KOŚCIOŁY DREWNIANE ZIEMI KLUCZBORSKIEJ I OLESKIEJ

Materiały zebrali i opracowali uczniowie klasy o kierunku technik obsługi turystycznej w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kluczborku oraz uczniowie kierunku technik hotelarstwa w Zespole Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących im. Mikołaja Kopernika w Oleśnie. Wspierali ich seniorzy z Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów w Kluczborku i Oleśnie.

Publikacja powstała w ramach projektu „Dojrzały – aktywny, młody – sprawny”, realizowanego przez Kluczborsko-Oleską Lokalną Organizację Turystyczną na terenie powiatów kluczborskiego i oleskiego i współfinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.

Praca pod redakcją dr Marii Śmigielskiej

Wydawca: Kluczborska Lokalna Organizacja Turystyczna, 46-200 , ul. Katowicka 1, pok. 410 tel. 77 418 52 18 wew. 154 e-mail: [email protected] www.kolot.republika.pl, www.e-kolot.pl

Projekt, skład, druk: Studio Reklamy AGENDA

ISBN 978-83-926926-0-7 Bąków 2 3 Biskupice

Miejscowość położona w pobliżu Kluczborka Niewielka wieś położona nieopodal Byczyny, nad rzeką Stobrawą liczy ok. 900 mieszkańców. zamieszkiwana przez ok. 640 mieszkańców. Pierwsza zachowana informacja o Bąkowie po- Nazwa pochodzi od osoby „Biskup” lub osady chodzi z 1258 roku. W średniowieczu wioska będącej dawną własnością biskupa. Osada należała do znanej rodziny von Frankenberg, istniała prawdopodobnie już w XI w. Pierwsza od połowy XVI w. do rodziny von Stertz. Ma- wzmianka w dokumentach pojawiła się jed- jątek dzierżyły także rodziny von Seydlitz i von nak dopiero w 1393 roku. Do końca XV w. Bi-

POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT Salisch. W 1792 roku Anna Eleonora Amalia skupice wchodziły prawdopodobnie w skład KLUCZBORSKI POWIAT z domu von Posadowska wniosła w posagu dóbr kościelnych. Na początku XVI w. pierw- Bąków swojemu mężowi hrabiemu Ernestowi szym świeckim właścicielem wsi został Piotr Filipowi von Bethusy-Huc z Saksonii. W 1799 von Pritzelwitz, który odsprzedał Biskupice ro- roku nowy właściciel uczynił z miejscowości Kościół pw. Wniebowzięcia Kościół pw. Świętego dzinie Heidebrandów. W 1567 roku Zygmunt główną rezydencję swej rodziny. W rękach von Heidebrand zbudował we wsi drewniany jego potomków majątek ten pozostał do 1943 Najświętszej Maryi Panny Jana Chrzciciela kościół, a majątek wsi był w posiadaniu tej roku. Kościół katolicki Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Pan- Kościół pw. Świętego Jana Chrzciciela, wyznania rzym- rodziny aż do 1714 roku. Później dobra bisku- ny jest jednym z najstarszych tego typu zabytków na Zie- skokatolickiego, wzniesiony został w 1626 roku z funda- pickie należały do Karola von Pelchrzima, a na- WARTO zobaczyć: mi Kluczborskiej. Zbudowany na przełomie XV i XVI w. cji Zygmunta von Heydebrandt i Jerzego von Pritzelwitz, stępnie na krótko powróciły do Pritzelwitzów. drewniany kościół pw. Wniebowzięcia NMP, W 1550 roku, przejęty i przebudowany przez protestan- przez budowniczego-cieślę Hansa Hasę, jako kościół pro- Od końca XVIII w. majątkiem zarządzał Jerzy tów. W 1945 roku świątynia ponownie stała się kościołem testancki. Wnętrze kościoła zostało w znacznym stopniu Ośrodek Turystyczno-Wypoczynkowy (basen von Paczensky. On postanowił urządzić tu katolickim. W 1614 roku zakupiono do świątyni dzwon, zmienione. W formie oryginalnej przetrwał do lat 70. XX swoją rezydencję i w 1800 roku wybudował kąpielowy, zalew ze sprzętem pływającym, te- odlany przez Jakuba Goetz we Wrocławiu, który w czasie wieku, kiedy to proboszcz przeprowadził bez wiedzy reny rekreacyjno-sportowe, park linowy, pole II wojny światowej odstawiono do hamburskiej składnicy i pozwolenia wiele zmian oraz liczne przebudowy wraz pałac dworski. Rodzina Paczeńskich wyzbyła paintballowe), pałac z połowy XIX w. otoczony dzwonów. Obecnie znajduje się w ewangelickim kościele z likwidacją cmentarza niemieckiego wokół kościoła oraz się Biskupic w 1872 roku na rzecz Karla von parkiem. w Fuldzie (Niemcy). budową dzwonnicy na jego terenie. Z wnętrza kościoła Jordana. Jordanowie byli właścicielami wsi aż Budowla późnogotycka, orientowana, o konstrukcji zrę- usunięto wtedy ambonę, chrzcielnicę oraz krzyże do dro- do 1945 roku. bowej, na podmurowaniu ceglanym oszalowanym deska- gi krzyżowej. Kościół otrzymał drewnianą podłogę, ściany Noclegi: mi. Wieża konstrukcji szkieletowo-słupowej. obito boazerią, wymieniono zabytkowe ławki, przeprowa- • Ośrodek Turystyczno-Wypoczynkowy WARTO zobaczyć: W kościele warto zwrócić uwagę na: dzono także remont organów. Wszystko to spowodowało tel. 77 418 05 86 (czynny od 1.05. do 30.09.) utratę charakteru świątyni. W latach 90. XX wieku prze- drewniany kościół św. Jana Chrzciciela, klasy- – ołtarz główny – najstarszy na Śląsku tryptyk gotycki cystyczny pałac dworski Dwór „Zacisze”, cmen- • Gościniec Staropolski, ul. Gliwicka 78 z 1370 roku (wysokość 2,97 m). Wykonany jako ołtarz prowadzono marmoryzację drewnianego ołtarza, w po- tarz żydowski, Polsko-Czeskie Centrum Szko- tel. 77 418 11 48 maryjny, należy do kręgu Madonn na Lwie. Przeniesio- czątkach XXI wieku wymieniono okna, oświetlenie, odno- no do Bąkowa najprawdopodobniej z kościoła mino- wiono 14 obrazów przedstawiających drogę krzyżową. lenia Rycerstwa – replikę średniowiecznego rytów w Opolu po sekularyzacji zakonu (1810). Ołtarz Konstrukcja kościoła zrębowa. Wieża o konstrukcji szkieleto- grodu rycerskiego. rzeźbiony, z polichromowanymi skrzydłami, a część wej, niezależnej od ścian nawy. Bryła kościoła zwarta. Dachy środkowa – trójdzielna. Pośrodku widnieje scena koro- z wyraźnym okapem, kryte gontem. Niektóre partie ścian usta- wione na podmurówce z cegły i kamienia łamanego. Pierwot- Noclegi: nacji Matki Bożej, zwieńczona ażurowym baldachimem • Dwór „Zacisze”, Biskupice 49, tel. 77 414 68 62 z dwoma muzykującymi aniołami, poniżej – kwatera nie okna pojedyncze, krosnowe, obecnie skrzynkowe. z obrazem Ostatniej Wieczerzy malowana na desce W kościele warto zwrócić uwagę na: • Polsko-Czeskie Centrum Szkolenia Rycerstwa z kartuszami herbowymi rodziny v. Seidlitz i v. Stertz, – krzyż na belce tęczowej z XVII wieku oraz napisy doty- – Gród Rycerski, Biskupice 58, tel. 602 613 386 pod nią fryz gotycki z okrągłymi medalionami, w któ- czące budowy kościoła; rych umieszczono symbole cnót: pelikany i walczący – ołtarz główny z I połowy XVIII wieku. Wykonany lew. W środkowej części po bokach umieszczono dwu- z drewna lipowego. W centrum znajduje się obraz nastu apostołów, a na skrzydłach – malowane postacie „Chrystus wśród dzieci”; świętych niewiast. Na lewym skrzydle święte: Cecylia – figurę Mojżesza oraz Świętego Jana Chrzciciela; i dwie męczennice Rozalia i Angela z Foligno, Urszula, – mensę ołtarzową, czyli płytę stanowiącą blat ołtarza. Helena, Weronika i niewiasta z mieczem, na prawym Jest ona w kształcie skrzyni z obrazem olejnym „Ostat- skrzydle święte: Katarzyna, Dorota, Małgorzata, Barba- nia wieczerza”; ra, Agnieszka, Apolonia, Jadwiga, Elżbieta i Magdalena, na odwrocie ornament z wici roślinnej z XVII wieku; – organy z oryginalnym mechanizmem miechów klino- wych, wiatrownice klapowo-zasuwkowe, traktura kla- – polichromie ścienne z XVI w. ze scenami Zwiastowania, wiszowo-rejestrowa, mechaniczna; Wniebowstąpienia i Zesłania Ducha Świętego; – ambonę późnorenesansową z połowy XVII wieku; – barokową ambonę (XVIII w.); – chrzcielnicę, również późnorenesansową z połowy XVII – drewniane epitafia Elżbiety von Frankenberg z malo- wieku, w formie wielobocznego kielicha; widłem wotywnym, na którym widnieje polski napis z 1676 roku. – na ścianach empor są epitafia Gotlieba Dalibora oraz Go- tlieba Bannascha. A na ścianach nawy – epitafia Aleksan- dra von Pritzelwitza i Hansa Abrahama von Pritzelwitza; – skarbonkę drewnianą z okuciami z 1784 roku. Brzezinki 4 5

Niewielka miejscowość położona ok. 3 km od Jedna z większych wsi Gminy Lasowice Wiel- Wołczyna przy drodze do Skałąg. Zamieszkuje kie, otoczona lasami, położona w pobliżu rze- ją ok. 380 mieszkańców. ki Stobrawy, liczy ok. 1130 mieszkańców. Po raz pierwszy wzmiankowana w aktach z XIII WARTO zobaczyć: w., powiązanych z osiedleniem się na Śląsku drewniany kościół Narodzenia NMP, zespół bractwem szpitalnym, które w późniejszym dworski z pierwszej połowy XIX w. wraz z par- okresie przekształcone zostało w Zakon Krzy-

POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT kiem. żaków z Czerwoną Gwiazdą. Z dokumentów KLUCZBORSKI POWIAT z 2 listopada 1252 roku wynika, że w posiada- niu zakonu znajdowały się duże posiadłości w okolicy Kluczborka i Wrocławia. Dzięki chęci niesienia pomocy i wstawianiu się za chorymi Kościół pw. Narodzenia Kościół pw. Narodzenia i biednymi rycerze zyskali uznanie arystokracji Najświętszej Maryi Panny Najświętszej Maryi Panny i książąt, którzy ofiarowali zakonowi wiele ma- jątku, m.in. wieś Chocianowice. Drewniany kościół zbudowany przez ewangelików ok. Kościół parafialny w Chocianowicach wzmiankowany 1550 roku. Rozbudowany w 1693 roku, od 1945 roku – w 1376 roku w rejestrze kościołów parafialnych. Niektóre katolicki. W otoczeniu świątyni cmentarz z zachowanym źródła podają, że kościół wybudowano już w 1236 roku na WARTO zobaczyć: drewnianym ogrodzeniem z XVIII w., z dwiema bramka- koszt klasztoru St. Matthiae z Wrocławia. Świątynia spłonęła drewniany kościół Narodzenia NMP, kuźnię ko- mi: jedną od zachodu z 1753 roku, drugą, dwuprzejazdo- podczas wojen husyckich w XV wieku. Obecny kościół, walstwa artystycznego Jana i Rajmunda Turków. wą od wschodu z 1754 roku. cały z drewna, wybudowano dopiero kilkaset lat później – Świątynię charakteryzuje malownicza bryła i konstrukcja prawdopodobnie w 1662 roku – taka data widnieje na jed- Noclegi: zrębowa, składająca się z trzech członów: od niższego nej z belek w zakrystii. Drewno podarował ten sam klasztor, • Gospodarstwo Agroturystyczne prezbiterium po nawy, aż do smukłej wieży. który wybudował poprzedni kościół, dostarczyła fur- manki i zapewniła pracę ludzi, a parafia i mieszkańcy naj- Heleny i Huberta Brzózków, Chocianowice 204, tel. 77 413 26 31 W kościele warto zwrócić uwagę na: prawdopodobniej pokryli koszty budowy. Konsekrowany w 1666 roku. Przez następnych kilka wieków do momentu • Gospodarstwo Agroturystyczne – polichromię ornamentalną z 1693 roku, na belce tęczo- utworzenia nowej parafii w 1905 roku był kościołem filial- „Walotkownia” Josef Luszpinski, wej oraz w kruchcie dekoracje o motywach roślinnych nym. Obecnie pełni funkcję kościoła przedpogrzebowego. wykonane w 1776 roku; Chocianowice 104, tel. 77 413 26 06 Kościół drewniany konstrukcji zrębowej, z wieżą kon- – późnorenesansową ambonę z ok. połowy XVII w.; strukcji słupowej na podmurowaniu. – chrzcielnicę, również barokową, z końca XVII w.; Restauracje: – zabytkowe sprzęty i rzeźby o charakterze ludowym. W kościele warto zwrócić uwagę na: • Stara Karczma, Sylwia Skoczylas, tel. 77 413 27 25 – ołtarz główny z XVII w. z kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej i Trójcy Świętej. Po bokach ołtarze św. Józefa i Matki Bożej Różańcowej, stacje Drogi Krzyżo- wej. W przeszłości w ołtarzu głównym obraz Matki Bo- skiej Chocianowskiej z XVIII wieku, obecnie przeniesio- ny do nowego kościoła; – w nowym kościele znajdują się także przeniesione ze starej świątyni: przepiękna chrzcielnica w kształcie rogu obfitości podtrzymywana przez anioła, figura Chrystusa na baldachimie ambony i figury: św. Jakuba, św. Jana Chrzciciela, św. Jana Apostoła i św. Macieja (patrona Zakonu Krzyżaków z Czerwoną Gwiazdą z Wrocławia) oraz św. Jana Nepomucena. Gierałcice 6 7 Gołkowice

Wieś w gminie Wołczyn, licząca ok. 580 miesz- Niewielka wieś oddalona od Byczyny o 4 km. kańców. Początki Gierałcic sięgają prawdopo- Wzmiankowana od 1136 roku. Gołkowice były dobnie XIV w. Miejscowość do końca XV w. w posiadaniu rodziny von Frankenbergów, należała do jednej z linii rodu von Strachwitz. następnie rodziny von Goetzów, potem von W 1499 roku majątek przejął Georg von Stud- Lieresów. W 1750 roku Ernest von Goetz wy- nitz (1478–1531). Przez lata wieś miała wielu budował w wiosce barokowy dworek na tere- właścicieli. W 1902 r. Gierałcice ponownie tra- nie tutejszego parku. Obecnie w Gołkowicach

POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT fiły do rodziny von Studnitz, która pozostała mieszka ok. 140 osób. KLUCZBORSKI POWIAT w miejscowości do 1945 roku. W Polsce Ludo- wej ich majątek został upaństwowiony, a w re- WARTO zobaczyć: zydencji urządzono – istniejący do dziś – Dom drewniany kościół pw. św. Jana Chrzciciela, Pomocy Społecznej. obiekt pałacowo-parkowy.

