BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
L-Ewwel Laqg[a – Settembru 2012
Ministeru tal-Affarijiet Barranin BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Ministeru tal-Affarijiet Barranin Ippubblikat Mill-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Il-Belt Valletta, Malta
© Ministeru tal-Affarijiet Barranin www.foreign.gov.mt
ISBN> 998-99957-9-424-7 Stampat u mitbug[ fl-Istamperija tal-Gvern, Malta 2013 WERREJ
Introduzzjoni mill-Vi/i Prim Mnistru u Ministru tal-Affarijiet Barranin Dr Tonio Borg ...... 1
Il-Membri tal-Kunsill ...... 3
Diskors tal-Vi/i Prim Ministru u Ministru tal-Affarijiet Barranin Dr Tonio Borg ...... 5
Diskors tal-Ministru g[at-Turi]mu, Kultura u Ambjent Dr Mario de Marco ...... 9
Konklu]jonijiet tal-Ewwel Seduta tal-Kunsill g[all-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta ...... 15
Rakkomandazzjonijiet – Vi]joni Komuni g[all-Kunsill ...... 20
Pre]entazzjoni mill-Awstralja – Victoria Dr Edwin Borg-Manchè u Prof. Maurice Cauchi ...... 22
Pre]entazzjoni mill-Awstralja NSW Dr Gaetano Pace u s-Sur Lawrence Dimech ...... 27
Pre]entazzjoni mis-Sur Frank Scicluna – Awstralja ...... 34
Pre]entazzjoni mill-Kanada – Is-Sur Joe Sherri ...... 36
Pre]entazzjoni mill-Istati Uniti tal-Amerika Is-Sur Louis J. Vella – San Francisco, California u Is-Sur Larry Zahra – Detroit, Michigan ...... 39
Pre]entazzjoni mis-Sur Bernard Scerri – Ir-Renju Unit ...... 42
Pre]entazzjoni mis-Sur Franklin Mamo – Unjoni Ewropea ...... 45
Pre]entazzjoni fuq l-Istitut Kulturali Malti ...... 49
Pre]entazzjoni fuq i/-?ittadinanza Maltija ...... 51 Pre]entazzjoni mill-MEUSAC> L-Irwol tal-MUESAC u l-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta ...... 55
BIOGRAFIJI ...... 59
Dr Tonio Borg, LL.D, MP ...... 60
Dr Edwin Borg-Manché – Melbourne, Awstralja ...... 61
Maurice Cauchi, AM, MQR – Melbourne, Awstralja ...... 62
Lawrence Dimech, OAM J.P. – New South Wales, Awstralja . . . . .63
Dr. Gejtu Pace, L.P.A.B. Dip Grad (Legal Practice) – New South Wales, Awstralja ...... 64
Frank Scicluna – Awstralja ...... 65
Joe Sherri – Mississauga, Kanada ...... 66
Louis J. Vella – Kalifornja, Stati Uniti ...... 67
Larry Zahra – Michigan, Stati Uniti ...... 68
Bernard Scerri – Ir-Renju Unit ...... 69
Franklin Mamo – Unjoni Ewropa ...... 70
Roderick Bovingdon, RPN DipNAdmin, BAHons, Dip.H.Couns – Awstralja ...... 71
Carmen Galea – Kanada ...... 73
Joseph Muscat – G[awdex ...... 74
Rossalie H. Rivett – Renju Unit ...... 75
Fr Alfred Vella – Malta ...... 77
Doris Zammit, Segretarja ...... 78
Appendi/i – Att Nru. XX tal-2011 ...... 79 {ajr lil Vi/i Prim Ministru u Ministru tal-Affarijiet Barranin, Dr Tonio Borg
Rapporteurs> Is-Sur Alan Cordina Is-Sur Roderick Formosa
Uffi/jali O[ra> Is-Sur Melvyn Mangion Is-Sur Walter Sultana
Qari tal-Provi> Is-Sra Doris Zammit
Ritratti> Dipartiment tal-Informazzjoni Dokument dwar l-ewwel seduta tal-Kunsill g[all-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta, preparat minn Doris Zammit, Segretarja tal-Kunsill BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
INTRODUZZJONI
VI/I PRIM MINISTRU MINISTRU TAL-AFFARIJIET BARRANIN – DR TONIO BORG
Wie[ed mill-punti ewlenin fl-istrate;ija tal-politika barranija ta’ Malta hija li tissa[[a[ r-rabta mal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta.
F’dawn l-a[[ar xhur ;ie intensifikat ix-xog[ol f’dan ir-rigward, li huwa ta’ importanza kbira g[al Malta. Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin ser ikompli isa[[a[ ir-rabta mal-Maltin ta’ barra billi jipprovdi g[ajnuna g[al inizzjattivi li jkattru u jinfurzaw il-kultura Maltija u l-identità nazzjonali, filwaqt li ju]a l-komunitajiet Maltin biex jiffacilità u jikreà opportunitajiet ta’ kummer/ g[al Malta.
In[oss li huwa d-dmir tieg[i li ni]gura li ji;u rispettati d-drittijiet u l- interessi tal-Maltin li g[ixu barra u li nassiguraw li l-kuntatti tag[hom ma’ Malta ji]diedu u jibqg[u b’sa[[ithom.
1 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
B’numru ta’ riformi le;islattivi fil-li;i Maltija dwar in-Nazzjonalità, i/- /ittadinanza Maltija hija possibli g[al kull min g[andu dixxendenza diretta ma’ kwalunkwe persuna ta’ nazzjonalità Maltija li twieldet f’Malta. Dawn ir-riformi jiggarantixxu /ittadinanza Maltija lill- ;enerazzjonijiet ta’ Maltin li twieldu wara l-ewwel ;enerazzjoni mwielda barra. Li hu ]gur, il-familja Maltija qieg[da kontinwament tespandi. Dan ifisser li l-Gvern ta’ Malta g[andu d-dmir li jestendi u jsa[[a[ il- kuntatti mall-Maltin kollha madwar id-dinja.
Wara t-tielet Konvenzjoni g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta, li saret f’Marzu tal-2010, il-Parlament irratifika Att li jwaqqaf Kunsill g[all- Maltin li jg[ixu barra minn Malta, b’responsabilità li jissorvelja l-kwalità tal-[ajja ta’ komunitajiet Maltin, u tal-membri individwali tag[hom, li jkunu jg[ixu barra minn Malta u li jiffa/ilità i]-]amma tal-identità kulturali u lingwistika tal-komunitajiet Maltin u jippromwovi l-kultura Maltija barra minn Malta, b’mod partikolari t-tag[lim tal-lingwa Maltija.
Il-Kultura, lingwa, reli;jon u ;eografija huma kolonni /entrali li jsostnu u jiddefinixxu nazzjon. In-numru ta’ /ittadini Maltin barra minn Malta dejjem qieg[ed ji]died, u dan jirrikjedi t-tis[ie[ tar-rabtiet tag[na bit-tag[lim tal-lingwa Maltija, tal-istorja Maltija, litteratura, folklor u tradizzjonijiet. G[al din ir-ra;uni, l-Att jag[mel referenza g[all-Istitut Kulturali Malti li ju]a ri]orsi ta’ Ministeri differenti bl-g[an li jippromwovi l-lingwa Maltija, kultura u tradizzjonijiet madwar id-dinja kollha.
Li tkun /ittadin ta’ Malta jfisser ukoll li tkun /ittadin tal-Unjoni Ewropea. Wa[da mid-dmirijiet tag[na hija li ng[inu lill-Maltin li jg[ixu barra minn Malta jifhmu l-istituzzjonijiet Ewropej u kif ja[dmu. Dan isa[[a[ li/-/ittadini tag[na biex jipparte/ipaw f’dibattiti dwar temi Ewropej u biex jg[inu fit-tfassil tal-futur tal-Ewropa.
Il-Membri tal-Kunsill, fl-ewwel laqg[a tag[hom ing[ataw rwol kru/jali li jassistu l-Gvern fit-tfassil ta’ pjan strate;iku sabiex jag[mlu l- obbligi tal-Att realtà g[all-Maltin kollha li jg[ixu barra.
2 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
IL-MEMBRI TAL-KUNSILL
?erpersin> Dr Tonio Borg
MEMBRI LI JG{IXU BARRA> - SEC 5C
Awstralja> Borg-Manchè Edwin Cauchi Maurice Dimech Lawrence Pace Gejtu Scicluna Frank
Kanada> Sherri Joe
Stati Uniti tal-Amerika> Vella Louis J. Zahra Larry
Renju Unit> Scerri Bernard
Unjoni Ewropea> Mamo Franklin
MEMBRI MA{TURA MINN MALTA - SEC 5B Bovingdon Roderick Galea Carmen Muscat Joseph Rivett Rosalie Vella Fr Alfred
Segretarja> Doris Zammit
Din l-ewwel laqg[a saret fuq jumejn it-Tlieta u l-Erbg[a, 18 u 19 ta’ Settembru 2012 fis-Sala George Borg Olivier, fil-Ministeru tal-Affarijiet Barranin u kienet ippreseduta mill-Onor. Dr Tonio Borg, Ministru tal-Affarijiet Barranin (DPM) b[ala ?erpersin tal-Kunsill tal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta.
3 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
4 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
DISKORS TAL-VI?I PRIM MINISTRU U MINISTRU TAL-AFFARIJIET BARRANIN – DR TONIO BORG
18 TA’ SETTEMBRU 2012
Sinjuri Din il-laqg[a hija tabil[aqq wa[da storika. G[all-ewwel darba qieg[ed jiltaqa’ korp imwaqqaf b’li;i li jirrappre]enta lill-komunitajiet Maltin barra minn Malta. Sa issa l-uniku forum li fih kienu jiltaqg[u b’mod semi- uffi/jali l-Maltin ta’ barra kienet l-hekk imsej[a Konvenzjoni bl-a[[ar ]ew; Konvenzjonijiet li saru fis-sena 2000 u fis-sena 2010. Il-Gvern fl-a[[ar Konvenzjoni kien g[amilha /ara li kien wasal i]- ]mien illi jin[oloq mekkani]mu, preferibbilment imwaqqaf b’li;i, li jkun il-mezz uffi/jali ta’ komunikazzjoni u rappre]entanza tal-Maltin ta’ barra mal-Awtoritajiet Maltin Hekk hu li llum din il-weg[da qieg[da titwettaq waqt illi l-Parlament Malti lejn l-a[[ar tas-sena 2011 g[adda l-Li;i tal-Kunsill tal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta, u wara pro/ess twil ta’ konsultazzjoni, in[atru ir-rappre]entanti tal-komunitajiet Maltin u l-[ames esperti f’materji ta’ migrazzjoni.
5 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
X’qed nistenna jiena b[ala President ta’dan il-Kunsill, anki jekk jiena sempli/i moderatur ta’ din il-;emg[a. {a ng[id x’inhuma l-aspirazzjonijiet tieg[i u x’kelli f’mo[[i meta jiena imbuttajt l-idea sabiex jitwaqqaf dan il-Kunsill. Id-diaspora Maltija hija mifruxa sew. I]da ’l bog[od kemm huma ’l bog[od il-komunitajiet Maltin minn xulxin, minkejja d-differenza fl- ambjent ta’ kull wie[ed minnhom, hemm linja tad-deheb illi tg[aqqadhom flimkien. Jiena ridt illi dawn il-fatturi komuni jissa[[u f’Kunsill illi jirrappre]enta b’mod mill-iktar wiesa’ l-komunitajiet differenti tag[na barra minn Malta. Insemmi fost l-o[rajn su;;etti b[al, interessi tal-Maltin fil-post fejn joqog[du, rabtiet ma’ Malta, il-preservazzjoni tal-kultura u l-lingwa tag[na fil-komunitajiet tag[na, l-integrazzjoni tal-komunitajiet tag[na fil-post ta’ adozzjoni. Il-globalizazzjoni u [effa tal-ivvja;;ar g[amlu dal-kun/ett iktar fattibbli. Minkejja /-/okon tag[na deherli li kien wasal i]-]mien li nag[mlu b[al [addie[or u nwaqqfu Kunsill tal-Maltin ta’ barra, naturalment b’saqajna mal-art dwar limitazzjonijiet fi]i/i ta’ persunell u finanzjarji. Dan il-Kunsill ;ie mwaqqaf b’li;i proprju sabiex jag[tih is-sa[[a. Jiena b[ala President la g[andi vot ori;inali u lanqas de/i]iv, propju sabiex il-Kunsill ikun tag[kom. I]da l-fatt illi huwa mwaqqaf b’li;i u l-Ministru tal-Affariiet Barranin ikun il-President tieg[u jag[tih sa[[a kemm fl-istatura tieg[u kif ukoll fir-rakkomandazzjonijiet li jag[mel. Intom u jiena inklu] , g[andna responsabilità spe/jali g[ax a[na se nkunu qed niffurmaw l-ewwel Kunsill. Nirnexxu a[na, jirnexxi l-Kunsill g[all-futur. Infallu a[na u nkunu kkundannajna dan l-esperiment ;did g[al mewta kmieni u prematura. I]da naf li din it-tieni possibilità ma hija possibilità xejn. Is-su//ess huwa l-unika possibilità u rridu no[or;u minn hawn konvinti, li, bid-diver;enza ta’ karattri, persuna;;i , fehmiet u po]izzjonijiet, irridu nag[mlu minn dan il-Kunsill su//ess. Jiena qieg[ed nipproponi illi fi tmiem dan il-Kunsill ni;bru ir- rakkomandazzjonijiet, su;;erimenti u proposti li tag[mlu li taqblu dwarhom sabiex dawn jin;abru flimkien u ji;u /irkolati lill-Ministeri u dipartimenti kon/ernati. B’hekk il-Kunsill ma jkunx biss laqg[a ta’ a[wa mbieg[da i]da jipprodu/i dokument konkret illi jkun jista’ ji;i /irkolat u jkun hemm follow-up dwaru. Il-fatt illi l-Presidenza tal- Kunsill hija f’idejn il-Ministru tg[in sabiex ji;u xprunati ’il quddiem ix- xewqat ta’ dan il-Kunsill mal-Gvern in ;enerali u id-dipartimenti governattivi in partikolari. Dan il-Kunsill jista’ jag[mel [afna ;id u jekk nista’ nag[ti parir ejjew nag[mlu proposti affittibbli, iktar milli su;;erimenti ta’ pro;etti grandju]i li nafu li min[abba l-ambizzjoni u n-natura tag[hom imutu qabel ma jitwieldu.
6 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
I]da ]gur li hemm affarijiet ]g[ar li nistg[u nag[mlu, iktar boro] ta’ studju u g[ajnuna g[all-g[alliema u studenti tal-Malti, iktar konoxxenza tal-istorja tal-emigrazzjoni f’pajji]na, aktar kuxjenza f’Malta tal-fatt illi spi//at l-idea ta’ emigranti i]da iktar enfasi fuq il-kun/ett ta’ ;ens Malti wie[ed li in parti jg[ix Malta, in parti barra minn Malta. Dan il-kun/ett bnejnieh bil-mod il-mod f’dawn l-a[[ar 25 sena bl- introduzzjoni ta’ mi]uri li a;evolaw bil-bosta lill-Maltin ta’ barra. Ma nistax ma nsemmix il-kwestjoni ta/-/ittadinanza doppja li l-unika [a;a li wie[ed jista’ jikkritika huwa illi tant irnexxew ir-riformi li issa g[andna lista li qed jistennew u rridu n[affu iktar il-pro/ess. Fl-1989 g[all-ewwel darba f’pajji]na, Malti li emigra seta’ jing[ata lura i/-/ittadinanza Maltija awtomatikament u retroattivament minkejja li kien adotta /-/ittadinanza tal-pajji] tal-adozzjoni tieg[u. Fis-sena 2000 sgan/ajna il-kun/ett ta’ /ittadinanza doppja minn dak tal-emigrazzjoni. Kull Malti li twieled b’/ittadinanza Maltija u mbag[ad tilifha g[ax akkwista dik ta’ pajji] ie[or, awtomatikament u retroattivament re;a’ akkwista l-Maltija. Fl-2007 waqt l-ewwel ]jara tieg[i fl-Awstralja kont [abbart illi l-Gvern kien se jestendi /-/ittadinanza Maltija g[al kull min jipprova illi xi antenat tieg[u f’linja diretta kien Malti mwieled Malta< i]da did-darba japplikaw . B’hekk l-aspirazzjonijiet kollha tal-Maltin ta’ barra ;ew sodisfatti u jiena kburi li ppilotajt fil-Parlament tnejn mit-tliet riformi li semmejt. B’hekk urejna illi ma konniex qed nikkonsidraw lill-Maltin ta’ barra b[ala xi Maltin ta’ ;ens ie[or. L-g[e]e] [a;a li pajji] jista’ jag[ti hija
7 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012 i/-/ittadinanza . Ir-rikonoxximent ta’ passaport Malti lill-[utna Maltin ta’ barra waqqa’ kull [ajt legali ta’ separazzjoni. Importanti li jekk hemm xi [itan o[ra n]armawhom ukoll. Bi/-/ittadinanza Maltija l-Maltin ta’ barra akkwistaw ukoll i/- /ittadinanza Ewropea b’effett mill-2004 u ma jistg[ux ji;u diskriminati sempli/ement g[ax ma jg[ixux f’ Malta< i]da jgawdu mill-istess drittijiet li jgawdu l-Maltin li jg[ixu Malta. Nixtieq li jkollna ]ew; sessjonijiet illum u g[ada ta’ [idma intensiva. Il-kwestjonijiet u l-ilmenti individwali huma importanti. I]da fuq kollox irridu n[arsu b’lenti usa’ minn hekk. Irridu pere]empju n[ejju l-linji ;enerali ta’ Pjan Strate;iku g[al dan il-Kunsill sa Konvenzjoni o[ra. Irridu nag[tu titwila lejn il-possibilità ta’ twaqqif ta’ Istitut Kulturali Malti u [ejjejna xi ideat u regolamenti g[al dan il-g[an. B’hekk il-laqg[a tag[na f’Malta sservi l-iskop li jkollna vi]joni, u mhux nivvja;;aw bla tmun. Irridu niftehmu kif se niftehmu, ji;ifieri kif se jkollna komunikazzjoni bejn laqg[a ta’ Kunsill u o[ra. Irridu ni]viluppaw Direttorat fi [dan il- Ministeru li jkollu l-kapa/ità amministrattiva illi jikkoordina il-[idma ta’ dan il-Kunsill biex fis-sena bejn Kunsill u ie[or ma jmutux l-ideat u s- su;;erimenti, lanqas tonqos il-kreattività i]da ti;i xprunata b’komunikazzjoni ta’ ideat bejn il-membri stess u anki minn persuni li m’humiex membri. Inkella nkunu qed nipperikolaw illi l-Kunsill jaqa’ f’apatija u inerzja bejn laqg[a u o[ra. Dana konvint li mhux se ji;ri g[ax nafkom sew. Naf kemm t[abattu sabiex dan il-Kunsill jirnexxi. U hekk ser isir i]da rridu na[dmu flimkien. Fuq kollox irridu nuru g[aqda bejnietna sabiex il- komunitaijiet Maltin, ikunux f’Sydney , Melbourne, Toronto jew San Francisco jew fi kwlulunkwe belt jew pajji] fejn stabbilew ru[hom il- Maltin, i[ossu li dan il-Kunsill huwa tag[hom. G[al dan il-g[an in[e;;i;kom sabiex tikkunsidraw il-formazzjoni ta’ gruppi re;jonali li ’l quddiem jistg[u jg[inu wkoll fil-[atra ta’ membri f’dan il-Kunsill. Malta hija ]g[ira u r-ri]orsi tag[ha wkoll. I]da nistg[u flimkien no[olqu strutturi bla pompa u ambizzjoni ]ejda li jistg[u jippromwovu l-kultura tag[na barra< l-aktar f’pajj]i fejn g[andna ambaxxati li jistg[u jg[inu f’dan ir-rigward. Kif qed taraw l-a;enda hija twila< u mhux se niddiskutu kollox fl- ewwel laqg[a tal-Kunsill. In[e;;e; lill-Maltin ta’ barra biex i[ossu li dan hu Kunsill tag[hom< anki dawk il-komunitajiet li sa issa ma humiex rappre]entati f’dan il-Kunsill min[abba limitazjoni ta’ numru. B’dawn il-kliem ta’ inkora;;iment niddikjara miftu[a l-ewwel laqg[a tal-Kunsill tal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta.
TONIO BORG
8 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
DISKORS TAL-MINISTRU G{AT-TURI}MU, KULTURA U AMBJENT – DR MARIO DE MARCO
18 TA’ SETTEMBRU 2012
Il-kun/ett tal-kultura huwa multidimensjonali u l-istorja ta’ Malta, b’mod partikolari, turi li l-kultura ta’ g]iritna stag[niet fl-interazzjoni bejn i/-/ivilizzazzjonijiet differenti u fit-ta[lit ta’ bejn kulturi differenti. Infatti llum il-;urnata ma nitkellmux fuq identità wa[da imma nqisuna li g[andna identitajiet multipli li ng[ixu bihom. U l-qag[da ;eografika ta’ pajji]na tpo;;ina f’po]izzjoni unika b[ala pont bejn il-kulturi Ewropej u dawk tal-Mediterran. Ir-re;jun tal-Mediterran dejjem kien post fejn jiltaqg[u il-kulturi differenti u /iviltajiet. L-istorja tar-re;jun huwa tfakkira kostanti tad-diversità li ffurmat forom kulturi tag[ha. L-identità kulturali tag[na m’g[andhiex tkun limitata fl-i]olazzjoni ta’ pajji] wie[ed, pero’ kif dejjem emminna bis-s[i[, g[andha timxi lil’ hinn mill-fruntieri ta’ pajji]na. L-esportazzjoni kulturali hija mod ta’ kif turi r-rikkezza ta’ pajji] u l-valur li dak il-pajji] partikolari jag[ti lill- identità tieg[u. Ilkoll nafu kemm l-eluf ta’ Maltin li [adu r-residenza f’pajji] ie[or, ikunu ;arrew is-sens ta’ appartenenza tag[hom ta’
9 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012 pajji]hom, waqt li jkunu qed jinvolvu ru[hom fil-[ajja tal-post tar- residenza tag[hom. Il-Maltin li jg[ixu barra mill-pajji] huma kontributuri importanti g[all-produzzjoni kulturali Maltija u g[andhom rwol sinifikanti fil-promozzjoni tal-kultura Maltija barra minn Malta. A[na nirrikonoxxu l-potenzjal tal-komunitajiet Maltin barra minn Malta biex jikkontribwixxu b’mod po]ittiv g[all-isfera kulturali ta’ Malta u g[alhekk infittxu li niffa/ilitaw u ninkora;;ixxu l-parte/ipazzjoni attiva tag[hom. Din il-proposta to[ro; mill-Att dwar Kunsill g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta minn Malta, (Kap. 515 tal-Li;ijiet ta’ Malta) li f’Artiklu 11(e) jg[id li ’bi ftehim mal-Ministru responsabbli g[al kultura, jwaqqfu Istitut Kulturali Malti biex tin;ieb ’il quddiem il-kultura Maltija barra minn Malta, u g[al dak il-g[an biex ji;u regolati l-g[amla, il- funzjonijiet, l-operazzjoni u l-[atra ta’ uffi/jali u persunal li je]er/itaw f’dak l-Istitut.’ Il-proposta li jitwaqqaf Istitut Kulturali Malti tkun pass importanti lejn din id-direzzjoni. Fost l-g[anijiet tal-Istitut, hemm dak li jsa[[a[ ir- relazzjonijiet u r-rwol tal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta. Eluf ta’ /ittadini ta’ dixxendenza diretta Maltija jg[ixu madwar id-dinja b[all- Awstralja, ir-Renju Unit, il-Kanada, New Zealand, l-Istati Uniti tal- Amerika u pajji]i o[rajn. Barra minn hekk, wara d-d[ul ta’ Malta fl-UE, qieg[ed kull ma jmur jikber in-numru ta’ /ittadini Maltin li qed jg[ixu f’/entri tal-istituzzjonijiet Ewropej b[al Brussell u l-Lussemburgu. Dawn il-persuni g[andhom rwol importanti fil-promozzjoni tal-kultura Maltija barra minn pajji]na kif ukoll fit-tis[i[ interkulturali u diplomatiku. Din il-proposta g[at-twaqqif tal-Istitut Kulturali Malti qed issir fid- dawl tal-proposti tal-Politika Kulturali Nazzjonali li nedejna s-sena li g[addiet, u li tinkludi kapitlu s[i[ fuq il-Koperazzjoni Kulturali Internazzjonali. Il-Politika Kulturali Nazzjonali tirrifletti l-passat storiku tal-pajji] g[all-kun/ett ta’ skambju u tibni l-ambizzjonijiet kulturali tag[ha internazzjonali fuq il-potenzjal tag[ha li ta;ixxi b[ala hub kreattiv g[ar-re;jun. Il-proposta g[all-Istitut Kulturali qed issir ukoll fi ]mien interessanti [afna kulturalment g[al ]ew; ra;unijiet o[ra. Ftit tal-;img[at ilu nedejna d-dokument tal-Istrate;ija tal-Ekonomija g[all-Kreattività, li tpo;;i lil pajji]na f’dimensjoni internazzjonali. L-g[an ewlieni huwa li npo;;u lil Malta b[ala /entru kreattiv attraenti u kontemporanju fir- re;jun tal-Mediterran, b’enfasi qawwija fuq l-iskambju u l-a//ess g[as- swieq internazzjonali. L-istrate;ija li g[adna kemm nedejna g[all- konsultazzjoni pubblika, tenfasizza l-[tie;a li l-industriji kulturali u kreattivi jassumu pre]enza internazzjonali. F’dan l-ambitu, il-proposta g[all-Istitut Kulturali Malti jinkwadra b[ala element importanti g[al pre]enza kulturali u kreattiva internazzjonali. Qed ti;i f’mument ie[or tajjeb g[aliex g[adna kemm ;ejna
10 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
ppre]entati bl-applikazzjoni finali tal-Belt Valletta g[all-Belt Kapitali Ewropea g[all-2018. L-applikazzjoni g[andha t-titlu ta’ ’Imma;ina 18’, u timmira lejn pjan ta’ ri;enerazzjoni fit-tul, li jserra[ fuq il-kultura. Dan il-pjan jimmira li l-kultura, u l-attività kulturali jkunu l-i]jed aspett dinamiku fil-Belt Valletta u fl-attività so/jo-ekonomika tal-pajji]. Din il- vi]joni hija ispirata mill-Politika Nazzjonali tal-Kultura, u tidentifika l- kultura b[ala l-mutur wara l-binja ta’ karriera kreattivi individwali. Valletta 2018 hija opportunità biex nesperjenzjaw l-identità kulturali mill-;did, f’kuntesti ;odda li jisfidaw in-normi, u jippermettu it-tkattir ta’ ideat ;odda, djalogu, kreattività u l-innovazzjoni. Din il-vi]joni g[all-Kapitali Ewropea tal-Kultura fl-2018 hija mibnija fuq skambju, skambju intensiv - mhux biss tal-merkanzija, i]da ta’ nies, ideat, u vi]jonijiet. Malta tista’ timmira biex issir re;jun kreattiv, f’ambjent sigur u b’sa[[tu, permezz ta’ pjattaforma internazzjonali fejn il-[addiema kreattivi, kemm lokali u internazzjonali, jistg[u jikkreaw u ji]viluppaw servizzi li g[andhom sinifikat re;jonali, Ewropej u globali. Ta’ min jinnota li fuq livell internazzjonali, bejn l-2002 u l-2008 (studji mill-UNCTAD li ;ew ippubblikati 2010), l-esportazzjonijiet li ;iet i;;enerata mill-industriji kreattivi kibret b’rata annwali medja ta’ 14.4%, stmata g[al $592 biljun dollaru fl-2008. Fl-UE, l-industriji kreattivi ammontaw g[al 4.3% tal-esportazzjonijiet esterni tal-UE fl-2008, u dawn l-industriji kkontribwixxew 3.3 fil-mija tal-GPD fl-2006. F’Malta g[andna madwar 8000 individwu li ja[dem direttament f’din l-
11 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012 industrija, u madwar 3,600 intrapri]a, li jikkontribwixxu madwar 4.5% tal-GDP. Li n]ommu t-talent Malti u nattiraw talent internazzjonali f’Malta je[tie; sforz kollettiv minn organizzazzjonijiet b[all-Awtorità Maltija g[at-Turi]mu, l-Ambaxxati u Malta Enterprise, li jippromwovu lil Malta b[ala belt kontemporanja aktar milli belt b’valur ta’ patrimonju kulturali biss. L-Istrate;ija tal-Ekonomija g[all-Kreattività turina ftit osservazzjonijiet g[al pajji]na>
Nuqqasijiet ta’ b[alissa> • pre]enza fqira fis-suq internazzjonali • g[adna m’a[niex nisfruttaw bi]]ejjed il-potenzjal ta’ esportazzjoni kulturali • azzjoni kollettiva dg[ajfa mill-industriji kulturali u kreattivi g[all- pre]enza internazzjonali • te]isti pre]enza dg[ajfa Maltija fin-netwerks internazzjonali • ir-rabtiet mad-Diaspora Maltija g[andhom fejn jissa[[u [afna iktar • m’hawnx ri/erka u anali]i sistematika tas-suq internazzjonali
Opportunitajiet> • g[andna individwi ta’ kwalità g[olja u intrapri]i li joperaw fuq livell internazzjonali u g[alhekk nistg[u nimmassimizzaw fuq dan il-fatt li g[andna di;à [addiema Maltin kreattivi fuq livell internaz- zjonali • Malta tista’ tkun hub g[al inkontri kulturali bejn l-Ewropa u l- Mediterran u anke lil’ hinn • G[andna spazju g[al showcasing u touring fuq livell g[oli
Sabiex inkomplu nsa[[u r-relazzjonijiet interkulturali u diplomati/i, pajji]na, [atar Ambaxxatur Kulturali g[al Malta, li kif jixraq, hija kariga li qed ti;i okkupata mit-tenur Malti, Joseph Calleja. Il-proposta g[all- Istitut Kulturali Malti g[andha ssa[[a[ din il-[idma li fost l-g[anijiet tieg[u g[andu jkun hemm dik li ’ji]viluppa Skema ta’ Ambaxxaturi Kulturali li pubblikament jg[arfu l-kisbiet internazzjonali tal-artisti Maltin u l-[addiema kulturali.’1 B’rabta mat-twaqqif eventwali ta’ din l-iskema, il-Politika Nazzjonali Kulturali i]]id li din g[andha tkun ibba]ata fuq il-prin/ipji tal-aqwa kwalità u l-innovazzjoni fl-oqsma differenti tal-attivitajiet rilevanti, sabiex tippromwovi t-talent il-;did li jkun jist[oqqlu attenzjoni f’Malta u barra minn Malta.’2
1. A.L. tal-2012, Artiklu 6(f). 2. Politika Nazzjonali Kulturali, Kap. 6, p. 104. 12 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Dan l-Istitut li qed nipproponu li jitwaqqaf qed ng[idu li g[andu jitwaqqaf bi ftehim bejn il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin u l-Ministeru g[at-Turi]mu, il-Kultura u l-Ambjent. Dan g[aliex ng[arfu li l- koperazzjoni kulturali internazzjonali titlob sforzi interministerjali u multilaterali.’3 B’hekk filwaqt li ]-]ew; Ministeri qed ja[dmu flimkien g[at-twaqqif eventwali ta’ dan l-istitut, is-su//ess tieg[u jirrikjedi sforzi akbar u usa bis-sehem ta’ istituzzjonijiet pubbli/i, privati, g[aqdiet volontarji u l-Kunsilli Lokali, fost o[rajn. Din il-koperazzjoni tassigura li l-Istitut jil[aq l-g[anijiet tieg[u li> • jipprovdi governanza effettiva g[ad-diplomazija kulturali, • jikkordina l-allokazzjonijiet annwali minn numru ta’ a;enziji u awtoritajiet sabiex jassistu l-mobilità ta’ artisti u [addiema kulturali o[ra kif ukoll xog[lijiet artisti/i u kollezzjonijiet ta’ wirt kulturali, filwaqt li jorbtu l-allokazzjoni ta’ dawn r-ri]orsi ma’ programmi ta’ promozzjoni kulturali, • ji]gura l-promozzjoni tal-kultura Maltija barra minn Malta b’enfasi fuq l-e//ellenza u l-innovazzjoni, • u jikkonsolida r-rabta bejn il-kultura, it-turi]mu u d-diplomazija4 li s- siner;ija bejniethom tirri]ulta f’benefi//ji ekonomi/i u fil-[olqien ta’ aktar impjiegi f’pajji]na. B’hekk, minbarra li jwassal g[al tis[i[ kulturali, l-istitut tal-kultura g[andu jsa[[a[ il-promozzjoni ta’ pajji]na barra minn Malta u g[alhekk jikkumplimenta l-[idma tal-Gvern u l-MTA biex ikomplu ji;u attirati aktar turisti lejn pajji]na. B’hekk inkomplu insa[[u r-ri]ultati po]ittivi li pajji]na qed ikollu f’dan is-settur li huwa pilastru ewlieni tal- ekonomija Maltija u importanti g[all- ;enerazzjoni tal-kummer/ u l- [olqien tal-impjiegi. Il-proposta g[all-Istitut Kulturali Malti ikun pass ie[or ’l quddiem lejn it-tis[i[ tal-kultura, il-wirt storiku, id-diplomazija u t-turi]mu li fl- a[[arnett jissarrfu f’so/jetà iktar b’sa[[itha, f’identità aktar rikka u f’ekonomija aktar diversifikata. Din g[alhekk hija inizjattiva li r-ri]ultati tag[ha jaffetwana direttament. Ta’ kuljum a[na ng[ixu f’ so/jetà li g[andha kultura msawra f’eluf ta’ snin ta’ storja li wasslet biex ta’ kuljum nitkellmu bil- lingwa tag[na, ta’ kuljum nipprodu/u ikel tipikament Malti; ta’ kuljum hawn min ja[dem fis-snajja, it-tradizzjonijiet kulturali u l-arti;;janat Malti, ta’ kuljum hawn persuni li ja[dmu fis-siti stori/i tag[na; b’xi w[ud jispjegaw is-sinifikat tag[hom lit-turisti, o[rajn ja[dmu biex jippreservawhom u jirrestawrahom, xi w[ud ja[dmu fl-akkomodazzjoni li l-persuni li ji;u Malta je[tie;u sabiex il-btala tag[hom tkun komda u su//ess, o[rajn ja[dmu biex jipprovdulhom t-trasport, xi w[ud ja[dmu
