Aneliya Ralenkova (Bolgariya) 2. Liliya Ignatova (Bolgariya) 3. Irina Devina (SSSR) Tasma 1. Irina Devina (SSSR) 2. Liliya Ignatova (Bolgariya) 3. Aneliya Ralenkova (Bolgariya) Individual ko‘pkurash 1. Aneliya Ralenkova (Bolgariya) 2. Liliya Ignatova (Bolgariya) 2. Iliana Raeva (Bolgariya) Guruhdagi mashqlar 1. Bolgariya 2. SSSR 3. CHSSR 1983 X1 33 ta, Obruch 1. Aneliya Ralenkova (Bolgariya) London 92 nafar 2. Galina Beloglazova (SSSR) 3. Liliya Ignatova (Bolgariya) (Buyuk gimnastikachi, Koptok Britaniya) individual 1. Galina Beloglazova (SSSR) dastur – 21 ta 2. Liliya Ignatova (Bolgariya) 3. Dilyana Georgieva (Bolgariya) guruh Bulavalar 1. Dilyana Georgieva (Bolgariya) 2. Liliya Ignatova (Bolgariya) 3. Dalya Kutkayte (SSSR) Tasma 1. Galina Beloglazova (SSSR) 1. Dilyana Georgieva (Bolgariya ) 3. Aneliya Ralenkova (Bolgariya) Individual ko‘pkurash 1. Dilyana Georgieva (Bolgariya) 2. Galina Beloglazova (SSSR)

2. Liliya Ignatova (Bolgariya) 3. Aneliya Ralenkova (Bolgariya) Guruhdagi ko‘pkurash 2. Bolgariya 3. SSSR 4. KNDR 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar 110

joyi 1985 XP 35 ta, Skakalka 1. Dilyana Georgieva (Bolgariya) Valyadolid 85 nafar 2. Marina Lobach (SSSR) 3. Liliya Ignatova (Bolgariya) (Ispaniya) gimnastikachi, Koptok 21 ta guruh 1. Dilyana Georgieva (Bolgariya) 2. Liliya Ignatova (Bolgariya) 3. Galina Beloglazova (SSSR) Bulavalar 1. Dilyana Georgieva (Bolgariya) 2. Liliya Ignatova (Bolgariya) 3. Galina Beloglazova (SSSR) Tasma 1. Galina Beloglazova (SSSR) 2. Byanka Panova (Bolgariya) 3. Dilyana Gergieva (Bolgariya) Individual ko‘pkurash 1. Dilyana Georgieva (Bolgariya) 1. Liliya Ignatova (Bolgariya) 2. Bianka Panova (Bolgariya) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Bolgariya 2. SSSR 3. KNDR 1987 XSH Skakalka 1. Adriana Dunavska (Bolgariya) Varna 1. Bianka Panova (Bolgariya) 3. Anna Kochneva (SSSR) (Bolgariya) 3. Marina Lobach (SSSR) Obruch 1. Marina Lobach (SSSR) 2. Bianka Panova (Bolgariya) 3. Anna Kochneva (SSSR) 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1989 X1U Skakalka 1. Bianka Panova (Bolgariya) Saraevo 2. Aleksandra Timoshenko (SSSR) 3. Oksana Skaldina (SSSR) (SFRYU) Koptok 1. Aleksandra Timoshenko (SSSR) 2. Adriana Dunavska (Bolgariya) 2. Bianka Panova (Bolgariya)

111

2. Oksana Kostina (SSSR) Obruch 1. Bianka Panova (Bolgariya) 2. Oksana Skaldina (SSSR) 3.Aleksandra Timoshenko (SSSR) Tasma 1. Oksana Skaldina (SSSR) 2. Adriana Dunavska (Bolgariya) 2. YUliya Beycheva (Bolgariya) 2. Aleksandra Timoshenko (SSSR) Individual ko‘pkurash 1. AleksandraTimoshenko (SSSR) 2. Bianka Panova (Bolgariya) 3. Adriana Dunavska (Bolgariya) 3. Oksana Skaldina (SSSR) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Bolgariya 2. SSSR Ispaniya 1991 XU Skakalka 1. Aleksandra Timoshenko (SSSR) Afina 2. Kristina SHekerova (Bolgariya) (Gretsiya) 3. Oksana Skaldina (SSSR) Koptok 1. Aleksandra Timoshenko (SSSR) 2. Oksana Skaldina (SSSR) 3. Mila Marinova (Bolgariya) Obruch 1. Aleksandra Timoshenko (SSSR) 2. Mila Marinova (Bolgariya) 3. Oksana Skaldina (SSSR) Bulavalar 1. Aleksandra Timoshenko (SSSR) 2. Mila Marinova (Bolgariya) 3. Samanta Ferarri (Italiya) Individual ko‘pkurash 1. Oksana Skaldina (SSSR) 2. Aleksandra Timoshenko (SSSR) 3. Mila Marinova (Bolgariya) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Ispaniya 2. SSSR KNDR 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar

112

Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1992 XU1 Skakalka Bryussel 1. Larisa Lukyanenko (Belarus) 1. Oksana Kostina (Rossiya) (Belgiya) 3. Irina Delyanu (Ruminiya) Koptok 1. Oksana Kostina (Rossiya) 1. Mariya Petrova (Bolgariya) 3. Karmen Asedo (Ispaniya) Obruch 1. Larisa Lukyanenko (Belarus) 2. Oksana Kostina (Rossiya) 3. Mariya Petrova (Bolgariya) Bulavalar 1. Oksana Kostina (Rossiya) 2. Mariya Petrova (Bolgariya) 3. Diana Popova (Bolgariya) Individual ko‘pkurash 1. Oksana Kostina (Rossiya) 2. Mariya Petrova (Bolgariya) 3. Larisa Lukyanenko (Belarus) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Rossiya 2. Ispaniya 3. KXDR 1993 XUP Skakalka Alikante 1. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) 2. YUliya Roslyakova (Belarus) (Ispaniya) 3. Yuliya Baycheva (Bolgariya) Koptok 1. Mariya Petrova (Bolgariya) 2. Elena Vitrichenko (Ukraina) 3. YUliya Roslyakova (Rossiya) Obruch 1. Mariya Petrova (Bolgariya) 2. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) 3. Elena Vitrichenko (Ukraina) Tasma 1. Tatyana Ogrыzko (Belarus) 1. Mariya Petrova (Bolgariya) 3. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) Bulavalar 1. Karmen Asedo (Ispaniya) 113

2. Karolina Paskual (Ispaniya) 3. Tatyana Ogrыzko (Belarus) 3. Mariya Petrova (Bolgariya) 3. Elena Vitrichenko (Ukraina) Individual ko‘pkurash 1. Mariya Petrova (Bolgariya) 2. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) 3. Amina Zaripova (Rossiya) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Bolgariya 2. Ukraina 3. Rossiya 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1994 XUSH Koptok 1. Ekaterina Serebryanskaya Parij (Ukraina) 1. Elena Vitrichenko (Ukraina) (Fransiya) 3. Mariya Petrova (Bolgariya) Obruch 1. Larisa Lukyanenko (Belarus) 1. Mariya Petrova (Bolgariya) 1. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) Bulavalar 1. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) 2. Mariya Petrova (Bolgariya) 3. Amina Zaripova (Rossiya) Tasma 1. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) 2. Mariya Petrova (Bolgariya) 2. Amina Zaripova (Rossiya) Individual ko‘pkurash 1. Mariya Petrova (Bolgariya) 2. Larisa Lukyanenko (Belarus) 2. Amina Zaripova (Rossiya) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Rossiya 2. Ispaniya 3. Bolgariya Guruhdagi mashqlar, 6 ta skakalka 1. Rossiya 2. Bolgariya 3. Ispaniya Guruhdagi mashqlar, 4 ta obruch+2 ta 114

bulava 1. Bolgariya 2. Rossiya 3. Ispaniya

1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1995 X1X Koptok 1. YAna Batыrshina (Rossiya) Vena 1. Amina Zaripova (Rossiya) 1. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) (Avstriya) Skakalka 1. Larisa Lukyanenko (Belarus) 2. Mariya Petrova (Bolgariya) 2. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) 2. Elena Vitrichenko (Ukraina) Bulavalar 1. Mariya Petrova (Bolgariya) 1. Amina Zaripova (Rossiya) 3. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) Tasma 1. Elena Vitrichenko (Ukraina) 2. Larisa Lukyanenko (Belarus) 2. Amina Zaripova (Rossiya) Individual ko‘pkurash 1. Mariya Petrova (Bolgariya) 1. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) 3. Larisa Lukyanenko (Belarus) 3. YAna Batыrshina (Rossiya) Jamoaviy ko‘pkurash 1. Rossiya 2. Bolgariya 3. Ukraina Guruhdagi ko‘pkurash 1. Bolgariya 2. Ispaniya 3. Belorussiya 5 ta obruchlar 1. Bolgariya 2. Ispaniya 3. Belorussiya 3 ta koptok + 2 ta tasma 1. Ispaniya 2. Bolgariya 3. Rossiya

1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar

115

Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1996 XX Koptok 1. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) Budapesht 2. Larisa Lukyanenko (Belarus) 2. Mariya Petrova (Bolgariya) (Vengriya) Bulavalar 1. Amina Zaripova (Rossiya) 2. Elena Vitrichenko (Ukraina) 3. Mariya Petrova (Bolgariya) Tasma 1. Elena Vitrichenko (Ukraina) 2. YAna Batыrshina (Rossiya) 3. Evgeniya Pavlina (Belorussiya) Skakalka 1. Larisa Lukyanenko (Belorussiya) 2. Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) 3. Diana Popova (Bolgariya) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Bolgariya 2. Ispaniya 3. Belorussiya 5 ta obruchlar 1. Belorussiya 2. Rossiya 3. Ukraina 3 ta koptok + 2 ta tasma 1. Ispaniya 2. Rossiya 3. Belorussiya 1997 XX1 Skakalka 1. YAna Batыrshina (Rossiya) Berlin 2. Elena Vitrichenko (Ukraina) 3. Natalya Lipkovskaya (Rossiya) (Germaniya) Obruch 1. Natalya Lipkovskaya (Rossiya) 2. Elena Vitrichenko (Ukraina) 3. Eva Serrano (Italiya) Bulavalar 1. Elena Vitrichenko (Ukraina) 2. YAna Batыrshina (Rossiya) 3. Natalya Lipkovskaya (Rossiya) Tasma 1. Elena Vitrichenko (Ukraina) 2. Natalya Lipkovskaya (Rossiya) 3. Eva Serrano (Italiya) Individual ko‘pkurash 1. Elena Vitrichenko (Ukraina) 2. Natalya Lipkovskaya (Rossiya) 3. YAna Batыrshina (Rossiya) Gruppovoe mnogobore Guruhdagi ko‘pkurash 116

1. Belorussiya 2. Ispaniya 3. Rossiya 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 1998 XXP Faqat guruh dasturlari bo‘yicha Sevilya Guruhdagi ko‘pkurash 1. Belorussiya (Ispaniya) 2. Ispaniya 3. Rossiya Koptoklar 1. Rossiya 2. Belorussiya 3. Ukraina 3 ta tasma + 2 ta obruch 1. Ispaniya 2. Belorussiya 3. Ukraina 1999 XXSH Skakalka Osaka 1. Elena Vitrichenko (Ukraina) 2. Alina Kabaeva (Rossiya) (YAponiya) 3. YUliya Barsukova (Rossiya) Obruch 1. Elena Vitrichenko (Ukraina) 2. Alina Kabaeva (Rossiya) 3. Evgeniya Pavlina( Belorussiya) Koptok 1. Alina Kabaeva (Rossiya) 2. YUliya Raskina (Belorussiya) 3. Tamara Erofeeva (Ukraina) Tasma Alina Kabaeva (Rossiya) YUliya Raskina (Belorussiya) Elena Vitrichenko (Ukraina) Individual ko‘pkurash 1. Alina Kabaeva (Rossiya) 2. YUliya Raskina (Belorussiya) 3. YUliya Barsukova (Rossiya) Jamoadagi ko‘pkurash 1. Rossiya (YUliya Barsukova, Olga Belova,Alina Kabaeva, Irina Chashina) 2. Belorussiya (Valeriya Vatkina, Ilona Osyadovskaya, Evgeniya Pavlina, YUliya Raskina) 117

3. Ukraina (Anna Bessonova, Elena Vitrichenko, Tamara Erofeeva) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Rossiya 2. Gretsiya 3. Belorussiya 5 juft bulavalar 1. Gretsiya 2. Belorussiya 3. Rossiya 3 ta tasma + 2 ta obruch 1. Gretsiya 2. Rossiya 3. Belorussiya 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 2001 XX1U Skakalka 1. Tamara Erofeeva (Ukraina) Madrid 2. Simona Peycheva (Bolgariya) 3. Anna Bessonova (Ukraina) (Ispaniya) Obruch 1. Simona Peycheva (Bolgariya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Tamara Erofeeva (Ukraina) Koptok 1. Simona Peycheva (Bolgariya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Tamara Erofeeva (Ukraina) Bulavalar 1. Simona Peycheva (Bolgariya) 2. Elena Tkachenko (Ukraina) 3. Tamara Erofeeva (Ukraina) Individual ko‘pkurash 1. Tamara Erofeeva (Ukraina) 2. Simona Peycheva (Bolgariya) 3. Anna Bessonova (Ukraina) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Ukraina 2. Belorussiya 3. Bolgariya 2002 XXU Faqat guruh dasturlari bo‘yicha Yangi Orlean Guruhdagi ko‘pkurash 1. Rossiya (AQSH) 2. Belorussiya

118

3. Gretsiya 5 ta tasma 1. Ukraina 2. Rossiya 3. Gretsiya 2 ta koptok + 3 ta skakalka 1. Gretsiya 2. Bolgariya 3. Belorussiya 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 2003 XXU1 23 ta guruh Obruch 1. Anna Bessonova (Ukraina) Budapesht 2. Alina Kabaeva (Rossiya) 3. Irina Chashina (Rossiya) (Vengriya) Koptok 1. Alina Kabaeva (Rossiya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Inna Jukova (Belorussiya) Bulavalar 1. Anna Bessonova (Ukraina) 2. Irina Chashina (Rossiya) 3. Alina Kabaeva (Rossiya)

Tasma 1. Alina Kabaeva (Rossiya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Elizabet Paysieva (Bolgariya) Individual ko‘pkurash 1. Alina Kabaeva (Rossiya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Irina Chashina (Rossiya) Jamaodagi ko‘pkurash 1. Rossiya (Alina Kabaeva, Olga Kapranova, Vera Sesina, Irina Chashina) 2. Ukraina (Anna Bessonova, Natalya Godunko, Tamara Erofeeva) 3. Belorussiya (Inna Jukova, Valeriya Kurilskaya, Svetlana Rudalova, Lyubov Cherkashina) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Rossiya (Olesya Belugina, Tatyana Kurbakova, Natalya Lavrova, Olesya Manuylova, Elena Murzina, Elena Posevina) 2. Bolgariya (Janeta Ilieva, Eleonora Kejova, YUliana Naydenova, Kristina 119

Rangelova-Yankova, Vladislava Tancheva,Galina Tancheva) 3. Belorussiya (Natalya Aleksandrova, Natalya Appolonova, Evgeniya Burlo, Zlatislava Nersesyan, Ilona Osyadovskaya, Mariya Paplыka) 5 ta tasma 1. Rossiya 2. Bolgariya 3. Italiya 3 ta koptok + 2 ta obruch 1. Rossiya 2. Bolgariya 3. Italiya 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 2005 XXUP 50 ta, Skakalka 1. Olga Kapranova (Rossiya) Baku 125 nafar 2. Anna Bessonova (Ukraina) (Ozarbayjon) gimnastikachi 3. Irina Chashina (Rossiya) Koptok 1. Olga Kapranova (Rossiya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Inna Jukova (Belorussiya) Bulavalar 1. Olga Kapranova (Rossiya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Irina Chashina (Rossiya) Tasma 1. Vera Sesina (Rossiya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Natalya Godunko (Ukraina) Individual ko‘pkurash 1. Olga Kapranova (Rossiya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Irina Chashina (Rossiya) Jamaodagi ko‘pkurash 1. Rossiya 2. Ukraina 3. Belorussiya Guruhdagi ko‘pkurash 1. Rossiya 2. Italiya 3. Belorussiya 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar

120

Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 2007 XXUSH 123 nafar Skakalka 1. Vera Sesina (Rossiya) Patri gimnastikachi, 2. Olga Kapranova (Rossiya) 3. Irina Jukova (Belorussiya) (Gretsiya) 27 ta guruh Obruch 1. Olga Kapranova (Rossiya) 2. Vera Sesina (Rossiya) 3. Anna Bessonova (Ukraina) Bulavalar 1. Olga Kapranova (Rossiya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Vera Sesina (Rossiya) Tasma 1. Vera Sesina (Rossiya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Alina Kabaeva (Rossiya) Individual ko‘pkurash 1. Anna Bessonova (Ukraina) 2. Vera Sesina (Rossiya) 3. Olga Kapranova (Rossiya Guruhdagi ko‘pkurash 1. Rossiya 2. Italiya 3. Belorussiya 5 ta skakalka 1. Rossiya 2. Italiya 3. Belorussiya 2 ta obruch + 2 ta bulava 1. Rossiya 2. Italiya 3. Belorussiya

1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 2009 X1X Skakalka 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) Mie 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Anna Bessonova (Ukraina) (YAponiya) Obruch

121

1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Melitina Stanyuta (Belorussiya) Koptok 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Aliya Garaeva (Ozarbayjon) 3. Anna Bessonova (Ukraina) Tasma 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Anna Bessonova (Ukraina) 3. Silviya Miteva (Bolgariya) Individual ko‘pkurash 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Anna Bessonova (Ukraina) Jamoadagi ko‘pkurash 1. Rossiya (Darya Dmitrieva, Evgeniya Kanaeva, Olga Kapranova, Darya Kondakova) 2. Belorussiya (Svetlana Rudalova, Melitina Stanyuta, Lyubov CHerkashina) 3. Ozarbayjon (Aliya Garaeva, Anna Gurbanova, Zeynab Djavadlы) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Italiya (Eliza Blanki, Djuliya Galtarossa, Romina Laurito, Daniela Masseroni, Eliza Santoni, Anjelika Savrayuk 2. Belorussiya (Olesya Babushkina, Marina Goncharova, Anastasiya Ivankova, Kseniya Sankovich, Alina Tumilovich, Zinaida Xaytukevich) 3. Rossiya (Ulyana Donskova, Darya Korolyova, Ekaterina Malыgina, Anastasiya Maksimova, Natalya Pichujkina, Darya Щerbakova) 5 ta obruch 1.Rossiya 2.Italiya 3.Belorus 3 ta tasma + 2 ta skakalka 1. Italiya 2. Belorus 3. Rossiya

1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi

122

2010 XXX 56 ta, 800 dan Skakalka 1. Darya Kondakova (Rossiya) Moskva ortiq 2. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 3. Melitina Stanyuta (Belorussiya (Rossiya) gimnastikachilar Obruch ishtirok etishgan 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Aliya Garaeva (Ozarbaydjon) Koptok 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Darya Dmitrieva (Rossiya) 3. Aliya Garaeva (Ozarbaydjon) Tasma 1. Darya Dmitrieva (Rossiya) 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Aliya Garaeva (Ozarbaydjon) Individual ko‘pkurash 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Melitina Stanyuta (Belorussiya Jamoadagi ko‘pkurash 1. Rossiya (Darya Dmitrieva, Evgeniya Kanaeva, Darya Kondakova, Yana Lukonina) 2. Belorussiya (Aleksandra Narkevich, Anna Ryabseva, Melitina Stanyuta, Lyubov Cherkashina) 3. Ozarbaydjon (Aliya Garaeva, Anna Gurbanova, Samira Mustafaeva) Guruhdagi ko‘pkurash 1. Italiya (Eliza Blanchi, Djuliya Galtarossa, Romina Laurito, Daniela Masseroni, Eliza Santoni, Anjelika Savrayuk) 2. Belorussiya (Marina Goncharova, Anastasiya Ivankova, Aleksandra Osipova, Kseniya Sankovich, Alina Tumilovich) 3. Rossiya (Ulyana Donskova, Ekaterina Malыgina, Anastasiya Nazarenko, Natalya Pichujkina, Tatyana Sergeeva, Darya Щerbakova) 5 ta obruch 1.Rossiya 2.Italiya 3.Bolgariya 3 ta tasma + 2 ta skakalka 1.Rossiya 2.Italiya 123

3. Belorussiya

1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 2011 XXX1 56 ta Bulavalar 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) Monpele 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Silviya Miteva (Bolgariya) (Fransiya) Obruch 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Neta Rivkin (Isroil) Koptok 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Lyubov CHerkashina (Balorussiya) Tasma 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Silviya Miteva (Bolgariya Individual ko‘pkurash 1. Evgeniya Kanaeva (Rossiya) 2. Darya Kondakova (Rossiya) 3. Aliya Garaeva (Ozarbayjon) Jamoadagi ko‘pkurash 1. Rossiya (Evgeniya Kanaeva, Darya Kondakova, Darya Dmitrieva, Aleksandra Merkulova) 2. Belorussiya (Melitina Stanyuta, Lyubov CHerkashina, Aleksandra Narkevich, Anna Ryabseva) 3.Ukraina (Alina Maksimenko, Anna Rizatdinova, Viktoriya Shinkarenko, Viktoriya Mazur Guruhdagi ko‘pkurash 1. Italiya (Eliza Blanki, Romina Laurito, Marta Panini, Andrea Stefanesku, Eliza Santoni, Anjelika Savrayuk) 2. Rossiya (Ulyana Donskova, Kseniya Dudkina, Olga Ilina, Alina Makarenko, Anastasiya Nazarenko, Natalya Pichujkina) * 3. Bolgariya (Reneta Kamberova, Mixaela Maevskaya, Svetelina Naydenova, Elena Todorova, 124

Xristyana Todorova, Katrin Velkova) 5 ta koptok 1.Rossiya 2.Italiya 3.Bolgariya 3 ta tasma + 2 ta obruch 1. Bolgariya 2.Italiya 3. Isroil 1 – jadvalning davomi Chempionat, Mamlakat-lar Yil o‘tkazilish soni G‘oliblar va sovrindorlar joyi 2013 XXXP 55 ta, Obruch Kiev 98 sportchi, Anna Rizatdinova (Ukraina) YAna Kudryavseva (Rossiya) (Ukraina) 29 ta guruh Margarita Mamun (Rossiya) Bulavalar Margarita Mamun (Rossiya) Yana Kudryavseva (Rossiya) Melitina Stanyuta (Belorussiya) Koptok 1. Margarita Mamun (Rossiya) 1. YAna Kudryavseva (Rossiya) 3. Alina Maksimenko (Ukraina) Tasma YAna Kudryavseva (Rossiya) Anna Rizatdinova (Ukraina) Melitina Stanyuta (Belorussiya) Individual ko‘pkurash Yana Kudryavseva (Rossiya) Anna Rizatdinova (Ukraina) Melitina Stanyuta (Belorussiya) Guruhdagi ko‘pkurash Belorussiya (Valeriya Piщalina, Ganna Dudchenkova, Marina Goncharova, Mariya Katch ik, Aleksandra Nar- kevich, Yana Lukavets) Italiya (Valeriya Shiavi, Marta Pagnini, Andrea Stefanesku, Chiara Ianni, Kamila Bini, Kamila Pa- 125

triarka) Rossiya (Olga Ilina, Anastasiya Bliznyuk, Kseniya Dudkina, Anastasiya Maksimova, Anastasiya Nazaren- ko, Elena Romanchenko) 10 ta bulavalar Ispaniya Italiya Ukraina 3 ta koptok + 2 ta tasma Rossiya Bulorussiya Ispaniya

1980 yil badiiy gimnastika uchun taqdirni xal qiladigan yil bo‘lgan. Moskvada bo‘lib o‘tgan XXII Olimpiya o‘yinlari tugallanganidan keyin xalqaro Olimpiya Qo‘mitasi Kongressi badiiy gimnastikani olimpiya oilasi tarkibiga kiritish to‘g‘risida qaror qabul qilgan. Ushbu qarorning qabul qilinishida Gimnastika bo‘yicha Xalqaro Federatsiya prezidenti Yuriy Evlampievich Titovning roli juda katta bo‘lgan. Buyuk gimnastikachi, siyosatchi, professor, Olimpiya o‘yinlari chempioni Yuriy Evlampievich Titov ayollar uchun sportning yangi turini mohiyatini va mazmunini juda yaxshi tushungan. U, badiiy gimnastikani jahonda ommaviylashtirilishiga ko‘maklashdi, badiiy gimnastika Olimpiya o‘yinlarining ko‘rki bo‘lishiga chin dilidan ishongan. 1984 yilda badiiy gimnastika Los-Andjelesda (AQSH) bo‘lib o‘tgan XXIII Olimpiya o‘yinlar dasturiga ilk bor kiritildi. Kanadalik Lori Fang birinchi olimpiya chempioni bo‘lgan. 1988 yili Seulda (Janubiy Koreya) bo‘lib o‘tgan XXIV Olimpiya o‘yinlarida SSSR gimnastikachisi Minsk shahridan Marina Lobach olimpiya chempioni bo‘lgan. 1992 yili Barselonadagi (Ispaniya) XXV Olimpiya o‘yinlarida Kievlik Aleksandra Timoshenko olimpiya chempioni bo‘lgan (2 – jadval). 1966 yili Atlantadagi XXVI Olimpiya o‘yinlarida badiiy gimnastika bo‘yicha musobaqalar ikkita soha bo‘yicha o‘tkazilgan: individual va guruhdagi mashqlarda ko‘pkurash bo‘yicha musobaqalar (2, 3 – jadval). Ushbu olimpiya

