Research on Timber House Construction in Pacď
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
NAUKA S CIENCE Marek Gosztyïa*, Bogdan Motyl Badania nad budownictwem domów drewnianych Pac ïawia i bokolic (powiat przemyski) Research on timber house construction in Pac ïaw and its area (Przemy Ăl county) Sïowa kluczowe: dom drewniany, Key words: wooden house, vertical-post log walls, Ăciany sumikowo-ïÈ tkowe, strop drewniany nagi, naked timber ceiling, spandrel beam, rygiel, dach krokwiowo-jÚtkowy, zabytek rafter-collar beam roof, historical monument Wst Úp Introduction Wbzwi Èzku z burbanizacj È wsi przemyskiej i bjej przeobra- b Because of urbanisation of the countryside in the ĝeniami gospodarczymi nast Úpuje gwa ïtowna dewastacja Przemy Ăl area and its economic transformation, rapid dev- wiejskiego budownictwa drewnianego tradycyjnie zwi È- astation has been observed of the village timber buildings zanego z bosadami rolniczymi tego regionu. Budownictwo, so traditionally connected with agricultural settlements in to zwi Èzane z bpotrzebami i bfunkcjami ĝycia w bobr Úbie wsi, the region. This type of building, associated with the needs dokumentuje histori Ú sztuki budowlanej badanego obszaru. and functions of living within a bvillage, has documented the Od wieków do budowy budynków wiejskich, zarówno history of building craftsmanship of the area of research. mieszkalnych, jak i bgospodarczych, u ĝywano surowców For centuries, easily obtainable materials such as wood and ïatwo dost Úpnych, a bwi Úc drewna i bkamienia. ¿ywotno ĂÊ stone, have been used for rural constructions of both hous- uĝytkowa i btechniczna drewna bywa stosunkowo krótka ing and utility buildings. Utility and technical endurance ibdlatego te ĝ stare obiekty mieszkalne i bgospodarcze stopnio- of timber can be relatively short and therefore old dwelling wo znikaj È i bsÈ zast Úpowane przez nowe budynki z bbardziej and utility buildings have gradually disappeared and been trwa ïych materia ïów. Pomimo wypierania budownictwa replaced by new buildings from more long-lasting mate- charakterystycznego dla okresów minionych, te stare bu- rials. Despite supplanting constructions characteristic for dynki warte s È ocalenia, gdy ĝ reprezentuj È niejednokrotnie the past times, those old buildings are worth saving since znaczne warto Ăci zabytkowe, a bwi Úc warto Ăci architektonicz- they frequently represent signi Þ cant historic value, namely ne i bkonstrukcyjne, a bniekiedy wi ÈĝÈ si Ú z bnimi historyczne architectonic and construction values, and sometimes ibdramatyczne wydarzenia dziejowe. Nale ĝy te ĝ zaznaczy Ê, ĝe dramatic historic events are also associated with them. It zespo ïy budownictwa wiejskiego wytworzy ïy w bomawianym should be mentioned, that in the discussed region com- rejonie krajobrazy kulturowe o bwielorakich kompozycjach plexes of rural buildings created cultural landscapes with przestrzennych, które nie doczeka ïy si Ú do tej pory meryto- multiple spatial compositions, which have yet not been rycznych opracowa ñ o bcharakterze naukowym. described in any factual studies of scientiÞ c character. Prowadz Èc badania terenowe mo ĝna zauwa ĝyÊ, ĝe While carrying out Þ eld research, it can be noticed that wzglÚdnie dobrze chronione sÈ drewniane zabytki archi- wooden monuments of church architecture have been tektury sakralnej, gdyĝ s È wpisywane do rejestru zabytków relatively well preserved, since they are entered into the ibpoddawane pracom restauratorskim. Natomiast gorzej jest monument register and undergo restoration work. The sit- zbzabytkami kultury Ăwieckiej. Podlegaj È ochronie prawnej uation is much worse in the case of lay culture monuments. historyczne drewniane dwory, którymi opiekuj È si Ú lub Historic timber manors, which are frequently taken care of zabezpieczajÈ przed zniszczeniem najcz ÚĂ ciej nowi gospo- or are preserved from complete ruin by new owners, come darze. Nie dba si Ú natomiast o bstare, opuszczone drewniane under legal protection. But old abandoned timber dwelling * dr hab. in ĝ. Marek Goszty ïa, prof. PRz, kierownik Katedry Kon- * dr hab. in ĝ. Marek Goszty ïa, prof. PRz, Chair of the Monument serwacji Zabytków, Wydzia ï Budownictwa i bIn ĝynierii ¥rodowiska Conservation Department, Faculty of Construction and Environ- Politechniki Rzeszowskiej, mgr in ĝ. Bogdan Witold Motyl. mental Engineering of the Rzeszow Polytechnic, mgr in ĝ. Bogdan Witold Motyl. Praca dopuszczona do druku po recenzjach Article accepted for publishing after reviews 44 Wiadomo Ğci Konserwatorskie • Conservation News • 31/2012 domy mieszkalne, stodo ïy i bspichlerze. Opuszczone, popa- houses, barns or granaries are neglected. Desolate, they dajÈ w bruinÚ i bsÈ rozbierane, wskutek czego ubo ĝeje ibtraci fall into ruin and are dismantled, thus impoverishing and na warto Ăciach kulturowych Ărodowisko naturalne. Na ich depleting the cultural values of the natural environment. miejscu powstajÈ nowe domy, ale ich kszta ïty jakĝe cz Ústo In their place new houses are built, though their shapes nie komponujÈ si Ú z bkrajobrazem ibchoÊ jako obiekty s È only too frequently do not go well with the surrounding poprawne architektonicznie, to cz Ústo przy uwzgl Údnieniu landscape since, even if they are architectonically appropri- gustu wïaĂciciela tworzÈ dysharmoni Ú z bkrajobrazem, nie ate as objects, taking into account the taste of the owner stanowiÈc zbnim spójnoĂci. they frequently create abdissonance with the landscape by Pomimo zmian zachodz Ècych wbĂ rodowisku kulturo- lacking coherence with it. Despite the changes occurring wym istniejÈ jeszcze enklawy wiejskie z bprzewagÈ budow- in the cultural environment, there still exist rural enclaves nictwa drewnianego, lecz ibone powoli ulegajÈ degradacji. where timber constructions are predominant, but they also Jedn È z btakich enklaw jest wie Ă Pac ïaw w bpowiecie przemy- slowly undergo the process of degradation. One of such skim. Wie Ă nieco zapomniana, ĝyj Èca powolnym rytmem enclaves is the village of Pac ïaw in the PrzemyĂl county. wbcieniu Kalwarii Pac ïawskiej, licznie odwiedzanej przez This slightly forgotten village, living its slow rhythm in pÈtników i bturystów, zw ïaszcza w bsierpniu, stanowi przyk ïad the shadow of Kalwaria Pac ïawska ß ooded with pilgrims wiejskiego budownictwa drewnianego z bdrugiej po ïowy and tourists in August, is an example of rural timber build- XIX wieku charakterystycznego dla tego regionu. ing in this region from the second half of the 19 th century. Topogra Þ a wsi Topography of the village Pac ïaw le ĝy na wysoko Ăci 431 m n.p.m., w bodlegïoĂci Pac ïaw is situated at the altitude of 431 m AMSL ap- okoïo 24 km na po ïudnie od Przemy Ăla, na wzniesieniu, proximately 24 km to the south of Przemy Ăl on the elevation wb miejscu gdzie rzeka Wiar wyp ïywa z b gór na nizin Ú. where the River Wiar starts in the mountains and ß ows to- Po ïoĝone jest ono wbpa Ămie wzniesieñ ci Ègn Ècych si Ú ïa- wards the lowland. It is located in the range of hills stretch- godnie od Przemy Ăla w bkierunku po ïudniowo-wschodnim, ing gently from Przemy Ăla towards the south-east across poprzez granicÚ z bUkrainÈ, a ĝ do góry Radycz o bwysokoĂci the border with Ukraine to Mount Radycz, 519 m AMSL, 519bm n.p.m. le ĝÈ cej za Dobromilem. Wzniesienia te osiÈ- behind Dobromil. Those elevations reach their culmination gaj È sw È kulminacj Ú na górze Suchy Obycz (617 m n.p.m.) 1. on Mount Suchy Obycz 617 m AMSL 1. Morphologically, Teren ten pod wzgl Údem morfologicznym nale ĝy do Pogó- the area belongs to the Carpathian Uplands. The lie of the rza Karpackiego. Rze ěbÚ góry Pac ïaw uformowa ïy nale ĝÈ ce land of the Pac ïaw hill was formed by the River Wiar in the do dorzecza Wis ïy rzeka Wiar od pó ïnocy ibpotok Sopotnik north and the Sopotnik Brook in the south, which belong od po ïudnia 2. Grzbiet góry ci Ègnie si Ú z b po ïudniowego to the Vistula river basin 2. The mountain ridge stretches wschodu na pó ïnocny zachód. Wie Ă Pac ïaw po ïoĝona jest from the south-east towards the north-west. The village of pod szczytem po po ïudniowej stronie góry, a bod pó ïnocy Pac ïaw is located below the summit on the south slope of the rozciÈga si Ú Kalwaria Pac ïawska. Po pó ïnocno-zachodniej mountain, in the north there lies Kalwaria Pac ïawska, on the stronie znajduje si Ú osada Siemionów, na wschodzie Nowe north-west side there used to be Siemionów settlement, in Sady (Hujsko), na po ïudniu Paprotno, na po ïudniowym the east Nowe Sady (Hujsko), in the south Paprotno, in the zachodzie Sopotnik, na zachodzie Leszczyny. south-west Sopotnik, and in the west Leszczyny. Rys historyczny wsi Pac ïaw An outline of the history of Pac ïaw village Pocz Ètek Pac ïawia, pierwotna nazwa Pacz ïaw, nie jest The origins of Pac ïaw, which was initially known as znany. Nie wiemy, czy by ïa to jaka Ă lokacja i bkto j È za ïoĝyï. Pacz ïaw, are not known. We do not know if it was a bfounda- Jeden z bnajstarszych zapisów dokumentuje prawos ïawn È tion or who founded it. One of the oldest records docu- cerkiew pod wezwaniem Ăw. Szymona S ïupnika, która ments an Orthodox church dedicated to St. Symeon the sta ïa ju ĝ w b1311 r., za czasów potomków ruskiego ksi Úcia Stylite, which already stood there in 1311 in the times of Lwa. Po trzystu latach, w bczasie których by ïa wielokrot- the descendants of the Prince Lev of Rus. After 300 years, nie modernizowana, w broku 1611 zosta ïa przebudowana during which it was repeatedly modernised, in 1611 it was ibpowi Úkszona, o bczym Ăwiadczy napis cyrylicÈ wykonany altered and enlarged, the evidence of which was an inscrip- na belce wbĂ wi Ètyni. NastÚpnie cerkiew poprawiano kilka tion made in Cyrillic alphabet on the beam in the temple. razy, a b wb roku 1921 zosta ïa rozebrana i b na jej miejscu Subsequently, the church was repaired several times, and in postawiono nowÈ, któr È uko ñczono wb1922 r.