3. Politika Nazzjonali Kulturali, Kap. 6, p. 98. 4. A.L. tal-2012, Artillu 6.
13 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012 fl-organizazzjonijiet kulturali u kreattivi, o[rajn qed jippreparaw g[all- pro;ett tal-Kapitali Ewropea tal-Kultura, xi w[ud ja[dmu f’Malta, Maltin o[ra ja[dmu barra. Imma lkoll g[andna l-istess g[an, dak li nkomplu nsa[[u s-so/jetà li ng[ixu fiha. G[alhekk l-inizjattiva tat-Twaqqif tal- Istitut Kulturali Malti m’g[andiex tkun maqtug[a mill-[ajja tag[na ta’ kuljum imma hija parti integrali ta’ dak li jag[milna Maltin, ta’ dak li jag[milna poplu. Apparti minn hekk, l-inizjattiva li [adna g[all-ewwel darba din is- sena bejn il-Ministeru g[all-Affarijiet Barranin u l-Ministeru g[all- Kultura – il-Fond g[ad-Diplomazija Kulturali - twaqqaf biex ji]gura li l- kultura tag[na, fis-sens wiesg[a tag[ha, ti;i apprezzata lil hinn mill- fruntieri tag[na. Dan huwa dwar it-tis[i[ tar-rabtiet kulturali, ekonomi/i u politi/i Maltin ma’ pajji]i permezz ta’ djalogu attiv u koperazzjoni kulturali. Id-Diplomazija Kulturali tqassar id-distanzi bejn il-pajji]i u sservi b[ala g[odda b’sa[[itha biex tqarreb iktar nies ta’ nazzjonalitajiet differenti lejn xulxin, nazzjonijiet eqreb, u biex individwi ta’ kulturi differenti jifhmu a[jar u jempatizzaw a[jar lil xulxin. Il-lingwa;; tal- arti u kultura huwa universali u g[alhekk jista’ jwassal fejn kwalunkwe lingwa o[ra tonqos li tasal. Jien nawgura li l-proposta li jkollna l-Istitut nizirg[ulu ]errieg[a, g[alkemm ]g[ira, li tikber u tifjorixxi b’impatt qawwi lil hinn minn pajji]na.
MARIO DE MARCO
14 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
KONKLU}JONIJIET TAL-EWWEL LAQG{A TAL-KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
18-19 TA’ SETTEMBRU 2012
Il-Membri tal-Kunsill g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta ltaqg[u g[all-ewwel laqg[a tal-Kunsill nhar it-18 u 19 ta’ Settembru f’Malta ta[t it-tmexxija tal-Onor. Vi/i Prim Ministru u Ministru tal- Affarijiet Barranin, Dr. Tonio Borg fil-kapa/ità tieg[u ta’ ?erpersin tal-Kunsill.
Il-Membri tal-Kunsill> • Fa[[ru id-d[ul fis-se[[ tal-Att No. XX tal-2011 (KAP 515) illi permezz tieg[u ;ie mwaqqaf il-Kunsill b[ala konferma tal-importanza li g[andha tkompli ting[ata lill-Komunitatijet Maltin ta’ Barra< • Esprimew l-apprezzament tag[hom lejn l-Onor. Ministru g[all- organizzazjoni ta’ din il-laqg[a< • {adu l-opportunità sabiex itennu r-rabta li baqg[u j[ossu ma’ Malta u l-g[o]]a tag[hom g[all-kultura u u]anzi Maltin< • Ilkoll qablu li l-ba]i komuni ta’ bejniethom hija li huma kollha Maltin u tennew illi l-fatt li jg[ixu barra minn Malta jfisser li jiffa//jaw problemi komuni< • Qablu li l-Kunsill hekk kif stabbilit permezz tal-Att hawn fuq imsemmi, g[andu jkun il-korp li jirrapre]enta komunitajiet Maltin barra minn Malta quddiem l-entitajiet kollha tal-Gvern ta’ Malta, inklu] is-servizz pubbliku u kull awtorità pubblika, istituzzjonijet jew organizzazzjoni responsabbli g[all-implimentazzjoni ta’ policies li jolqtu dawn il-Komunitajiet< • Fakkru illi l-funzjonijijet tal-Kunsill huma dawk imsemmija f’Artiklu 3 (3) tal-Att hawn fuq imsemmi.
Il-Membri tal-Kunsill qablu fuq dawn il-proposti dwar il-[idma tal- Kunsill u ressqu numru ta’ mi]uri sabiex ji;u kkunsidrati u implimentati minn Ministeri u entitajiet responsabbli>
Laq[at tal-Kunsill
Skont il-li;i l-Kunsill g[andu jiltaqa’ mill-inqas darba fis-sena sabiex i]omm rapport [aj. Bejn sena u o[ra l-membri tal-kunsill g[andhom ikomplu jaqsmu l-ideat tag[hom permezz ta’ mezzi elettroni/i. Dawn g[andhom ji;u mni]]la f’dokument wie[ed li jinkorpora dawn l- elementi kollha. Kull sena dan id-dokument ji;i a;;ornat biex iwassal g[all-Konvenzjoni kull [ames snin. Min[abba n-numru sostanzjali ta’
15 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
persuni involuti, jidher li video teleconferencing mhuwiex metodu viabbli f’din is-sitwazzjoni. :ie su;;erit li jintu]aw pro/eduri simili g[al dawk adottati fil-parlament sabiex ikun hemm struttura iktar organizzata sabiex jitressqu s-su;;erimenti tal-Kunsill. :ie miftiehem li bejn laqg[a u o[ra tal-Kunsill f’Malta, tin]amm komunikazzjoni kontinwa ming[ajr il-b]onn li ssir laqg[a f’Malta. Kien hemm qbil unanimu li ma kien hemm xejn li jwaqqaf lill-kunsill milli ja[tar sottokumitati.
Pre]entazzjonijiet Saru pre]entazzjonijiet mill-membri tal-kunsill dwar xi problemi li qed i[abbtu wi//hom mag[hom il-Maltin li jg[ixu barra minn Malta u wara ;ew diskussi. Il-punti li l-aktar iddominaw fil-pre]entazzjonijiet kollha kienu> a. It-tag[lim tal-Malti b. L-ismijiet fuq il-passaporti c. Il-passaporti biometri/i d. L-istess drittijiet mill-UE g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta eg il-health card, u xi fondi li jistg[u jakkwistaw e. Karta tal-Identità f. Pensjonijiet g. Dewmien biex tin[are; i/-?ittadinanza h. Li;ijiet fuq propjetà u s-su//essjoni i. Dritt g[all-vot g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta
16 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA a. Tag[lim tal-Malti Il-membri tal-kunsill qablu li g[andu jkun hemm referenza aktar frekwenti g[al-lingwa Maltija spe/jalment f’dak li g[andu x’jaqsam mar-regolamenti tal-Istitut Kulturali Malti g[aliex din g[andha sehem importanti [afna f’dak li jirrigwarda it-tkattir u l-promozzjoni tal-identità Maltija. Hemm t[assib dwar is-sitwazzjoni mwerg[a tat- tag[lim tal-lingwa Maltija fl-Awstralja, fejn fis-sena 2012, hemm il- probabilità li ma tintla[aqx il-kwota ne/essarja ta’ studenti li ser joqg[odu g[all-e]amijiet tal-matrikola. Huwa utli li l- asso//jazzjonijiet li qed ja[dmu f’dan ir-rigward ikollhom aktar a//ess g[al kotba g[at-tag[lim tal-Malti u pre]entazzjonijiet elettroni/i. Il- membri tal-kunsill qablu li wasal i]-]mien li jsir st[arri; serju ta’ kif u jekk jistg[ux jinkisbu fondi mill-UE g[at-tag[lim u l-priservazzjoni tal-Malti fil-pajji]i barra mi]-]ona Europea, biex it-tag[lim tal-lingwa isir aktar mifrux u a//essibli. b. Ismijiet fuq il-passaporti Preokkupazzjoni o[ra tal-membri tal-kunsill kienet dwar l-ismijiet fuq il-passaporti li huma differenti minn dawk li hemm fuq dokumenti o[ra ma[ru;a qabel. Dan qed iwassal biex [afna /ittadini Maltin residenti barra, ma ju]awx il-passaport Malti tag[hom g[aliex ikun iktar ta’ xkiel milli ta’ g[ajnuna. F’ intervent li g[amlet is-Sa Ermelinda Zahra, Direttur tar-Re;istru Pubbliku (l-Insinwa) rreferiet g[al-li;i li ;iet emendata fl-24 ta’ Lulju 2012 li tg[id li jekk hija sempli/iment kwistjoni ta’ traduzzjoni tal- isem fuq passaport, hemm formola li tista’ timtela’ u ti;i approvata mid-direttur tar-Re;istru Pubbliku wara li ji;i kkonfermat li jkun di;à n[are; passaport fuq dak l-isem biex b’hekk ji;u ssimplifikati l- affarijiet. Dan jg[odd biss g[all-isem u mhux g[al kunjom. B’hekk ikun jista’ jsir bdil fl-att tat-twelid kif ukoll fl-atti /ivili kollha kif spe/ifikat mill-applikant fuq il-formola li jkun issottometta. Il-gvern se jag[ti aktar pubbli/ità g[al din il-li;i. Il-gvern se jg[addi li;i fejn din se ti;i emendata sabiex it-tibdil kollu li jista’ jsir illum bil-qorti fl-ismijiet , jista’ jinbidel mid-direttur tar-re;istru pubbliku. c. Il-passaporti biometri/i Jidher li bis-sistema pre]enti, l-applikant qed ikollu jmur l- Ambaxxata partikolari fejn [afna drabi l-lokalità tal-Ambaxxata tkun sieg[at ’l bog[od mill-belt fejn joqg[od l-applikant u tinvolvi wkoll spejje] kbar. Fejn hu possibbli g[andu jkun hemm l-apparat biex tkun tista’ ti;i pro/essata l-informazzjoni biometrika fil-konsolati. Is-Sur Gaetano Vella, Direttur tal-Passaporti qal li d-diffikultajiet li hemm b[alissa jirrigwardaw is-sigurtà tal-informazzjoni biometrika i]da d-dipartiment qieg[ed fi stat avvanzat biex ida[[al il-mobile units.
17 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012 d. Healthcard tal-Ewropa Il-vanta;; tal-healthcard huwa li biha, /ittadin ta’ pajji] Ewropew jibbenefika mill-istess servizzi jew tariffi fejn applikabbli, b[al dawk ta’ pajji] Ewropew ie[or dejjem jekk i[allas # jew kien [allas il-bolla tas- sigurtà so/jali f’pajji] Ewropew. Dan ma jfissirx li s-servizz ne/essarjament jing[ata b’xejn imma l-istess drittijiet u tariffi jkunu applikabbli b[a/-/ittadini tal-pajji] fejn jintalab is-servizz. e. Karta tal-Identità Il-karta tal-identità ting[ata biss lil dawk residenti f’Malta. :iet imressqa proposta li lill-Maltin li jg[ixu barra minn Malta, waqt li jkunu qeg[din f’Malta tin[ar;ilhom karta tal-identità temporajna. f. Pensjonijiet I/-?erpersin ( b[ala Ministru) ilu g[al diversi snin jitlob sabiex ti;i //arata l-problema fir-rigward tal-ftehim bilaterali fuq il-kwistjoni tal- pensjonijiet bejn Malta u l-Istati Uniti tal-Amerika. F’komunitajiet o[ra Maltin, il-gvern jipprova jil[aq Social Security agreements mal-gvern kon/ernat b[al pere]empju fi New Zealand. G[andu jkun hemm revi]joni ta’ li;ijiet fiskali li jiddiskriminaw kontra Maltin li jg[ixu barra minn Malta. g. ?ittadinanza Il-Membri tal-Kunsill esprimew sodisfazzjoni g[all-progress sostanzjali li sar fil-qasam ta/-cittadinanza doppja. Mill-banda l-o[ra esprimew ix- xewqa li ji;i m[affef il-pro/ess tal-applikazzjonijiet u li ma jintalbux dokumenti darbtejn. Il-Kunsill ;ie infurmat li dokumenti li ;ew a//ertati mi/-?ittadinanza g[al skop ta’ g[oti ta/-/ittadinanza Maltija g[andhom iservu, bla ebda formalità iktar, sabiex wie[ed jakkwista passaport Malti. Sar ukoll a//enn dwar /ittadinanza g[al tfal adottati. I/-?erpersin fisser kif dan id-dewmien huwa dovut g[all-eluf ta’ applikazzjonijiet li qed jid[lu sabiex persuni ta’ dixxendenza Maltija jkunu jistg[u jing[ataw i/-/ittadinanza Maltija. Però jibqa’ l-fatt li g[andu jsir sforz biex jitne[[a l-backlog. h. Li;ijiet fuq propjetà u su//essjoni Fl-interventi tag[hom diversi membri semmew ukoll il-problemi li jiffa//jaw il-Maltin li jg[ixu barra minn Malta spe/jalment fejn jid[lu problemi ta’ propjetà, wirt u testmenti kif ukoll tag[rif fuq li;ijiet. Diversi membri ilmentaw li dawn ma jkollhom lil [add li jinfurmahom fuq id-drittijiet tag[hom fil-pajji] fejn ikunu residenti u l-avukati li jsibu jkunu familjari biss mal-li;ijiet ta’ pajji]hom. :ie su;;erit ukoll li l-gvern Malti jkattar [afna aktar l-informazzjoni lill-Maltin li jg[ixu barra minn Malta dwar il-li;ijiet Maltin u d-drittijiet tag[hom.
18 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA i. Dritt g[all-vot g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta Diversi membri tal-kunsill esprimew ix-xewqa li l-Maltin li jg[ixu barra minn Malta kollha jing[ataw id-dritt g[all-vot. B[ala bidu dan jista’ jing[ata g[all-Elezzjoni g[all-Parlament Ewropew fejn wie[ed jista’ jivvota f’ambaxxata ming[ajr ma jkollu g[alxiex jin]el Malta. I/-?erpersin ikkumenta li kien diffi/li li ti;i emendata l-li;i li tirregola l-elezzjoni ;enerali g[aliex fost l-o[rajn tkun problematika li gvern ta’ pajji] daqshekk ]g[ir, b[al Malta, jkun mag[]ul minn numru kbir ta’ nies li g[alkemm /ittadini Maltin, huma maqtug[in mir-realtà kurrenti tal-pajji] g[aliex ma jg[ixux f’Malta.
Su;;etti o[ra li ;ew diskussi kienu> • It-tag[lim tal-istorja tal-emigrazzjoni fl-iskejjel f’Malta b[ala parti mill-kurrikulu nazzjonali. • Il-[tie;a g[al i]jed servizzi bankarji Maltin fil-komunitajiet barra minn Malta. • }ieda ta’ aktar rotot bl-ajru lejn Malta sabiex il-Maltin ta’ barra jkunu jistg[u j]uru lill-qrabathom b’aktar fa/ilità. • Il-prezz spe/jali tat-trasport pubbliku ji;i esti] g[all-Maltin kollha u mhux dawk biss li jg[ixu Malta. Dan g[andu japplika wkoll bejn Malta u G[awdex. G[andha wkoll ti;i rikonoxxuta l-ekwivalenti tal-Karta Anzjan u student card barranija f’Malta. • Parte/ipazzjoni fi/-/erimonji /entinarji mill-bidu tal-Ewwel Gwerra Dinjija (2014).
19 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
RAKKOMANDAZZJONIJIET VI]JONI KOMUNI G{ALL-KUNSILL
1. Direttorat responsabbli g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta.
2. Websajt li jindirizza l-b]onnijiet tal-Kunsill u li dan ikun a//essibbli g[all-pubbliku. Dan is-sit elettroniku g[andu jkollu wkoll sezzjoni li hija a//essibbli biss g[all-Membri tal-Kunsill fejn ikunu jistg[u jipproponu ideat, japprovaw mozzjonijiet, u jsegwu su;;erimenti u r-rakkomandazzjonijiet li jkun hemm qbil fuqhom. Is-Segretarja tal- Kunsill g[andha l-irwol li tg[aqqad dawn ir-rakkomandazzjonijiet f’dokument wie[ed li jista’ jer;a’ ji;i //irkulat b[ala abbozz. B’dan il-mod ikun hemm iktar koordinazzjoni u ji;i simplifikat il-mod li bih membri jesprimu l-opinjoni tag[hom. Fost is-su;;etti li dan is-sit g[andu jindirizza ssemmew dawn> • ?ittadinanza • Pensjonijiet • Passaporti • Re;istrazzjonijiet ta’ ]wi;ijiet u twelid • Su//essjoni • Karta tal-Identità • Re;istru ta’ organizzazzjonijiet li jirrappre]entaw lill-Maltin ta’ Barra • Maltin li g[amlu isem g[al pajji]na • Li;i ta’ Propjetà • Is-sit elettroniku jkun fih tag[rif dwar id-drittijiet tal-Maltin, organizzazzjonijiet u so/jetajiet Maltin li jistg[u jassistu, u dettalji ta’ lil min wie[ed jista’ jikkuntattja rigward passaporti, /ittadinanza, u dokumantazzjoni uffi/jali o[ra • St[arri; fuq il-qag[da tal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta. • i. A//essibli online fis-sit elettroniku u#jew ii. Mibg[ut bil-posta elettronika u iii.A//essibli fl-Ambaxxati u Konsolati Maltin. iv. Ti;i avvi/inata s-Sa Lydia Schriha lek/erer fl-Università ta’ Malta, biex tag[mel dan l-ist[arri; billi hija esperta demografika. • Jin]amm re;istru ta’ kull organizzazzjoni u fejn huma re;istrati. i. inklu]i g[aqdiet tal-knisja li jinsabu f’pajji]i tat-tielet dinja ii. :ie[ ir-Repubblika lil xi Maltin li g[amlu isem.
3. Dipartimenti tal-Gvern L-Att XX 2011 tintbag[at lid-Dipartimenti kollha tal-Gvern .
4. Cittadinanza Leaflets fl-Ambaxxati li jipprovdu informazzjoni lil dawk il-Maltin tat- tieni u t-tielet ;enerazzjoni li huma interessati li jakkwistaw i/- /ittadinanza Maltija.
20 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
5. Organizzazzjonijiet o[ra G[andu jsir re;istru ta’ kull organizzazzjoni u fejn huma re;istrati. I/- ?erpersin irrefera g[al Malta Voluntary Organisation Act, kif ukoll biex ji;u inklu]i, g[aqdiet tal-knisja li jinsabu f’pajji]i tat-tielet dinja. Imsie[ba tal-MEUSAC, Europeans throughout the World (ETTW) u Federation of Maltese Living Abroad (FMLA).
6. Gruppi Re;jonali Twaqqif ta’ Gruppi re;jonali fid-diversi pajji]i b’istatut g[alihom appovat mill-Kunsill.
7. Dokument Dokument bi proposti li jsiru minn sena g[all-o[ra, approvat u ppubblikat u mdawwar lil kul[add. Il-membri kollha jridu jag[tu feedback. Kull sena dan id-dokument ji;i a;;ornat biex iwassal g[all- Konvenzjoni g[all-Maltin ta’ Barra.
8. Konvenzjoni g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta Din g[andha ssir kull [ames snin.
9. Passaporti Biometri/i Mobile units fil-konsolati u ambaxxati Maltin biex b’hekk ji;i fa/ilitat ix-xog[ol tal-Ambaxxati [alli /-/ittadini Maltin ikunu moqdija a[jar.
10. Laqg[at tal-Kunsill Bejn laqg[a u o[ra tal-Kunsill f’Malta, tin]amm komunikazzjoni kontinwa u li de/i]joni tal-kunsill tista’ tittie[ed ming[ajr il-b]onn li ssir laqg[a f’Malta.
11. L-Istitut Kulturali Malti • :emella;; bejn il-pajji]i biex b’hekk tikber aktar il-promozzjoni g[al Malta. • Artisti Maltin fl-Awstralja jin;iebu Malta.
12. Possibilità ta’ Fondi Ewropej Il-Membri tal-Kunsill esprimew ix-xewqa li jing[ataw informazzjoni dwar il-possibilità ta’ u]u ta’ fondi Ewropej g[al pro;etti li jistg[u jsiru fil-Komunitajiet Maltin ta’ Barra. Issemmiet ukoll il-possibilità ta’ partecipazzjoni fis-Sena ta/-?ittadinanza Ewropea (2013).
13. Uffi//ji f’Malta U[ud mill-membri staqsew jekk kienx hemm il-possibilità li meta dawn ikunu f’Malta u jkunu jixtiequ jiltaqg[u ma’ xi uffi/jali jistg[ux jag[mlu u]u minn binjiet jew uffi//ji biex isiru dawn il-laqg[at. Kien de/i] li s-Segretarja tal-Kunsill g[andha ti;i avvi/inata biex tag[mel dawn l-appuntamenti li jistg[u jsiru fil-Ministeru tal-Affarijiet Barranin.
21 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
It-Tlieta, 18 ta’ Settembru 2012 Pre]entazzjoni mill-Awstralja – Victoria
Dr Edwin Borg-Manchè u Prof. Maurice Cauchi
Pre]entazzjoni> Prof. Maurice Cauchi
Lista ta’ temi mqajjma minn membri tal-komunità Maltija fl-istat tal-Vittorja, Awstralja
1. LINGWA MALTIJA> E]ami tal-Malti fis-Sena 12 ta’ skola sekondarja Hemm riskju kbir li t-tag[lim tal-lingwa Maltija fl-Awstralja f’livell sekondarju (VCE fil-Vittorija) mhux se jibqa’ viabbli. Xi ftit snin ilu l-komunità Maltija ;iet imwissja li jekk ma jkunx hemm mill-inqas 15-il student fl-a[[ar sena sekondarja (Sena 12) fuq medda ta’ tliet snin, allura mhux se jibqa’ ji;i offrut dan l-e]ami. Kien hemm numru ta’ lingwi o[ra, (Repubblika ?eka, Latvja, Litwanja u Slovenja) li tilfu l-akkreditazzjoni fl-2006 min[abba n-nuqqas ta’ studenti, u numru ta’ lingwi o[ra pere]empju, Olandi]a, Ungeri]a, Yiddish, u Ukrajna, u possibbilment anke l-Malti li baqg[u fil-grupp ta’ lingwi li jinsabu fil-periklu. L-istatistika dwar in-numru ta’ studenti li qed jag[mlu l-e]ami tal- Malti tas-sena 12 f’dawn l-a[[ar [ames snin ma tantx hija inkora;;anti. 12-il student biss mill-Awstralja kollha g[amlu dan l-e]ami tal-Malti fl- 2006, 14 fl-2007, 18 fl-2008, 5 fl-2009 u 4 biss fl-2010. Il-Kunsill tal- Komunità Maltija tal-Vittorja ilha tag[mel minn kollox biex tinkora;;ixxi l-asso/jazzjonijiet Maltin biex jispjegaw is-sitwazzjoni prekarja lill-membri tag[hom biex dawn i[ajjru lit-tfal tag[hom jistudjaw il-Malti. Il-kwistjoni hi jekk hemm xi mezzi li l-Gvern Malti jista’ jg[in biex insalvaw il-lingwa tag[na fl-Awstralja
2. TAXXA TAD-D{UL> Rati applikabbli g[all-investimenti f’Malta minn /ittadini Maltin li jg[ixu barra Revi]joni tal-Li;i tat-Taxxa tad-D[ul biex ma tippenalizzax lill- investituri Maltin li jg[ixu barra. Ir-rata ta’ taxxa li j[allsu emigranti Maltin li jmorru lura biex jg[ixu Malta hija ekwivalenti g[al dik li j[allsu l-barranin li joqg[odu Malta. Dan huwa kif g[andu jkun, biex i[ajjar lil dawk l-emigranti li jirtiraw f’Malta j;ibu mag[hom dak li jkunu faddlu. Però, it-taxxa applikabbli li/-/ittadini Maltin li jg[ixu barra minn Malta hija aktar punittiva minn kull kategorija o[ra ta’ taxxa tad-d[ul li j[allsu /ittadini Maltin o[rajn.