126 o‘yinlarida Ekaterina Serebryanskaya (Ukraina) va guruhdagi mashqlarda ispaniyalik gimnastikachilar chempion bo‘lishgan. 2 – jadval Olimpiada o‘yinlaridagi individual ko‘pkurash natijalari Olimpiada Medallar Yil o‘yinlari Oltin Kumush Bronza 1984 XXIII Lori Fang, Doyna Regina Veber, Olimpiada Kanada Staykulesku, GFR o‘yinlari (Los- Ruminiya Anjeles) 1988 XXIVOlimpiada Marina Lobach, Adriana Aleksandra o‘yinlari (Seul) SSSR Dunavska, Timoshenko, Bolgariya SSSR 1992 XXV Olimpiada Aleksandra Karolina Paskual Oksana Skaldina, o‘yinlari Timoshenko, Gratsiya, birlashgan jamoa (Barselona) birlashgan Ispaniya jamoa 1996 XXVI Ekaterina Yana Batirshina, Elena Vitrichenko, Olimpiada Serebryanskaya, Rossiya Ukraina o‘yinlari Ukraina (Atlanta) 2000 XXVII Yuliya Yuliya Raskina, Alina Kabaeva, Olimpiada Barsukova, Belorussiya Rossiya o‘yinlari Rossiya (Sidney) 2004 XXVIII Alina Kabaeva, Irina Chashina, Anna Bessonova, Olimpiada Rossiya Rossiya Ukraina o‘yinlari (Afina) 2008 XXIX Evgeniya Inna Jukova, Anna Bessonova, Olimpiada Kanaeva, Belorussiya Ukraina o‘yinlari (Pekin) Rossiya 2012 XXX Olimpiada Evgeniya Darya Lyubov o‘yinlari Kanaeva, Dmitrieva, Cherkashina, (London) Rossiya Rossiya Belorussiya

127

3 – jadval Olimpiada o‘yinlaridagi individual ko‘pkurash natijalari Yil Olimpiada Medallar o‘yinlari Oltin Kumush Bronza 1996 XXVI Ispaniya: Bolgariya: Rossiya: Olimpiada Marta Baldo Ina Delcheva Evgeniya Bochkareva o‘yinlari Nuriya Valentina Olga Shtirenko Kabanilyans Kavleyan Irina Dzyuba (Atlanta) Estela Ximenes Mariya Koleva Angelina YUshkova Lorena Gurendes Maya Tabakova Yuliya Ivanova Tanya lamarka Ivelina Talaeva Elena Krivoshey Estibalis Martines Vyara Vatashka

2000 XXVII Rossiya: Belorussiya: Gretsiya: Olimpiada Inina Belova Tatyana Ananko Ayrini Aindili o‘yinlari Elena SHalamova Tatyana Belan Evangelina Xristodoulu Mariya Netyosova Anna Glazkova Mariya Georgatu (Sidney) Natalya Lavrova Irina Ilenkova Zaxarula Karyami Vera Mariya Lazuk Charikleyya Pantazi SHimanskaya Olga Puzevich Anna Pollatu Irina Zolber 2004 XXVIII Rossiya: Italiya: Bolgariya: Olimpiada Olesya Belugina Eliza Blanki Janet Ilieva o‘yinlari Olga glatskix Fabritsiya Eleonora Kejova Tatyana D’Ottavio Zornitsa Marinova (Afina) Kurbakova Marinella Falka Kristina Rangelova Natalya Lavrova Daniela Galina Tancheva Elena Posevina Masseroni Vladislava Tancheva Elena Murzina Eliza Santoni Laura Vernitssi 2008 XXIX Rossiya: XXR: Belorussiya: Olimpiada Elena Posevina Suy Szyanshuan Olesya Babushkina o‘yinlari Tatyana Say Tuntun Anastasiya Ivankova Gorbunova Chou Tao Kseniya Sankovich (Pekin) Anna Gavrilenko Chjan Sho Zinaida Lunina Darya Shkurixina Sun Dan Glafira Martinovich Natalya Zueva Lu YUanyan Alina Tumilovich Margarita Aliychuk 2012 XXX Rossiya: Belorussiya: Italiya: Olimpiada Kseniya Dudkina Marina Eliza Blanki o‘yinlari Anastasiya Goncharova Romina Laurito Bliznyuk Anastasiya Marta Panini (London) Alina Makarenok Ivankova Elio‘a Santoni Anastasiya Nataliya Leshik Anjelika Savrayuk Nazarenko Aleksandra Andrea Stefanesku Karolina Narkevich Sevastyanova Kseniya Ulyana Donskova Sankovich Alina Tumilovich

128

Sidneyda bo‘lib o‘tgan XXVII Olimpiya o‘yinlaridan boshlab rossiyalik badiiy gimnastikachi ayollar ishonchli tarzada xalqaro arenalarda eakchilik qilib kelishmoqda. Mamlakatda badiiy gimnastikani tezkor rivojlanishiga yurtimizning sport fani yutuqlari ko‘p darajada ko‘maklashmoqda. A.V.Pleshkanning (Kuban jismoniy madaniyat universitetining professori, biologiya fanlar nomzodi) roli juda katta bo‘lib, u, ko‘p yillar davomida gimnastikachilarni tayyorlashni ilmiy tarzda olib borishni ta’minlaydigan mutaxassislar guruhini boshqargan. Badiiy gimnastikaning turli jabhalarida olib borilgan ko‘p sonli ilmiy tadqiqotlar amaliyotga faol joriy qilingan. Ushbu sport turining turli jabhalari bo‘yicha yuztadan ko‘p nomzodlik dissertatsiyalari bajarilgan. Birinchi doktorlik dissertatsiyasi 2013 yili P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat universitetida I.A.Viner-Usmanova tomonidan “Badiiy gimnastikada integral tayyorgarlik” mavzusida himoya qilingan. Badiiy gimnastika bilan hozirgi vaqtda Rossiya Federatsiyasining ko‘pchilik xududlarida shug‘ullanishadi (34600 nafar gimnastikachi qizlar va ayollar 2372 nafar trenerlar rahbarligi ostida tizimli shug‘ullanishadi). Badiiy gimnastika bo‘yicha umumrossiya federatsiyasida 70 ta xududiy federatsiyalar ro‘yxatdan o‘tgan. Badiiy gimnastikani eng to‘laqonli rivojlanishi sportchi ayollar miqdori va shtatdagi trenerlarning soni bo‘yicha Rossiyaning Markaziy, Janubiy, Privolje va SHimoliy-g‘arbiy federal okruglarida kuzatiladi, bu, yuqori klassli sportchilarni sport tayyorgarligi jarayonini uzluksiz ta’minlash imkonini beradi. Mamlakatning sport terma jamoalari uchun zahirani tayyorlash tizimining samarali bo‘g‘ini – olimpiya zahiralari bilim yurtlari hisoblanadi. Rossiya Federatsiyasining terma jamoasi gimnastikachi ayollarini markazlashtirilgan holda tayyorlash sport bazalarida va o‘quv-trenirovka markazlarida yil davomida amalga oshiriladi. Rossiyalik sportchi ayollarni XXVII, XXVIII, XX1X va XXX Olimpiya o‘yinlarida muvaffaqiyatli chiqishlari, bizning mamlakatimizda yuqori malakali sportchi ayollarni tayyorlashning ilmiy asoslangan tizimi mavjudligi to‘g‘risida

129 dalolat beradi, bu tizim, jahon arenalarida etakchi pozitsiyalarni ushlab turishni ta’minlaydi. Jahon badiiy gimnastikasi etakchilarini tayyorlashga mamlakatimizning xizmat ko‘rsatgan trenerlari bo‘lmish – Viner-Usmanova I.A., SHtelbaums V.E., Buyanova O.V., Shumilova A.V., Shatalina V.N., Gorbulina N.M., Yanina A.N., Ivanitskaya V.A., Tishina N.B., Karpushenko E.L., Zaripova A.V. va boshqa ko‘pchilik trenerlar ulkan hissa qo‘shishmoqda. Badiiy gimnastikaning 80 yillik yo‘li davomida P.F.Lesgaft nomidagi jismoniy madaniyat, sport va salomatlik Milliy universiteti Gimnastika nazariyasi va uslubiyoti kafedrasining mutaxassislari sportning ushbu eng jozibali turi bilan birga bo‘lishmoqda, har xil qiyinchiliklarni engishga yordam berishmoqda va uni yanada progressiv rivojlanishga ko‘maklashib kelishmoqda.

130

Musobaqa dasturlarini

Musobaqalarda raqobatlikni murakkabligini o‘sishi va

va gegorafiyasikengaytirish qonsentratsiyasi Bajarilish dinamikasi va kaskad usullari

Halqaro musobaqalar Trenirovka mashg‘ulotlari qoidalarini takomillashtirish yuklamasi hajmini o‘sishi

Eng yuksak individual

Professionalizmni va imkoniyatlarni amalga

kommersializatsiyalashni oshirish

o‘sishi Rivojlanishning

spetsifik Gimnastikachi qizlarning Milliy terma jamoalarni harakat faoliyatining optimal tayyorgarligini tendensiyalari moslashtirish. markazlashtirish

Trenirovka mashg‘ulotining umumiy hajmida maxsus 1-rasm. Rossiyada va jahonda badiiy tayyorgarlikning hajmini o‘sishi Tayyorgarlik ta’minotini gimnastikaning rivojlanishi an’analari yaxshilash Yuqori malakali gimnastlarni tayyorlashda

texnologiyaning noyobligi Bajarilishni dinamikasi va kaskad usullari Terma jamoalarni tayyorlash jarayonida umumiy va individual Tayyorgarlik ta’minotini tayyorgarlikni programmalashtirish yaxshilash Ilmiy tadqiqot ishlarida tayyorgarlik texnologiyasini Yillik makrotsiklda musobaqalar ishlab chiqishni kuchaytirish sonini ko‘payishi

Yillik siklda tayyorgarlik va Gimnastikachilarni musobaqaga tiklanish davrlar chegarasini tayyorgarligini yuqori darajaga yo‘qotish olib kelish

131

BADIIY GIMNASTIKA ELEMENTLARINI PAYDO BO`LISH TARIXI Badiiy gimnastika sport turi rivojlanishida juda katta yo`lni bosib o`tgan.uzoq o`tmishga borib taqaladi. Hozirgi darajaga etish uchun ko`p yo`llarni bosib o`tgan, shunday mukammal qizlar uchun har tomonlama mos sport turi bo`lib rivojlandi. Hozirgi kunda hamma qizlarini bu sport turiga berishni hohlashmoqda. Hammaga ma`lumki, insonlar qadim o`tmishdan boshlab raqsga tushishni boshlaganlar. Raqs inson xissiyotlarini emotsiyalarini, sog`lig`ini mustahkamlashni, ishga layoqatini oshirishni bir usuli hisoblangan. Bu esa turli hil raqs turlari, turli harakatlar bilan bir-biriga bog`liq hisoblashgan. Yildan yilga har- xil raqs harakatlarini rivojlanib murakkablashib borgan. Bu esa Insoniyatni har tamonlama rivojlanishlariga plastikani,jismoniy sifatlarni, estetikasini va badiiy dunyoqarashini katta turtki bo`lgan. Raqs harakatlar asta sekin rivojlanib bir necha yangi yo`nalishlarga bo`linib ketgan. Talab ko`paygan sari raqs to`garaklari va raqs maydonlari bunyod bo`la boshlagan. BADIIY GIMNASTIKA DASTURI VA MUSOBAQA QOIDALARINI UZLUKSIZ TAKOMILLASHUVI Badiiy gimnastika musobaqa dasturi va qoidasi bu sport turini rivojlanishini belgilab beradi. I-chi tanlov chiqishlari dasturi (1947) yili ishlab chiqilgan. U erkin majmuadan iborat bo`lgan. II-tanlov chiqishlari qoidasi 1948-yilda tuzilgan. Buyumsiz majmua, akrobatika elementlari bilan va hohlagan (hohishga qarab) qarab buyum bilan ishlash yo`lga qo`yilgan. Baholar faqat umumiy jamoaga qo`yilgan. Yakkalik hisoblanmagan. Misol uchun: hamma ballarni jami hisoblangan, alohida bitta chiqishni emas. Yakkalik va jamoaviy chiqishlar 1949- yil yo`lga qo`yilgan. Bunda 4-ta chiqish hisoblangan (4-ta buyumni jami bali). Razryad olish uchun talab qilingan maxsus mashqlarni, elementlarni bajarib berish kerak bo`lgan. Razryadga topshirishda buyumsiz majmua ham bo`lgan. Buyum bilan chiqish esa qurra tashlash orqali o`tkazilgan. Razryadga toshirishda sakrash elementlarini hamma turi olib tashlangan, sport ustasi va sport ustaligiga nomzodlardan akrobatika elementlari olib tashlangan. 1967-yili sport ustaligiga topshirish xalqoro sport ustasiga topshirish qoidasiga yaqinlashtirib qo`yildi. Ular 132

jamoaviy chiqishlar va yakkalik chiqishlar kizgazilgan (arqon, halqa, to`p, cho`mor, tasma). Keyinchalik 1955-yildan elementlar ham murakkablashib borgan. 1967-yili buyumsiz, jamoaviy, 5 ta buyum bilan ishtrok etashgan. XALQARO MAYDONDALARDA O`ZBEKISTON BADIIY GIMNASTIKACHI QIZLARIMIZNING O`RNI O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi, Milliy olimpiya qo‘mitasi, Gimnastika federatsiyasi hamkorligida Xalqaro gimnastika federatsiyasi shafeligida tashkil etilgan turnirlarda ishtirok etish uchun O‘zbekiston, Janubiy Koreya, Yaponiya, Rossiya, Latviya, Belarus, Bolgariya, Malayziya, Ozarbayjon, Armaniston, Janubiy Afrika Respublikasi, Ispaniya, Italiya, Argentina, Shveytsariya, Finlyandiya, Isroil va boshqa mamlakatlardan eng kuchli gimnastikachilar kelgan. O‘zbekiston gimnastika federatsiyasi prezidenti L.Karimova-Tillayeva xalqaro musobaqalarni ochiq deb e’lon qildi. Mamlakatimizda sportni rivojlantirishga qaratilayotgan ulkan e’tibor yuksak samaralar berayotgani alohida ta’kidlandi. Bu jarayonda sportning qizlarga xos turlari, ayniqsa, badiiy gimnastikani yanada ommalashtirish, malakali murabbiylar tayyorlash, ularning faoliyatini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash borasida tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida sog‘lom va barkamol avlodni voyaga yetkazishga, jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga qaratilayotgan g‘amxo‘rlik tufayli mamlakatimizda yangi iste’dodlar, mahoratli sportchilar yetishib chiqmoqda, ular xalqaro maydonlarda O‘zbekiston shon-shavkatini yanada yuksaltirmoqda. Gimnastika bilan shug‘ullanish insonning jismoniy go‘zalligini shakllantirish bilan birga, uning fe’l-atvori, fazilatlarini rivojlantiradi, irodasini chiniqtiradi. O‘zbekiston gimnastika federatsiyasi mamlakatimizda ushbu sportning barcha asosiy turlari – sport gimnastikasi, badiiy gimnastika, trampolin, akrobatikani ommalashtirishga doir izchil ishlarni amalga oshirmoqda. Davlatimiz ko‘magida iqtidorli sportchilarni aniqlashga yordam berayotgan mintaqaviy va respublika musobaqalari muntazam o‘tkazilayotir. 133

Mamlakatimizning barcha viloyatlarida gimnastika bilan shug‘ullanish uchun xalqaro talablarga to‘liq javob beradigan markazlar tashkil etildi, ularda har kuni minglab o‘g‘il-qizlar ushbu sport turi bilan muntazam shug‘ullanmoqda. Ularning eng iqtidorlilari gimnastika bo‘yicha o‘smirlar va milliy terma jamoalar safiga jalb etilmoqda. Nafaqat sport komplekslari va ixtisoslashtirilgan sport maktablari, balki umumta’lim maktablarining sport zallari ham zamonaviy gimnastika inventarlari bilan jihozlangan. 2011-yilda Badiiy gimnastika bo‘yicha bolalar-o‘smirlar ixtisoslashtirilgan respublika olimpiya zaxirasi sport maktabi tashkil qilindi. Olimpiadaga tayyorlash markazi hisoblangan ushbu maktab O‘zbekiston terma jamoalari sportchilari uchun turli musobaqalarga tayyorgarlik ko‘rish va yirik turnirlarni tashkil etish imkonini bermoqda. Jahon tajribasi hisobga olingan holda, murabbiylar malakasini oshirishga katta e’tibor berilmoqda. Bu borada istiqbolli ilmiy va tibbiy yangiliklarni o‘rganish, sportchilarni tayyorlash, sport uskunalarini ishlab chiqarish – bularning barchasi sportni yanada ommalashtirish, salomatlik omiliga aylantirishga xizmat qilayotir. O‘zbekiston gimnastika federatsiyasi shu maqsadda Xalqaro gimnastika federatsiyasi va Osiyo gimnastika ittifoqi tomonidan o‘tkazilayotgan xalqaro forumlarda faol ishtirok etib kelmoqda. Ilg‘or tajribani ommalashtirish uchun poytaxtimiz va viloyatlarda xalqaro hamda mahalliy mutaxassislar ishtirokida murabbiylar va hakamlar uchun seminarlar muntazam tashkil etilmoqda. – O‘zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish, ayniqsa, qizlarni sportga keng jalb qilishga katta e’tibor qaratilayotgani diqqatga sazovor, – deydi yaponiyalik murabbiya Oka Kurumi. – Barcha shahar va tumanlarda bunyod etilgan zamonaviy sport majmualarida qizlar sportning bir necha turi bilan shug‘ullanib, sog‘lom bo‘lib ulg‘aymoqda, katta sportga qadam qo‘ymoqda. Mamlakatingizda badiiy gimnastika tez rivojlanmoqda. O‘zbekiston gimnastikachilari xalqaro musobaqalarda muvaffaqiyat qozonayotgani, yurtingizda nufuzli turnirlar muntazam tashkil etilayotgani buning yorqin ifodasidir. Maqomiga ko‘ra Olimpiya o‘yinlari va jahon Chempionatiga yaqin turadigan bunday yuksak saviyadagi badiiy gimnastika musobaqalari 134

O‘zbekistonda birinchi marta o‘tkazilayotgani yo‘q. Toshkent shahri badiiy gimnastika bo‘yicha jahon kubogi bosqichlari, 2010 va 2013-yillarda Osiyo Chempionati, 2014-yilning aprel oyida sport gimnastikasi bo‘yicha qit’a Chempionatiga mezbonlik qilgani mamlakatimizda sport, xususan, gimnastikani rivojlantirishga qaratilayotgan e’tiborning yana bir amaliy ifodasidir. Davlatimiz rahbarining 2013-yil 25-fevraldagi "O‘zbekiston sportchilarini 2016-yilda Rio-de-Janeyro shahrida (Braziliya) bo‘lib o‘tadigan XXXI yozgi Olimpiya va XV Paralimpiya o‘yinlariga tayyorlash to‘g‘risida”gi qarori ijrosini ta’minlash yuzasidan ishlab chiqilgan tayyorgarlik dasturiga ko‘ra, gimnastika ham mamlakatimizda yetakchi sport turlari qatoridan joy oldi. Gimnastikaning Olimpiya o‘yinlari dasturiga kiritilgan turlari – badiiy gimnastika, sport gimnastikasi va trampolin bo‘yicha o‘tkaziladigan musobaqalarda qatnashayotgan sportchilarimiz ko‘rsatkichlarini tobora yaxshilash, olimpiya yo‘llanmalarini qo‘lga kiritish hamda Braziliyada bo‘ladigan Olimpiada sovrindorlari qatoridan o‘rin olish uchun astoydil bel bog‘lashgan. Joriy yilgi sport mavsumida O‘zbekiston badiiy gimnastikachilari nufuzli musobaqalarda yuqori natijalarga erishmoqda. Gretsiyaning Afina shahrida o‘tkazilgan "Aphrodite Cup–2015” xalqaro turnirida O‘zbekiston gimnastikachilari uchtadan oltin va kumush hamda bitta bronza medalni qo‘lga kiritdi. Yaqinda Bolgariyaning Varna shahrida sport gimnastikasi bo‘yicha jahon chaqiruv kubogining navbatdagi bosqichida hamyurtimiz Oksana Chusovitina oltin medalga sazovor bo‘ldi. Badiiy gimnastika bo‘yicha Fransiyada o‘tkazilgan Gran- pri turnirining jamoaviy bahslarida ishtirok etgan terma jamoamiz a’zolari bronza medalni qo‘lga kiritdi. Toshkent shahrida boshlangan badiiy gimnastika bo‘yicha jahon kubogi va "Happy Caravan” xalqaro turnirida dunyoning eng kuchli yuzga yaqin gimnastikachisi o‘z iste’dod va mahoratini namoyish etmoqda. – Musobaqa juda yuqori saviyada tashkil etilgan, – deydi italiyalik gimnastikachi Lititsiya Chikkonelli. – O‘zbekistonda badiiy gimnastikani rivojlantirish borasida ulkan ishlar amalga oshirilayotganining guvohi bo‘ldik. Mamlakatingiz sportchilari juda mahoratli, musobaqaga yaxshi tayyorgarlik 135 ko‘rgani ham sezilib turibdi. Ushbu jahon kubogi bosqichi g‘oyat ahamiyatli. Men ham unda bor mahoratimni namoyish etib, g‘alaba qozonish niyatidaman. Bu musobaqa har bir ishtirokchi hayotida yorqin va o‘chmas sahifa bo‘lib qolishiga ishonchim komil. Mazkur xalqaro turnirning yakkaliklar o‘rtasidagi bahslarida Anora Davlatova, Nilufar Shomurodova, Jasmin Yusupova, Yelizaveta Nazarenkova, Anastasiya Serdyukova va Ravilya Farxutdinova singari gimnastikachilarimiz Vatanimiz sharafini himoya qilmoqda. Guruh bahslarida Luiza G‘aniyeva, Marta Rostoburova, Zarina Qurbonova, Valeriya Davidova va Samira Amirovadan iborat jamoamiz qatnashmoqda. Braziliyaning Rio-de-Janeyro shahrida badiiy gimnastika bo‘yicha o‘tkazilayotgan litsenzion musobaqada o‘zbekistonlik sportchilar jamoaviy bahslarda muvaffaqiyatli ishtirok etib, XXXI yozgi Olimpiada o‘yinlariga yo‘llanmani qo‘lga kiritdi. Bu haqda O‘zbekiston Milliy olimpiya qo‘mitasi Jamoaviy bahslarda O‘zbekiston sharafini himoya qilgan Samira Amirova, Valeriya Davidova, Luiza Ganiyeva, Zarina Qurbonova hamda Marta Rastoburova final bellashuvlarida umumiy hisobda 32,832 ochko jamg‘arib, Germaniya terma jamoasidan keyin ikkinchi o‘rinni band etdi va Rio–2016 Olimpiada o‘yinlari yo‘llanmasiga ega bo‘ldi. Jamoaviy bahslarda 1–3-o‘rinlarni band etgan jamoalar Olimpiada o‘yinlariga yo‘llanma oldi. O‘zbekistonlik badiiy gimnastikachilar final bahslarida Gretsiya, Finlyandiya, Braziliya, Ozarbayjon va Janubiy Koreya terma jamoalarini ortda qoldirishga muvaffaq bo‘ldi. Ta’kidlash joizki, badiiy gimnastika bo‘yicha jamoaviy bahslarda shu paytga qadar o‘zbekistonlik sportchilar Olimpiada o‘yinlariga yo‘llanma olmagan edi. Avvalroq Rio–2016 Olimpiada o‘yinlariga yo‘llanmalarni Anton Fokin (sport gimnastikasi), Oksana Chusovitina (sport gimnastikasi), Yekaterina Xilko (trampolin) va Anastasiya Serdyukova (badiiy gimnastika) qo‘lga kiritgan edi. Shu tariqa, o‘zbekistonlik sportchilar tomonidan Rio–2016 o‘yinlariga qo‘lga kiritilgan yo‘llanmalar soni 70 taga yetdi. Shulardan 25 tasi paralimpiyachilarga tegishli. 136

