Arkusz MALECHOWO (47)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009

Autorzy: ŁUKASZ HABA*, JÓZEF KOWALIK*, ALEKSANDRA SZLAGOWSKA-SZCZ ĘŚ NIAK*, ANNA PASIECZNA**, PAWEŁ KWECKO**, HANNA TOMASSI-MORAWIEC**, ANNA W ĄSOWICZ***, JERZY KRÓL***

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA** Redaktor tekstu: PRZEMYSŁAW KARCZ*

*– Przedsi ębiorstwo Geologiczne sp. z o.o., ul. Hauke Bosaka 3A, 25-214 Kielce **– Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ***– Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa15, 50-056 Wrocław

ISBN ……………….

Spis tre ści I. Wst ęp Ł. Haba...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Ł. Haba...... 3 III. Budowa geologiczna Ł. Haba ...... 5 IV. Zło Ŝa kopalin Ł. Haba...... 9 1. Kreda jeziorna ...... 9 2. Piaski...... 11 3. Piaski szklarskie...... 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin Ł. Haba...... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin Ł. Haba...... 14 VII. Warunki wodne ...... 17 1. Wody powierzchniowe A. Szlagowska-Szcz ęś niak, Ł. Haba ...... 17 2. Wody podziemne A. Szlagowska-Szcz ęś niak ...... 19 VIII. Geochemia środowiska ...... 21 1. Gleby A. Pasieczna, P. Kwecko ...... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze H. Tomassi-Morawiec ...... 24 IX. Składowanie odpadów A. W ąsowicz, J. Król ...... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego A. Szlagowska-Szcz ęś niak ...... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu A. Szlagowska-Szcz ęś niak , Ł. Haba...... 34 XII. Zabytki kultury Ł. Haba...... 41 XIII. Podsumowanie Ł. Haba ...... 42 XIV. Literatura ...... 44

I. Wst ęp

Arkusz Malechowo (47) Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, wykonany został w Przedsi ębiorstwie Geologicznym sp. z o. o. w Kielcach zgodnie z obowi ązuj ącą „In- strukcj ę opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja ..., 2005). Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współ- rz ędnych 1942 . Przy jej opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne zamieszczone na arkuszu Malechowo Mapy geologiczno – gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 000 wy- konanej w roku 2003 w Zakładzie Geologii Stosowanej GEOSPEC – Katowice (Heliasz i in., 2003). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (geochemia środowiska i składowanie odpadów), warunki podło- Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Materiały potrzebne do wykonania mapy zebrano w Urzędzie Wojewódzkim w Szcze- cinie (Delegatura w Koszalinie), Wojewódzkim Oddziale Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Szczecinie (Delegatura w Koszalinie), Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Szczecinie (Delegatura w Koszalinie), Urz ędu Powiatowego w Koszalinie, Sławnie i Słup- sku, w urz ędach gmin oraz u u Ŝytkowników złó Ŝ. Ponadto korzystano równie Ŝ z danych systemu MIDAS i Banku HYDRO oraz danych Centralnego Archiwum Geologicznego w War- szawie. Zebrane informacje uzupełniono i zweryfikowano podczas przeprowadzonego we wrześniu zwiadu terenowego. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Malechowo ograniczony jest południkami 16°30’ i 16°45’ długo ści geograficznej wschodniej i równole Ŝnikami 54°10’ i 54°20’ szeroko ści geograficznej północnej. Przewa Ŝaj ąca cz ęść arkusza znajduje si ę w województwie zachodniopomorskim i obejmuje poło Ŝon ą w centralnej cz ęś ci arkusza prawie cał ą gmin ę Malechowo, fragmenty gmin Darłowo i Słowno nale Ŝą ce do powiatu sławie ńskiego, oraz cz ęś ciowo gminy Sianów i Pola- nów powiatu koszali ńskiego. Południowo-wschodni fragment arkusza poło Ŝony jest w woje- wództwie pomorskim w gminie K ępice nale Ŝą cej do powiatu słupskiego.

3 ń a e op Postomino i K k . c J y łt a Wieprza B e Stary rz o Kraków 1 M 4 . 3 Stary 1 Sławsko 3 Jarosław

o ow uk B J. 313. 43 G rab Malechowo owa W ie p r z a J.Ł ętowskie

J.Lubiatowo 314. 46

J.Nicemino Garbno 313. 42

J.Rosnowskie 314. 47 314. 45 J.Bobiecino Wlk J. śydowskie J.Kamie ń

0 5 10 15 20 25 km

1 2

Fig. 1. PołoFig.Ŝ 1.enie Poło arkuszaŜenie Melechowo arkusza Malechowo na tle jednostek na tle fizyczno-ge jednostekograficznych fizycznogeo wggraficznych J. Kondrackiego (2000) wg J. Kondrackiego (2002) 1 - Granica podprowincji, 2 - Granica mezoregionu

Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski (31) Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie (313) Makroregion: Pobrze Ŝe Koszali ńskie (313.4) Mezoregiony: Wybrze Ŝe Słowi ńskie (313.41), Równina Białogardzka (313.42) Równina Słupska (313.43), Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie (314) Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie (314.4) Mezoregion: Pojezierze Drawskie (314.45), Wysoczyzna Polanowska (314.46) Pojezierze Bytowskie (314.47) Według fizyczno-geograficznego podziału Polski Kondrackiego (2002) obszar arkusza poło Ŝony jest w obr ębie dwóch podprowincji – Pobrze Ŝa Południowobałtyckiego, makroregion Pobrze Ŝe Koszali ńskie, region Równina Słupska (cz ęść północna) i Pojezierza Połu- dniowobałtyckiego, makroregion Pojezierze Zachodniopomorskie, region Wysoczyzna Pola- nowska (cz ęść południowa). Na obszarze omawianego arkusza Równina Słupska charakteryzuje si ę mało urozmaicon ą powierzchni ą, miejscami prawie płask ą, rozci ętą jedynie dolin ą rzeki Grabowej. Wzdłu Ŝ północnej granicy Wysoczyzny Polanowskiej przebiega ci ąg moren czołowych powstałych w czasie recesji fazy pomorskiej.

4 Arkusz Malechowo le Ŝy w strefie klimatu morskiego z silnym wpływem klimatu konty- nentalnego. Cechuj ą go ciepłe lata ( średnia temperatura lipca 16–17°C) i mro źne zimy ( śred- nia temperatura lutego -4°C). Istotny wpływ na klimat ma ukształtowanie terenu. Łagodniej- szy klimat jest w cz ęś ci północnej, a bardziej surowy w cz ęś ci południowej i południowo- wschodniej. Średnie roczne opady z wielolecia 1950–1994 wynosz ą 830 mm. Pokrywa śnie Ŝ- na zalega średnio 60–70 dni w roku. Na terenie arkusza dominuj ącymi dziedzinami gospodarki s ą rolnictwo, le śnictwo i tu- rystyka. Północno-zachodni ą cz ęść obszaru zajmuj ą pola uprawne. Wi ększo ść z nich nale Ŝy do Agencji Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa. Gleby wyst ępuj ące na terenie arkusza to głów- nie gleby brunatne kwa śne i bielicowe oraz torfowe. Wierzchowiny i lekko faliste obszary morenowe pokrywaj ą gleby autogeniczne. Najwi ększe ich powierzchnie zajmuj ą gleby gliniaste. W obr ębie obszarów le śnych znaczne powierzchnie zajmuj ą gleby bielicowe. Natomiast w dolinie rzeki Grabowej i jej dopływów du Ŝą cz ęść powierzchni zajmuj ą gleby torfowe oraz mułowo – torfowe i murszowe. Na obrze Ŝach pradoliny Grabowej rozci ągaj ą si ę lasy mieszane oraz olsowe lasy bagienne zarz ądzane przez Nadle śnictwa Sławno (Obr ęb śukowo) i Po- lanów. Przez północno-zachodni ą cz ęść arkusza przebiega droga krajowa ze Szczecina do Gda ńska (projektowana droga szybkiego ruchu), a w cz ęś ci wschodniej znajduje si ę fragment drogi wojewódzkiej Sławno–Polanów–Bobolice. Przez teren gminy Malechowo przebiega sie ć gazoci ągowa wysokiego ci śnienia.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszem Malechowo przedstawiono na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Koszalin (Butrymowicz i in., 1974a,b) oraz Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Malechowo (Polaczek, Otr ąbek, 2006), wraz z obja śnieniami obu map (Butrymowicz i in. 1975; Polaczek, Otr ąbek, 2005). Pod wzgl ędem geologicznym omawiany obszar le Ŝy w zasi ęgu trzech jednostek struktu- ralnych. Przewa Ŝaj ącą cz ęść arkusza Malechowo obejmuje synklinorium pomorskie, charakteryzuj ące si ę silnymi zaburzeniami fałdowo-blokowymi podło Ŝa przedpermskiego i fałdo- wymi w pokrywie permsko mezozoicznej, jak równie Ŝ bardzo znanym wzrostem mi ąŜ szości utworów kredowych. W północno-wschodniej cz ęś ci arkusza jednostka ta kontaktuje z wyniesieniem Łeby i synekliz ą perybałtyck ą stanowi ącymi brze Ŝną cz ęść platformy wschodnioeuropejskiej.

5 Z analizy gł ębokich otworów wiertniczych wykonanych w bezpo średnim s ąsiedztwie arkusza Malechowo wynika, Ŝe w podło Ŝu czwartorz ędu wyst ępuj ą osady: neogenu, paleoge- nu, kredy górnej, triasu, permu i syluru. W granicach omawianego arkusza najstarsze osady nale Ŝą do kredy górnej (mastrycht), których stropowy odcinek o mi ąŜ szo ści od 4,5 m do 8,6 m nawiercono w 3 otworach. S ą to: margle, margle piaszczyste i mułowce piaszczysto-glaukonitowe z wkładkami gez, opok oraz wapieni piaszczystych z czertami. Paleogen reprezentowany jest przez osady eocenu o mi ąŜ szo ść od 20,4 m do 27,7 m (piaski glaukonitowe z fosforytami, mułki, mułowce, iły i iłowce), oraz osady oligocenu o mi ąŜ szo ści od 120,7 m do 141,9 m wykształcone jako: mułowce, mułki piaszczyste i piaski glaukonitowe. Przy zachodniej granicy obszaru arkusza w kopalnej dolinie Grabowej mi ąŜ- szo ść osadów oligocenu została zredukowana do kilku metrów. Neogen reprezentuj ą mioce ńskie piaski kwarcowe, mułki i iły miejscami z w ęglem bru- natnym. Maksymalna grubo ść tych utworów w granicach obszaru arkusza wynosi 40 m. Utwory czwartorz ędu (plejstoce ńskie i holoce ńskie) pokrywaj ą cał ą powierzchni ę obszaru arkusza Malechowo (fig. 2) i charakteryzuj ą si ę bardzo zmienn ą mi ąŜ szo ści ą wynikaj ą- cą generalnie ze zró Ŝnicowania morfologii podło Ŝa podczwartorz ędowego. Najmniejsze mi ąŜ szo ści (rz ędu kilku metrów) pokrywa czwartorz ędowa wykazuje w północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza w okolicy Sulechowa, a tak Ŝe w cz ęś ci pół- nocno-wschodniej, pomi ędzy Ostrowcem i Kwasowem, gdzie najwi ększe mi ąŜ szo ści osadów czwartorz ędowych wyst ępuj ą w kopalnej dolinie Grabowej, osi ągaj ąc w niej 108,3 m. Najstarszymi utworami czwartorz ędowymi s ą utwory zlodowace ń południowopolskich reprezentowane przez trzy poziomy piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych oraz trzy poziomy glin zwałowych. Mi ąŜ szo ść poszczególnych poziomów osadów wodnolodowcowych waha si ę od 0,6 do 52,5 m, a poziomów glin zwałowych od 0,5 do 20 m. Zlodowacenia środkowopolskie reprezentowane s ą przez: piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, gliny zwałowe jak równie Ŝ piaski, mułki i iły zastoiskowe zlodowacenia Odry oraz utwory wodnolodowcowe i zastoiskowe z glinami zwałowymi zlodowacenia Warty. Mi ąŜ- szo ść utworów wodnolodowcowych tych zlodowace ń waha si ę od 2,0 do 10,0 m, glin zwało- wych od kilku do 37,5 m, a utworów zastoiskowych od 2,0 do ponad 70 m. W interglacjale eemskim utwory zlodowace ń środkowopolskich i południowopolskich zostały rozci ęte pradolinami rzecznymi si ęgaj ącymi do utworów trzeciorz ędowych. W dolinach tych akumulowały piaski i Ŝwiry osi ągaj ące mi ąŜ szo ść nawet 50 m.