22 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Meta wie[ed jikkunsidra r-rati tat-taxxa g[all-koppji mi]]ew;in li joqg[odu barra, wie[ed isib kuntrasti kbar ikkomparati ma’ rati li j[allsu persuni li huma residenti Malta. Huwa ta’ min jenfasizza spe/jalment> a) It-threshold biex wie[ed jibda j[allas it-taxxa (li hi €700) hija baxxa wisq meta tikkomparaha mal-kategoriji l-o[ra kollha b)Ir-rata tat-taxxa tibda bir-rata g[olja ta’ 20%, u ma hemmx kategorija ta’ 15% kif hemm fil-kategoriji l-o[ra kollha c) Ir-rata taqbe] g[al 30% (kategorija unika) meta d-d[ul ikun biss €3100, u d)Ir-rata ta’ 35% tibda meta d-d[ul ikun biss €7,800. Dan ifisser li fil-fatt, ma hemm ebda distinzjoni bejn /ittadin Malti li joqg[od barra u wie[ed li huwa kompletament stran;ier. Dan jista’ jitqies b[ala diskriminazzjoni bejn /ittadini Maltin li jg[ixu barra u dawk li jg[ixu Malta, kif ukoll jinnega l-ispirtu li l-Prim Ministru sa[aq fuqu f’diversi okka]jonijiet illi ma g[andu jkun hemm ebda diskriminazzjoni bejn i/-/ittadini Maltin, joqg[odu fejn joqg[odu. Huwa ukoll ta’ di]in/entiv g[a/-/ittadini Maltin li joqg[odu barra li jinvestu f’Malta. Mhux g[ax hemm numru kbir ta’ Maltin li jg[ixu barra li jaqg[u f’din il-kategorija. Xi emigranti, partikularment dawk li [allew Malta fit- tmeninijiet, setg[u [allew warajhom l-investimenti tag[hom. O[rajn forsi g[andhom propjetà f’Malta li minnha jda[[lu xi renta jew qlieg[ ie[or. Però, hija kwistjoni ta’ prin/ipju, li, kif kul[add jaqbel, jimplika li ma g[andu jkun hemm l-ebda distinzjoni fil-li;i bejn ]ew; kategoriji ta’ /ittadini Maltin, joqg[odu fejn joqg[odu.
3. Opportunajiet ta’ studju u esperjenza tax-xog[ol f’Malta u pajji]i o[ra fl-Unjoni Ewropea g[al ]g[a]ag[ Maltin li jg[ixu barra Tin[tie; assistenza u informazzjoni mill-Gvern Malti dwar a//ess g[al opportunitajiet ta’ xog[ol u prospetti g[al edukazzjoni fl-UE, g[al korsijiet ta’ postgraduate, scholarships, apprentisti u esperjenza tax- xog[ol, spe/jalment g[a]-]g[azag[ ta’ dixxendenza Maltija li jg[ixu barra minn Malta. Huwa possibbli li ji;i ri]ervat xi opportunità jew tnejn fis-sena g[al studenti li huma /ittadini Maltin li jg[ixu barra^ Dawn l-opportunitajiet jistg[u jkunu offruti f’Malta jew f’pajji]i o[ra tal-Unjoni Ewropea.
4. Passaporti biometri/i g[al dawk il-Maltin li jog[qodu f’WA, SA, Queensland, Tasmania u Northern Territory, ’l bog[od mill-ibliet prin/ipali fuq il-lvant tal-Awstralja
23 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Il-pro/ess tad-digital capture li ;ie introdott lejn it-tmiem tas-sena 2010 g[all-[ru; ta’ passaporti g[al /ittadini Maltin li jg[ixu l-Awstralja jimplika li l-applikanti, jg[ixu fejn jg[ixu fl-Awstralja iridu bil-fors imorru personalment fil-Kummissjoni G[olja ta’ Malta f’Canberra, jew fil-Konsolati li hemm f’Melbourne u f’Sydney. Dawk li jg[ixu fl-Istati u Territorji o[ra jkunu je[tie;u jivvja;;aw u jonfqu aktar flejjes biex i[allsu g[all-vja;; bl-ajru u akkomodazzjoni fejn joqg[odu biex jiksbu passaport Malti. Tajjeb li wie[ed i]omm quddiem g[ajnejh id-distanzi kbar [afna fl- Awstralja. Pere]empju, minn Perth sa Melbourne bl-ajruplan huwa vja;; ta’ kwa]i erba’ sieg[at (2730 km) u bil-karozza tie[u 42 sieg[a sewqan ming[ajr waqfien (3420 km).
5. Trattament ugwali g[al /ittadini Maltin li jg[ixu barra meta j]uru Malta Tin[tie; kjarifika tad-distinzjoni bejn drittijiet ta’ cittadini u dawk ta’ residenti ta’ Malta, spe/jalment dak li jirrigwarda d-differenza ta’ nollijiet g[all-ivvja;;ar fuq il-buses, e//. Kon/essjoni ]g[ira g[a/-/ittadini Maltin li jmorru Malta g[al ]jara qasira ta’ ftit ;img[at turi /ertu rikonoxximent u tkun tfisser [afna g[alihom.
6. Is-sinifikat tal-karta tal-identità X’inhu s-sinifikat u l-privile;;i li jirri]ultaw mill-fatt li wie[ed g[andu karta ta’ identità meta ikkumparata ma’ passaport Malti^ {afna minn dawk li j]uru Malta jgorru kontra t-trasport lokali. Jekk ma turix l-ID card lix-xufier ti;i i//ar;jat bir-rata applikabbli g[at-turisti u mhux dik g[ar-residenti. Hemm ukoll il-ka] ta’ vja;;ar lejn G[awdex bil-vapur, fejn hemm rati li huma ir[as g[al dawk li g[andhom l-ID card fejn juru li joqg[odu G[awdex. E]empju ie[or huwa dak tal-kartanzjan, forma ta’ senior citizen’s card li ting[ata awtomatikament lil dawk li g[andom l-ID card ta’ Malta meta jil[qu l-età ta’ 60 sena. Wie[ed jifhem li b[alissa hemm madwar 100,000 persuna f’din il- kategorja f’Malta li huma intitulati g[al /erti benefi//ji.
7. Rikonoxximent ta’student cards f’idejn /ittadini Maltin li jg[ixu barra, mid-Dipartimenti tal-Gvern u a;enziji o[ra Karti ta’ identità tal-istudenti ma[ru;in minn istituzzjonijiet terzjarji barra minn Malta fejn jattendu l-istudenti li j]uru Malta g[andhom ji;u rikonoxxuti minn dipartimenti u a;enziji tal-Gvern biex igawdu minn prezzijiet or[os g[ad-d[ul (jew d[ul b’xejn) f’mu]ewijiet u positjiet o[ra ta’ interess turistiku. Dan biex ninkura;;ixxu ]g[a]ag[ ta’ dixxendenza Maltija jinteressaw ru[hom fl-istorja ta’ Malta.
24 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
8. Kartanzjan g[al dawk li g[andom il-pensioners’ card Tema simili b[all-a[[ar wa[da. Karti ta’ identità tal-pensjonanti cittadini Maltin ma[ru;in minn awtoritajiet tal-gvern tal-pajji] fejn joqg[odu g[andhom ji;u rikonoxxuti minn dipartimenti u agenziji tal- Gvern daqs li kieku kienu Kartanzjan. Alternattiva o[ra hi li l-Kartanzjan tin[ar;ilhom g[al perjodu ta’ ftit ;img[at sakemm idumu Malta. Huwa mifhum li pajji]i o[ra fl-Unjoni Ewropea, b[al pere]empju l-Italja, jag[mlu dan.
9. Akkomodazzjoni fid-djar ta’ residenza tax-xju[ f’Malta g[al dawk i/-/ittadini Maltin li jixtiequ jirtiraw Malta Minn ]mien g[al ]mien ikun hemm ka]ijiet fejn anzjani f’nursing homes ikunu jixtiequ jqattg[u l-a[[ar snin ta’ [ajjithom f’residenza g[ax-xju[ f’Malta. X’inhuma l-possibiltajiet li dawn l-anzjani /ittadini Maltin li jg[ixu barra jing[ataw l-opportunità li jag[mlu dan^
10. Ir-rwol tal-Istitut Kulturali Malti It-tema tal-Istitut Kulturali Malti ssemma [afna fl-a[[ar konvenzjoni tal-Maltin li jg[ixu barra. Issemmiet ukoll fl-att tal-parlament li waqfet dan il-Kunsill, però dettalji dwar dan l-Istitut baqg[u ma’ [argux. Xi pjanijiet hemm dwar il-[olqien tal-Istitut^ X’nistg[u nistennew u x’nistg[u nweg[du^
11. Interess ta]-]g[a]ag[ fil-[ajja tal-komunitajiet Maltin barra minn Malta Jin[tie; li jin[oloq mekkani]mu biex jinkora;;ixxi li]-]g[a]ag[ ta’ dixxendenza Maltija jie[du parti aktar attiva fil-komunitajiet Maltin barra minn Malta.
12. Aktar programmi bil-Malti fuq SBS TV fl-Awstralja Hemm xi possibbiltà li ji]diedu l-programmi televi]ivi bil-Malti li jixxandru fuq l-SBS fl-Awstralja^ L-SBS TV g[andhom it-tieni channel u g[alhekk hemm aktar possibbiltà ta’ [in g[al aktar xandir ta’ programmi Maltin. Programmi bil-Malti huma ta’ interess g[all-komunità Maltija, b’mod spe/jali g[all-anzjani. Tajjeb li wie[ed ifakkar li l-anzjani jaqilbu lura g[al-lingwa t’ommhom, il-Malti, aktar ma jixjie[u. G[aldaqstant id-domanda g[all- programmi bil-Malti qed ti]died.
13. Dewmien fit-tqassim tal-posta minn Malta g[all-Awstralja Ittri bl-ajru qed jie[du ;img[atejn u aktar biex jaslu l-Awstralja minn Malta. Mhux /ar jekk din hija problema tal-posta f’Malta jew jekk hemm xi problema xi mkien ie[or.
25 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
14. L-ippjanar g[al Konvenzjoni o[ra g[al Maltin li jg[ixu barra Je[tie; li nibdew na[sbu biex norganizzaw il-Konvenzjoni li jmiss, possibbilment fl-2015 (u ma n[allux 10 snin ig[addu kif ;ara fl-a[[ar wa[da).
15. G[ajnuna biex ]g[a]ag[ ta’ dixxendenza Maltija j]ommu l-kultura Maltija Ta’ min jitkixxef x’qed isir f’pajji]i o[ra biex i[ajru ]-]g[a]ag[ i]ommu l-kultura Maltija tag[hom. Fil-Vittorja g[andna grupp ta’ ]g[a]ag[ (Generation AusMalts) li jixtiequ jag[mlu kuntatti ma’ gruppi simili.
16. Rikjesta g[all-informazzjoni :ejna mitlubin li nakkwistaw informazzjoni dwar> Pensjoni tal-‘Widows and Orphans’> X’inhi s-sitwazzjoni g[al dawk li kienu impjegati f’Malta qabel ma emigraw lejn l-Awstralja, però tilfu d-dritt g[al din il-pensjoni meta kellhom jirri]enjaw qabel telqu lejn l- Awstralja fis-snin [amsin.
26 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
It-Tlieta, 18 ta’ Settembru 2012 Pre]entazzjoni mill-Awstralja NSW Dr Gaetano Pace u s-Sur Lawrence Dimech Pre]entazzjoni> Dr Gaetano Pace
Sinjuri, Issa li l-[in ta’ din il-pre]entazzjoni nqasam bejn l-istati tal-Awstralja u allura qsar sewwa ser nillimita g[al xi problemi kif narawhom a[na li ng[ixu f’Sydney. Nibda biex ng[id li veru li [afna mill-problemi huma komuni bejn l-istati, però hemm problemi li huma ferm differenti bejn stat u ie[or u anke bejn lokalitajiet differenti f’istess stat. Dawn il-problemi [afna drabi jqumu min[abba d-distanzi kbar li je]istu bejn lokalità u o[ra. Biex niftehmu a[jar, persuna li toqg[od fi]- ]ona metropolitana ta’ Sydney ma jkollhiex problema biex tmur sal- konsolat fil-belt ta’ Sydney, imma mhux l-istess g[al min jog[qod is- “Central Coast” jew “Wollongong”dawn mill-ewwel jiffa//jaw problema, i]da fuq dan nitkellmu aktar tard ta[t il-heading “Servizzi Konsolari”. {a;a o[ra li xtaqt insemmi mill-bidu, li g[alkemm ma tistax tissejja[ “problema” i]da hija su;;ett li ilu ji;i diskuss g[al [afna snin, huwa it- tag[lim tal-istorja tal-emigrazzjoni fl-iskejjel b[ala parti mil-curriculum normali fl-iskejjel f’Malta. Xtaqt inpo;;i dan is-su;;ett hawn biex dan is-su;;ett ma jaqg[ax mill-a;enda ta’ dan il-kunsill. Biex ma ntawwalx u jkun hemm aktar [in g[ad-diskussjoni, anke peress li din il-pre]entazzjoni nqassmet bejn l-istati, nevita d- dupplikazzjoni ser inqassam il-[sibijiet tieg[i fuq diversi “headings”> • }g[a]ag[ • Kultura • Lingwa • Li;i • Informazzjoni • Settur bankarju • Vja;;ar • Servizzi Konsolari • L-Unjoni Europea
}g[a]ag[ Jien /ert li din hija problema li tin[ass fl-istati kollha tal-Awstralja. Il- problema ;enerali hi li kemm l-g[aqdiet tal-Maltin kif ukoll l- awtoritajiet mhumiex isibu mezzi u metodi kif jattiraw li]-]g[a]g[ biex ti;;edded il-komunità. Saru [afna attentati i]da jidher li g[adna ‘il bog[od [afna mis-su//ess
27 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012 mixtieq. Jien in[oss b’dan il-kunsill in[olqot opportunità tad-deheb biex din il-problema tkun mist[arr;a sewwa fuq ba]i nazzjonali u internazzjonali, u nispera li dan is-su;;ett g[andu jkun punt kontinwu fuq l-a;enda ta’ dan il-kunsill. Minn na[a tag[na (La Valette Social Centre – Sydney ) g[adna kif ikkonkludejna ta[didiet biex nippubblikaw ktejjeb – edizzjoni spe/jali – tal-bulletin “I/-/entru” li jo[ro; kull xahar mi/-/entru tag[na immirat spe/jalment g[a]-]g[a]ag[, b’informazzjoni ba]ika fuq il-kultura, storja, ;eografija, e// ta’ Malta u huwa intenzjonat biex jitqassam b’xejn mill-konsolati kemm f’Sydney u Melbourne spe/jalment lill-applikanti g[all-/ittadinanza Maltija li, minn st[arri;, jidher huma fil-ma;;oranza tag[hom ]g[a]ag[, hemm pro;etti o[ra b[al-librerija#/entru ]g[a]ag[ fil-“grounds” tag[na, u pro;ett ta’ ;bir ta’ informazzjoni mill-membri tag[na u l-komunità in ;enerali biex ikun jista’ jsir kuntatt bis-serjetà mal-komunità ]ag[]ug[a tag[na. Di;à sar [afna xog[ol f’dak li huwa sports, kemm min se[ibna hawnhekk is-Sur Lawrence Dimech, il-kunsill Malti ;o NSW u o[rajn biex ]g[a]ag[ ta’ dixxendenza Maltija fl-Awstralja jipparte/ipaw ta[t il- bandiera Maltija f’log[ob internazzjonali li tipparte/ipa fih Malta b[ala pajji]. Jien m’g[andix dubju li l-isports ninn dejjem kien u jibqa’ kalamita g[a]-]g[a]ag[ u g[andna nsibu mezz kif dan ix-xog[ol f’dan il-qasam inqawwuh. Jien ]gur li dan il-kunsill ikun jista’ jo[loq [afna i]jed pro;etti fuq dan is-su;;ett.
Kultura It-tixrid tal-kultura Maltija s’issa dejjem sar bi sforzi kbar mill- g[aqdiet Maltin, il-festi, lejliet letterarji, kommemorazzjonijiet e//., bi ftit jew xejn finanzi jew ri]orsi u b’[afna u [afna xog[ol volontarju. Tista’ tg[id li ma hemmx g[aqda Maltija li ma tippruvax ittellg[a xi attività kulturali g[all-komunità, inklu] il-kunsill Malti ta’ NSW b[ala struttura li ti;bor fiha diversi g[aqdiet b’g[anijiet diversi u hawnhekk tajjeb li nsemmi, pere]empju, il-banda “Our Lady Queen of Peace” l- unika banda Maltija fi N.S.W. li hija parti integrali mill-attivitajiet li jsiru, biss fuq livell ie[or wie[ed irid isemmi li l-a[[ar, u sa fejn naf jien u sakemm nista’ niftakar, l-unika, esebizzjoni ta’ arti Maltija kienet saret ]mien twil ilu meta ;ie inawgurat l-uffi//ju rappre]entattiv tal-BOV f’Sydney, kienet esebizzjoni tal-perit#artist Richard England u qatt i]jed ma rajna o[ra, l-a[[ar u na[seb ukoll l-uniku kun/ert ta’ mu]ika klassika ;ie mtella’ mi/-/entru tag[na xi [amsa jew sitt snin ilu bit-tenur Joseph Aquilina li kien offrut b’xejn b[ala kun/ert tal-Milied. Jien /ert li nistg[u nag[mlu a[jar!! Artisti ta’ dixxendenza Maltija li jg[ixu fl-Awstralja hemm ukoll u na[seb li tajjeb li wie[ed jibda ja[seb fuq xi pro;ett ta’ skambju f’dan il-qasam ukoll.
28 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Lingwa Dan ukoll su;;ett ta’ t[assib kbir u ta’ [idma kbira g[all-Maltin li jg[ixu barra , u ser nellenkah biss g[ax /ert li kelliema o[ra ser jg[idu aktar fuqu (biex ma nidduplikax) i]da nixtieq in]id biss li fl-opinjoni tieg[i qabel insibu mezz kif it-tag[lim tal-lingwa Maltija jkun mog[ti b’xejn g[all-istudenti m’a[niex ser nag[mlu [afna progress. Jien naf mill-qrib is-sagrifi//ji li jsiru, pere]empju mill-iskola tal-Malti immexxija mill-kunsill Malti ta’ NSW, sie[bi hawn is-Sur Dimech imda[[al sewwa f’dan ix-xog[ol u jien /ert li g[andu [afna xi jg[id f’dan ir- rigward. Forsi wasal i]-]mien li nfittxu xi fondi mill-Unjoni Ewropea (G[all- priservazzjoni tal-lingwi Ewropej barra mi]-]ona Ewropea^^^) ma nafx i]da kif jg[id il-Malti “min ma’ jibkix ma...... ”
Li;i Sa issa jidher li dan il-kunsill inkarigat biex i[ares lejn li;ijiet e]istenti u proposti li jistg[u jaffettwaw lill-Maltin li jg[ixu barra, nixtieq hawn in]id anke “regolamenti awtorevoli” mal-li;ijiet – regolamenti li ma jaqg[ux ta[t il-kappa ta’ “Li;i” pere]empju regolament tal-Arriva li Maltin mhux residenti j[allsu noll differenti minn dak ta’ Maltin residenti. Jien in[oss li l-Maltin li ji;u jqattg[u ]mien nhux [a]in ma’ qrabathom f’Malta art twelidhom, m’humiex “turisti” l-ewwel g[ax i]- ]mien li jag[mlu f’Malta fil-ma;;oranza tag[hom huwa [afna itwal mit-turist regolari u t-tieni anki l-iskop ta]-]jara tag[hom imur [afna i]jed ’il bog[od minn sempli/i holiday. Jien nemmen li dawn g[andhom ji;u kklassifikati b[al residenti temporanji u g[andhom tin[ar;ilhom karta tal-identità temporajna g[al matul i]-]mien li huma jag[mlu f’Malta. Ma rridx niftiehem li dan ikun bi]]ejjed biex tissolva l-problema, a[na n[ossu li meta Malti li jg[ix barra ikun qieg[ed f’Malta g[andu jkollu d-drittijiet kollha b[al kull Malti li jg[ix f’Malta, u dan huwa fis- sustanza li jo[ro; mill-prin/ipju ta’ “The Greater Malta”, u issa li jidher li dan il-prin/ipju ;ie a//ettat min kul[add, hemm il-b]onn li jibda ji;i attwat fil-prattika. Li;ijiet li g[andhom jie[du prijorità fid-deliberazzjonijiet ta’ dan il- kunsill g[andhom ikunu l-li;ijiet li g[andhom x’jaqsmu mat-testmenti, prokuri ;enerali, trasferiment ta’ propjetà e//. Spe/jalment g[ax f’dawn il-li;ijiet hemm ba[ar jaqsam bejn il-li;ijiet Awstraljani u Maltin, u [afna drabi il-Maltin li jg[ixu barra jiffirmaw dokumenti importanti (dokumenti li jori;inaw f’Malta) ming[ajr ma jkollhom l-inqas [jiel ta’ x’qeg[din jiffirmaw! U ming[ajr fakultà li jie[du parir legali qabel jiffirmaw> g[ax min ser jtihom parir legali fuq il-li;i f’Malta^ Minbarra li j[ares lejn il-li;ijiet dan il-kunsill g[andu wkoll ji]gura li l-Maltin li jg[ixu barra minn Malta jkollhom bi]]ejjed tag[rif fuq il- li;ijiet Maltin biex ikunu f’po]izzjoni li jag[mlu de/i]jonijiet tajba.
29 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Informazzjoni {adt pja/ir nara li wie[ed mit-topi/i msemmi fl-a;enda hija it-twaqqif ta’ websajt, g[ax dan kien su;;ett ’il fuq [afna fil-lista tieg[i, dan su;;ett li ilni [afna niddiskuti fuqu. Però dan il-websajt g[andu jkun mhux biss temporanju jew biex jitpo;;ew fuqu d-deliberazzjonijiet ta’ din il-laqg[a biss, dan il-websajt g[andu jkollu [afna u [afna aktar informazzjoni ta’ affarijiet kurrenti, a[barijiet, programmi kemm kulturali u ta’ divertiment u dawn fuq pa;ni “on demand” min[abba d- differenzi fil-[inijiet bejn il-pajji]i. Dan il-websajt g[andu jkun il-[olqa ewlenija, awtorevoli bejn il-Maltin li jg[ixu barra u Malta. Sa ftit ]mien ilu xi informazzjoni konna no[duha mis-sit DI-Ve li issa spi//a u m’hemm xejn aktar “on demand”. G[andna programm fuq l-iSpecial Broadcasting Services, stazzjoni etniku Awstraljan, li qajla jwassal 20 minuta fil-;img[a meta jasal! L-unika gazzetta Maltija l-“Maltese Herald” ukoll qeg[da mdendla li tispi//a. Hawnekk wie[ed irid jifhem li g[alkemm [afna jitkellmu fuq “L-Internet ” u mezzi o[ra elettroni/i tat-tixrid ta’ informazzjoni, facebook u media so/jali e//., fl-Awstralja g[andna komunità li qed tixjie[ sewwa u ssib li dawn l-iktar li g[andhom b]onn ta’ informazzjoni. G[al din il-faxxa tal-komunità l-gazzetta hija l-uniku mezz biex i]ommu ru[hom a;;ornati u l-gazzetta hija l-uniku sors ta’ informazzjoni. F’din is-sitwazzjoni ma nistax nifhem kif wie[ed jista’ jag[mel ix-xog[ol u jil[aq il-miri ta’ dan il-kunsill ming[ajr progress kbir f’dan il-qasam.
Settur Bankarju L-istorja tal-banek Maltin fl-Awstralja jafha kul[add. Bdejna bil-BOV f’Melbourne, Sydney Blacktown u wara b’dak li kien il-Mid-Med Bank. Illum spi//ajna b’uffi//ju wie[ed tal-BOV f’Melbourne li jifta[ g[all- pubbliku ftit sieg[at fil-;img[a u, grazzi g[al-La Valette Social Centre li jforni lill-BOV l-uffi/ini tieg[u b’xejn, darba fix-xahar fi Blacktown Sydney. Mhux ta’ b’xejn li l-mijiet jew l-eluf tal-Maltin li investew flushom f’dawn il-Banek tilfu kull fidu/ja li kellhom fil-Banek Maltin u j[ossuhom inkwetati u disgustati bil-mod kif ;ew ittrattati. F’dan il- qasam hemm problemi kbar , [afna mill-flus huma marbuta g[al ]mien u g[al [afna ra;unijiet ma jaqbilx g[al dawn l-investituri li jirripatrijaw flushom lura lejn l-Awstralja. Id-diffikultajiet li jiffa//jaw spe/jalment il-Maltin ta’ Sdyney hija xi [a;a straordinarja. Nifhem li wasal i]-]mien li l-BOV g[andu tal-anqas jag[mel kampanja ta’ informazzjoni fuq l-internet banking, e-banking, e//. Allavolja dan lanqas jibda biex ipatti g[all-opportunitajiet li tilfet Malta u l-Maltin f’dan is-settur, g[ax qatt ma kienet l-intenzjoni li l-BOV jibqa’ biss b’uffi//ju rappre]entattiv biss, i]da il-[sieb kien li bil-ba]i tad-
30 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA depo]iti tal-komunità Maltija fl-Awstralja l-Bank jid[ol fil-qasam bankarju Awstraljan. Jien na[seb dan il-pro;ett g[andu jer;a’ jkun studjat bir-reqqa, l-aktar fid-dawl tal-ekonomija Awstraljana#Ewropea.
Vja;;ar Kien hemm ]mien sabi[ meta g[all-ista;un ta’ meta l-Maltin jivvja;;aw lejn Malta kien hemm id-direct flights li kienu komdi u naqqsu [afna it-tul tal-[in fl-ajru. Issa hemm l-Emirates...u hemm l- Emirates biss u xejn aktar. L-Air Malta g[ad g[andha l-General Sales Agent tag[ha, g[andu jkun, g[ax ma nafx jekk g[adux je]isti, u jekk je]isti ma nafx x’qed ibieg[ dan il-Sales Agent. Meta l-Air Malta kienet aktar involuta fl-Awstralja anke l-g[aqdiet Maltin kellhom “source” ie[or ta’ g[ajnuna u kul[add kien kburi u lest li jg[in kemm jista’ biex il-linja nazzjonali tag[na timxi ‘l quddiem. Dan kollu jidher li sfaxxa fix- xejn. G[aliex^ Min jaf^ M’g[andniex informazzjoni bi]]ejjed biex niflu l-ekonomija tal- ivvja;;ar bl-ajru, però nafu li jsiru [afna arran;amenti bejn il-linji tal- ajru, u nemmen li bi sforz (kbir jew ]g[ir) jista’ jintla[aq xi arran;ament li jkun tajjeb g[all-Maltin ta’ barra (spe/jalment l-Awstralja min[abba id- distanzi enormi) u anke g[al Malta. Pere]empju nafu li je]istu arran;amenti bejn il-linja :ermani]a Lufthansa (li g[andha konnessjonijiet tajba ma’ Malta) u s-Singapore Airlines (li mag[ha kienu jsiru d-direct flights fil-passat) fejn il-leg Sydney#Melbourne – Singapore jsir mis-Singapore Airlines u l-leg Singapore-Frankfurt isir mil-Lufthansa Airlines, ma’ dawn ma tistax issir il-leg Franfurt-Malta mill-Air Malta^ Kemm g[al Malta kif ukoll g[all-b]onnijiet tal-Maltin fl-Awstralja n[ossu li dan il-pro;ett (il-pro;ett tat-direct flights) g[andu jer;a’ jkun mist[arre; sewwa. Ma nistennewx li din xi [a;a fa/li jew li dan il- pro;ett ma jirrikjedix xog[ol iebes imma kif ng[idu “There is no gain without pain”. G[alhekk in[ossu li anke dan is-su;;ett m’g[andux jit[alla barra mill- A;enda tax-xog[ol ta’ dan il-kunsill.
Servizzi Konsolari Bla dubju ta’ xejn l-akbar problema fis-servizz konsolari hija l- problema tal-passaporti biometri/i. Dan min[abba li l-makkinarju ne/essarju g[al dawn il-passaporti jinstab biss f’uffi//ji konsulari fil-bliet ta’ Melbourne, Sydney u Canberra u g[aldaqstant biex wie[ed jew familja s[i[a tag[mel il-passaport Malti wie[ed ikun irid imur f’dawn l- uffi/ini. G[al [afna nies li joqg[odu barra mill-ibliet dan jista’ jfisser vja;; ta’ jumejn jew aktar (Dabto, Broken Hill Central Coast e//...). B’xi mod jew ie[or din il-problema trid ti;i indirizzata bis-serjetà! X’jiswa li g[andek jew akkwistajt i/-/ittadinanza Maltija jekk sar kwa]i impossibbli g[alik li jkollok passaport Malti.