Noclegi: WARTO zobaczyć: • Obiekt pałacowo-parkowy drewniany kościół ewangelicki, pałac z po- Gołkowice 4, tel. 77 413 42 76 czątku XIX w. z oficyną, spichlerzem i parkiem (obecnie siedziba Domu Pomocy Społecznej); pomnikową aleję dębów z drzewami sięgają- cymi 315 cm obwodu i liczącymi 150 lat.

Drewniany kościół Kościół pw. w Gierałcicach św. Jana Chrzciciela Drewniany kościół ewangelicki, pierwotnie kaplica grobo- Drewniany kościół w Gołkowicach istniał już w średnio- wa Gierałtowskich. W 1560 roku przejęta przez protestan- wieczu. W XVI w. przeszedł w ręce protestantów. Obecny, tów, w 1617 roku rozbudowana na kościół. W 1822 roku zbudowany w miejscu poprzedniego, powstał w latach kościół przebudowano. 1766-1767 i pełnił funkcję świątyni ewangelickiej. Przejęty Jest to budowla, w której spełnione zostały postulaty sa- przez kościół katolicki w 1945 roku, należy do Parafii Trój- kralnego budownictwa protestanckiego. Kościół orien- cy Świętej i NMP Różańcowej w Byczynie. towany, konstrukcji zrębowej i sumikowo-łątkowej, na Drewniany, orientowa- ceglanym podmurowaniu. Wieża konstrukcji słupowej, ny kościół konstrukcji nakryta ośmiobocznym dachem namiotowym. Świątynia zrębowej, na ceglanej należy do, nielicznych na Opolszczyźnie, tzw. kościołów podmurówce. salowych – bez wydzielonego prezbiterium, z emporami W kościele warto zwró- wzdłuż ścian południowej, północnej i zachodniej. cić uwagę na głównie W kościele warto zwrócić uwagę na: barokowe wyposażenie – liczne epitafia drewniane i kamienne; zarówno ołtarza głów- – ołtarz ambonowy, regencyjno-rokokowy z barokową nego typu architekto- amboną z XVII w., zdobiony rzeźbami Chrystusa Króla nicznego, jak i ambo- i postaciami ewangelistów; ny. Zachowały się także – klasycystyczne (ludowe) organy z 1831 roku. dwie chrzcielnice. Chór muzyczny wsparty jest na dwóch słupach – na jego parapecie znajdu- je się rokokowa deko- racja. Jakubowice 8 9

Niewielka miejscowość, położona na połu- Kościół pw. Najświętszej Maryi Wieś położona w gminie Wołczyn, licząca ok. dniowo-zachodnich krańcach gminy Byczyny, Panny Królowej Polski 670 mieszkańców. Średniowieczna nazwa liczy ok. 260 mieszkańców. Jej nazwa wywo- miejscowości wzmiankowana była już w 1203 dzi się od chrześcijańskiego imienia Jakub, Drewniany, filialny, poewangelicki kościół został zbudo- roku. W roku 1241, w czasie najazdu Tatarów wzmiankowana była już w 1300 roku. wany w 1585 roku, a odrestaurowany w 1931 roku. Kościół na Śląsk, mieszkańcy tych obszarów męż- charakteryzuje typowa konstrukcja zrębowo-słupowa. Od nie przeciwstawili się hordom mongolskim. wschodu prezbiterium zakończone trójbocznie, do niego W 1393 roku opustoszałą po najazdach tatar- WARTO zobaczyć: przylega zakrystia z lożą kolatorską na piętrze, otwartą POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT drewniany kościół pw. Najświętszej Maryi do wnętrza kościoła prostokątnym wycięciem. Nawa szer- skich wieś zasiedlili osadnicy niemieccy, któ- KLUCZBORSKI POWIAT Panny Królowej Polski. sza od prezbiterium, przy niej od zachodu wybudowana rzy nazwali miejscowość in Reinerdorf (wieś kwadratowa wieża. Strop nawy i prezbiterium na jednym Reinera). Do XVI stulecia Komorzno należało poziomie, zaokrąglone, bogato dekorowane narożniki tę- do Księstwa Legnicko-Brzeskiego. Pod koniec czy, empora nad zakrystią otwarta do prezbiterium, chór Kościół pw. tego wieku stanowiło własność rodziny Stwo- wsparty na dwóch kwadratowych słupach, wybrzuszony lińskich. Następnie majątek nabyła rodzina na osi, polichromia z przedstawieniami 16 kartuszy herbo- Świętej Jadwigi Frankenberg-Proslitz, do której należały także wych, detale snycerskie i stolarka. leżące nieopodal Proślice. Dobra komorzniań- W kościele warto zwrócić uwagę na: Kościół w Komorznie istniał już w średniowieczu i należał skie przechodziły z rąk do rąk – w 1716 roku – organy klasycystyczno-ludowe z przełomu XVIII/XIX w.; do dóbr klasztoru św. Wincentego. Pełnił funkcję świą- tyni ewangelickiej. Obecna świątynia została wzniesiona Frankenbergowie sprzedali posiadłość Da- – regencyjny, architektoniczny ołtarz główny z XVII w. w 1753 roku, co upamiętnia napis na belce podtrzymu- nielowi von Kottulinsky, ten zaś w roku 1740 z kręconymi kolumnami, pierwotnie ambonowy; jącej chór, w miejscu poprzedniej z roku 1623, z której odsprzedał ją rodzinie Fischer-Paczenski, która – XVIII-wieczny barokowy anioł chrzcielny. zachowała się tylko wieża. Od 1945 roku użytkowany od niemieckiej nazwy wsi przyjęła nazwisko przez katolików. Wieża zbudowana na planie zbliżonym Reinersdorf. W latach 1895–1896 Georg von do kwadratu, o nieznacznie pochylonych do środka ścia- Reinersdorf-Paczenski wybudował w Ko- nach, nakryta ośmiobocznym daszkiem namiotowym, opierającym się na potężnym słupie środkowym. Dolna morznie pałac. Do II wojny światowej majątek kondygnacja wieży jest opasana szerokim, pochyłym far- znajdował się w rękach tej rodziny. Po wojnie tuchem gontowym, o ściętych przednich narożnikach. miejscowość zaludnili repatrianci ze Wschodu, Dach gontowy o równej kalenicy, dociągnięty do wieży, którzy zawiesili w tutejszym zabytkowym ko- obejmuje także zakrystię o dwóch kondygnacjach i lożę ściele święte obrazy przywiezione ze swoich nad kruchtą. rodzinnych miejscowości. Ufundowali oni tak- Wnętrze salowe, w którym wzdłuż ścian umieszczone są że na cmentarzu obelisk poświęcony ofiarom II empory, nakryte pozornym sklepieniem kolebkowym. wojny światowej. W Komorznie oprócz historii W kościele warto zwrócić uwagę na: interesująca jest także przyroda. W 1969 roku – późnorenesansową ambonę polichromowaną z pierw- dla ochrony najcenniejszych ekosystemów szej połowy XVII w.; leśnych utworzono tu rezerwat przyrody „Ko- – wczesnobarokowy ołtarz główny z XVII w. z kolumna- mi o bogatej dekoracji snycerskiej. morzno” w celu zachowania buczyny pomor- skiej. W tym niewielkim rezerwacie (3,74 ha) wytworzone są dwa wyraźne piętra: panujący buk w wieku ok. 200 lat z pojedynczymi eg- zemplarzami 250-letnimi oraz współpanujący- mi: dębami i grabem.

WARTO zobaczyć: drewniany kościół pw. św. Jadwigi, pałac z parkiem, rezerwat przyrody „Komorzno”. 10 11 Laskowice

Miejscowość położoną w północnej części Miejscowość w gminie Lasowice Wielkie, po- gminy Wołczyn zamieszkuje ok. 560 miesz- łożona przy linii kolejowej –Kluczbork, kańców. Według legendy osadę założył jeden w pobliżu rzeki Budkowiczanki, na skraju Sto- z braci, który został wypędzony przez rodzinę brawskiego Parku Krajobrazowego. Liczba lud- z Wołczyna za rozboje i kradzieże. Osiedlił się ności – ponad 940 mieszkańców. w okolicznych lasach, gdzie wspólnie z kom- panami rabował okoliczne osady oraz kupców WARTO zobaczyć:

POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT na szlaku solnym, prowadzącym z Krakowa drewniany kościół filialny pw. św. Wawrzyńca. KLUCZBORSKI POWIAT przez Kluczbork do Wrocławia. Za zrabowane pieniądze założył osadę, którą po jego śmier- ci nazwano Krzyweczyny, jako że powstała za pieniądze z „krzywych” (złych) czynów. Później nazwę zmieniono na Krzywiczyny. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pochodzi z 1483 roku i wiąże się z budownictwem sakralnym. Kościół pw. Kościół pw. Właścicielem tych ziem był starosta Kluczbor- ka i Byczyny – baron Adam von Frankenberg- św. Trójcy św. Wawrzyńca Proschlitz. Majątek należał do jego potomków Drewniany kościół w Krzywiczynach został wzniesiony Kościół filialny pw. św. Wawrzyńca zbudowany został do połowy XVIII w. Na przełomie XVIII i XIX w. w 1623 roku przez cieślę Krzysztofa Bittnera na miejscu w 1686 roku, co potwierdza data zamieszczona na belce wieś zakupił Jan Henryk Gotfryd von Nostitz dawnej protestanckiej kapliczki. Fundatorem świątyni był tęczowej wspartej na ozdobnie wyrzynanych krokszty- und Jaenckendorf. Od 1853 do 1945 roku właściciel Krzywiczyn – Adam von Frankenberg. Przejęty nach. Krzywiczyny były w rękach rodziny Watzdorf. przez katolików w 1945 roku. Drewniany kościół jednonawowy o konstrukcji zrębowej, Na terenie Krzywiczyn znajdują się dwa stano- W zespole form architektonicznych wyróżnia się wieża, orientowany. Prezbiterium mniejsze od nawy, zamknięte wiska archeologiczne wpisane do rejestrów przechodząca w górnej kondygnacji z kwadratu w ośmio- trójbocznie z boczną zakrystią, z lożą kolatorską na piętrze zabytków województwa opolskiego: osada bok, nakryta ośmiobocznym daszkiem namiotowym. Wnę- i schodami od zewnątrz. Kruchta z boku nawy. Wieża od z epoki brązu i średniowiecza. W okresie wa- trze wypełniają empory, podparte słupami. frontu, konstrukcji słupowej. Zwieńczona ośmiobocznym kacyjnym miejscowe koło gospodyń wiejskich W kościele warto zwrócić uwagę na ołtarz główny klasy- hełmem ostrosłupowym z gontem. Dach dwukalenicowy, cystyczny z ok. 1800 roku. W jego centrum umieszczone kryty gontem z sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę, organizuje „Gminno-Powiatowy Turniej So- jest płótno z 1954 roku przedstawiające Boga w trzech zwieńczoną baniastym hełmem gontowym z latarnią. łectw”, w którym można oglądać zmagania ry- osobach. Za obrazem umieszczone jest okno, które roz- Dzwon z 1601 roku, odlany przez Jakuba Gotza. We- walizujących ze sobą przedstawicieli sołectw. świetla malunek w dzień. We wnętrzu można zobaczyć wnątrz strop w nawie kasetonowy, a w prezbiterium po- m.in. XVII-wieczny mosiężny żyrandol, chrzcielnicę oraz zorne sklepienie kolebkowe. Chór muzyczny wsparty na WARTO zobaczyć: organy rokokowe. Na wieży dzwon z 1696 roku. pięciu spiralnych słupach łączący się z boczną emporą. drewniany kościół pw. św. Trójcy, zabytkowy W kościele warto zwrócić uwagę na: pałac (zbudowany w 1780 roku), rezerwat – ołtarz główny barokowy z ok. poł. XVII w.; przyrody „Krzywiczyny” (ze 170-letnimi sosna- – ambonę z elementami snycerskimi z XVII w.; mi). – krucyfiksy barokowe z XVII w. Lasowice Małe 12 13 Lasowice Wielkie

Wieś położona koło Lasowic Wielkich, liczy Siedziba jednej z gmin powiatu kluczborskie- ok. 530 mieszkańców. Osadzona w 1292 roku go charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem w księstwie opolskim, stanowiącym lenno cze- zalesienia. Położona w pobliżu drogi krajowej skie. Od roku 1526 przechodziła na własność nr 45, nad lokalnym dopływem rzeki Bogaci- rządzących tymi terenami, była w rękach m.in. cy, na nizinie Równiny Opolskiej i w obszarze Habsburgów austriackich, Izabeli Jagiellonki, chronionego Stobrawskiego Parku Krajobra- regentki syna niekoronowanego króla Węgier, zowego. Wieś zamieszkuje ok. 740 mieszkań-

POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT królów polskich, rządzących Królestwami Prus ców. KLUCZBORSKI POWIAT czy Cesarstwa Niemieckiego. WARTO zobaczyć: WARTO zobaczyć: drewniany kościół pw. Wszystkich Świętych. drewniany kościół pw. Wniebowzięcia NMP, dwór pochodzący z XVI/XVII w., spichlerz z po- Restauracje: łowy XIX w., kaplicę luterańską z 1932 roku., • Dom weselny PETRA dawne szkoły luterańskie: z ok. XVIII/XIX w. ul. Osiedle 13, tel. 669 446 640 (obecnie budynek mieszkalny) i z 1920 roku (obecnie Lasowicki Dom Tolerancji i Kultury).