6 e ń 15 3 17 17 i pa o Postomino k K 13 c . 14 18 y J 17 18 3 łt 5 18 a 15 Wieprza B e Stary 13 z r 13 18 o 14 Kraków 14 3 M 5 18 18 14 Stary 3 Sławsko Jarosław 18 13 3 2 1 14 o 14 ow Słowino 3 uk B . 18 3 J 14 14 11 15 18 18 Gr 11 3 abo Malechowo 13 wa 13 14 11 14 3 W 15 ie p r 18 z 18 18 17 3 3 1 a J.Ł ętowskie 14 14 15 17 14 17 11 17 14 18 3 14 14 3 18 17 3 17 14 18 12 11 3 11 14 17 18 3 17 17 13 17 14 17 11 14 17 18 17 14 17 14 J.Lubiatowo 17 17 1 18 1 14 12 17 17 3 18 17 18 14 17 18 J.Nicemino 1 12 1 12 14 14 18 Garbno 11 17 18 18 J.Rosnowskie 11 18 14 3 18 11 14 3 17 3 18 14 14 17 17 17 18 18 J.Bobiecino Wlk 17 18 11 18 18 J.Kamie ń 18 J. śydowskie 15 14

0 5 10 15 20 25 km

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Melechowo na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, Fig.A. 2. Bera, Poł o ŜW. enie Gogołka, arkusza K. MalechowoPiotrowskiej (red.),na tle 2006 Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa i in., (2006). Ci ągi drobnych form rze źby: - kemy 1 2 3 5 11 12 - ozy - kry utworów starszych 13 14 15 17 18 od czwartorz ędowych (naeoge ńskich i paleoge ńskich) Czwartorz ęd; holocen: 1. piaski, mułki, iły i gytie jeziorne; 2. mułki, piaski i Ŝwiry morskie 3. piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, plejstocen: 5. piaski eoliczne, lokalnie w wydmach 11. piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne;12. piaski i mułki jeziorne; 13. Iły, mułki i piaski zastoiskowe; 14. Piaski i Ŝwiry sandrowe;15. Piaski i mułki kemów; 17. świry, piaski, głazy i gliny moren czołowych; 18. Gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe Zlodowacenia północnopolskie na arkuszu Malechowo reprezentowane s ą przez utwory zlodowacenia Wisły rozpoczynaj ące si ę piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi stadiału górnego o mi ąŜ szo ści od kilku do 10 m, zaznaczaj ące si ę na powierzchni głównie wzdłu Ŝ doliny Grabowej i Rakówki. Dalej w profilu wyst ępuj ą mułki i piaski zastoiskowe o ł ącznej mi ąŜ szo ści około 10 m, oraz gliny zwałowe fazy pomorskiej wyst ępuj ące na znacznym obszarze arkusza bezpo średnio na powierzchni lub pod cienk ą pokryw ą piasków lodowcowych, wodnolodowcowych lub mułków i piasków zastoiskowych.

7 Z wałem morenowym ci ągn ącym si ę od Borkowa poprzez Kr ąg i Buszyno do wschodniej granicy arkusza zwi ązane s ą piaski, Ŝwiry i gliny zwałowe moren czołowych, o mi ąŜ szo- ści rz ędu 30–40 m. Podczas deglacjacji l ądolodu akumulowały piaski ze Ŝwirami i mułki wyst ępuj ące w formie kemów o spłaszczonych lub kopulastych wierzchołkach. W obszarze arkusza Malechowo najwi ększe skupisko tego typu form znajduje si ę w okolicy Lejkowa, Wi- tosławia i Sulechowa. S ą to niewielkie wzgórza o wysoko ści nie przekraczaj ącej 10–15 m. Znacznie wi ększe formy wyst ępuj ą na wschód od Jeziora Janiewickiego gdzie osi ągaj ą wysoko ść do 30 m przy długo ści 0,5 km. W rynnowym odcinku doliny Grabowej wyst ępuj ą piaski ze Ŝwirami i mułki tarasów kemowych osi ągaj ące 2 – 5 m mi ąŜ szo ści tworz ące najwy Ŝszy poziom tarasowy w dolinie. Na przedpolu moreny czołowej Kr ągu, w czasie recesyjnego postoju l ądolodu w okresie fazy pomorskiej, powstały utwory piaszczysto-Ŝwirowe sto Ŝka sandrowego o mi ąŜ szo ści 20– 30 m (tzw. osady wodnolodowcowe górne). Utwory te akumulowały równie Ŝ w formie tara- sów w dawnych rynnach lodowcowych i pradolinach (dolina Grabowej, Rakówki oraz prado- lina o przebiegu Zielenica–Borkowo–Sierakowo Słowieńskie). Wi ększe płaskie przestrzenie buduj ą osady wodnolodowcowe górne na północny wschód od Kr ągu oraz w okolicy Sowna. Na osadach wodnolodowcowych górnych w obni Ŝeniach terenu w rejonie Sierakowa i Ostrowca akumulowały piaski i mułki zastoiskowe o mi ąŜ szo ści rz ędu 2–3 m. Na północ od Malechowa w recesyjnych zbiornikach zastoiskowych w obr ębie wysoczyzny morenowej sedymentowały mułki i iły zastoiskowe o mi ąŜ szo ści nieprzekraczaj ącej 4 m. W dolinach Grabowej, Rakówki oraz w pradolinie o przebiegu Zielenica–Borkowo– Sierakowo Słowie ńskie sedymentowały piaski i Ŝwiry rzeczne tarasów nadzalewowych 3– 6 m n.p. rzeki. W misach jeziornych (wokół Jeziora Długiego i Jeziora Ostrowieckiego) sedymentowa- ły: iły, mułki i piaski jeziorne o mi ąŜ szo ści około 2,0 m. Na powierzchni glin zwałowych sta- diału górnego zlodowacenia Wisły (fazy pomorskiej) zalegaj ą piaski pylaste, głazy i Ŝwiry rezydualne powstałe w wyniku erozji tych glin. Najwi ększe powierzchnie tworz ą w okolicy Sulechowa, gdzie prawie w cało ści pokrywaj ą zbudowan ą z glin zwałowych wysoczyzn ę. Osady holoce ńskie na obszarze arkusza Malechowo zwi ązane s ą głównie z dolinami rzecznymi, obszarami starych zaro śni ętych jezior oraz zagł ębieniami bezodpływowymi. W dolinie Grabowej i Rakówki (R ęknicy) utworzyły si ę cienki pokłady kredy jeziornej o mi ąŜ szości od 0,5 do 2,0 m.

8 W pó źnym holocenie powstały piaski rzeczne tarasów zalewowych rzeki Grabowej (1,5–3,0 m n.p. rzeki) zło Ŝone z kilkumetrowej mi ąŜ szo ści piasków z wkładkami Ŝwirów. Lokalnie (na północ od Kr ągu) taras ten buduj ą tak Ŝe mułki, iły i mady rzeczne o mi ąŜ szo ści ok. 2,0 m. Na obszarach starych jezior oraz w dolinach drobnych cieków sedymentowały na- muły piaszczysto – humusowe z du Ŝą domieszk ą substancji organicznej. Osady te wypełniaj ą tak Ŝe bezodpływowe zagł ębienia na wysoczyznach, dna dolin rzecznych, jak równie Ŝ spoty- kane s ą w obr ębie równin sandrowych. Wyst ępuj ą głównie w północnej cz ęś ci obszaru arkusza gdzie osi ągaj ą mi ąŜ szo ść rz ędu 2–3 m. Znaczne powierzchnie na obszarze arkusza Male- chowo zajmuj ą torfy, które prawie w 80% wypełniaj ą doliny Grabowej i Rakówki. W mniejszych skupiskach torfy wyst ępuj ą w zagł ębieniach wytopiskowych na wysoczyznach (na pół- noc od Grabowej) oraz w dnach rynien lodowcowych. Są to głównie torfy niskie o mi ąŜ szo ści zmieniaj ącej si ę w granicach od 0,5 do 5,0 m.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Malechowo udokumentowano 8 złó Ŝ surowców mineralnych Są to: 4 zło Ŝa kruszywa naturalnego, 2 zło Ŝa kredy jeziornej i 1 zło Ŝe piasków szklarskich. Zło Ŝe piasków czwartorz ędowych „ Świ ęcianowo I” w zwi ązku z wyeksploatowaniem kopaliny zo- stało skre ślone z „Bilansu złó Ŝ kopalin ...”. Krótka charakterystyk ę złó Ŝ i stan ich zagospodarowania przedstawiono w tabeli nr 1.

1. Kreda jeziorna

W północno-wschodniej cz ęś ci arkusza w dolinie rzeki Rakówki udokumentowane zo- stało w kat. C 1 zło Ŝe kredy jeziornej i gytii wapiennej „Gwiazdowo-Kwasowo”. Zło Ŝe to obejmuje dwa pola: A i B (Juszczak, 1992). Kopalin ą towarzysz ącą (wyst ępuj ącą w nadkła- dzie zło Ŝa kredy) jest torf o mi ąŜ szo ści 3,0 m w bloku A i 3,7 m w bloku B. Poni Ŝej serii zło- Ŝowej wyst ępuj ą piaski. Powierzchnia poszczególnych pól wynosi A – 12.18 ha i B – 5,76 ha. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa kredy i współwyst ępuj ącej gytii wynosi 1,9 do 6,2 m, średnio 4,4 m w obr ę- bie bloku A i 3,5 do 6,0 m, średnio 4,4 m w obr ębie bloku B. Zawarto ść CaO w kredzie si ęga 45,8% w bloku A i 41,2% w bloku B. Wilgotno ść ogólna wynosi odpowiednio 53,9% i 59,0%, a odczyn środowiska pH – 7,6. Kopalina przeznaczona jest do stosowania w rolnictwie jako nawóz mineralny. Towarzysz ące kredzie torfy cechuj ą si ę stopniem rozkładu śred- nio 42,9%, popielno ści ą średnio 21,0%, a pH wynosi od 5,7 do 7,5.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby geolo- Stan zago- Wiek kom- giczne bilan- Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Przyczyny konflik- Numer spodarowa- Rodzaj pleksu litolo- sowe (tys. rozpoznania (tys. t.) kopaliny zło Ŝa towo ści zło Ŝa zło Ŝa na 3 nia zło Ŝa Nazwa zło Ŝa kopaliny giczno- t.,tys.m *) mapie surowcowego Klasy Klasy Wg stanu na rok 2007 (Gientka i in., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Gwiazdowo – Kwasowo kj Q 1 043,4 C1 N - Sr 4 A 2 Malechowo kj Q 336,4 C2 N - Sr 4 A 3 Świ ęcianowo II p Q 304 C1 G 23 Sb, Sd 4 A 4 Świ ęcianowo III (A i B) p Q 719 C1 G 7 Sb, Sd 4 A 5 Sulechowo pks Tr 6427* C1 C 2 N - Ssz 2 A 6 Komorowo p Q 7892 C1 (B) N - Sb, Sd 4 A 7 Świ ęcianowo IV p Q 598 C1 N - Sb, Sd 4 A

10 10 Świ ęcianowo I p Q ZWB Obja śnienia: Rubryka 3 p – piasek, pks – piaski szklarskie, kj – kreda jeziorna Rubryka 4 Q – czwartorz ęd, Tr – trzeciorz ęd Rubryka 6 kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych C 1, C2, zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C* 1 Rubryka 7 zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamiesz- czonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9 Sb – dla potrzeb budownictwa, Sd – dla drogownictwa, Skb– dla kruszyw budowlanych Sr –rolnicze, Ssz- szklarskie Rubryka 10 zło Ŝa: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne, 2 – rzadkie w skali całego kraju lub zło Ŝa skoncentrowane w okre ślonym regionie Rubryka 11 zło Ŝa: A – małokonfliktowe,

W dolinie rzeki Grabowej na południowy zachód od miejscowo ści Malechowo udokumentowane zostało w kat. C 2 zło Ŝe kredy jeziornej „Malechowo” (Górna, Gruszecki, 1993). Powierzchnia zło Ŝa wynosi 9,57 ha, a w nadkładzie o grubo ści 2,8 do 4,6 m wyst ępuje torf jako kopalina towarzysz ąca. Pod seri ą zło Ŝow ą kredy jeziornej o mi ąŜ szo ści od 1,6 do 3,6 m wyst ępuj ą: piaski, mułki, iły i gytie wapienne. Średnia zawarto ść CaO wynosi 44,5%, a wilgotno ść naturalna 68,7%. Kopalina mo Ŝe mie ć zastosowanie jako nawóz w rolnictwie, podobnie jak torf, który nie spełnia wymogów jakościowych torfu ogrodniczego.

2. Piaski

Na północ od miejscowo ści Świ ęcianowo udokumentowane zostały, Trzy zło Ŝa kruszywa naturalnego, których granice kontaktuj ą ze sob ą tworz ąc praktycznie jeden kompleks. Zło Ŝa te oznaczono numerami od II do IV, gdy Ŝ zło Ŝe Świecianowo I zostało w 2003 r. wykre ślone z bilansu zasobów. Zło Ŝe „ Świ ęcianowo II” udokumentowane zostało pod koniec lat osiemdziesi ątych (Ba- łaj, 1988). W 2001 roku opracowany został dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kategorii C 1 (dawnej karty rejestracyjnej) zło Ŝa kruszywa naturalnego (Wolski, 2001a). W dodatku tym poszerzone zostały granice zło Ŝa, a udokumentowana powierzchnia zło- Ŝa wyniosła 1,68 ha. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa waha si ę od 16,8 do 29,7 m i wynosi średnio 23,3 m, a średnia mi ąŜ szo ść nadkładu 0,3 m. Zło Ŝe to charakteryzuje si ę nast ępuj ącymi parametrami: udział frakcji poni Ŝej 2,0 mm wynosi 96,9%, zawarto ść pyłów 4,0%. Piaski mog ą by ć stosowane w budownictwie i drogownictwie. Zło Ŝe jest suche, poziom wodono śny wyst ępuje poni Ŝej sp ągu serii złoŜowej. Zło Ŝe piasków „ Świ ęcianowo III pole A i B” zostało udokumentowane w formie karty rejestracyjnej (Gumi ńska, 1994). Powierzchnia pola pola A wynosiła – 0,72 ha, a pola B –

0,32 ha. W opracowanym w 2001 roku dodatku nr 1 w kategorii C 1 (Wolski, 2001b) posze- rzona została powierzchnia pola B o 0,74 ha. W roku 2003 opracowany został dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 (Wolski, 2003), w którym poszerzone zostały poziome i pionowe granice pola B. Powierzchnia zło Ŝa według niniejszego dodatku wzrosła o 2,09 ha i dla całego zło Ŝa pola A i B wynosi 3,78 ha. Zło Ŝe buduje kompleks piasków wodnolodowcowych o mi ąŜ szo ści wahaj ącej si ę od 16,8 do 29,7 m, średnio 23,8 m. Nadkład nad złoŜem jest niewielki od 0,3 do 2,9 m średnio 1,5 m. Punkt piaskowy (ziarna < 2mm) zawiera si ę w przedziale od 82,9 % do 96,4% i wynosi średnio 90,9%. Zło Ŝe jest suche. Wykonane badania laboratoryjne wykazały, Ŝe kruszywo mo Ŝe by ć wykorzystywane w drogownictwie i budownictwie.