O`ZBEKISTONDA BADIIY GIMNASTIKANING RIVOJLANISHI Bir qator nufuzli xalqaro institutlarning baholashicha, O’zbekiston dunyoning 125 davlati orasida xotin-qizlar uchun qulay sharoitlar yaratish va onalikni muhofaza qilish borasida etakchi o’rinlardan birini egallab turibdi. Buni YUNISEFning SHarqiy Evropa, Boltiqbo’yi va Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi mamlakatlari bo’yicha ofisi tomonidan onalik va bolalikni muhofaza qilish borasidagi dasturlarni joriy qilishda O’zbekistonning mintaqadagi namunaviy model sifatida e’tirof etilgani ham isbotlaydi. Shuni mamnuniyat bilan aytish kerakki, istiqlol yillarida yurtimizda 1 ming 200 dan ziyod yangi sport inshooti barpo etilib, ularning mingdan ortig’i qishloq joylarda qurildi. Bu esa 260 ming nafardan ziyod bolaning sportning ko’plab turlari bilan muntazam shug’ullanishi uchun imkoniyat yaratdi. Qiz bolalarni, eng avvalo, qishloq qizlarini sport bilan shug’ullanishga jalb etishda joriy yilda sezilarli natijalarga erishildi. YAna Mamlakatimizda badiiy gimnastikani rivojlantirish dasturi qabul qilingach, sportning ushbu nafis turi bilan shug’ullanadigan qizlar soni shu yilning o’zida 6-7 barobar, ayrim viloyatlarda esa 10-12 barobar ortdi. Nomlari badiiy gimnastika muxlislariga ko’pdan tanish M. Jo’raeva, Dar’ya Svechnikova ham o’z ustozlari, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan yoshlar murabbiysi Rimma Xoxlova izidan borib, yoshlar bilan mashg’ulotlar olib borishayapti. Bu kabi sa’y-harakatlar samarasi mahoratli sportchilarimizni mamlakat terma jamoasi safida xalqaro musobaqalarda muvaffaqiyatli ishtirok etayotganida yaqqol namoyon bo’lmoqda. Viloyatda mazkur nafis sport turi bilan shug’ullanish istagidagi qizlar safi tobora ko’paymoqda. Ularga saboq berayotgan murabbiylar soni ham oshib borayotir. Agar 2009 yilda badiiy gimnastika bilan 2567 nafar qiz shug’ullangan bo’lsa, 2011 yilga kelib, ular soni 5480 nafardan ortib ketdi. Darhaqiqat, Husniyabonu G’ulomova, Sarvina Xoliqova, Zamira Sanaqulova, Dar’ya Svechnikova, Zarema Samadova, Zarina Negmatova, Farangiz SHodieva O’zbekiston terma jamoasi a’zolari hisoblanadi. Ular erishayotgan natijalar havas 137 qilsa arzigulik. Masalan, Zamira Sanaqulova 2010 yilda Xitoyda, 2011 yilda Qozog’istonda o’tkazilgan xalqaro musobaqalarda muvaffaqiyatli ishtirok etdi. O’tgan yili Rossiyaning Ufa shahrida tashkil etilgan xalqaro musobaqada ham u oltin medalni soxibasiga aylandi. Termiz shahrida bo’lib o’tgan “Barkamol avlod” sport musobaqalarida esa Zamira bir emas, beshta oltin medalga ega bo’ldi. E’tiborlisi, Zamira, Husniyabonu, Sarvina singari chempion qizlarga munosib izdoshlar etishib chiqmoqda. CHunonchi, viloyat terma jamoasining besh nafar a’zosi respublika Oliy sport mahorati maktabida o’qishni davom ettirmoqdalar. Tumanlarda ham umidli gimnastikachilar kamolga etayapti. Buxoro tumanidan Anna Ten, peshkulik Bahriniso Ergasheva, jondorlik Eliza SHaripova ana shunday iste’dodli yoshlardan. Viloyat terma jamoasi tarkibiga kiritilgan bu qizlar ayni paytda tajribali murabbiylar qo’l ostida muntazam o’z mahoratlarini oshirib bormoqdalar. Zero, viloyat markazidagi “Nafis” sport majmuasida ular uchun barcha qulayliklar muhayyo. Bu erda ikkita sport, bitta balet zali, dam olish, kiyinish xonalari ixlosmandlar xizmatida. So’nggi ikki yil davomida buxorolik gimnastikachi qizlarning 45 nafari respublika birinchiligi musobaqalarida, to’rt nafari mamlakat Chempionatida g’olib chiqqani, Osiyo Chempionatida uch nafari g’olib bo’lgani, 20 nafari esa xalqaro turnirlarda shohsupaning yuqori pog’onasiga ko’tarilgani yurtimizda bu nafis, maftunkor sport turiga berilayotgan e’tibor natijasi, albatta. Yurtimizda gimnastika sport sohasining normativ-huquqiy asoslaring yaratilishi. Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach barcha soqalar kabi jismoniy tarbiya va sportga ham katta ahamiyat qaratdi.b 1992 yili “Jismoniy tarbiya va sport”to’g’risidagi qonunning qabul qilinishi bu soxadagi huquqlarimizni belgilab berdi. Uzluksiz ta’limning "O’zbek modeli" sifatida e’tirof etilgan va bugun o’z samarasini berayotgan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi o’z vaqtida uzoqni ko’zlab boshlagan olamshumul ishlarimizning asosi bo’lib xizmat qilmoqda. Bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasining besh yillik faoliyati davrida yangi sport inshootlarini qurish va ishlab turganlarini rekonstruksiya qilish, ularni zamonaviy uskunalar bilan jihozlash, o’sib kelayotgan avlodni fizkul’tura va sport 138 mashg’ulotlariga jalb etish, jismoniy tarbiya bo’yicha malakali o’qituvchi kadrlar va murabbiylar tarkibini tayyorlash yuzasidan aniq maqsadga yo’naltirilgan katta ishlar amalga oshirildi. 2003 yildan boshlab Jamg’arma mablag’lari hisobidan 715 ta, shulardan 583 tasi yoki 82% qishloq joylardan o’rin olgan sport inshootlari va ob’ektlari ishga tushirildi. Ushbu maqsadlarga 102,7 mlrd. so’mdan ortiq mablag’ yo’naltirilgan. Respublikaning 55 ta korxonasida zamonaviy sport uskunalari va anjomlarini ishlab chiqarish o’zlashtirilgan. YAratilgan shart-sharoitlar tufayli bolalarning sport mashg’ulotlaridagi muntazam ishtiroki 2003—2007 yillar ichida 1,5 barobarga, qishloq joylarda esa 1,7 barobarga o’sdi. Qizlar sport bilan shug’ullanishga faol jalb etilmoqda1. 1996 yildan boshlab federasiya tomonidan III o’smirlar razryadidan II kattalar razryadiga bo’lgan majburiy dasturlar, klassifikasion normativlar ishlab chiqildi va tatbiq etildi. Barcha halqaro qoidalariga muvofiq ravishda o’tkazildi. Olimpiya qo’mitasi bilan birgalikda murabbiylar seminari o’tkazilib, unga halqaro ekspertlar taklif etildi va 35ta murabbiyga halqaro sertifikatlar topshirildi. Federasiya vakillari FIJ va Osiyo kongresslarida ishtirok etadilar. Barcha ishlar Respublika Davlat sport qo’mitasi MOK bilan hamkorlikda olib boriladi. Muntazam ravishda prezidium yig’ilishlari o’tkazilib, ularda terma jamoalarni tasdiqlash masalalari, musobaqalarda sportchilar erishadigan natijalar ko’rib chiqiladi, etakchi gimnastlarni halqaro turnirlarda qatnashish uchun mablag’ ajratuvchi homiylar bilan ish olib boriladi. Respublikamizdagi sport murabbiylari malakasini oshirish maqsadida 1998yil sentyabrda Toshkentda O’zbekiston milliy tashkiliy qo’mitasi tomonidan halqaro toifadagi gimnastikachilarni tayyorlash mavzusiga bag’ishlangan seminar o’tkazildi. Unda O’zbekiston MOK prezidenti S.Ro’ziev, O’zbekiston gimnastika federasiyasining texnik qo’mita raisi S.Kuznesova va boshqalar ma’ruza bilan chiqdilar. Seminar yakunida uning ishtirokchilariga XOK raisi Xuan Antonio Samaranch imzosi qo’yilgan sertifikatlar topshirildi. Bundan tashqari gimnastikaning aktual masalalariga bag’ishlangan konferensiyalar muntazam ravishda o’tkazib turiladi. 139

Respublikada Badiiy gimnastikani yanada rivojlantirish, iqtidorli bolalarni, ayniqsa qishloq joylardagi qizlarni, o’quvchi yoshlarni Badiiy gimnastika bilan muntazam shug’ullanishga faol jalb etish, ularning safidan mamlakat terma jamoalarining ishonchli zaxirasini shakllantirish maqsadida: 1. O’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi, O’zbekiston Milliy olimpiya qo’mitasi va O’zbekiston Gimnastika federasiyasining O’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligiga karashli Universal sport saroyi negizida O’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi huzuridagi Badiiy gimnastika bo’yicha bolalar- o’smirlar ixtisoslashtirilgan respublika olimpiya zaxirasi sport maktabi tashkil etildi. Badiiy gimnastika bo’yicha bolalar-o’smirlar ixtisoslashtirilgan respublika olimpiya zaxirasi sport maktabi internati bilan maktabdan tashqari sport-ta’lim muassasasi hisoblanadi, uning o’quvchi-sportchilari turarjoy, to’rt mahal ovqatlanish, sport ekipirovkasi va ixtisoslashtirilgan kiyim, sport uskunalari hamda anjomlari bilan ta’minlanadi; Badiiy gimnastika bo’yicha bolalar-o’smirlar ixtisoslashtirilgan respublika olimpiya zaxirasi sport maktabidagi o’qish muddati 5 yil va o’quvchi-sportchilar umumiy kontingenti 60 nafar bo’lib, qoidaga ko’ra, har yili 12 nafar iqtidorli o’quvchi-sportchilar 10 yoshdan qabul qilinadi; Badiiy gimnastika bo’yicha bolalar-o’smirlar ixtisoslashtirilgan respublika olimpiya zaxirasi sport maktabi o’quvchi-sportchilarining umumta’lim dasturlari bo’yicha ta’lim olishlari Toshkent shahrining yaqin atrofda joylashgan umumta’lim maktablarida amalga oshiriladi. 3.Quyidagilar Badiiy gimnastika bo’yicha bolalar-o’smirlar ixtisoslashtirilgan respublika olimpiya zaxirasi sport maktabining asosiy vazifalari -badiiy gimnastika bilan shug’ullanish uchun zarur sport ko’nikmalariga ega bo’lgan iqtidorli va istiqbolli bolalarni sinchkovlik bilan tanlab olish, ularda qobiliyat, sport salohiyatini, tanlangan sport turida professional ko’nikmalar va mahoratni rivojlantirish;

140

-respublikaning terma jamoalari uchun sport zaxirasi va yuksak mahoratli sportchilarni tayyorlash bo’yicha eng yangi ilmiy-metodik tavsiyalar va badiiy gimnastika sohasida erishilgan yutuqlar asosida o’quv-mashq jarayonlarini tashkil etish; -mahorati yuqori darajada bo’lgan sportchilarni tayyorlash bo’yicha o’quv- mashq jarayonlarini tashkil etish uchun zarur zamonaviy moddiy-texnik bazani va malakali murabbiylar tarkibini yaratish; -sportchilar va murabbiylar tarkibining professional mahoratini oshirish bo’yicha tajriba almashish borasida xorijiy gimnastika maktablari, akademiyalari va klublari bilan hamkorlikni rivojlantirish. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 27 maydagi “O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 271-sonli, 2003 yil 3 iyundagi “O’quvchi talaba-yoshlarni sportga jalb qilishga qaratilgan uzluksiz sport musobaqalari tizimini tashkil etish to’g’risida”gi 244-sonli qarori umumta’lim maktablari, akademik lisey, kasb-hunar kollejlari o’quvchilari va oliy ta’lim muassasalari talaba-yoshlariga jismoniy tarbiya va sport bilan doimiy, uzluksiz tartibda shug’ullanish imkonini berdi. Bugungi kunda jismoniy tarbiya va sport sohasida yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashga ixtisoslashgan yagona oliy ta’lim muassasasi hisoblangan O’zbekiston davlat jismoniy tarbiya instituti mamlakatimizda xotin- qizlar sportini rivojlantirishda muhim o’rin tutadi. Mazkur oliy o’quv yurti 2006- 2007 o’quv yilidan e’tiboran viloyatlar kesimida xotin-qizlar sportini rivojlantirish yo’nalishida qabul tashkil etib kelmoqda. Birgina o’tgan yilni oladigan bo’lsak, Prezidentimizning 2011 yil 4 iyunda e’lon qilingan “2011-2012 o’quv yilida O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalariga qabul qilish to’g’risida”gi qaroriga muvofiq, 2011-2012 o’quv yili uchun O’zbekiston davlat jismoniy tarbiya institutiga talabalarni qabul qilish doirasida “Xotin-qizlar sportini rivojlantirish” yo’nalishiga 260 nafar qizlar saralab olindi. Quvonarlisi esa, mazkur yo’nalish bo’yicha tahsil olishni istayotgan qizlar soni yildan yilga oshib bormoqda. Bu esa o’z navbatida ayol murabbiylarni tayyorlash va ularni amaliyotga jalb etishdagi muvaffaqiyatlarimiz garovi hamdir. 141

Institutimizda tahsil olayotgan 1000 nafardan ziyod talaba-qizlar orasida iqtidorlilari juda ko’pchilikni tashkil etadi. Hozirda ularning bir nafari Zulfiya nomidagi Davlat mukofoti sohibasi, 7 nafari Ibn Sino nomidagi davlat stipendiyasiga sazovor bo’lgan. 2010 yilning dekabr oyida Osiyo Gimnastika Ittifoqining (Asian Gymnastics Union) Bosh Assambleyasida Lola Karimova-Tillaeva Osiyo qit’asida gimnastikani taraqqiy etish va ommaviylashtirish borasidagi faoliyati uchun Osiyo Gimnastika Ittifoqi (OGI)ning faxriy Prezidenti etib saylandi. 20 dekabrda Doxa (Qatar) da bo’lib o’tgan uchrashuvda Osiyo Gimnastika Ittifoqi Prezidenti Rahmon Al’-Shatrining L.Karimova-Tillaevani OGIning faxriy Prezidenti qilib saylash haqidagi taklifi barcha 32 a’zo-davlatlar tomonidan bir ovozdan qo’llab-quvvatlandi va tasdiqlandi. Rahmon Al’-Shatrining baholashicha, Lola Karimova-Tillaeva rahbarligida O’zbekiston Gimnastika Federasiyasi tomonidan qo’llab-quvvatlangan o’zbek gimnastlarining qator sport musobaqalarida faol ishtiroki va g’alabasi sharofati bilan, oxirgi yillarda respublika o’zini namoyon qilibgina qolmay, balki badiiy gimnastika borasida ham jahondagi o’z o’rnini mustahkamladi. Lola Karimova-Tillaeva rahbarligidagi O’zbek Gimnastika Federasiyasiyasiga 2006 yilda asos solingan. Yangi gimnastika federasiyasi, ushbu kungacha mustaqil ravishda faoliyat yuritgan 4-ta gimnastika federasiyasini birlashtirgan xolda tashkil etilgan. Ushbu yo’nalishlarni birlashtirishdan asosiy maqsad mashg’ulotlar samaradorligini oshirish, sportchilarning 2008 yilgi Pekindagi Olimpiya o’yinlarida muvaffaqiyatli ishtirokini ta’minlash va jahon gimnastika sahnasida O’zbekiston mavqeini ko’tarishdan iborat edi. 2007 yilda Lola Karimova-Tillaeva gimnastlarning nafaqat mashg’ulot unumdorligi balki salomatligi, parxez va ruxiy holatini nazorat qiluvchi gimnastika bo’yicha oliy sport mahorati Respublika maktabi tashkil etish rejasiga etakchilik qildi. O’z ichiga badiiy va sport gimnastikasini, batutda sakrash, akrobatika va umumiy gimnastikani oluvchi yagona federasiyaning yaratilishi Xalqaro Gimnastika Federasiyasi tomonidan maqullandi hamda gimnastikaning 142

O’zbekistonda taraqqiy etishi va o’zbek gimnastikasining jahon sahnasida o’z mavqeini ko’tarishida katta ahamiyat kasb etdi. Federasiya tashkil etilgandan 2 yil o’tib, 2008 yilda Pekinda o’tkazilgan Olimpiya o’yinlarida Anton Fokin sport gimnastikasi va Ekaterina Xilko batutda sakrash bo’yicha bronza medallari sovrindorlari bo’lishdi. 2010 yil fevral’ oyida tarixda birinchi bora O’zbekiston poytaxti Toshkent shahrida Badiy Gimnastika bo’yicha Osiyo Chempionati bo’lib o’tdi. Lola Karimova-Tillaeva va yangi Gimnastika Federasiyasi sharofati bilan so’nggi yillarda O’zbekistonda gimnastikaning ommabopligi sezilarli ravishda o’sdi. Federasiya muntazam ravishda jismoniy tarbiya muallimlari hamda maktab va bolalar bog’chalarida seminarlar va darslar tashkil etadi. Buning natijasida, nafaqat Toshkent shahrida balki viloyatlarda ham gimnastika bilan shug’ullanuvchi bolalarning soni ortib bormoqda. O’ta zamonaviy anjomlar bilan ta’minlangan gimnastika markazlari O’zbekistonning barcha viloyatlarida ochildi. SHu o’rinda, badiiy gimnastika bo’yicha milliy terma jamoaning 70% qatnashchilari viloyat 2 gimnastika maktablarining sportchilari ekanligini ta’kidlab o’tish zarur.Lola Karimova-Tillaevaning O’zbekiston Gimnastika Federasiyasi Prezidenti sifatida respublika sporti rivojiga ko’rsatayotgan e’tibori alohida ta’kidlanadi. “U poytaxtdagi sport-mashg’ulotlari komplekslarini muntazam ravishda ko’zdan kechirib turadi hamda sog’lom va barkamol avlod rivojlanishiga katta ahamiyat beradi”. O’zbek Gimnastika Federasiyasi yoshlarni va xususan qizlarni sog’lom hayot tarzi sari etaklash borasida faol ishlarni amalga oshirayotgani ta’kidlanadi. Joriy yil fevral oyida Toshkentda bo‘lib o‘tgan badiiy gimnastika bo‘yicha Osiyo Chempionati va gimnastikachi qizlarimiz erishgan yuksak natijalar bu sport turiga e’tibor va qiziqish mamlakatimizda muttasil oshayotganidan dalolat beradi. Bu Prezidentimiz rahnamoligida bolalar sportini rivojlantirish, qizlarning sport bilan shug‘ullanishi uchun, ayniqsa, qishloqlarda tegishli shart-sharoit yaratish masalasiga alohida e’tibor qaratilganining amaldagi samarasidir. Bugungi kunda poytaxtimizdan tashqari Buxoro, Navoiy, Xorazm, Farg‘ona va Toshkent viloyatlarida ham gimnastika markazlari samarali faoliyat ko‘rsatmoqda. O‘zbekistonlik gimnastika mutaxassislari, murabbiylari va hakamlarining malakasi 143 va saviyasini oshirish maqsadida poytaxtimizda Xalqaro olimpiya qo‘mitasi va Xalqaro gimnastika federatsiyasi bilan hamkorlikda seminar-treninglar o‘tkazish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. Badiiy gimnastika bilan shug‘ullanayotgan sportchilarimizning xalqaro miqyosdagi ko‘rsatkichlari o‘sib borayotgani muxlisu mutaxassislarni xushnud etmoqda. O‘tgan yili Osiyo Chempionatida hamyurtlarimiz jamoaviy bellashuvlarda uchinchi o‘rinni egalladi. Ulyana Trofimova shaxsiy birinchilikda bir juft bronza medalni qo‘lga kiritdi. Umidli sportchimiz Yaponiyadagi jahon Chempionatida muvaffaqiyatli ishtirok etib, eng kuchli o‘n ikki nafar gimnastikachi qatoridan joy oldi. Madaniyat va sport ishlari vazirligi tomonidan taqdim etilgan ma’lumotga ko‘ra, 2009-yilgi sport mavsumida gimnastikachilarimiz turli xalqaro musobaqalarda jami 39 medal qo‘lga kiritgan bo‘lsa, shundan 15 tasi oltin, 10 tasi kumush yana 14 tasi bronza medallaridir. 2010 yilgi sport mavsumining eng nufuzli musobaqalaridan biri hisoblangan badiiy gimnastika bo‘yicha Osiyo Chempionatiga Toshkent shahri mezbonlik qilgani ham ushbu sport turi yurtimizda tobora rivojlanib borayotganining xalqaro miqyosdagi e’tirofidir. To‘rt kun davom etgan Osiyo Chempionatida Sarvina Xoliqova, Aziza Mamajonova hamda Husniyabonu G‘ulomova shaxsiy birinchilik bellashuvlarida, Zarina Qurbonova, Luiza G‘aniyeva, Veronika Ugay, Olga Kiryakova esa guruh bahslarida mamlakatimiz sharafini munosib himoya qildi. Chempionat ishtirokchilari yakkalik va guruh bellashuvlarida arg‘amchi, xalqa, to‘p, tasmada mashq bajarish va ko‘pkurash bo‘yicha o‘zaro bellashdi. Qizlar uchun mos, go‘zallikka xos Prezidentimiz raisligida o‘tgan Bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasi Homiylik kengashi yig‘ilishida alohida ta’kidlanganidek, sport bilan musiqa chambarchas bog‘liqdir. Sport tanani pishitadi, chiniqtiradi, irodani mustahkamlaydi, musiqa – ko‘ngilni poklaydi, ruhni tetiklashtiradi. Badiiy gimnastika esa aynan musiqa sadolari jo‘rligida bajariladigan nafis harakatlardir. “Sog‘lom ona – sog‘lom bola” g‘oyasining zamirida, mazmun-mohiyatida ham ayni shu jihatlar o‘z aksini topgan. Shuning uchun ham mamlakatimizda bu

144 vazifalarni o‘zida mujassam etgan dastur asosida keng ko‘lamli chora-tadbirlar ishlab chiqilib, hayotga joriy etilayotir. NAZORAT SAVOLLAR 1. Badiiy gimnastika sport turi haqida qisqacha ma`lumot bering. 2. XIX-asrning oxiri XX-asr boshlarida badiiy gimnastika rivojalnishini gapirib bering. 3. Emilya Jak-Dalkroza haqida malumot bering? 4. Gimnastikaning barcha turlarini qamrab olgan. Xalqaro gimnastika federatsiyasi (International Federation of Gymnastics – IFG) nechanchi yili tuzilgan? 5. Badiiy gimnastika nechanchi yilda Olimpiya o‘yinlari tarkibiga kiritgan? 6. Musobaqalar necha metr o‘lchamli gimnastika gilamida o‘tkaziladi? 7. Badiiy gimnastika sport turning elementlarini bir nechtasini sanab bering? 8. Qanday sakrash elementlarini bilasiz. 9. Burilish elementlarini sanab bering? 10. Xalqaro musobalar haqida gapirib bering. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.Achilov A. Badiiy gimnastika T.: G’ofur G’ulom nomidagi nashriyot- matbaa ijodiy uyi, 2010.-232 b. 2.A.Eshtayev, N.Xasanova, D.Karabayeva. Badiiy gimnastikada buyumsiz bajariladigan mashqlarni o`rgatish uslubi. – T.: «Fan va texnologiya», 2013, 256 bet. 3.I.A.Viner-Usmanova, E.S. Kryuchek, E.E.Medvedeva, R.N.Terexina. Xudojestvennaya gimnastika: istoriya, sostayanie i perspektivi razvitiya. Izdatelstvo «CHelovek». Moskva 2014.Karimov M.K Xoreografiya mashqlari va badiiy gimnastika. O`quv qo`llanma. T.: 2003. -120 b. 4.Umarov M.N. va boshqalar. Boshlang`ch bosqichda yosh qizlarni badiiy gimnastika mashqlariga o`rgatish. O`DJT nashriyot-matbaa bo`limi, 2011 y. 5.Umarov M.N. va boshqalar. Boshlang`ch bosqichda yosh qizlarni badiiy gimnastika mashqlariga o`rgatish. O`DJT nashriyot-matbaa bo`limi, 2011 y. 145

9 – MA’RUZA: Badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari

Reja:

1. Muvozanat tasnifi 2. Oldinga muvozanat 3.Orqaga muvozanat 4.Yonga muvozanat

Badiiy gimnastikada foydalaniladigan muvozanatning murakkabligi va qiyinligi turlichadir, chunki mazkur mashqlar qatoriga oddiy (masalan, bir oyoqda turib ikkinchisi oldida) hamda ancha murakkab, u bilan yonma-yon malaka va sifatlarni egallashni talab qiluvchi holatlarni kiritish mumkin. Jumladan, haddan ziyod rivojlangan faol egiluvchanlik, maxsus kuch, fazo- joydagi o'zgaruvchan mo'ljal olish sharoitidagi balansni his qilish. Bunday misollarga turli vertikal muvozanatlar kiradi. Shu sababdan, muvozanat holatlarini egallash badiiy gimnastikada universal rol o'ynaydi: u statika va dinamikadagi murakkab muvozanatni egallash uchun baza sifatida zarurdir. Muvozanat tasnifi 4-jadvalda muvozanat tasnifining oddiy sxemasi berilgan. Ikki oyoqda muvozanat saqlashni bajarish ancha oddiydir. Qoidaga ko'ra bu oyoq uchida holatni ushlab turib (statik) yoki harakatda (dinamik) bo'lishi mumkin. Badiiy gimnastikada keng foydalaniladigan turli harakatda oyoq uchida turish juda xarak- terlidir. Bir oyoqda muvozanatni bajarish biroz murakkabroq bo'lib, maxsus trenirovkani talab qiladi va badiiy gimnastikada mashqlarning mustaqil turi sifatida eng qizig'idir.

146

Oldinga muvozanat - muvozanatning eng odatiy turi bo'lib, vakillaridan biri — «qaldirg'och»dir. Tuzilishi nuqtai nazariga ko'ra, oldinga muvozanat uchun tanani oldinga egish, bu mashqni turli harakatlarda ifoda etish aniqlovchi hisoblanadi. Orqaga muvozanat - tuzilishi jihatidan yuqoridagi turning teskarisi. Bular uchun tanani orqaga egib, shu vaqtning o'zida tayanchsiz oyoqni yuqoriga gorizontal yoki undan ham yuqoriroq holatga ko'tarish harakterlidir. Orqaga muvozanatning qiyinligi boshqa muvozanat turlariga qaraganda ancha yuqori darajada bo'ladi (pastga qarang). Yonga muvozanat - tuzilishi bo'yicha oldinga va orqaga muvozanat orasidagi holatdir. Ular uchun tana a'zolarini frontal o'q bo'ylab bir xil og'irlikda joylashishini ta'minlaydi. Muvozanatning aytib o'tilgan uchta guruhi mazkur turning mavjud elementlarini o'z ichiga oladi. Lekin oldinga, orqaga qa yonga muvozanatda tana holatining shakli turlicha bo'lishi mumkin Shu sababdan shartli ravishda gorizontal va vertikal muvozanatlarga ajratilgan (sxemaga qarang). Birinchisida gimnastikachining tanasi va tayanchsiz oyog'i ko'pincha gorizontal joylashadi. Bu muvozanatning ixtisoslashtirilgan shaklidir. Ikkinchi tur - vertikal muvozanat — turli variantlari bilan harakterlidir. badiiy gimnastikachining tanasi ancha yuqorida joylashgan vertikal muvozanat holati eng oddiydir (masalan, attityude muvozanati, Oyoqni maksimal darajada ko'tarib vertikal muvozanat saqlash texnik tomondan ancha qiyindir. Bu elementlar tanani turli darajada egilishi bilan bajarilishi mumkin. Muvozanatning barcha sanab o'tilgan strukturali - texnik variantlari statik, holatni tfshlab turish yoki harakatda, dinamik bo'-lishi mumkin. Ularni bajarishdagi qiyinchilik muvozanat holatining koordinatsiyasiga, gimnastikachining harakat sifatiga (masalan, egiluvchanlik) qo'yiladigan talab darajasiga, shu bilan birga tayanch usuliga bog'liqdir. Muvozanat tasnifining oxirida turishni to'liq oyoq kaftida yoki oyoq uchida bajarish mumkinligi aks ettirilgan. Texnika tuzilishi va asoslari Jismoniy nuqtai nazardan 21, 25-rasmda ko'rsatilgan holat- dagiga o'xshash muvozanatlar cheklangan turg'un muvozanatga kiradi. Mazkur holatda gimnastikachining muvozanati qachonki sportchi tanasining og'irlik markazi (T.O.M.) chizig'i tayanish maydonidan o'tsagina saqlanish mumkin. 22-rasmda ikkala holat sxema shaklida ko'rsatilgan. Birinchi holatda (a) gimnastikachi t.o.m. tayanch ustida joylashgan va tana turg'unlikni saqlamoqda. Ikkinchi holatda (b) gimnastikachi oldinga ortiqcha egilgan, t.o.m chizig'i tayanish maydoni chegarasidan chiqib ketgan va muvozanat buzilib gimnas-tikachi oldinga yiqilyapti. Yiqilish og'irlik kuchi orqali keladi, ya'ni t.o.m. chizig'i tayanish maydoni chegarasidan chiqib ketganidan so'ng tashqi yiqituvchi kuch sifatida ish boshlaydi.