Kościół pw. Wniebowzięcia Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Wszystkich Świętych Pierwsza wzmianka o istnieniu drewnianego kościo- Drewniany kościół istniał już w 1447 roku i pełnił funk- ła w Lasowicach Małych pochodzi z 1447 roku. Obecna cję świątyni ewangelickiej. Po jego pożarze w 1519 roku świątynia zbudowana w 1688 roku stanowi filię rzymsko- wzniesiono nowy. Obecny kościół wybudowany w 1599 katolickiej parafii w Kuniowie. roku należy do rzymskokatolickiej parafii w Lasowicach Świątynia zbudowana w konstrukcji zrębowej, na pod- Wielkich, obejmującej również pobliskie wsie murowaniu, kryta gontem, w otoczeniu cmentarza. Nawa i Trzebiszyn. główna na planie zbliżonym do kwadratu, wejścia są pro- Jest to świątynia o konstrukcji zrębowej, orientowana. stokątne. Dach nad nawą dwuspadowy. Wieża słupowa, Wieża budowana w konstrukcji słupowej, o ścianach pio- dach wieży namiotowy. Prezbiterium trójboczne zamknię- nowych, nakryta dachem czterospadowym o wypukłych te. Przy prezbiterium zakrystia. Chór muzyczny wsparty na połaciach, nad nawą i prezbiterium dach siodłowy. Ścia- słupach profilowanych z organami piszczałkowymi. ny na zewnątrz pobite gontem, od północy niskie soboty W latach 90. XX w. ze świątyni skradziono wiele ele- wsparte na słupach. mentów bezcennego i oryginalnego wyposażenia. Dzie- Bryła prezbiterium i korpus znajdują się pod wspólnym ła, które skradziono, zostały odtworzone przez wybitnie zadaszeniem. Prezbiterium jest zamknięte trójboczne (przy uzdolnionego miejscowego artystę, malarza i konserwato- nim znajduje się dobudowana w 1905 roku murowana za- ra Dariusza Jacha i przez franciszkanina z Góry św. Anny, krystia) z oknem gomółkowym wyposażonym w kowal- brata Jacka. Inne wartościowe przedmioty, które ocalały, ską kratę. Dach nad prezbiterium siodłowy o jednej kale- przeniesiono do Muzeum Diecezjalnego w Opolu. Pod nicy. Chór muzyczny wsparty na 6 słupach. Główny ołtarz koniec 2004 roku silny wiatr złamał krzyż na wieży. Został w stylu barokowym. W ołtarzu głównym obraz przedsta- on wyremontowany przez miejscowego kowala Rajmunda wiający niebo i Matkę Boską wraz ze św. Józefem i św. Turka i umieszczony ponownie na świątyni. W kościele Piotrem po bokach, i grupą Świętych. Na drzwiczkach warto zwrócić uwagę na ołtarz główny barokowy, z po- tabernakulum umieszczono motyw ozdobny – pelikana czątku XVIII w., architektoniczny z kręconymi kolumnami, karmiącego swą krwią 3 piskląt. To symboliczne przed- ołtarze boczne barokowe i rokokowe, kazalnicę, chrzciel- stawienie ofiary Chrystusa, który karmi wiernych swoim nicę i obrazy. ciałem i krwią. Rzeźby św. Piotra i św. Pawła pochodzą z I połowy XVII w. Dwie drewniane rzeźby św. Jana Ne- i wysokim postumencie. Nad cokołem widnie- pomucena i św. Ignacego pochodzą z II połowy XVIII w., je napis: „FUNDATORZY PROSZĄ O POBOŻ- umieszczone są na podstawkach po obu stronach ołtarza. NY OJCZE NASZ, I ZDROWAŚ MARIA”. Po- W nawie głównej, na wysokości chóru, po lewej stronie niżej znajduje się data fundacji 1890 rok. Nad znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. A po pra- napisem usadowiono na konsoli figurę Matki wej – obraz św. Anny Samotrzeciej pochodzący z drugiej Boskiej. W czasach hitlerowskich napis został połowy XVII w. Przed wejściem do kościoła znajduje się zaklejony, odkryty przypadkowo przez jedne- stary kamienny krzyż. Usadowiony na szerokim cokole go z parafian podczas czyszczenia krzyża. Ligota Górna 14 15 Maciejów

Wieś położona ok. 3 km na zachód od Klucz- Drewniana kaplica Niewielka miejscowość leżąca w gminie Klucz- borka. Zamieszkuje ją ok. 440 mieszkańców. cmentarna bork, związana z życiem i pracą najsłynniejsze- go polskiego pszczelarza ks. Jana Dzierżona. WARTO zobaczyć: Kaplica cmentarna wzniesiona w 1787 roku przez cieślę Do dziś w tej liczącej ok. 160 mieszkańców drewnianą kaplicę cmentarną, zalew kluczbor- Jana Kabałę, początkowo użytkowana przez protestan- wiosce znajduje się pasieka zarodowa wraz tów. Po 1945 roku niewykorzystana, dopiero w latach 70. ski pełniący funkcję retencyjną, ale też będący z dworkiem, które powstały jako żywy pomnik XX w. stała się współwłasnością katolickiej i ewangelickiej upamiętniający dzieło wielkiego reformatora miejscem rekreacji mieszkańców Kluczborka parafii. Właściciele wyremontowali kaplicę i przesunęli ją POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT i okolic. o 10–15 m, w celu poprawienia lokalizacji i uniknięcia wy- pszczelarstwa. Miejsca te pozwalają poznać KLUCZBORSKI POWIAT cinki starych drzew. Ze starego materiału zachowano jedy- historię księdza Dzierżona, zgłębić tajemnice nie 2 podciągi i 2 słupy podtrzymujące emporę. Zmianie ula i rodziny pszczelej, zakupić miód i produk- uległa także wieża, która kiedyś wybudowana na zachod- ty pszczele w miejscowym sklepie czy wy- niej ścianie kaplicy, obecnie wyrasta z kalenicy dachu. próbować api-inhalatory. Co roku w pierwszą Kaplicę charakteryzuje drewniana konstrukcja zrębowa, Drewniany kościół sobotę po 15 sierpnia na terenie pasieki orga- orientowana, z wieżyczką konstrukcji słupowej. nizowane jest „Maciejowskie Miodu Smako- w Maciejowie wanie”, podczas którego na wszystkich gości Drewniany kościół w Maciejowie został zbudowany czeka wiele atrakcji m.in. degustacja miodów w 1446 roku z drewna ofiarowanego przez miejscowego i wypieków gospodyń z Maciejowa, pokazy dziedzica von Matzdorfa, od którego nazwiska pochodzi inseminacji pszczół i miodobrania. nazwa wioski. W roku 1532, w wyniku reformacji, został przejęty przez protestantów. Obecny powstał na prze- łomie XVI/XVII wieku. Jest jednym z najmniejszych ko- WARTO zobaczyć: ściołów drewnianych powiatu kluczborskiego (filia para- drewniany kościół, pasiekę zarodową; klasycy- fii ewangelickiej w Kluczborku). Wyposażenie pochodzi styczny pałac, który posiada status muzeum. z XVII i XVIII wieku. W 1696 roku kościół wyremontowa- no i rozbudowano. Świątynia o konstrukcji zrębowej na podmurowaniu ce- glanym. W 1850 roku nawałnica zniszczyła wieżę, którą zastąpiono przedłużonym dachem. W kościele były trzy dzwony. Największy z nich poświęcony przed 1926 ro- kiem. W okresie II wojny światowej dwa większe zostały zabrane na potrzeby niemieckiego przemysłu zbrojenio- wego. 30 czerwca 1996 roku poświęcono średni 100-kilo- gramowy dzwon w tonacji „g”. W kościele warto zwrócić uwagę na całość wnętrza wyko- nanego w stylu barokowym. Ołtarz z 1696 roku z posta- ciami św. Jana Ewangelisty, św. Katarzyny, św. Floriana, św. Jana Chrzciciela, Mojżesza oraz niezidentyfikowanej świętej. W 1851 roku przed ołtarzem zamontowano balu- stradę. Są tu także organy z 1861 roku. Miechowa 16 17 Proślice

Wieś położona w gminie Byczyna, licząca po- Miejscowość położona w zachodniej części nad 240 mieszkańców. Jej nazwa wywodzi się gminy Byczyna, licząca ok. 380 mieszkańców. od przezwiska „Miech” i wzmiankowana była Pierwsza informacja o Proślicach pochodzi w 1473 roku. Pierwszymi jej właścicielami była z 1300 roku. Ich pierwszym właścicielem był rodzina von Frankenbergów, którzy zacho- Henryk von Frankenberg. Przez następne wali ją w swoim posiadaniu do połowy XVIII czterysta lat wieś należała do jego potomków. w. Następnie majątek został zakupiony przez W 1718 roku Joachim Ernest sprzedał Prośli-

POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT Ferdynanda von Prittwitza. W 1818 roku Doro- ce i przeniósł się do Brun. W 1763 roku wieś KLUCZBORSKI POWIAT teusz von Prittwitz zbudował w miejscowości została nabyta przez Grafa Ernsta von Stra- późnobarokowy pałac. Prittwitzowie byli wła- chwitza. Nowy właściciel wybudował istnieją- ścicielami wsi do 1945 roku. W Miechowej od cy do dziś klasycystyczny pałac. W 1857 roku 1975 roku działa Zespół Pieśni Ludowej „Mie- miejscowość zakupił Ernst von Rittberg, który chowianki”. w 1872 r. odsprzedał majątek Leo von Watz- dorfowi. Watzdorfowie pozostali w Proślicach WARTO zobaczyć: Kościół pw. Najświętszego do początku 1945 roku. Rudolf von Watzdorf kościół drewniany pw. św. Jacka Odrowąża, ze- w 1914 roku przebudował pałac w stylu eklek- spół dworsko-folwarczny z początku XIX w. Serca Pana Jezusa tycznym, wzbogacając klasycystyczny budy- nek o barokowe elementy. W latach 1945-2003 Katolicki kościół drewniany, poewangelicki, został wznie- w rezydencji funkcjonowała szkoła podstawo- siony ok. 1531 roku, przebudowany w 1773 roku przez wa. Następnie pałac przejęło przedsiębiorstwo Jerzego Zająca, miejscowego młynarza – budowniczego wieży. Kościół jest jednonawowy, konstrukcji zrębowej. agroturystyczne, które w wyremontowanym Mniejsze prezbiterium od nawy, zamknięte trójbocznie budynku oferuje usługi noclegowe i gastro- z boczną zakrystią, z lożą kolatorską z XVIII w. na pię- nomiczne. trze i schodami zewnętrznymi. Od frontu wieża konstruk- cji słupowej, o pochyłych ku górze ścianach, z kruchtą WARTO zobaczyć: w przyziemiu. Zakończony drewnianym hełmem cebula- drewniany kościół filialny pw. Najświętsze- Kościół pw. stym z latarnią. Chór muzyczny z regencyjnym prospektem organowym, wsparty na trzech słupach o wybrzuszonym go Serca Pana Jezusa, późnobarokowy pałac św. Jacka Odrowąża parapecie w części środkowej. Połączony z emporami dworski z XVIII/XIX w., w skład którego wcho- dzi drewniany spichlerz i park z drugiej połowy Poewangelicki kościół filialny (parafia Kostów) ogólnopolskiego konkursu „Zabytek zadbany”. bocznymi. W belce tęczowej rozeta. usytuowany na niewielkim pagórku, w otocze- Świątynia ma konstrukcję zrębową. W kościele warto zwrócić uwagę na zabytkowe późnoba- XIX w. rokowe wyposażenie: niu pięknych starych lip. Pierwotna budowla W kościele warto zwrócić uwagę na jednolite z 1529 roku, przebudowana i powiększona renesansowe wyposażenie w tym: – ołtarz; Noclegi: z kaplicy na kościół w 1628 roku z fundacji Bal- – ołtarz architektoniczny z obrazem Sądu – ambonę; • Przedsiębiorstwo Agroturystyczne Hetman tazara von Frankenberga, właściciela Proślic, Ostatecznego; – organy; Roma Byczyna, Proślice 58, tel. 77 413 55 82 Ciecierzyna i Miechowej. Odnawiany w latach: – chrzcielnicę i ambonę o bogatej dekoracji – późnorenesansową szafkę o bogatej dekoracji płycino- 1753, 1911 i 1941, 1958, 1997, 1998 i 1999. Po- architektonicznej, zdobioną malowanymi wej z intarsjami. nowny remont przeprowadzono w 2005 i 2006 postaciami świętych Piotra i Pawła oraz roku. W 2008 roku kościół został laureatem czterech Ewangelistów. Rożnów 18 19 Świniary Wielkie