11 W roku 2003 udokumentowane zostało w kat. C 1 kolejne w tym kompleksie zło Ŝe pia- sków „Świ ęcianowo IV” (Gumi ńska, 2003). Powierzchnia zło Ŝa wynosi 2,65 ha, a udokumentowane zasoby 598 tys. t. Mi ąŜ szo ść kopaliny wynosi średnio 11,7 m, a średnia mi ąŜ- szo ść nadkładu 0,4 m. Kruszywo wyst ępuj ące w tym zło Ŝu charakteryzuje si ę nast ępuj ącymi parametrami: udział frakcji poni Ŝej 2,0 mm 95,6%, zawarto ść pyłów mineralnych 5,0%, a średnia g ęsto ść nasypowa w stanie utrz ęsionym 1,76 t/m 3. Kopalina mo Ŝe by ć wykorzysty- wana na lokalne potrzeby budownictwa ogólnego, a tak Ŝe dla budownictwa drogowego.

Zło Ŝe piasku „Komorowo” zostało udokumentowane w kategorii C 1, a jako ść kopaliny w kat. B (Foltyniewicz, 1992). Seri ę zło Ŝow ą stanowi ą czwartorz ędowe piaski rozpoznane na powierzchni 41,40 ha. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa wynosi od 3,0 do 19,6 m, średnio 11,2 m. Nadkład o mi ąŜ szo ści 0,2 do 4,8 m, średnio 1,5 m stanowi: gleba, piaski gliniaste i glina piaszczysta. Poni Ŝej serii zło Ŝowej zalegaj ą piaski zaglinione i glina piaszczysta. Zawarto ść ziaren o śred- nicy < 2 mm wynosi średnio 88,9%, pyłów średnio 3,9%. Piaski mog ą by ć stosowane w drogownictwie i budownictwie. Poziom wodono śny wyst ępuje poni Ŝej serii zło Ŝowej.

3. Piaski szklarskie

Zło Ŝe piasków szklarskich „Sulechowo” znajduje si ę w zachodniej cz ęś ci arkusza w rejonie miejscowo ści o tej samej nazwie co zło Ŝe. Trzeciorz ędowe piaski szklarskie zostały w

1974 roku rozpoznane w kategorii C 2 (Por ęba, 1974). W roku 1994 opracowano „Dokumen- tacj ę geologiczn ą zło Ŝa mioce ńskich piasków kwarcowych przydatnych dla przemysłu szklarskiego i odlewniczego w kat. C 1 Sulechowo” (Por ęba, 1994). Nad seri ą zło Ŝow ą, w nadkła- dzie, oprócz gleby, glin, iłów i mułków wyst ępuj ą jako kopaliny towarzysz ące: piaski formierskie i Ŝwirki filtracyjne. Zło Ŝe zostało udokumentowane w dwóch polach: pole I o powierzchni 28,70 ha i pole II o powierzchni 12,90 ha. Część zło Ŝa znajduje si ę poni Ŝej poziomu wód gruntowych. Mi ąŜ szo ść serii zło Ŝowej piasków szklarskich dla zło Ŝa bilansowego w polu I dla cz ęś ci suchej wynosi od 0,1 do 9,6 m, średnio 5,0 m, a dla cz ęś ci zawodnionej od 0,0 do 28,2 m, średnio 8,4 m. W polu II mi ąŜ szo ść zło Ŝa w cz ęś ci suchej waha si ę od 0,9 do 13,2 m, średnio 5,5 m, a w cz ęś ci zawodnionej od 0,0 do 22,2 m, średnio 7,8 m. W granicach zło Ŝa wydzielone zostały te Ŝ zasoby pozabilansowe o średniej mi ąŜ szo ści w polu I równej 14,5 m, a w polu II 15,6 m. Piaski szklarskie zawieraj ą pyły w ilo ści 3,9% w polu I i 3,4% w polu II. Z kolei ziaren powy Ŝej 1,25 mm maj ą średnio 1,3% w polu I i 1,1% w polu II. W obydwu polach dominuje frakcja od 0,1 do 0,315 mm (odpowiednio 67,8% i 62,3%). Pod wzgl ędem chemicznym dominuj ącym składnikiem jest SiO 2, której zawarto ść wynosi średnio

12 99,3% w polu I i 99,2% w polu II. Drobnymi domieszkami s ą: Fe 2O3, TiO 2 i Al 2O3. Poni Ŝej zło Ŝa piasków szklarskich wyst ępują iły i mułki formacji burow ęglowej. Piaski formierskie wyst ępuj ące w nadkładzie zło Ŝa piasków szklarskich maj ą mi ąŜszo ść średnio 1,4 m w polu I i 2,3 m w polu II. Znacznie wi ększ ą mi ąŜ szo ść osi ągaj ą w pozabilansowej partii zło Ŝa piasków szklarskich, bo średnio 4,6 m w cz ęś ci suchej i 10,1 m w cz ęści zawodnionej pola I oraz 4,1 m w cz ęści suchej i 8,2 m w cz ęś ci zawodnionej pola II. Tempe- ratura spiekania piasków formierskich zawiera si ę w przedziale 1350-1400 0C. świrki filtracyjne wyst ępuj ą wył ącznie w nadkładzie pozabilansowej partii zło Ŝa piasków szklarskich i osi ągaj ą średni ą mi ąŜ szo ść 5,4 m w polu I i 4,7 m w polu II. Wszystkie zło Ŝa kruszywa naturalnego i zło Ŝa kredy jeziornej z punktu widzenia ich ochrony zostały zaliczone do klasy 4 – złó Ŝ pospolitych, a pod wzgl ędem sozologicznym do klasy A – małokonfliktowych. Zło Ŝe piasków szklarskich Sulechowo zakwalifikowano do klasy 2 – rzadkich w skali kraju, a z punktu ochrony środowiska do klasy A – złó Ŝ małokonfliktowych, bowiem jedynie cz ęść zło Ŝa poło Ŝona jest na terenie wyst ępowania gleb chronionych i to niskich klas bonitacyjnych.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Historia górnictwa na arkuszu Malechowo si ęga lat przedwojennych, kiedy to prowadzona była eksploatacja płytko zalegaj ących pokładów w ęgla brunatnego w rejonie wsi Sule- chowo. Eksploatacj ę zako ńczono w 1945 roku i nigdy wi ęcej nie podj ęto. Widoczne s ą jesz- cze ślady prowadzenia tej eksploatacji. W rejonie miejscowo ści Świ ęcianowo prowadzona była eksploatacja piasku, czego śla- dem jest rozległe wyrobisko cz ęś ciowo poro śni ęte rzadkim lasem. Eksploatacj ę zło Ŝa piasku „Świ ęcianowo I” rozpocz ęto w latach 80. W połowie lat 90. eksploatacja zło Ŝa została zanie- chana. W roku 2003 opracowany został Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej (Wolski, 2003), w którym wyliczony stan zasobów na dzie ń 31 grudnia 2002r., wynosi 0 t. W miar ę post ępu eksploatacji dokumentowano, a nast ępnie eksploatowano s ąsiednie pola „ Świ ęcianowo II” i „Świ ęcianowo III – pole A i B”. W roku 2003 udokumentowano kolejne zło Ŝe w tym rejonie „Świ ęcianowo IV”. W roku 2004 wła ściciel uzyskał koncesj ę na eksploatacj ę złóŜ: „Świ ęcianowo II” i „Świ ęcianowo III – pole B”. Ł ączna powierzchnia obszaru górniczego wynosi 4,83 ha, a terenu górniczego 6,06 ha. Eksploatacja zło Ŝa „ Świ ęcianowo III – pole A” została zako ńczona w latach 90. a wyrobisko rekultywowane. Zło Ŝe „Świ ęcianowo II i III pole B” eksploatowane

13 jest systemem odkrywkowym. Surowiec nie podlega przeróbce i bezpo średnio po wydobyciu wywo Ŝony jest z kopalni do odbiorców. Pozostałe udokumentowane zło Ŝa na terenie arkusza nie s ą eksploatowane. Na mapie zaznaczono cztery punkty wyst ąpienia piasków. Pierwszy punkt poło Ŝony jest na południowy zachód od miejscowo ści Malechowo. Jest to wyrobisko piasku o wymiarach 100 x 50 m i wysokości 3 m. W wyrobisku tym obecnie jest prowadzona niekoncesjonowana eksploatacja piasku na potrzeby miejscowej ludności. Drugi punkt poło Ŝony na północny zachód od Świ ęcianowa obejmuje dwa du Ŝe (200x150x20 m i 150x70x18 m) wyrobiska poło Ŝone po obu stronach lokalnej drogi. Wi- doczne s ą w nich ślady prowadzenia eksploatacji. Dla punktów opisanych powy Ŝej opracowano karty informacyjne. Trzeci punkt poło Ŝony jest w miejscowo ści Sulechowo niedaleko udokumentowanego zło Ŝa piasków szklarskich „Sulechowo”. Stokowe wyrobisko piasku o wymiarach ok. 40x15x5 m uległo w znacznej cz ęś ci samorekultywacji. Na jednej ze ścian widoczne s ą świe- Ŝe ślady eksploatacji prowadzonej na lokalne potrzeby ludno ści. Przy drodze krajowej nr 207, w odległo ści ok. 2 km na południe od miejscowo ści Ostro- wiec znajduje si ę czwarty punkt, w którym prowadzona jest na niewielk ą skal ę eksploatacja piasku. Obecnie wi ększa cz ęść wyrobiska uległa samorekultywacji, cho ć widoczne s ą te Ŝ miejscami świe Ŝe ślady wydobywania piasku na własne potrzeby przez miejscow ą ludno ść .

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar obj ęty granicami arkusza Malechowo był terenem prowadzenia prac poszukiwawczych takich kopalin jak piaski, Ŝwiry, kreda jeziorna czy torfy. Wiele z tych poszukiwa ń dały wyniki negatywne. Prace poszukiwawcze za zło Ŝami kruszywa naturalnego prowadzono w północnej cz ęści arkusza w rejonie miejscowo ści Smardzewo (Jurys, 1991). Wiercenia wykonano w promieniu 3 km wokół miejscowo ści. Teren bada ń okazał si ę całkowicie negatywny, nawiercono głów- nie gliny piaszczyste czasami przykryte piaskami gliniastymi lub pod ścielone piaskami drob- noziarnistymi. Kolejnym obszarem prowadzenia prac poszukiwawczych był rejon Malechowa, gdzie poszukiwan ą kopalin ę stanowiły piaski i Ŝwiry (Kirschke, 1978). W wykonanych w tym rejonie 9 otworach nawiercono piaski drobnoziarniste często pylaste, w stropie niektórych otwo- rów nawiercono warstw ę gliny piaszczystej. Rejon ten uznano za negatywny.