147

Muvozanat holatlarida gimnastikachi tanasining turg'unlik darajasi jismoniy nuqtai nazardan ikki asosiy omilga bog'liqdir. Ulardan biri - tayanish maydonining o'lchami. Tananing maydoni solishtirib ko'rsatilgan, ya'ni gimnastikachi oyoqlarni kerib turib chap oyoq oldinda (a), III pozitsiya holatida (b), oyoqlarni kerib oyoq uchida turibdi (v), bir oyoqda toiiq oyoq kaftida (g) va yuqorigi oyoq uchida (d), bir oyoq uchida muvozanat saqlab (e). Rasmlarni taxlil qila turib oyoq bilan tayanish xarakteriga qarab tayanishning chiziqli maydonida katta o'zgarishini ko'rish mumkin. Shunga muvofiq uni turli o'qlarda tebranishda tananing turg'unligi ham turlichadir. Frontal o'qda oddiy turishda tananing turg'unligi sagital o'qqa nisbatan ancha yuqori boiadi. Bir oyoqda tik turganda u oldin- orqa yo'nalishda ko'proq boiadi Toiiq oyoq kaftida va oyoq uchida turishda tayanish maydoni juda na'munali solishtirilgan Ikkinchi holatda maydon kam va bu oyoq uchida tik turishda turg'unlikni saqlash katta qiyinchilik talab qilishini bildiradi. Cheklangan turg'un muvozanat holatida boshqa turg'unlik omillaridan biri gimnastikachi t.o.m ni tayanch darajasi ustidan joylashgan balandligi hisoblanadi. T.o.m. boshqa sharoitlarda qancha yuqori joylashsa, tana turg'unligi shuncha past, muvozanat saqlash shuncha qiyin boiadi. Shuning uchun tana a'zolari yuqorida joylashadigan muvozanat turlarini bajarish qiyindir. Muvozanat holatida gimnastikachi tanasi turg'unligi darajasini baholay oladigan umumiy tavsifnoma turg'unlik burchagi hisoblanadi. Qandaydir bir ma'lum o'qda tanani tebranishini tananing turg'unlik burchagi orqali ko'rsatilganidek aniqlanadi. Shuning uchun mazkur tavsif ikkala ko'rsatkichni o'z 148 ichiga oladi - T.O.Mning joylashgan balandligi va tanlangan o'qda tayanish maydonining o'lchami. Muvozanat holatida turg'unlikni saqlash - harakat tuzilishi bo'yicha boshqarish murakkab bo'lgan jarayondir. Skelet muskulaturasi, nafas harakati, mushak to'qimalarining fib- rillyatsiyasining uzluksiz va tamomila tartibga solingan o'zaro harakati so'zsiz tananing mikrotebranishiga olib keladi. Bu muvozanatni ushlab turish jarayonini murakkab dinamik jarayonga aylantiradi. Ya'ni gimnastikachi t.o.m. chizig'i muvozanatning optimal holati atrofida uzluksiz va so'zsiz tebranishga olib keladi. Bunday tebranish tasodifiy xarakterga ega, lekin muvozanat saqlash jarayonining o'zi boshqariladigan bo'lishi kerak. Tananing optimal holatdan chetga chiqishga gimnastikachining tiklanuvchi kuchi javob berishi kerak. Oldiga muvozanat holatidan Oldinga harakat muvozanatni yo'qotish havfi gimnastikachi oyoq kafti bukuvchi mushaklari zo'riqishni kuchaytirishga majbur qiladi Bunda oldinga egilishni to'xtatadigan tayanish reaksiyasining yordamchi kuchi rivojlanadi, keyin esa t.o.m. chizig'i tayanchga nisbatan optimal holatga qaytadi. Ish noaniq bo'lganda, ya'ni chizigi inertsiya bo'yicha optimal holatdan chetga chiqib ketsa, giperkompensatsiya vujudga kelishi mumkin. Bunday hollarda muvozanat holati atrofida qayta tebranish harakati, ya'ni balanslashtirish vujudga kelishi mumkin. badiiy gimnastikachining mahorati oshishi bilan balanslashtirishdagi tananing tebranish amplitudasi kamayadi va buning aksi, kam shug'ullanganlarda esa balanslashtirish qo'pol shaklda ko'rinadi va bu ijro etishdagi aniq xato deb qabul qilinadi. Tizimlar muvozanatini saqlashni boshqarish imkoniyati bir qancha omillarga bogiiqdir. Ulardan biri tayanch bilan bogiiqdir. Tayanch maydonining kichikligi nafaqat muvozanat saqlashga ishonchni kamaytiradi, balki balanslashtirishda tayanch bilan o'zaro samarali bogianishga to'sqinlik qiladi. Bunday sharoitda holatni o'zgartirish hisobiga muvozanat holatini boshqara olish imkoni bilan bogiiq boigan boshqa omil muhim rol o'ynaydi Oldinga muvozanat holatidan oldinga yiqilishda tanani tez oldinga qo'shimcha egish tiklovchi harakat hisoblanadi. Bunda oyoq bilan oldinga tayanchga kuchli bosim bilan tushadi. Oxirida tanani hatarli harakatdan saqlovchi impuls qabul qilinadi. Shunga o'xghash harakatlar (ifodali plastika bilan ma'lum darajada niqoblangan, yashirilgan) boshqa muvozanat turlarida ham qo'llaniladi.

149

Muvozanatni bajarish gimnastikachi mushak apparatining koordinatsiya faoliyati, shu bilan birga balanslashtirishni malakasiga bog'liq.

Badiiy gimnastikada ko'pgina muvozanatlar uchun xarakterli bo'lgan oyoq uchida turish bir nechta bo'g'imlarni bir paytda harakatlanishi hisobiga sodir bo'ladi. Oldinga muvozanat - muvozanatning eng oddiy turidir. 21,25,26 rasmlarda faqat ifodali qismlari bilan farq qiladigan bir necha variantlari ko'rsatilgan. Hamma holatlarda gimnastikachi oyoq uchida turibdi, tayanmagan oyoq gorizontal joylashgan, tananing barcha mushaklari taranglashib yuqoriga intilgan. Bunday holatlarda eng ko'p yuklama tayanch oyoqning kafti va sonning bukuvchi mushaklariga hamda tayanmagan oyoq soni va orqaning Muvozanatni saqlab turishda mushak guruhlarining tarang- lashish strukturasi assimmetrikdir (bu barcha muvozanatlarga tegishli). 27-rasmda olingan (a) va orqaga (b) muvozanatni bajarayotgan gimnastikachi mushaklarining elektr faolligi harakteri ko'rsatilgan. Muvozanatni bajarish texnikasi va ifodali harakterini taxlil qila turib, muvozanat holatni ma'lum darajada o'zgarishi texnik talabga bog'liqligini nazarda tutish kerak. 26-rasmda ko'rsatilgan ko'p holatni 25-rasmdagi ko'p holatlarga o'tkazish uchun holatni bir oz o'zgartirish talab qilinadi. Mazkur vaziyatda qo'llar bilan yuqoriga harakatlanish tayanch maydoniga nisbatan tana og'irligi joyini o'zgartirib yuboradi va muvozanatni buzilishiga olib kelisbi mumkin. Bunday vaziyatni vujudga kelmasligi uchun gimnastikachi tayanchdan

150 boshqa tomonda joylashgan tana a'zolari bilan buni oldini oluvchi harakatni bajarishi kerak Muhokama qilinayotgan holatda bu odatda belning ortiqcha egilishi va tayanmagan oyoqning ko'proq ko'tarilishL Oxirgi harakat miqdori ozgina, lekin, tayanmagan oyoqning og'irligi teskari yo'nalishda harakatlanayotgan ikkala qoi ogirligidan ko'proq. Ko'rib chiqilgan oldinga muvozanat gavdani turli darajada egish bilan bajariladi. 26-rasmdagi va attitiyuda (21-rasmga qarang) 25-rasmdagi holat gorizontaldir. Gavdani oldinga, oxirgi nuqtagacha egib, tayanchsiz vertikal muvozanat o'ziga xosdir. Bunday elementlar yaxshi egiluvchanlikni va bo'g'imlar harakatchangligini, shu bilan birga tana turg'unligini saqlashda ishonchli harakatni talab qiladi. 28-rasmda vertikal muvozanatga tegishli boigan mashq - halqa muvozanat aks ettirilgan. badiiy gimnastikachi o'ng oyoqda turgan holatdan (1-kadr) orqa mushaklarini qattiq taranglashtira turib bel qismini orqaga oxirgi nuqtagacha bukadi va chap oyoqni ko'tarib to'piq qismidan ushlaydi (2-3- kadr) va uni tortib shpagatdagi oldinga vertikal muvozanat holatiga o'tadi (3-6 - kadrlar). badiiy gimnastikachining boshi holatini o'zgarishi o'ziga hosdir: oyoqni ushlash vaqtida harakatni1 aniq nazorat qilish uchun bosh to'g'ri ushlanadi, keyin esa orqaga egiladi (5-8-kadrlar). Oxirida, mashqlarning final qismida gimnastikachi oyoqlarini qo'yib yuboradi, lekin uni kuch bilan yuqoridan ushlab turishga harakat qiladi (7-kadr). Bu fazada boshni orqaga egish bo'yin reflekslari ishini, asosiy ishni bajaruvchi orqa yozuvchi mushaklar faoliyatirii faollashtiradi. Holatni o'zgartirish va tana a'zolarini tayanchga nisbatan harakatlanagandagi joylashishi ham namunalidir. Tayanmagan oyoq qanchalik yuqoriga ko'tarilsa, gimnastikachining ko'krak qismi kerishish hisobiga shuncha oldinga chiqadi (2-4-kadrlar). Bunday bo'lishi turgan gap, negaki tana doimo tayanchga nisbatan bir xil og'irlikda qolishi kerak. Yonga muvozanat badiiy gimnastikada nisbatan kam uchraydi. Ko'pincha ular o'tish shakli sifatida qo'llaniladi, oldindagi o'qda tayanmagan oyoqni yuqoriga siltash. 29-rasmda yonga vertikal muvozanatga tegishli bo'lgan muvozanatning oddiy turi ko'rsatilgan. Yonga muvozanatning murakkabroq turlari gorizontalga yaqindir. Qoidaga ko'ra, harakatda bajariladi.

151

Orqaga muvozanat - yuqorida ta'kitlanganidek, tuzilishi bo'yicha oldinga muvozanatning aksidir. Bunday muvozanatning nisbatan oddiy, ixtisoslashtirilgan turi 30-rasmda ko'rsatilgan. badiiy gimnastikachining tanasi orqaga egilganda tayanmagan oyoq vertikal holatgacha ko'tariladi. Boshqa muvozanatlardagi kabi tananing tayanmagan a'zolari tayanch oyoqqa nisbatan to'ldiruvchi xususiyatga ega. badiiy gimnastikachining tayanmagan oyog'i qancha yuqorida yoki pastda joylashsa, tanasi ham shunga muvofiq yuqorida yoki pastda joylashadi (tayanch oyoq vertikal holatda bo'lganida).

152

№10 Ta’lim muassasalarida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish

REJA: 1. Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning vazifalari va vositalari. 2. O’rta maktab yoshidagi o’quvchilar bilan mashg’ulotlarni o’tkazish uslublari. 3. Yuqori maktab yoshidagi o’quvchilar bilan mashg’ulotlarni o’tkazish uslublari

Maktabda jismoniy tarbiya mashqlarini bajarish bu sog’liqni mustaxkamlish, xar tomonlama jismoniy, aqliy va bolalarni mexnat sevarlikka yo’naltirilgandir. Maktabda shu vazifalarni bajarishda davlat maktab o’quv dasturida o’quvchilarni yoshiga qarab I-IV, V, IX sinflar jismoniy tarbiyasiga bo’lingan.3 1. Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning vazifalari va vositalari. Boshlang’ich sinflarda jismoniy tarbiya tizimli qo’llash o’quvchilarda odat tusiga kirib boradi. Shu yoshdagi o’quvchilar uchun vazifalar quyidagicha. - o’quvchilarning sog’lig’i mustaxkamlash, jismoniy rivojlantirish; - muvozanat saqlash, tirmashib chiqish, jo’p otish yurish, yugurish va sakrash malakalarni shakllantirish va takomillashtirish; - harakat sifatlarini tarbiyalash: qomotni to’g’ri o’stirish malanalarni shakllantirish: ruxiy sifatlarni tarbiyalash, madaniy saviyani o’stirish, gimnastika mashqlarini mustaqil bajarishga qiziqishini uyg’otish va jismoniy mashqlarni bajarish kun tartibiga kiritish jismoniy tarbiya tizimda maktab jismoniy tarbiya dasturida o’qitishning asosiy mazmuni davlat tomonidan tuzilgan dastur bayon etilgan bo’lib, uning nazariy va amaliy bo’limlari mavjuddir. - bolalarga nazariy ma’lumotda ertalabki gigienik gimnastikaning ahamiyati, tartibi, jismoniy mashqlar bajarish vaqtida qiynalish, gigienik qoidalarni bog`liq, chiqaruvchi mustaqil mashg’ulot bajarish uchun joy tanlash va jixozlarni saqlash;

3 Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi – Tashkent, 2011 y. 257-269 b.

153

- amaliy mashg’ulotlar bolalarning yoshga qarab saf mashqlari, tirmashib chiqarish va emaklash, gimnastika devorida va skamitkalarda mashq bajarish, katta va kichik to’plar uzun qisqa arqonchalar bilan bajarailgan mashqlar, akrobatika, rais mashq va qomat raslovchi mashqlar kiradi. - Dasturda yana boshlang’ich sinflar uchun asosiy gimnastikadan uyda bajarilgan mashg’ulot ham ko’rsatilgan. 2. O’rta maktab yoshidagi o’quvchilar bilan mashg’ulotlarni o’tkazish uslublari. O’rta sinf o’quvchilari uchun jismoniy tarbiya dasturida naxariy va amaliy mashg’ulot berilgan bo’lib, asosiy vazifalar quyidagicha; jismoniy rivojlanishi har tomonlama mustaxkamlash; o’quvchilarning «Alpomish» «Barchinoy» bosqichlarini toptirishga vaqtlarda o’zini boshqara olish uchun harakatlarni rivojlantirish: o’quvchilarda jismoniy tarbiya qiziqish va muntazam shug’ullanib uni kun tartibiga kiritish.4 Har bir dars o’tish jarayonida sog’lomlashtirish, bilim berish va tarbiya berish vazifalari amalga oshiriladi. Nazariy ma’lumotda o’quvchilar uchun zarur bo’lgan quyidagi savollar kiritilgan: - Xukumatning maktab jismoniy tarbiyasini rivojlantirishdagi g’amxo’rligi; - O’zbekiston sportchilarininng Olimpiada o’yinlaridagi yutuqlari; - Gimnastika turlari sport gimnastikasi akrobatika, badiiy gimnastika, o’quvchilarining jismoniy tarbiya bo’yicha harakat tartibi; - Jismoniy tarbiya va sportni o’quvchining o’zi uchun ahamiyati kiritilgan. Amaliy mashg’ulotlarda sinflar bo’yicha mashqlar oson-qiyinligiga qarab bo’linadi: Saf malakalarini yanada mustaxkamlash: tirmashib chiqish va emaklash, xar-xil to’siqlardan oshib o’tish: akrobatika mashqlari, harakat sifatlarini rivojlantiruvchi mashqlar: kuch, egiluvchanlik, chidamlilik, bo’ginlarning harakatchanligi: muvozanat saqlash mashqlari gimnastika jixozlari bajariladigan mashqlar: osilishlar, tayanishlar, tortilishlar: konda kozelda taqsib va oddiy

4 Сушко Г.К.Гимнастика и методика её преподавания T.: ILM ZIYO.-2012 г. 171 c.

154 sakrashlar jixozlar bilan, gimnastika devorida va skamitkada bajariladigan mashqlar: to’p otish harakatda bajariladigan mashqlar: to’p otishlar harakatli o’yinlar va estafetalar tavsiya etilgan. 3. Yuqori maktab yoshidagi o’quvchilar bilan mashg’ulotlarni o’tkazish uslublari. Yuqori maktab yoshidagi o’quvchilar uchun jismoniy tarbiya dasturida quyidagi vazifalar qo’yilgan: O’quvchilarni navbatdagi «Alpomish» va «Barchinoy» bosqichiga gimnastika va boshqa sport jo’rkari bo’yicha nazariy ma’lumotlar. Gimnastika snaryadlarida maxsus mashqlari o’rgatish; o’quvchilarga bu mashqlarni har-hil sharoitlarda qo’llash, o’quvchi o’zini shaxsiy kamolotini rivojlantirishda jismoniy mashqlardan foydalanish: badiy gimnastika, akrobatini va sport gimnastika bo’yicha xakamlik malakalarini shakllantirish. Gimnostika va boshqa mashg’ulotlar jarayonida sog’lomlashtirish va tarbiyaviy ahamiyatga ega bo’lgan vazifalar amalga oshiriladi. O’quv materiallarining asosiy mazmuni o’sib kelayotgan o’smir o’quvchini xar tomonlama rivojlangan, chidamli. Vatan muqaddasiga tayyor o’quvchilarni tayyorlashdir. Shuning uchun jismoniy tarbiya o’quvchisi o’quvchilarni saf mashqlarini mukammal o’rganish mos bo’lgan xarbiy-amaliy mashinalari to’la o’ganishga katta e’tibor berilishi zarur. Qizlar uchun mashqlar o’g’il bolalarnikidan farq qilib, ularni mexnat qilishga estetik harakatga va bo’lg’uvchi ona sifatida tarbiyalashga qaratilgan. Nazariy ma’lumotlarga quyidagilar kiritilgan: gimnastikaning har-hil turlarini mustaqil o’tkazish uslublarida tashkillashni: xukumat va vazirliklarni yaxshi bilishni, o’zbek sportchilarini xalqaro musobaqalarda erishgan yutuqlari bilan tanishish. Amaliy mashqlarga maxsus harakat mashqlarini shakllantirish va yanada takomillashtirish o’tish, tirmashib chiqish va emaklab, og’irlik ko’tarish, pegeklariga, brusasda mashq bajarishni, uzunasiga qo’yilgan qondan, kazeldan

155 sakrash va akrobatik mashqlar5. Qizlar uchun esa badiiy gimnastika mashqlari kiritilgan. Dasturda asosiy gimnastika bo’yicha uyga beriladigan vazifalar va talablar kiritilgan. Maxsus tibbiy guruhlar uchun jismoniy tarbiyadan dastur tuzilgan bo’lib sog’lig’i zaiflashgan o’quvchilar uchun mo’ljal maktabda gimnastika mashg’ulotlarini takomillashtirish asosiy shaklidir. Pomxostikadan maktab yoshidagi o’quvchilar uchun xozirgi jismoniy tarbiya tizimida xar-xil mashg’ulotlarni tashkillash usuli mavjud. Bularni asosiy gimnastika darslari, gimnastikaning sport turlari bo’yicha mashg’ulotlar, fizikult pauzalar, katta tanafus vaqt o’tkaziladigan o’yinlar,ommaviy gimnastika chiqishlariga tayyorgarlik ko’rish va qatnashish. Maktabda o’quvchilar bilan gimnastikani dars va darsdan tashqari shakllarda ham o’tkaziladi. Dars shakliga o’quv darsi, sinfdan tashqari mashg’ulotlar, umum jismoniy tayyorgarlik darslari davolash darslari mashg’ulotlari kiradi. Jismoniy tarbiya tizimida dars mashg’ulotlarini asosiy shakl buil xisoblanadi. Amalda dars shakli yuqori effentga egadir. Dars olib boruvchi sifatida jismoniy tarbiya o’qutuvchisi bo’lib u dars uchun reja konspekt uzib dars jadvali ostida olib boradi. Har bir darsni tushuntirib o’quvchilarga yordam ko’rsatish, darsda u tashkilotchilik va boshlang’ich qilib bilan taьminlaydi: bunda butun o’quv tarbiya jarayoni va xar bir ma’lumotning vazifalarini to’g’ri belgilashni: o’quvchiga malakali yordam ko’rsatishni O’zbekiston fuqarosiga xos axloqiy fazilatlarni tarbiyalashni amalga oshiradi. Mashg’ulotlarni dars shaklida o’tkazishni afzalliklariga yoki uning jamoatchilik tomonlari ham qo’shish mumkin. Darsni o’tkazish sharoitiga qarab, ular o’quv, mashg`ulotlaridan iborat. Darsning maqsadga muvofiq epchilligini ya`ni o’quv to’g’ri tashkil qilganlikni belgilaydigan omillar quyidagilar: 1. Shug’ullanuvchilarning kuch va vaqtini maksimal sarflab, maksimal

156 natijalarga erishish. 2. Butun dars davomida shug’ullanuvchilarning yuqori ish qobiliyatini saqlash. 3. Mashg’ulot o’tkazish uchun, uning rejimini belgilashga shug’ullanuvchilarning sog’lig’i uchun qulay sharoit yaratish. Gimnastika darsning mazmuni asosan davlat dasturi belgilaydi Biroq mashg’ulot turli sharoitlarda o’tkaziladi, buni yagona umumiy dasturi orqali xisobga olib bo’lmaydi. O’qituvchi darsda o’quvchilarga amaliy va saf mashqlarini bajarishning qulay usullarini o’rgatadi. Quyidagilar gimnastika darsning asosiy vositalari xisoblanadi. 1. Shug’ullanuvchilarning maxsus jismoniy jarayonlarini ta`minlaydigan mashqlar. 2. Shug’ullanuvchilarni muvaffaqiyat so’zlashtirishni taьminlaydigan yordamchi va maxsus qo’shimcha mashqlar. 3. Shug’ullanuvchilarning koordinatalari imkoniyatini oshiradigan turli- tuman gimnastika mashqlari. 4. Shug’ullanuvchilarning maskur kontengent uchun maqsub bo’lgan va davlat dasturida nazorat tutilgan mashqlar. Mashg’ulotning umumiy zichligi mashg’ulot juda to’g’ri uyushtirilganda 100 gradusga yaqin bo’lishi kerak. quyidagilar dars zichligini pasaytirib yuborishiga sabab bo’lishi mumkin: 1. Mashg’ulot joyini va sport jixozlarini o’z vaqtida tayyorlamaslik hamda mashq bajarishdan oldin navbat kutib qolish natijasida darsda sababsiz kutib qolish. 2. O’qituvchining darsda tayyorlamaganligi. 3. O’qituvchining ortiqcha va samarasiz tushuntirish. 4. Darsda o’quvchilarning intizomsizligi. Masalan, tayyorgarlik qismi uchun o’rtacha jadvallikda bajarilgan mashqlar tanlanadi va ular odatda frontal usulda dam olish uchun kichik btauzalar bilan o’tkaziladi. O’qituvchi dars davomida shug’ullanuvchilarning xatti-harakati kuzatib borishi, mashqning muayyan sharoitda mumkin bo’lgan darajada sifatli 157 bajarilishiga erishish uchun intilishi kerak. O’quvchilarga bo’lgan talabchanlik kutgan natijani berishi uchun quyidagilar tavsiya qilinadi: 1. Topshiriqdan chetga chiqadigan bironta xodisa yo’l qo’ymasligini talab qilish. 2. O’quvchilardan shu darajada sifatli bajarilishi talab qilish kerakki, bu talab ularning imkoniyati darajasidan oshmasin. 3. O’quvchilarning harakatlarini yo’l qo’yilgan xatolar ularning ko’nglini ranjitmaydigan qilib, bosiqlik bilan bartaraf etilishi kerak. O’quvchilar bilan shunday o’zaro munosabat o’rnatishi kerakki o’qituvchi xozirlangan vaqtda o’quvchilarning diqqatini jalb qila olsin. Nazorat savollari: 1. Kichik maktab yoshida o’quvchilarga qaysi sinflar kiradi? 2. Kichik yoshdagi o’quvchilar gimnastikasning qanday vazifalari bor? 3. Kichik yoshdagi o’quvchilar gimnastikasida qanday vositalaridan foydalaniladi? 4. O’rta maktab yoshidagi o’quvchilar gimnastikasini qanday vositalardan foydalaniladi? 5. Yuqori maktab yoshidagi o’quvchilarga qaysi sinflar kiradi? Asosiy darslik va o‘quv qo‘llanmalar 1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi – Tashkent, 2011 y. 257- 269 b. 2. Сушко Г.К.Гимнастика и методика её преподавания T.: ILM ZIYO.-2012 г. 171 c. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. Yefimenko A.I., Yo‘ldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g 2.Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi. Tashkent, 2005 y. 3. Cross Fit. Gymnastics training guide. Copyright 2015. 4. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. Elektron ta`lim resurslari 1. www.tdpu.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz

158

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

"GIMNASTIKA VA UNI O’QITISH USLUBIYATI”

fanidan

SAMARQAND - 2018y 159

№1 SEMINAR MASHG’ULOTI O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti va o‘ziga xos xususiyatlari haqida nazariy ma’lumotlarga ega bo’lish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalar O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiy topishi to’g’risidagi bilimlarini aniqash. Pedagogik vazifalar O’zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti to’g’risida ma’lumotlar borasidagi savollarga javob beradi. O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida tushuncha beradi. Milliy gimnastika tizimini yaratilishi to’g’risida ma’lumotlar borasidagi savollarga javob beradi.  Gimnastikaning vujudga kelishi va yangi davr gimnastikasi haqida ma’lumotlar borasidagi savollarga javob beradi.  O’zbekistonda gimnastika tarixi haqida borasidagi savollarga javob beradi. O’quv faoliyati natijalari O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olish; O’zbekistonda gimnastikani vujudga kelishi va yangi davr gimnastikasi haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishiadi; Milliy gimnastika tizimini yaratilishi to’g’risida ma’lumotlarga ega bo’lishadi; Milliy gimnastika tizimini yaratilishi tarixi haqida ma’lumotlarga ega bo’lishadi. O’zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti to’g’risida ma’lumotlar berishadi. Talabalarning o’zlashtirgan bilimlarni aniqlashtirish maqsadida yangi savollar beradi. 1. Gimnastikani vujudga kelishi va rivojlanishi to‘g‘risida nimalarni bilasiz? Talabalar XVIII-XIX asrlardagi gimnastika tizimiga kirgan ayrim mashqlar haqida sо‘zlab beradilar. 2. Yangi davr gimnastikasi haqida nimalarni bilasiz. Talabalar Y.A. Komenskiy, Jan Jak Russo (1712-1778), Pestalotstsi (1746- 1827 yillar)larning jismoniy tarbiya sohasidagi xizmatlari hamda ularning olib borgan ishlari borasida fikr mulohazalarini bildiradi. 3. Milliy gimnastika tizimini yaratilishi nechanchi yillarga to‘g‘ri keladi va uning nechta yo‘nalishi mavjud. Milliy gimnastika tizimini yaratilishi, XIX asrning birinchi yarmiga kelib, gimnastika taraqqiyotida nechta yo’nalish ko’zga tashlanganligini haqidagi savolga talabalar javob beradilar.

160

KLASTER “Gimnastika qanday sport turi” «Klaster»: Asosiy gim.

Savol: Gimnastikaning vujudga kelishi? Fan bо‘yicha «Zanjir» metodi Gimnastika tarixi– …………… 30 ta sо‘zga qadar (10-15 daqiqa vaqt beriladi).

Izox: Bu metod O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiyotiga taalluqli sо‘zlarni о‘z ichiga olib talabalarni fikirlash faoliyatini tezlashtiradi, intellektual aqliy saloxiyatini, taffakurini ishga soladi. Bevosita talabalar fikrini jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulot jarayonlariga, sport maydonlariga, suv xavzalariga, stadion, sport zallariga yetaklaydi. Talabalarning bilimini baxolanishi 28-30 5 baho 20-27 4 baho 15-19 3 baho qо‘yiladi. Asosiy darslik va o‘quv qo‘llanmalar 1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi – Tashkent, 2013 y 18-19 b. 2. Сушко Г.К.Гимнастика и методика её преподавания T.: ILM ZIYO.- 2012 г. 21-22 c. 3. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 39. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. Yefimenko A.I., Yo‘ldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g 3.Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi. Tashkent, 2005 y. 4. Cross Fit. Gymnastics training guide. Copyright 2015. Elektron ta`lim resurslari 1. www.tdpu.uz 2. www.pedagog.uz

161

№2 SEMINAR MASHG’ULOTI O‘zbekiston jismoniy tarbiya tizimida gimnastikaning o‘rni 5. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalar O’zbekistonda jismoniy madaniyat va sportga beriladigan e’tibor to’g’risidagi bilimlarini aniqash. Pedagogik vazifalar O’zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti to’g’risida ma’lumotlar borasidagi savollarga javob beradi. O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida tushuncha beradi. Milliy gimnastika tizimini yaratilishi to’g’risida ma’lumotlar borasidagi savollarga javob beradi.  Gimnastika jismoniy tarbiya tizimida va yangi davr gimnastikasi haqida ma’lumotlar borasidagi savollarga javob beradi.  Jismoniy madaniyat va sportga beriladigan e’tibor, qarorlar va qonunlar «Sog’lom avlod» davlat dasturi savollarga javob beradi. O’quv faoliyati natijalari O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olish; O’zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti to’g’risida ma’lumotlar haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishiadi; Milliy gimnastika tizimini yaratilishi to’g’risida ma’lumotlarga ega bo’lishadi; Jismoniy madaniyat va sportga beriladigan e’tibor, qarorlar va qonunlar «Sog’lom avlod» davlat dasturi haqida ma’lumotlarga ega bo’lishadi. O’zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti to’g’risida ma’lumotlar berishadi. Talabalarning o’zlashtirgan bilimlarni aniqlashtirish maqsadida yangi savollar beradi. 1. O‘zbekiston jismoniy tarbiya tizimida gimnastikaning o‘rni to‘g‘risida nimalarni bilasiz? Talabalar Respublikada jismoniy tarbiya va sport ommaviyligini ko’tarish, jisoniy madaniyat harakatini rivojlantirish haqida sо‘zlab beradilar. 2.Gimnastika qanday asosiy vazifalarni bajaradi. Bu jarayonda talabalar guruhli ish olib borishadi. Asosiy yechim gimnastika qanday vazifalarni xal etishi borasida muhokama qilinadi. 3.Gimnastika mashqlari pedagogik vazifalariga hamda harakatlantiruvchi faoliyat strukturasiga muvofiq tarzda qanday asosiy guruhlarga bo‘linadi: Gimnastika mashqlari pedagogik vazifalari hamda harakatlantiruvchi faoliyat strukturasiga qanday asosiy guruhlarga bo‘linishi ahaqida talabalar bilan savol javob о‘tkaziladi. Seminar materiallarini ketma-ket yoritib beradi va keyin quyidagi qo’shimcha savollarni beradi. O’tilgan mavzu yuzasidan qo’nimcha ma’lumotlar hamda foydalaniladigan adabiyotlar royxati beriladi va uyga vazifa beriladi.

162

Asosiy darslik va o‘quv qo‘llanmalar 1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi – Tashkent, 2011 y 18-19 b. 2. Сушко Г.К.Гимнастика и методика её преподавания T.: ILM ZIYO.- 2012 г. 21-22 c. 3. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 39. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. Yefimenko A.I., Yo‘ldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g 3.Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi. Tashkent, 2005 y. 4. Cross Fit. Gymnastics training guide. Copyright 2015. Elektron ta`lim resurslari 1. www.tdpu.uz 2. www.pedagog.uz

163

№3 SEMINAR MASHG’ULOTI Gimnastika mashg'ulotlarini rejalashtirish va qayd etish Pedagogik vazifalar: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida Talabalar bilimini aniqlaydi.

O’quv faoliyati natijalari: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis Gimnastika darsida jismoniy yukni boshqarish haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi. 1. Gimnastika mashqlarini muvaffaqiyatli o‘zlashtirish shartlari va usullari. A) Gimnastika mashqlarini o`zlashtirish usullari deganda nima deyladi? B) Gimnastika mashqlarini muvaffaqiyatli o`zlashtirish shartlari bajarish haqida tushuncha bering ?

2. O‘rgatishning tamoyillari A) Gimnastikа darsda o‘quvchining o`rgatish tamoyillariga haqida tushuncha bering? B) Gimnastikа darsda o`rgatish tamoyillariga gimnastika mashqlari deb nimaga aytiladi? 3. O‘rgatish metodlari A) Gimnastika darsda o‘quvchilarga o`rgatish metodlari foydalanish deb nima aytiladi? B) Gimnastika darsda o‘quvchilarning o`rgatish metodlarga nimalar kiradi?

164

Nazorat savollari: 1. Jismoniy yuk mashg‘ulotlari vaqtida qanday belgilanadi? 2. Jismoniy yukni organizmga qanday ta’sir ko‘rsatadi? 3. Darsda jismoniy uykni boshqarish qanday uslublardan foydalaniladi? 4. Dars zichligi nima va u qanday aniqlanadi? 5. Jismoniy yukni o‘quvchi organizmga ta’sirini qanday aniqlanadi? 6. Kuchni rivojlantirishda qanday uslublar qo‘llaniladi? 7. Egiluvchanlikni rivojlantirishda qanday uslublar qo‘llaniladi? 8. O‘quvchida ruhiy o‘zgarishlar qanday aniqlanadi? 9. Jismoniy yukni ta’sirini qanday xujjatlar orqali aniqlash mumkin? 10. Jismoniyni ikki salbiy ta’siri qanday?

165

Asosiy darslik va o‘quv qo‘llanmalar 1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi – Tashkent, 2011 y. 65-66 b. 2. Сушко Г.К.Гимнастика и методика её преподавания T.: ILM ZIYO.-2012 г. 45 c. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. Yefimenko A.I., Yo‘ldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g 2.Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi. Tashkent, 2005 y. 3. Cross Fit. Gymnastics training guide. Copyright 2015. Mazmunidan olindi. Elektron ta`lim resurslari 1. www.tdpu.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz 4. www.edu.uz

166

№4 SEMINAR MASHG’ULOTI MUSOBAQALAR

Pedagogik vazifalar: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida Talabalar bilimini aniqlaydi.

O’quv faoliyati natijalari: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olish Musobaqa qoidalarining ahamiyati va uni tashkillashtirish haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi.

1. Gimnastika bo‘yicha musobaqa turlari va tavsifi. A) Gimnastika bo‘yicha musobaqalarni sporti xarakterini ko‘rsatadigan insoniy sifatlarini, (qiyinchiliklarni yengib o‘tishda qatiyati, iroda, jasurlik, o‘ziga ishonch, o‘z - o‘zini boshqarish va h.k.) B) Gimnastika musobaqalar deganda nimani tushunasiz? 2. O’rta maktab yoshidagi o’quvchilar bilan mashg’ulotlarni o’tkazish uslublari. A) O`rta yoshdagi o`quvchilarda gimnastika mashg`ulotlari? B) Gimnastika mashg`ulotlari shahsiy gigenaga roya qilish? 3. Musobaqa dasturi va nizomi bilan mashg’ulotlarni o’tkazish uslublari A) Maqsad va vazifalari o’quvchilar bilan mashg’ulotlarni o’tkazishda e`tiborli bolishlar ? B) O’tkazish joyi va vaqti, musobaqani boshqarish, musobaqa ishtirokchilarining tarkibi, musobaqa dasturi, shaxsiy va jamoa birinchiliklari tartibi va sharoiti? Seminar mashg‘ulotida beriladigan vazifa: Gimnastikaning turlari haqida ma’lumotlar bering

167

Mustaqil ta’lim uchun savollari:

1. Shaxsiy va jamoa birinchiliklari tartibi va sharoiti. 2. Mukofotlash. 3. Tashkiliy masalalar?

Nazorat savollari: 1.Gimnastika bo‘yicha musobaqa turlariga ta’rif bering. 2. Musobaqa dasturi va nizomiga izoh bering. 3. Musobaqa ishtirokchilarining huquq va burchlari nima? 4. Musobaqa o‘tkazish tartibini tushuntirib bering.

Asosiy darslik va o‘quv qo‘llanmalar 1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi – Tashkent, 2011 y. 257- 269 b. 5. Сушко Г.К.Гимнастика и методика её преподавания T.: ILM ZIYO.-2012 г. 171 c. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. Yefimenko A.I., Yo‘ldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g 2.Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi. Tashkent, 2005 y. 3. Cross Fit. Gymnastics training guide. Copyright 2015. 4. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. Elektron ta`lim resurslari 1. www.tdpu.uz

168

№5 SEMINAR MASHG’ULOTI Gimnastika chiqishlari Pedagogik vazifalar: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida Talabalar bilimini aniqlaydi.

O’quv faoliyati natijalari: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis Gimnastika chiqishlari haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi. Gimnastikaning qaysi turi sport gimnastikasi turiga kiradi? Gimnastikaning sog’lomlashtirish turini o’tkazish vositalari, usullari, maqsad va vazifalari.. Sport gimnastikasining maqsad va vazifasi. Diqqatni gimnastikaning amaliy- kasbiy ahamiyatiga qaratadi Gimnastika chiqishlari asosiy vazifalaridan uchtasini aniqlash lozim.

1-guruh. Gimnastikaning sog‘lomlashtiruvchi ….. 2-guruh. Gimnastikaning sport turlari.... 3-guruh. Gimnastikaning amaliy turlari…. Ishlab chiqarish gimnastikasining vazifalari haqida ma’lumot bering. N.E.Vedenskiy qanday xulosa haqida fikr bildirgan. Ishlab chiqarish gimnastikasiiing asosiy shakllari haqida nimalarni bilasiz. Ushbu sur’atlarga qarab klaster chayinvord tuzing.

169

“Zakovat” texnologiyasi А)- akrabatika Б)- brevno С)- Д)- Е)-..... Izoh: Ushbu texnologiyada talabalar alifbodagi xarflar asosida mavzuga doir tayanch so‘larni yozadilar. Bu orqali talabalarda mavzuda keltirilgan ayrim terminlarni eslab qolishga yordam beradi. Talabalar bilimini mustaqkamlash uchun savollar 1. Gimnastikadan o’quv trenirovka mashg’ulotlarini o’tkazish joylari. 2.Gimnastika zallarini jihozlari. 3.Zallar va jihozlardan foydalanish qoidalari. Nazorat savollari: 1. Gimnastikaning soglomlashtiruvchi turlariga nimalar kiradi? 2. Soglomlashtiruvchi gimnastika mashgulotlarining shakllari. 3. Gimnastikaning soglomlashtiruvchi turlarining moxiyati nimada? 4. Gimnastikaning sport turlariga kaysi guruxlar kiradi? 5. Gimnastika sport turining moxiyati nimalardan iborat? 6. Gimnastikaning amaliy turlari kaysi guruxlardan iborat? 7. Korxona gimnastika sport turining moxiyati nimalardan iborat? 8. Gigienik gimnastikaning vazifalari, vositalari xaqida tavsif bering.. 9. Ertalabki gigienik gimnastikaning qoidalari ahamiyati xaqida gapiring. 10. Davolash gimnastikasi vazifasi asosiy vositalari va shakli xaqida gapiring. 11. Gimnastikaning sport turiga tavsif bering. 12. Sport gimnastikasi, badiiy gimnastika va akrobatika sport turlari sifatida targib etiladi.

170

Asosiy darslik va o‘quv qo‘llanmalar 1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi – Tashkent, 2011 y. 238- 245 b. 2. Сушко Г.К.Гимнастика и методика её преподавания T.: ILM ZIYO.-2012 г. 104 c.

Qo‘shimcha adabiyotlar 1. Yefimenko A.I., Yo‘ldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g 3.Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi. Tashkent, 2005 y. 4. Cross Fit. Gymnastics training guide. Copyright 2015. Маzmunidan olindi. Elektron ta`lim resurslari 1. www.tdpu.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz 4. www.edu.uz

171

№6 SEMINAR MASHG’ULOTI Talaba qizlar bilan gimnastika mashg‘ulotlarini o‘tish

Pedagogik vazifalar: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida Talabalar bilimini aniqlaydi.

O’quv faoliyati natijalari: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis Gimnastika darsida jismoniy yukni boshqarish haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi. 2. Xotin-qizlar organizmining o'ziga xosligi. A) Tos tuzilishining o‘ziga xosligi deganda nimani tushinasiz? B) Xotin-qizlar erkaklardan yana yurak, qon bosimi, nafas olishi, tomir urishi haqida tushuncha bering?

2. Xotin-qizlarni mashg‘ulotlar usuli. A) To‘g‘ri qomatni shakllantirish mashqlariga alohida e’tibor berish haqida tushuncha bering? B) Mashg‘ulotlarning tayyorgarlik va asosiy qismlariga mashqlari deb nimaga aytiladi? 3. O‘rgatish metodlari A) Xotin-qizlarni mashg‘ulotlarni o`rgatish metodlari foydalanish deb nima aytiladi? B) Qo‘llaniladigan mashqlar qizlarning ruhiy holatini aniqlash metodlarga nimalar kiradi?

172

KLASTER “Gimnastika qanday sport turi” «Klaster»: Asosiy gim.

Savol: Asosi gimnastika nima?

Fan bо‘yicha «Zanjir» metodi Gimnastika atamalari– URM –MM –Akrobatika …………… 30 ta sо‘zga qadar (10-15 daqiqa vaqt beriladi).

Izox: Bu metod gimnastika atamalariga taalluqliy sо‘zlarni о‘z ichiga olib talabalarni fikirlash faoliyatini tezlashtiradi, intellektual aqliy saloxiyatini, taffakurini ishga soladi. Bevosita talabalar fikrini jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulot jarayonlariga, sport maydonlariga, suv xavzalariga, stadion, sport zallariga yetaklaydi. Talabalarning bilimini baxolanishi 28-30 5 baho; 20-27 4 baho; 15-19 3 baho qо‘yiladi. Asosiy darslik va o‘quv qo‘llanmalar 1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi – Tashkent, 2011 y. 65-66 b. 2. Сушко Г.К.Гимнастика и методика её преподавания T.: ILM ZIYO.-2012 г. 45 c. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. Yefimenko A.I., Yo‘ldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g 2.Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi. Tashkent, 2005 y. 3. Cross Fit. Gymnastics training guide. Copyright 2015. Mazmunidan olindi. Elektron ta`lim resurslari 1. www.tdpu.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz 4. www.edu.uz

173

№7 SEMINAR MASHG’ULOTI O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika mashg'ulotlari o‘tkazish

Pedagogik vazifalar: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida Talabalar bilimini aniqlaydi.

O’quv faoliyati natijalari: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis Gimnastika darsida jismoniy yukni boshqarish haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi. 1. Yosh xususiyatlari. A) Uzoq umr ko‘rish uchun bir qator omillarga gimnastikada nimalar kiradi ? B) Fiziologik va patologik keksalik bir-biridan farq haqida tushuncha bering ?

2. Mashg'ulotlarni tashkil qilish va o‘tkazish usuli A) O’rta, katta va keksa yoshdagi kishilar sog‘lig‘i va jismoniy tayyorgarligiga qarab, gimnastika mashg‘ulotlari haqida tushuncha bering? B) Xususiy usuliy vazifalar deb nimaga aytiladi? 3. O‘rgatish metodlari A) Keksa yoshdagi kishilar uchun gimnastika mashqlar tashkil qilishga misollar keltiring? B) Jinsiga qarab gimnastika darsda o‘quvchilarning o`rgatish metodlarga nimalar kiradi?

174

4. Mashqlarni yozib borishni qoida-usullari haqida ma’lumot bering. KLASTER «Klaster»: Asosiy gim.

Savol: Yoshga qarab mashqlarni tashkillashtirish nima?

O‘rta, katta va keksa yoshdagilar bilan gimnastika URMlarini tuzish

«Klaster»: URM

Savol: URM tushuntiring?

175

№8 SEMINAR MASHG’ULOTI Badiiy gimnastika tarixi

Pedagogik vazifalar: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida Talabalar bilimini aniqlaydi.

O’quv faoliyati natijalari: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis Gimnastika darsida jismoniy yukni boshqarish haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi. 1. Badiiy gimnastika elementlarini paydo bo`lish tarixi. A) Badiiy gimnastikani shakllanishining boshlang‘ich davri deganda nimani tushinasiz? B) Badiiy gimnastika sportining tarixi haqida tushuncha bering ?

2. O‘rgatishning tamoyillari A) Badiiy gimnastika darsda o‘quvchining o`rgatish tamoyillariga haqida tushuncha bering? B) Badiiy gimnastika darsda o`rgatish tamoyillariga badiiy gimnastika mashqlari deb nimaga aytiladi? 3. O‘rgatish metodlari A) Badiiy gimnastika darsda o‘quvchilarga o`rgatish metodlari foydalanish deb nima aytiladi? B) Badiiy gimnastika darsda o‘quvchilarning o`rgatish metodlarga nimalar kiradi?

176

Fan boyicha “Yechim daraxti” metodi “Badiiy gimnastika tarixi”fan misolida

177

178

№9 SEMINAR MASHG’ULOTI Badiiy gimnastika mashg‘ulotlarning metodik xususiyatlari Pedagogik vazifalar: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida Talabalar bilimini aniqlaydi.

O’quv faoliyati natijalari: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis Gimnastika darsida jismoniy yukni boshqarish haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi. 2. Badiiy gimnastika mashqlarini muvaffaqiyatli o‘zlashtirish shartlari va usullari. A) Badiiy gimnastika mashqlarini o`zlashtirish usullari deganda nima deyladi? B) Badiiy gimnastika mashqlarini muvaffaqiyatli o`zlashtirish shartlari bajarish haqida tushuncha bering ?

179

Fan boyicha “Yechim daraxti” metodi “Badiiy gimnastika darsida jismoniy yukni boshqarish”fan misolida

Nazorat savollari: 11. Jismoniy yuk mashg‘ulotlari vaqtida qanday belgilanadi? 12. Jismoniy yukni organizmga qanday ta’sir ko‘rsatadi? 13. Darsda jismoniy uykni boshqarish qanday uslublardan foydalaniladi? 14. Dars zichligi nima va u qanday aniqlanadi? 15. Jismoniy yukni o‘quvchi organizmga ta’sirini qanday aniqlanadi? 16. Kuchni rivojlantirishda qanday uslublar qo‘llaniladi? 17. Egiluvchanlikni rivojlantirishda qanday uslublar qo‘llaniladi? 18. O‘quvchida ruhiy o‘zgarishlar qanday aniqlanadi? 19. Jismoniy yukni ta’sirini qanday xujjatlar orqali aniqlash mumkin? 20. Jismoniyni ikki salbiy ta’siri qanday?

180

181

№10 SEMINAR MASHG’ULOTI Ta’lim muassasalarida badiiy gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish Pedagogik vazifalar: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida Talabalar bilimini aniqlaydi.

O’quv faoliyati natijalari: O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis Maktabda mashg’ulotlarning mazmuni va uni tashkillash haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi.

1. Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning vazifalari va vositalari. A) Kichik maktab yoshdagi bolalarda gimnastika vositalardan foydalanish? B) Gimnastika vazifalari deganda nimani tushunasiz? 2. O’rta maktab yoshidagi o’quvchilar bilan mashg’ulotlarni o’tkazish uslublari. A) O`rta yoshdagi o`quvchilarda gimnastika mashg`ulotlari? B) Gimnastika mashg`ulotlari shahsiy gigenaga roya qilish? 3. Yuqori maktab yoshidagi o’quvchilar bilan mashg’ulotlarni o’tkazish uslublari A) Yuqori maktab yoshidagi o’quvchilar bilan mashg’ulotlarni o’tkazishda e`tiborli bolishlar ? B) Gimnastika mashg’ulotlarni o’tkazishda sport anjomlarda to`g`ri foydalanish? Seminar mashg‘ulotida beriladigan vazifa: Gimnastikaning turlari haqida ma’lumotlar bering

182

Mustaqil ta’lim uchun savollari:

1. Kichik maktab yoshida o’quvchilarga qaysi sinflar kiradi? 2. Kichik yoshdagi o’quvchilar gimnastikasning qanday vazifalari bor? 3. Kichik yoshdagi o’quvchilar gimnastikasida qanday vositalaridan foydalaniladi? Nazorat savollari: 1. Kichik maktab yoshida o’quvchilarga qaysi sinflar kiradi? 2. Kichik yoshdagi o’quvchilar gimnastikasning qanday vazifalari bor? 3. Kichik yoshdagi o’quvchilar gimnastikasida qanday vositalaridan foydalaniladi? 4. O’rta maktab yoshidagi o’quvchilar gimnastikasini qanday vositalardan foydalaniladi? 5. Yuqori maktab yoshidagi o’quvchilarga qaysi sinflar kiradi?

183

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

"GIMNASTIKA VA UNI O’QITISH USLUBIYATI”

fanidan

SAMARQAND - 2018y 184

AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

1-mavzu Umumrivojlantiruvchi mashqlar. Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi. 2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi. 3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi. 4. URMini bajarish usullari. 5. Yoshga oid URMlar majmuasi. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumrivojlantiruvchi mashqlar to’g’risida ma’lumotlar berish. Pedagoning vazifasi: 1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi haqida amalda tanishtiradi. 2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. URMini bajarish usullari bilan amalda tanishtiradi. 5. Yoshga oid URMlar majmuasi bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 4. URMini bajarish usullari bilan amalda tanishadilar 5. Yoshga oid URMlar majmuasi bilan amalda tanishadilar 1. kirish. 1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu; 2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi. 2 tayyorlov. 1. URMni o’tkazish printsipini tushuntiradi; 2. 2-3 ta mashqni bajarib ko’rsatish vazifasini beradi; 3. Kasbiy va URM o’tkazadi ( yugurish, sakrash, ko’p sakrashlar); 4. URMlar o’tkazish uchun harakatda qayta saflantiradi. 3 asosiy

1.URMlar majmuasini qanday to’g’ri boshlash kerakligini tushuntiradi; 2. Dastlabki holatni to’g’ri qabul qilishni o’rgatadi; 3. Yelka va qo’llar uchun mashqlar bajarishda ko’rsatma beradi; 4. Xatolarni to’g’rilaydi va uslubiy ko’rsatma beradi. 4 yakuniy 1. “URM nima?” savol beradi; 2. “Sinkveyn” o’rgatish metodini qo’llaydi.