31 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Problema o[ra marbuta hija d-dokumenti li g[andek b]onn biex tag[mel il-passaport, karti ta]-]wie;, twelid e//., dawn kollha kif nafu issa qed juru l-ismijiet kif kienu fl-ori;ini tag[hom bit-Taljan jew Latin Paul#Poalo, Lawrence#Lorenzo e//. Dan [oloq konfu]joni s[i[a u [afna tbatija u inkwiet g[al [afna nies. Wie[ed irid jibda jifhem li fl-Awstralja kuntrarju g[al Malta ma hemmx Karta tal-identità u l-identità tieg[ek ti;i stabbilita permezz ta’ dokumenti o[ra, b[al pere]empju il-li/enzja tas-sewqan ( dokument bir- ritratt)< medicare card u dokumenti o[ra fosthom u ta’ importanza kbira l-passaport tieg[ek Malti. Tistg[u ta[sbu x’konfu]joni tin[oloq meta l-ismijiet fuq dawn id- dokumenti jkunu differenti minn xulxin. Aktar u aktar meta d- dokumenti pre/edenti kienu juru l-ismijiet bl-Ingli]. Wie[ed ma jridx jinsa li ng[ixu f’pajji] fejn il-lingwa primarja u uffi/jali hija l-Ingli]. Dan qed iwassal biex (1) il-passaport Malti ma jintu]ax u (2) li l-Maltin ikollhom jid[lu fi spejje] u strapazz ]ejjed biex jift[u rikors fil-qrati Awstraljani biex jibdlu isimhom “by Deed Poll” biex ikunu jistg[u jippre]entaw dan i/-/ertifikat mad-dokumenti biex jin[ar;ilhom passaport Malti b’isimhom stess i]da tradott bl-Ingli]. Din hija sitwazzjoni verament inkwetanti. A[na qed nipproponu li fejn jid[lu l-ismijiet mhux mibdula (pere]empju Saviour isir Sam jew Gejtu jsir Guy) imma d-differenza tkun biss fit-traduzzjoni (per e]empju Lawrence#Lorenzo, Paul#Paolo) g[andu jkun hemm dokumenti ta’ validità legali ma[ru;a mid-dipartiment tal- passaporti Malti stess b[al pere]empju “Statutory Declaration”, “Declaration of Identity” ibbekkjata minn dokumenti o[rajn b[al “Photo Driving Licence” e//., illi l-applikant ji;i mitlub li jissottometti mal-applikazzjoni g[all-passaport Malti i]da li jkunu bi]]ejjed biex jin[are; passaport bl-isem tal-applikant tradott bl-Ingli].
L-Unjoni Europea F’dan il-qasam mhux bi]]ejjed li wie[ed jitkellem fuq benefi//ji g[all- Maltin ta’ barra imma wie[ed irid jitkellem fuq benefi//ji g[all-Maltin /ittadini Ewropej li jg[ixu barra mi]-]ona tal-Europa jew a[jar f’pajji] li mhux wie[ed mis-27 pajji] tal-Unjoni> e]empju l-Kanada, l-Amerika, l- Awstralja. Hawn wie[ed irid jitkellem ukoll fuq id-differenza bejn /ittadin Ewropew Malti li jg[ix Malta u /ittadin Malti#Ewropew li jg[ix f’pajji] li mhux wie[ed mis-27 pajji] tal-Ewropa. B[al pere]empju, il-medical health card, trasferimenti ta’ pensjonijiet, e//. Sfortunatament tag[rif u edukazzjoni fuq li;ijiet, drittijiet, benefi//ji e//., li jo[or;u mi/-/ittadinanza Maltija#Ewropea fil-komunitajiet Maltin fl-Awstralja ma hemm propju xejn. S’issa lanqas biss ma kien hemm l-inqas sforz biex i/-/ittadini jkollhom informazzjoni anke l-aktar ba]ika fuq dawn l-affarijiet. Naturali li n-
32 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA nuqqas ta’ edukazzjoni jo[loq biss injoranza u ta[wid! Hija [asra kbira li mis-sitt membri parlamentari Ewropej li g[andha Malta [add minnhom qatt ma ;ie j]ur lill-komunità Maltija fl-Awstralja. A[na /ittadini Ewropej jew le^ Forsi g[ax dawn il-parlamentari ma jistg[ux jie[du l-vot tag[na^ Allura ma jimpurtahomx mi/-/ittadini Ewropej li jg[ixu fl-Awstralja^ Mhux l-istess hija s-sitwazzjoni fejn jid[lu l-Fran/i]i, it-Taljani, u l- Griegi. Forsi wasal i]-]mien li dawn ikollhom ukoll il-b]onn tal-vot tag[na, na[seb li jekk ji;ri dan naraw attenzjoni ferm ikbar minn dawn l-MEPS!
33 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
It-Tlieta, 18 ta’ Settembru 2012 Pre]entazzjoni minn South Australia mis-Sur Frank Scicluna
Jiena ktibt lis-so/jetajiet Maltin kollha tas-South Australia, ta’ Canberra, ta’ Mackay, Cairns u Perth biex jibg[atuli lista tal-problemi li sikwit jiltaqg[u mag[hom il-Maltin li jg[ixu hemm. Dawn huma s- su;;erimenti li g[amluli biex inpo;;ihom g[all-attenzjoni tal-kunsill.
1. Problema li frekwentament nisma’ minn dawn il-postijiet ta’ hawn fuq hija l-inkonvenjenza ta’ dawk li japplikaw g[all-passaport Malti#Ewropew, ikunu jridu jmorru Melbourne, Sydney jew Canberra biex jag[tu l-marki tas-swaba fingerprints g[ax f’dawn il- postijiet biss hemm il-magni elettroni/i. [afna huma dawk li jew finanzjarjament jew fi]ikament isibuha bi tqila biex jivja;;jaw mijiet u kultant eluf ta’ kilometri g[al ftit minuti biex jag[tu l-fingerprints, spe/jalment jekk tkun familja ta’ erbg[a jew [amsa min-nies. U xi ng[idu g[all-anzjani, l-inkapa/itati u l-morda. Tista’ tinstab soluzzjoni g[al din il-problema^ (Ara d-distanzi hawn ta[t)
Distanzi f’Kilometri
Location Adel Alice Bris Cairns Canb Darwin Melb Perth Syd Adelaide - 1533 2044 3143 1204 3042 728 2725 1427 Alice 1533 - 3100 2500 2680 1489 2270 3630 2850 Brisbane 2044 3100 - 1718 1268 3415 1669 4384 1010 Cairns 3143 2500 1718 - 2922 3100 3387 5954 2730 Canberra 1204 2680 1268 2922 - 3917 647 3911 288 Darwin 3042 1489 3415 3100 3917 - 4045 4250 3991 Melbourne 728 2270 1669 3387 647 4045 - 3430 963 Perth 2725 3630 4384 5954 3911 4250 3430 - 4110 Sydney 1427 2850 1010 2730 288 3991 963 4110 - 2. Mistoqsija o[ra li jistaqsuni [afna Maltin hija “il-g[ala meta napplikaw g[a/-/ittadinanza Maltija jie[du iktar minn sena biex nir/ivuha^”
3. Ilment ie[or huwa li [afna Maltin ma jafux sew liema huma il- [ames festi nazzjonali u g[aliex Malta hija l-uniku pajji] li g[andha 5 festi nazzjonali. Fl-img[oddi f’ Malta kien hemm jum nazzjonali wie[ed biss – il-festa tal-Vitorja it-8 ta’ Settembru li kienet tg[aqqad il-Maltin kollha biex ji//elebraw l-assedji li Malta g[addiet
34 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
minnhom. Jekk it-8 ta’ Settembru ti;i ddikjarata IL-JUM NAZZJONALI TA’ MALTA l-erbg[a l-o[ra jistg[u jibqg[u festi imma mhux nazzjonali.
4. Nib]g[u u nikkonservaw l-lingwa u l-kultura Maltin biex ng[adduhom lil uliedna u ulied uliedna. X’jista’ jsir biex insa[[u l- ftit skejjel Maltin li g[ad fadal fil-kontinent tal-Awstralja. F’Canberra l-iskola kellha tag[laq g[ax l-g[alliema tilfu l-istudenti kollha, ta’ Perth ma na[sibx li g[andha [ajja twila u ta’ Adelaide tinsab ukoll imdewda b’[afna problemi. U kif mill-eluf ta’ Maltin li jg[ixu fl- Awstralja ma nistg[ux insibu mqar 15-il student#a kull sena li lesti jag[mlu il-matrikola (Year 12) tal-Malti. Tliet Stati g[andhom g[alliem wie[ed biss li huwa kkwalifikat biex jipprepara l-istudenti g[all-e]ami nazzjonali tal-Malti. Wara 2013 il-Malti mhux ser jibqa’ fil-lista tal-ilsna li l-iskejjel governattivi, kattoli/i u indipendenti joffru lill-istudenti tag[hom u l-Malti jitlef l-identità u r-rispett li jixraqlu fl-Awstralja.
35 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
It-Tlieta, 18 ta’ Settembru 2012 Pre]entazzjoni mill-Kanada
mis-Sur Joe Sherri
Xi problemi li qed i[abbtu wi//hom mag[hom il-Maltin li jg[ixu fil-Kanada huma diversi u sejjer nipprova insemmihom wa[da, wa[da.
Il-Lingwa Maltija Il-lingwa Maltija g[adha ti;i w]ata [afna bejn l-ewwel ;enerazzjoni tal-emigranti Maltin li ;ew il-Kanada bejn is-snin 1950 u bejn 1970. Din il-;enerazzjoni issa qieg[da tonqos u sfortunatament qeg[din naraw nuqqas ta’ u]u tal-lingwa Maltija kif ukoll nuqqas ta’ interess mit-tieni ;enerazzjoni ta’ tfal Maltin li l-ma;;oranza tag[hom twieldu fil-Kanada. Dan qieg[ed jirri]ulta min[abba l-fatt illi l-;enituri ma baqg[ux ikellmu lit-tfal bil-Malti fid-dar, kif ukoll g[aliex it-tfal meta bdew imorru l-iskola, bdew jitkellmu bil-lingwa Ingli]a. B[alissa g[andna klassi tal-Malti f’Toronto li qieg[da ti;i mmexxija minn g[alliema Maltija u li tg[allem numru ta’ Maltin adulti kif ukoll tfal tat-tieni u t- tielet ;enerazzjoni li jinteressaw ru[hom li jitg[allmu l-lingwa Maltija. Je[tie; li jsir sforz akbar sabiex ninteressaw lit-tieni u t-tielet ;enerazzjoni sabiex jitg[allmu l-lingwa Maltija kif ukoll jipprat- tikawha.
Il-Kultura Maltija Fil-Kanada hawn g[aqdiet jew asso/jazzjonijiet li matul is-sena jkollhom il-post tag[hom miftu[ g[all-membri sabiex iqattg[u ]mien ta’ relaxation ma’ membri o[ra Maltin. Hawn ukoll knisja ddedikata lil San Pawl Appostlu, immexxija minn patrijiet Maltin ta’ MSSP, fejn ukoll jitqaddes quddies bil-Malti u bl-Ingli]. Sfortunatament in-numru ta’ Maltin li qeg[din jattendu dawn il-clubs kif ukoll il-knisja qeg[din jonqsu. Dan qieg[ed ji;ri g[aliex l-ewwel ;enerazzjoni tal-emigranti li ;ew il-Kanada bejn 1946 u 1960 illum g[andhom bejn it-tmenin u disg[in sena allura ma tantx g[adhom jo[or;u, u bi//iet minnhom ukoll mietu. Minn na[a tal-organizzaturi li ja[dmu [afna biex jibqg[u jsiru l-festi Maltin kif ukoll festi tal-qaddisin u ta’ tradizzjonijiet Maltin b[all- Imnarja, qeg[din ibatu. Qeg[din ibatu kemm finanzjarjament u kif ukoll fin-nuqqas ta’ talent Malti li qabel konna n;ibuh minn Malta li llum ma nistg[ux iktar naffordjawh. Dan jaffettwa [afna g[aliex meta ji;i xi talent minn Malta, in-nies tal-komunitajiet Maltin jattendu aktar. Dan konna narawh meta konna n;ibu kantanti, g[annejja kif ukoll baned Maltin minn Malta u G[awdex.
36 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Turi]mu Mill-Kanada g[al Malta Fil-komunitajiet Maltin tal-Kanada, l-emigranti Maltin u G[awdxin dejjem jifta[ru bis-sbu[ija tal-g]ejjer Maltin kemm bejnietna kif ukoll mal-barranin. Meta a[na nie[du sehem f’wirjiet kulturali u nirrappre]entaw lil Malta, ikollna b]onn ta’ materjal sabiex nuru kemm hija attrattiva Malta b[ala destinazzjoni turistika. Tkun [a;a siewja [afna jekk il-Bord tat-Turi]mu jkun jista’ jibg[atilna materjal b[al posters, bnadar u mapep ta’ Malta [alli nkunu nistg[u n[ajru lill-poplu Kanadi] biex i]ur Malta. Kull emigrant Malti jista’ jkun ambaxattur ta’ Malta, imma bil-kliem mhux bi]]ejjed, u jekk ikollna x’nuru, inkunu nistg[u nift[u l-interess g[al pajji]na f’mo[[ [addie[or.
L-Anzjani Maltin Fil-pre]ent, hawn [afna familji Maltin li sabu ru[om bir-responsabilità li jie[du [sieb missier jew omm anzjan. {afna huma dawn il-familji li jag[mlu [ilithom sabiex lil dawn l-anzjani j]ommuhom id-dar sabiex jie[du [siebhom. Fil-pre]ent, qeg[din naraw li peress li l-bniedem qieg[ed jixjie[, iktar mieg[u jikbru wkoll il-[ti;ijiet ta’ aktar kura medika. Meta dawn l- anzjani jaslu f’dan l-istat, ikun hemm b]onn li l-familji Maltin ipo;;u lil dawn l-anzjani jew f’Seniors’ Home jew inkella f’Long Term Facility. Hawnhekk qeg[din naraw illi dawn l-anzjani Maltin qeg[din aktar i[ossu l-;ibda lejn art twelidhom u jaqraw jew fuq l-internet sabiex ikun jafu x’inhu jsir f’Malta. Tkun [a;a sewwa jekk dawn l-anzjani ikollhom a//ess sewwa g[all-informazzjoni fuq Malta u fuq x’inhu jsir fil- komunitajiet Maltin tal-Kanada.
Il-;enerazzjoni ;dida Maltija#Kanadi]a Din il-;enerazzjoni ta’ tfal li twieldu fil-familji tal-emigranti Maltin li ;ew il-Kanada, hija maqsuma [afna kemm fil-prattika ta’ lingwa Maltija u kemm ukoll fl-interess tal-kultura Maltija. G[alkemm huma kburin [afna li huma ta’ nisel Malti, ftit huwa l-isforz sabiex jew jitg[allmu l- lingwa Maltija jew li ji;u#jkunu attivi fil-komunità. Saru xi ftit attentati minn gruppi ta’ ]g[a]ag[ sabiex jitwaqqfu Social Clubs sabiex ikollhom fejn jiltaqg[u kif ukoll jibdew jie[du sehem fl- attivitajiet tal-komunità. Sfortunatament l-ebda wie[ed minn dawn l-attentati ma rnexxielu u ma damux je]istu. A[na li na[dmu fil-komunità, in[ossu li hemm talent professjonali kbir fost din il-;enerazzjoni l-;dida ta’ wlied il- Maltin, imma g[adna ma sibniex il-mezz ta’ kif nistg[u ninteressawhom u ta’ kif ukoll jistg[u jkunu ta’ g[ajnuna g[all-komunitajiet Maltija fil- Kanada.
37 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Il-[ru; ta’ Passaporti Maltin Fil-pre]ent huwa fa/li g[all-Maltin li joqg[odu Toronto jew qrib sabiex i]uru l-Uffi//ju tal-Konsulat Malti u j;eddu l-passaport Malti. Sfortunatament hemm numru kbir ta’ Maltin li joqg[odu f’provin/ji o[rajn tal-Kanada li huma ’l bog[od li jkollhom jivvja;;aw jew b’arjuplan jew bil-ferrovija sabiex ji;u Toronto u lura bi spi]a minn buthom [alli fi]ikament jie[du l-biometrics (ritratt u fingerprint). Jista’ l-gvern ta’ Malta jara jekk hux possibbli li kultant ]mien tintbag[at persuna mill-Uffi//ju tal-Konsulat Malti [alli taqdi lil dawn li [afna minnhom huma anzjani, fil-pro/ess tal-kisba jew tibdil tal- passaport^ Din il-[idma di;à qieg[da ti;i provduta minn uffi//ji ta’ Konsulati ta’ artijiet o[ra li jg[ixu fil-Kanada. Il-Maltin tal-Kanada li ma jistg[ux jivvja;;aw qeg[din isibu l-ispi]a sabiex wie[ed jibdel jew jakkwista passaport Malti g[al sena daqsxejn g[olja. {a;a o[ra li qieg[da taffettwa lill-Maltin tal-Kanada meta ji;u g[all- btala f’Malta, hija li jekk ikollhom b]onn jag[mlu u]u mill-isptar jew meta jitilg[u fuq il-karrozzi tal-linja, dawn qeg[din ji;u mistoqsija sabiex juru l-passaport b[ala identità. Jista’ l-gvern jipprovdi karta ta’ identità Maltija (non-resident) lil dawn il-Maltin li ji;u g[al btala Malta sabiex juru din minflok il-passaport li [afna drabi mhux qed ji;i a//ettat g[ax ikun passaport Kanadi]^
Wirt tal-Familja Meta emigrant Malti fil-Kanada jiret jew xi bini jew propjetà fejn qieg[ed jit[allas i/-/ens, ;ieli jkun hemm ka]i fejn jinqala’ nuqqas ta’ ftehim mal-familjari tieg[u li jg[ixu Malta. Meta dan jinqala’, l- emigrant Malti jkollu jqabbad jew avukat jew nutar minn Malta bi spejje] minn butu sabiex jipprote;i sehemu u d-drittijiet tieg[u. Jista’ l-gvern Malti ja[tar avukati li ja[dmu f’isem il-gvern sabiex id-drittijiet ta’ dawn i/-/ittadini Maltin li jg[ixu fil-Kanada u li jsibu ru[hom f’din is-sitwazzjoni ji;u im[arsin^
38 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
It-Tlieta, 18 ta’ Settembru 2012 Pre]entazzjoni mill-Istati Uniti tal-Amerika
Is-Sur Louis J. Vella – San Francisco, California u Is-Sur Larry Zahra – Detroit, Michigan
Pre]entazzjoni> mis-Sur Louis J. Vella
Onorevoli Chairperson - Vi/i Prim Ministru u Ministru tal-Affarijiet Barranin Dr.Tonio Borg, membri distinti tal-Kunsill G[all-Maltin Li Jg[ixu Barra, mistiednin, staff tal-Ministeri u dawk li ja[dmu minn wara l-kwinti, [bieb< Huwa ta’ pja/ir kbir li l-Maltin li jg[ixu fl-Amerika huma mistiednin biex jie[du sehem f’din l-ewwel laqg[a tal-ewwel kunsill ta’ din ix-xorta. Kemm jien, Louis Vella minn San Francisco, California, kif ukoll sie[bi s-sur Larry Zahra minn Dearborn Michigan in[ossuna onorati li ;ejna ma[turin biex nirrapre]entaw lil [utna Maltin li g[a]lu l-Amerika b[ala l-art adottiva tag[hom. Is-su;;ett mag[]ul g[al din l-ewwel parti tal-ewwel laqg[a tag[na hu, “Problemi li qed i[abbtu wi//hom mag[hom il-Maltin li jg[ixu barra.” Qabel nog[dsu f’dan is-su;;ett nixtieq qabel xejn nag[mel osservazzjoni ]g[ira u ng[id li jekk hemm xi problemi li g[andhom il- Maltin li jg[ixu fl-Amerika u /ert li problemi dejjem ikun hemm, dawn x’aktarx li jkunu problemi tal-[ajja ta’ kuljum li jin[olqu, ji]diedu u jitnaqqsu u ji;u solvuti mal-mixja tal-[ajja u tas-so/jetà u l-ambjent li jg[ixu fih. Il-problemi l-o[ra li hemm referenza g[alihom fis-su;;ett mag[]ul, iktar nistg[u nqisuhom jew insej[ulhom b[ala sfidi. Sfidi, g[aliex [afna minnhom huma e]attament hekk, sfidi. U jekk dawk l-elementi kon/ernati jifhmu u ja//ettaw dawn l-isfidi jien perswa] li l-isfidi qatt ma jinfestaw ru[hom u jsiru problemi. Barra minhekk il-kelma “Problema” g[andha konnotazzjoni negattiva filwaqt li l-kelma “sfida” tinkorpora fiha /erta [e;;a u kura;; biex nies involuti jew milquta ja[dmu flimkien g[al soluzzjonijiet siewja. Mela ejja niftehmu minn din l-ewwel laqg[a tag[na, li l-isfidi li ji;u quddiem dan il-kunsill, b’g[aqal, b’kooperazzjoni u [idma sfiqa, ma n[alluhomx jikkankraw tant li jsiru problemi. Intant, x’inhuma dawn l-isfidi li jolqtu lil s[abna Maltin li jg[ixu l- Amerika^ L-ewwel e]empju li sikwit i[abbat ma’ wi//na, hu l-isfida ta’ kif Malti jew Maltija fl-Amerika jakkwistaw jew i;eddu passaport Malti. Illum il- ;urnata l-passaport Malti hu wkoll passaport tal-Unjoni Ewropea u allura huwa mfittex [afna mill-Maltin-Amerikani ta’ ;enerazzjonijiet ta’ kull
39 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012 età. Hu mfittex ukoll minn nies mi]]ew;in lil /ittadini Maltin. M’hemmx g[alfejn wie[ed joqg[od jelabora ]]ejjed li l-passaport Malti llum barra li g[andu l-u]u tieg[u bhala strument ta’ identità u vvja;;ar g[andu wkoll valur sentimentali, sens ta’ konnessjoni u sens ta’ sigurtà u g[alhekk [afna u [afna jriduh. Mela x’inhi l-isfida^… qieg[ed nie[u gost li staqsejtuni. Peress li dan l-imbierek passaport li tant hu mfittex, hu passaport biometriku, ji;ifieri jirrekjedi informazzjoni li tidda[[al fuq /ippa ta’ kompjuter, l-informazzjoni trid tittie[ed ;o uffi//ju armat b’apparat apposta. Din i/-/ippa mbag[ad ti;i mwa[[la fil-ktejjeb tal-passaport. L- informazzjoni biometrika x’aktarx tkun, ritratt u marki tas-swaba di;itali u ’l quddiem forsi xi affarijiet o[ra li jiddistingwu individwu minn ie[or b’/erta sigurezza qabel ji;i pprintjat il-passaport. Fil-ka] ta’ Malta, meta wie[ed ikollu b]onn passaport, dan jimla l- formola, jaqbad l-Arriva, komda u b’arja kkondizzjonata, jid[ol sal-Belt, imur sal-uffi//ju tal-passaporti fejn hemm staff li veru tie[u pja/ir ta[dem mag[hom u dan qieg[ed ng[idu bis-sin/erità u gratitudini kollha. {dimt [afna mag[hom u naf x’qieg[ed ng[id. Dak li jkun i[allas 70 Ewro, je[dulu ritratt, marki tas-swaba’ u barra bid-daqq. Ftit jiem wara l-passaport ikun lest biex jin;abar. Fil-ka] ta’ Malti li joqg[od l-Amerika, il-postijiet fejn je]istu magni u apparat biex jittie[dulu ritratt u marki tas-swaba di;itali, jinsabu f’]ew; postijiet. Dawn i]-]ew; postijiet inzertaw li qeg[din fuq l-istess xaqliba tal-Amerika, wa[da fl-Ambaxxata ta’ Washington DC u l-o[ra fl- Ambaxxata ta’ New York. Issa jekk wie[ed i[ares ftit lejn il-mappa tal- Amerika malajr wie[ed jikkonkludi li [afna, anzi l-ma;;oranza tal- komunitajiet Maltin ma joqog[dux fil-Lvant tal-Amerika fejn hemm dawn il-magni. Per e]empju, il-familji Maltin li joqg[odu Washington DC tg[oddhom fuq id wa[da. New York hemm komunità mdaqqsa ;miela. Però l-komunitajiet Maltin il-kbar fl-Amerika jinsabu bejn l-Istat ta’ Michigan u l-Istat ta’ Kalifornia. Issa meta wie[ed ikollu b]onn passaport u jkun joqg[od f’Kalifornja pere]empju, dan il-miskin ikollu jaqbad ajruplan u jer[ila lejn Washington jew New York. Bejn il-vja;; bl-ajru, it-trasport bit-taxi, lukanda, ristoranti, telf ta’ ;ranet tax-xog[ol e//., l-ispi]a biex dan il- povru jakkwista passaport [afna drabi titla’ mal-elfejn ewro. Dan jekk kollox imur sew u m’iniex in]id il-kedda u l-istrapazz. Dawn il-figuri m’humiex fittizji. Dawn huma figuri u esperjenzi li g[addew minnhom Maltin [utna. M’hemmx g[alfejn ng[idu… “Din Hija Sfida” Diqa o[ra li [afna minn [utna fl-Amerika qeg[din jiffa//jaw tinvolvi l-benefi//ji tal-pensjoni li [afna mill-Maltin tal-Kanada u l-Awstralja jgawdu. Però peress li g[adu ma je]istix ftehim bilaterali bejn Malta u l- Amerika b[al ma je]isti bejn Malta u l-Kanada u bejn Malta u l- Awstralja, [afna Maltin li jg[ixu fl-Amerika jsibu diffikultà kbira biex
40 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA jakkwistaw /erti benefi//ji, ta’ pensjoni li jgawdu Maltin b[alhom f’pajji]i o[ra...”Din Hija Sfida” Intopp ie[or li jinqala’ meta Maltin Amerikani japplikaw g[all- /ertifikati mir-re;istru pubbliku, sew tat-twelid tag[hom u tal-;enituri kif ukoll ta]-]wie;. Dawn [afna drabi jsibu li l-isem li je]isti f’dawn i/- /ertifikati hu differenti min kif jafu lilhom infushom huma stess u kif inhuma mag[rufin tul [ajjithom b’tali mod li meta l-ismijiet jintu]aw uffi/jalment f’dokumenti importanti, ikollhom [afna diffikultà ta’ identità. Nisimg[u stejjer tal-biki fejn persuni ma t[allewx ikomplu vja;; min[abba differenza fl-ismijiet. Pere]empju Pietru, Peter u Pierre… ”Din Hija Sfida” Hemm b]onn ta’ qbil u g[arfien tad-definizzjoni u distinzjoni ta’ “Nutar f’Malta” u “Notary Public” fl-Amerika u l-b]onn ta’ /erti firem ta’ Nutar kif ukoll il-[tie;a tal-Apostille fuq /erti dokumenti spe/jalment f’dawk li g[andhom x’jaqsmu ma’ bejg[ u xiri ta’ propjetà u amministrazzjoni ta’ wirt f’Malta… ”Din Hija Sfida” L-i]vilupp tal-ilsien Malti ttrasforma b’tali mod li [afna Maltin Amerikani jsibuha diffi/li li jifhmu u jaqraw il-Malti kif inhu miktub u mitkellem illum, spe/jalment fil-gazzetti. L-ilsien Malti hu differenti [afna meta nqabbluh mal-Malti kif trabbew bih u tg[allmuh huma. Kif taqbad tiffa//ja fenomenu b[al dan^… “Din Hija Sfida” :enituri Maltin Amerikani jsibuha diffi/li jg[allmu u jedukaw lil uliedhom u ;enerazzjonijiet ]g[ar Maltin o[ra l-kultura u l-ilsien Malti. Mhux g[ax ma jixtiequx jew ma jridux imma g[ax ma j[ossuhomx kunfidenti. Forsi meta salpaw minn Malta kienu jg[ixu f’/irkustanzi fejn ma kellhomx l-opportunità li jitg[allmu huma stess. Kemm hu iktar diffi/li li t-tfal tal-emigranti jg[allmu lit-tfal tag[hom u lit-tfal tat-tfal. B[al ma Malta g[andha skejjel tajbin [afna li jg[allmu l-Ingli] lil ]g[a]ag[ barranin, jista’ jkun li jkollna skejjel spe/jalment fis-sajf li jg[allmu l-kultura, storja, tradizzjonijiet, u folklor Malti lit-tfal tal- Maltin li jg[ixu barra meta dawn ikunu j]uru Malta g[all-btajjel^... “Din Hija Sfida” M’a[niex nistennew jew nippretendu li sa nxejru l-bakketta ma;ika u nsibu soluzzjoni tal-isfidi kollha u malajr, imma xi mkien trid tibda u jien g[andi qawwa, kura;; u entu]ja]mu kbir li llum bdejna. Insellmilkom u grazzi tal-attenzjoni.
41 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
It-Tlieta, 18 ta’ Settembru 2012 Pre]entazzjoni mir-Renju Unit mis-Sur Bernard Scerri Meta wie[ed jitkellem dwar il-problemi li jolqtu lill-Maltin li jg[ixu fir-Renju Unit, inkunu qed nirreferu g[al dawk il-problemi relatati mal-kultura u l-wirt nazzjonali. Bla dubju hemm [afna aktar materji li huma komuni g[an-nazzjonalitajiet kollha u aktarx li hemm g[ajnuna u assistenza minn gvern lokali u nazzjonali. I]da, meta persuna tkun qed tg[ix f’pajji] barrani b[ar-Renju Unit, hemm problemi aktar partikulari li jolqtu lil dawn il-persuni mhux bil-mod kif jolqtu lil dawk in-nies tal-lokal. Qabel inkompli tajjeb ng[id li l- kelma problema ma n[ossnix komdu biha, nippreferi nirreferi g[alihom b[ala sfidi. L-isfidi huma [afna u varji. F’dan l-istadju wie[ed irid jieqaf u jikkunsidra li l-Maltin fl-Ingilterra huma b[alissa f’salib it-toroq. Il- Maltin tal-ewwel ;enerazzjoni li ssetiljaw fil-[amsinijiet, sittinijiet u s-sebg[inijiet (u li b’dispja/ir ng[id li dawn qed imutu), jiffa//jaw problemi differenti minn dawk li ssetiljaw minn mindu Malta ssie[bet mal-Unjoni Ewropea fl-2004. G[andi tendenza nirreferi g[al dawn tal- a[[ar b[ala Maltin ;odda.