Wieś w gminie Wołczyn. W dokumentach na- Tę niewielką wieś położoną na Ziemi Wołczyń- zwa pojawia się w 1297 roku, kiedy to książę skiej zamieszkuje ok. 240 mieszkańców. W XVI Henryk Głogowski nadał osadę Dytrykowi von w. osada należała do Adama II Posadowskie- Frankenbergowi i Janowi von Skassow. Niedłu- go von Postelwitza z Domu Wołczyn. Po jego go później cały Rożnów znalazł się w rękach śmierci nastąpił podział majątku pomiędzy Frankenbergów z Proślic, którzy przez kilka jego synów. W ten sposób z Domu Wołczyn wieków należeli do najbardziej znaczących ro- wydzieliły się kolejne linie rodu: Wołczyn,

POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT dzin Ziemi Kluczborskiej. W XVI w. rodzinne po- Wierzbica Górna, Świniary. Początkowo Świ- KLUCZBORSKI POWIAT siadłości zostały podzielone pomiędzy trzech niary należały do starszego syna Adama II – wnuków Jana von Frankenberg-Proschlitz, któ- Karola Wilhelma, od którego w 1621 roku ma- rzy zapoczątkowali trzy nowe linie rodu: Dom jątek kupił wraz z częścią folwarku w Wierzbicy Proślice, Dom Roszkowice i Dom Miechowa. Dolnej młodszy brat Abraham Adam. W 1653 Rożnów przypadł w udziale Krzysztofowi Se- Kościół pw. św. Apostołów Kościół pw. roku syn właściciela sprzedał Wierzbicę Dolną bastianowi, założycielowi Domu Roszkowice. i Świniary Wielkie swoim kuzynom z Wierzbicy Sto lat później dobra należały już do rodu von Piotra i Pawła św. Bartłomieja Górnej, Joachimowi Ernestowi i Kasprowi Hen- Sebottendorf. Wiek XVIII przyniósł liczne zmia- Informacje o kościele w Rożnowie pojawiają się w doku- Drewniany kościół został zbudowany w 1672 roku, co rykowi von Posadowskim, pozostawiając sobie ny właścicieli majątku. Wioska należała między mentach już w 1376 roku. W 1530 roku przejęty przez pro- upamiętnia napis na belce fazowanej w tęczy, a na niej tylko Świniary Małe. W 1662 roku Posadowscy innymi do Marcina Fryderyka von Koblinsky testantów. Obecna świątynia pochodzi z 1788 roku. Od krucyfiks barokowy z 2 połowy XVII w. z Wierzbicy Górnej odsprzedali Świniary Erne- i Krystiana von Moehring. Około połowy XVIII 1945 roku należy do parafii rzymskokatolickiej. Kościół Posiada konstrukcję zrębową na podmurowaniu z wieżą stowi von Posadowskiemu z Domu Wołczyn. w. Rożnów otrzymał wraz z ręką Zofii Luizy drewniany orientowany, o konstrukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowej. Prezbiterium zamknięte trójbocznie, W roku 1708 Jan Ernest Prittwitz und Gaffron von Moehring, pruski generał Gustaw Adolf konstrukcji słupowej, na podmurowaniu z cegły. Wnętrze przy nim od północy niewielka zakrystia. Szersza nawa zakupił tę wieś od spadkobierców. świątyni pokryte stropem płaskim z fasetami. Ogrodzenie von Eben und Brunnen. W rękach rodziny von kwadratowa z kruchtą od południa i więżą od zachodu. wokół kościoła – drewniane ze stylową bramą. Wewnątrz stropy płaskie. Na jednym słupie wsparty chór Eben majątek został do XIX w., kiedy to zakupił Warto zwrócić uwagę na: muzyczny. WARTO zobaczyć: go Dorotheus von Gladis. W 1862 r. posiadłość – znajdujący się na ołtarzu głównym tryptyk gotycki W kościele warto zwrócić uwagę na ołtarz główny architek- drewniany kościół pw. św. Bartłomieja, dwór nabyła rodzina von Treu, której przedstawicie- z końca XV w.; toniczny i wyposażenie pochodzące z XVII i XVIII wieku. (z początku XIX w.). le pozostali tutaj do 1945 roku. W Rożnowie – chrzcielnicę z ok.1718 roku; obok kościoła zachował się unikatowy w skali – ambonę i organy rokokowe; kraju zabytek – nagrobek w kształcie piramidy. – piękny dzwon z 1532 roku. Zbudowany w 1780 roku z cegły i z kamienia przez rodzinę von Ebenów, którzy zakładali, że podobnie jak w egipskich piramidach specy- ficzna aura budowli sprawi, że po śmierci ich ciała ulegną mumifikacji. Dziewięciometrową piramidę zaprojektował sam Karl Langhaus, autor projektu Bramy Brandenburskiej w Ber- linie.

WARTO zobaczyć: drewniany kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, nagrobek w kształcie piramidy, pałac z początku XVIII w. Wędrynia 20 21

Wieś w gminie Lasowice Wielkie, położona Wieś położona w gminie Wołczyn, liczy ok. 380 nad dopływem rzeki Budkowiczanki, na te- mieszkańców. renie Stobrawskiego Parku Krajobrazowego, liczy ok. 460 mieszkańców. Jej nazwa oznacza WARTO zobaczyć: prawdopodobnie „wieś wędrowców”. Miej- drewniany kościół pw. Podwyższenia Krzyża scowość „Wandrynia” wzmiankowana jest już Świętego. w 1305 roku, a w 1534 roku udokumento-

POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT wano istnienie osady i majątku. W roku 1783 KLUCZBORSKI POWIAT właścicielem Wędryni był Lubawski. W 1819 roku majątek przeszedł w ręce barona von Reiswitz. Wówczas jedna zagroda przekształ- ciła się w gospodarstwo rolne. Postęp ten był związany z reformą wprowadzoną przez mini- stra von Steina w 1807 roku. W 1830 roku go- Kościół pw. Kościół pw. Podwyższenia spodarstwem rządził Gottlob von Reiswitz. Za jego rządów rozpoczęła się na wsi produkcja św. Jana Chrzciciela Krzyża Świętego przemysłowa. Ze sprowadzanego kamienia Kościół filialny został zbudowany na przełomie XVII/ Świątynia zbudowana w 1688 roku. W 1939 roku zrekon- wapiennego wypalano wapno budowlane XVIII w., wieżę dobudowano w 1818 roku. struowana po pożarze z zachowaniem poprzedniej wieży. i nawozowe. Istniejące we wsi młyny wyko- Jest to klasyczna drewniana świątynia o konstrukcji zrę- Kościół orientowany, drewniany, o konstrukcji zrębo- rzystano do produkcji żelaza. Powstała także bowej, o malowniczych połaciach dachu, wzbogaconych wej z wieżą o konstrukcji słupowej. Dach siodłowy kryty gorzelnia. W roku 1868 wioska uzyskała moż- nad nawą sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę, nakry- gontem. Prezbiterium zamknięte trójbocznie. Nad zakry- liwość korzystania z nowej linii kolejowej: Fo- tą baniastym hełmem. stią loża kolatorska. Chór połączony z emporami wzdłuż bocznych ścian nawy. sowskie – Kluczbork, przy której znajdowała Wyposażenie późnobarokowe z XVIII w.: ołtarz główny, am- bona, konfesjonał, ławy, stacje drogi krzyżowej z XIX w. W środku warto zwrócić uwagę na: się oddalona o 3 km stacja . – ołtarz główny późnobarokowy z I połowy XVIII w.; – ambonę, także barokową, z XVIII w. z malowanymi po- WARTO zobaczyć: staciami czterech Ewangelistów oraz Mojżesza, Aarona drewniany kościół filialny pw. św. Jana Chrzci- i św. Jana Chrzciciela; ciela, zespół dworsko-pałacowy z 1860 r. – pod stropem trzy kopie rycerskie. Wierzbica Górna 22 23 Biskupice

Wieś położoną 8 km od Wołczyna, zamieszku- Wieś położona w gminie Radłów, w której je ok. 1050 osób. Pierwsza wzmianka o miej- znajdują się dwa kościoły: drewniany i muro- scowości, wymienionej pod nazwą Polnischin wany – wzniesiony w latach 1784–1787 przez Wirbicz, pochodzi z 1406 roku. Pod koniec Christiana Gottlieba von Jordana, protestanta, XVI w. właścicielem Wierzbicy Górnej był ówczesnego właściciela Biskupic i innych ma-

Adam II Posadowski von Postelwitz, posiadacz jątków Ziemi Oleskiej. W 1946 roku przejęty OLESKI POWIAT licznych ziem wołczyńskich. Po jego śmierci przez parafię katolicką w Biskupicach. Wnętrze

POWIAT KLUCZBORSKI POWIAT majątek podzielono pomiędzy jego synów, kościoła gruntownie przebudowane w latach którzy dają początek nowym gałęziom rodu: 1982–1985. W niedzielę 10 listopada 1985 roku Joachima Aleksandra – założyciela Domu odbyło się poświęcenie odnowionego kościo- Wierzbica Górna, Henryka – twórcę Domu ła przez ks. biskupa Jana Wieczorka z Opola. Wołczyn, Abrahama Adama – pierwszego z Domu Świniary i Wierzbica Dolna. W 1734 Kościół pw. Kościół pw. św. Jadwigi Śl. WARTO zobaczyć: roku Zygmunt Sylwiusz von Salisch, ówczesny drewniany kościół pw. św. Jadwigi Śl. i św. Mi- właściciel Wierzbicy Górnej, sprzedał ją Joachi- św. Jacka i św. Mikołaja Biskupa kołaja Biskupa, murowany kościół pw. św. Jac- mowi Wacławowi von Naefe. W kolejnych la- ka (wybudowany w latach 1784–1787), baro- Parafialny kościół poewangelicki powstał w 1719 roku. Drewniany, parafialny (do 1945 roku) kościół jest najstar- tach wioska należała do Sylwiusza Aleksandra kowy zespół dworsko-pałacowy z poł. XVIII w. von Naefe, i do rodziny von Eben z Rożnowa. Wyróżnia go konstrukcja szkieletowa, która sprawia, że szą świątynią w północnej części Ziemi Oleskiej. Informa- jest jedynym tego typu obiektem na obszarze powia- cje o pierwszej drewnianej świątyni w Biskupicach pocho- W 1792 roku posiadłość była w rękach von Re- tu kluczborskiego i jednym z nielicznych zachowanych dzą z 1405 roku. Obecna została wzniesiona w 1718 roku W środku kościoła warto zwrócić uwagę na: ichenbachów. W 1905 roku właścicielem dóbr na terenie województwa opolskiego. Założony na rzucie i jest trzecią, a może czwartą na tym miejscu. wierzbickich był Rudolf von Reiswitz. Pozostały – pochodzący z 1734 roku ołtarz główny, krzyża łacińskiego z czworoboczną wieżą od zachodu, Konstrukcja kościoła orientowanego zrębowa, z kwa- w którym znajduje się obraz św. Jadwigi one w posiadaniu jego potomków do 1945 r. orientowany, salowy z transeptem. Narożniki transeptu dratową wieżą konstrukcji słupowej, na podmurowaniu Śl., przedstawiający ją jako księżnę Śląską, ujęte pilastrami. Część wschodnia zamknięta trójbocznie, z kamienia. Ściany szalowane, a dach siodłowy kryty gon- trzymającą w prawej ręce model kościoła, WARTO zobaczyć: dach kryty gontem. tem. Nad nawą – sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę, a w lewej figurkę Matki Bożej z Dzieciąt- drewniany kościół pw. św. Jacka, zespół pała- W środku kościoła warto zwrócić uwagę na: nakryta hełmem baniastym miedzianym. W wieży dzwon kiem. W koronie ołtarza usytuowany owal- – chór drewniany połączony z emporami; z 1517 roku, z napisem „Ave Maria”. Kościół odnawiany ny obraz przedstawiający św. Mikołaja Bi- cowo-folwarczny z 1791 roku, przebudowany w latach: 1898, 1924, 1958, 1963, 1993–1996. w 1911 roku, park dworski. – ołtarz ambonowy, późnobarokowy z 1729 r., kulisowy skupa, wskrzeszającego trzech mężczyzn. z rzeźbami: Mojżesza i św. Jana Chrzciciela oraz anio- W ołtarzu tzw. „twarzą do ludu” znajdują łów. się płaskorzeźby apostołów. Z tego same- go roku pochodzi także renesansowo-baro- kowa ambona z malowanymi popiersiami czterech Ewangelistów. – chrzcielnica drew- niana z 1897 roku. Ważnym wydarzeniem w historii tego kościoła była przeprowadzo- na transmisja Mszy św. niedzielnej 10 listo- pada 2002 roku przez telewizję TV Polonia. Borki Wielkie 24 25 Boroszów

Najstarsza miejscowość w gminie , za- Kościół pw. św. Marcina Niewielka, malownicza wieś położona 7 km od mieszkiwana przez ok. 910 mieszkańców. Po i Bartłomieja Olesna. raz pierwszy wzmiankowana już w 1193 roku w liście papieża Celestyna III do opata klasz- Kościół pw. św. Marcina i Bartłomieja został wybudowany WARTO zobaczyć: toru NMP na Piasku we Wrocławiu. W XVIII w. w 1697 roku. Początkowo pełnił funkcję kościoła filialne- drewniany kościół pw. św. Marii Magdaleny,