185

3. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Yelka va qo’llar uchun mashqlar bajarish, yangi mashqlar o’ylab topish.

186

Умумривожлантирувчи машқлар6

6 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 30-31-32.

187

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. 4. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P

188

№2 AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

2-mavzu Umumrivojlantiruvchi mashqlar. Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi. 2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi. 3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi. 4. URMini bajarish usullari. 5. Yoshga oid URMlar majmuasi.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumrivojlantiruvchi mashqlar to’g’risida ma’lumotlar berish.

Pedagoning vazifasi: 1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi haqida amalda tanishtiradi. 2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. URMini bajarish usullari bilan amalda tanishtiradi. 5. Yoshga oid URMlar majmuasi bilan amalda tanishtiradi.

O’quv faoliyati natijalari: 1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 4. URMini bajarish usullari bilan amalda tanishadilar 5. Yoshga oid URMlar majmuasi bilan amalda tanishadilar

2. kirish. 1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu; 2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.

2 tayyorlov.

1. URMni o’tkazish printsipini tushuntiradi; 2. 2-3 ta mashqni bajarib ko’rsatish vazifasini beradi; 3. Kasbiy va URM o’tkazadi ( yugurish, sakrash, ko’p sakrashlar); 4. URMlar o’tkazish uchun harakatda qayta saflantiradi.

3 asosiy 1.URMlar majmuasini qanday to’g’ri boshlash kerakligini tushuntiradi; 2. Dastlabki holatni to’g’ri qabul qilishni o’rgatadi; 3. Yelka va qo’llar uchun mashqlar bajarishda ko’rsatma beradi; 189

4. Xatolarni to’g’rilaydi va uslubiy ko’rsatma beradi.

4 yakuniy 1. “URM nima?” savol beradi; 2. “Sinkveyn” o’rgatish metodini qo’llaydi. 3. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Yelka va qo’llar uchun mashqlar bajarish, yangi mashqlar o’ylab topish.

190

191

192

193

Умумривожлантирувчи машқлар7

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 30-31-32.

7 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 30-31-32.

194

№3 AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

3-mavzu Umumrivojlantiruvchi mashqlar. Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi. 2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi. 3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi. 4. URMini bajarish usullari. 5. Yoshga oid URMlar majmuasi.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumrivojlantiruvchi mashqlar to’g’risida ma’lumotlar berish.

3. kirish. 1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu; 2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.

2 tayyorlov.

4. Xatolarni to’g’rilaydi va uslubiy ko’rsatma beradi.

196

197

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 30-31-32.

198

№4 AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

4-mavzu Umumrivojlantiruvchi mashqlar. Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi. 2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi. 3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi. 4. URMini bajarish usullari. 5. Yoshga oid URMlar majmuasi.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumrivojlantiruvchi mashqlar to’g’risida ma’lumotlar berish.

4. kirish. 1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu; 2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.

2 tayyorlov. 1. URMni o’tkazish printsipini tushuntiradi; 2. 2-3 ta mashqni bajarib ko’rsatish vazifasini beradi; 3. Kasbiy va URM o’tkazadi ( yugurish, sakrash, ko’p sakrashlar); 4. URMlar o’tkazish uchun harakatda qayta saflantiradi.

200

Умумривожлантирувчи машқлар8

5- 5-

8 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 30-31-32.

201

№5-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

5-mavzu Saf mashqlari.

Amaliy mashg’ulot rejasi

1. Saf mashqlariga tavsif berish. 2. Saf mashqlarining turkumlanishi. 3. Saf mashqlarini o’rgatish metodikasi. 4. Komandalar va ularning berilishi. 5. Saf mashqlarini bajarish texnikasi.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Gimnastikada tartiblash va saf mashqlari to’g’risida ma’lumotlar berish. Pedagoning vazifasi: 1. Saf mashqlariga tavsif berish haqida amalda tanishtiradi. 2. Saf mashqlarining turkumlanishi bilan amalda tanishtiradi. . 3. Saf mashqlarini o’rgatish metodikasi bilan amalda tanishtiradi. 4. Komandalar va ularning berilishi bilan amalda tanishtiradi. 5. Saf mashqlarini bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Saf mashqlariga tavsif berishning amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Saf mashqlarining turkumlanishini amalda bajarilishi bilan tanishadilar 1. kirish 1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi 2 tayyorlov 1. 2-3 ta URMni bajarish vazifasini beradi; 2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 3. YuM va URM o’tkazadi (tizzalarni baland ko’tarib, aralash yugurishlar va b.) 3 asosiy. 1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 2. Saf usullari, yoyilish va yig’ilishlarga tavsif beradi; 3. Safda kengayish va to’planish mashqlarini o’tkazadi; 4. Safda kengayish va to’planish mashqlarini mustaqil bajarish vazifasini beradi; 5. Qanday qilib safda bajariladigan komandalarni to’g’ri berish kerakligini tushuntiradi.

4 yakuniy 1. “Pistolet” va qo’llarni bukib yozishni bajarish vazifasini beradi; 2. Savol: “saf mashqlarini bajartirishda qanday usullardan foydalaniladi”; 3. Uyga vazifa: Jismoniy tayyorgarlikni rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish.

202

Saflanish turlari

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999.

203

№6-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

6-mavzu Saf mashqlari.

Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Saf mashqlariga tavsif berish. 2. Saf mashqlarining turkum 3. Saf mashqlarini o’rgatish metodikasi. 4. Komandalar va ularning berilishi. 5. Saf mashqlarini bajarish texnikasi.

204

Saflanish turlari

205

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999.

206

№7-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

7-mavzu Saf va qayta saflanishlar

Amaliy mashg’ulot rejasi

1. Saf mashqlariga tavsif berish. 2. Saf mashqlarining turkumlanishi. 3. Saf mashqlarini o’rgatish metodikasi. 4. Komandalar va ularning berilishi. 5. Saf mashqlarini bajarish texnikasi.

207

208

Saflanish turlari

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999.

209

№8-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

8-mavzu Saf va tartiblash mashqlarini o’rgatish metodikasi

Amaliy mashg’ulot rejasi

1. Saf mashqlariga tavsif berish. 2. Saf mashqlarining turkumlanishi. 3. Saf mashqlarini o’rgatish metodikasi. 4. Komandalar va ularning berilishi. 5. Saf mashqlarini bajarish texnikasi.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Gimnastikada tartiblash va saf mashqlari to’g’risida ma’lumotlar berish. Pedagoning vazifasi: 1. Saf mashqlariga tavsif berish haqida amalda tanishtiradi. 2. Saf mashqlarining turkumlanishi bilan amalda tanishtiradi. . 3. Saf mashqlarini o’rgatish metodikasi bilan amalda tanishtiradi. 4. Komandalar va ularning berilishi bilan amalda tanishtiradi. 5. Saf mashqlarini bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Saf mashqlariga tavsif berishning amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Saf mashqlarining turkumlanishini amalda bajarilishi bilan tanishadilar 1. kirish 1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi 2 tayyorlov 1. 2-3 ta URMni bajarish vazifasini beradi; 2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 3. YUM va URM o’tkazadi (tizzalarni baland ko’tarib, aralash yugurishlar va b.) 3 asosiy. 1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 2. Saf usullari, yoyilish va yig’ilishlarga tavsif beradi; 3. Safda kengayish va to’planish mashqlarini o’tkazadi; 4. Safda kengayish va to’planish mashqlarini mustaqil bajarish vazifasini beradi; 5. Qanday qilib safda bajariladigan komandalarni to’g’ri berish kerakligini tushuntiradi. 4 yakuniy 1. “Pistolet” va qo’llarni bukib yozishni bajarish vazifasini beradi; 2. Savol: “saf mashqlarini bajartirishda qanday usullardan foydalaniladi”; 3. Uyga vazifa: Jismoniy tayyorgarlikni rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish.

210

Saflanish turlari

211

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999.

212

№9 AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

9-Mavzu Saf va tartiblash mashqlarini o’rgatish metodikasi

Amaliy mashg’ulot rejasi

1. Saf mashqlariga tavsif berish. 2. Saf mashqlarining turkumlanishi. 3. Saf mashqlarini o’rgatish metodikasi. 4. Komandalar va ularning berilishi. 5. Saf mashqlarini bajarish texnikasi.

213

Saflanish turlari

214

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999.

215

№10-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 10-mavzu: Akrobatika mashqlari.

Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Akrobatik mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari. 2. Asosiy mashqlar 3. O’qitish metodikasi. 4. Akrobatik mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Akrobatika mashqlarini qanday bajarish to’g’risida ma’lumotlar berish Pedagoning vazifasi: 1. Akrobatik mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari. haqida amalda tanishtiradi. 2. Asosiy mashqlar bilan amalda tanishtiradi. . 3. O’qitish metodikasi O’qitish metodikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. Akrobatik mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish haqida amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Akrobatik mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Asosiy mashqlar amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. O’qitish metodikasi amalda bajarilishi bilan tanishadilar 4. Akrobatik mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish usullari bilan tanishadilar 1. kirish Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar. 2 tayyorlov. 1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarini bajarish. 2. Sekin yugurish mashqlarini beradi. 3. Yugurish mashqlarini va juftlikda URMni o’tkazadi. 4. Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun maxsus mashqlar o’tkazadi 3 asosiy. 1. Mashg’ulotni reja savollari asosida ketma ketlikda olib boradi. 2. “Muommali xatolar” metodidan foydalanib oldinga va orqaga umbaloq oshishni bajarishga yondashuvchi mashqlarni o’rgatish. 3. yondashuvchi mashqlarni bajarilishini nazorat qiladi. 4.Umbaloq oshishda qanday qilib to’g’ri himoyalanishni ko’rsatadi. 5. Oldinga va orqaga umbaloq oshishni vazifa qilib beradi. 4 yakuniy. 1. Matda yotgan xolatda gavdani ko’tarib tushirish vazifasini beradi. 2. Savol: “Gruppirovka qanday bo’ladi”? “Sinkveyn” metodidan foydalanib; 3. Uyga vazifa: egiluvchanlikni rivojlantirish uchun mashqlar bajarish.

216

Актобатик машқларни ўрганиш методикаси9

9 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 6,7,8,9,...17.

217

218

№11-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 11-mavzu: Akrobatika mashqlari.

219

Актобатик машқларни ўрганиш методикаси10

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar. 1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 6,7,8,9,...17.

10 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 6,7,8,9,...17.

220

№12-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 12-mavzu: Akrobatika mashqlari.

221

Актобатик машқларни ўрганиш методикаси11

11 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 6,7,8,9,...17.

222

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 6,7,8,9,...17.

223

№13-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 13-mavzu: Akrobatika mashqlari.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Akrobatika mashqlarini qanday bajarish to’g’risida ma’lumotlar berish Pedagoning vazifasi: 1.1. Akrobatik mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari. haqida amalda tanishtiradi. 1.2. Asosiy mashqlar bilan amalda tanishtiradi. . 1.3. O’qitish metodikasi O’qitish metodikasi bilan amalda tanishtiradi. . 1.4. Akrobatik mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish haqida amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1.1. Akrobatik mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 1.2. Asosiy mashqlar amalda bajarilishi bilan tanishadilar 1.3. O’qitish metodikasi amalda bajarilishi bilan tanishadilar 1.4. Akrobatik mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish usullari bilan tanishadilar 1. kirish Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar. 2 tayyorlov. 2.1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarini bajarish. 2.2. Sekin yugurish mashqlarini beradi. 2.3. Yugurish mashqlarini va juftlikda URMni o’tkazadi. 2.4. Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun maxsus mashqlar o’tkazadi 3 asosiy. 3.1. Mashg’ulotni reja savollari asosida ketma ketlikda olib boradi. 3.2. “Muommali xatolar” metodidan foydalanib oldinga va orqaga umbaloq oshishni bajarishga yondashuvchi mashqlarni o’rgatish. 3.3. yondashuvchi mashqlarni bajarilishini nazorat qiladi. 3.4.Umbaloq oshishda qanday qilib to’g’ri himoyalanishni ko’rsatadi. 3.5. Oldinga va orqaga umbaloq oshishni vazifa qilib beradi. 4 yakuniy. 4.1. Matda yotgan xolatda gavdani ko’tarib tushirish vazifasini beradi. 4.2. Savol: “Gruppirovka qanday bo’ladi”? “Sinkveyn” metodidan foydalanib; 4.3. Uyga vazifa: egiluvchanlikni rivojlantirish uchun mashqlar bajarish.

224

Актобатик машқларни ўрганиш методикаси12

12 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 6,7,8,9,...17.

225

№14-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 14-mavzu: Gimnastika jihozlarida mashqlar bajarish (brusya, brevno, turnik va boshqalar).

Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Tayanib va osilib bajariladigan mashqlar texnikasi. 2. Muvaozanat mashqlarini bajarish texnikasi. 3. Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarini bajarish uchun o’quvchilarni tashkil qilish usullari. 4. Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarni bajarishda himoyalanish va yordam berish qoidalari.

Pedagoning vazifasi: 1. Tayanib va osilib bajariladigan mashqlar texnikasi haqida amalda tanishtiradi. 2. Muvaozanat mashqlarini bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 3. Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarini bajarish uchun o’quvchilarni tashkil qilish usullari bilan amalda tanishtiradi. 4. Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarni bajarishda himoyalanish va yordam berish qoidalari bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Tayanib va osilib bajariladigan mashqlar texnikasini amalda bajaradi. 2. Muvaozanat mashqlarini bajarish texnikasini amalda bajaradi. 3. Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarini bajarish uchun o’quvchilarni tashkil qilish usullarini amalda bajaradi. 4. Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarni bajarishda himoyalanish va yordam berish qoidalari amalda bajaradi. 1. kirish. 1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.

2 tayyorlov. 1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi; 2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 3. Tayanib bajariladigan mashqlar tushunchasini aniqlashni beradi; 4. Parallel va baland past bruslarning farqini tushuntiradi. 3 asosiy. 1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 2. Bir qator mashqlarni ko’rsatadi va bajarish vazifasini beradm: a) brusda tik qo’llarda yurish; b) to’g’ri qo’llarda turib tebranish; v) tirsakda tayanib tebranish; g) oldinga sapchib tushish. 4 yakuniy.

1. Tebranilarni bajarish bilan bir vaqtda metodik ko’rsatma beradi va texnikani amalda tahlil qiladi; 2. Uyga vazifa: polga qo’llarga tayangan holda bukib yozishni bajarish

226

227

Gimnastika jihozlari Kol’so (Xalqa)

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

228

№15-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 15-mavzu: Gimnastika jihozlarida mashqlar bajarish (brusya, brevno, turnik va boshqalar).

1. Tebranilarni bajarish bilan bir vaqtda metodik ko’rsatma beradi va texnikani amalda tahlil qiladi; 2. Uyga vazifa: polga qo’llarga tayangan holda bukib yozishni bajarish

229

230

231

232

233

234

235

236

237

238

Gimnastika jihozlar13

Кон (От)

Брус (Қўшпоя)

13 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

239

Консручка (дастакли от)

Бревно (Якка чўп)

Кальцо (Халқа)

240

Turnik

Past-baland turnik

241

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

242

№16-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 16-mavzu: Gimnastika jihozlarida mashqlar bajarish (brusya, brevno, turnik va boshqalar).

1. Tebranilarni bajarish bilan bir vaqtda metodik ko’rsatma beradi va texnikani amalda tahlil qiladi; 2. Uyga vazifa: polga qo’llarga tayangan holda bukib yozishni bajarish

243

244

245

Gimnastika jihozlari

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

246

№17-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 17-mavzu: Gimnastika jihozlarida mashqlar bajarish (brusya, brevno, turnik va boshqalar).

2 tayyorlov. 1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi; 2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 3. Tayanib bajariladigan mashqlar tushunchasini aniqlashni beradi; 4. Parallel va baland past bruslarning farqini tushuntiradi. 3 asosiy. 1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; .2. Bir qator mashqlarni ko’rsatadi va bajarish vazifasini beradm: a) brusda tik qo’llarda yurish; b) to’g’ri qo’llarda turib tebranish; v) tirsakda tayanib tebranish; g) oldinga sapchib tushish. 4 yakuniy.

1. Tebranilarni bajarish bilan bir vaqtda metodik ko’rsatma beradi va texnikani amalda tahlil qiladi; 2. Uyga vazifa: polga qo’llarga tayangan holda bukib yozishni bajarish

247

248

Gimnastika jihozlar14 Брус (Қўшпоя)

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

14 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

249

№18-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 18-mavzu: Gimnastika jihozlarida mashqlar bajarish (brusya, brevno, turnik va boshqalar).

1. Tebranilarni bajarish bilan bir vaqtda metodik ko’rsatma beradi va texnikani amalda tahlil qiladi; 2. Uyga vazifa: polga qo’llarga tayangan holda bukib yozishni bajarish

250

Gimnastika jihozlar15

Turnik

Past-baland Turnik

15 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

251

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

252

№19-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 19-mavzu: Gimnastika jihozlarida mashqlar bajarish (brusya, brevno, turnik va boshqalar).

1. Tebranilarni bajarish bilan bir vaqtda metodik ko’rsatma beradi va texnikani amalda tahlil qiladi; 2. Uyga vazifa: polga qo’llarga tayangan holda bukib yozishni bajarish

253

254

255

Гимнастик жиҳозлар16 Кон (От) Консручка (дастакли от)

Турник

Паст-баланд турник

16 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

256

№20-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 20-mavzu: Gimnastika jihozlarida mashqlar bajarish (brusya, brevno, turnik va boshqalar).

1. Tebranilarni bajarish bilan bir vaqtda metodik ko’rsatma beradi va texnikani amalda tahlil qiladi; 2. Uyga vazifa: polga qo’llarga tayangan holda bukib yozishni bajarish

257

Гимнастик жиҳозлар17 Паст-баланд турник

17 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

258

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

259

№21-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 21-mavzu: Gimnastika jihozlarida mashqlar bajarish (brusya, brevno, turnik va boshqalar).

1. Tebranilarni bajarish bilan bir vaqtda metodik ko’rsatma beradi va texnikani amalda tahlil qiladi; 2. Uyga vazifa: polga qo’llarga tayangan holda bukib yozishni bajarish

260

261

Гимнастик жиҳозлар18 Бревно (Якка чўп)

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

18 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 36.

262

№22-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2soat Talabalar soni: ta 22-mavzu: Oddiy va tayanib sakrashlar Amaliy mashg’ulot rejasi 1.Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari. 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi. 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi. 5. Himoyalanish usullari. Pedagoning vazifasi: 1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari haqida amalda tanishtiradi. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari bilan amalda tanishtiradi. . 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishadilar.

1. kirish. 1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi. 2 tayyorlov. 1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi; 2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 3. Juft bo’lib URM va yugurish mashqlarini bajartiradi; 4. Oddiy sakrash tushunchasini aniqlash vazifasini beradi

4 yakuniy. 1. Tinchlantiruvchi, chalg’ituvchi mashqlarni bajarish uchun vazifa beradi; 2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Kuchli depsinish bilan yuqoriga sakrashni bajarish.

263

Oddiy va tayanib sakroshlar

264

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 18,19…26.

265

№23-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2soat Talabalar soni: ta 23-mavzu: Oddiy va tayanib sakrashlar Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari. 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi. 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi. 5. Himoyalanish usullari. Pedagoning vazifasi: 1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari haqida amalda tanishtiradi. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari bilan amalda tanishtiradi. . 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishadilar.

1.kirish. 1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi. 2 tayyorlov. 1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi; 2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 3. Juft bo’lib URM va yugurish mashqlarini bajartiradi; 4. Oddiy sakrash tushunchasini aniqlash vazifasini beradi

4 yakuniy. 1. Tinchlantiruvchi, chalg’ituvchi mashqlarni bajarish uchun vazifa beradi; 2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Kuchli depsinish bilan yuqoriga sakrashni bajarish.

266

Oddiy va tayanib sakroshlar

267

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 18,19…26.

268

№24-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2soat Talabalar soni: ta 24-mavzu: Oddiy va tayanib sakrashlar Amaliy mashg’ulot rejasi 1.Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari. 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi. 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi. 5. Himoyalanish usullari. Pedagoning vazifasi: 1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari haqida amalda tanishtiradi. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari bilan amalda tanishtiradi. . 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishadilar.

2. kirish. 1.Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.

2 tayyorlov. 1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi; 2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 3. Juft bo’lib URM va yugurish mashqlarini bajartiradi; 4. Oddiy sakrash tushunchasini aniqlash vazifasini beradi

3 asosiy. 1. “Qadam - depsinish” mashqini bajarish texnikasini tushuntiradi; 2. Sakrash mashqlarini bajarishini nazorat qiladi, metodik ko’rsatma beradi; 3. Oddiy sakrash elementlari mazmunini tushuntiradi, metodik ko’rsatma beradi; 4. “Bumerang” metodidan foydalanib sakrovchanlikni rivojlantiruvchi maxsus mashqlarni tanlashni o’tkazadi: ko’p sakrashlar, oddiy sakrashlar, baland sakrash va b. 4 yakuniy. 1. Tinchlantiruvchi, chalg’ituvchi mashqlarni bajarish uchun vazifa beradi; 2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Kuchli depsinish bilan yuqoriga sakrashni bajarish.

269

Oddiy va tayanib sakrashlar

270

№25-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2soat Talabalar soni: ta 25-mavzu: Oddiy va tayanib sakrashlar Amaliy mashg’ulot rejasi 1.Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari. 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi. 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi. 5. Himoyalanish usullari. Pedagoning vazifasi: 1.1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari haqida amalda tanishtiradi. 1.2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari bilan amalda tanishtiradi. . 1.3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 1.4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. 1.5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1.1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 1.2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari amalda bajarilishi bilan tanishadilar 1.3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 1.4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 1.5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishadilar.

kirish. 1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.

2 tayyorlov. 2.1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi; 2.2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.3. Juft bo’lib URM va yugurish mashqlarini bajartiradi; 2.4. Oddiy sakrash tushunchasini aniqlash vazifasini beradi

4 yakuniy. 4.1. Tinchlantiruvchi, chalg’ituvchi mashqlarni bajarish uchun vazifa beradi; 4.2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Kuchli depsinish bilan yuqoriga sakrashni bajarish. 271

Oddiy va tayanib sakrashlar 19

19 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 18,19,...26.

272

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 18,19…26.

273

№26-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 26-mavzu: Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik.

Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik. 2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik. 3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik. 4. Jismoniy tayyorgarlanganligi. 5. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik to’g’risida ma’lumotlar berish. Pedagoning vazifasi: 1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik haqida amalda tanishtiradi. 2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik bilan amalda tanishtiradi. . 3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik bilan amalda tanishtiradi. 4. Jismoniy tayyorgarlanganligi bilan amalda tanishtiradi. 5. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar o’tkazish bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik bilan tanishadilar 4. Jismoniy tayyorgarlanganligi bilan tanishadilar 5. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar o’tkazish bilan tanishadilar 1. kirish. 1. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar.

2 tayyorlov. 1. past shiddatda yugurish vazifasini beradi; 2. Juft bo’lib YuM va URMni o’tkazadi; 3. Tezkorlik jismoniy sifatini aniqlashni beradi; 4. “Kvadratcha”da tezkorlikni rivojlantirish uchun mashq bajarish testini beradi. 3 asosiy

1. Reja savollariga mos ketma ketlikda mashg’ulotni olib boradi; 2. Bir nechta mashqlarni ko’rsatadi va uni bajarish vazifasini beradi: a) 4x10m.ga mokisimon yugurish; b) qo’llarni yugurishdagi holatdagidek harakatlantirishni bajarish; v) turli holatlardan signal bo’yicha past startdan chiqish. 4 yakuniy. 4.1. Vazifa: 20 sek.ga o’tirib turishni bajarish; 274

4.2. “Bo’sh joy ” harakatli o’yinini o’tkazadi; 4.3. Uyga vazifa beradi: “Pistolet” bir oyoqda o’tirib turish mashqini bajarish.

Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik20

20 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 18-29.

275

276

277

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P .

278

№27-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 27-mavzu: Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik to’g’risida ma’lumotlar berish. Pedagoning vazifasi: 1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik haqida amalda tanishtiradi. 2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik bilan amalda tanishtiradi. . 3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik bilan amalda tanishtiradi. . 4. Jismoniy tayyorgarlanganligi bilan amalda tanishtiradi. 5. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar o’tkazish bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik bilan tanishadilar 4. Jismoniy tayyorgarlanganligi bilan tanishadilar 5. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar o’tkazish bilan tanishadilar 1. kirish. 1. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar.

4 yakuniy. 279

1. Vazifa: 20 sek.ga o’tirib turishni bajarish; 2. “Bo’sh joy ” harakatli o’yinini o’tkazadi; 3. Uyga vazifa beradi: “Pistolet” bir oyoqda o’tirib turish mashqini bajarish.

Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik

280

281

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P .

282

№28-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 28-mavzu: Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik to’g’risida ma’lumotlar berish. Pedagoning vazifasi: 1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik haqida amalda tanishtiradi. 2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik bilan amalda tanishtiradi. . 3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik bilan amalda tanishtiradi. . 4. Jismoniy tayyorgarlanganligi bilan amalda tanishtiradi. 5. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar o’tkazish bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik bilan tanishadilar 4. Jismoniy tayyorgarlanganligi bilan tanishadilar 5. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar o’tkazish bilan tanishadilar 1. kirish. 1. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar.

283

4 yakuniy. 1. Vazifa: 20 sek.ga o’tirib turishni bajarish; 2. “Bo’sh joy ” harakatli o’yinini o’tkazadi; 3. Uyga vazifa beradi: “Pistolet” bir oyoqda o’tirib turish mashqini bajarish.

Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik21

21 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 18-29.

284

285

№29-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 29-mavzu: Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik to’g’risida ma’lumotlar berish. Pedagoning vazifasi: 1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik haqida amalda tanishtiradi. 2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik bilan amalda tanishtiradi. . 3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik bilan amalda tanishtiradi. . 4. Jismoniy tayyorgarlanganligi bilan amalda tanishtiradi. 5. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar o’tkazish bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik bilan tanishadilar 4. Jismoniy tayyorgarlanganligi bilan tanishadilar 5. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar o’tkazish bilan tanishadilar 1. kirish. 1. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar.

286

Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik22

22 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 18-29.

287

288

289

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P .

290

№30-AMALIY MASHG‘ULOT:

Saf usulllari, URM gavda uchun mashqlar, Harakatda bo’lib juft mashqlar bajarishni o‘rgatish Aylanish va dumalashlar. Darsni maqsadi :Xarakatlanish turlari va URM gavda uchun mashqlar, xalqada siltanishlarni katta ko‘lamda siltanish xarakatlarini va tayanib sakrash oyoqlarni kerib sakrash, baland past qo‘shpoya sitanishlarni o‘rgatish .

Kerakli anjom va uskunalar: gimnastika zoli,gimnastika matlar, dastakli ot, turnik, qo‘shpoya, yakkacho‘p.

1. O‘qitish samaradorligini oshirish o‘qitish usullaridan va o‘qituvchining shug‘ullanuvchilarga zamr boigan bilim, malaka va ko‘nikmalar bilan qurollantirish va ulami kelajakdagi amaliy faoliyatga tayyorlashda yordam bemvchi vosita va yoilardan oqilona foydalanishga bogiiqdir. 2.Xarakatda bir ketma-ket qatordan to‘rt ketma-ket qatorga burilib qayta saflanishni o‘rgatish. 3.URM uzluksiz, gavda uchun mashqlarni o‘rgatish. 4.Turli buyumlarni ko‘tarish va ko‘tarib yurish 5. Sherikni ko‘tarish va ko‘tarib yurish 6. Emaklab o‘tish mashqlari

291

№31-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

31-mavzu Aylanish va dumalashlar Joyida turib 6-8 raqamdan iborat umumbadan rivojlantiruvchi mashqlar. Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi. 2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi. 3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi. 4. URMini bajarish usullari. 5. Yoshga oid URMlar majmuasi.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumrivojlantiruvchi mashqlar to’g’risida ma’lumotlar berish.

5. kirish. 1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu; 2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.

2 tayyorlov.

3 asosiy 1.URMlar majmuasini qanday to’g’ri boshlash kerakligini tushuntiradi; 2. Dastlabki holatni to’g’ri qabul qilishni o’rgatadi; 292

3. Yelka va qo’llar uchun mashqlar bajarishda ko’rsatma beradi; 4. Xatolarni to’g’rilaydi va uslubiy ko’rsatma beradi.

293

294

295

296

Умумривожлантирувчи машқлар23

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

4. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 5. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 6. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 30-31-32.

23 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 30-31-32.

297

№32-AMALIY MASHG‘ULOT: Burilish bilan tik sakrashlarni o’rgatish, Saf mashqlar, URM, Butun tana mushaklari uchun mashqlar, Umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida to'g'ri nafas olishga o'rgatish

Darsni maqsadi. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni tashkil etishning ahamiyati, tayyorgarlik ko’rish joy tanlash, uyushtirish, tayyorgarlikning yakuniy bosqichi, erkin mashqlar, Jismoniy tarbiyaning umumrivojlantiruvchi mashqlari yordamida yechiladigan ayrim vazifalar, yakkaxon mashqlari, musiqa tanlash, fon harakatlari, jihozlar tayyorlash, o’tkazish, taqdirlash.

Kerakli anjom va uskunalar:gimnastika zoli,gimnastika matlari,ginastika devori,turnik, b/p qo‘shpoya.

1. To‘g‘ri qomatni shakllantirish 2. Nafas olish tizimini mustahkamlash 3. Umumrivojlantiruvchi mashqlarning maxsus yo‘naltirilganligi 4. Jismoniy sifatlari uchun taxminiy aylanma mashqlar majmuasi

298

299

№33 AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta

33-mavzu Burilish bilan tik sakrashlarni o’rgatis. Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi. 2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi. 3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi. 4. URMini bajarish usullari. 5. Yoshga oid URMlar majmuasi.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumrivojlantiruvchi mashqlar to’g’risida ma’lumotlar berish.

1. kirish. 1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladi; 2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi. 2 tayyorlov.

301

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

1. Morgunova I.I. Gimnastika va uni oitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. Tashkent, 2011 y. 2. Sushko G.K. Gimnatika i metodika yeyo prepodavaniya. Uchebnoe posobie. TDPU, 2008 g. 3. Теория и практика физической культуры. 1990. № 10. P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 30-31-32.

302

№34-AMALIY MASHG‘ULOT: Murakkab sakrash texnikalarini o’rgatish,Saf mashqlar, Umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida to'g'ri nafas olishga o'rgatish

Kerakli anjom va uskunalar:gimnastika zoli,gimnastika matlari,ginastika devori,turnik, b/p qo‘shpoya.

303

Умумривожлантирувчи машқлар24

24 P. Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999. P 30-31-32.

304

№35- AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 35-mavzu: Murakkab sakrash texnikalarini o’rgatish

Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Sakrash mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari. 2. Asosiy mashqlar 3. O’qitish metodikasi. 4. Sakrash mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga sakrash mashqlarini qanday bajarish to’g’risida ma’lumotlar berish Pedagoning vazifasi: 1. Sakrash mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari. haqida amalda tanishtiradi. 2. Asosiy mashqlar bilan amalda tanishtiradi. . 3. O’qitish metodikasi O’qitish metodikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. Sakrash mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish haqida amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Sakrash mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Asosiy mashqlar amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. O’qitish metodikasi amalda bajarilishi bilan tanishadilar 4. Sakrash mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish usullari bilan tanishadilar 1. kirish Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar. 2 tayyorlov. 1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarini bajarish. 2. Sekin yugurish mashqlarini beradi. 3. Yugurish mashqlarini va juftlikda URMni o’tkazadi. 4. Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun maxsus mashqlar o’tkazadi 3 asosiy. 1. Mashg’ulotni reja savollari asosida ketma ketlikda olib boradi. 2. “Muommali xatolar” metodidan foydalanib oldinga va orqaga umbaloq oshishni bajarishga yondashuvchi mashqlarni o’rgatish. 3. yondashuvchi mashqlarni bajarilishini nazorat qiladi. 4.Umbaloq oshishda qanday qilib to’g’ri himoyalanishni ko’rsatadi. 5. Oldinga va orqaga umbaloq oshishni vazifa qilib beradi. 4 yakuniy. 1. Matda yotgan xolatda gavdani ko’tarib tushirish vazifasini beradi. 2. Savol: “Gruppirovka qanday bo’ladi”? “Sinkveyn” metodidan foydalanib; 3. Uyga vazifa: egiluvchanlikni rivojlantirish uchun mashqlar bajarish.

305

Sakrash mashqlarini o’rgatish metodikasi

306

307

№36-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 36-mavzu: Muvozanat murakkabligi jadvali.

Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Muvozanat mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari. 2. Asosiy mashqlar 3. O’qitish metodikasi. 4. Muvozanat mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Akrobatika mashqlarini qanday bajarish to’g’risida ma’lumotlar berish Pedagoning vazifasi: 1. Muvozanat mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari. haqida amalda tanishtiradi. 2. Asosiy mashqlar bilan amalda tanishtiradi. . 3. O’qitish metodikasi O’qitish metodikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. Muvozanat mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish haqida amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Muvozanat mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Asosiy mashqlar amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. O’qitish metodikasi amalda bajarilishi bilan tanishadilar 4. Muvozanat mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish usullari bilan tanishadilar 1. kirish Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar. 2 tayyorlov. 1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarini bajarish. 2. Sekin yugurish mashqlarini beradi. 3. Yugurish mashqlarini va juftlikda URMni o’tkazadi. 4. Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun maxsus mashqlar o’tkazadi 3 asosiy. 1. Mashg’ulotni reja savollari asosida ketma ketlikda olib boradi. 2. “Muommali xatolar” metodidan foydalanib oldinga va orqaga umbaloq oshishni bajarishga yondashuvchi mashqlarni o’rgatish. 3. yondashuvchi mashqlarni bajarilishini nazorat qiladi. 4.Umbaloq oshishda qanday qilib to’g’ri himoyalanishni ko’rsatadi. 5. Oldinga va orqaga umbaloq oshishni vazifa qilib beradi. 4 yakuniy. 1. Matda yotgan xolatda gavdani ko’tarib tushirish vazifasini beradi. 2. Savol: “Gruppirovka qanday bo’ladi”? “Sinkveyn” metodidan foydalanib; 3. Uyga vazifa: egiluvchanlikni rivojlantirish uchun mashqlar bajarish.

308

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

309

№37-AMALIY MASHG’ULOT

Mashg’ulot vaqti-2 soat Talabalar soni: ta 37-mavzu: Muvozanat murakkabligi jadvali.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Akrobatika mashqlarini qanday bajarish to’g’risida ma’lumotlar berish Pedagoning vazifasi: 1. Muvozanat mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari. haqida amalda tanishtiradi. 2. Asosiy mashqlar bilan amalda tanishtiradi. . 3. O’qitish metodikasi O’qitish metodikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. Muvozanat mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish haqida amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1 Muvozanat mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. Asosiy mashqlar amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. O’qitish metodikasi amalda bajarilishi bilan tanishadilar 4. Muvozanat mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish usullari bilan tanishadilar 1. kirish Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar. 2 tayyorlov. 1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarini bajarish. 2. Sekin yugurish mashqlarini beradi. 3. Yugurish mashqlarini va juftlikda URMni o’tkazadi. 4. Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun maxsus mashqlar o’tkazadi 3 asosiy. 1. Mashg’ulotni reja savollari asosida ketma ketlikda olib boradi. 2. “Muommali xatolar” metodidan foydalanib oldinga va orqaga umbaloq oshishni bajarishga yondashuvchi mashqlarni o’rgatish. 3. yondashuvchi mashqlarni bajarilishini nazorat qiladi. 4.Umbaloq oshishda qanday qilib to’g’ri himoyalanishni ko’rsatadi. 5. Oldinga va orqaga umbaloq oshishni vazifa qilib beradi. 4 yakuniy. 1. Matda yotgan xolatda gavdani ko’tarib tushirish vazifasini beradi. 2. Savol: “Gruppirovka qanday bo’ladi”? “Sinkveyn” metodidan foydalanib; 3. Uyga vazifa: egiluvchanlikni rivojlantirish uchun mashqlar bajarish.

310

311

№38-AMALIY MASHG‘ULOT: Saf mashqlar, URM, Muvozanat murakkabligi jadvali

Darsni maqsadi :Bir ketmaket qatordan uch qirra bo‘lib saflanish, urm bo‘lib- bo‘lib, turnik ko‘tarilish, akrabatika tik to‘rishlar, tayanib sakrash (oyoqlarni bukib), b/p qo‘shpoya pastki yog‘ochga to‘ntarilib chiqib tayanish mashqlarini o‘rgatish

Kerakli anjom va uskunalar:Gimnastika zoli, gimnastika matlar,turnik, qo‘shpoya,ot

1.Bir ketma-ket qatordan uch qirra bo‘lib saflanishni o‘rgatish. 2.Urm bo‘lib-bo‘lib o‘tkazish usulida bajarib ko‘rsatib berish. 3. Shpagat 4. Yarim shpagat

312

№39-AMALIY MASHG‘ULOT: Saf mashqlar, URM, Muvozanatni saqlash texnikasini o’rgatish Darsni maqsadi :Bir ketmaket qatordan uch qirra bo‘lib saflanish, urm bo‘lib- bo‘lib, turnik ko‘tarilish, akrabatika tik to‘rishlar, tayanib sakrash (oyoqlarni bukib), b/p qo‘shpoya pastki yog‘ochga to‘ntarilib chiqib tayanish mashqlarini o‘rgatish

Kerakli anjom va uskunalar:Gimnastika zoli, gimnastika matlar,turnik, qo‘shpoya,ot

1.Bir ketma-ket qatordan uch qirra bo‘lib saflanishni o‘rgatish. 2.Urm bo‘lib-bo‘lib o‘tkazish usulida bajarib ko‘rsatib berish. 3. Shpagat 4. Yarim shpagat

313

314

№40-AMALIY MASHG‘ULOT: Saf mashqlar, URM, Muvozanatni saqlash texnikasini o’rgatish Darsni maqsadi: Bir ketma-ket qatordan ikki ketma-ket qatorga saflanish, URM bo‘lib-bo‘lib, dastakli ot, tayanib sakrash, akrabatika, yakkacho‘pda mashqlarni o‘rgatish Kerakli anjom va uskunalar:Gimnastika zoli, gimnastika matlar,turnik, qo‘shpoya,ot

1. Bir ketmaket qatordan uch qirra bo‘lib saflanish 2. Chaqqonlikni rivojlantirish uchun - koordinatsiya mashqlarini 3. Qo’llarga tayanib juft oyoqda tushish 4.Akrabatika oldinga bir oyoqda to‘ntarilish muvozanatni saqlash o‘rgatish. 5.Akrabatika – randat flyak mashqini o‘rgatish.

315

№41-AMALIY MASHG‘ULOT: Saf mashqlar, URM, Sakrash texnikasini o’rgatish Darsni maqsadi: Xarakatda bir ketma-ket qatordan to‘rt ketma-ket qatorga burilib qayta saflanish, urm uzluksiz, turnikda ko‘tarilish, akrabatika to‘ntarilish, yakkacho‘pda sakrab tushish mashqlarini o‘rgatish

Kerakli anjom va uskunalar:gimnastika zoli, gimnastika matlar, turnik, yakkacho‘p.

316

№42-AMALIY MASHG‘ULOT: Saf mashqlar, URM, Sakrash texnikasini o’rgatish Darsni maqsadi: Xarakatda bir ketma-ket qatordan to‘rt ketma-ket qatorga burilib qayta saflanish, urm uzluksiz, turnikda ko‘tarilish, akrabatika to‘ntarilish, yakkacho‘pda sakrab tushish mashqlarini o‘rgatish

Kerakli anjom va uskunalar:gimnastika zoli, gimnastika matlar, turnik, yakkacho‘p.

1.Xarakatda bir ketma-ket qatordan to‘rt ketma-ket qatorga burilib qayta saflanishni o‘rgatish. 2.URM uzluksiz, gavda uchun mashqlarni o‘rgatish. 3.Turnik – gavdani yozib ko‘tarilishni o‘rgatish. 4.Akrabatika oldinga bir oyoqda to‘ntarilish, randat mashqini o‘rgatish.

317

318

№43-AMALIY MASHG‘ULOT:

Saf mashqlar, URM Tik tayanch oyoqda burilishlar murakkabligini o’rgatish.

Darsni maqsadi: Orani ochish va yaqinlashtirish, urm, dastakli otda aylantirish, tayanib sakrash, b/p qo‘shpoya aylanish, akrabatika mashqlarini o‘rgatish.

Kerakli anjom va uskunalar:gimnastika zoli, gimnastika matlari, dastakli ot, b/p qo‘shpoya, ot. 1. Orani ochish va yaqinlashtirish (jo‘ftlama qadamlab) qaytarish. 2.Urm to‘p bilan uzluksiz mashqlarni o‘tkazishni o‘rgatish. 3. Qo‘shpoya- qo‘lda tik turish mashqlarini mustahkamlash. 4. Qo‘shpoya-qo‘llarga tayanib turib tebranib orqadan ko‘tarilish,burchak ushlash, elkalarda tik turish,oldinga aylanib orqaga tebranib ko‘tarilib sakrab tushishni o‘rgatish.

319

№44-AMALIY MASHG‘ULOT Saf mashqlar, URMlar, Tik tayanch oyoqda burilishlar murakkabligini o’rgatish. Darsni maqsadi: saf usullar, URM, turnik , akrabatika , tayanib sakrash, yakkachupda o‘quv birikmalarni o‘rgatish.

Kerakli anjom va uskunalar: Gimnastika zoli, gimnastika matlari, turnik, yakkacho‘p, ot. 1.Saf usullarini qaytarish. 2. URM bo‘lib-bo‘lib mashqlarni qaytarish. 3.Turnik- osilib turgan holatdan oldinga yoysimon siltanib gavdani yozib ko‘tarilish,tayanib orqaga siltanib, orqaga aylanish, oldinga yoysimon siltanib,orqaga tebranib 90 gradusga burilib sakrab tushish urgatish. 4.Akrabatika – bir oyoqda muvozanat, qo‘lda tik turish, oldinga o‘mboloq oshish, oldinga to’ntarilish, randat flyakni urgatish. 5.Tayanib sakrash- oldinga to’ntarilib sakrash bajarish. 6.Yakkachup- bir oyoqda sakrab chiqish, oyoqlarni xolatini o‘zgartirib sakrash, bir oyoqda muvozanat saqlash, oyoq uchida yurish, chuqqayib utirib 180 gradusga burilib rostlanib, raqs qadamlari, oldiga o’mboloq oshish,rostlanib kerishib sakrab tushish urgatish.

320

321

№45-AMALIY MASHG‘ULOT Saf mashqlar, URMlar, To’lqin va egiluvchanlikni o’rgatish.

Darsni maqsadi: saf usullar, URM, turnik , akrabatika , tayanib sakrash, yakkachupda o‘quv birikmalarni o‘rgatish.

322

№46-AMALIY MASHG‘ULOT:

Saf usullari, URM, To’lqin va egiluvchanlikni o’rgatish.

Darsni maqsadi :Oldinga va orqaga o‘mboloq oshish,yakkacho‘pda sakrab chiqishlarni va dastakli otda tayangan holatdan siltanishlarni o‘rgatish Kerakli anjom va uskunalar: gimnastika zoli, gimnastika matlar, dastakli ot, yakkacho‘p. 1.Saf usullari: saflaning, tekislan, rostlan, to‘xta, erkin, tarqal, tartib bo‘yicha sana , turgan joyda burilishlar. 2.URM qo‘l va elka kamari uchun mashqlar majmuasini bajarish. 3.Akrabatika: oldinga va orqaga o‘mboloq oshishni o‘rgatish 4.Dastakli ot: tayangan holatdan ichkariga va orqaga siltanib o‘tish,o‘ng oyoq bilan o‘ng tomonga. 5.YAkkacho‘p:sakrab chiqishlar, to‘g‘ridan yoki qiyalab, yugurib kelib bir yoki ikki oyoq bilan ko‘prikdan depsinib,qo‘llar bilan tayanib yoki tayanmasdan sakrab chiqish.

323

47-AMALIY MASHG‘ULOT: Saf mashqlar, URM, Raqs qadamlari va raqs kombinatsiyalari

Darsni maqsadi :Saflanish va qayta saflanish – Bir qatordan ikki qatorga saflanish, oyoq holatlari, oyoqlar va tos kamari uchun URM mashqlar, turnikda tebranishlar va katta ko‘lamda siltanish xarakatlari,qo‘shpoyada tayanish xolatlarda tebranishlar, akrabatika o‘mboloq oshishlar, yakkacho‘pda sakrab chiqishlarni o‘rgatish.

Kerakli anjom va uskunalar: gimnastika zoli,gimnastika matlar, dastakli ot, turnik, qo‘shpoya, yakkacho‘p.

1. Bir qatordan ikki qatorga saflanish o‘rgatish. 2. Oyoq holatlarini ko‘rsatib berish,oyoqlar va tos kamari uchun URM mashqlarni o‘tkazish. 3. Turnikda oldinga,orqaga,bukilib-yozilib,yoy shaklida siltanishlar,katta ko‘lamda siltanish xarakatlarini o‘rgatish. 4. Qo‘shpoyada: tayanib turib tebranish,qo‘llarga tayanib turib tebranish xarakatlarini bajarish 5.Akrabatika: oldinga va orqaga o‘mboloq oshishni mo‘staxkamlash. 6.Yakkacho‘p:sakrab chiqishlar,to‘g‘ridan yoki qiyalab,yugurib kelib bir yoki ikki oyoq bilan ko‘prikdan depsinib,qo‘llar bilan tayanib yoki tayanmasdan sakrab chiqishni mo‘staxkamlash.

324

№48-AMALIY MASHG‘ULOT: Saf mashqlar,URM, Raqs qadamlari va raqs kombinatsiyalari.

Darsni maqsadi : Bir qatordan uch qatorga saflanish, butun tana uchun mashqlar,dastakli otda tayanishdan bir oyoqni bir tomonlama aylan- tirishlar,oyoqlarni kerib sakrash va baland past qo‘shpoyada tebranishlarni mo‘stahkamlash

Kerakli anjom va uskunalar:gimnastika zoli, gimnastika matlar, dastakli ot,tayanib sakrash,b/p qo‘shpoya

1.Bir qatordan uch qatorga saflanishni o‘rgatish. 2.Butun tana uchun mashqlarni tushuntirib bajarib ko‘rsatib berish. 3.Dastakli ot-tayanishdan bir oyoqni bir tomonlama aylantirishlarni o‘rgatish. 4.Tayanib sakrash - oyoqlarni kerib sakrash texnikasini mo‘stahkamlash 6. Baland past qo‘shpoya- pastki poyaga sakrab chiqib tayanib orqaga siltanish,bukilib yozilib tebranishni mustahkamlash

325

№49-AMALIY MASHG‘ULOT: Saf mashq,URM, O‘zbek milliy raqslari elementlari.

Darsni maqsadi :Bir qatordan qirra bo‘lib saflanish,o‘tirish va tayanib o‘tirish holatlarida urm mashqlar,halqa kuch bilan ko‘tarilish,qo‘shpoyada ko‘tarilishlar,akrabatika to‘ntarilishlar,yakkacho‘pda yurishlarni o‘rgatish

Kerakli anjom va uskunalar:gimnastika zoli, gimnastika matlar,xalqa qo‘shpoya,yakkacho‘p

1.Bir qatordan qirra bo‘lib saflanishni o‘rgatish. 2.O‘tirish va tayanib o‘tirish holatlarida urm mashqlarni tuShuntirib bajarib ko‘rsatib berish. 3.Halqa-kuch bilan ko‘tarilishni o‘rgatish. 4.Qo‘shpoya-oldinga tebranganda ko‘tarilish,orqaga tebranganda ko‘tarilish o‘rgatish. 5. Bir qatordan qirra bo‘lib saflanishni o‘rgatish. 2.O‘tirish va tayanib o‘tirish holatlarida urm mashqlarni tuShuntirib bajarib ko‘rsatib berish. 6.YAkkacho‘p- oddiy qadamlab,oyoq uchidan va oyoq uchida,juftlama va almash qadamlar bilan,navbatma-navbat oyoqni oldinga bukib,oyoqni oldinga baland ko‘tarib yurishlarni o‘rgatish

326

№50-AMALIY MASHG‘ULOT Saf mashqlar, URM, Turnikda yoshlarni 3 razryadini bajarish

Darsni maqsadi :xarakatda bir ketma-ket qatordan to‘rt ketma-ket qatorga burilib qayta saflanish, urm uzluksiz, turnikda ko‘tarilish, akrabatika to‘ntarilish, yakkacho‘pda sakrab tushish mashqlarini o‘rgatish

Kerakli anjom va uskunalar:gimnastika zoli, gimnastika matlar, turnik, yakkacho‘p.

1.Xarakatda bir ketma-ket qatordan to‘rt ketma-ket qatorga burilib qayta saflanishni o‘rgatish. 2.Urm uzluksiz, gavda uchun mashqlarni o‘rgatish. 3.Turnik – gavdani yozib ko‘tarilishni o‘rgatish. 4.Akrabatika oldinga bir oyoqda to‘ntarilish, randat mashqini o‘rgatish. 5.Yakkacho‘p – sonda o‘tirgan holatdan sakrab tushish, kerishib sakrab tushish, burchak hosil qilib o‘tirish holatidan sakrab tushishni o‘rgatish.

327

№51-AMALIY MASHG‘ULOT: Saf mashqlar, URM, Turnikda barcha o’rganilgan mashqlarni takomillashtirish . Darsni maqsadi :xarakatda bir ketma-ket qatordan to‘rt ketma-ket qatorga burilib qayta saflanish, urm uzluksiz, dastakli ot to‘g‘ri chalishtirishlar,tayanib burchak hosil qilib sakrash, b/p qo‘shpoya sakrab tushishlar.

Kerakli anjom va uskunalar:gimnastika zoli, gimnastika matlar, dastakli ot,b/p qo‘shpoya, ot.

1.Xarakatda bir ketma-ket qatordan to‘rt ketma-ket qatorga burilib qayta saflanishni qaytarish. 2.URM uzluksiz, oyoq muskullari uchun mashqlarni o‘rgatish. 3.Dastakli ot- chapga, unga to‘g‘ri chalishtirish mashqlarini o‘rgatish. 4.Tayanib sakrash- burchak hosil qilib sakrashni o‘rgatish. 5.B/P qo‘shpoya- pastki yog‘ochda o‘ng oyoqni oldinda tutib oyoqlarni kerib tayanish holatidan chap oyoqni siltab o‘tib 90 gradus va 270 gradusga burilib sakrab tushish, sonda o‘tirgan holatdan orqaga burchak hosil qilib sakrab tushish.

328

№52-AMALIY MASHG‘ULOT: Saf mashqlar, URM, Jismoniy sifatlarni rivojlantiruvchi majmuaviy mashqlar

Darsni maqsadi :xarakatda bir ketma-ket qatordan to‘rt ketma-ket qatorga burilib qayta saflanish, urm uzluksiz, dastakli ot to‘g‘ri chalishtirishlar,tayanib burchak hosil qilib sakrash, b/p qo‘shpoya sakrab tushishlar.

Kerakli anjom va uskunalar:gimnastika zoli, gimnastika matlar, dastakli ot,b/p qo‘shpoya, ot.