Problemi ;enerali 1. Komunikazzjoni> Fir-Renju Unit ma g[andniex, Radju, televixin jew ;urnali u l-komunikazzjoni ssir permezz tal-posta, li hija skomda u tqum il-flus. L-Imejl u netwerks so/jali forsi jservu g[al dawn il-Maltin ;odda imma mhux g[al dawk il-Maltin li huma ixje[. Possibiltà ta’ soluzzjoni> Hemm il-b]onn li jkun hemm slots regolari mill-Midja Maltija. Kull pajji] jista’ jkollu dawn is-slots regolari forsi kull ;img[a fejn ikunu jistg[u ixandru l-a[barijiet u l-attivitajiet tag[hom. Differenti minn dan ta’ fuq> Jin[oloq stazzjon tar-radju g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta u ji;i trasmess mill-internet minn Malta. Forsi wkoll ;urnal online g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta.
2. Distanza> Il-Maltin fir-Renju Unit huma mxerrda madwar il-pajji] kollu f’numri ]g[ar. M’hemm l-ebda post partikulari fejn hemm kon/entrazzjoni kbira ta’ Maltin.. Possibbiltà ta’ soluzzjoni> Sussidju g[at-trasport g[all-attivitajiet u funzjonijiet sa /ertu distanza. Forsi wkoll isir sussidju fuq l- akkomodazzjoni.
3. ?entru g[all-komunità Maltija> Filwaqt li dan jidher pro;ett ambizzju] komunitajiet o[ra g[andhom i/-/entri tag[hom u b’xi mod jirnexxilhom jiffinanzjawhom. Fir-Renju Unit lanqas il-knisja
42 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
tag[na ma g[andna, a[seb u ara /entru tag[na. ?entru li jkun ideali g[andu jkollu sala g[all-funzjonijiet u attivitajiet li ji;u organizzati, k/ina professjonali, kappella ]g[ira u uffi/ini minn fejn wie[ed jopera, akkomodazzjoni g[all-mistednin, fa/ilitajiet fejn jintrefa’ xi apparat u librerija. Dawn il-fa/ilitajiet jistg[u jintu]aw kemm mill- komunità Maltija g[all-attivitajiet kulturali imma wkoll ji;u mikrija meta ma jkunux qed jintu]aw biex jifdu l-ispejje] ta/-/entru. L- akkomodazzjoni tista’ ti;i offruta lil dawk il-Maltin li jitilg[u l-Ingliterra g[al xi trattamenti, e//. Dawn huma biss ftit e]empji. Hemm numru ta’ binjiet li huma ideali g[al dan il-g[an u b’xi fondi mill-gvern fir- Renju Unit u jinstabu fondi o[ra mill-Unjoni Ewropea flimkien ma’ g[ajnuna minn na[a tal-komunità na[seb li dan jista’ jsir. ?entru jista’ jkun il-ba]i fejn a[na nistg[u nimplimentaw u napplikaw l-ideat u l- fa/ilitajiet tag[na biex n]ommu [ajja l-kultura Maltija!
4. Ti;did tal-Passaporti> Ni;u mistoqsija diversi drabi jekk jistax isir xi [a;a biex titnaqqas din l-inkonvenjenza – u[ud jikklemjaw li huwa ir[as u iqsar li tmur Malta milli Londra minkejja li trid t[allas ukoll. Possibiltà ta’ soluzzjoni> Servizz mobiljaru li perjodikament imur minn belt g[all-o[ra. Jew alternattiva o[ra, ikun hemm xi 4 uffi/ini madwar ir-Renju Unit fosthom l-Iskozja, Wales u fin-na[a ta’ Fuq u ta’ Isfel.
5. Problemi li jiltaqg[u mag[hom l-Anzjani u l-Maltin tal-ewwel ;enerazzjoni> Il-Lingwa – Huwa fenomenu mag[ruf li l-anzjani jer;g[u jmorru lura g[all-g[eruq tag[hom fejn tid[ol il-lingwa u minn dan l-aspett spiss ni;u mitluba biex nag[mluha ta’ interpreti jew in]uru lil dawn il-persuni meta jkunu l-isptar jew f’xi dar g[all- anzjani. Jibg[atu g[alina wkoll meta jkunu involuti mal-li;i jew l- awtoritajiet lokali. Possibbiltà ta’ soluzzjoni> Billi dawn it-talbiet huma [afna u jistg[u jla[[qu sa distanzi kbar, nippruvaw biex ninkura;;ixxu gruppi ]g[ar jew individwi biex jirrispondu g[al dawn it-talbiet fin-na[iet tag[hom. F’/ertu ka]i mhux dejjem l-ispejje] li jag[mlu jit[allsu mill-awtoritajiet i]da jiddependi fejn u g[alxiex. G[aldaqstant hemm b]onn li nsibu in/entiv u u g[arfien. Problemi o[ra tal-Lingwa> Fa/ilitajiet biex ji;i mg[allem il-Malti. Fir-Renju Unit m’g[andna xejn minn dan u hemm b]onn li ssir xi [a;a mill-aktar fis. G[andi diversi su;;erimenti imma jie[du fit-tul biex nindirrizzahom hawnhekk. Nista’ ng[addilkom dokument komprensiv fuq is-su;;ett g[ad-diskussjoni u biex ji;i kkunsidrat.
6. Nippromwovu u nsostnu l-Kultura u l-wirt tag[na. {sibna fit-tul fuq dan is-su;;ett u nemmnu li wie[ed mill-modi li nistg[u nsostnu l-kultura huwa li nda[[luha f’mo[[ i]-]g[a]ag[ tag[na u nippruvaw inkunu /erti li huma jibqg[u i[ossuhom kburin
43 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
tul [ajjithom kollha. Fir-Renju Unit u jiena nemmen anke f’pajji]i o[ra l-iskejjel g[andhom dawk il-;ranet hemm imsejj[a ;ranet multikulturali, fejn l-istudenti jippreparaw xi ikel tradizzjonali u jitkellmu dwar il-pajji] tal-ori;ini tag[hom u g[eruqhom. F’diversi okka]jonijiet ni;u mitluba g[all-kostumi u bnadar Maltin u prodotti Maltin. G[aldaqstant idde/idejna sabiex nippreparaw pakkett g[all-istudenti sabiex ikunu jistg[u ju]awh g[al dan il-g[an. Dan il-pakkett fih> a. kostum tradizzjonali Malti b. bandiera Maltija c. xi prodotti Maltin b[al Kinnie, pastizzi, e//., li nipprovdu a[na stess d. ri/etti ta’ dixxijiet Maltin b[all-bigilla, timpana e// fejn l-istudenti ji;u inkora;;iti biex jippreparaw huma stess ( sintendi bl-g[ajnuna tal-;enituri tag[hom). e. pre]entazzjoni qasira bil-power point (g[andi mieg[i kampjun li konna g[amilna qabel) dwar l-istorja ta’ Malta b’istruzzjonijiet kif tista’ ti;i personalizzata g[all-individwu. Hekk pere]empju jekk hemm ritratt ta’ {a;ar Qim wie[ed jista’ jinkludi ritratt tieg[u [dejn {a;ar Qim u jikteb “dak jien meta ]orna t-tempji. Nittama li qed tifhmuni. Din mhux biss jg[in biex l-istudent i[ossu kburi bil-wirt tieg[u imma dan iservi wkoll b[ala riklam g[al Malta. Dak li g[andna b]onn biex nimplimentaw dan kollu> a. numru ta’ kostumi ta’ qisien differenti b. numru ta’ pendrives (b’xi riklam ta’ visitmalta.com) biex nag[tuhom ma’ dawn il-pakketti c. xi ftit posters ta’ Malta d. aktar promozzjoni li tista’ tag[tina l-MTA e. G[otja ta’ premju jew /ertifikat ming[and il-President jew il- Ministru li jing[ata lill-istudenti biex ikunu jistg[u juruh lil s[abhom studenti u [bieb. Forsi wkoll jiffremjawh u jdendluh f’kamrithom u hekk i[ossuhom kburin. Dak li qed nitolbu hawnhekk ma tantx jiswa flus, imma a[na nemmnu li jkun effettiv [afna biex nippromwovu u nsostnu l-kultura u l-promozzjoni g[al Malta. B’dawn f’idejna ma noqg[odux nistennew li ni;u mitluba imma jien stess nirran;a biex nibg[at /irkulari#jew ittri lill- iskejjel fejn noffrulhom dawn il-fa/ilitajiet jekk ikollhom studenti ta’ dixxendenza Maltija. G[andi [afna iktar xi ng[id imma l-[in huwa limitat. G[aldaqstant nispi//a billi nfakkar> Hemm aktar Maltin barra minn Malta milli fiha. Dawk huma potenzjal kbir b[ala ambaxxaturi g[al Malta. G[andna [afna ener;ija u entu]ja]mu. Ejjew nie[du [siebhom u n[alluhomx ja[irbulna. Ag[tuna l-g[odda biex nistg[u nag[mlu dan ix-xog[ol. Huwa tajjeb g[ar-ru[< huwa tajjeb g[al Malta.
44 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
It-Tlieta, 18 ta’ Settembru 2012 Pre]entazzjoni mill-Unjoni Eropea
mis-Sur Franklin Mamo Maltin fl-Ewropa Kontinentali
Ftit tas-snin ilu, studju tal-Eurobarometer, l-a;enzija Ewropea li tist[arre; l-opinjoni pubblika, sab li f’Malta g[andek l-g[ola rata ta’ nies fl-UE li g[andhom qraba ta’ ;ewwa barra mill-pajji]1. Xejn inqas minn 66% tal-Maltin li rrispondew is-sonda;;, qalu li g[andhom ;enitur jew wie[ed minn [uthom jew uliedhom joqg[odu f’pajji] ie[or. Niftakru kemm Maltin g[andhom i]jed minn qarib wie[ed u kemm g[andhom zijiet jew ku;ini barra u li, allura, ma ttie[dux in kunsiderazzjoni f’dan l-g[add, u nirrealizzaw kemm anke din il-figura g[olja hija konservattiva. Dan wa[du g[andu juri l-importanza, il-potenzjal u l- [tie;a li Malta ti]viluppa strate;ija diasporika tag[ha. Wie[ed mill-valuri ewlenin ta’ strate;ija tali g[andu jkun ir-rispett lejn id-diversità. Id-diversità mhux biss min[abba li din id-diaspora hija mifruxa mad-dinja kollha u, xi ftit, dejjem iddakkret mill-postijiet li sabet ru[ha fihom, imma wkoll min[abba li t-tluq minn Malta se[[ fi ]minijiet differenti. Il-persuni appartjenew g[al ;enerazzjonijiet differenti u l-Malta li telqu minnha u l-bqija tad-dinja li marru fiha kienu differenti. Ma tistax ma tirrikonoxxix imqar kategoriji differenti b[alma huma emigranti (li telqu minn Malta f’perjodu spe/ifiku ta’ kundizzjonijiet ekonomi/i partikolari), id-dixxendenti (li r-relazzjoni tag[hom ma’ Malta hija intermedjata) u l-espatrijati (li //aqilqu f’dinja globalizzata u allura d- distanza tin[ass inqas). Qieg[ed hawn biex nitkellem g[all-Maltin fl-“Ewropa Kontinentali”. Fil-bi//a l-kbira dawn jaqg[u ta[t il-kategorija ta’ espatrijati, esperjenza pjuttost ri/enti kumparata ma’ dik emigratorja, u li [adet l-ispinta kbira tag[ha bis-s[ubija ta’ Malta fl-UE. Peress li l-esperjenza g[adha ri/enti nemmen li /erti diffikultajiet g[ad iridu jaraw id-dawl anke sakemm l- amministrazzjoni pubblika Maltija tkun addattat ru[ha g[al realtajiet so/jali u legali ;odda. Però huwa importanti, b[ala punt ta’ tluq, li nirrikonoxxu (u hawn nappella b’mod partikolari lill-amministrazzjoni pubblika Maltija) li l-komunitajiet Maltin fl-UE jappartjenu g[al din il- kategorija differenti ta’ Maltin ta’ barra. F’din il-pre]entazzjoni [a nillimita ru[i g[alhekk g[al affarijiet li, jekk mhux “problemi serji”, tal-anqas huma fundamentali. Nibda bi dritt li
1. New Europeans (Eurobarometer, 2007). Fuq il-web> http>##ec.europa.eu#public_opinion#archives#ebs#ebs_346_en.pdf.
45 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012 g[andu rabta intima ma/-/ittadinanza> id-dritt li /ittadin jivvota fl- elezzjonijiet tal-pajji]. F’dan ir-rigward pajji]na japplika dak li probabbli hu wie[ed mill-aktar kriterju iebes fost il-pajji]i tal-UE fejn, minbarra l- kriterju ovvju li trid tkun /ittadin Malti ma;;orenni, trid tkun ilek residenti fil-pajji] g[as-sitt xhur mill-a[[ar tmintax. B’mod espli/itu jsiru biss e//ezzjonijiet fil-ka] ta’ detenuri t’uffi//ju politiku jew pubbliku, ambaxxaturi u membri ta’ korpi ddixxiplinati2. }vilupp importanti f’dan ir-rigward se[[ bil-ka] “Cassola”3. Dakinhar il-Qorti Maltija g[amlitha /ara li t-terminu “residenza” fil-Kostituzzjoni> Ma tfissirx pre]enza fi]ika fil-pajji], i]da tinkludi fiha u tippermetti allontananzi perjodi/i mill-istess pajji]. Persuna li tkun temporanjament assenti minn Malta min[abba xog[ol, studju, mard, jew missjoni, m’g[andhiex u ma tistax titqies li m’g[adhiex residenti f’Malta. Persuna li tmur barra biex tistudja jew fuq xog[ol xorta wa[da tkun “directly and continuously concerned” mal-attività politika fil-pajji] ta’ residenza tag[ha, u ma te]istix, allura, ra;uni g[a/-/a[da ta’ dik il-persuna mid-dritt tal-vot tag[ha. Interpretazzjoni mod ie[or tal-kelma “residenza”, u /ioè, pre]enza fi]ika kontinwa fil-pajji] tista’ twassal biex i//a[[ad id- dritt tal-vot lil min g[andu interess dirett u personali fil-;ejjieni tal-pajji], u dan bi ksur tal-artikolu 3 tal-ewwel Protokol tal- Konvenzjoni Ewropea.
Il-Qorti kompliet hekk> Residenza, kwindi, ma tirrikjedix pre]enza kontinwa fil-lok ta’ dak il-pajji], imma wa[da abitwali skont i/-/irkustanzi tal-ka] ta’ dik il- persuna. Sta g[all-Qorti tidde/iedi, skont i/-/irkustanzi tal-ka] partikolari, jekk l-assenza tal-persuna minn Malta kinitx daqshekk kontinwa u permanenti li twassal g[all-konklu]joni li dik il-persuna qatg[et kull kuntatt ma’ u interess fil-pajji] fejn trid tivvota.
Dan kien l-2003. Minn dakinhar ‘l hawn Malta ssie[bet fl-UE. U minn dakinhar ’l hawn u bis-sa[[a t’hekk Maltin li kienu jew marru joqg[odu f’pajji]i o[ra tal-UE saru su;;etti g[al-li;ijiet Ewropej li saru u jkompli jsiru bil-partecipazzjoni s[i[a ta’ Ministru Malti fil-Kunsill tal-UE. M’huwiex dan interess “dirett u personali” daqs ta’ kull Malti ie[or li joqg[od Malta^ M’huwiex il-ka] allura li, tal-anqas din il-kategorija ta’ Maltin, ti]died mal-e//ezzjonijiet li di;à hemm fil-Kostituzzjoni [alli ma tit[alla l-ebda dubju legali u niffrankaw li rridu noqg[odu niddefendu id-dritt fil-Qorti ka] b’ka]^
2. Ara l-art. 57 tal-Kostituzzjoni ta’ Malta. 3. Vassallo vs. Kummissarju Elettorali Principali (21 ta’ Marzu, 2003, Rikors Numru. 6#2003#1). Fuq il-web> http>##www.justiceservices.gov.mt#courtservices# Judgements#script_get_judgement_document.aspx^CaseJudgementID=16435.
46 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Ir-ra;unijiet l-o[ra li s-soltu jissemmew g[ala cittadini barra l-pajji] g[andhom ji//a[du mill-vot illum iddg[ajfu. Kemm jista’ jing[ad li llum persuni barra l-pajji] huma anqas infumati dwar is-sitwazzjoni fil- pajji] jew min huma l-kandidati jew x’qed jipproponu l-partiti li qed jikkontestaw^ Kemm huwa validu l-argument “g[ax ma j[allsux taxxa hawn” li ji;i applikat b’mod selettiv fil-ka] ta’ dawn in-nies ming[ajr ma nirrealizzaw li dawn ma j[allsux inqas income tax f’Malta minn studenti, pensjonanti, nies bla xog[ol u anke nies li ja[dmu bi qlig[ imma li d[ul tag[hom ma jaqax fil-kategoriji li ji;u ntaxxati4. Issa r-realtajiet politi/i huma li huma. Imma, minimament, nistenna li l-e//ezzjonijiet ji]diedu. Ji;u mill-ewwel f’mo[[i l-persuni li ja[dmu mal- Gvern ta’ Malta barra minn Malta u li ma jaqg[ux strettament ta[t il- kategorija ta’ “uffi/jali pubbli/i”, lil dawk li ja[dmu ma’ organizzazzjonijiet inter-governattivi b[all-UE, lil dawk eletti jew appuntati fl-istess organizzazzjonijiet inter-governattivi b[all-Membri tal- Parlament Ewropew, tal-Kulle;;i tal-Kummissarji Ewropej, tal-Awdituri Ewropej jew tal-:udikatura tal-Qrati Ewropej tal-:ustizzja u tad-Drittijiet tal-Bniedem. U g[al min irid jibqa’ jinsisti li d-dritt tal-vot g[andu jkun marbut mat-taxxi tajjeb infakkar li skont il-prattika internazzjonali fil- konfront ta’ diplomati/i, dawn in-nies jibqg[u jitqiesu b[ala domi/iljati f’Malta g[al skopijiet fiskali. Ma ninsewx ukoll lil ]wie;hom u n-nisa tag[hom li, ra;onevolment, wie[ed jistenna li jakkumpanjawhom. Naraw ukoll li ntawwlu l-medda li fuqha ti;i kkalkulata r-residenza. Malti li mar barra biex jistudja jew biex jie[u kura medika jew b’kuntratt ta’ xog[ol g[al perjodu definit ta’ ftit snin x’aktarx li [a jag[mel dan g[al aktar mis-sena effettiva li tippermetti l-Kostituzzjoni b[alissa. L-istudju tal-federazzjoni Ewropea tal-organizzazzjonijiet ta’ persuni barra minn pajji]hom, il-Europeans throughout the World, juri li r-Renju Unit u d- Danimarka, li fl-UE huma meqjusa fost l-aktar stretti f’dan ir-rigward, jippermettu assenza ta’ [mistax-il sena u g[axar snin rispettivament5.
4. Hemm min, kontra kull konvenzjoni tal-lo;ika, li dawwar il-famu] slogan tar- Rivoluzzjoni Amerikani “No taxation without representation” f’”No representation without taxation”. Dan l-argument intu]a fl-Istati Uniti fosthom biex i//a[[ad lill-Afro-Amerikani mid-dritt tal-vot< fi ]mien il-moviment tad- drittijiet /ivili biex ]gur l-argument ma jintu]ax l-Amerikani da[[lu Emenda XXIV fil-Kostituzzjoni tag[hom> “The right of citizens of the United States to vote in any primary or other election for President or Vice President, for electors for President or Vice President, or for Senator or Representative in Congress, shall not be denied or abridged by the United States or any State by reason of failure to pay any poll tax or other tax”. 5. Democratic rights of European Expatriates> Comparative Study Report on the Electoral Regimes in the Country of Origin for European Expatriates and the Democratic Representation of their Interests, Rights and Obligations to the Country of Origin and to the European Parliament (Europeans throughout the World> Jannar 2004 u a;;ornat f’:unju 2004 u April 2012). Fuq il-web> http>##www.euromonde.eu#images#stories#docs#ettw%20comparative%20report% 202012%20-%20120417.pdf.
47 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Nag[mel parentesi ]g[ira hawn. Imkien m’hemm li l-eli;ibbiltà ta’ votant g[all-elezzjonijiet g[all-Parlament Ewropew trid tkun e]att b[al dik g[all-Kamra tad-Deputati. F’dal-ka] m’hemm xejn li j]omm milli l- eli;ibbiltà titwessa’ g[all-Maltin kollha, huma fejn huma fid-dinja. Issa, kull kwistjoni tad-dritt tal-vot tmur id f’id mal-e]ercizzju tad-dritt tal-vot. Hawnhekk ukoll ftit li xejn sar progress [lief g[all-introduzzjoni tal-votazzjoni kmieni fl-20096. L-istudju li semmejt qabel tal-Europeans throughout the World, juri li pajji]i o[ra Ewropej jippermettu, b[ala minimu, l-votazzjoni mill-ambaxxati biex ma nsemmux votazzjoni postali u anke elettronika. Però fil-ka] ta’ pajji]na dawn g[alissa ‘qas jistg[u jippre]entaw rwie[hom b[ala possibbiltajiet sakemm nibqg[u n]ommu s-sistema antikwata tat-tqassim tad-dokument tal-vot7. Kif tit[addem b[alissa, l-ewwel pulizija ji;i bid-dokument tal-vot id- dar. Jekk ma jsibekx hemm jista’ j[alli d-dokument tal-vot ma’ xi [add li joqg[od fl-istess indirizz jew li huwa impjegat mieg[ek, b’tal-a[[ar juri kemm ilu ma jintmiss dan il-provvediment li ;ej mi]-]mien meta n- nies kien ikollhom s-seftura toqg[od mag[hom id-dar. M’g[andniex xi ng[idu, li pulizija j[abbat bieb waqt il-[in tax-xog[ol u jsib lil xi [add id-dar ukoll turi l-mentalità ta’ ]minijiet o[ra li fuqha hija bba]ata li;i. Jekk il-pulizija ma jsib lil [add id-dar id-dokument tista’ ti;bru, l- ewwel mill-uffi//ju tal-Kunsill Lokali u fit-tieni istanza mill-Uffi//ju tal- Kummissjoni Elettorali u dan biss sal-{amis ta’ qabel l-elezzjoni. F’dan l-istadju tista’ ti;bor id-dokument biss personalment. B[ala l- asso/jazzjoni “Maltin fil-Bel;ju” konna pproponejna li, b[alma tista’ tag[mel prokura fuq kull propjetà li g[andek, tista’ tag[mel ukoll prokura biex xi [add li tafda ji;bor f’ismek id-dokument8. Wara kollox jekk il-pulizija, li /-/irkustanzi familjari tieg[ek jafhom anqas minnek, jista’ j[alli d-dokument tieg[ek ma’ min joqg[od fl-istess indirizz, kemm i]jed g[andu jing[ata lilek l-istess dritt li /ertament taf a[jar lil min tista’ tafda li jag[mel l-istess [a;a. Riforma b[al din tkun pass ]g[ir [afna fuq biss qasam wie[ed mill- front i]jed wieg[sa li nistg[u na[dmu fuqu g[all-benefi//ju tal-Maltin f’dawn il-pajji]i. Imma forsi ftit ftit naslu mqar g[al punt fejn wie[ed jista’ jivvota f’ambaxxata ming[ajr ma jkollu jit[arbat fil-[ajja personali u professjonali tieg[u. U biex inkunu qed nattwaw element mill- prin/ipju li dda[[al bl-Att li waqqaf dan l-istess Kunsill, xejn inqas milli fil-Kostituzzjoni9 u xejn inqas milli bil-kunsens tal-Kamra tad-Deputati kollha, li l-Istat g[andu jiffa/ilità l-parte/ipazzjoni tal-Maltin ta’ barra minn Malta fil-[ajja politika ta’ Malta.
6. Att VII tal-2009 li jemenda l-Att dwar l-Elezzjonijiet :enerali. 7. Ara l-art. 46 tal-Att dwar l-Elezzjonijiet :enerali (Kap. 354). 8. Fuq il-web> http>##maltinfilbelgju.wordpress.com#2010#12#02#proposta-dwar-in- notifika-tad-dokument-tal-vot-felezzjoni##more-1329. 9. L-art. 20A tal-Kostituzzjoni ta’ Malta.
48 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
It-Tlieta, 18 ta’ Settembru 2012
Pre]entazzjoni fuq l-Istitut Kulturali Malti mis-Sur Joe Buttigieg
Tar;a importanti fil-mixja tag[na lejn so/jetà i]jed kreattiva> ‘Any culture is born in mixing, in interaction, in confrontation. Conversely, it is in isolation that civilisation dies’.
Il-Pro/ess ■ Lulju 2011 – Tnedija tal-Politika Nazzjonali Kulturali ■ Kapitlu 6 – Kooperazzjoni Kulturali Internazzjonali ■ Frar 2012 – Tnedija tal-Fond g[ad-Diplomazija Kulturali ■ Lulju 2012 – Twaqqif tal-Kunsill g[all-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta
Il-Pass li Jmiss ■ It-twaqqif tal-Istitut Kulturali Malti jo[ro; mill-Att li jistabbilixxi l-Kunsill tal-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta (artikolu 11(e)) ■ Minkejja li jo[ro; mill-Att imsemmi, l-Istitut g[andu personalità li tiddistingwih.
X’Fih l-Istatut … fil-qosor ■ Amministrazzjoni u Governanza effettiva tad-Diplomazija Kulturali ■ Koordinament tal-fondi annwali ■ Identifikazzjoni ta’ ri]orsi u programmi ta’ promozzjoni kulturali ■ E//ellenza fil-mod kif tkun pre]entata l-kultura Maltija barra minn Malta ■ Strate;ija bba]ata fuq Kultura, Turi]mu u Relazzjonijiet Internazzjonali ■ L-Istitut g[andu l-g[an li jikkollabora mal-[idmiet li di;à se[[ew u g[adhom g[addejjin fl-oqsma tal-kultura, b’mod spe/jali u mhux biss fit-tkattir tax-xog[ol ■ L-g[an ta’ din l-istrate;ija ta[seb g[at-tis[i[ tal-Istrate;ija tal- I]vilupp Sostenibbli permezz tas-sehem tieg[u fit-tis[i[ tal-oqsma tal-kreattività, il-kultura u l-industrija intellettwali bil-g[an li dawn jirriflettu l-identità nazzjonali kemm f’Malta kif ukoll barra
Siner;ija bejn l-Istitut, l-Ambaxxati u Entitajiet Mhux Governattivi ■ L-Ambaxxati Maltin – Pro;etti kulturali ■ Fond Malti g[ad-Diplomazija Kulturali - €75,000 g[as-sena 2012
49 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Siner;ija bejn l-Istitut, l-Ambaxxati u Entitajiet Mhux Governattivi L-entitajiet mhux governattivi tal-Maltin li jg[ixu barra
Diplomazija Kulturali L-Istitut – struttura biex tippromwovi l-politika barranija ta’ Malta permezz tal-kultura fid-dinja> ■ Malta b[ala pont li jg[aqqad l-Ewropa mal-Afrika ta’ Fuq ■ Malta b[ala pajji] newtrali li ja[dem dejjem g[at-tis[i[ tal-pa/i fid- dinja ■ Malta b[ala mudell ta’ pajji] Mediterranju u Ewropew mog[ni b’opportunitajiet kulturali, so/jali u ekonomi/i sostenibbli
Il-Maltin li Jg[ixu Barra Ir-rabta tal-komunitajiet Maltin li jg[ixu barra minn Malta mal-Istitut Kulturali Malti hi wa[da doppja> ■ Li jippromwovu direttament il-kultura u l-identità Maltija fejn jg[ixu ■ Li jibbenefikaw mill-[idma li dan l-Istitut irid iwettaq fuq livelli differenti kemm nazzjonali u internazzjonali
50 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
It-Tlieta, 18 ta’ Settembru 2012
Pre]entazzjoni fuq i/-?ittadinanza Maltija mis-Sur Joe Mizzi
Li;ijiet li jirregolaw i/-?ittadinanza Maltija
KAPITLU 3 TAL-KOSTITUZZJONI TA’ MALTA U KAPITOLU 188 tal - LI?IJIET TA’ MALTA – ATT DWAR I?-?ITTADINANZA MALTIJA
Fil-qosor xi jkopru dawn il-provedimenti ❖ Min sar Malti bit-twelid f’Malta meta saret stat indipendenti fil-21 ta’ Settembru 1964 kif ukoll, minn dak inhar ’l hawn, persuna jista’ jkollha dritt awtomatiku g[a/-/ittadinanza ❖ Min sar Malti bit-twelid barra minn Malta minn ;enituri Maltin fil- 21 ta’ Settembru 1964 kif ukoll, minn dak inhar ’l hawn, persuna jista’ jkollha dritt awtomatiku g[a/-/ittadinanza Maltija ❖ Dettalji dwar id-dritt ta/-/ittadinanza doppja (kif ukoll Multipla) ❖ Il-mod kif i/-/ittadinanza Maltija tista’ ti;i akkwistata b’re;istrazzjoni – li l-akkwist huwa bi dritt (f’ka] ta’ persuni ta’ dixxendenza Maltija, konjugi ta’ /ittadini Maltin), g[alkemm fil- ka]ijiet ta’ konjugi ta’ /ittadini Maltin hemm xi restrizzjonijiet ❖ Il-mod kif tista’ ti;i akkwistata /-/ittadinanza Maltija b’naturalizzazzjoni – fejn ;eneralment te]isti diskrezzjoni tal- Ministru. Illum din id-diskrezzjoni tintu]a mill-Ministru fuq ba]i ta’ policies. Il-ka]ijiet ta’ naturalizzazzjoni jirrigwardaw ukoll tfal imwielda barra ]-]wie; ta’ /ittadini Maltin jew ta’ barranin li ilhom jirresjedu Malta g[al bosta snin ❖ Il-privazzjoni ta/-/ittadinanza Maltija fejn din tkun akkwistata b’qerq ❖ Ir-rinunzja ta/-/ittadinanza Maltija
Dettalji o[ra b[al pere]empju f’ka] ta’ adozzjoni, tfal imwielda barra ]-]wie;, pro/eduri u teknikalitajiet o[ra Il-provedimenti li je]istu llum qeg[din hemm wara ]vilupp li twettaq f’medda ta’ tmintax-il sena f’dan il-qasam permezz ta’ emendi radikali g[at-test ori;inali tal-li;ijiet
}viluppi matul i]-]mien fil-qasam ta/-/ittadinanza> ❖ I/-/ittadinanza Maltija n[olqot meta n[oloq l-istat Malti permezz tal-Indipendenza fil- 21 ta’ Settembru 1964 ❖ Dak inhar il-provedimenti li jirregolaw dwar min sar Malti jew seta’ jsir Malti ;ew introdotti fil-Kostituzzjoni permezz ta’ Kapitlu 3
51 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
❖ L-Att dwar i/-/ittadinanza Maltija li da[al fis-se[[ fl-1965 ikkumplementa l-provedimenti li kien hemm fil-Kostituzzjoni
Sas-sena 1989 ma kien sar ebda tibdil sinifikanti g[al dawn il- li;ijiet. Fl-1 ta’ Awwissu 1989 ;ew fis-se[[ emendi dwar ❖ I/-/ittadinanza doppja – emigranti Maltin (persuni mweldin Malta biss) jakkwistaw dan id-dritt b’xi restrizzjonijiet. ❖ L-akkwist ta/-/ittadinanza Maltija mill-omm fil-ka] ta’ persuni mweldin barra. Qabel din id-data /-/ittadinanza kienet ti;i trasmessa mill-missier biss. ❖ Id-dritt tar-ra;el (mhux biss tal-mara kif kienet is-sitwazzjoni qabel) ta’ /ittadin ta’ Malta biex jakkwista /-/ittadinanza Maltija b’re;istrazzjoni. ❖ L-akkwist ta/-/ittadinanza Maltija minn persuni mwielda Malta ristrett biss fil-ka] ta’ persuni mweldin Malta jekk l-omm jew il- missier ikunu /ittadini ta’ Malta.