14 Na północny zachód od udokumentowanych złó Ŝ Świ ęcianowo prowadzone były prace geologiczne maj ące na celu rozpoznanie zasi ęgu eksploatowanej serii piaszczysto-Ŝwirowej (Solczak, 1975). W profilach wykonanych otworów nawiercono piaski drobnoziarniste zaglinione o mi ąŜ szo ści ok. 1,2 m, pod którymi wyst ępuj ą gliny zwałowe. Tylko w jednym otworze nawiercono ok. 10 m mi ąŜ szo ści warstw ę piasku drobnoziarnistego. Ogólne wyniki wykonanych wierce ń w tym rejonie okazały si ę negatywne i nie potwierdziły wyst ąpienia serii piaszczysto-Ŝwirowej eksploatowanej na zło Ŝach Świ ęcianowo. Podobny negatywny wynik uzyskano w rejonie Lejkowa (Foltynowicz,1987), gdzie nawiercona seria piaszczysto-Ŝwiro- wa wykształcona w formie nieregularnego gniazda miała niewielki zasi ęg. Na wschód od miejscowo ści Sowno prowadzone były prace poszukiwawcze za złoŜami Ŝwirowo-piaszczystymi (Piotrowski, 1995). Uzyskane wyniki nie spełniały wymogów kryte- rialnych, tylko w dwóch otworach nawiercono piasek ze Ŝwirem. Prowadzone w rejonie Borkowa, prace poszukiwawcze za zło Ŝami kruszywa naturalnego – Ŝwirów, obejmowały wykonanie 13 otworów badawczych o gł ęboko ści od 6 do 9,0 m. W odwierconych otworach stwierdzono jedynie wyst ępowanie piasków drobnoziarnistych miejscami zaglinionych. Podobne wyniki uzyskano w rejonie Buszyno I i Buszyno II, gdzie nie nawiercono poszukiwanej warstwy piaszczysto-Ŝwirowej (Melcher, 1987). Prace poszukiwawcze dla zabezpieczenia bazy surowcowej dla budownictwa i drogownictwa prowadzone te Ŝ były na północ od miejscowo ści Biał ęcino i w rejonie miejscowo ści Komorowo (Syrnik, 1969). Obydwa obszary okazały si ę negatywne, gdy Ŝ w nawierconych otworach nawiercono piasek średnioziarnisty nieco zagliniony z niewielk ą domieszk ą Ŝwiru. Kolejnym rejonem bada ń utworów piaszczystych był rejon Bartolino–Niemica poło Ŝony przy zachodniej granicy arkusza. Badaniami obj ęto zarówno mioce ńskie piaski kwarcowe jak i zalegaj ące na nich piaski czwartorz ędowe (Abratowska, Por ęba, 1979). Mioce ńskie piaski kwarcowe badane były pod k ątem ich przydatności dla przemysłu szklarskiego oraz pod k ą- tem przydatno ści dla odlewnictwa. Wykonane badania wykazały, Ŝe piaski te nie spełniaj ą wymaga ń jako ściowych. Zalegaj ące nad piaskami trzeciorz ędowymi, piaski czwartorz ędowe badane były pod katem ich przydatno ści do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Wykonane badania wykazały, Ŝe piaski te nie spełniaj ą wymaga ń jako ściowych kryteriów bilansowości. Podstaw ą do prac poszukiwawczych za zło Ŝami piasków szklarskich w rejonie Male- chowa i Paprot były wyst ąpienia piasków mioce ńskich odsłaniaj ących si ę w na wschód od Malechowa w dolinie potoku oraz w północnym brzegu doliny Grabowej w pobli Ŝu miejscowo ści Paproty. Wykonane badania chemiczne i granulometryczne piasków z odwierconych otworów wykazały, Ŝe wymagania kryterialne spełniaj ą piaski nawiercone w jednym otworze

15 w rejonie Paprot. Pozostałe otwory odwiercone na obydwu tych obszarach okazały si ę negatywne (Por ęba, Bajorek, 1972). Poszukiwania złó Ŝ kredy jeziornej prowadzone było w rejonie Polanowa. Teren bada ń obejmował kilka obszarów poło Ŝnych w dolinie rzeki Grabowej, w gminie Polanów oraz wschodniej cz ęś ci gminy Malechowo (Górna, Ulatowski, 1986). W ramach prac poszukiwawczych wykonany został zwiad terenowy oraz wykonane zostały sondy. W granicach arkusza prace poszukiwawcze obejmowały rejon na południe od miejscowo ści Buszyno, na północ od miejscowo ści Kr ąg, oraz w rejonie miejscowo ści Nowy śytnik i Drze ńsko–Zalesie. Tylko w jednym otworze odwierconym w rejonie Drze ńska–Zalesie nawiercono około 1,0 m mi ąŜ szo ści warstw ę gytii o zawarto ści CaO 28,45%. W wielu otworach nawiercono niewielkiej mi ąŜ szo ści torfy. Obszary te uznano za negatywne. Zwiad geologiczny za zło Ŝami kredy jeziornej prowadzony był tak Ŝe pod koniec lat 80. w rejonie „Malechowskie Błota”, tj. na wschód od Malechówka, w dolinie rzeki Grabówka, na południe od miejscowo ści Paproty, oraz na północny wschód od miejscowo ści Lejkowo (rejon Świ ęcianowo, Zielenica) (Górna, Ulatowski, 1989). Tylko w rejonie miejscowo ści Pa- proty w dwóch otworach nawiercono warstw ę gytii i kredy jeziornej o mi ąŜ szo ści 1,5–2,0 m, jednak ze wzgl ędu na zbyt du Ŝy nadkład dochodz ący do 3,5 m obszar ten uznano za nieper- spektywiczny. Na pozostałych obszarach nie nawiercono utworów w ęglanowych. Wyst ąpienia torfów oraz cz ęsto im towarzysz ącej kredy jeziornej i gytii wapiennej na terenie arkusza Malechowo zwi ązane s ą z dolinami rzecznymi, strefami wokół jezior oraz mniejszymi obni Ŝeniami wytopiskowymi na terenach wysoczyznowych. Szczególnie rozległe wyst ąpienia tych utworów zwi ązane s ą z dolinami Grabowej i Rakówki. Cho ć cz ęść z tych obszarów podlega ustawowej ochronie pozostałe partie mog ą by ć traktowane jako obszary perspektywiczne. Prawie wszystkie wyst ąpienia torfów znane z arkusza Malechowo Szczegó- łowej mapy geologicznej Polski (Polaczek, Otr ębek, 2006) s ą zawarte w opracowaniu autor- stwa Ostrzy Ŝka, Dembka (1996). Kilka z tych wyst ąpie ń, mi ędzy innymi z okolic Nowego śytnika we wschodniej partii arkusza spełnia aktualne kryteria bilansowo ści, jednak z uwagi na kryteria rolniczo-gospodarcze lub potrzeby chronienia terenów nie zostały zaliczone do potencjalnej bazy zasobowej (Ostrzy Ŝek, Dembek 1996). Na całym obszarze arkusza Malechowo na powierzchni terenu wyst ępuj ą wył ącznie utwory czwartorz ędowe. Doliny rzek i mniejszych cieków wypełniaj ą utwory holoce ńskie, natomiast wi ększo ść terenu pokrywaj ą osady plejstoce ńskie zwi ązane ze zlodowaceniami północnopolskimi. Potencjalne zło Ŝa kruszywa naturalnego mo Ŝna wi ąza ć z: piaskami rzecznymi wy Ŝszych tarasów nadzalewowych, piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi, piaskami lodowcowymi, piaskami ze Ŝwirami kemów oraz piaskami i Ŝwirami buduj ącymi wraz z gli-

16 nami i mułkami moreny czołowe. Rozpoznanie jako ściowe wymienionych osadów jest niewielkie. Wiercenia studzienne charakteryzuj ą si ę lakonicznymi opisami litologicznymi. Na podstawie danych zawartych w materiałach archiwalnych zwi ązanych z opracowan ą niedaw- no Szczegółow ą map ą geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Malechowo (Polaczek, Otrą- bek 2006), rezultatów dotychczasowych prac poszukiwawczych oraz informacji z s ąsiednich arkuszy mo Ŝna oceni ć potencjał zło Ŝowy poszczególnych wydziele ń jedynie na poziomie perspektyw. Wyst ępuj ące bezpo średnio na powierzchni piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe ob- serwowane wzdłu Ŝ doliny Grabowej pomi ędzy Sulechówkiem, a Lejkowem mo Ŝna uzna ć za perspektywiczne. Drugi obszar perspektywiczny piasków wyznaczono w rejonie pomi ędzy miejscowo ściami Borkowo a Sowno. Kruszywo grube cz ęsto zwi ązane jest z kemami, co wynika z obserwacji w eksploatowanych na s ąsiednim arkuszu Korzybie złó Ŝ „Zagórki”. Kemy są stosunkowo nieliczne na obszarze arkusza Malechowo. Niewielkie formy tego typu wyst ę- puj ą na południe od miejscowo ści Sulechowo. Na południe od miejscowo ści Ostrowiec wytypowano du Ŝy obszar perspektywiczny wyst ępowania piasków. W bezpo średnim s ąsiedztwie tego obszaru przy drodze znajduje si ę odkrywka, gdzie od dawna była i nadal jest prowadzona eksploatacja piasku. Wyst ąpienia mioce ńskich piasków spełniaj ących kryteria jakościowe dla piasków szklarskich oraz towarzysz ących im piasków formierskich, Ŝwirów filtracyjnych i w ęgla brunatnego w okolicy Sulechowa s ą rzadkim przykładem płytko zalegaj ących utworów trzeciorz ędowych. Na podstawie przeprowadzonych w rejonie Sławna (na sąsiednim arkuszu) prac geologiczno-poszukiwawczych (Bajorek, 1975), wyznaczono w północno-wschodniej cz ęści arkusza (rejon Kwasowa) obszar perspektywiczny występowania piasków kwarcowych, któ- rego znaczna cz ęść le Ŝy na obszarze s ąsiedniego arkusza Sławsko. S ą to mioce ńskie piaski drobno i średnioziarniste o mi ąŜ szo ści od 19,0 do 31,7 m zalegaj ące na mułkach brunatnych, węglisto-ilastych. Nadkład o mi ąŜ szo ści wahaj ącej si ę od 1,0 do 7,5 m stanowi ą piaski i gliny czwartorz ędowe. Wykonana ocena jako ściowa tych piasków wykazała, Ŝe mog ą by ć one przydatne do przemysłu odlewniczego i szklarskiego.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Sie ć hydrograficzn ą na obszarze arkusza Malechowo tworzy rzeka Grabowa (lewy do- pływ Wieprzy w okolicach Darłówka) wraz z jej głównym prawobrze Ŝnym dopływem Ra- kówk ą. Górny odcinek Grabowej (do le śniczówki Janiewice) płynie w w ąskiej, kr ętej dolinie

17 rozcinaj ącej powierzchni ę sandru, przyjmuj ąc liczne (głównie prawobrze Ŝne) dopływy. Pozo- stały odcinek Grabowej wraz z Rakówk ą ulokowany jest w szerokiej, płaskodennej pradolinie. Bagniste dno pradoliny jest poci ęte licznymi rowami melioracyjnymi. W południowo- zachodnim fragmencie arkusza ulokowany jest górny odcinek rzeki Bielawy (lewobrze Ŝny dopływ Grabowej). Północno-wschodni fragment obszaru odwadniany jest na północ, bezpo- średnio w kierunku Wieprzy, a pozostały obszar nale Ŝy do zlewni Grabowej. Wzdłu Ŝ południowej granicy arkusza przebiega wododział I rz ędu (pomi ędzy zlewni ą Wieprzy i Pars ęty). Na wysoczy źnie polodowcowej i powierzchni sandrowej wyst ępuj ą liczne kotlinki bez- odpływowe zaj ęte przez małe (najcz ęś ciej do paru ha powierzchni) oczka wodne i jeziora. Niektóre z nich posiadaj ą wi ększe rozmiary i nazwy własne: Jezioro Ostrowieckie (47 ha), Jezioro Smardzewo (4 ha), Jezioro Czarne (5 ha), Jezioro Zamkowe (18 ha), Jezioro Długie (42 ha). W ostatnich latach nie prowadzono badania jako ści wód w tych jeziorach (Stan śro- dowiska..., 2007). W dolinie rzeki Grabowej wyst ępuj ą dwa znacz ące źródła oraz dwa obszary źródliskowe. Pierwsze źródło poło Ŝone jest na wchód od Borkowa i 1300 m na południowy zachód od Drze ńska, na granicy z gmin ą Polanów – wydajno ść 2000 l/h. Źródło poło Ŝone jest na dnie gł ębokiej, w ąskiej doliny o przebiegu południkowym, na wysoko ści ok. 45 m n.p.m. W s ą- siedztwie źródła (punktowego wypływu wody) s ą równie Ŝ młaki, na których wyst ępuj ą charakterystyczne olsy. Gł ęboko ść doliny w tych okolicach dochodzi do 30 m, a zbocza silnie porozcinane s ą dolinkami. Zbocza i najbli Ŝsze okolice poro śni ęte s ą lasem mieszanym i so- snowym. Drugie źródło poło Ŝone jest w dnie doliny, tu Ŝ na południe od wsi Zalesie na wysoko ści ok. 25 m n.p.m. Wydajno ść źródła to ok.800 l/h – zasilanie jest zmienne w ci ągu roku. Na północny zachód od wsi Lejkowo poło Ŝony jest obszar źródliskowy. Jest to rozległy kompleks źródlisk i wysi ęków wód podziemnych z pokładami martwicy wapiennej (trawerty- nów). Drugi obszar źródliskowy poło Ŝony jest na północny zachód od wsi Nowy śytnik, gdzie pokłady martwicy wapiennej wytr ąciły si ę na powierzchni mchów. W ramach monitoringu wód powierzchniowych w roku 2006 skontrolowano czysto ść , stan i przepływ wody na rzece Grabowej. Punkt monitoringu znajduje si ę w Malechowie przy mo ście (tu Ŝ poza zachodni ą granic ą arkusza). Według Raportu wody rzeki Grabowej w tym punkcie spełniaj ą wymogami klasy III odpowiadaj ącej wodom zadawalaj ącej jako ści. Wska ź- nikami najcz ęś ciej obniŜaj ącymi jako ść wód jest stan sanitarny wyra Ŝony mianem Coli, co wi ąŜ e si ę z odprowadzaniem ścieków komunalnych, oraz zawarto ść zwi ązków fosforu i azo- tu, a tak Ŝe wska źnik zanieczyszcze ń organicznych (podło Ŝe humusowe).

