Het Mes Erin?! Snijden in De Overheidsbureaucratie
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Christen Democratische Verkenningen Herfst 2010 Het mes erin?! Snijden in de overheidsbureaucratie Boom Tijdschriften Inhoud 7 Ter introductie 10 DWARS: Paul Ulenbelt en Eddy van Hijum Korten op de pensioenen is onacceptabel Het mes erin?! – Snijden in de overheidsbureaucratie 16 Gerrit de Jong & Jan Prij Wie durft? Probleemschets 26 Arthur Ringeling De centrale overheid in de verbouw 34 Evert Jan van Asselt & Marijke Morsink-Dannenberg Opening the black box 42 Harry Van Dalen & Kees Koedijk De overheid en de strijd tegen de hardnekkige logica van bureaucratisering 51 Marco Wilke De interveniërende overheid als geluksgarantie 56 Marc Kregting • Er zijn uitvluchten. Winkel je bijvoorbeeld graag? Essay 58 Alex Brenninkmeijer Kafka als icoon Christen Democratische Verkenningen | Herfst 2010 inhoud 4 Cases Politie 70 Jaco van Hoorn De politie hoort op straat Zorg 83 Bram Troost Bureaucratie bestrijden met grootschalige kleinschaligheid Onderwijs 92 Leo Lenssen Voor bureaucratiebestrijding is een nieuwe verantwoordelijkheidsverdeling nodig 100 Jan Prij In gesprek met Koos van der Steenhoven & Berend Kamphuis Wie kennis vermeerdert, vermeerdert smart Ambtenarij 107 Jan Schinkelshoek Pleidooi voor eerherstel van de klassieke ambtenaar 113 Paul Bogaert • Collega’s op een magnetisch dossier Oplossingsrichtingen 116 Erik Gerritsen De slimme en wijze overheid als alternatief voor bureaucratisme 126 Lobke van der Meulen Praten is vaak beter dan je eigen gang gaan 133 Jan Prij In gesprek met Alexandrien van der Burgt-Franken ‘Maak mensen medeverantwoordelijk voor het vinden van de oplossing’ 139 Jasper Sterrenburg Minder bureaucratie voor professionals: het kan geregeld worden 148 Jan Prij In gesprek met Roel Bekker, Gerrit de Jong & Jan Schinkelshoek Maak het politieke domein kleiner en sterker Christen Democratische Verkenningen | Herfst 2010 inhoud 5 154 Rolf van der Woude De actualiteit van Anne Anema Boeken 161 Sabine Uitslag Bespreking van Willem Vermeend en Roger van Boxtel Uitdagingen voor een gezonde zorg 165 Pieter Omtzigt Bespreking van Rien Fraanje en Jos van der Knaap (red.) Voorbij de crisis. Een nieuwe tijd vereist een andere overheid 167 Rien Fraanje Bespreking van Huub Dijstelbloem, Paul den Hoed, Jan Willem Holtslag & Steven Schouten (red.) Het gezicht van de publieke zaak. Openbaar bestuur onder ogen 172 Jean Penders Bespreking van Jos van der Lans Eropaf! De nieuwe start van het sociaal werk Bezinning 176 Peter van Lier Bijna 50 Christen Democratische Verkenningen | Herfst 2010 7 Ter introductie In een zo omvangrijke overheid (…) kan het een enkele maal voorkomen dat de ene afdeling dit bepaalt, de andere dat, dat de ene niet weet van de andere, de controle door hogere instanties is weliswaar uiterst nauwkeurig, maar komt naar haar aard te laat, en zo kan er altijd een kleine verwarring ont- staan… ‘Mizi’, zei hij, plotseling zijn verslag onderbrekend, tegen de vrouw die, nog steeds op een onbegrijpelijke manier ergens mee bezig, door de kamer gleed, ‘kijk als je wilt eens in de kast daar, misschien kan je het besluit vinden.’ ‘Het is namelijk’, zei hij ter verklaring tegen K., ‘uit mijn eerste tijd; toen bewaarde ik alles nog.’ De vrouw deed meteen de kast open, K. en de burgemeester keken toe. De kast was volgestopt met papieren. Bij het openmaken rolden er twee grote bundels akten uit, die in een rol bijeengehouden waren op de manier waarop men brandhout gewoonlijk bindt; de vrouw sprong verschrikt opzij. ‘Onderin ligt het misschien, onderin’, zei de burgemeester vanuit zijn bed dirigerend… De papieren bedekten reeds de halve kamer. ‘Er is heel wat werk verzet’, zei de burgemeester knikkend, ‘en dit is maar een klein deel.’ Dit citaat uit de roman Het slot van Franz Kafka mag exemplarisch heten voor de wijze waarop het handelen van de overheid soms als ondoorzichtig, vervreemdend en bureaucratisch wordt ervaren. Het is niet voor niets dat twee auteurs in de voor u liggende cdv-bundel Het mes erin?! Snijden in de overheidsbureaucratie1 het werk van Kafka als uit- gangspunt nemen. Zo geeft Lobke van der Meulen van de Kafkabrigade in haar bijdrage aan hoe haar organisatie burgers als K., die verdwalen in de overheidsbureaucratie, te hulp kan schieten. De nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer licht in zijn essay voor cdv toe hoe het handelen van de overheid in algeme- ne zin van kafkaiaanse trekken ontdaan kan worden. Christen Democratische Verkenningen | Herfst 2010 ter introductie 8 • • • Met het beeld van Kafka voor ogen komen ook ambtenaren van het Rijk er slecht van af. Ze zouden zich vanuit verkokerde ivoren torens bezighouden met het produceren van stapels beleidsnotities en rapporten zonder zicht op wat werkelijk belangrijk is. Al snel