Sena 2000 Saru emendi radikali g[al-Li;ijiet> ❖ I/-/ittadinanza doppja li qabel kienet a//ettata biss fil-ka] ta’ emigranti Maltin u fil-ka] sakemm il-persuna jkollha 19-il sena saret ir-regola u mhux aktar l-e//ezzjoni ➢ B’din il-mi]ura persuni tal-ewwel ;enerazzjoni mweldin barra setg[u j]ommu /-/ittadinanza Maltija ma’ dik barranija kif ukoll – xi w[ud akkwistaw awtomatikament i/-/ittadinanza Maltija fl- 10 ta’ Frar 2000 meta ;ew fis-se[[ dawn l-emendi. ➢ Dawk kollha li kienu se jakkwistaw i/-/ittadinanza Maltija kellhom id-dritt g[a/-/ittadinanza doppja ❖ Spi//aw ir-restrizzjonijiet li kellhom qabel emigranti Maltin biex ikollhom id-dritt g[a/-/ittadinanza doppja [afna minnhom. Min ma kkwalifkax ❖ Da[lu xi restrizzjonijiet fil-ka] ta’ konjugi ta’ ?ittadini Maltin – setg[u jakkwistaw i/-/ittadinanza Maltija wara [ames snin ta’ ]wie; ❖ It-tfal, imweldin wara l-Indipendenza u qabel l-1 ta’ Awwissu 1989, ta’ ommijiet setg[u jakkwistaw i/-/ittadinanza Maltija b’re;istrazzjoni. ❖ Il-provedimenti li huma me[tie;a biex ji;u implementati dawn id- drittijiet ta/-/ittadinanza Maltija tne[[ew mill-Kostituzzjoni u tqeg[du fl-Att dwar i/-/ittadinanza Maltija. Illum fil-Kostituzzjoni nsibu biss l-prin/ipji ta/-/ittadinanza Maltija.
Sena 2007 B’dawn l-emendi sar possibbli biex persuni li jippruvaw li huma dixxendenti ta’ persuni mweldin Malta minn ;enitur li mwieled Malta
52 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA wkoll jakkwistaw i/-/ittadinanza Maltija sempli/iment b’re;istrazzjoni u b’ebda restrizzjonijiet. Il-mod kif huma mfassla teknikament dawn il-provedimenti dan id-dritt ❖ jing[ata biss lill-persuni li huma ta’ nisel Malti ❖ kif ukoll ji]gura li dan id-dritt jitgawda minn persuni ta’ dixxendenza Maltija li jixtiequ li jkunu huma stess Maltin u li jixtiequ li jg[addu dan id-dritt lill-;enerazzjonijiet futuri
Nota ❖ Dawn l-emendi jag[mlu l-li;i Maltija wa[da mil-li;ijiet liberali u progressivi f’dan il-qasam u li jag[tu lill-Maltin ta’ barra drittijiet sinifikanti, spe/jalment dawk li qeg[din f’kontinenti o[ra, mobiltà u drittijiet fl-Ewropa ❖ Minn hu interessat li jara fid-dettal dan l-i]vilupp jista’ jirreferi g[all-paper li jien ippre]entajt waqt l-a[[ar Konvenzjoni tal-Maltin ta’ barra u li wie[ed jista’ jsib http>##www.foreign.gov.mt#Library#PDF#MFABookCD.pdf
L- implimentazzjoni tal-Li;ijiet Li;ijiet li jikkontemplaw l-g[otja ta’ servizz b[al fil-ka] tal-li;ijiet ta/- /ittadinanza je[tie;u l-implimentazzjoni> ❖ Id-Dipartiment ta/-/ittadinanza u tal-Expatriates bl-g[ajnuna tal- Ambaxxati Maltin ilu jag[mel dan minn meta n[olqot i/- /ittadinanza Maltija. Din l-implimentazzjoni tikkonsisti prin/ipalment fl-g[otja ta/-/ittadinanza Maltija jew il-konferma li persuna hija tabil[aqq /ittadin ta’ Malta ❖ Il-provedimenti pre]enti, min[abba li jirrigwardaw eluf ta’ persuni li jinsabu madwar id-dinja u d-domanda g[all-informazzjoni u talbiet g[a/-/ittadinanza kibret sostanzjalment f’daqqa, je[tie;u ri]orsi sabiex ji;u implimentati b’mod effettiv ❖ Il-Ministeru qed jipprovdi dawn ir-ri]orsi (l-aktar umani kif ukoll organizzattivi – b[al pro/eduri u materjal ta’ informazzjoni) sabiex ikun hemm implementazzjoni effettiva
Xi osservazzjonijiet dwar l-implementazzjoni ❖ Il-materja ta/-/ittadinanza, bl-i]vilupp li sar matul i]-]minijiet, saret wa[da dinamika u f’/erti ka]i jkunu jridu ji;u kkunsidrati /- /irkostanzi u provedimenti li kienu je]istu qabel tkun saret it-talba u li jistg[u jaffettwaw l-istess talba ❖ Kont na[seb li se tkun diffi/li biex persuni jipprodu/u dokumentazzjoni li tipprova li huma dixxendenti ta’ persuni mwielda Malta min[abba t-tul ta’ ]mien involut ➢ dan ma kienx il-ka] – b’mod jew ie[or i;ibuhom. ➢ fejn kien hemm xi diffikultà l-Ministeru jkun prattiku u jikkunsidra kull prova anke jekk ma tkunx ?ertifikat tat-twelid jew ]wie;
53 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
❖ Bl-emendi tal-2000 fejn i/-/ittadinanza doppja saret ir-regola, konjugi ta’ /ittadini Maltin, minkejja li jg[ixu barra minn Malta, t[ajru sabiex jakkwistaw i/-/ittadinanza Maltija ❖ Bl-emendi tal-2007 d-Dipartiment ikollu talbiet minn dixxidenti ta’ persuni ta’ ori;ini Maltija sabiex jakkwistaw i/-/ittadinanza Maltija min[abba li jkunu jridu je]er/itaw id-dritt ta’ muviment [ieles fl- Ewropa
Xi Statistika ❖ Qed nirriprodu/i xi statistika ta’ kemm persuni ;ew re;istrati u minn liema pajji] ;ejjin, kif ukoll il-ba]i ta’ kif akkwistaw i/-/ittadinanza Maltija mill-1 ta’ Jannar 2007 sal-31 ta’ Dicembru 2011 (Tabella A) kif ukoll – in-numru ta’ persuni li lilhom ;ie kkonfermat li re;g[u akkwistaw i/-/ittadinanza Maltija bis-sa[[a tal-emendi mill-1989 (Tabella B). Ma jfissirx li dawn biss re;g[u [adu dan id-dritt, hemm [afna eluf o[ra – i]da dawk li jidhru huma l-persuni li g[amlu t-talba lid- Dipartiment. ❖ Mill-1989 sallum ;ew re;istrati b[ala /ittadini Maltin> 1989 – 2000> 1234 persuna 2001 – 2007> 4164 persuna 2008 – 2012> 4158 persuna
Filwaqt 14,872 persuna ;ie kkonfermat lilhom li re;g[u akkwistaw i/- /ittadinanza Maltija bis-sa[[a ta’ dawn l-emendi. Dawn il-persuni kollha g[andhom dritt g[a/-/ittadinanza doppja.
54 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
It-Tlieta, 18 ta’ Settembru 2012
Pre]entazzjoni mill-MEUSAC> L-Irwol tal-MUESAC u l-Maltin li Jg[ixu Barra
Minn Dr Vanni Xuereb
Introduzzjoni Il-MEUSAC twaqqaf fl-1999 b[ala mezz ta’ konsultazzjoni fin- negozjati g[as-s[ubija ta’ Malta fl-UE. Il-MEUSAC re;a’ twaqqaf f’Mejju 2008 u ng[ata tliet funzjonijiet prin.ipali, li huma> iniedi pro/ess ta’ konsultazzjoni dwar il-politika u l-li;ijiet tal- Unjoni Ewropea< iwassal l-informazzjoni dwar l-UE< u iservi ta’ mezz biex g[add ta’ g[aqdiet u kunsilli lokali jibbenefikaw minn fondi tal-UE. Konsultazzjoni Il-Konsultazzjoni ssir dwar proposti le;i]lattivi ;odda tal-UE, il- politika tal-UE kif ukoll dwar it-traspo]izzjoni ta’ li;ijiet tal-UE. L-istrutturi ewlenin g[all-konsultazzjoni> Core Group 9 Kumitati Settorjali
Kull darba li tkun me[tie;a li ssir konsultazzjoni dwar ]viluppi fl-UE, il-MEUSAC jikkoordina mal-uffi/jali kon/ernati fil-Ministeri u entitajiet tal-Gvern. Il-Core Group huwa ppresedut mill-Ministru tal-:ustizzja, Djalogu u l-Familja, Dott. Chris Said. Ji;bor flimkien uffi/jali g[olja tal-Gvern u rappre]entanza wiesg[a tas-so/jetà Maltija> Is-Segretarju Permanenti Ewlieni, ir-Rappre]entanta Permanenti ta’ Malta g[all-UE, Segretarji Permanenti, Kap Segretarjat UE< 3 partiti politi/i< MCESD u Korpi Kostitwiti< u 3 rappre]entanti tal-g[aqdiet tas-so/jetà ?ivili.
Il-Kumitati Settorjali jlaqqg[u> Numru ta’ organizzazzjonijiet (96 organizzazzjoni) inklu] dawk membri fil-Core Group ex officio) Numru ta’ msie[ba
Id-9 Kumitati Settorjali jirriflettu b’mod ;enerali d-9 konfigurazzjonijiet tal-Kunsill tal-UE>
55 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Affarijiet ;enerali Affarijiet Ekonomi/i u Finanzjarji :ustizzja u Intern Impjiegi, Politika So/jali u Sa[[a Kompetittività u Affarijiet tal-Konsumatur Trasport, Telekomunikazzjonijiet u Ener;ija Agrikoltura u Sajd L-Ambjent L-Edukazzjoni, i]-}g[a]ag[ u l-Kultura
G[ajnuna dwar Fondi UE Il-MEUSAC isa[[a[ il-kunsilli lokali u l-NGOs biex jakkwistaw fondi tal-UE billi> Isiru laqg[at, kemm b[ala seminars kif ukoll b’mod individwali, dwar opportunitajiet ta’ fondi. Ting[ata assistenza fl-ippjanar u l-iddisinjar tal-pro;etti, u ji;u identifikati l-programmi ta’ fondi li g[alihom jistg[u jkunu eli;ibbli pro;etti differenti. Ji;u organizzati wkoll sessjonijiet ta’ informazzjoni biex jissa[[a[ l- g[arfien dwar il-programmi ta’ fondi tal-UE.
F’dawn l-a[[ar erba’ snin il-MEUSAC g[en kunsilli lokali, NGOs u entitajiet o[ra biex inkisbu madwar €18-il miljun g[al 130 pro;ett jew inizjattivi differenti. Il-MEUSAC g[en biex inkisbu fondi Ewropej g[al 47 pro;ett ta’ NGOs, li qed isiru b’aktar minn €5 miljun.
MANAGEMENT PARTNERSHIP-2009-2012 Pro;etti li qeg[din jitwettqu matul din is-sena, l-2012> Tommy and Rosy> It-Tielet Episodju Il-Promozzjoni tas-Sena Ewropea 2012 (Kampanja ta’ informazzjoni u Konferenza Nazzjonali) EU themed sites (Numru ta’ attivitajiet b’temi relatati mal-UE) Sit elettroniku dwar id-drittijiet ta/-/ittadini fl-UE (e-rights.eu) Seminars dwar l-Istrate;ija ‘Ewropa 2020’ immirati lejn l-NGOs u l- kunsilli lokali Evalwazzjoni tal-Ftehim ta’ :estjoni
Ba;it> €250,000
56 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Il-moviment [ieles tal-persuni fl-UE Id-dritt tal-libertà tal-moviment
Artiklu 20(1) tat-Trattat dwar il-Funzjonament tal-UE> Kwalunkwe persuna li g[andha /-/ittadinanza ta’ Stat Membru hija /ittadin tal-Unjoni. I/-/ittadinanza tal-Unjoni g[andha ti]died ma/- /ittadinanza nazzjonali u ma tissostitwihiex. Il-qafas legali relevanti huwa d-Direttiva 2004#38#KE dwar id-dritt ta/- /ittadini tal-Unjoni u l-membri tal-familja tag[hom li ji//aqilqu u jg[ixu b’mod [ieles fit-territorju tal-Istati Membri. Saret applikabbli g[all-pajji]i kollha tal-UE fit-30 ta’ April 2006. F’Lulju 2009, il-Kummissjoni [ar;et linjigwida dwar kif il-pajji]i tal- UE jistg[u jittrasponu a[jar id-Direttiva fil-li;ijiet nazzjonali tag[hom u kif id-Direttiva tista’ ti;i applikata b’mod iktar effika/i fil-[ajja ta’ kuljum
Sa perjodu ta’ tliet xhur> Kull /ittadin Malti g[andu d-dritt li jg[ix fit-territorju ta’ kwalunkwe Pajji] Membru tal-UE g[al perjodu ta’ tliet xhur bla ebda kundizzjoni jew formalità, g[ajr ir-rekwi]it li jkollu karta tal-identità valida jew passaport validu. Il-membri tal-familja minn pajji] terz li jakkumpanjaw jew jing[aqdu ma’ /ittadin tal-UE jistg[u jg[ixu mieg[u sa tliet xhur bil-passaport tag[hom biss.
Artiklu 20(2) tat-Trattat dwar il-Funzjonament tal-UE> I/-/ittadini tal-Unjoni g[andhom igawdu d-drittijiet u jintrabtu bid- dmirijiet previsti fit-Trattati. Huma g[andhom, fost l-o[ajn> (a) id-dritt ta’ moviment [ieles u d-dritt ta’ residenza [ielsa fit- territorju tal-Istati Membri.
F’perjodu ta’ iktar minn tliet xhur> ?ittadini Maltin u l-membri tal-familja tag[hom ikunu me[tie;a jirrapportaw il-pre]enza tag[hom f’perjodu ra;onevoli ta’ ]mien wara l-wasla tag[hom. Dan jag[ti l-possibbiltà lill-awtoritajiet pubbli/i tal-pajji] ospitant tal-UE li jkunu jafu bil-movimenti tal- popolazzjoni fit-territorju tag[hom. Id-dritt g[al residenza ta’ iktar minn tliet xhur huwa su;;ett g[al /erti kundizzjonijiet. In-natura ta’ dawn il-kundizzjonijiet tiddependi mill-istatus fil-pajji] ospitant tal-UE, b[al> {addiema, persuni li ja[dmu g[al rashom, fornituri ta’ servizzi< Studenti< u Persuni ekonomikament inattivi o[rajn.
57 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Membri tal-familja huma dawn li ;ejjin> Konjugi Sie[eb irre;istrat (sie[ba rre;istrata) Dixxendenti Axxendenti Membri tal-familja li mhumiex /ittadini tal-UE tin[ar;ilhom karta tar-residenza li tindika b’mod /ar li huma membri tal-familja ta/-/ittadin tal-UE.
Id-Dritt ta’ Residenza Permanenti ?ittadini Maltin jistg[u jiksbu dritt ta’ residenza permanenti kemm g[alihom personali, kif ukoll g[all-membri tal-familja tag[hom. ?ittadini Maltin g[andhom b]onn [ames snin ta’ residenza legali kontinwa fil-pajji] ospitant tal-UE biex jikseb id-dritt ta’ residenza permanenti. Il-Maltin li jg[ixu barra g[andhom ukoll id-dritt li jivvotaw jew jo[or;u b[ala kandidat fl-elezzjonijiet g[all-Parlament Ewropew u fl- elezzjonijiet muni/ipali fil-pajji] tal-UE fejn ikun residenti u, anki jekk ma jkunux /ittadini ta’ dak il-pajji]. Drittijiet g[all-Maltin li jg[ixu f’pajji]i barra mill-UE Il-Maltin jistg[u jgawdu mid-dritt li, fit-territorju ta’ pajji] barra mill- UE fejn Malta m’g[andhiex rappre]entanza diplomatika jew konsulari, ikollhom il-protezzjoni tal-awtoritajiet diplomati/i u konsulari ta’ kwalunkwe Stat Membru, ta[t l-istess kondizzjonijiet b[a/-/ittadini ta’ dak l-Istat. ?ittadini Maltin huma ele;ibbli g[all-protezzjoni konsulari jekk g[andhom b]onn g[ajnuna b[al> passaport mitluf jew misruq in/ident jew mard serju offi]a vjolenti arrest jew detenzjoni g[ajnuna ta’ emer;enza # ripatrijazzjoni mewt barra mill-pajji] L-assistenza u n-notifika lill-qraba, [bieb, it-tabib, u#jew lil min i[addem f’Malta, ji;u ttrattati mill-ambaxxata#konsulat li /-/ittadini Maltin imorru fih, permezz tal-Ministeru tal-Affarijiet Barranin.
L-uffi//ju tal-MUESAC Kap tal-MEUSAC> T> 2200 3300 Dott. Vanni Xuereb E> [email protected] Kap (Politika u Le;i]lazzjoni UE)> W> www.meusac.gov.mt Kurt Formosa 280, TRIQ IR-REPUBBLIKA, Kap (G[ajnuna dwar Fondi)> VALLETTA, VLT 1112 Alison Camilleri
58 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Il-Vi/i Prim Ministru u Ministru tal-Affarijiet Barranin Dr Tonio Borg u l-Ministru g[at- Turi]mu, Kultura u Ambjent Dr Mario de Marco waqt il-ftu[ tal-ewwel sessjoni tal-Kunsill g[all-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta.
Il-membri tal-Kunsill ta[t it-tmexxija ta/-?erpersin, Dr Tonio Borg, waqt il-laqg[a fit-18 ta’ Settembru 2012. MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Il-membri tal-Kunsill ta[t it-tmexxija ta/-?erpersin, Dr Tonio Borg, waqt il-laqg[a fit-18 ta’ Settembru 2012.
}jara fil-Mu]ew tal-Emigrazzjoni – 18-09-12> Rev. Fr Alfred Vella, Direttur Nazzjonali, ?erpersin tal-Kummissjoni Emigranti. BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
}jara fil-Mu]ew tal-Emigrazzjoni – 18-09-12> (mix-xellug g[al-lemin) Mons. Philip Calleja, Dr Tonio Borg u Rev. Fr Alfred Vella.
}jara fil-Mu]ew tal-Emigrazzjoni (18-09-12). MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Dr George Abela President ta’ Malta flimkien ma‘ Dr Tonio Borg waqt ]jara lill-President ta’ Malta (19-09-12).
Dr George Abela, Dr Tonio Borg u s-Sur Joseph Muscat. BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Dr George Abela, Dr Tonio Borg u s-Sur Franklin Mamo.
Dr. George Abela u s-Sur Joe Sherri. MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Dr George Abela u s-Sur Larry Zahra.
Dr George Abela, Dr Tonio Borg u s-Sur Frank Scicluna. BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
}jara lill-President ta’ Malta (19-09-12)> Dr George Abela, President ta’ Malta, flimkien ma’ Dr Tonio Borg u l-membri kollha tal-Kunsill g[all-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta.
Il-Prim Ministru Dr Lawrence Gonzi f’laqg[a mal-membri tal-Kunsill fil-Ber;a ta’ Kastilja (17-09-12). MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Dr Lawrence Gonzi u s-Sur Bernard Scerri.
Dr Tonio Borg, ?erpersin tal-Kunsill g[all-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta flimkien mal-membri tal-Kunsill. BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
BIOGRAFIJI
59 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Dr Tonio Borg, LL.D, MP
Tonio Borg twieled fil-Belt Valleta nhar it-12 ta’ Mejju 1957. Huwa l-Vi/i Prim Ministru u Ministru tal-Affarijiet Barranin kif ukoll Deputat mexxej tal- Partit fil-gvern b[alissa, il-Partit Nazzjonalista (PN) ta’ twemmin Demokratiku Kristjan. F’Marzu tal-2008 wara t-tielet reb[a konsekuttiva tal-PN fl-elezzjoni ;enerali huwa ;ie ma[tur b[ala Ministru tal-Affarijiet Barranin kif ukoll Kap tal-Kamra tar-Rappre]entanti. Tonio Borg attenda l-kulle;; San Alwi;i u gradwa “cum laude” fil-li;i mill-Università ta’ Malta fl-1979. Huwa pprattika l-li;i fil-Qrati tal- :ustizzja Maltin, bejn l-1980 u l-1995 fejn spe/jalizza f’ka]ijiet tad- Drittijiet tal-Bniedem. Il-[idma tieg[u fil-politika bdiet fl-Università fejn kien attiv fl- organizzazzjoni tal-Istudenti Demokrati/i Kristjani (SDM)< huwa [a sehem ukoll f’diversi attivitajiet politi/i studenteski, b[ala membru tal- Kunsill Studenti Universitarji. Ta’ sbatax-il sena huwa ng[aqad mal- Moviment }g[a]ag[ tal-Partit Nazzjonalista fejn okkupa diversi karigi fosthom dawk ta’ Segretarju :enerali u President tal-Partit. Huwa kien membru fl-E]ekuttiv tal-PN sa mill-1978. Tonio Borg ;ie elett g[all-ewwel darba fil-Parlament fl-interessi tal- Partit Nazzjonalista fl-1992 u baqa’ ji;i elett f’kull elezzjoni ;enerali ta’ wara (1996, 1998, 2003, 2008). Fl-a[[ar elezzjoni huwa ;ie elett mit- Tmien Distrett, (B’Kara, L-Iklin, Santa Venera) u mill-{dax-il Distrett (Il- Mosta, {al Balzan, {’Attard u l-Imdina). Fl-1995, fl-età ta’ 38 sena, huwa kiseb l-ewwel [atra ministerjali tieg[u dak ta’ Ministru tal-Intern. Wara l-elezzjoni tal-1998 li re;g[et rat fil- gvern lill-Partit Nazzjonalista, Dr Borg re;a’ ;ie fdat bil-Ministeru tal- Intern fejn serva g[al g[axar snin s[a[ (1998-2008). Matul dan i]- ]mien, fil-portafolju tieg[u ;ew inklu]i diversi portafolji o[ra, b[al dak tal-;ustizzja, l-ambjent, pjanijiet rurali kif ukoll immani;;ar ta’ propjetà tal-istat u temi internazzjonali. F’Marzu tal-2004 ;ie elett, b[ala deputat mexxej tal-Partit Nazzjonalista u wara ftit ]mien b[ala Vi/i Prim Ministru u Kap tal-Kamra tar-Rappre]entanti. Dr Borg huwa lek/erer tal-li;i fl-Università ta’ Malta, kariga li g[adu j]omm sal-lum. Bejn l-1990 u l-1995, huwa serva b[ala membru fil- Kumitat Ewropew, g[all-prevenzjoni tat-Tortura. (CPT) Dr Tonio Borg huwa mi]]ewwe; lil Adele neè Galea u g[andhom tlett itfal, Daniela, nutar, u Mark u Adriana li qeg[din jistudjaw fl-Università ta’ Malta.
60 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Dr Edwin Borg-Manché Melbourne, Awstralja
Qabel mar jg[ix l-Awstralja tletin sena ilu, Edwin kien joqg[od il-G]ira. F’Di/embru 1979 huwa ggradwa fil-li;i (LL.D) mill-Università ta’ Malta u [a l-warrant ta’ avukat f’Jannar 1980. Huwa [adem mal-kumpanija Blue Bell (Malta) Limited g[al kwa]i sentejn qabel ma telaq lejn l-Awstralja fl-1982. Wara li spi//a b’su//ess sena u nofs o[ra ta’ studji legali f’Monash University u Leo Cussen Institute, fl-1983 Edwin [a l-warrant ta’ avukat f’Melbourne biex jipprattika quddiem il-qrati statali u dawk federali tal- Awstralja. Huwa beda jipprattika fl-uffi//ju tal-avukati Victor Borg & Co u fl-1986 mar ja[dem mal-Legal Aid Commission of Victoria. Fl-1990 huwa kiseb il-‘Graduate Diploma in Business (Accounting)’ minn Deakin University f’Melbourne. Wara 12-il sena ja[dem b[ala avukat f’Melbourne, fl-1995 Edwin issie[eb ma’ wa[da mill-kumpaniji ewlenin Awstraljani biex ja[dem b[ala konsulent tal-management u l-informatika. F’din il-linja ta’ xog[ol huwa [adem fuq pro;etti g[all-kumpaniji privati kbar f’diversi industriji u dipartimenti tal-gvern. Edwin huwa membru attiv fi [dan il-Kunsill tal-Komunità Maltija ta’ Victoria. Serva b[ala Vi/i President fuq il-Kumitat E]ekuttiv mill-1999 sal-2002 u [oloq l-ewwel sit elettroniku g[all-Kunsill Malti fl-1999. Fl- 2010 huwa ssokta bil-[idma tieg[u fil-Kunsill Malti fil-kariga ta’ Uffi/jal g[ar-Relazzjonijiet Pubbli/i, b’responsabbiltà g[as-sit elettroniku ;did (www.mccv.org.au) li huwa stess ]viluppa u jie[u [sieb, kif ukoll g[an- newsletter ta’ kull xaharejn b[ala Editur. Edwin attenda l-Konvenzjoni tal-Maltin li jg[ixu barra li saret Malta f’Marzu 2010 b[ala wie[ed mir-rappre]entanti tal-Kunsill tal-Komunità Maltija ta’ Victoria. B[ala Kelliem Ewlieni, huwa ppre]enta kotba li kiteb flimkien mal-President tal-Kunsill ta’ dak i]-]mien Victor Borg dwar ir-rwol kru/jali tal-gvern fir-relazzjonijiet mad-diaspora Maltija. F’Di/embru 2011 Edwin ;ie elett membru fuq il-kumitat amministrattiv tal-Federazzjoni tal-“Maltin li Jg[ixu Barra”. Huwa ]viluppa u jie[u [sieb is-sit elettroniku tal-Federazzjoni (www.malteseabroad.org). Edwin ;ie appuntat Konslu Onorarju ta’ Malta fl-Istat ta’ Victoria f’Ottubru 2011 u membru tal-Kunsill tal-“Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta” f’Lulju 2012 b[ala rappre]entant tal-Istat ta’ Victoria.