329

№53-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2soat Talabalar soni: ta 53-mavzu: Juft hodada bajariladigan mashqlarni takomillashtirish

Amaliy mashg’ulot rejasi 1.Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari. 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi. 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi. 5. Himoyalanish usullari. Pedagoning vazifasi: 1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari haqida amalda tanishtiradi. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari bilan amalda tanishtiradi. . 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishadilar. kirish. 1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.

1. tayyorlov. 1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi; 2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 3. Juft bo’lib URM va yugurish mashqlarini bajartiradi; 4. Oddiy sakrash tushunchasini aniqlash vazifasini beradi

2. asosiy. 1. “Qadam - depsinish” mashqini bajarish texnikasini tushuntiradi; 2. Sakrash mashqlarini bajarishini nazorat qiladi, metodik ko’rsatma beradi; 3. Oddiy sakrash elementlari mazmunini tushuntiradi, metodik ko’rsatma beradi; 4. “Bumerang” metodidan foydalanib sakrovchanlikni rivojlantiruvchi maxsus mashqlarni tanlashni o’tkazadi: ko’p sakrashlar, oddiy sakrashlar, baland sakrash va b.

3. yakuniy. 1. Tinchlantiruvchi, chalg’ituvchi mashqlarni bajarish uchun vazifa beradi; 2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Kuchli depsinish bilan yuqoriga sakrashni bajarish.

330

Oddiy va tayanib sakroshlar

331

№54-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2soat Talabalar soni: ta 54-mavzu: Halqada bajariladigan mashqlarni takomillashtirish

Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Halqada bajariladigan mashqlarni o’rgatish metodlari. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari. 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi. 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi. 5. Himoyalanish usullari. Pedagoning vazifasi: 1. Halqada bajariladigan mashqlarni o’rgatish metodlari haqida amalda tanishtiradi. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari bilan amalda tanishtiradi. . 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Halqada bajariladigan mashqlarni o’rgatish metodlarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishadilar.

1.kirish. 2. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.

332

2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Kuchli depsinish bilan yuqoriga sakrashni bajarish. Halqada bajariladigan mashqlarni

333

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

334

№55-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2soat Talabalar soni: ta 55-mavzu: Juft hodada yoshlarni 3 razryadini bajarish

Amaliy mashg’ulot rejasi 1. Juft hodada yoshlarni 3 razryadini bajarishni o’rgatish metodlari. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari. 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi. 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi. 5. Himoyalanish usullari. Pedagoning vazifasi: 1. Juft hodada o’rgatish metodlari haqida amalda tanishtiradi. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari bilan amalda tanishtiradi. . 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1. Juft hodada o’rgatish metodlarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari amalda bajarilishi bilan tanishadilar 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishadilar.

1.kirish. 1.Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi. 2 tayyorlov. 1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi; 2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 3. Juft bo’lib URM va yugurish mashqlarini bajartiradi; 4. Oddiy sakrash tushunchasini aniqlash vazifasini beradi

4 yakuniy. 1. Tinchlantiruvchi, chalg’ituvchi mashqlarni bajarish uchun vazifa beradi; 2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Kuchli depsinish bilan yuqoriga sakrashni bajarish.

335

Oyoqlarni ochib sakirash

336

№56-AMALIY MASHG’ULOT Mashg’ulot vaqti-2soat Talabalar soni: ta 56-mavzu: Barcha o’rganilgan mashqlarni takomillashtirish

Amaliy mashg’ulot rejasi 1.Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari. 2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari. 3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi. 4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi. 5. Himoyalanish usullari. Pedagoning vazifasi: 1.1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari haqida amalda tanishtiradi. 1.2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari bilan amalda tanishtiradi. . 1.3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 1.4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. 1.5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishtiradi. O’quv faoliyati natijalari: 1.1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 1.2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari amalda bajarilishi bilan tanishadilar 1.3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 1.4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 1.5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishadilar.

1.kirish. 2.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.

3 asosiy. 3.1. “Qadam - depsinish” mashqini bajarish texnikasini tushuntiradi; 3.2. Sakrash mashqlarini bajarishini nazorat qiladi, metodik ko’rsatma beradi; 3.3. Oddiy sakrash elementlari mazmunini tushuntiradi, metodik ko’rsatma beradi; 3.4. “Bumerang” metodidan foydalanib sakrovchanlikni rivojlantiruvchi maxsus mashqlarni tanlashni o’tkazadi: ko’p sakrashlar, oddiy sakrashlar, baland sakrash va b. 4 yakuniy. 4.1. Tinchlantiruvchi, chalg’ituvchi mashqlarni bajarish uchun vazifa beradi; 4.2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Kuchli depsinish bilan yuqoriga sakrashni bajarish.

337

Burchak hosil qilib sakirash

338

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar.

339

TEST SAVOLLARI 1. Gimnastikaning chegaralangan kо‘rinishi bundan tahminan necha 3000 ming yil oldinga borib taqaladi. A) 5000 ming yil B) 4000 ming yil S) 3000 ming yil D) 2500 yil

2. Gimnastika sо‘zi qanday sо‘zda olingan A) yunoncha “gimnos” B) grekcha “gimnos” S) shvedcha “gimnos” D) inglizcha “gimnos”

3. Nechanchi yilga kelib, Shvedlarning erkin gimnastikasi va Jon gimnastika jihozlari gimnastika о‘qitish talimi va klublar uchun standart etib olindi. A) 17 asr B) 18 asr S) 19 asr D) 16 asr

4. Nechanchi asrga kelib, jismoniy tarbiyaga oid bir qancha asarlar paydo bo’ladi. A) 17 asr B) 18 asr S) 19 asr D) 16 asr

5. Milliy gimnastika tizimini yaratilishi nechanchi asr boshlariga to’g’ri keladi. A) 17 asr B) 18 asr S) 19 asr D) 16 asr

6.Gimnastika qanday masalalarni echadi? A)namunaviy B)sog’lomlashtirish V)tarbiyaviy G)sport dasturlarini o’zlashtirish bilan bog’liq bo’lgan masalalar

7.Gimnastlar qo’l kuchini rivojlantirish uchun mashqlar? A) «mostik» B) sakrash V) otjimaniya 340

G) egilishlar

8.Gimnastika turlari? A) erkin mashqlar, akrobatika, tayanch sakrash B) snaryadlarda mashqlar V) sog’lomlashtirish gimnastikasi, badiiy gimnastika G) tayanib sakrashlar

9.Kurakda turish (stoyka)ni bajarish texnikasi? A) tirsaklar keng qo’yilishi kerak B) tirsaklar iloji boricha tor qo’yiladi V) boldir – tos bo’g’inlarini bukgan xolatda G) tanani vertikal xolatdan og’ishtirib

10.Gimnast oyoqlari kuchini rivojlantirish uchun mashqlar? A) o’tirib turish (prisedaniya) B) tortilish V) sakrash G) gimnastik devorda osilish

11. Saf mashqlariga nimalar kiradi? A) qayrilishlar – o’nga, chapga, aylanma (krugom) B) yurish V) siqilish va yoyilish G) oyoq tovonlari orqali baland ko’tarib yurish

12. Yuqori sinflarda gimnastika darslarini o’tkazish asoslari? A) so’z metodi B) o’yin metodi V) ko’rgazmalilik metodi G) mashqlarni to’lig’icha o’rgatish metodi

13. Umumiy rivojlantiruvchi mashqlarni ketma-ketligi? A) harakat nomi B) yakuniy xolat V) dastlabki xolat G) yo’nalish (o’nga, chapga)

14. Oldinga va orqaga umbaloq oshish ketma-ketligini o’rganish metodikasi? A) tebranish B) g’ujanak bo’lish V) dastlabki xolat G) o’tirgan xolatda tebranish

341

15. U R M kompleksini takomillashtirish tarkibini ko’rsatish? A) oyoq mushaklari uchun mashqlar B) tana mushaklari uchun mashqlar V) qo’l va elka kamari mushaklari uchun mashqlar G) bo’yin mushaklari uchun mashqlar

16. Quyidagi ko’rsatilganlardan qaysi biri gimnastikaning sog’lomlashtirish turiga mansub? A) ishlab chiqarish gimnastikasi, Ritmik gimnastika B) sport gimnastikasi, sport o’yinlari V) gigienik gimnastika, davolash gimnasitkasi G) davolash gimnastikasi

17. «Oyoqlarni elka kengligida yoyib» usulida tayanch sakrashini bajarishda xavfsizlik qoidasi? A) o’qituvchi yonda turadi B) o’qituvchi otdan oldin turadi V) o’qituvchi otdan keyin G)o’qituvchi ikkita bo’lib turadi

18. Gimnastikaning asosiy vositalari nechta? A) uchta B) beshta V) sakkizta G) ettita

19. Kurakda turishning bajarish texnikasi? A) tirsaklar keng qo’yiladi B) tirsaklar iloji boricha torroq qo’yiladi V) qo’llarni yordamisiz bajariladi G) gavda vertikalidan sal og’ishtiriladi

20. Oldinga va orqaga umbaloq oshish (kuvыrok) akrobatika elementini bajarish texnikasi? A) dastlabki xolatdan asosiy stoykaga B) mashq yarim o’tirgan xolatdan qo’llarni oldinga qo’yib bajariladi V) umbaloq oshish dastlabki xolatdan oyoqlarni elka kengligida kengroq ochib bajariladi G) tayanib o’tirgan holatda umbaloq oshishni bajarish

21. Gimnastikaning har qanday elementni o’rgatish nimadan boshlanadi? A) elementni qismlarga bo’lib o’rgatish B) kirish mashqlari V) elementni to’liq bajarish bilan G) dastlabki xolatdan 342

22. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni o’tkazishdan maqsad nima tayyorlov qismda? A) kuchni rivojlantirish B) organizmni darsning asosiy qismini bajarishga tayyorlash V) maxsus harakat ko’nikmalarini xosil qilish G) harakat ko’nikmalarini mustaxkamlash

23. Tayanib sakrashni bajarishda erga qo’nishdagi xatoliklarni ko’rsating? A) oyoqlarni yarim bukulgan holatda qo’yish B) oyoqlarni to’g’ri holatda quyish V) to’liq o’tirgan holatda qo’yish G) oyoq uchlarida turib tovonlarni erga tekkazish

24. Tayanib sakrash qanday bajariladi? A) eshakdan sakrash orqali B) balandilikka sakrash orqali V) gimnastik otdan sakrash orqali G) gimnastik skameykadan sakrash

25. Dars necha qismdan tashkil topgan? A) 4 B) 2 V) 3 G) 5

26. Har qanday mashqlarni bajarish nimadan boshlanadi? A) o’rgatishga yo’naltiruvchi mashqlardan B) dastlabki xolatdan V) asosiy turishdan G) komandadan (buyruqdan) keyin

27. Qanday maqsad yo’lida saf mashqlari o’tiladi? A) organizmni darsning asosiy qismiga tayyorlash uchun B) qiyin elementlarni bajarish uchun V) tartib, e`tiborini va diqqatini kuchaytirish uchun G) gimnastika elementlarini to’lig’icha takomillashtirish 28. Saf mashqlarini bajarishda nechta jamoa ishtirok etadi? A. 3 B. 4 V. 2 G. 5

29. Tayanib sakrash turiga qanday sakrash kiradi? A. otdan sakrash B. uzunlikka sakrash 343

V. sakramachoq bilan sakrash G. skameykada sakrash

30. Gimnastika jismoniy tarbiya metodikasi vositasi sifatida qaerda paydo bo’lgan? A. qadimgi Rimda B. qadimgi sharq mamlakatlarida V. qadimgi Gretsiyada G. Frantsiyada

31. Nechanchi asrda Germaniyada gimnastikaning YAngi tizimi dunyoga kelgan? A. 17 asr B. 18 asr V. 19 asr G. 20 asr

32. Jismoniy tarbiya darslarida gimnastikaning qaysi turi o’tkaziladi? A. asosiy gimnastika B. akrobatika V. sport gimnastikasi G. badiiy gimnastika

33. Sakrash mashqlarini bajarishda qanday jismoniy sifatlar tarbiyalanadi? A. kuch B. chidamlilik V. tezkor – kuch G. egiluvchanlik

34. Darsning tayyorlov qismi nima maqsadda o’tkaziladi? A. jismoniy sifatlarni rivojlantirish B. yangi elementlarni o’rgatish V. darsning asosiy qismidagi vazifalarni bajarishga tayyorlash G. elementlarni takomillashtirish 35. Gimnastika darsining tayyorlov qismi vazifasi nechta vosita orqali hal qilinadi? A. 3 B. 4 V. 2 G. 5

36. Gimnastika mashg’ulotida texnika xavfsizligini saqlash uchun nechta talab mavjud? A. 2 B. 5 344

V. 3 G. 4

37. Sakrash mashqlarini bajarishda qanday jismoniy sifatlar tarbiyalanadi? A. tezkor – kuch B. chidamlilik V. kuch gigienik G. egiluvchanlik

38. Gimnastika mashqlarini o’rgatishning nechta printsiplari mavjud? A. 3 B. 2 V. 4 G. 5

39. Gimnastlarning jismoniy tayyorgarligining nechta turi mavjud? A. 3 B. 4 V. 2 G. 1

40. Quyida nomlari keltirilgan qaysi biri akrobatik mashqlar atamalariga ta`lluqli emas? A. burilish B. ko’prik V. shpagat G. tik turish

41. Quyidalardan qaysi biri snaryadlarda mashq bajarish atamalariga ta`lluqli? A. tebranish B. egilish V. siltanish G. umbaloq oshish 42. Gimnastika bo’yicha ayollar ko’p kurashiga qaysi turi kirmaydi? A. brus B. erkin mashqlar V. turnik G. akrobatika

43. Gimnastikaning nechta turi mavjud? A. 5 B. 7 V. 9 G. 11 345

44. Gantellar bilan mashq bajarish gimnastikaning qaysi turiga ta`lluqli? A. asosiy gimnastikasi B. gigenik gimnastika V. atletik gimnastika G. sport gimnastika

45. Dars o’tish uchun pedagogik nazoratning necha turi mavjud? A. 5 B. 3 V. 2 G. 4

346

V. KEYSLAR BANKI

1-Keys. Sport gimnastikachilarga mashg‘ulotlar davrida yuklamalar belgilangan tartibdan yuqori darajada berildi. Sport gimnastikachilarga tibbiy ko‘rik vaqtincha mashg‘ulotlarga qatnashmaslik xulosasini berdi, ya’ni sport gimnastikachilar sog‘ligi yomonlashdi.

Keysni bajarish bosqchilari va topshiriqlar: • Keysdagi muammoni keltirib chiqargan asosiy sabablarni belgilang (individual). • Sport gimnastikachilarni mashg‘ulotini tashkil qilish va o‘tkazish tartibini ishlab chiqing (individual)

2-Keys. O‘qituvchi amaliy mashg‘ulotni mashqlarni o‘rgatishdan boshladi. Ta’lim oluvchilar mashqlarni texnik xatolar bilan bajarishdi, ya’ni o‘zlashtira olishmadi.

Keysni bajarish bosqchilari va topshiriqlar: • Keysdagi muammoni keltirib chiqargan asosiy sabablarni belgilang (individual va kichik guruhda). • Amaliy mashg‘ulotda mashqlarni tashkil qilish va o‘tkazish tartibini ishlab chiqing (individual).

3-Keys. Sport gimnastikaga oid mashqlarni (osilish, tayanish, muvozanat, sakrash, burilishlar) o‘rgatishda yaxlit usuldan foydalanildi. O‘rganuvchilar mashqlarni to‘g‘ri bajara olishmadi. Natijada o‘rganuvchilarni barchasi qoniqarsiz baholandi.

Keysni bajarish bosqchilari va topshiriqlar: • Keysdagi muammoni keltirib chiqargan asosiy sabablarni belgilang (individual). 347

• Sport gimnastikaga oid mashqlarini o‘rgatish ketma-ketligi va o‘rgatish uslubini ishlab chiqing (individual va kichik guruhlarda).

4-Keys. Sport gimnastika darsi buyumlarda bajariladigan mashqlardan foydalangan holda tashkil etildi. Darsda rejalashtirilgan vositalar va vazifalar bajarilmadi. Natijada dars maqsadi va vazifasiga erishilmadi.

Keysni bajarish bosqchilari va topshiriqlar: • Keysdagi muammoni keltirib chiqargan asosiy sabablarni belgilang (individual va kichik guruhda). • Darsda rejalashtirilgan vositalarni qo‘llash tartibi va dars maqsadiga erishish ketma-ketligini ishlab chiqing (juftliklardagi ish).

MUSTAQIL TA`LIMNI TASHKIL ETISHNING SHAKLI VA MAZMUNI

Talaba mustaqil ta`lim tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlari hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi. - darslik va o‘quv qo‘llanmalar bo‘yicha fan boblari va mavzularini o‘rganish; - tarqatma materiallar ma`ruzalar qismini o‘zlashtirish; - mashqlar jadvalni chizish va mashq variantlarini ishlab chiqish; - maxsus adabiyotlar bo‘yicha mavzular ustida ishlash; - mashq davomida ishlatiladigan sport anjomlarini o‘rganish; - talabaning ilmiy tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan fanlar bo‘limlari va mavzularini chuqur o‘rganish; - faol va muammoli o‘qitish uslubidan foydalaniladigan o‘quv mashg‘ulotlari; - masofaviy ta`lim. Tavsiya etiladigan mustaqil ta`lim mavzulari: 1. Gimnastika vositalariga tavsif. 2. Ritmik gimnastika. 3. Shug‘ullanuvchilar organizmga URM ta`siri. 4. Saf mashqlari.

348

5. Kichik, o‘rta, katta va tayyorlov guruhlari bolalari uchun gimnastika narvonchasi oldida, ikki kishi bo‘lib buyum bilan va buyumsiz URM majmuasini tuzishning taxminiy na`munasini tayyorlash. 6. Amaliy – kasbiy mashqlar. 7. Ruhiy tayyorlashga yo‘naltirilgan mashqlar va ulardan katta va tayyorlov guruhi bolalari uchun mashqlar tanlash. 8. Maktabgacha yoshdagi bolalarning umumiy jismoniy tayyorgarliklarini asoslari. 9. Gimnastikani rivojlantirish tarixi sharxi. 10. Gimnastika mashg‘ulotlarida shikastlanishning oldini olishdan ogoxlantirish. 11. Bolalar bog‘chasida gimnastika mashg‘ulotlarini o‘tkazish joyini tashkillashtirish. 12. Sakrashlar. 13. Asosiy harakatlar. 14. Badiiy gimnastika va musiqaviy ritmik tarbiyaning bog‘liqligi. 15. Ritmik gimnastika musiqasi va mashqlarni musiqa mazmuni bilan bog‘lash. 16. Musiqiy asarlar mazmuni to‘g‘risida tushuncha. 17. Musiqa melodiyalari majmuasini registr, ritm, harakat qirralari, musiqa hajmi, tempi bilan bog‘lash. 18. Namuna (maxsus) majmualarni, vazifalarni bajarish, harakat va musiqani bog‘lay olish. 19. Musiqa jo‘rligida hamda sanash orqali saf va umumrivojlantirish mashqlarini o‘tkazish. 20. Darslarda ijroga ruxsat berilgan zahoti texnik vositalarni (magnitofon, plastinkali radiouskuna) ishlata olish metodikasi bilan tanishtirish. 21. Majmua harakteriga mos musiqa asarlarini tanlash malakasini takomillashtirish.

349

VII. GLOSSARIY

Atama O‘zbek tilidagi sharhi Ingliz tilidagi sharhi Texnika yunoncha “texnus” so‘zdan a way of carrying out a particular kelib chiqqan bo‘lib, o‘zbek task, especially the execution or tilida “san’at” ma’nosini performance of an artistic work or anglatadi. Sport amaliyotida va a scientific procedure. skill or xususan, bazaviy sport turlarida ability in a particular field. “texnika” harakat malakalari, a skillful or efficient way of doing o‘yin usullarining tuzilish or achieving something."tape shakli, mazmuni va ijro etish recording is a good technique for tartibini ifodalaydi. Muayyan evaluating our own harakat (o‘yin usuli – zarba, communications" to‘p uzatish, to‘p kiritish va

h.k.) texnikasi maxsus mashqlar yordamida qanchalik ko‘p va uzoq vaqt takomillashtirilsa, u Shunchalik go‘zal, chiroyli, engil, bioenergetik jihatdan tejamli, samarali, aniq va “san’at” darajasida ijro etiladi. Taktika yunoncha “taktikus” so‘zdan is a conceptual action olingan bo‘lib, o‘zbek tilida implemented as one or more “tartiblashtirish” ma’nosini specific tasks. The term is anglatadi. commonly used in business, protest and military contexts, as well as in chess, sports or other competitive activities. Gimnastika grekcha so‘zdan olingan bo‘lib Gymnastics – is a sport involving sog‘liqni mustahkamlash va the performance of exercises jismoniy rivojlantirish requiring strength, flexibility, mashqlari balance and control Innovatsiya (ingl. “innovation” – yangilik add news, invention) of teachers kiritish, ixtiro) o‘qituvchida in the new ideas, Norms, rules, yangi g‘oya, me’yor, qoidalarni creating itself, created advanced yaratish, o‘zgalar tomonidan ideas regarding the received yaratilgan ilg‘or g‘oyalarni quality, allows the formation of qabul qilishga oid sifat, abilities and skills

350

malakalarni shakllantirish imkoniyatini beradi. Didaktika (ot grech. didaktikos – i teach teachers I) – the process of o‘qitaman, o‘rgataman) – ta’lim education, content, and qonuniyat jarayoni, mazmuni, qonuniyat principles, forms, methods and va tamoyillari, shakl, metod va teaching means of numerous vositalarini ilmiy asoslab Scientific fundamentals of the beruvchi pedagogik ta’lim theory of education, pedagogy, nazariyasi, pedagogikaning specific area. alohida sohasi.

1. Badiiy Gimnastika Elementlari – (to’p lenta xalqa).

2. Orentasiya–to’gri joy tanlash

3. Kordinatsiya –tana muvozanat saqlash

4. HALQA – shunday jixozki (snaryad) u boshqa gimnastika jixozlaridan farqli ularoq qimirlab turadi.

5. ERKIN MAShQLAR – bu gavda va uning qismlaridan bajariladigan turli-tuman harakatlar ketma-ketligidir.

6. TAYANIB SAKRASh – kon ustidan qo’llar bilan tayanib sakrash

7. AKROBATIKA – turli o’qlar atrofida aylanma harakterdagi harakatlardan iborat mashqlar.

8. YOYSIMON SILTANISH – tayanish holatidan oyoqlarni oldinga turnik ustiga yo’naltirib harakatlanish

9. SAKRAB TAYaNISh – turgan joydan yoki qiyalab yugurib kelib oyoqlar bilan depsinib tayanish.

10. SAKRAB ChIQISh – yakkacho’pning har qanday qismiga turgan joyidan, yugurib kelib bir yoki ikki oyoq bilan ko’prikdan depsinib qo’llar bilan tayanib yoki tayanmasdan sakrab chiqish

11. BURChAK YaSASh – turnik, halqaga osilgan holatdan yoki brussga tayangan holatda bajariladigan mashqlar

12. SAKRAB TUShISh (saskok) – ginastika jihozlarida mashqlarning yakunlovchi qism.

351

VIII. ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida” gi O`zbekiston Respublikasi qonuni./ “Xalq so`zi” gazetasining 2015 yil 5-sentyabrdagi 174 (6357)-soni. 2. «Gimnаstikа». JTI uchun dаrslik.,o`zbеk tiligа tаrjimа, T.,”O`qituvchi”, 1982y.,230 b. 3. Еfimеnkо А.I. vа bоshqаlаr. “Gimnаstikа dаrslаrining sаmаrаdоrligini оshirish usullаri”. T.,O`zDJTI, 1995 y, 100 bеt 4. Yo`ldоshеv K.K. “Gimnаstikа dаrslаridа hаyotiy zаrur hаrаkаt mаlаkаlаrini shаkllаntirish”, T., O`zDJTI, 1995 y, 105 bеt 5. Kаrimоv M.K Хоrеоgrаfiya mаshqlаri vа bаdiiy gimnаstikа. Oquv qo`llаnmа. T.: 2003. -120 b. 6. Sаlаmоv R.S. Spоrt mаshg`ulоtlаrini nаzаriy аsоslаri. –Tоshkеnt: O`zDJTI, 2005. – 238 s. 7. Shannon Miller. Coaching Youth Gimnastics. Copyright 2011by Human Kinetics, Inc. 8. Umаrоv M.N., Yakubоvа N.Х. Qo`llаrdа tik turib muvоzаnаt sаqlаsh mаshqlаrni аlgоritmik shаkldаgi ko`rsаtmаlаr usuliyatini аsоsidа o`rgаtish (Uslubiy qo`llаnmа) T.: 1999. -85 b. Eshtаеv А.K. Gimnаstikа dаrsi. Uslubiy qo`llаnmа. T.: 2004,-104 b.

Internet saytlari 1. www.ziyonet.uz. 2. www.pedagog.uz

352

Yakuniy nazorat belit savollari 1.Saf usullari necha xil kursatib bering ? 2.Saflanish va qayta saflanishlar necha xil kursatib bering ? 3.Joydan joyga ko’chishlarni kursatib bering ? 4.Saf buyruqlari ketma-ketlikda bajaring ? 5.Orani ochish va yaqinlashish kursatib bering ? 6. URM, Qo’l mushaklari va yelka kamari uchun mashqlar necha xil kursatib bering ? 7.URM, Bo’yin va gavda mushaklari uchun mashqlar kamida 10ta mashq ? 8.URM,Oyoq mushaklari uchun mashqlar kamida 8ta mashq ? 9.URM,Butun tana mushaklari uchun mashqlar kamida 10ta mashq ? 10.URMlarni qo’llash uslubiyati necha xil va ularni bajarilishini kursatib bering ?

353