18 2. Wody podziemne

Arkusz Malechowo poło Ŝony jest pomi ędzy trzema czwartorz ędowymi głównymi zbiornikami wód podziemnych (fig. 3). Bezpo średnio na zachód od granicy arkusza poło Ŝony jest zbiornik mi ędzymorenowy Sianowo [GZWP 104], na południu le Ŝy pradolinno-mi ędzy- morenowy zbiornik Mostowo [GZWP 119], a na południowym wschodzie – zbiornik mi ę- dzymorenowy Polanowo [GZWP 118] (Kleczkowski, 1990). Na obszarze arkusza wyst ępuj ą dwa główne pi ętra wodono śne w utworach: czwartorz ę- dowych i trzeciorz ędowych (Marcinek, Zboralska, 2000). W pi ętrze czwartorz ędowym mo Ŝna wyró Ŝni ć trzy (lokalnie cztery) poziomy wodono- śne. Górny (przypowierzchniowy) poziom wodono śny, zasilany na drodze bezpo średniej in- filtracji, ogranicza si ę do pradoliny Grabowej oraz dolin bocznych wypełnionych utworami piaszczysto-Ŝwirowymi. Poziom ten nie posiada warstwy izolacyjnej i nara Ŝony jest na zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Efektywna mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej waha si ę w przedziale 5–25 m. Lustro wody omawianego poziomu ma charakter swobodny, układa si ę współkształtnie z powierzchni ą terenu na gł ęboko ści od 1 do 3 m. Poziom ten eksploatowany jest jedynie w kilku studniach (m. in. w Biał ęcinie). Dolne, mi ędzyglinowe poziomy wodono śne wyst ępuj ą na ró Ŝnych gł ęboko ściach (od kilkunastu do ponad 100 m. Warstwy wodono śne posiadaj ą mi ąŜ szo ść od kilku do ponad 40 m. Napi ęte zwierciadło powoduje niejednokrotnie samowypływy i stabilizuje si ę na bardzo ró Ŝnych gł ęboko ściach. Najwi ększe rozprzestrzenienie maj ą mi ędzyglinowe poziomy – środ- kowy i dolny. One te Ŝ najcz ęś ciej ujmowane s ą do eksploatacji. Poziomy wgł ębne zasilane s ą poprzez przepływ pomi ędzy warstwami wodono śnymi w strefach kontaktów hydraulicznych (Marcinek, Zboralska, 2000). Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne praktycznie ogranicza si ę do piaszczystych przewar- stwie ń w utworach miocenu i jest najcz ęś ciej w ci ągło ści hydraulicznej z dolnym poziomem czwartorz ędowym. Generalnie wyró Ŝni ć mo Ŝna dwie warstwy wodono śne, ka Ŝda o mi ąŜ szo- ści 10–20 m. Tworz ą je zwykle piaski drobnoziarniste, pylaste, rzadziej średnio- i gruboziar- niste. Warstwy izolowane posiadaj ą na ogół mał ą wydajno ść efektywn ą (< 25 m 3/h). Lustro wody jest pod ci śnieniem subartezyjskim, a w dolinie Grabowej – artezyjskim (Marcinek, Zboralska, 2000). Na całym obszarze arkusza Malechowo istnieje 39 uj ęć studziennych eksploatuj ących wody czwartorz ędowego (29 uj ęć ) lub trzeciorz ędowego (10 uj ęć ) pi ętra wodono śnego. Ak- tualnie czynnych jest 29 studni (Marcinek, Zboralska, 2000). Wi ększo ść z nich posiada za-

19 twierdzone zasoby poni Ŝej 25 m 3/h. Uj ęcia o wydajno ściach ≥ 25 m 3/h znajduj ą si ę w: Kwa- sowie, Malechowie, Paprotach, Karwicach, Sulechowie, śegocinie, Ostrowcu, Biał ęcinie, Sierakowie Sławie ńskim, Sierakówku, Kr ągu, Wielinie, Sowinku i Laskach (35,0 m 3/h). Wszystkie wymienione uj ęcia zasilaj ą wodoci ągi wiejskie i zakłady rolne, jedynie uj ęcie w Laskach zaopatruje wytwórni ę wód mineralnych. Z uwagi na niewielki i rozproszony pobór wód nie wytworzyły si ę na obszarze arkusza rozległe leje depresyjne.

ń pa ie o Postomino k . K c J y łt a B Wieprza e rz Stary o M Kraków 105 Stary Jarosław Sławsko QM o w ko u B J.

rab Malechowo

owa

. i .

. ep . .

. r

. QM .

. za

. .

. J.Ł ętowskie .

. .

. . .

104 .

. . .

. .

. . .

. .

. . . .

. . .

. .

. . . .

. . .

.. . . .

. . . .

. .

. . . .

J.Lubiatowo . .

. .

. . .

.. .

. . .

. .

. . .

. .

. . .

......

. . . .

. .

J.Nicemino .

. . .

. .

. . .

. . . Garbno ......

. . 118 .

PM . .

Q .

...... J.Rosnowskie 119 ...... M . . Q ...... J.Bobiecino Wlk . .. J.Kamie ń ...... J. śydowskie

0 5 10 15 20 25 km

...... 1 2 3

Fig.Fig. 3.3. PołoPoło Ŝenie arkusza Malechowo na na tle tle obszarówobszarów głównych głównych zbi zbiornikóworników wód wód podziemnych (GZWP) w Polscepodziemnych wymagaj ą(GZWP)cych szczególnej w Polsce, ochrony wymagaj wg A.ących S. Kleczkowskiego szczególnej ochrony, (1990) w skali 1:500 000, wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 - Obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 - Obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO), 3 - Granica GZWP w o środku porowym

Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 104- Zbiornik mi ędzymorenowy Sianowo, czwartorz ęd (Q); 105 - Zbiornik mi ędzymorenowy Słupsk, czwartorz ęd (Q); 118 - Zbiornik mi ędzymorenowy Polanów, czwartorz ęd (Q):119 - Zbiornik (QPM) Mostowo, czwartorz ęd (Q)

Na obszarze arkusza monitorowany jest jeden punkt pomiarowy jako ści wód wgł ębnych w Malechowie. Pomiary wykonane w latach 1996 – 2000 wykazały klas ę wysokiej jako ści Ib. W ramach prac terenowych przy realizacji Szczegółowej mapy hydrogeologicznej (Marcinek,

20 Zboralska, 2000) pobrano do analizy 17 próbek wody, z których wynika, Ŝe wody pierwszego poziomu wodono śnego posiadaj ą klas ę Ib, a wody poziomów wgł ębnych klas ę Ia. Wody te s ą zatem bardzo dobrej jako ści. Aktualnie na tym obszarze nie jest prowadzony monitoring wód podziemnych (Stan środowiska, 2007).

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 47 − Malechowo, umieszczono w tabeli 2. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0−0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectro- metry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie ozna-

21 czenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 47– dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Malechowo na arkuszu 47– niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Malechowo Polski 4) N=6 N=6 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0−0,3 0−2 0,0−0,2 As Arsen 20 20 60 <5–11 5 <5 Ba Bar 200 200 1000 3–35 27 27 Cr Chrom 50 150 500 1–8 6 4 Zn Cynk 100 300 1000 10–129 62 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 3–4 3 2 Cu Mied ź 30 150 600 1–7 7 4 Ni Nikiel 35 100 300 1–7 4 3 Pb Ołów 50 100 600 5–37 17 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,07 0,07 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 47–Malechowo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 6 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 6 wy Prawo wodne, Cr Chrom 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 5 1 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 6 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 6 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 6 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ą- Ni Nikiel 6 ce ze stanu faktycznego, Pb Ołów 6 2) grupa B − grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 6 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- sza 47–Malechowo do poszczególnych grup u Ŝytkowa- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- nia (ilo ść próbek) zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C − tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 5 1 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

22 Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grup A i B (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze- śnia 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczenia gleb do grupy B, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała górn ą granic ę warto ści dopuszczalnej w gru- pie A.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 2). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, baru, kadmu, kobaltu i niklu w badanych glebach arkusza są zbli Ŝone do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wi ększe warto ści median wykazuj ą: chrom, mied ź, ołów i rt ęć , a wzbogacenie w cynk jest dwukrotne w stosunku do warto ści przeci ętnych. Pod wzgl ędem zawarto ści metali 5 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne uŜytkowanie. Do grupy B zaklasyfikowano próbk ę gleby z punktu 6, z uwagi na wzbogacenie w cynk (129 ppm). Podwy Ŝszenie jego zawarto ści wyst ępuje przy drodze lokalnej (Bukowo– Bo Ŝenice) i prawdopodobnie pochodzi z emisji spalin i ścierania opon samochodowych. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

23 2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przeci- naj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

24 47W PROFIL ZACHODNI 47E PROFIL WSCHODNI

25 25

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Malechowo (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od około 17 nGy/h do około 37 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 25 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 19 do około 48 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 30 nGy/h. W obydwu profilach najwy Ŝsze warto ści promieniowania gamma zwi ązane s ą z glinami zwałowymi. Piaszczysto-Ŝwirowe utwory wodnolodowcowe i rzeczne charakteryzuj ą si ę znacznie ni Ŝszymi dawkami promieniowania (12-25 nGy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0,5 do 2,8 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 1,9 do 5,1 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝyniersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS);

26 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 3). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 3; − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Tabela 3 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych opadów Współczynnik Mi ąŜ szo ść [m] Rodzaj gruntów filtracji k [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤ 1 x 10 -9

O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocześnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne dokumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m. Otwory, zlokalizowane poza obszarami bezwzgl ędnych wył ączeń, których profile wnosz ą istotne informacje dotycz ące wykształcenia warstwy izolacyjnej, zlokalizowano równie Ŝ na MGsP – plansza B. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Malechowo Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Marcinek, Zboralska, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropoge-

27 niczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro- Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze arkusza Malechowo około 50% powierzchni obejmuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów. Wył ączeniom podlegaj ą: − obszary zwartej zabudowy w obr ębie miejscowo ści gminnej: Malechowo oraz innych Ostrowiec, Sulechowo, Kwasowo, Smardzewo, Sierakowo Sławie ńskie i Karwice; − obszary mis jeziornych (Jezioro Ostrowieckie, Jezioro Długie) i ich stref kraw ędziowych oraz innych mniejszych zbiorników wodnych z otaczającym je pasem o szeroko ści 250 m; − tereny bagienne i podmokłe, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego – głównie od Bartolina po Janiewice, pomi ędzy Pomiłowem a okolicami Świerkawca) oraz powierzchnie rozległych erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie wci ętych dolin rzek: Grabowa i Rakówka oraz innych mniejszych cieków wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; − tereny źródliskowe wyst ępuj ące w okolicach Janiewic, na północny wschód od wsi Kr ąg oraz w pobli Ŝu wsi Ugacie; − obszary poło Ŝone w obr ębie zagł ębie ń bezodpływowych wypełnionych w znacznym stopniu osadami organicznymi (torfy, namuły) i słabono śnymi (piaski, Ŝwiry, mułki); − kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha, wyst ępuj ące głównie w zachodniej, centralnej i południowej cz ęś ci arkusza; − tereny o nachyleniu powy Ŝej 10° wyst ępuj ące w wielu miejscach na obszarze arkusza, zaj ęte przez tereny zalesione głównie na wi ększych powierzchniach pomi ędzy Sulecho- wem a Lejkowem, Świ ęcianowem a Ostrowcem oraz w okolicach Drze ńska i Kr ęgu; − tereny występowania pokryw deluwialnych (na południowy zachód od Domachowa) z uwagi na mo Ŝliwo ść powstawania ruchów geodynamicznych (spłukiwanie, spełzywa- nie); − tereny predysponowane do powstawania ruchów masowych ziemi wyst ępuj ących na znacznych obszarach, w skrajnych cz ęś ciach wysoczyzn rozci ętych dolin ą Grabowej i rejon Biał ęcina (Grabowski (red.), 2007);

28 − tereny znajduj ące si ę w obr ębie obszarów specjalnej ochrony siedlisk obj ętych progra- mem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000; „Dolina Grabowej”, „Janiewickie Ba- gno” oraz „Dolina Wieprzy i Studnicy”; − rezerwat przyrody „Janiewickie Bagno”.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych. Poza terenami bezwzgl ędnie wył ączonymi lokalizacja składowisk jest dopuszczalna. Preferowane do tego celu s ą jednak obszary posiadające naturaln ą warstw ę izolacyjn ą, zgodn ą z wymaganiami dotycz ącymi naturalnej bariery geologicznej (tabela 3). W obr ębie omawianego obszaru rol ę naturalnej bariery izolacyjnej spełniaj ą plejstoce ń- skie gliny zwałowe zlodowace ń Warty i Wisły. Wymienione utwory wyst ępuj ą na powierzchni terenu głównie w północnej i południowej cz ęś ci arkusza. Stanowi ć mog ą one warstw ę izolacyjn ą wył ącznie dla bezpo średniej lokalizacji składowisk odpadów obojętnych. Gliny zwałowe zlodowacenia warty na powierzchni wyst ępuj ą na niewielkim obszarze kraw ędzi wysoczyznowej w rejonie Sulechowa. Ich wychodnie zwi ązane s ą z obni Ŝeniami podło Ŝa przedczwartorz ędowego oraz jego elewacjami. Są to gliny br ązowe i szare z otocza- kami oraz głazami, a ich mi ąŜ szo ść na obszarze arkusza wynosi od 6,0 do 37,5 m (Polaczek, Otr ąbek, 2005, 2006). Gliny zwałowe zlodowacenia Wisły wyst ępuj ą na znacznym obszarze arkusza, bezpo- średnio na powierzchni lub pod cienk ą pokryw ą piasków lodowcowych lub wodnolodowcowych. S ą to gliny br ązowe, silnie piaszczyste, z niewielk ą frekwencj ą otoczaków. Buduj ą one rozległe powierzchnie wysoczyzn polodowcowych, a ich wychodnie, które stanowi ć mog ą warstw ę izolacyjn ą dla składowisk odpadów oboj ętnych, zajmuj ą du Ŝe i zwarte obszary mi ę- dzy Malechowem a Kosierzewem na północy arkusza oraz Sownem a Rzyszczewkiem na południu. Charakteryzuje je mi ąŜ szość od 5,0 do 30 m (Polaczek, Otr ębek, 2005). Jak wynika z analizy przekroju geologicznego oraz otworów znajduj ących si ę w obszarze wydzielonych POLS, na południowy wschód od Buszyny, słabo skonsolidowane, silnie piaszczyste gliny zwałowe tego zlodowacenia le Ŝą na glinach zlodowacenia warty, tworz ąc pakiet o mi ąŜ szo- ściach dochodz ących do 60 metrów, natomiast w okolicach Ostrowca gliny te tworz ą wspól- nie pakiet o grubo ści 40 m. MiąŜ szo ść naturalnej bariery izolacyjnej w tym rejonie znacznie przekracza kilkadziesi ąt metrów, co stanowi bardzo dobre zabezpieczenie przed migracj ą zanieczyszcze ń z powierzchni terenu.