61 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Prof. Maurice Cauchi, AM, MQR Melbourne, Awstralja
Il-Professur Maurice Cauchi emigra lejn l- Awstralja fl-1969 u joqg[od f’Melbourne. Huwa ilu involut mal-komunità Maltija g[al dawn l- a[[ar 40 sena, l-ewwel b[ala President tal-g[aqda g[al-Letteratura Maltija (Maltese Literature Group, MLG), u wara b[ala President tal-Kunsill g[all- Komunità Maltija tal-Vittorja (Maltese Community Council of Victoria (MCCV), kariga li huwa okkupa g[al bosta snin. G[amel ukoll xi snin b[ala /ermen tal-Ethnic Communities Council of Victoria (ECCV) li ji;bor fih il-komunitajiet kollha etni/i ta’ dan l- istat, u li jinkludi ukoll l-komunità Maltija. Fid-disg[inijiet huwa g[amel xi snin jg[ix Malta u ;ie ma[tur b[ala /ermen tal-kumitat g[all-Maltin ta’ Barra. F’dan i]-]mien ukoll huwa kien involut b[ala /ermen tal-kumitat biex jipprepara l-mu]ew tal- emigrazzjoni. F’dan i]-]mien huwa [oloq il-websajt b[al ‘mu]ew virtwali’ tal-emigrazzjoni (www.maltamigration.com) . Sa mill-2010, wara l-Konvenzjoni g[all-Maltin li Jg[ixu Barra, huwa ;ie elett b[ala President tal-Federazzjoni g[all-Maltin li Jg[ixu Barra (Federation for Maltese Living Abroad - FMLA). Il-Professor Cauchi ppubblika bosta artikli fil-gazzetti, ktibiet u kotba li g[andhom x’jaqsmu mal-emigrazzjoni, li jinkludu> Maltese Migrants in Australia (1990), The Maltese Migrant Experience (1999), Worlds Apart (2002), Maltese Achievers in Australia (2006), A Who’s Who of Maltese-Background Persons in Australia and New Zealand (2008), u aktar re/enti Under One Umbrella> A History of the Maltese Community Council of Victoria 1958-2008). B[ala g[arfien g[ax-xog[ol tieg[u fil-qasam tal-emigrazzjoni huwa ;ie mag[]ul b[ala Membru tal-Ordni tal-Awstralja (AM, 1991) u ;ie mog[ti l-Midalja g[all-Qadi tar-Repubblika (MQR (1992).
62 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Lawrence Dimech, OAM J.P. New South Wales, Awstralja
Lawrence Dimech twieled il-{amrun u ilu jg[ix f’Sydney l-Awstralja g[al dawn l-a[[ar 58 sena. Huwa mi]]ewwe; lil Marlene Meli. G[andhom ]ew; subien Mark u Matthew u sitt neputijiet. :ie appuntat mill-gvern Malti b[ala rappre]entant tieg[u fi NSW g[al perjodu ta’ [dax-il sena. Serva b[ala Migration Attachè, Konslu u l-ewwel Konslu :enerali fi NSW. Huwa l-fundatur#editur tal-Maltese Herald, il-gazzetta Maltija ta’ kull ;img[a fl-Awstralja u ilu konsulent editorjali sa mill-1961. Huwa meqjus b[ala pijunier fil-;urnali]mu Malti miktub fl-Awstralja. Wie[ed mill-fundaturi tal-Parramatta Melita Eagles Footbal Club, wie[ed mill-clubs tal-futbol ewlenin fl-Awstralja. Serva b[ala segretarju u president. :ie pre]entat bi Special Award minn NSW Soccer Federation fl-1998 g[as- servizzi straordinarji li ta. {adem f’Malta b[ala sub-editur anzjan mal-Berqa#Times of Malta, ]ew; gazzetti ta’ kuljum, Maltin. Direttur#koordinatur tal-ewwel Migrant Resource Centre fl-Awstralja li huwa mmexxi mill-Gvern Federali. Uffi/jal E]ekuttiv, Diparatimet tal- Imigrazzjonji u Affarijiet Etni/i. Ing[ata l-Midalja HMQ Silver Jubilee g[as-servizzi fil-komunità. Ing[ata l-Manoel de Vilhena Award u l-Maltese Cultural Award, g[all- kontribut tieg[u fil-;urnali]mu Malti fl-Awstralja. Awtur ta’ studju ta’ ri/erka “The Ageing Maltese-a minefield of need and neglect”. Editur tal-Maltese Resource Directory u l-Maltese Community Directory u awtur ta]-]ew; kotba ferm imfittxija fuq l-emigrazzjoni Maltija lejn l- Awstralja, “telqu g[al g[onq it-Triq”. Xandar mal-SBS Radio. Huwa rappre]entant fl-Awstralja tal-Istitut tal- ;urnalisti Maltin (IMJ) u l-pubblikazzjonijiet tal-Union Press (Malta). Kittieb dwar affarijiet tal-emigrazzjoni. Kontributur regolari tat-Times, l- Orizzont, Tor/a, u s-sit elettroniku allmalta.com. :ie appuntat Assistant Attachè mal-kontin;ent Malti fil-Log;ob Olimpiku f’Sydney fis-sena 2000 u kien [a sehem fi/-/erimonji tal-ftu[ u l- g[eluq tal-log[ob. Serva b[ala uffi/jal inkarigat mill-uffi//ju tal-Bank of Valletta fi Blacktown NSW. :ie mog[ti Order of Australia (OAM) f’Jannar tal-2003 g[all-kontribut tieg[u fil-komunità Maltija. F’Jannar tal-2012 ;ie appuntat mill-Prim Ministru tal-Awstrlaja b[ala Ambaxxatur tal-Poplu. Serva g[al diversi snin b[ala president u segretarju tal-Parramatta, Holroyd, Baulkham Hills Migrants Resource Centre u il-CALD Committee tal-Holroyd City Council. B[alissa huwa jokkupa l-kariga ta’ vi/i president tal-Maltese Community Council of NSW, Past Pupils of Don Bosco u President tal-Maltese Welfare (NSW) Inc.
63 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Dr Gejtu Pace, L.P.A.B.< Dip Grad (Legal Practice)< New South Wales, Awstralja
Solicitor and Barrister of the Supreme Court Of New South Wales. Area of practice> Industrial Law> Personal Injury Law (Workers Compensation). Full Member of the Law Society of NSW. Dr.Pace huwa mi]]ewe; lil Dolores neè Farrugia u g[andu ]ew;t itfal< Dr.Jason Pace BSc (Med) MB BS FRANZCP - Consultant Psychiatrist Mr.Patrick Pace BSc ( Arch) B(Arch) - Principal Architect. Gejtu Pace huwa l-president kurrenti ta/-?entru Malti “ La Valette Social Centre” u ilu jokkupa din il-po]izzjoni minn Awwissu 1997. Huwa wkoll i/-Chairman tal-“Maltese Care Services” u koordinatur ta’ “La Valette Social Centre Respite services”, li minbarra gruppi o[rajn jinkorpora il- “Baulkham Hills Shire Council (Maltese & Korean) Care Services”. Dr Pace huwa l-editur kurrenti ta’ “I/-?entru” maga]in ta’ kull xahar ppubblikat mill-“La Valette Social Centre” u tal- “lavaletteclub.net” il- website ta/-/entru.
Karigi o[ra Membru Fundatur tal-“ Maltese Cultural Association of NSW” Chairman Fundatur tal-“ Maltese Australian Chamber of Commerce” 1978-1983 and 1985-1987 Consul General & Senior Trade Commissioner of Malta in Sydney Australia. 1983-1984 Senior Trade Commissioner of Malta in London. 1984 - Delegate CHOGM Melbourne 1984 - Delegate Meeting of Non-Aligned Mediterranean Members on ‘Cooperation And Security In The Mediterranean
64 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Frank Scicluna Awstralja
Frank Scicluna twieled Malta u ilu jg[ix fl- Awstralja 47 sena. Frank kien g[alliem tal- Matematika, Xjenza u l-Lingwi mad-dipartiment tal-Edukazzjoni tas-South Australia g[al 35 sena qabel ma rtira. Hu ;ie ma[tur Konslu Onorarju ta’ Malta g[all-Istat tas-South Australia fl-2003 fejn huwa jaqdi lill-membri tal-komunità Maltija u /- /ittadini Maltin f’dawk li huma passaport, /ittadinanza u pensjonijiet u dejjem jag[ti l-g[ajnuna u l-appo;; tieg[u lis-so/jetajiet Maltin li joperaw f’dan l-Istat. Huwa membru attiv tal-Korp Konsulari tas-South Australia. Fis-sena 2008 Frank ;ie onrorat bil-Midalja tal-Ordni tal-Awstralja mill- Gvern Awstraljan g[as-servizz lill-komunità fil-qasam tal- multikulturali]mu u t-tag[lim tal-Ilsien Malti fis-South Australia. Kien finalist g[all-g[otja tal-‘Australian of the Year’. Huwa ;ie mog[ti ‘The Governor’s Multicultural Award 2008’ mill-gvernatur tas-South Australia l-E//ellenza Tieg[u Rear Admiral Kevin Scarce AC CSC RANR. Frank okkupa diversi karigi importanti fil-komunità Maltija tal- Awstralja fosthom president tal-Federazzjoni tal-Kunsilli Maltin u tal- Federazzjoni tal-Iskejjel tal-Malti tal-Awstralja. Fis-South Australia kien president tal-Kunsill Malti g[al tliet darbiet u huwa prin/ipal u g[alliem fl-Iskola tal-Malti ta’ Adelaide g[al dawn l-a[[ar tletin sena. G[al seba’ snin Frank kien president ta’ “The Ethnic Schools Association of South Australia Incorporated”. Dawn l-iskejjel etni/i, fosthom tal-Malti, jg[allmu iktar minn 146 lingwi differenti tal- komunitajiet etni/i f’dan l-Istat. Huwa wkoll awtur ta’ erba’ kotba – Maltese/South Australian Directory 1997, 2004 u 2007 u tal- ‘Professional Development for Teachers of Community Languages’. G[al bosta snin kien membru tal-e]ekuttiv tal-Ethnic Schools Board of SA – li jag[i pariri lill-Gvern tas-South Australia f’dak li g[andu x’jaqsam mat-tag[lim tal-lingwi fl-iskejjel etni/i fis-S.A. G[al iktar minn erbg[in sena Frank kien kontributur ta’ ‘The Maltese Herald’, l-unika gazzetta Maltija fl-Awstralja. Huwa kiteb diversi artikli f’[afna gazzetti u ;urnali o[rajn kemm fl-Awstralja kif ukoll f’Malta dwar it-tag[lim tal-lingwi (spe/jalment IL-MALTI). Fl-2012 Frank ;ie mag[]ul mill-Gvern tar-repubblika ta’ Malta biex jirrapre]enta lill-Istati tal-Awstralja kollha minbarra NSW u Victoria fuq il-Kunsill g[all-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta li ;ie stabbilit b’Att tal- Parlament Malti.
65 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Joe Sherri Mississauga, Kanada
Joe Sherri twieled f’{al Qormi fil-paro//a ta’ San :or; fit-2 ta Frar 1947. Joe huwa l-kbir minn familja ta’ [ames subien u ]ew;t ibniet. Attenda l-iskola primarja tal-parro//a ta’ San :or; ta’ {al Qormi sal-1959. Minn hemm g[adda g[all-iskola sekondarja l-Lyceum fejn kompla jattendi sas-sena 1964 sakemm gradwa. Matul dawn is-snin kien attiv [afna fl-Azzjoni Kattolika u wkoll fi]- }g[a]ag[ {addiema Insara li kienu ]ew; g[aqdiet li kellhom x’jaqsmu [afna fil-formazzjoni tal-karattru tieg[u. Wara li gradwa mil-Lyceum Joe ;ietu x-xewqa biex jemigra u f’Settembru ta1-1965 telaq minn Malta sabiex ifittex il-futur tieg[u fil- Kanada. F1-1966 beda jilg[ab il-futbol mal-Melita Soccer Club Under 21 u fil- 1967 ;ie elett g[all-po]izzjonni ta’ Segretarju mal-istess club sal-1968. F1-1969 ni]el lura Malta u ]]ewwe; lil Frida fejn illum bil-grazzja t’Alla g[alqu 43 sena mi]]ew;in u g[andhom tlett itfal u erba’ neputijiet. Mll-1970 sa 1980 kien jie[u sehem billi jorganizza Malta Booth darba fis-sena f’Fiera Kulturali organizzata mill-knisja parrokkjali ta’ Mississauga. Fil-1980 issie[eb mal-G[aqda Tal-Festa San :or; Association fejn g[adu jservi b[ala Segretarju u wkoll Vi/i President. Bis-sa[[a u l-[idma ta’ din l-g[aqda tellg[u minn Malta u G[awdex erba’ baned li marru jferr[u lill-Maltin fil-Kanada g[all-festa li jag[mlu ta’ kull sena f’;ie[ San :or; Martri. Fl-1990 ;ie elett b[ala Vi/i President tal-Maltese Canadian Federation u fil-1993 ;ie elett b[ala President tal-istess g[aqda fejn g[adu jservi f’din il-po]izzjoni sal-;urnata tal-lum. Permezz ta’ din l-g[aqda li hija l- umbrella tal-clubs u l-asso/jazzjonijiet Maltin Kanadi]i ji;u organizzati l-festa tal-Imnarja kif ukoll ikla g[all-Anzjani tal-komunità Maltija fil- Milied. Joe kien involvut ukoll f’Organizing Commities sabiex laqg[u lill- politi/i li ]aru l-Kanada minn Malta u wkoll meta ]ar il-Kanada u l- Amerika l-E//ellenza tieg[u l-Ar/isqof ta’ Malta, Paul Cremona.
66 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Louis J. Vella Kalifornja, Stati Uniti
Louis J. Vella twieled u trabba fl-Im;arr, Malta. {a l-ewwel edukazzjoni fl-iskola primarja tal-lokal u wara kompla fil-kulle;; tad-Dumnikani, St. Albert il-Belt u l-Malta College of Arts, Science and Technology. Louis [adem Malta g[al numru ta’ snin fl-industrija tal-kostruzzjoni ma’ kumpanija privata, tal-familja. Fl-1980, Louis flimkien mal-mara tieg[u Lillian neè Muscat emigraw lejn l-Istati Uniti fejn issetiljaw f’Kalifornja vi/in San Francisco fejn g[adhom joqg[odu sallum. F’Kalifornja, Louis beda ja[dem mal-belt ta’ Redwood City fid- Dipartiment tax-xog[lijiet pubbli/i b[ala Assistent Engineer. Wara ftit snin Louis ir/ieva numru ta’ promozzjonijiet u mexa tant ’il quddiem li l-kap tad-dipartiment tat-tifi tan-nar ta’ Redwood City, talbu biex jing[aqad mag[hom b[ala supervisor ta’ sezzjoni mid-dipartiment. Wara ftit snin ;ie konfermat b[ala r-raba’ Fire Marshal fl-150 sena storja mit-twaqqif tal-Fire Department ta’ din il-belt. G[al xi ]mien Louis serva wkoll b[ala Fire Chief. Wara 28 sena servizz Louis irtira biex ikun jista’ jkompli jaqdi u jg[in biex tissa[[a[ l-g[aqda bejn Malta u l-Istati Uniti tal-Amerika. Louis [adem bis-s[i[ f’[afna oqsma fi [dan il-komunità Maltija. Fost dawn insibu li Louis waqqaf u mexxa tim tal-futbol tal-Maltin, hu fundatur u president g[al 28 sena tal-Maltese Cross Foundation of California, g[aqda filantropika li toffri boro] ta’ studju lil studenti ta’ nisel Malti, donazzjoni lejn Malta, kif ukoll tippromwovi kultura, u]anzi, u folklor Malti fl-in[awi ta’ San Francisco. Louis ipparte/ipa b[ala wie[ed mill-kelliema ewlenin fil-konvenzjoni tal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta tal-2010. Louis hu l-Konslu Onorarju g[al Malta f’San Francisco l-Istati Uniti tal- Amerika.
67 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Larry Zahra Michigan, Stati Uniti
Larry Zahra attenda l-klassijiet ta’ filg[axija fi- Wayne State University ta’ Michigan u ma]-]mien ittrasferixxa l-Credits g[all-University of Michigan fejn iggradwa u kiseb il-Masters fil-Finanzi. Iggradwa mill-Università ta’ Madison, Wisconsin ta[t l-iskema tag[hom ta’ xog[ol u tag[lim u b’hekk wasal biex jie[u l-PHD mill-Università ta’ Phoenix Ari]ona. Kien ja[dem il-bank u ma]-]mien ;ie ma[tur b[ala Vi/i President tal- International Banking Division. Hawnhekk g[amel isem billi waqqaf l- ewwel Dipartiment ta’ Charters Depository Escrow Division. Fi]-]mien qasir ;ie rikonoxxut mid-Dipartiment tat-Trasportizzjoni f’Washington DC b[ala awtorità fir-regoli relattivi g[all-Escrow Charter Accounts g[al kull operazzjoni mit-Tour Operator, Charters, Airlines u Hotels Worldwide. ;ie ma[tur b[ala Senior Vice President u fil-kariga tieg[u vvja;;a estensivament fl-Ewropa, fl-Amerika Latina u Lvant imbieg[ed. :ie mistieden minn [afna organizzazzjonijiet tal-a;enti tal-ivvja;;ar< biex jitkellem fuq i/-Charters u r-regolamenti tag[hom. F’dan i]-]mien hu r/ieva [afna awards mill-banek. L-aqwa wie[ed kien il-James Duncan Award for Excellence g[all-kontribuzzjonijiet li akkwista, flus depo]itati mal-bank u g[all-[idma tieg[u fil-Komunità. Hu irtira mill-Bank ta’ 62 sena bil-pensjoni mill-bank. Fil-Komunità Maltija ;ie ma[tur b[ala President tal-Club tal-Maltin fil-Komunità ta’ Detroit. Ma[tur Prresident tal-Club tal-Maltin fil-Komunità ta’ Dearborn. Ma[tur President tal-Industrial Editors Association of Detroit. Serva b[ala President tal-World Trade Club ta’ Detroit. Serva b[ala President tal-ARTA Great Lakes Chapter. Serva b[ala President tal-Kiwanis Club. Il-Prim Ministru ta’ Malta kkonfermah Konslu Onorarju g[all-Istat ta’ Michigan. Prim ministri su//essivi komplew jikkonfermawh u f’April 1979 il-President tar-Repubblika Dr ?ensu Tabone g[ollih g[all-Konslu Onorarju :enerali biex jie[u [sieb it-8,000 Maltin li jg[ixu f’Michigan. Ippjana kull ]jara tal-Prim Ministri, Presidenti u Dinjitarji o[ra meta minn Malta g[amlu ]jara lill-Maltin ta’ Michigan. Bil-[idma tieg[u ;ie organizzat l-ewwel vja;; lejn Malta ta’ 45 Bankiera Amerikani. Il-Konferenza kienet saret fil-Hotel Excelsior l-antika. Huwa organizza wkoll u bag[at l-ewwel Charters g[all-Maltin biex imorru Malta. Fis-sena 2000 ir/ieva l-;ie[ tal-Uffi/jal tal-Ordni tal-Mertu, UOM mill- President tar-Repubblika Dr. Guido DeMarco u Dr. Fenech Adami l-Prim Ministru.
68 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Bernard Scerri Renju Unit
Bernard Scerri twieled f’Marsaskala f’Awwissu tal-1951. Hu g[ix fil-Kalkara u aktar tard il-familja tieg[u marret toqg[od {a]-}abbar. Bernard attenda l-Capuchins Seraphic School fil- Furjana. Kompla l-istudji tieg[u u gradwa mit- Technical Institute f’Ra[al :did, fl-elettronika u t- telekomunikazzjoni. Bernard Scerri emigra lejn ir-Renju Unit f’Di/embru tal-1970 b[ala electronic engineer. Kompla jistudja sa HNC fl-elettronika filwaqt li beda ja[dem. Waqqaf il-kumpanija tieg[u tal-elettronika R&D electronics u kien ja[dem g[all-kunsill mediku. Waqqaf u mexxa diversi intrapri]i fl-elettronika u fl-industrija tad- divertiment. Fil-bidu tas-snin 90 kien involut f’numru ta’ kumitati fil-komunità. Fl- 1998 wara [afna [sieb, flimkien mal-mara tieg[u Barbara huwa waqqaf il-Maltese Culture Movement li sal-lum g[adu jmexxi b’konvinzjoni. Huwa attenda l-konvenzjoni tal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta fis- sena 2000 u kien wie[ed mill-kelliema ewlenin fil-Konvenzjoni tal- Maltin li jg[ixu barra minn Malta fl-2010. Bernard i[obb [afna l-;nien, l-mu]ika, i[obb jivvja;;a u jinvolvi ru[u fi pro;etti innovattivi.
69 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Franklin Mamo Unjoni Ewropea
Studja fil-Kulle;; De La Salle, il-Kottonera (1980- 90) u l-Kulle;; :. F. Abela fl-Imsida (1990-92). Gradwa b’ba/ellerat fil-psikolo;ija bl-unuri mill- Università ta’ Malta (1996). Matul il-perjodu ta’ studju tieg[u kien membru tal-Kunsill tal- Istudenti Universitarji (KSU) u membru tas-Senat tal-Università. Kompla l-istudji tieg[u fl-Olanda fil-filosofija u ggradwa fil-livell ta’ Masters fl-Arti mill-Università ta’ Amsterdam (2001). G[al numru ta’ snin kien uffi/jal pubbliku Malti. Serva l-ewwel fl- Uffi//ju tal-Prim Ministru (1998-2004). Wara kien promoss g[al Assistent Direttur tal-Affarijiet tal-UE fil-Ministeru tat-Turi]mu u Kultura (2004-05) u aktar tard Direttur tal-Affarijiet tal-UE fil-Ministeru tar- Ri]orsi u l-Infrastruttura (2005-07). F’dawn i]-]ew; irwoli rrappre]enta lil Malta f’numru ta’ working parties tal-Kunsill tal-UE kif ukoll b[ala membru ta’ delegazzjonijiet Ministerjali g[al laqg[at tal-istess Kunsill. Illum uffi/jal tal-UE fil-qasam tar-ri/erka u l-innovazzjoni. Fl-2010 kien wie[ed mill-fundaturi tal-asso/jazzjoni Maltin fil-Bel;ju asbl. Hu s-Segretarju :enerali ta’ din l-assocjazzjoni sa mit-twaqqif tag[ha. Huwa wkoll id-delegat tal-asso/jazzjoni g[al Europeans throughout the World aisbl, il-federazzjoni ta’ organizzazzjonijiet ta’ espatrijati Ewropej. F’dawn ir-rwoli ipparte/ipa f’numru ta’ konsultazzjonijiet mal-pubbliku, kemm f’Malta, kif ukoll fuq livell Ewropew, fuq affarijiet li jikkon/ernaw Maltin b[ala /ittadini Ewropej li jg[ixu barra minn pajji]hom.
70 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Roderick Bovingdon, RPN DipNAdmin, BAHons, Dip.H.Couns Awstralja
Roderick Bovingdon, twieled {’Attard, fit-28 ta’ Settembru 1942. Wasal Sydney fl-14 ta’ Jannar 1959 mill-kwarta tas-Seminarju. Immatrikola mill- iskola ta’ filg[axija snin wara. L-ewwel persuna fl- Awstralja li kiseb il-GCE, Lingwa u Letteratura Maltin, Livell Avvanzat, bil-korrispondenza diretta mal-Università ta’ Oxford. Pijunier tal-ewwel klassijiet g[at-tag[lim tal-Malti barra minn Malta, f’St Gertrude’s, Smithfield, NSW, Awstralja, Mejju 1968 u baqa’ dejjem fuq quddiem nett fil-promozzjoni tal-Lingwa Maltija fl-Awstralja. {are; l-ewwel ;urnal letterarju Malti fl-Awstralja Ix-Xefaq, 1972. Ta bidu lill-kanzunetta Maltija fl-Awstralja bid-diska Bejn il-{bieb, fl- 1974 ma’ Joe Galea< ;rajja storika li qanqlet rinaxximent tal-identità Maltija. Fl-1999 kien il-forza wara t-twaqqif tal-Maltese Language School of NSW bil-g[ajnuna tal-Ministeru tal-Edukazzjoni ta’ NSW u bil- koperazzjoni ta’ g[aqdiet u individwi mill-komunità Maltija fi NSW. Jippossedi lawrji fl-Infermerija Psikjatrika (u [ames oqsma o[rajn fin- Nersing), ]ewg Diplomi fl-Amministrazzjoni tal-Infermiera u fil-Health Counselling, Ba/ellerat fl-Arti bl-Unuri fil-Lingwistika Maltija, :urnalist/Xandar im[arre; mill-iSpecial Broadcasting Services (Radju), Sydney. Korrispondent ta’ diversi gazzetti u rivisti, Malta u Awstralja. Ippubblika g[add ta’ kotba u monografiji f’;urnali akkademi/i (Malta, UK, USA, Awstralja, :ermanja, Franza, Italja...) fuq il-lingwa Maltija. Kwalifikat mill-Universitajiet ta’ Malta (Edukazzjoni u Lingwistika Maltija), Sydney (Letteratura Taljana Avvanzata u G[arbi), New England (Letteratura Ingli]a u Filosofija) u NSW Division of Psychiatric Services, Dipartiment tas-Sa[[a. – Traduttur ta’ opri letterarji mit-Taljan, Ingli] u Franci] g[all-Malti. Irri/erka u ppubblika aspetti differenti minn ;rajjiet emigratorji Maltin fl-Awstralja (bijografiji u lingwa;;). {are; bl-ewwel studju akkademiku fuq il-lingwa Maltija tal-Awstralja, il-Maltraljan. G[allem il-Malti, l- Ingli], it-Taljan u l-G[arbi f’livelli varji. Unuri – Diskors Bijennali Fondazzjoni Karmen Mikallef Bu[agar u Università ta’ Malta fuq Dun Karm< Rebbie[ il-Premju Francis Ebejer (Drama)< Lista ta’ E//ellenza tad-Dekan, Fakulta tal-Arti, Università ta’ Malta< Membru Onorarju G[aqda Poeti Maltin< Premju Kulturali (G[aqda Kulturali Maltija ta’ NSW)< Life Member - Din l-Art Helwa u
71 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Membru Malta Historical Society. - Eks Membru> Association International Dialectolgie Arabes, Akkademja tal-Malti, Circolo Dante Alighieri u Arabic Society (Sydney University), G[aqda tal-Malti (Università), Grupp Arkeologiku Malti. Pubblikazzjonijiet ewlenin> The Maltese Language of Australia – Maltraljan< {siebi b[al ag[ma Tieqa fuq {sieb Dun Karm< L-G[arqa ta’ San Pawl f’Malta< The Ballad of Truganini< Aporija – G[eruq l-Umanità< Bejn {alltejn< From Language to Ethnolect< Statistical Analysis of the Source Origin of Maltese< Maltese to Maltraljan – A Case Study in Cross Continental Lexicography< Maltese Dialects in Australia – Maltraljan< Maltese Literature in Australia.
72 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Carmen Galea Kanada
Is-sinjorina Carmen M. Galea twieldet {al Qormi fil-25 ta’ Settembru, 1949. Qabel ma telqet lejn il-Kanada fil-25 ta’ Jannar, 1979, Carmen [admet mas-Servizzi Ingli]i g[al g[axar snin b[ala segretarja fl-iskola tal-RAF Luqa. Fis-sena 1992, Carmen ;iet mitluba mill-Bord tal-Edukazzjoni f’Toronto biex tg[allem il-lingwa Maltija lill-istudenti tat-tielet ;enerazzjoni. Fil-pre]ent g[adha tg[allem il-Malti. (Instructor in charge fil-lingwa Maltija). F’:unju tal-1996, gradwat fil-“Professional Development Course” ta’ MSSB (Metropolitan Separate School Board). F’Mejju tal-2003 ;iet mog[tija award ta’ ‘Exemplary Teaching Award” mill-International Languages Programme in Toronto. Fl-2004, introdu/iet programm “Adult Language Maltese Course” fuq livell volontarju, li g[adha tmexxi sal-lum. Attendiet [afna korsijiet, fosthom “Leadership Skills”, Psychology, u “Youth Counselling”. Carmen hija membru attiva [afna fil-komunità Maltija#Kanadi]a. Membru tal-Maltese#Canadian Federation, membru tal-kor fil-knisja Maltija “St. Paul the Apostle” kif ukoll tg[in fejn tista’ fil-funzjonijiet so/jali li jsiru fil-komunità matul is-sena. Fi Frar tal-2012, ;iet pre]entata b’midalja mill-Confraternity of St. Peter & St. Paul g[all-[idma kbira li twettaq fil-komuntà Maltija#Kanadi]a f’Toronto. Titkellem b’erba’ lingwi> Malti, Ingli], Taljan u Fran/i].
73 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Joseph Muscat G[awdex
Joseph Muscat twieled fis-17 ta’ Mejju 1945, fin- Nadur, G[awdex. Ir/ieva l-edukazzjoni fl-iskola primarja tal-gvern tan-Nadur u wara fl-iskola sekondarja fir-Rabat, G[awdex. Fl-1964 beda l-istudji tieg[u b[ala infermier fil- mard mentali f’Shenley Hospital, Hertsfordshire, ir-Renju Unit. Wara tliet snin iggradwa b[ala Registered Mental Nurse (RMN). Lura Malta, fl-1968 ;ie impjegat fl-Isptar Monte Carmeli u wara tmien snin ;ie trasferit fl-isptar ta’ Chambray, G[awdex. Fl-1992 [a Diploma in Psychiatric Nursing mill-Università ta’ Malta. Wara li nbniet l-estensjoni l-;dida mal-isptar il-;did f’tal-Ibra;;, G[awdex, ;ie ma[tur Departmental Nursing Manager b’responsabbiltà fil-psikjatrija u l-;erjatrija. G[in [afna lill-Patri Alexander Bonnici fil-kitba tieg[u dwar l-istorja tan-Nadur u g[amel ukoll ri/erka dwar l-emigrazzjoni min-Nadur mid- Dipartiment tax-Xog[ol u Emigrazzjoni u G[ajnuna So/jali li kien jie[u [sieb l-emigrazzjoni. Illum jag[ti l-g[ajnuna tieg[u volontarja billi jie[u [sieb l-arkivju tal- parro//a tan-Nadur, kif ukoll jag[ti l-g[ajnuna mitluba mill-parro//a kif ukoll mill-Kunsill Lokali tan-Nadur spe/jalment dwar xi tag[rif mitlub minn ulied emigranti Nadurin dwar l-antenati tag[hom.