doemt een beeld op van de ambtena- rij als een ondoorzichtige, zichzelf in stand houdende papierwinkel zon- der toegevoegde waarde. Logisch toch dat er flink gesneden moet worden in het aantal ambtenaren en ministeries? Toch is het de vraag of we, wanneer we in dit beeld blijven hangen, niet al te gemakkelijk meewaaien met het populistische sentiment als zouden ambtenaren vooral bezig zijn met het verplaatsen van papier en ministers met het vullen van hun eigen portemonnee. Wanneer we de zaak vanuit deze cynische blik bekijken, kunnen pogingen om te snijden in de over- heidsbureaucratie meer kapotmaken dan ons lief is. Het gesprek met Jan Schinkelshoek, Roel Bekker en Gerrit de Jong in deze uitgave laat bijvoorbeeld zien dat Nederland relatief gezien helemaal geen groot ambtenarenapparaat heeft, zeker niet wanneer we ons realise- ren dat het aantal beleidsambtenaren klein is en de overgrote meerderheid van de ambtenaren bij uitvoeringsdiensten zit waar burger en politiek groot belang aan hechten. Misschien belangrijker nog: ook de ambtenaar is een vakman die als zodanig waardering verdient. Goed vakmanschap, liefde voor de publieke zaak en maatschappelijke betrokkenheid zijn de morele drijfveren die voor het goed functioneren van de democratische rechtsstaat van essentieel belang zijn. In de bijdragen van cdv is daarom gekozen voor een andere route om het probleem van de overmaat aan overheidsbureaucratie te benaderen. Hierbij is niet het overtal aan ambtenaren het primaire probleem, maar de politieke weigering om duidelijk aan te geven waar de overheid wel of vooral niet verantwoordelijk voor is. Het lijkt erop dat men de overheid van links tot rechts als een garantie voor geluk is gaan beschouwen, zoals Marco Wilke in zijn probleemstellende bijdrage in het eerste deel van deze cdv betoogt. Aldus kan een uitdijende politieke greep op de maatschappij zorgen voor dirigistische wet- en regelgeving die fnuikend is voor de in- novatieve kracht van de samenleving. Ook binnen grote organisaties kan, door de neiging alles in de greep te willen houden op basis van voorschrif- ten, regels en monitorsystemen, de bureaucratie zich als probleem aandie- nen, omdat hiermee vertrouwen in vakmanschap en ondernemerschap en de oefening in morele oordeelsvorming ondermijnd worden. In het tweede deel van de bundel vindt u daarvan voorbeelden op het terrein van de poli- tie, de gezondheidszorg en het onderwijs. In het derde deel is er aandacht voor enige oplossingsrichtingen. Wat Christen Democratische Verkenningen | Herfst 2010 ter introductie 9 kunnen de overheid, de burgers en de professionals zelf doen in de strijd tegen de bureaucratie? Het thematisch deel sluit af met, in de rubriek De actualiteit van, een boeiend portret van de ‘gereformeerde bohemien’ Anne Anema (1872-1966) door Rolf van der Woude. Volgens Anema kan de democratie vervallen tot een vrijblijvend geheel waarin het vervullen van consumentistische wensen centraal staat. In zo’n democratie produceert een visieloze tech- nocratische overheid gebod op gebod en regel op regel, terwijl de demo- cratie in Anema’s optiek juist een moeizaam proces van volwassenwording belichaamt van volk en natie, waarin iedereen – alle klassen, rangen en standen – verantwoordelijkheid draagt voor de vormgeving van de ge- meenschap. Alleen in zo’n context, waarin burgers en maatschappelijke or- ganisaties de ruimte krijgen hun verantwoordelijkheid waar te maken, kan het snijden in overheidsbureaucratie werkelijk doel en betekenis krijgen. Jan Prij, redactiesecretaris Christen Democratische Verkenningen Noten 1 Met dank aan Hans Borstlap voor het meedenken over de opzet van de uit- gave. Christen Democratische Verkenningen | Herfst 2010 10 Korten op de pensioenen is onacceptabel [ 1 ] Ja, gepensioneerden zijn niet schuldig aan de bankencrisis door Paul Ulenbelt pensioengelden. Integendeel. Het vermogen van pensioenfondsen bedraagt 784 miljard De auteur is Tweede Kamerlid namens de sp. euro. De reserves zijn nog nooit zo groot geweest. Anders dan de banken zijn de pen- Veel pensioenfondsen zijn vrijwel failliet. sioenfondsen de gevolgen van de daling van Het gaat zo slecht dat in 2011 en in 2012 wordt de aandelenkoersen door de bankencrisis gekort op de pensioenen. Niet met een paar alweer te boven. In 2009 behaalden ze een procenten: er worden percentages van vijf- rendement van 108 miljard; hoger dan ooit. tien procent genoemd. Niet voor een paar Deze cijfers werden tegelijk met de berich- mensen: het treft vrijwel alle gepensioneer- ten over de lage dekkingsgraden bekend. Ze den. De pensioenfondsen staan er net zo zijn tot weinigen doorgedrongen. De actuele slecht voor als de banken in 2008. Dat is het financiële positie van de fondsen is beter beeld van de toestand in pensioenland dat dan ooit. Hoe kan het dan dat ze er slecht gepensioneerden en