29 Zmienne wła ściwo ści izolacyjne wyznaczono ze wzgl ędu na przykrycie naturalnej bariery geologicznej utworami piaszczystymi o genezie lodowcowej i mi ąŜ szo ści do 2,5 m (na niewielkich powierzchniach w okolicy Kwasowa) oraz utworami rezydualnymi – piaskami pyłowymi, głazami i Ŝwirami o niewielkiej mi ąŜ szo ści, głównie na kulminacjach lub kraw ę- dziach wysoczyzn (głównie pomi ędzy Sulechowem a Domachowem). Lokalizacja składowisk odpadów w tych miejscach b ędzie wymagała usuni ęcia warstwy nadkładu piaszczystego na etapie prac przygotowawczych. W zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów oboj ętnych znajduj ą si ę uŜytkowe poziomy wodono śne – czwartorz ędowy oraz trzeciorz ędowy (neoge ńsko-paleoge ński) (Marcinek, Zboralska, 2000). Poziom czwartorz ędowy wyst ępuje w piaszczysto- Ŝwirowych utworach wodnolodowcowych na wysoczy źnie, w rejonie pomi ędzy Malechowem a Smardzewem, a tak Ŝe w rejonie Sowna, Bukowa i na południe od Buszyn. We wskazanych obszarach preferowanych pod składowiska jest on cz ęś ciowo izolowany warstw ą glin zwało- wych lub mułków i iłów zastoiskowych o mi ąŜ szo ści od kilku do kilkudziesi ęciu metrów. Zwierciadło wody ma charakter napi ęty i wyst ępuje w ro Ŝnych przedziałach gł ęboko ścio- wych. Stopie ń zagro Ŝenia głównego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego jest w wi ększo ści niski (rejon śegocino-Kwasowo-Ostrowiec), gdzie warstwa wodono śna izolowana jest warstw ą glin do 40 m oraz wysoki (rejon Bartolino-Sulechówko, Sowna, Sierakowa Sławieńskie- go oraz pomi ędzy Malechowem a Smardzewem), gdzie izolacja warstwy wodono śnej jest mniejsza od 10 m. Poziom trzeciorz ędowy (neoge ńsko-paleoge ński) obejmuje obszary wydzielone pod składowiska odpadów oboj ętnych w rejonie Ostrowca. Warstwy wodono śne s ą dobrze izolowane seri ą glin morenowych o mi ąŜ szo ści do 40 m, dlatego stopie ń zagro Ŝenia poziomu wodonośnego jest niski. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) wyró Ŝnione na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z ochrony złó Ŝ oraz zabudowy mieszkaniowej. Ograniczenia te nie maj ą charakteru bezwzgl ędnych zakazów, lecz powinny by ć rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, konserwatorem zabytków oraz administracji geologicznej. Ograniczenia warunkowe ze wzgl ędu na ochron ę złó Ŝ wyznaczono jedynie w zasi ęgu obszaru zło Ŝa „Sulechowo” Pole II na wschód od Sulechowa, natomiast ze wzgl ędu na bli- sko ść zabudowy, wokół miejscowo ści gminnej Malechowo. Pozostałe wyznaczone miejsca

30 pod lokalizacj ę składowisk odpadów oboj ętnych nie posiadaj ą warunkowych ogranicze ń składowania odpadów. Wyznaczone obszary POLS maj ą du Ŝe powierzchnie, co umo Ŝliwia wybór miejsca pod ewentualn ą budow ę takiego obiektu jak składowisko odpadów w dogodnej odległo ści od za- budowa ń miejscowo ści i wsi.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych. Na terenie arkusza w obr ębie wychodni osadów zastoiskowych zlodowace ń północno- polskich Wisły wskazano dwa obszary spełniaj ące wymogi lokalizowania składowisk odpa- dów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych). Wyst ępuj ą one na powierzchni opisywanego obszaru na północny zachód od Malechowa. Są to mułki i iły ze zmiennym udzia- łem frakcji piaszczystej. Mułki cz ęsto przechodz ą w iły, a ich mi ąŜ szo ść wynosi z reguły 4,0 m. Podobne osady tego samego wieku, wyst ępuj ące na północ od omawianych (arkusz 19- Sławsko) i eksploatowane w zło Ŝu „Zwyci ęstwo” w Pie ńkowie zostały szczegółowo przeba- dane pod k ątem przydatno ści jako naturalna bariera izolacyjna (Wysoki ński, 2007). Jak wy- kazały badania, iły te posiadaj ą bardzo dobre wła ściwo ści izolacyjne – średni współczynnik filtracji 3,9x10 -10 m/s, zawarto ść frakcji iłowej ok. 60%, główny minerał ilasty – smektyt, zawarto ść cz ęś ci organicznych mniejsza ni Ŝ 1% oraz brak CaCO 3, dlatego poprzez analogi ę mo Ŝna uzna ć wyst ępuj ące tu utwory za odpowiednie dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych, a z uwagi na niewystarczaj ące rozpoznanie na mapie rejony zaj ęte przez omawiane serie zastoiskowe wskazano na mapie jako obszary o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych. Powy Ŝsze obszary znajduj ą si ę w rejonie wyst ępowania czwartorz ędowego poziomu wodono śnego. Zwierciadło wody ma charakter napi ęty. Warstwy wodono śne s ą dobrze izolowane mi ąŜ szami pakietami utworów słaboprzepuszczalnych. Stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego jest niski (Marcinek, Zboralska, 2000). Na obszarze spełniaj ącym wymogi dla lokalizowania składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych) niewielki fragment posiada ograniczenie warunkowe ze wzgl ędu na ochron ę zabudowy miejscowo ści Malechowo. W obszarze pozbawionym przypowierzchniowej warstwy izolacyjnej zaznaczono otwór wiertniczy dokumentuj ący płytkie wyst ępowanie iłów, spełniaj ących wymogi bariery izolacyjnej dla odpadów komunalnych. W otworze tym zlokalizowanym w okolicy miejscowo ści

31 Komorowo na gł ęboko ści 7,0 m nawiercono iły czwartorz ędowe o mi ąŜ szo ści 2,0 m. Zwier- ciadło wody znajduje si ę na gł ęboko ści 50 m p.p.t. Analiza budowy geologicznej opisywanego rejonu na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej (Polaczek, Otr ąbek, 2005, 2006) wykazuje, Ŝe mog ą to by ć iły zastoiskowe zlodowacenia warty. Rejon ten mo Ŝe spełnia ć wymagania pod lokalizacj ę składowiska odpadów komunalnych, ale przed przyst ąpieniem do prac w celu lokalizacji składowiska nale Ŝy przeprowadzi ć szczegółowe badania geologiczne (mające na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej), hydrogeologiczne oraz geologiczno-in Ŝynierskie, umo Ŝliwiaj ące okre ślenie jej cech izolacyjnych.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów. Spo śród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpa- dów najkorzystniejsze s ą te, które znajduj ą si ę w północnej cz ęś ci opisywanego terenu, w rejonie Malechowa. Obszary te spełniaj ą warunki do lokalizacji składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych) o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych. Warstw ę izolacyjn ą stanowi ą mułki i iły o mi ąŜ szo ści 4,0 m o bardzo dobrych wła ściwoś- ciach izolacyjnych. Wyst ępuj ący na tym terenie czwartorz ędowy poziom wodono śny charakteryzuje si ę niskim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych, a wyznaczone obszary POLS, w zasadzie nie posiadaj ą ogranicze ń warunkowych. Korzystne obszary do lokalizacji składowisk odpadów wyst ępuj ą na południe od Bo Ŝenic oraz na wschód od Bukowa od Buszyn. Obszary te spełniaj ą warunki do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych. Wpływa na to bardzo du Ŝa mi ąŜ szo ść kompleksu glin zwałowych osi ą- gaj ąca nawet do 60 m. Lokalnie s ą to gliny dwudzielne: młodsze piaszczyste podścielone skonsolidowanymi glinami zwałowymi zlodowacenia warty. Sprzyjaj ące lokalizowaniu skła- dowisk odpadów s ą równie Ŝ warunki hydrogeologiczne u Ŝytkowego poziomu wodono śnego, które charakteryzuj ą si ę bardzo niskim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych. Dodatkowym atutem jest brak ogranicze ń warunkowych dla wskazanych w tym rejonie POLS.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych. Na terenach nie obj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk wskazano tak Ŝe odpowiednimi symbolami wyrobiska po eksploatacji kopalin (kruszywa naturalnego), które z racji pozostawienia niezagospodarowanych nisz i zagł ębie ń w morfologii terenu, mo- gą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów pod warunkiem stwo-

32 rzenia sztucznej bariery izolacyjnej. Przestrzenny zasi ęg tych wyrobisk mo Ŝe ulega ć zmianom, st ąd zaznaczono je na Planszy B wył ącznie w formie punktowych znaków graficznych. Na obszarze omawianego arkusza wyst ępuj ą trzy wyrobiska, które po odpowiednim przystosowaniu mog ą stanowi ć nisze do składowania odpadów. W pobli Ŝu miejscowo ści Ma- lechowo oraz na południe od Ostrowca znajduj ą si ę odkrywki po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego. Zlokalizowane są one na obszarach pozbawionych naturalnej izolacji, dlatego ewentualne wykorzystanie tych miejsc pod składowisko odpadów b ędzie wi ązało si ę z wykonaniem sztucznych zabezpiecze ń dna i skarp wyrobiska przy u Ŝyciu izolacji syntetycznych lub barier gruntowych. Na zachód od śegocina znajduje si ę wyrobisko czynnej kopalni piasków. Przestrzenny zasi ęg tego wyrobiska mo Ŝe ulega ć zmianom, co w efekcie przyczyni si ę do powi ększenia potencjalnej powierzchni niszy do składowania od- padów. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe wytypowane wyrobiska poło Ŝone s ą w skrajnych cz ęś ciach POLS-ów, w obr ębie tarasów nadzalewowych doliny rzeki Grabowej. Dolina ta jest obj ęta ochron ą w systemie Natura 2000 jako Obszar Specjalnej Ochrony Siedlisk. Z tego wzgl ędu wyrobiska te nie stanowi ą zbyt odpowiednich miejsc dla lokalizacji obiektów uci ąŜ liwych dla środowiska naturalnego. Wskazane na mapie wyrobiska posiadaj ą ograniczenia warunkowe wynikaj ące z ochrony przyrody i obiektów dziedzictwa kulturowego. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowa ć odpowiednie badania geologiczne i hydrogeologiczne. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje, wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści na środowisko jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

33 X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Zgodnie z Instrukcj ą (2005), na obszarze arkusza Malechowo wyznaczono dwa rodzaje obszarów – o warunkach korzystnych oraz niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Przy ich wyznaczaniu pomini ęto: obszary wyst ępowania złó Ŝ kopalin, jezior, przyrodnicze obszary chronione, tereny le śne i rolne o glebach w klasie I–IVa, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Warunki korzystne wyznaczono na obszarach wyst ępowania nieskonsolidowanych spoistych gruntów morenowych zlodowace ń północnopolskich – glin pylasto-piaszczystych i piasków gliniastych oraz gruntów piaszczystych – piasków i pospółek średnio zag ęszczo- nych i zag ęszczonych. Obszary te wyst ępuj ą na wysoczyznach polodowcowych, z wodami gruntowymi na gł ęboko ści kilku – kilkunastu metrów (Malechowo, Smardzewo, Kwasowo, Kosierzewo, Ostrowiec). Obszary o warunkach niekorzystnych dla budownictwa wyst ępuj ą w strefach płytkiego zalegania wód gruntowych (< 2 m p.p.t.), zajmuj ąc znaczne powierzchnie w strefach zagł ę- bie ń bezodpływowych oraz na obszarach dolinnych. Wyst ępuj ą tu zazwyczaj grunty orga- niczne – gytie i torfy oraz zawodnione piaski humusowe. Obszary niekorzystne dla budownictwa wyznaczono tak Ŝe w strefach kilku w ąwozów zlokalizowanych w strefie północnej kraw ędzi pradoliny Grabowej koło Malechowa, Paprot i śegocina, gdzie znaczne spadki powierzchni terenu (o nachyleniu >12%) mog ą grozi ć rozwojem procesów geodynamicznych.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Malechowo w ponad 30% zajmuj ą lasy pa ństwowe administrowane przez trzy nadle śnictwa: Sławno, Polanów i Karnieszewice, nale Ŝą ce do Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Szczecinku. S ą to głównie lasy mieszane i bory mieszane. Na obszarach bagiennych dominuj ą olsy. Około 8% ogólnej powierzchni nale Ŝy do kategorii lasów ochronnych. Siedliska le śne silnie ucierpiały w latach 1981-1983 od huraganowych wiatrów oraz uległy degradacji z powodu inwazji brudnicy mniszki. W zwi ązku z powy Ŝszym wyst ą- piła konieczno ść usuni ęcia i odnowienia drzewostanu na du Ŝych powierzchniach. Obszary u Ŝytkowane rolniczo skupiaj ą si ę w północnej oraz południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza. Przewa Ŝaj ą gleby brunatne, bielicowe i pseudobielicowe, nale Ŝą ce do niskich klas bonitacyjnych – III i IV. Ł ąki zajmuj ą du Ŝe powierzchnie w dolinie Grabowej i Rakówki. Na obszarze arkusza Malechowo znajduj ą się chronione i proponowane do ochrony obiekty przyrody i krajobrazu (Waloryzacja..., 2002, 2004, 2006). W śród rozwa Ŝanych pro-

34 pozycji znajduje si ę projekt utworzenia „Szczecinecko – Polanowskiego Parku Krajobrazo- wego” obejmuj ącego wschodni ą cz ęść arkusza (od Kwasowa poprzez Ostrowiec, śegocin, Lejkowo, Borkowo po Bukowo). Celem projektu jest ochrona bogatego przyrodniczo i uroz- maiconego krajobrazu młodoglacjalnego. Ten sam cel przy świecał idei propozycji utworzenia Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina rzeki Grabowej”, który obejmowałby fragment doliny rzeki Grabowej od zachodnich granic gminy Malechowo po okolice Świ ęcianowa i Lejkowa. Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych przyrody nie- oŜywionej, u Ŝytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych przedstawia tabela 4. S ą to zarówno obiekty zatwierdzone jak te Ŝ projektowane. W śród zatwierdzonych jest jeden rezerwat, 10 pomników przyrody Ŝywej i 20 u Ŝytków ekologicznych.