POWIAT OELSKI POWIAT go parafii Olesno, obecnie kościół cmentarny parafii św. OLESKI POWIAT w Borkach Wielkich wypalano węgiel drzewny zespół dworski z czworakami, stodołą i spichle- i wytapiano żelazo z rud darniowych, wówczas Franciszka z Asyżu w Borkach. Nabożeństwa odbywają się tutaj zaledwie kilka razy w ciągu roku, m.in. w odpust św. rzem, pomnikowe drzewa w parku (dęby). w 1783 roku hrabia Gottlieb von Jordan ufun- Bartłomieja (w ostatnią niedzielę sierpnia) i św. Marcina dował we wsi piec i dwie świeżarki. W okresie (11 listopada). Bożego Narodzenia w murowanym kościele Świątynia orientowana, o konstrukcji zrębowej. Wieża pw. św. Franciszka można podziwiać jed- dobudowana w 1789 roku przez cieślę Szymona Stadko, ną z największych i najpiękniejszych szopek o ścianach pionowych, szalowana ponad sobotami, na- w Polsce. kryta dachem namiotowym zwieńczonym latarnią i cebu- lastym hełmem. Dach siodłowy kryty gontem, nad nawą Kościół pw. sześcioboczna wieżyczka z cebulastym hełmem. Na ze- WARTO zobaczyć: wnątrz nawa i wieża otoczone sobotami. W tęczy nawy św. Marii Magdaleny drewniany kościół pw. św. Marcina i Bartłomie- belka z rzeźbioną barokową grupą ukrzyżowania. Drewniany kościół po raz pierwszy wzmiankowany w do- ja, neogotycki kościół murowany pw. św. Fran- W środku kościoła warto zwrócić uwagę na: kumentach wizytacyjnych z 1679 roku. Pierwotne wezwa- ciszka z Asyżu z 1911 roku i klasztor Franciszka- – barokowy ołtarz główny z centralnie umieszczonym ob- nie, św. Katarzyny, może wskazywać, że kościół powstał nów z 1906 roku, młyn murowany z pocz. XX razem św. Bartłomieja, po bokach rzeźby św. Barbary w okresie od XII do XIV w. (wówczas wielu budowanym w., przebudowany na obiekt hotelowo-gastro- i św. Krzysztofa, a w zwieńczeniu Boga Ojca. Ołtarz świątyniom nadawano patronat tej Świętej). Wizytatorzy nomiczny. boczny z obrazem św. Marcina i figurami innych świę- z roku 1688 i 1720 podali wezwanie Wszystkich Świętych, tych. W drugim ołtarzu bocznym znajdowała się gotycka dopiero od 1730 roku zaczęto podawać obecne wezwanie płaskorzeźba „Zaśnięcie NMP” z końca XV w. – obecnie św. Marii Magdaleny. Kościół stanowi filię parafii Biskupi- Noclegi: umieszczona w kościele parafialnym; ce. Przy kościele na cmentarzu zachowały się dwie płyty • Restauracja i Hotel „Na kamieniu”, – na ścianie prezbiterium warto zwrócić uwagę na XVIII- nagrobne z XVIII w. właścicieli Boroszowa. Borki Małe, ul. Oleska 1a wieczny obraz olejny św. Alojzego; Kościół jest orientowany, o konstrukcji zrębowej, z wieżą (5 km od Borek Wielkich), – wewnątrz świątyni zachowały się również zabytkowe czołową o konstrukcji słupowej, w całości podmurowany. tel. 34 359 60 30 sprzęty: dwa feretrony z przełomu XIX i XX w., am- Ściany kościoła na zewnątrz oszalowane, dachy siodłowe, bona, kropielnica i organy z XVIII w. oraz stacje drogi kryte gontem. Wieża nakryta ośmiobocznym dachem na- krzyżowej autorstwa Kazimierza Piechowskiego z 1846 miotowym, miedzianym. roku. W kościele warto zwrócić uwagę na: – ołtarz i wyposażenie wnętrza rokokowo-klasycystyczny; – obrazy z XVIII w.: Matki Boskiej Częstochowskiej, Anio- ła Stróża i św. Marii Magdaleny; – rzeźby św. Jana Nepomucena i św. Franciszka z Asyżu wykonane w stylu ludowym z cechami barokowymi. Dobrodzień 26 27 Goła

Miasto (ok. 4 tys. mieszkańców) położone Niewielka wieś na północy powiatu oleskiego, w południowej części powiatu oleskiego sta- w gminie Gorzów Śląski, położona „na uboczu” nowi siedzibę miejsko-wiejskiej gminy. Nazwa wśród lasów obfitujących w owoce runa leśne- wywodzi się od powszechnego powitania go i zwierzynę łowną. Kompleksy leśne tworzą „dzień dobry”. Ślady człowieka znaleziono tu- tutaj malowniczy, przepiękny krajobraz.

POWIAT OELSKI POWIAT taj z epoki brązu. Po raz pierwszy miejscowość OLESKI POWIAT wzmiankowana już w roku 1267. Niecałe sto lat WARTO zobaczyć: później, bo w 1374 roku Dobrodzień otrzymał drewniany kościół św. Mikołaja i Matki Boskiej prawa miejskie z rąk Władysława Opolczyka. Częstochowskiej, pomnik przyrody przy dro- Od zawsze związany z księstwem opolskim. Po dze z Gołej do Budzowa – sosna pospolita zro- śmierci ostatniego piastowskiego księcia opol- śnięta w kształcie litery H. skiego Jana II Dobrego miasto przeszło w ręce Habsburgów. Mimo trudnych czasów, m.in. Noclegi: wojen i pożarów mieszkańcy wybudowali Kościół pw. Kościół św. Mikołaja • Staropolski Gościniec w Zdziechowicach wówczas drewniany kościół cmentarny. Przez św. Walentego i Matki Boskiej Częstochowskiej (6 km od Gołej) Zdziechowice 65, lata zmieniali się właściciele dóbr dobrodzień- tel. 34 359 35 70 skich. W drugiej połowie XVIII w. ówcześni po- Drewniany kościół cmentarny, pierwotny wzniesiony Kościół wzmiankowany był już w 1353 roku, obecny pw. siadacze majątku, książęta brunszwiccy, przy- w XVI w., obecny został wybudowany w 1630 roku. św. Mikołaja, pochodzi z przełomu XVII i XVIII w. Jest ko- Do dziś zachował swój początkowy kształt. Uszkodzony ściołem filialnym parafii w Zdziechowicach. Orientowany, czynili się do rozwoju miasta: budowy zakładu w czasie II wojny światowej, po wojnie odrestaurowany. konstrukcji zrębowej, z wieżą o konstrukcji słupowej nad hutniczego. Po pożarze w 1846 roku, który Kościół orientowany, o konstrukcji zrębowej, z wieżą wejściem głównym. Wieża posiada lekko pochyłe ściany, doszczętnie zniszczył centralną część miasta, czołową wtopioną w prostokątny przedsionek szerokości odbudowano m.in. w neoklasycystycznym nawy. Na zewnątrz pobity gontem, dach siodłowy, rów- zwężające się ku górze i oszalowane. Nakryto ją dachem, stylu nowy ratusz oraz dworek – siedzibę wła- nież kryty gontem. Wieża nakryta daszkiem namiotowym, nad którym znajduje się mniejsza wieżyczka ośmioboczna, ścicieli miasta (obecnie mieści się w nim „Park z którego wyrasta cebulasty hełm, całość kryta gontem. zwieńczona baniastym hełmem pokrytym blachą. Dachy Hotel”) oraz kościół katolicki. W 1884 roku cały nad szerszą nawą konstrukcji siodłowej, kryte gontem. majątek przypadł królom Saksonii – właścicie- W środku warto zwrócić uwagę na: Do prezbiterium przylega zakrystia z lożą kolatorską na lem został wówczas Fryderyk August III. Po po- – późnobarokowy ołtarz oraz dwa obrazy barokowe: piętrze (obecnie zabita deskami – aby w kościele było wstaniach śląskich i przyłączeniu Lublińca do św. Walentego i św. Klary. cieplej). Nawa posiada strop płaski, natomiast w prezbite- Polski utworzono powiat dobrodzieński – naj- rium sklepienie kolebkowe. mniejszy w Rzeszy. Współcześnie Dobrodzień W tęczy nawy barokowa grupa Ukrzyżowania. Ołtarz nazywany „miastem stolarzy” słynie przede główny późnobarokowy, a dwa ołtarze boczne baroko- wszystkim z tradycji stolarskich, które sięgają we. Zabytkowe rzeźby Chrystusa i świętych: Anny, Józefa, XV w. Franciszka, obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, poza tym stacje drogi krzyżowej i liczne obrazy o charakterze WARTO zobaczyć: ludowym: Trójcy Świętej, Ecce homo, św. Rocha, Ukrzy- drewniany kościół pw. św. Walentego, kościół żowania, św. Walentego. Cennym zabytkiem jest kamien- parafialny pw. św. Marii Magdaleny, ratusz na, inskrypcyjna płyta nagrobna Hansa von Küschenbohr, miejski, zabytkowy cmentarz żydowski (z koń- zmarłego w 1684 roku. Dzwon z 1684 roku, odlany we ca XVII w.), zespół pałacowo-parkowy, najstar- Wrocławiu. Zabytkowe przedmioty liturgiczne z XVIII szy zabytek miasta – most z kamienia łupane- wieku, np. lichtarze, ornat ufundowany przez Elżbietę go (z 1610 r.). Chocimirską. Noclegi: Przy kościele znajduje się nagrobek • „Park-Hotel”, ul. Parkowa 5, tel. 34 357 54 17 upamiętniający pogrzebanych na dawnym cmentarzu przy tym kościele. Cmentarz zlikwidowano, a nowy usy- tuowano w innym miejscu. Grodzisko 28 29 Jamy

Mała wieś położona 3 km od Olesna przy dro- Wieś w gminie Gorzów Śląski. Pierwsza dze krajowej nr 11 w kierunku do Lublińca wzmianka o miejscowości pochodzi z 1499 i Tarnowskich Gór. roku, być może wioska powstała znacznie wcześniej. Książę Jan II Dobry (zm. 1532) WARTO zobaczyć: sprzedał miasto Gorzów Śląski z okolicznymi POWIAT OELSKI POWIAT drewniany kościół filialny pw. św. Rocha. majątkami, w skład których wchodziły Jamy, OLESKI POWIAT rodzinie Frankenbergów z Proślic. Frankenber- gowie z Proślic pojawiają się w źródłach rów- nież pod nazwiskiem Proslitski. W 1527 roku właścicielem Sowczyc, Jam, Łomnicy i miasta Gorzów Śląski był Przecław Proslitski. Kolejnym wzmiankowanym właścicielem Jam był Adam Koschenbar, prokurator kamery cesarskiej, któ- Kościół filialny pw. Kościół pw. św. Mikołaja ry w 1657 roku kupił od swojego brata Henry- św. Rocha i św. Małgorzaty ka Łomnicę koło Olesna. Wybudowany na wzgórzu, w miejscu gdzie schroniła się Data budowy nieznana, pierwsza wzmianka z 1679 roku, garstka mieszczan, którzy przeżyli zarazę dżumy w 1708 był wtedy filią Gorzowa Śl., potem uległ zniszczeniu, bo WARTO zobaczyć: roku, w wyniku której 3/4 mieszkańców poniosło śmierć. w kolejnej wzmiance z 1792 roku jest mowa o ponownym drewniany kościół pw. św. Mikołaja i św. Mał- Kościół wybudowano nie używając zaprzęgów konnych zbudowaniu tego kościoła z fundacji hrabiego Karola Zyg- gorzaty, zespół pałacowy z końca XIX w. ze i przynosząc cały materiał ręcznie. munta von Aulock. Od 1956 roku jest kościołem filialnym spichlerzem z I poł. XIX w. i park. Jest kościołem wotywnym, z fundacji miasta Olesna. Orien- parafii Kozłowice. towany, konstrukcji zrębowej, całość na podmurowaniu. Orientowany, drewniany, jednonawowy konstrukcji zrę- Ściany zewnętrzne kościoła nad sobotami pobite gontem. bowej, z wieżą czołową o konstrukcji słupowej. Zewnętrz- Częściowo otoczony jest sobotami, nie posiada wieży. Dach ne ściany kościoła szalowane, dach siodłowy o jednej siodłowy, kryty gontem z drewnianą smukłą wieżyczką na kalenicy, kryty gontem. Wieża nakryta czterospadowym, sygnaturkę, zwieńczoną hełmem z iglicą, na chorągiewce namiotowym dachem, krytym gontem z niewielkim cebu- data 1710 – rok ukończenia budowy kościoła. lastym zwieńczeniem. Prezbiterium kościoła zamknięte jest trójbocznie, w pro- Mniejsze prezbiterium od nawy, zamknięte trójbocznie stokątnej nawie znajduje się loża kolatorska na piętrze z boczną zakrystią, z lożą kolatorską na piętrze, ze scho- (nie używana, zabita boazerią). Strop w nawie jest płaski, dami od zewnątrz. Z boku nawy kruchta. Wewnątrz strop natomiast w prezbiterium można zobaczyć pozorne skle- płaski wspólny dla nawy i prezbiterium. Belka tęczowa pienie kolebkowe. z krucyfiksem. Wewnątrz ołtarz późnobarokowy, ambona Wyposażenie kościoła przeważnie barokowe – ołtarz rokokowo-klasycystyczna. główny z roku 1714. W ołtarzu znajduje się obraz św. Rocha na tle panoramy Olesna. Obraz wykonany jest nie- zwykłą techniką – płaszcz św. Rocha wykonany jest z de- ski lipowej pomalowanej i przyklejonej na płótno. Przez co obraz ma formę przestrzenną; wygląda jak płaskorzeźba. Nad obrazem jest grupa Świętej Trójcy (w zwieńczeniu), posiadająca bogatą dekorację snycerską. Obok niej figury św. Barbary i św. Heleny z krzyżem. Obok obrazu figury świętych: św. Grzegorza Papieża, św. Jana Nepomucena, św. Augustyna, św. Ignacego. Boczny ołtarz lewy zesta- wiony jest z fragmentów barokowych z XVII w. z rzeźbą Matki Boskiej Bolesnej i obrazem Trójcy Świętej w zwień- czeniu. Prawy ołtarz boczny także pochodzi z XVII w. – znajdują się w nim rzeźby świętych oraz przemalowany obraz „Zdjęcie z Krzyża”. Z innego zabytkowego wyposa- żenia w kościele zachowała się ambona barokowa z XVIII w., stacje Drogi Krzyżowej z 1842 roku, krucyfiks z prze- łomu XVIII i XIX w. oraz kilka obrazów – św. Rozalii ze św. Sebastianem i św. Rochem nad wejściem do zakrystii (widnieje tam też herb Olesna, monogram SF i data 1708) i ludowy obraz św. Rodziny i Matki Boskiej z Dzieciątkiem z połowy XIX w. W 1995 roku, obok świątyni, miejscowa mniejszość niemiecka wybudowała pomnik poświęcony mieszkańcom poległym podczas wojen światowych. Jaworzno 30 31 Kozłowice