74 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Rosalie H. Rivett Renju Unit
Is-Sinjura Rosalie Rivett hija Kap E]ekuttiv tal- Women in Diplomatic Service Association (WDS) f’Londra. Waqqfet l-WDS flimkien ma’ Ambaxxaturi nisa u l-Kummissarji G[olja bba]ati f’Londra. Hija /- Chief Executive Officer, Direttur tal-Programm Akkademiku u Ko-ordinatur tal-iScholarship. Konsulent Diplomatiku ta’ esperjenza u b’g[arfien akkademiku estensiv tal-politika u l-affarijiet internazzjonali. G[andha netwerk internazzjonali ta’ kuntatti madwar id-diplomati/i, politi/i, medja u l- komunitajiet tan-negozju. Esperjenza wiesg[a ta’ xog[ol fis-settur tal- volontarjat tal-karità u organizzazzjonijiet internazzjonali li jiffokaw prin/ipalment fuq il-prevenzjoni tal-kunflitti u ri]oluzzjoni tal- kunflitti. Tutur akkademiku privat u r-rwol grooming g[al firxa wiesg[a ta’ kandidati multinazzjonali inklu]i membri g[olja tal-familja rjali G[arabja Sawdita, il-familja rjali Kuwajt u uffi/jali g[olja tal-gvern, politi/i u diplomati/i. Hija kienet President tal-Malta League u offriet kura pastorali estensiva u pariri lil /ittadini numeru]i Maltin ta’ barra minn Malta kif ukoll ikkollaborat bejn l-uffi/jali Brittani/i u Maltin g[all-benefi//ju tal- Maltin fir-Renju Unit. Tat kontribut fil-bosta avvenimenti ta’ ;bir ta’ fondi li marru g[all-istituti tal-karità Maltin. Hija kienet President tal-Victoria League for Commonwealth Friendship London Branch u President g[all-Avvenimenti Rjali ta/- ?entinarju tal-VL. Lecturer fil-Relazzjonijiet Internazzjonali u l-Istudji Diplomati/i fl- Akkademja Diplomatika ta’ Londra, l-Università ta’ Westminster. Direttur Programm g[al delegazzjoni Arabja Sawdita mill-uffi//ju tar- Re fejn faslet korsijiet spe/jali g[alihom fil-DAL. Il-Grupp kien jinkludi ;enerali militari, Kap tal-Protokoll, Kap tas-Sigurtà fl-Ajruport, Ministru tal-Finanzi, Kap tal-Pulizija f’Riyadh u l-membri anzjani tal-Gwardja Nazzjonali. {adet l-ewwel delegazzjon Arabja Sawdita lin-NATO HQ fi Brussell. Programmi simili g[al diplomatici tal-Kuwajt. Hija Konsulent tal-Gvern # Diplomazija # Akkademika g[all- personalitajiet rjali differenti u l-uffi/jali fil-gvern u istituzzjonijiet internazzjonali. G[alliema freelance u konsulent g[all-uffi/jali varji tal-gvern u l- membri l-aktar anzjani tal-familja rjali Arabja Sawdita u l-Prin/pijiet
75 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012 mill-Kuwajt. Dan sar f’Londra u fir-residenzi rjali privati tag[hom. Po]izzjonijiet simili ma’ nies rjali u importanti o[ra, diplomati/i u kandidati g[olja.
Impiegi o[ra kienu jinkludu> British Council Isfahan, Iran - Konsulent Akkademiku AGORA Servizzi Finanzjarji, Londra - Direttur mhux e]ekuttivi u Konsulent Diplomatku UNICEF - Direttur, Konsulent u l-Koordinatur ta’ Avvenimenti Spe/jali u Kumitat tal-Fundraising. ?entru ta’ Informazzjoni Nazzjonijiet Uniti - Konsulent # Liaison Officer Interessi u Attivitajiet jinkludu Familja, Melitensia, Nies, }g[a]ag[, Qari, u l-Ivvja;;ar.
76 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
Fr Alfred Vella Malta
Fr Alfred Vella, twieled l-Im;arr, Malta fis-7 ta’ Di/embru, 1956. {a l-edukazzjoni primarja fl- iskola tal-Im;arr sakemm g[amel l-e]ami kompettiv g[all-iskola sekondarja, li g[adda minnu u g[a]el li jkompli l-edukazzjoni sekondarja fis-Seminarju Minuri. Fl-1974 g[amel l-e]ami tal-GCE, fil-livell ordinarju u f’Ottubru tal- istess sena beda biex jistudja g[all-e]amijiet avanzati fil-Kulle;; De La Salle, Bormla. F’Settembru tal-1976, beda s-Seminarju tal-kbar biex jifforma ru[u g[all-[ajja Sa/erdotali. F’Ottubru tal-istess sena beda l-istudji fl- Università ta’ Malta, fil-Fakultà tat-Teolo;ija, liema studji kienu me[tie;a biex isir Sa/erdot kwalifikat. :ara li fl-1977 il-Fakultà tat- Tejolo;ija ;iet imne[[ija mill-Università ta’ Malta u ;iet trasferita, flimkien mas-Seminarju, f’tal-Virtù r-Rabat. Hawnhekk g[amel l-ewwel grad tal-istudji teolo;i/i u kompla biex g[amel it-Tieni grad fl-istudji pastorali, minn fejn iggradwa fl-1985. Fid-29 ta’ :unju, 1984, ;ie ordnat sa/erdot, fil-Kon Katidral ta’ San :wann, mill-E.T. Mons. :u]eppi Mercieca. L-ewwel mandat sa/erdotali kien b[ala Vi/i Ar/ipriet, ir-Rabat, Malta fejn baqa’ sa Marzu 1992. Mons. :u]eppi Mer/ieca n-nomina lil Dun Alfred b[ala Kappillan tal- parro//a ta’ {al Luqa, f’Marzu tal-1992 fejn baqa’ jaqdi l-mandat pastorali sal-bidu ta’ Jannar 1997, meta imbag[ad ;ie nominat Ar/ipriet tal-parro//a ta]-}ejtun. Im[abba ra;unijiet personali, 2003 Dun Alfred irri]enja minn Ar/ipriet tal-parrro//a ta]-}ejtun, fejn imbag[ad ;ie mibg[ut biex jg[in fil-parro//a ta’ {’Attard u Direttur tal-Kummissjoni Emigranti. Mons. Ar/isqof [atar ukoll lil Dun Alfred b[ala delegat tal-konferenza Episkopali g[all-[idma pastorali mall-persuni kollha li huma fi vja;;, ‘Pastoral Care for all People on the move’. Hu g[adu ja[dem f’dan il- qasam, fi [dan il-Knisja Maltija sal-lum.
77 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
Doris Zammit Segretarja tal-Kunsill
Imwielda {al Qormi fid-9 ta’ Novembru 1951. Attendiet l-iskola primarja tal-gvern {al Qormi San Bastjan u wara l-iskola sekondarja Maria Regina, Blata-l-Bajda. G[al dawn l-a[[ar 5 snin, ta[dem fil-Ministeru tal-Affarijiet Barranin, b[ala l-ewwel uffi/jal inkarigat mill-komunitajiet Maltin li jg[ixu barra minn Malta. Matul dawn is-snin Doris baqg[et i]]omm kuntatt kontinwu mal-Asso/jazzjonijiet tal-Maltin, jew individwi Maltin jew#u ta’ dixxendenza Maltija li jg[ixu barra minn Malta, kif ukoll mal-Ambaxxati Maltin l-aktar dawk li fihom insibu numru sostanzjali ta’ Maltin jg[ixu fil- pajji]. Is-Sena 2010 kienet wa[da impenjattiva g[al dan id-desk, min[abba l-fatt li ;iet organizzata t-Tielet Konvenzjoni g[all-Maltin ta’ Barra li saret f’Marzu 2010. Doris Zammit kienet il-persuna li g[enet biex din il- konvenzjoni setg[et tittella’ u tkun is-su//ess li kienet. Bdiet ta[dem b[ala segretarja mas-servizz pubbliku fl-1970. G[alliema tal- Malti fl-1989 u spettur tas-sa[[a u sigurtà fuq il-post tax-xog[ol fis-sena 2000. Doris Zammit bdiet il-karriera tag[ha fix-xandir fl-1970 mar-Rediffusion i]da fl-1990 meta saret ir-riforma fix-xandir kellha l-opportunità li twettaq xewqa o[ra f’[ajjitha, dik li tipprodu/i#tippre]enta programmi fuq ir-radju u t-televixin. Produ/iet diversi programmi fuq ir-Radju, fosthom D[ul i]-}g[o]ija, G[ad-Dell tal-{asira u Mixja mal-Alfabett . Kittieba regolari f’diversi ;urnali Maltin. L-Elmu kienet l-ewwel sensiela televi]iva li pprodu/iet u ppre]entat Doris Zammit, fis-sena 2000, dwar is-Sa[[a u s-Sigurtà fuq il-Post tax- Xog[ol. Dan kien possibbli wara li ggradwat mill-Università ta’ Malta u ;iet promossa g[al spettur tas-Sa[[a u s-Sigurtà fuq il-Post tax-Xog[ol. Fis-sena 2001 bdiet is-sensiliet televi]ivi dwar il-Maltin li jg[ixu barra minn Malta fosthom Destin Azzjoni Kanada, {olma Amerikana u Baqg[u Maltin dwar il-Maltin madwar id-dinja li damet g[addejja fuq l-istazzjon televi]iv tal-istat sal-2010. Fl-istess sena bdiet is-sensiela {olqa mal-Maltin ta’ Barra fuq l-istazzjon Radju Marija. Reb[et diversi awards fil-;urnali]mu u [adet sehem f’diversi xandiriet Fis-sena 2004 Doris gradwat mill-Università ta’ Malta b’diploma f’kors fil-;urnali]mu. Fis-sena 2005 Doris reb[et il-Harold Scorey Scholarship g[all-:urnali]mu u attendiet kors ta’ tliet xhur fil-London Academy of Film, TV u Radio f’Londra. Fis-sena 2009 Doris kisbet ?ertifikat fil-Qari tal-Provi tal-Malti mill- Università ta’ Malta. Doris hija editur ta’ diversi rivisti fil-komunità f’{al Qormi u tipprodu/i u tippre]enta s-sensiela {olqa mal-Maltin ta’ Barra fuq Radju Marija. Hija mi]]ew;a lil Raymond u g[andha ]ew;t itfal, Ruth u David.
78 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
APPENDI?I ATT NRU. XX TAL-2011
79 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
ATT DWAR KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA ATT NRU. XX TAL-2011
Att biex jistabbilixxi l-Kunsill g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta, li jkollu l-funzjoni li j[ares u jippromwovi d-drittijiet u l-interessi tal- Maltin li jkunu jg[ixu barra minn Malta, u biex jipprovdi g[al [wejje; konnessi ma’ jew in/identali g[al dan. IL-PRESIDENT bil-parir u l-kunsens tal-Kamra tad-Deputati, imlaqqg[a f’dan il-Parlament, u bl-awtorità tal-istess, [are; b’li;i dan li ;ej>- 1. (1) It-titolu fil-qosor ta’ dan l-Att hu l-Att tal-2011 dwar Kunsill g[all-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta.
(2) Id-dispo]izzjonijiet ta’ dan l-Att g[andhom jid[lu fis-se[[ f’dik id-data li l-Ministru responsabbli g[all-affarijiet barranin jista’ jistabbilixxi b’avvi] fil-Gazzetta, u jistg[u ji;u hekk stabbiliti dati differenti g[al dispo]izzjonijiet differenti u g[al g[anijiet differenti ta’ dan l-Att. 2. F’dan l-Att, sakemm ir-rabta tal-kliem ma tkunx te[tie; xort’o[ra> “il-Kostituzzjoni” tfisser il-Kostituzzjoni ta’ Malta< “il-Kunsill” tfisser il-Kunsill imwaqqaf bl-artikolu 3< “Maltin li jg[ixu barra minn Malta” tfisser kull persuna ta’ nazzjonalità Maltija li tkun tg[ix barra minn Malta u li kienet hekk tg[ix g[al perjodu ta’ mill-inqas tnax-il xahar< “membru li jg[ix barra minn Malta” tfisser membru tal-Kunsill li jkun jg[ix barra minn Malta< “il-Ministru” tfisser il-Ministru responsabbli g[all-affarijiet barranin< “is-servizz pubbliku” g[andu jkollha l-istess tifsira kif mog[ti lilha bl-artikolu 124 tal Kostituzzjoni ta’ Malta< “Registru” tfisser ir-Re;istri msemmija fl-artikolu 10.
3. (1) Qieg[ed b’dan ji;i stabbilit Kunsill g[all-Maltin li Jg[ixu Barra minn Malta hawn aktar ’il quddiem imsejja[ “il- Kunsill”.
(2) Il-Kunsill g[andu jkun il-korp li jirrappre]enta komunitajiet Maltin barra minn Malta quddiem l-entitajiet kollha tal-gvern ta’ Malta inklu] is-servizz pubbliku u kull awtorità pubblika, istituzzjoni jew organizzazzjoni responsabbli g[all- implimentazzjoni ta’ policies li jolqtu dawn il-komunitajiet.
80 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
(3) Il-funzjonijiet tal-Kunsill g[andhom ikunu dawn li ;ejjin>
(a) li jissorvelja l-kwalità tal-[ajja ta’ komunitajiet Maltin u tal- membri individwali tag[hom li jkunu jg[ixu barra minn Malta< (b) li jsa[[a[, jiffa/ilità u jikkoltiva r-rabtiet bejn il-komunitajiet Maltin barra minn Malta u l-[ajja politika, kulturali, ekonomika u so/jali ta’ Malta< (/) li ji]gura l-[arsien effettiv tad-drittijiet tal-komunitajiet Maltin u tal-membri individwali tag[hom li jkunu jg[ixu barra minn Malta< (d) li jiffa/ilità ]-]amma tal-identità kulturali u lingwistika tal- komunitajiet Maltin barra minn Malta u jippromwovi l- kultura Maltija barra minn Malta, b’mod partikolari t- tag[lim tal-lingwa Maltija< (e) li jippromwovi l-istorja ta’ migrazzjoni f’Malta f’kooperazzjoni ma’ awtoritajiet governattivi< (f) li j]omm rabtiet ma’ dawk l-organizzazzjonijiet kollha stabbiliti minn Maltin li jkunu jg[ixu barra u j]omm re;istru ta’ organizzazzjonijiet mhux governattivi stabbiliti barra minn Malta< (g) li janalizza u jivverifika l-problemi li jiltaqg[u mag[hom il- komunitajiet Maltin barra minn Malta, li jkun jinkludi ta[ri; u ]vilupp professjonali u edukattiv, u r-rikonoxximent tal- kwalifiki u l-[iliet miksubin f’Malta< (h) li j[ejji kull proposta, jew jag[mel kull su;;eriment jew rakkomandazzjoni dwar mi]uri le;islattivi jew amministrattivi kif ukoll kull ftehim internazzjonali u regolamenti tal-Unjoni Ewropea li jolqtu d-drittijiet u l- interessi tal-Maltin li jkunu jg[ixu barra minn Malta< (i) li ji]gura li l-Maltin li jkunu jg[ixu barra minn Malta ma jkunux esklu]i minn xi benefi//ji li kieku kien ikollhom dritt g[alihom li jkunu jori;inaw mill-istituzzjonijiet tal-Unjoni Ewropea< (j) li jippromwovi u jinkora;;ixxi studji u ri/erka dwar su;;etti li jkunu jirrigwardaw komunitajiet Maltin u persuni ta’ dixxendenza Maltija madwar id-dinja< u (k) li ji;i konsultat, u jag[ti l-kontribut tieg[u, fit-t[ejjija tal- li;ijiet jew mi]uri amministrattivi ta’ Malta li jolqtu l- komunitajiet Maltin barra minn Malta.
4. Il-Kunsill g[andu jkun responsabbli li jag[ti pariri lill-Ministru dwar>
(a) kull Abbozz ta’ Li;i mressaq fil-Kamra li direttament jew indirettament jolqot id-drittijiet, il-jeddijiet jew l-interessi tal-Maltin li jkunu jg[ixu barra minn Malta<
81 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
(b) kull kwistjoni ta’ stima finanzjarja jew mi]ura amministrattiva dwar l-interessi tal-komunitajiet Maltin barra minn Malta, inklu] li tin;ieb ’il quddiem il-kultura u l- lingwa Maltija barra minn Malta sew fuq inizjattiva tal- Gvern jew ta’ xi istituzzjoni pubblika, tkun kif tkun imsej[a, li tkun qieg[da ;;ib ’il quddiem il-kultura Maltija barra minn Malta< (/) kull trasmissjoni fuq jew produzzjoni ta’ servizzi ta’ xandir pubbliku ta’ programmi mmirati g[all-Maltin li jkunu jg[ixu barra minn Malta< u (d) kull kwistjoni rilevanti o[ra li l-Ministru jirreferi lill- Kunsill.
5. (1) Il-Kunsill g[andu jkun mag[mul kif ;ej> (a) il-Ministru responsabbli g[all-affarijiet barranin li jkun ex officio i/-Chairman tieg[u< (b) [ames membri li ji;u ma[tura mill-Prim Ministru g[all- perjodu ta’ tliet snin wara li jikkonsulta lill-Kap tal- Oppo]izzjoni minn fost persuni ta’ nazzjonalità Maltija li jkunu jg[ixu f’Malta jew barra minn Malta u li jkollhom g[arfien u esperjenza spe/jali tal-b]onnijiet u l-interessi ta’ Maltin li jg[ixu barra minn Malta, u li kienu jg[ixu jew kienu ja[dmu jew ikunu ja[dmu f’organizzazzjonijiet mhux governattivi u li l-g[an prin/ipali tag[hom hu li j;ibu ’l quddiem il-benesseri ta’ Maltin li jg[ixu barra minn Malta< u (/) g[axar membri li jin[atru mill-Prim Ministru g[al perjodu ta’ tliet snin minn fost persuni ta’ nazzjonalità Maltija li jkunu membri ta’ komunitajiet Maltin li jg[ixu barra minn Malta minn Malta (hawn i]jed ’il quddiem imsejj[in “membri li jg[ixu barra minn Malta”), u jin[atru kif hemm fl-Iskeda, li tista’ ti;i emendata jew sostitwita b’regolamenti mag[mulin ta[t dan l-Att.
(2) Membri tal-Kunsill jistg[u jer;g[u jin[atru g[al darb’o[ra wara li jintemm l-ewwel perjodu tal-[atra tag[hom.
(3) {lief g[a/-Chairman, [add m’g[andu jkun kwalifikat li jkollu l- kariga ta’ membru tal-Kunsill jekk ikun Ministru, Segretarju Parlamentari, membru tal-Kamra tad-Deputati jew il-Parlament Ewropew jew le;islatura nazzjonali, statali, re;jonali jew lokali, jew kandidat g[all-elezzjoni f’dik il-Kamra jew membru ta’ xi awtorità tal-gvern lokali. Membru tal-Kunsill m’g[andu jkollu l- ebda po]izzjoni li tkun inkompatibbli mal-e]ekuzzjoni korretta tad-dmirijiet uffi//jali tieg[u jew mal-fidu/ja pubblika fih.
82 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
(4) Bla [sara g[ad-dispo]izzjonijiet ta’ dan l-artikolu, il-kariga ta’ membru tal-Kunsill g[andha ssir vakanti> (a) meta jg[addu tliet snin mid-data ta’ [atra jew [atra mill- ;did< jew (b) malli ting[ata ri]enja b’ittra indirizzata lill-Ministru< jew (/) jekk jinqalg[u xi /irkostanzi li, kieku ma kienx membru tal- Kunsill, kien ikun skwalifikat milli hekk jin[atar.
(5) Il-Kunsill jista’ jwaqqaf Kunsilli Re;jonali g[al kull wie[ed mill-pajji]i msemmija fl-Iskeda. Dawk il-Kunsilli Re;jonali g[andhom ikunu esklussivament responsabbli u marbutin li jag[tu kont lejn il-Kunsill. L-g[amla tag[hom g[andha tkun fi [dan il-kompetenza esklussiva tal-Kunsill.
6. (1) Seduti tal-Kunsill jistg[u jsiru bil-mezz ta’ video u, jew audio teleconferencing u l-atti ta’ dawk is-seduti g[andhom ikunu juru l-pre]enza tal-membri li jg[ixu barra minn Malta li jkunu qeg[din jipparte/ipaw b’dak il-mezz.
(2) Is-seduti tal-Kunsill g[andhom jitlaqqg[u mi/-Chairman b’inizjattiva tieg[u jew fuq talba ta’ erba’ membri tal-Kunsill.
(3) Il-Kunsill m’g[andux jiffunzjona kemm-il darba ma jkunx hemm quorum li jkun mag[mul mi/-Chairman jew mid- delegat tieg[u u mhux anqas minn tmien membri li jkunu jinkludu mill-inqas membru wie[ed li jg[ix barra minn Malta, i]da meta s-seduta ssir bil-mezz ta’ video u, jew audio teleconferencing, kull membru li jg[ix barra minn Malta li jkun qieg[ed jipparte/ipa f’dik is-seduta g[andu jitqies li jkun pre]enti f’dik is-seduta g[all-finijiet kollha ta’ dan l-Att.
(4) Mill-inqas darba fis-sena, i/-Chairman g[andu jlaqqa’ seduta tal-Kunsill f’Malta li fiha jistieden il-membri kollha li jg[ixu barra minn Malta biex jattendu u jipparte/ipaw f’dik is-seduta.
(5) Id-de/izjonijiet tal-Kunsill g[andhom ji;u adottati b’ma;;oranza sempli/i tal-voti tal-membri pre]enti. I/- Chairman m’g[andux ikollu vot ori;inali jew vot de/i]iv.
(6) Post vakanti fost il-membri tal-Kunsill m’g[andux jinvalida l- pro/edimenti tal-Kunsill.
(7) Bla [sara g[ad-dispo]izzjonijiet ta’ dan l-Att, il-Kunsill jista’ jirregola l-pro/edura tieg[u nnifsu.
83 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
7. (1) Sal-a[[ar ta’ Marzu tas-sena li ti;i minnufih wara s-sena tat- twaqqif tieg[u, il-Kunsill g[andu jippubblika rapport tal- attivitajiet kollha tieg[u u ta’ kull sena wara, u jibg[at kopja tar- rapport lill-Iskrivan tal-Kamra tad-Deputati li g[andu minnufih iqieg[ed dak ir-rapport fuq il-Mejda tal-Kamra, i]da jekk ma jkunx hemm sessjoni tal-Kamra, g[aldaqstant dak ir-rapport g[andu jitqieg[ed fuq il-Mejda fi ]mien erba’ ;img[at minn meta l-Kamra ter;a’ tkun f’sessjoni.
(2) Ir-rapport imsemmi fis-subartikolu (1) g[andu, fi ]mien tmien ;img[at mid-data meta kopja ta’ dak ir-rapport titqieg[ed fuq il-Mejda tal-Kamra, ji;i re;istrat u diskuss mill-Kumitat Permanenti dwar l-Affarijiet Barranin u Ewropej tal-Kamra jew minn kull kumitat ie[or li jid[ol minfloku u dak il-Kumitat g[andu jag[mel rakkomandazzjonijiet adatti lill-Kamra fuq kull kwistjoni li to[ro; mir-rapport.
(3) Kopja ta’ dak ir-rapport g[andha tintbaghat ukoll lill-Kumitat Permanenti dwar l-Affarijiet So/jali tal- Kamra.
8. (1) G[andu jkun hemm, fi [dan il-Ministeru responsabbli g[all- Affarijiet Barranin jew kull Ministeru ie[or kif il-Prim Ministru jista’ jistabbilixxi, Direttorat responsabbli g[all- Maltin li jg[ixu barra minn Malta, li l-g[an tieg[u jkun li jippromwovi u j[ares id-drittijiet u l-interessi tal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta.
(2) Id-Direttorat g[andu jservi b[ala punt /entrali g[al tag[rif, pariri u koordinazzjoni g[all-Maltin li jg[ixu barra minn Malta minn Malta u kull asso/jazzjoni li tkun qieg[da tirrap- pre]enta Maltin li jg[ixu barra minn Malta jew organizzazzjonijiet mhux governattivi li jkunu inklu]i fir- Re;istru.
(3) Id-Direttorat ikun fid-dmir li jassikura t-twettiq ta’ dan l-Att.
9. (1) Il-Kunsill g[andu jkollu Segretarju li jkun persuna ma[tura mill- Ministru jew uffi/jal pubbliku nominat mill-Ministru biex iwettaq il-funzjonijiet ta’ Segretarju.
(2) Il-Kunsill g[andu jkollu kull persunal ie[or li l-Ministru jista’ jqis li jkun me[tie; u li ja[tar jew jinnomina kif hawn qabel imsemmi.
84 BIDU :DID – KUNSILL G{ALL-MALTIN LI JG{IXU BARRA MINN MALTA
10. (1) G[andu jin]amm Re;istru ta’ organizzazzjonijiet mhux governattivi mwaqqfa barra minn Malta li jkunu involuti fil- promozzjoni u l-[arsien tal-interessi tal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta kif ukoll Re;istru ta’ Maltin prominenti li jg[ixu barra minn Malta li jkunu ddistingwew ru[hom fil- professjoni, vokazzjoni jew xog[ol rispettiv tag[hom barra minn Malta.
(2) Dawn ir-re;istri g[andhom jin]ammu l-Uffi//ju tal-Kunsill u g[andhom ikunu r-resposabbilità tas-Segretarju.
(3) L-inklu]joni, l-esklu]joni, u t-tne[[ija ta’ organizzazzjoni jew individwu mir-Re;istri g[andha tkun ir-resposabbilità unika tal- Kunsill.
11. Il-Ministru jista’ jag[mel regolamenti biex jimplimenta u jag[ti effett a[jar lid-dispo]izzjonijiet ta’ dan l-Att u jista’ jag[mel ukoll, ming[ajr pre;udizzju g[all-;eneralità ta’ dan l-artikolu, regolamenti> (a) li jirregolaw kull [atra jew elezzjoni ta’ membri tal-Kunsill li jg[ixu barra minn Malta< (b) li jemendaw jew jissostitwixxu g[al kollox jew biss f’parti minnhom id-dispo]izzjonijiet tal-Iskeda< (/) li jippreskrivu kull [a;a li tista’ jew li g[andha ti;i preskritta ta[t dan l-Att< (d) li jipprovdu assistenza lill-membri li jg[ixu barra minn Malta u li jattendu seduti tal-Kunsill f’Malta g[at-twaqqif ta’ skemi rilevanti< (e) bi ftehim mal-Ministru responsabbli g[al kultura, li jwaqqfu Istitut Kulturali Malti biex tin;ieb ’il quddiem il-kultura Maltija barra minn Malta, u g[al dak il-g[an biex ji;u regolati l-g[amla, il-funzjonijiet, l-operazzjoni u l-[atra ta’ uffi/jali u persunal li je]er/itaw f’dak l-Istitut>
I]da ebda regolament mag[mul ta[t dan il-paragrafu ma g[andu jkollu effett kemm-il darba ma jkunx ir/ieva minn qabel l- approvazzjoni tal-Kamra mg[arrfa b’ri]oluzzjoni.
12. Minnufih wara l-artikolu 20 tal-Kostituzzjoni ta’ Malta, g[andu ji]died dan l-artikolu ;did li ;ej>
20A. L-Istat g[andu jiffa/ilità s-sehem ta/-/ittadini Maltin li jg[ixu barra minn Malta fil-[ajja politika, so/jali, ekonomika u kulturali ta’ Malta.”
85 MINISTERU TAL-AFFARIJIET BARRANIN 2012
SKEDA [ARTIKOLU 5(1)(/)]
1. Il-membri tal-Kunsill li jkunu jg[ixu barra minn Malta, ma[tura mill-Prim Ministru g[andhom ikunu residenti ordinarji li jg[ixu fl- istati jew fil-pajji]i li ;ejjin u g[andhom jintg[a]lu ]ew; membri minn fost persuni li jg[ixu f’kull wie[ed minn dawn l-istati jew pajji]i li ;ejjin> (a) l-Istat ta’ Victoria fil-Commonwealth tal-Awstralja< (b) l-Istat ta’ New South Wales fil-Commonwealth tal-Awstralja< (/) l-Istati Uniti tal-Amerika.
U membru wie[ed g[andu jkun mag[]ul minn fost persuni li jg[ixu f’kull wie[ed minn dawn il-pajji]i li ;ejjin> (a) ir-Renju Unit< (b) stat ie[or mill-Commonwealth tal-Awstralja (minbarra Victoria u New South Wales)< (/) il-Kanada< u (d) Stati Membri tal-Unjoni Ewropea [lief Malta u r-Renju Unit.
2. Meta jkunu qeg[din jintg[a]lu membri li jg[ixu barra minn Malta g[all-Kunsill, g[andha ting[ata kull konsiderazzjoni dovuta g[all- opinjonijiet, su;;erimenti, rakkomandazzjonijiet u pariri, meta jkun japplika, ta’ federazzjonijiet ta’ asso/jazzjonijiet Maltin, kunsilli tal-komunità Maltija u l-asso/jazzjonijiet li jkunu l-aktar rappre]entattivi tal-interessi ta’ komunitajiet tal-Maltin li jg[ixu barra minn Malta.
Mg[oddi mill-Kamra tad-Deputati fis-Seduta Nru. 412 tat-23 ta‘ Novembru, 2011.
86 Ministeru tal-Affarijiet Barranin www.foreign.gov.mt ISBN> 998-99957-9-424-7