Tabela 4 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych przyrody nie- oŜywionej, uŜytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Nr obiektu Forma Gmina Rok za- Rodzaj obiektu Miejscowo ść na mapie ochrony Powiat twierdzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 Sławno Fn – „Smardzewskie bagno” 1 R Smardzewo * Sławno (10,35) Sławno Fn – „Dubowskie bagno” 2 R Dubowo * Sławno (22,2) Malechowo Fl – „Janiewickie bagno” 3 R Ostrowiec 1962 Sławno (162,0) Malechowo PŜ – 3 buki zwyczajne 4 P Karwice 1996 Sławno i 2 lipy drobnolistne Malechowo 5 P Karwice 1996 PŜ – klon zwyczajny Sławno Sławno PŜ – aleja drzew pomnikowych 6 P Kwasowo 1996 Sławno (20 lip drobnolistnych) Malechowo PŜ – 3 lipy drobnolistne 7 P Kosierzewo 1996 Sławno i kasztanowiec zwyczajny Malechowo PŜ – aleja drzew pomnikowych 8 P Ostrowiec 1996 Sławno (42 lip drobnolistnych) Malechowo PŜ – 2 jesiony wyniosłe, 9 P Sulechówko 1996 Sławno 2 kasztanowce zwyczajne Malechowo 10 P Podgórki 1996 PŜ – 9 d ębów szypułkowych, 3 lipy Sławno Malechowo PŜ – aleja drzew pomnikowych 11 P Ostrowiec 1996 Sławno (40 buków zwyczajnych) Malechowo PŜ – aleja drzew pomnikowych 12 P Laski 1996 Sławno (50 buków zwyczajnych) Polanów 13 P Kr ąg 1971 PŜ – d ąb szypułkowy Koszalin Malechowo 14 S Lejkowo * Ź – obszar źródliskowy 1 Sławno

35 1 2 3 4 5 6

Malechowo 1 15 S Biał ęcino * Ź – obszar źródliskowy Sławno Nadl. Sławno Malechowo 16 U * Karwickie jeziorko (27,75 ha) śukowo Sławno Nadl. Sławno Malechowo 17 U 1996 Torfowisko (32,97 ha) śukowo Sławno Malechowo 18 U Le śnictwo Lejkowo 1996 Torfowisko (1,85 ha) Sławno Malechowo 19 U Le śnictwo Lejkowo 1996 Jeziorko dystroficzne (2,06 ha) Sławno Malechowo 20 U Le śnictwo Kusice 1996 Jeziorko śródle śne (2,84 ha) Sławno Malechowo 21 U Le śnictwo Kusice 1996 Torfowisko (1,83 ha) Sławno Malechowo 22 U Le śnictwo Kusice 1996 Jeziorko dystroficzne (2,31 ha) Sławno Malechowo 23 U Le śnictwo Kusice 1996 Torfowisko (2,16 ha) Sławno Malechowo 24 U Le śnictwo Siecimin 1996 Torfowisko (3,66 ha) Sławno Malechowo 25 U Le śnictwo Lejkowo 1996 Jeziorko dystroficzne (5,03 ha) Sławno Malechowo 26 U Le śnictwo Lejkowo 1996 Torfowisko (2,26 ha) Sławno Malechowo Kompleks terenów podmokłych 27 U Le śnictwo Lejkowo 1996 Sławno (1,77 ha) Malechowo Kompleks terenów podmokłych 28 U Le śnictwo Lejkowo 1996 Sławno (0,80 ha) Malechowo Kompleks terenów podmokłych 29 U Le śnictwo Lejkowo 1996 Sławno (2,30 ha) Leśnictwo Sianów Ro ślinno ść przy korycie Bielawy 30 U 1996 Kusice Koszalin (5,84 ha) Polanów Torfowisko Krytno I 31 U Krytno 1996 Koszalin (3,14 ha) Polanów Torfowisko Krytno VII 32 U Krytno 1996 Koszalin (1,63 ha) Polanów Torfowisko Długi Mszar 33 U Le śnictwo Polanów 1996 Koszalin (1,78 ha) Polanów Łąka Nad Grabow ą 34 U Le śnictwo Polanów 1996 Koszalin (3,10 ha) Polanów Bagno nad Bukow ą I 35 U Le śnictwo Polanów 1996 Koszalin (0,97 ha) Polanów Bagno nad Bukow ą II 36 U Le śnictwo Polanów 1996 Koszalin (1,80 ha)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – u Ŝytek ekologiczny, S – stanowisko dokumentacyjne, Z – zespół przyrodniczo-krajobrazowy; Rubryka 5: * – obiekt projektowany przez słu Ŝby ochrony przyrody; Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fn – faunistyczny, Fl – florystyczny; rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej; rodzaj obiektu: Ź – źródło;

Rezerwat florystyczny – „Janiewickie Bagno” obejmuje fragment boru bagiennego na torfowisku przej ściowym, ze stanowiskiem reliktowej maliny moroszki oraz innych typów ro ślinno ści bagiennej (Przyroda ..., 2006). W gminie Sławno projektowane jest utworzenie

36 2 rezerwatów na terenach wyst ępowania torfowisk oraz charakterystycznej dla nich fauny i flory. Wśród pomników przyrody przewa Ŝaj ą lipy i d ęby, cz ęsto wyst ępuj ące w alejach (Kwa- sowo, Ostrowiec). Proponuje si ę utworzenie 2 stanowisk dokumentacyjnych przyrody nie- oŜywionej obejmuj ących rozległy kompleks źródlisk i wysi ęków wód podziemnych na powierzchni, w których widoczne s ą pokłady martwicy wapiennej (Waloryzacja..., 2002). Chronione u Ŝytki ekologiczne obejmuj ą obszary torfowiskowe i jeziorne. Przedmiotem i celem ochrony tych obszarów jest zachowanie miejsc podnosz ących ró Ŝnorodno ść biolo- giczn ą krajobrazu. Na obszarze arkusza Malechowo proponowane jest utworzenie 1 nowego uŜytku ekologicznego – „Karwickie Jeziorko”, natomiast zatwierdzonych jest 20 u Ŝytków. Na terenie gminy Sianów proponowane jest utworzenie zespołu przyrodniczo- krajobrazowego, w którym przedmiotem ochrony byłaby dolina rzeki Bielawy (Waloryza- cja..., 2004). Przedmiotem ochrony jest malowniczy krajobraz doliny Bielawy (rynny subgla- cjalnej) oraz liczne dolinki denudacyjne na zboczach doliny i pradoliny z bogat ą ro ślinno ści ą. Ponadto proponuje si ę utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Dolina R ęknicy” poło Ŝonego na obszarze gminy Sławno i cz ęś ciowo na terenie gminy Malechowo (Waloryza- cja..., 2006). Przedmiotem ochrony jest zachowanie w formie niezmienionej rynny subglacja- nej z mozaik ą osadów jeziornych (róŜnego rodzaju gytii) i torfowiskowo-bagiennych na jej dnie oraz stromych zboczy wysoczyzny morenowej – pagórkowatej i falistej, porozcinanych licznymi dolinkami denudacyjnymi i erozyjno-denudacyjnymi oraz zahamowanie degradacji torfowisk na dnie doliny. Na obszarze arkusza istnieje kilkana ście parków podworskich (Karwice, Kwasowo, Smardzewo, Kosierzewo, śegocino, Ostrowiec, Sulechówko, Podgórki, Borkowo, Kr ąg, La- ski, Bo Ŝenice, Komorowo, Sowno, Domachowo, Krytno, Bukowo i Ryszczewko) umieszczo- nych w gminnych rejestrach obiektów chronionych. Poło Ŝenie arkusza na tle mapy systemów ECONET (Liro, 1995) ilustruje figura 5. Przez obszar arkusza przebiegaj ą korytarze ekologiczne o znaczeniu krajowym: korytarz Grabowej oraz w północno-wschodnim rogu arkusza, korytarz Wieprzy, które ł ącz ą obszary w ęzłowe o znaczeniu mi ędzynarodowym Wybrze Ŝe Bałtyku z Pojezierzem Kaszubskim.

37 II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II II

I ń I a e op i I Postomino k . K I c J y II t ł II a B I Wieprza I e rz II Stary o II Kraków M 7k

Stary

Sławsko

Jarosław

I I I

I o I I

w I

Słowino

o 9M

k u B I . I J

I I

I G I rab 2M ow Malechowo a II W ie p r I z I a

I J.Ł ętowskie I

I I

J.Lubiatowo I I

I I

I II I II

J.Nicemino

II I I I I II Garbno

I I I I II I I 5k I I II

I I I I I I

J.Rosnowskie I I II I I I I I 9M I II II

I J.Bobiecino Wlk I J.Kamie ń J. śydowskie

0 5 10 15 20 25 km

II II 9MII II II 1 2

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Malechowo na tle systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym i jego numer i nazwa: 2M – Wybrze Ŝa Bałtyku, 9M – Pojezierza Kaszubskiego 2 – mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 5k – Radwi, 7k – Grabowej, 7K – Wieprzy 3 – obszar miasta 4 – rzeki i jeziora

Europejska Sie ć Ekologiczna NATURA 2000 to sie ć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych, pod wzgl ędem przyrodniczym i zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. W skład sieci NATURA 2000 wchodz ą: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) wyznaczone na podstawie Dyrekty- wy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków tzw. „Ptasiej” (Rozporz ądzenie Mi- nistra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków NA- TURA 2000) oraz specjalne obszary siedlisk (SOO) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Ra- dy 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrody oraz dzikiej fauny i flory, tzw. „Siedli- skowej”. Zgodnie z systemem Natura 2000 na obszarze arkusza znajduj ą si ę obszary specjalnej ochrony siedlisk: Dolina Wieprzy i Studnicy, Janiewickie Bagno i Dolina Grabowej (tabela 5).

38 Tabela 5 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralnego punktu Typ Kod Nazwa obszaru Powierzchnia Poło Ŝenie administracyjne obszaru w granicach arkusza na mapie Lp. obsza- obsza- i symbol ozna- obszaru Długo ść Szeroko ść ru ru czenia na mapie (ha) Kod NUTS Województwo Powiat Gmina geogr. geogr. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Dolina Wieprzy PLH E N zachodniopo- 1 B i Studnicy 14 349,03 PLOG2 sławie ński Sławno 220038 16°53’30” 54°12’2” morskie (S) Janiewickie PLH E N zachodniopo- 2 B Bagno 162,2 PLOG2 sławie ński Sławno 320008 16°43’31” 54°15’52” morskie (S) Dolina Grabo- zachodniopo- sławie ński, Malechowo, Sławno PLH E N PLOG2 3 E wej 8 255,34 morskie koszaliński Polanów 320003 16°41’46” 54°9’6” (S) PLOB2 pomorskie słupski Kępice

39 39 Rubryka 2 : B – wydzielenie SOO (Specjalne Obszary Ochrony) bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000, E – SOO, który graniczy z innym obszarem Natura 2000 – OSO lub SOO, ale si ę z nim nie przecina. Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie S – obszar specjalnej ochrony siedlisk