Wieś położona w północo-wschodniej części Wieś w okolicach Gorzowa Śląskiego. Na po- powiatu oleskiego, w gminie Rudniki przy czątku istniała tu niewielka osada, być może trasie 43 Częstochowa–Jaworzno–Wieluń założona ze względu na przebiegający nie- i 42 relacji Namysłów–Kluczbork–Jaworzno– opodal główny trakt z Wrocławia do Krako- Radomsko–Starachowice oraz linii kolejowej wa. Pierwsze udokumentowane wzmianki

POWIAT OELSKI POWIAT nr 181 relacji Herby Nowe–Wieluń Dąbrowa. o Kozłowicach (Koselwitz) pochodzą z 1423 OLESKI POWIAT roku i mówią o wsi i dobrach położonych koło WARTO zobaczyć: Olesna, o pół mili od Gorzowa Śląskiego i nale- drewniany kościół pw. Trójcy Przenajświętszej żących do parafii Gorzów Śląski. Do 1936 roku Kozłowice noszą nazwę Koselwitz, później przez pewien czas Josefshoehe. We wsi, w przysiółku Czerwone Osiedle znaj- duje się kopalnia iłów dolnojurajskich, na Kościół pw. Trójcy Kościół pw. bazie której działa dziś fabryka wyrobów cera- Przenajświętszej św. Jana Chrzciciela micznych. Pierwsza wzmianka o parafii w Jaworznie pochodzi z 1453 Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Kozłowicach, dawniej roku, lecz istniała ona zapewne już wcześniej. Data pierw- filialny (parafia Gorzów Śląski), wzniesiony w II połowie WARTO zobaczyć: szej lokalizacji świątyni nie jest znana. Pierwsza zachowana XVII w. z fundacji szlachcica Adama von Frankenberg. drewniany kościół pw. św. Jana Chrzciciela, pa- wzmianka mówi o wybudowaniu kościoła z początkiem Obecnie od 1956 roku jest kościołem parafialnym (pa- łac z 1901 roku oraz XIX-wieczną gorzelnię. XVI w. „na miejscu dawniejszego”. Na miejscu pierwotne- rafia Kozłowice). Orientowany, konstrukcji zrębowej, na go kościoła drewnianego w początkach XVI wieku wybu- nowym podmurowaniu. Niska wieża zbudowana w kon- Noclegi: dowano kościół obecny, także drewniany. W następnych strukcji palowej o pionowych ścianach, oszalowanych, • Pałac Pawłowice, Pawłowice 58 wiekach przechodził kolejne modernizacje oraz dobudo- nakryta ośmiobocznym dachem namiotowym, krytym wywano mu kaplice. W latach 1570–1660 pełnił on funk- gontem. Zewnętrzne ściany kościoła obite gontem, dach (4 km od Kozłowic), tel. 34 341 14 66 cję kościoła dla katolików parafii w Parzymiechach, gdyż siodłowy również kryty gontem. Wnętrze kościoła sklepio- tamtejszy zamieniono na zbór kalwiński. W początkach ne pozorną „kolebką”. We wnętrzu częściowo zachowana XVI wieku arcybiskup Jan Łaski włączył Jaworzno do pa- piękna polichromia. Ołtarz późnobarokowy z rzeźbami. rafii Parzymiechy, pozostawiając w parafii stałego kapłana. Ambona również późnobarokowa z rzeźbą Chrystusa. Fi- W 1767 roku dobudowano od strony północnej kaplicę gury i obrazy barokowe, jedna późnogotycka rzeźba św. boczną, otwartą do wnętrza nawy, uzupełnioną w 1922 Łucji. roku nieco większą od strony południowej, tworząc w ten sposób dwa ramiona transeptu. W 1922 roku przedłużo- Legenda o powstaniu Kozłowic no nawę główną. Jej zakończenie rozbudowano o nową, Przed wielu, wielu laty młody szlachcic podążał w kierun- wyższą wieżę. Obok kościoła znajduje się wybudowana ku Skrońska, gdzie przy powstałym w 1220 roku kościele po roku 1972 wolno stojąca dzwonnica dostosowana do został osadzony zakon Kanoników Regularnych św. Augu- stylu budowli. styna. Długotrwałą wędrówką był bardzo zmęczony i spra- Kościół orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej gniony, aby odpocząć usiadł pod jednym z drzew i za- z wieżą czołową o konstrukcji słupowo-ramowej. Na- snął. Po pewnym czasie ze snu wybudziły go dochodzące kryty dachem siodłowym, wspólnym dla całego korpusu z zarośli dziwne odgłosy. Postanowił udać się w tamtym kościoła, krytym gontem. Ściany zewnętrzne szalowane, kierunku. Gdy przedostał się przez krzewy, jego oczom wieża kryta dachem namiotowym, czterospadowym z la- ukazała się piękna, zielona polana, na której przy strumy- tarnią i wieżyczką na sygnaturkę umieszczoną nad „tęczą”, ku pasło się stado kóz. Ucieszony, że znalazł wodę, obmył nakrytą hełmem ostrosłupowym. Świątynia posiada wie- się, zaspokoił pragnienie i chciał ruszyć w dalszą drogę loboczne prezbiterium, łączące się z zakrystią od północ- w kierunku Skrońska. Jednak zatrzymał się jeszcze przez nej strony, a od strony zachodniej z prostokątną nawą. chwilę przy kozach, które bardzo mu się spodobały. Rozej- Stropy są płaskie, obite listwami, natomiast ściany osza- rzawszy się dostrzegł, że okolica jest bardzo malownicza, lowano sosnowymi, lakierowanymi deskami. Barokowy ziemie urodzajne i wspaniałe sosnowe lasy, które są obfito- ołtarz z obrazem Trójcy Świętej w prezbiterium pochodzi ścią drewnianego budulca. Podjął decyzję, że tu zakończy z XVIII w., odnowiony w 2007 roku. Obok obrazu figu- swoją wędrówkę, a nad strumykiem, gdzie zobaczył stado ry św. Franciszka i św. Dominika, a powyżej figury św. kóz, zbuduje swoją osadę i nazwie ją Kozłowice. Stanisława i św. Kazimierza Królewicza. W lewej kaplicy ustawiono kolejny barokowy ołtarz z obrazem św. Teresy z XVIII w., Matki Bożej Szkaplerznej i św. Izydora. Kościół posiada wiele współczesnych elementów wystroju. Zabyt- kowa chrzcielnica Olesno 32 33 Olesno

Olesno położone jest w północno-wschodniej – kościół parafialny Bożego Ciała z 1913 roku części województwa opolskiego przy granicy – wzniesiony na miejscu drewnianego ko- z województwem śląskim. Jest siedzibą gminy ściółka Ciała Chrystusowego, zbudowane- i zarazem powiatu obejmującego 7 gmin o łącz- go po 1450, a przed 1478 rokiem z fundacji nej liczbie mieszkańców ok. 67 tys. Olesno jest mieszczańskiej, jako protest przeciwko nie-

POWIAT OELSKI POWIAT jednym z najstarszych miast śląskich. Wykopali- moralnemu trybowi życia oleskich augu- OLESKI POWIAT ska archeologiczne dokumentują ślady osadnic- stianów; twa jeszcze z epoki neolitu. Lokacji miasta doko- – kościół ewangelicki – z 1853 r., „Kościół feni- nał w 1275 roku książę opolski Władysław I. gowy” usytuowany na skraju parku miejskie- go został wybudowany za cenę 3 milionów WARTO zobaczyć: fenigów-groszy, zebranych przez pierwsze- – drewniany kościół pielgrzymkowy pw. św. go pastora oleskiej gminy ewangelickiej Le- Anny; Kościół pielgrzymkowy kach i filarach, aby oświetlić tę przestrzeń zwieńczono ją wie- opolda Polko; – Oleskie Muzeum Regionalne – Punkt Infor- życzką, w ścianach której znajdują się liczne otwory okienne. – mury obronne – pozostałości obwarowań macji Turystycznej mieszczące się w XVIII- Blisko 200 lat później od północnego-wschodu dobudowano miejskich z XV w. rozebrane w XVII w., pozo- pw. św. Anny do nawy głównej zakrystię i od tego czasu (1707 rok) ko- wiecznej zabytkowej kamienicy barokowej stałości przy ul. Lompy; Uznawany za jeden z największych i najciekawszych drew- ściół trwa w niezmienionym kształcie. Tylko nawę główną przy ulicy Jaronia; oparto na młodszym podmurowaniu. Nad chórem drewnia- – kirkut – cmentarz żydowski założony na nianych kościołów pielgrzymkowych w Europie. Jest zabyt- początku XIX w., ogrodzony murem z cegły – ratusz zbudowany w latach 1820–1821 na kiem klasy zerowej, o jego randze może świadczyć fakt, że na na wieża, o ścianach oszalowanych, zwieńczona baniastym miejscu dawnego z 1640 roku, który spłonął światowej wystawie sztuki architektonicznej w Nowym Jorku hełmem. Nawa i prezbiterium posiadają płaski strop, samo (wcześniej z kamienia), położony w Oleśnie w 1722 roku. W 1880 roku przyozdobio- prezentowano jego makietę obok takich słynnych obiektów, prezbiterium zamknięte trójbocznie. Nad ołtarzem głównym przy ul. Młyńskiej. W granicach cmentarza jak np. wieża Eiffla. wieżyczka na sygnaturkę. Wokół nawy głównej, prezbiterium wytyczonego na planie prostokąta znajduje no jego fasadę kolumnowym portykiem i łącznika soboty wsparte na słupach. Dach kościoła i kaplic Kościół filialny, położony poza miastem, obecnie na terenie zwieńczonym tympanonem; siodłowy, kryty gontem. się kaplica przedpogrzebowa. Nagrobki na cmentarza. Pierwsza wzmianka o wybudowaniu tutaj kaplicy cmentarzu wykonane są w większości z pia- – posąg św. Jana Nepomucena w Rynku, pochodzi z 1444 roku i wiąże się z legendą: Najcenniejszym zabytkiem tego kościoła był ołtarz szafowy, tzw. tryptyk pochodzący z pracowni Wita Stwosza. W polu skowca, ale także z granitu i marmuru. Na- ufundowany w 1753 roku przez Leopolda …w podmiejskim, gęstym lesie wędrowała samotnie córka głównym ołtarza znajdowała się św. Anna z rodziną Matki Ignacego Labora, jako wotum wdzięczności oleskiego mieszczanina. Kiedy napadła ją gromada zbójców pisy na macewach są w języku hebrajskim Bożej, w otoczeniu fundatorów kościoła i rajców oleskich. Na dzieweczka uciekła, chroniąc się pod olbrzymią, starą sosnę. i niemieckim; za uzyskaną przez niego godność infułata skrzydłach ołtarza 4 sceny: Zwiastowanie, Nawiedzenie, Naro- Nie miała już siły uciekać dalej, więc płacząc zaniosła modli- – pomnik Lotników Polskich na cmentarzu dla oleskiego konwentu zakonników; dzenie i Pokłon Trzech Króli. Ołtarz zrabowano w 1994 roku. twę do swej patronki św. Anny. Prośba została wysłuchana, – tajemniczą kolumnę zwaną kolumną mo- Odzyskano jedynie pojedyncze fragmenty tryptyku. Obecnie komunalnym – poświęcony jest poległym 3 gałęzie starego drzewa opadły, skutecznie chroniąc dziewecz- nasze oko cieszy replika tego ołtarza, jednakże nie oddaje polskim lotnikom z samolotu bombowego rową na Wielkim Przedmieściu – to dawny kę przed szukającymi ją zbójcami. Ci zniechęceni odeszli, piękna i kunsztu zrabowanego bezcennego zabytku. Ponad- słup drogowy usytuowany przy ówczesnej a dzieweczka na pamiątkę cudownego ocalenia zawiesiła „Karaś” zestrzelonego 3.09.1939 roku nad to w kościele gotyckie rzeźby, m.in. św. Anna Samotrzecia na pniu sosny wizerunek św. Anny. (Pień tej sosny do dzisiaj Wojciechowem i 2 piechurom zmarłym od bramie miejskiej; z końca XV lub pocz. XVI w. Dwa ołtarze boczne z obraza- można oglądać za głównym ołtarzem kościoła). ran w oleskim szpitalu. – kościół pw. św. Michała – stojącą w sercu mi: św. Walentego (przedstawiony z dzieckiem) i św. Józefa. miasta najstarszą świątynię Olesna. Pier- Wieść o cudzie rozniosła się szeroko i odtąd liczni pielgrzymi W holu łączącym starą i nową część świątyni ustawiono dwa wotnie kościół grodowy, drewniany, kolejny przybywali w to miejsce, prosząc o wstawiennictwo. Na ich ołtarze: Matki Boskiej Bolesnej (pieta) oraz NMP Królującej. Noclegi: potrzeby wybudowano pierwszą kaplicę, a już w 1518 roku Opis 5 kaplic: konsekrowany w 1226 roku; powstał tu kościół. Wybudował go mistrz ciesielski Marcin • Restauracja i Hotel „ALEXANDRA”, – Siedem Źródeł – leśny staw, położony u pół- Snopek, nie używając do budowy ani jednego żelaznego – kaplica poświęcona św. Annie z obrazem olejnym, na któ- ul. Wielkie Przedmieście 35, nocno-zachodnich granic Olesna. Znajduje gwoździa. Sława kościoła i jego patronki rozniosła się na cały rym przedstawiona jest Maryja i św. Anna z Dzieciątkiem. tel. 34 350 52 10 – 11; Śląsk, na uroczystości odpustowe przybywało tak wielu piel- Obok figury świętych: św. Jana Nepomucena, św. Ignacego się tu cudowne źródełko, którego woda ma Loyoli, a w szczycie św. Barbary i św. Katarzyny; • Hotel i Restauracja OLESNO, podobno właściwości lecznicze; grzymów, że w 1668 roku dobudowano do nawy głównej ul. Krzywa 1, pięć kaplic odpustowych zdolnych pomieścić liczne rzesze – kaplica Św. Krzyża z dużym krucyfiksem oraz rzeźbami pielgrzymujących. Tym samym określono ostatecznie główne świętych: św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu; tel. 34 359 77 73 przeznaczenie kościoła. Położony poza miastem przeznaczo- – kaplica 14 Orędowników (wspomożycieli), do których • Pensjonat „As”, ny był wyłącznie do celów odpustowych, związanych z kul- wierni wznoszą swoje modlitwy. Na obrazie są postacie 14 ul. Kościuszki 17, tem św. Anny. Ponieważ pielgrzymowanie na Górę Św. Anny świętych, m. in.: św. Akacjusz, św. Barbara, św. Błażej, św. tel. 34 358 20 47 lub do Częstochowy wiązało się z długotrwałą podróżą, takie Dionizy, św. Erazm, św. Idzi, św. Mikołaj, św. Małgorzata; lokalne ośrodki kultu cieszyły się popularnością. – kaplica Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i poniżej Kościół wybudowano w konstrukcji zrębowej, jest oriento- Zaśnięcie oraz figury św. Wawrzyńca i św. Szczepana; Restauracje: wany, wykonany z drewna. Jego wielka sława polega na – kaplica z obrazem MB Częstochowskiej w otoczeniu figur • Ratuszowa, tym, że budowniczy zastosował oryginalne rozwiązanie funk- św. Marka i św. Łukasza. Ma najnowsze wyposażenie – ul. Armii Krajowej 1, cjonalno-przestrzenne. Aby pomieścić jak największą liczbę sprzed ok. 100 lat. Nie wiadomo, jakiego patrona miała ta tel. 34 358 28 46 pielgrzymów, kaplice odpustowe dobudowane są na planie kaplica wcześniej. sześcioboku. Centralny ich punkt stanowi rozległa przestrzeń Wokół kościoła cmentarz użytkowany do dzisiaj. Najstarsze znajdująca się u podstawy wszystkich pięciu kaplic przykry- nagrobki pochodzą z końca XVII w. Ciekawostką są nagrobne ta kopułą, a z szóstego boku wychodzi prostokątny łącznik, napisy zawierające typowo polskie nazwiska zapisane „go- łączący kaplice z kościołem i umożliwiający swobodny prze- tykiem”. Pogranicze Śląska było zawsze obszarem przenika- pływ licznych rzesz pielgrzymów. Istnieje pogląd, że gwiaź- nia się kultury polskiej i niemieckiej. Ponadto zachowały się dzisty kształt kościoła jest analogią do kwiatu róży znajdującej neogotyckie, murowane filary starego ogrodzenia cmentarza, się w herbie Olesna. Konstrukcja ścian wsparta jest tutaj na łu- a w nich nisze z umieszczonymi Stacjami Drogi Krzyżowej. Radawie 34 35 Sowczyce

Wieś położona w pd.-zach. części powiatu ole- Kościół pw. Wieś w gminie Olesno (6 km od Olesna), poło- skiego, w gminie Zębowice. Liczba mieszkań- św. Antoniego Padewskiego żona przy drodze i linii kolejowej do Lublińca. ców ok. 1080. Wioska jest usytuowana wśród Wzmiankowana w końcu XIII w. W 1753 roku lasów, tereny przylegające do niej zaś mają Kościół pw. św. Antoniego z Padwy. Zbudowany w Łom- zakupiona przez Fryderyka Leopolda hr. Ges- charakter rolniczy, wokół nie ma żadnych za- nicy na przełomie XVI/XVII w. jako kościół filialny parafii kładów przemysłowych. W związku z tym Rada- slera, generała kawalerii pruskiej. W 1884 roku POWIAT OELSKI POWIAT Wysoka, w dokumentach kościelnych wzmiankowany już OLESKI POWIAT wie może zaoferować czyste powietrze i ciszę, doprowadzono linię kolejową na trasie Klucz- w 1586 roku. W 1916 roku przeniesiony do Sowczyc, gdzie bork–Olesno–Lubliniec. jest więc idealnym miejscem do wypoczynku. również pełnił funkcję kościoła filialnego parafii Łomnica. W drugiej połowie XIII wieku książę opolski Po wybudowaniu w Sowczycach nowej świątyni, od 1962 nadał jednemu ze swoich rycerzy Radowojowi roku jako kościół cmentarny. Orientowany, o konstruk- WARTO zobaczyć: obszar łąk i lasów wzdłuż stawów ciągnących cji zrębowej, na nowszym podmurowaniu. Zewnętrzne drewniany kościół pw. św. Antoniego Padew- się przy drodze z Opola do Olesna. Można z du- ściany kościoła oszalowane, dach siodłowy o jednej ka- żym prawdopodobieństwem nazwę Radawie skiego, pałac z XIX w. powstały staraniem rodu lenicy. Wieżyczka na sygnaturkę czworoboczna, nakryta von Gessler, który był w posiadaniu miejsco- wyprowadzić od nazwiska właściciela tej ziemi. wysokim dachem namiotowym, krytym gontem z silnie wych dóbr. W otoczeniu pałacu park z pomni- Z jego przybyciem nad rzekę Libawkę wiąże się wywiniętym okapem przy prezbiterium. Kościół jest bez- powstanie zamku rycerskiego i licznych zagród Kościół pw. Podwyższenia wieżowy, zwrócony prezbiterium ku południowemu za- kiem konia. Obecnie w pałacu znajduje się chłopskich w osadzie radawskiej (sedawskiej). chodowi (nieorientowany). Halowy, bez wyodrębnionego Państwowy Dom Dziecka. Pierwotna nazwa Radawia to właśnie Sedawa, Krzyża Świętego prezbiterium z nawy, zamknięty trójbocznie. Z boku nawy wzmiankowana wśród parafii należących do zakrystia. Kruchta od frontu nawy. Wejście z boku nawy archiprezbiteratu oleskiego w połowie XIII w. Pierwotnie jako kaplica wzmiankowany w 1305 roku, jako kościół parafialny notowany w 1500 roku. Ponownie prze- osłonięte daszkiem gontowym. Nawa zbliżona do kwa- W latach pięćdziesiątych XIII w. Radawoj spro- dratu. wadził osadników chłopów i rzemieślników, budowano go w XVIII w., a od 1650 do 1944 roku był filią którzy zamieszkali w Małej i Wielkiej Łące, Kosi- kościoła w Zębowicach. Obecnie jako kościół parafialny. Wyposażenie barokowe z poł. XVII w.: ołtarz barokowy cach i w Nowej Wsi. W 1382 roku powstają też Jednonawowy, orientowany, o konstrukcji zrębowej, na (ok. poł. XVII w.) z płaskorzeźbą św. Antoniego rozdzie- pierwsze zagrody nowej rolniczo-leśnej osady nowym fundamencie. Wnętrze otynkowane. Zewnętrz- lającego chleb ubogim, z rzeźbami świętych: św. Jana Radawka. ne ściany kościoła szalowane, częściowo pobite gontem. Chrzciciela, św. Mateusza i św. Katarzyny; ambona baro- Dach siodłowy, z wydatnym okapem, kryty gontem. Nad kowa (XVII w.) z rzeźbą pelikana na baldachimie z płasko- WARTO zobaczyć: nawą sześcioboczna wieżyczka z baniastym hełmem po- rzeźbą Dobrego Pasterza; Stacje Drogi Krzyżowej (1849); – drewniany kościół pw. Podwyższenia Krzyża bitym gontem. W zachodnią część dachu nawy wtopiona obraz Pieta (ludowy); rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałe- Świętego; ośmioboczna wieża o konstrukcji słupowej, pionowa, sza- go; 2 krucyfiksy ludowe; krzyż ołtarzowy (XVIII w.). – pałac, późnoklasycystyczny, zbudowany lowana, nakryta hełmem baniastym, pobitym gontem. w latach 1848–1852, w miejscu drewnianego Mniejsze prezbiterium od nawy, zamknięte trójbocznie rycerskiego zamku. Rozbudowany w 1922 z boczną zakrystią, z lożą kolatorską na piętrze. Kruchty roku. Jest to budowla piętrowa z portykiem od frontu i z boku nawy. Wyposażenie wnętrza klasycy- kolumnowym, dawna siedziba hrabiego styczne. Balthasara von Aulock. Rodzina von Aulock Ołtarz główny, dwa ołtarze boczne klasycystyczne: ołtarz pozostawiła majątek w 1944 roku i wyjechała „Podwyższenia Św. Krzyża” pochodzi z 1842 roku, przed- do Niemiec. Obecnie jest tu dom opieki spo- stawia scenę z uroczystości Podwyższenia Krzyża św. łecznej. Obok pałacu znajduje się park, w któ- z roku 629, cesarz Herakliusz niesie krzyż w otoczeniu rym można zobaczyć 8 drzew, uznanych za świty. W bocznych ołtarzach ten sam artysta namalował pomniki przyrody.; obrazy. Natomiast obrazy: „Św. Anny” z córeczką trzymają- – staw w centrum wsi i kapliczkę Jana Nepo- cą w ręce małego ptaszka i „Św. Katarzyny” zostały nama- mucena; lowane w 1844 roku. W wyposażeniu ambona i chrzciel- – Kalwarię Maryjną – miejsce zadumy, w któ- nica z piękną rzeźbą przedstawiającą scenę chrztu Pana rym można przemyśleć swoje życie w świetle Jezusa nad Jordanem. Z tego roku (1884) pochodzi także Chrystusowej Ewangelii. Sprzyjające oderwa- czternaście stacji Drogi Krzyżowej namalowanych na płót- niu od codzienności poprzez wpatrywanie nie. Chór muzyczny z bocznymi, wydatnymi balkonami się w piękno przyrody i postacie świętych: bł. i organami z XVIII w. – organy nieczynne. Karoliny Kózkówny, św. Ojca Pio, św. Michała Archanioła, św. Maksymiliana Marii Kolbe, św. Brata Alberta, św. Jana Chrzciciela i bł. Jana Pawła II. Na tzw. Polu Legnickim parafianie ze swoim proboszczem zbudowali ołtarz polo- wy z figurą Matki Najświętszej Niepokalanej. Nazwa Pole Legnickie została przyjęta dlate- go, że na tym miejscu zatrzymuje się na noc- leg co roku ponad dwa tysiące pielgrzymów z diecezji legnickiej. Noclegi: • Agroturystyka Teresa Warzecha, Radawie, ul. Główna 3, tel. 77 421 62 33 36 37 Uszyce

Wieś położona 5 km od Olesna. Pierwsza Wieś położona w najbardziej malowniczej czę- wzmianka o miejscowości pochodzi dopiero ści gminy Gorzów Śląski. Wieś dzieli się na dwie z 1679 roku, wioska jest jednak prawdopo- części: Uszyce Dolne (gdzie znajdują się domy dobnie dużo starsza, niestety nie zachowały mieszkalne, bloki, HBP Sp. z o.o. Małopolska Ho- się wcześniejsze dokumenty na jej temat. dowla Roślin. Zakład Produkcyjno-Nasienny i ko-

POWIAT OELSKI POWIAT Miejscowość należała do wielu arystokratycz- ściół) i Górne (gdzie mieści się szkoła im. E. Kani OLESKI POWIAT nych rodów: Kosickich, Paczyńskich, Franken- oraz Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy bergów, Maltitzów, von Lieres und Wilkau. Po im. św. Jana de La Salle mieszczący się w pałacu właścicielach pozostał zespół pałacowo-par- z końca XVIII w. Zespół pałacowy w 1983 roku kowo-folwarczny. przejęli bracia zakonni ze Zgromadzenia Braci Szkolnych). We wsi działa młyn. Jest też piekarnia. WARTO zobaczyć: Kościół pw. Ciekawą wzmianką o miejscowości jest doku- – drewniany kościół pw. św. Marii Magdaleny; św. Marii Magdaleny Kościół Wniebowzięcia ment pochodzący z 1537 roku, z którego wynika, – zespół pałacowo-parkowo-folwarczny z pa- że słynna Królowa Bona układała się z miejscową łacem z 1904 roku i spichlerzem z pocz. Zbudowany w 1680 roku, był wówczas filią parafii w Ole- Najświętszej Maryi Panny szlachtą w sprawie znajdujących się tu stawów. śnie. Do roku 1910 wioskę St. Olesno, Gronowice i Ciarkę XIX w.; obsługiwali oo. Augustianie z Olesna. Od 1911 roku jest Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – zbiornik wodny z rezerwatem ptactwa wod- kościołem parafialnym. Pierwszym proboszczem był ks. wzmiankowany był już w 1386 roku, obecny prawdo- WARTO zobaczyć: nego. Franciszek Marx, który w 1921 roku został zamordowa- podobnie konsekrowany w 1517 roku, był wielokrotnie – drewniany kościół pw. Wniebowzięcia Naj- ny w lesie k. Gronowic. Zabili go Niemcy za to, że będąc przebudowywany. W latach 1677–1821 był filią parafii świętszej Maryi Panny; Noclegi: Niemcem, jednakowo traktował Polaków i Niemców. Za- w Zdziechowicach, od 1934 roku jest ponownie kościo- – zabytkowy zespół dworski: dwór z końca • Ośrodek Wypoczynkowy Horn, sługi i męczeńska śmierć kapłana żyje w pamięci mieszkań- łem parafialnym. Orientowany, o konstrukcji zrębowej, XVIII w. i oficyna z pocz. XIX w.; ców, którzy w miejscu zbrodni pobudowali kapliczkę. ul. Kluczborska 10B, tel. 34 358 49 18 z wieżą czołową o konstrukcji słupowej. Zewnętrzne ścia- – park w ośrodku szkolno-wychowawczym – to Kościół gruntownie odnowiony został w latach 1955–1959 ny szalowane, dach siodłowy kryty gontem. Nad nawą • Ośrodek Wypoczynkowy ANPOL, cenny obiekt przyrodniczy stanowiący teren oraz w latach 2001–2006. Orientowany, drewniany, o kon- sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę nakryta bania- Ośrodka Szkolno-Wychowawczego im. Św. ul. Kolejowa 2, tel. 34 358 44 52 strukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowej. Zewnętrz- stym hełmem pokrytym blachą. Wieża szalowana, nakryta ne ściany kościoła pobite gontem, dach siodłowy również dachem namiotowym pobita gontem. Jana de La Salle. 7-hektarowy park w połącze- pokryty gontem. Ściany wieży pochyłe, szalowane; u góry Bogaty, barokowy wystrój pochodzi z poł. XVII w. W oł- niu z pałacem dworskim tworzy rozległy kom- izbica, nakryta ośmiobocznym dachem namiotowym. Nad tarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzie- pleks z funkcją rekreacji i wypoczynku; nawą czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę. Prezbite- ciątkiem, św. Janem Ewangelistą i św. Joachimem, malo- – aleję kasztanową – dwukilometrowa aleja rium jest zamknięte prostą ścianą, a po jego północnej wany na drewnie z około 1600 roku (odrestaurowany), kasztanowca. Drzewa mają już ponad 100 lat. stronie mieści się zakrystia. Nawa jest szersza od prezbite- obok figury św. Jana i św. Pawła. W prezbiterium obraz Zasadzono je jeszcze za czasów Grafa von Wit- rium w kształcie prostokąta. Wejście do kościoła znajduje Świętej Trójcy ze św. Rozalią i św. Apolonią. Dwa ołtarze tenau, dawnego właściciela majątku w Uszy- się pod wieżą, do której po bokach zostały dobudowane boczne. Droga krzyżowa z XIX w. Zabytkowa chrzcielnica cach. Aleja kasztanowa wiedzie od kościoła aż dwa pomieszczenia służące jako schowki. Prezbiterium i ambona. Dzwon z polskim napisem odlany w 1606 roku jest nakryte pozornym sklepieniem kolebkowym, na któ- we Wrocławiu. Uwagę przykuwają prawdopodobnie ory- do samego pałacu. rym znajduje się obraz Trójcy Świętej. W nawie głównej ginalne drzwi. strop płaski ozdobiony, chór wsparty na dwóch słupach. W kościele grywał sam Emanuel Kania, znany polski kom- Noclegi: Okna w całym kościele sklepione półkoliście. Wyposaże- pozytor, pianista i organista, pochodzący z Uszyc (tablica • Gospodarstwo Agroturystyczne „Na Górce”, nie wnętrza barokowe, m.in. XVII-wieczny obraz Matki pamiątkowa znajduje się pod chórem). Jako kompozytor Uszyce 31, tel. 34 350 22 47 kom. 888 201 449 Boskiej; stacje Drogi Krzyżowej z XIX w. o charakterze był pod dużym wpływem Fryderyka Chopina. Jego utwo- • Ośrodek Szkolno-Wychowawczy i kompleks ludowym; ołtarz posoborowy z płaskorzeźbą Ostatniej ry cieszyły się w swoim czasie dużym powodzeniem. Wieczerzy i nowoczesna ambona – dzieła snycerzy zako- dworsko-parkowy Zgromadzenia Braci Szkół Teren wokół kościoła jest zadbany i bardzo dobrze utrzy- Chrześcijańskich, Uszyce 18/19, piańskich. many. Obok duży parking. Obok kościoła pomiędzy dębami stoi duży krzyż. 46-310 Gorzów Śląski, tel. 34 359 33 23 Wachów 38 39 Wierzbie

Wieś położona 5 km od Olesna. Pierwsza Miejscowość w gminie Praszka, położona przy wzmianka w dokumentach o miejscowości drodze krajowej nr 45 z Wielunia do Opola pochodzi z 1244 roku. We wsi znajduje się w odległości 10 km w kierunku południowym szkoła podstawowa i przedszkole. Głównymi od Wielunia. Jest to stara wieś położona na atrakcjami są dwór z XIX w. i zabytkowy drew- Wyżynie Wieluńskiej. Nazwa wsi: Vierzbie – od

POWIAT OELSKI POWIAT niany kościółek. 1381, Wyrzbye – od 1459, Wyrzbie – od 1512, OLESKI POWIAT Virzbicze – od 1527, Wierzbie – od 1553, wy- WARTO zobaczyć: wodzi się od nazwy drzew – wierzb, zarośli drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca, dwór wierzbowych. klasycystyczny z I połowy XIX w. z pozostało- ścią parku. WARTO zobaczyć: drewniany kościół pw. św. Leonarda. Kościół pw. Kościół pw. Noclegi: św. Wawrzyńca św. Leonarda • Hotel Jurajska Perła, Pątnów 320 Jest kościołem filialnym parafii Wysoka. Pierwszy ko- Kościół pw. św. Leonarda w Wierzbiu, parafialny. Data (5 km od miejsc. Wierzbie) ściół wzmiankowany w 1408 roku, kolejny wzniesiono budowy nieznana, pierwsza wzmianka w dokumentach tel. 43 886 54 14 w latach 1560–1580, obecny odbudowany w 1706 roku. pochodzi z XVI w. – przed 1522 r., 1668 – pierwszy opis, • Ośrodek Wczasowy Warta, Dzietrzniki- Orientowany, o konstrukcji zrębowej z wieżą czołową 1797 – generalny remont. W latach 1971–1974 gruntownie Kępowizna (5 km od miejsc. Wierzbie), o konstrukcji słupowej. Zewnętrzne ściany kościoła pobite przebudowany. tel. 43 841 28 97 gontem. Wieża o pochyłych ścianach, szalowana, nakryta Orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej. Ze- jest czworobocznym hełmem. Dach siodłowy kryty gon- wnętrzne ściany kościoła szalowane, dach siodłowy pokry- tem. Kościół częściowo otaczają soboty wsparte na słu- ty gontem. Wieża czołowa, budowana na planie kwadra- pach, również kryte gontem. tu o konstrukcji słupowej i lekko pochylonych ścianach, Kościół jednonawowy, mniejsze prezbiterium od nawy, przykryta dachem namiotowym, czterospadowym, krytym trójbocznie zamknięte z boczną zakrystią z lożą kolator- gontem. Specyfika budowy architektonicznej oraz wystrój ską na piętrze. Kruchta z boku nawy. Wewnątrz sklepienie wnętrza powoduje, że budowla ta zaliczana jest do ko- kolebkowe w prezbiterium i płaskie z dekoracją kasetono- ściołów typu „wieluńskiego”. wą w nawie (sceny z życia Świętego Wawrzyńca) z 1950 Ołtarz główny późnobarokowy z XVIII w. z neogotyckim roku – autorstwa Józefa Machwitz. Strop w nawie i chór tryptykiem, tzw. ołtarz szafowy z Matką Bożą z Dzieciąt- muzyczny wsparte na słupach. Ołtarz główny, regencyj- kiem, św. Leonardem i św. Małgorzatą. Dwa ołtarze bocz- ny, z obrazem przedstawiającym św. Wawrzyńca. Ołtarze ne (skrzydła boczne szafy) poświęcone św. Katarzynie boczne i ambona z I poł. XVIII w. Chrzcielnica z rzeźbą i św. Mikołajowi (późny barok). Ambona z XVIII w. z ma- Chrztu w Jordanie z XVIII w. Zachowany gotycki krucy- lowanymi wizerunkami Ewangelistów. Prawdopodobnie fiks z poł. XV w. Stacje Drogi Krzyżowej z 2004 roku. w roku 1588 Jan Zamoyski po zwycięskiej bitwie na po- Z kościoła pochodzi krzyż z XV w. znajdujący się obecnie lach niedalekiej Byczyny podjął ten ołtarz z pobojowiska w Muzeum Diecezjalnym w Opolu. Dzwonnica drewniana i przekazał do Wierzbia. Konfesjonał i ławy z XVIII w. Sta- z 1990 roku z jednym dzwonem. Kryta gontowym dachem cje Drogi Krzyżowej w stylu ludowym z XIX w. Nawę od dwuspadowym. prezbiterium oddziela belka tęczowa, na której widnieje W czasie remontu kościoła znaleziono pod podłogą doku- napis „Bóg jest miłością”. Kościół urzeka swoimi kolorami menty opisujące niedolę miejscowych chłopów. i roślinną ornamentyką. Na placu przy kościele figura patrona parafii i kościoła – Św. Leonarda, który jest przedstawiany z kajdanami w rę- kach jako patron więźniów i niewolników. Żytniów 40

Wieś Żytniów położona jest w gminie Rudniki na terenach typowo rolniczych z dominacją upraw żyta oraz pszenicy. W sąsiedztwie znaj- dują się liczne kompleksy leśne, rzeka Prosna, zalew we wsi Psurów, rzeka Warta, zalew we

POWIAT OELSKI POWIAT wsi Młyny oraz Załęczański Park Krajobrazowy. We wsi działają dwa gospodarstwa agrotury- styczne.

WARTO zobaczyć: drewniany kościół pw. św. Marcina.

Noclegi: Kościół pw. • Restauracja i Motel „Złota Kaczka”, Mirowszczyzna 61 (9 km od Żytniowa), św. Marcina tel. 34 359 54 85 Pierwsze wzmianki o kościele w Żytniowie pochodzą • Agroturystyka Danuta Gmyrek, z 1312 roku, budowla płonęła jednak kilkakrotnie, ostatni Żytniów 53, tel. 34 359 36 36 raz w 1817 roku, kiedy to z pożaru ocalało tylko prezbi- • Gospodarstwo Agroturystyczne Wengel terium. Zamienione na kapliczkę, służyło mieszkańcom OSIL Opole, Wolęcin (8.2 km od Żytniowa), przez 20 lat. Obecny kościół pochodzi z Trzcinicy w po- Wolęcin 31, tel. 34 359 90 97 wiecie ostrzeszowskim, po rozebraniu go i przewiezieniu • Agroturystyka Irena Dzierżon, Psurów 84 w 1837 roku został zmontowany w Żytniowie przez cieślę Jakuba Ośródkę. Orientowany, drewniany o konstrukcji (7 km od Żytniowa), tel. 34 359 95 82 zrębowej. Zbudowany na planie krzyża z nawą główną, • Chata Romana, Mirowszczyzna 55 dwoma kaplicami i prezbiterium. Zewnętrzne ściany sza- (5,5 km od Żytniowa), tel. 34 359 52 68 lowane, dach siodłowy kryty gontem. Nad prezbiterium • Pokoje gościnne „Krasnoludek”, mała sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę, zwieńczona Żytniów 36A, tel. 34 359 54 21 cebulastym hełmem, całość pokryta blachą. W poł. XIX w. wybudowano dzwonnicę i wyposażono kościół w ołtarze oraz obrazy. Na szczególną uwagę zasługuje 29 obrazów z XVIII i XIX w., najstarszy św. Stanisława z 1772 roku. Wystrój wnętrza barokowy z elementami rokoka. W 1907 roku dobudowano zachodnią część nawy oraz przebudowano kościół nadając sklepieniom, łukom okien- nym i wejściom z kaplic do nawy charakter pseudogotyc- ki. W latach okupacji hitlerowskiej kościół był zamknięty dla kultu, obrabowany i zdewastowany. Niemcy zniszczyli m.in. zabytkową dzwonnicę, dzwony przetopili na działa, a świątynię wykorzystywali jako magazyn różnych mate- riałów. Świątynia w Żytniowie to jedyny w Polsce drewniany ko- ściół posiadający krypty, w niej groby rodziny Sieradzkich. Kościół posiada także podziemny ganek łączący go z ple- banią i miejscowym dworem. W 1947 roku wybudowano nową dzwonnicę. Obok ko- ścioła grota z figurą św. Bernadety i tablicą informującą o pobycie w parafii w 1971 roku Kardynała Karola Wojty- ły, późniejszego papieża Jana Pawła II.