Dolina Wieprzy i Studnicy to obszar obejmuj ący cz ęść dolin rzek Wieprzy i Studnicy, od źródeł koło Wałdowa i miastka, a Ŝ po miejscowo ść Staniewice koło Sławna, wraz z du Ŝy- mi fragmentami zlewni tych rzek, w tym terenami źródliskowymi. Obszar ten obejmuje tylko niewielki fragment w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Dolina Wieprzy i Studnicy obejmuje 21 typów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, a szczególnie wa Ŝna jest dla zachowania jezior lobeliowych i dystroficznych zbiorników wodnych. Ponadto do walorów przyrodniczych nale Ŝy: podgórski charakter rzek przymorskich, jedna z wi ększych koncentracji źródlisk na Pomorzu, kompleksy le śne w Pra- dolinie Pomorskiej oraz lasy ł ęgowe o podgórskim charakterze. S ą tam równie Ŝ bardzo wa Ŝne siedliska dla fauny: wydry, kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej. Janiewickie Bagno to obszar obejmuj ący torfowisko kopułowe typu bałtyckiego na po- łudniowym skraju zasi ęgu tego typu torfowisk w Europie, unikatowo poło Ŝone na styku dwóch gł ęboko wci ętych dolin rzek Reknicy (Rakówki) i Grabowej (kopuła tworzy lokalny wododział), w strefie kontaktu moreny dennej i sandru. Janiewickie Bagno jest jednym z kilku najlepiej zachowanych w Polsce torfowisk kopułowych. stwierdzono tu wyst ępowanie czterech rodzajów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Zagro Ŝeniami dla tego obszaru jest osuszenie i spowodowane tym przemiany siedlisk. Ochron ą Natura 2000 obj ęta jest równie Ŝ dolina rzeki Grabowej, od obszaru źródlisko- wego, a Ŝ po pradolin ę i jej południowy skraj w okolicy Sulechówka. Obszar źródliskowy po- ło Ŝony jest w dobrze zachowanej, półnaturalnej mozaice torfowisk, wilgotnych i świe Ŝych łąk, jezior i oczek śródpolnych oraz lasów (z du Ŝym udziałem gr ądów i buczyn); dalej rzeka płynie dolin ą przez krajobraz morenowy o bardzo urozmaiconej rzeźbie. Na zboczach doliny rzeki Grabowej i w jej bezpo średnim s ąsiedztwie s ą dobrze wykształcone płaty buczyn (z udziałem starodrzewu) jak równie Ŝ w dnie doliny (przy rzece) płaty gradów oraz wilgotne łąki. Bardzo dobrze zachowana jest boczna dolina Wielenki, równie Ŝ poro śni ęta buczynami i gr ądami, gł ęboko wci ęta w niemal „górski” krajobraz. Bardzo intensywne są tu zjawiska źródliskowe – doskonale wykształcone i bardzo liczne są źródła, torfowiska źródliskowe i mechowiskowe, ł ąki z licznymi populacjami storczyków, wykształcone na wysi ękach wód źródliskowych; na kraw ędzi pradoliny, w północnej cz ęś ci obszaru, wyst ępuj ą równie Ŝ źró- dliska z trawertynami. Rzeka, zachowana w stanie zbli Ŝonym do naturalnego, ma charakter pstr ągowy. Dolina Grabowej to obszar o bardzo wysokiej ró Ŝnorodno ści siedlisk. Szczególnie cenne s ą dobrze zachowane siedliska le śne oraz torfowiskowe.

40 XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Malechowo istnieje kilkadziesi ąt stanowisk archeologicznych z okresów: kultury wielbarskiej, pomorskiej, łu Ŝyckiej, wpływów rzymskich, wczesnego śre- dniowiecza i średniowiecza. W ramach Archeologicznego Zdj ęcia Polski (2002) dokonano szczegółowej inwentaryzacji i rejestracji znanych i przypuszczalnych stanowisk archeologicznych na omawianym obszarze. Stanowiska te obj ęte s ą ochron ą konserwatorsk ą. Na mapie zaznaczono te stanowiska, które posiadaj ą w karcie ewidencyjnej wpis „du Ŝa warto ść po- znawcza”. Do najciekawszych nale Ŝy grobowiec megalityczny i dolmen w Borkowie z III tysi ąclecia p.n.e. (kultura pucharów lejkowatych). Grobowiec megalityczny w Borkowie stanowi jedyny do tej pory zachowany obiekt tego typu w Europie (Powiat sławie ński..., 2000). W rejestrze zabytków chronionych figuruje wczesno średniowieczne grodzisko na pół- wyspie Jeziora Ostrowieckiego, dawne miejsce warowne Słowian Pomorskich oraz pó źno śre- dniowieczne grodzisko nizinne w Kr ągu nad Jeziorem Zamkowym. Najcenniejszymi obiektami kultury materialnej wpisanymi do rejestru zabytków s ą ko- ścioły, pałace i parki pałacowe. Do najstarszych zabytków sakralnych nale Ŝą : gotycki ko śció- łek św. Józefa z XVI wieku w Karwicach, gotycki ko ściół Podwy Ŝszenia Krzy Ŝa Św. z XV wieku w Ostrowcu oraz pó źnogotycki ko ściół z XV wieku w Sierakowie Sławie ńskim Nieco młodsze s ą ko ścioły w Malechowie, Kwasowie, Komorowie, Podgórkach i Sownie. W ewi- dencji zabytków znajduj ą si ę ponadto cmentarze w Kwasowie, Sierakowie, Sownie i Bukow- nie. Z zabytków architektury świeckiej na uwag ę zasługuje renesansowy zespół zamkowo- parkowy z XV wieku w Kr ągu. W pałacowym parku zachowała si ę XVI-wieczna kaplica zamkowa z grobowcami rodziny Podewilsów. Nad rowem ł ącz ącym fos ę grodziska z jeziorem ustawiono zwodzony mostek z XVII wieku (przeniesiony z Darłówka). W Ostrowcu za- chował si ę pałac barokowy z XVI/XVII wieku. Pałacyk z ko ńca XIX wieku, znajduje si ę we wsi Podgórki. Na rzece Grabowa w Buszynie i Nowym śytniku zlokalizowane s ą zabytkowe elek- trownie wodne. Elektrownia w Nowym śytniku jest nadal czynna, a jej turbiny zostały wy- produkowane w 1913 roku. Z okresem II wojny światowej zwi ązane s ą pomniki w: Karwi- cach, Paprotach, Ostrowcu i Laskach.

41 XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Malechowo poło Ŝony jest w głównie granicach województwa zachod- niopomorskiego, tylko niewielki południowo-wschodni fragment terenu nale Ŝy do wojewódz- twa pomorskiego. Teren arkusza jest stosunkowo słabo zagospodarowany. Wyst ępuj ą niewielkie wsie i przysiółki, których mieszka ńcy byli w przeszło ści zwi ązani głównie z Pa ństwowymi Gospo- darstwami Rolnymi. Gleby wyst ępuj ące na terenie gminy Malechowo podzieli ć mo Ŝna na dwie grupy: gleby brunatne kwa śne i bielicowe, oraz gleby torfowe. śyzne gleby gliniaste podlegające ochronie (klasy I–IVa) wyst ępuj ą głównie w północnej cz ęś ci arkusza tworz ąc zwarte kompleksy w okolicach Malechowa, Smardzewa, Ostrowca i Kwasowa. Mniejsze skupisko tych gleb wyst ępuje w rejonie Sierakowa Sławi ńskiego i Domachowa. Natomiast w dolinie rzeki Gra- bowej i Rakówki wyst ępuj ą gleby torfowe. Ponad 30% powierzchni arkusza zajmuj ą lasy mieszane porastaj ące piaszczyst ą powierzchni ę sandrow ą oraz olsowe lasy bagienne zwi ązane z dolinami Grabowej i Rakówki. Lasy te miejscami tworz ą du Ŝe zwarte kompleksy. Na obszarze obj ętym arkuszem udokumentowano siedem złó Ŝ. S ą to cztery zło Ŝa kruszywa naturalnego (zło Ŝa „Świ ęcianowo” – II”, III (A i B), IV i zło Ŝe „Komorowo”), dwa zło Ŝa kredy jeziornej („Malechowo” i „Gwiazdowo – Kwasowo”) oraz jedno zło Ŝe piasków szklarskich („Sulechowo”). Aktualnie na podstawie koncesji prowadzona jest eksploatacja kruszywa naturalnego ze złó Ŝ „Świ ęcianowo” – II i III (A i B). W dolinie Grabowej zostało udokumentowane zło Ŝe kredy jeziornej wraz z towarzysz ą- cymi torfami (Malechowo), a w dolinie Rakówki podobne pod wzgl ędem geologicznym zło Ŝe Gwiazdowo-Kwasowo. Zło Ŝa te nie s ą one eksploatowane. Piaski eksploatowane w rejonie Świ ęcianowa maj ą genez ę wodnolodowcow ą. Wyst ępu- ją na powierzchni wzdłu Ŝ brzegów doliny Grabowej i Rakówki. S ą one potencjaln ą baz ą za- sobow ą w zakresie kruszywa. Perspektywy zło Ŝowe w zakresie kruszywa mo Ŝna tak Ŝe wi ąza ć ze stref ą marginalnych moren czołowych w południowej i centralnej partii arkusza. Pewne zasoby drobnego kruszywa piaszczystego znajduj ą si ę tak Ŝe w niewielkich pagórkach kemowych wyst ępuj ących w równole Ŝnikowym pasie przebiegaj ącym w centrum arkusza. Z kolei w dolinie Grabowej i dolinie Rakówki na znacznych obszarach wyst ępuj ą na powierzchni torfy. Jest wysoce prawdopodobne, Ŝe lokalnie mo Ŝe im towarzyszy ć tak Ŝe kreda

42 jeziorna i gytia wapienna. Ograniczeniem dla poszukiwa ń zło Ŝowych w dolinie Rakówki jest rezerwat florystyczny „Jasienieckie Bagna”, który znajduje si ę w okolicach Nowego śytnika. Na obszarze arkusza Malechowo znajduje si ę du Ŝa ilo ść chronionych obiektów przyrodniczych, zarówno ju Ŝ zatwierdzonych jak te Ŝ proponowanych. W ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 ochron ą obj ęta została Dolina Grabowej i Janiewickie Bagno. W północno-wschodnim roku arkusza biegnie te Ŝ granica obszaru obj ętego ochron ą Natura 2000 – Dolina Wieprzy i Studnicy. Wszystkie z wymienionych obszarów obejmuj ą ochron ą ró Ŝnorodne siedliska, le śno-torfowiskowe, oraz źródlisko- we. Teren arkusza Malechowo jest stosunkowo ubogi w obiekty zabytkowe. Na uwag ę za- sługuj ą grobowiec megalityczny i dolmen w Borkowie pochodzące z III tysi ąclecia p.n.e. z okresu kultury pucharów lejkowatych. W granicach arkusza Malechowo wyznaczono obszary predysponowane do lokalizowania składowisk innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne) i oboj ętnych. Rejony wydzielone do składowania odpadów komunalnych wyst ępuj ą na niewielkich obszarach w rejonie Malechowa, gdzie na powierzchni wyst ępuj ą czwartorz ędowe iły i mułki zastoiskowe. Jako preferowane do składowania odpadów oboj ętnych wskazano rejony w jego pół- nocnej i południowej cz ęś ci arkusza. Na powierzchni wyst ępuj ą tu gliny zwałowe zlodowace ń środkowo- i północnopolskich. Najkorzystniejszych warunków dla składowania odpadów komunalnych nale Ŝy spo- dziewa ć si ę na północy, w rejonie Malechowa, gdzie wyst ępuj ą obszary wyst ępowania iłów i mułków wytypowane pod składowiska odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne) charakteryzuj ące si ę niskim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych, natomiast dla lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych s ą to obszary w rejonie Ostrowca oraz na połu- dnie od Buszyn, gdzie mi ąŜ szo ść kompleksu glin zwałowych dochodzi do kilkudziesi ęciu metrów, a u Ŝytkowe poziomy wodono śne charakteryzuj ą si ę niskim oraz bardzo niskim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych. Warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk wyst ępuj ą w północno-zachodniej cz ę- ści arkusza i wynikaj ą one z ochrony zabudowy mieszkalnej oraz złó Ŝ kopalin. Lokalizacja składowisk odpadów na preferowanych obszarach powinna by ć poprzedzo- na szczegółowymi badaniami geologiczno-in Ŝynierskimi i hydrogeologicznymi, które pozwo- lą na dokładne rozpoznanie parametrów okre ślaj ących wła ściwo ści izolacyjne glin i iłów, ich

43 mi ąŜ szo ści, rozprzestrzenienie, jak i potencjaln ą mo Ŝliwo ść ska Ŝenia wód poziomu u Ŝytko- wego przez składowisko.

XIV. Literatura

ABRATOWSKA B., POR ĘBA B., 1979 – Orzeczenie geologiczne z wykonanych prac geologiczno-poszukiwawczych przeprowadzonych dla ustalenia zasobów zło Ŝa mioce ń-

skich piasków kwarcowych w kat. C 2 w miejscowo ści Bartolino–Niemice. Centr. Arch. Geol. Warszawa BAJOREK J., 1975 – Aneks ze sprawozdaniem do projektu prac geologiczno-poszukiwawczych za mioce ńskim piaskiem kwarcowym na potrzeby przemysłu szklarskiego i odlewnictwa w rejonie Sławna. PG Kraków BAŁAJ G., 1988 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „ Świ ęcianowo II”. Centr. Arch. Geol. w Warszawie BUTRYMOWICZ M., MAKSIAK S., UNIEJEWSKA M., 1974a – Mapa geologiczna Polski, 1:200 000, ark. Koszalin, A – mapa utworów powierzchniowych. Wyd.. Geol., War- szawa BUTRYMOWICZ M., MAKSIAK S., UNIEJEWSKA M., 1974b – Mapa geologiczna Polski, 1:200 000, ark. Koszalin, B – mapa bez utworów czwartorz ędowych. Wyd.. Geol., War- szawa BUTRYMOWICZ M., MAKSIAK S., UNIEJEWSKA M., 1975 – Obja śnienia do Mapy geologicznej Polski, ark. Koszalin. Wyd.. Geol., Warszawa FOLTYNIEWICZ W., 1987 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło Ŝami kruszywa naturalnego na obszarze Rejonu Dróg Publicznych w Koszalinie, Przed. Geol. we Wro- cławiu

FOLTYNIEWICZ W., 1992 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 z rozpoznaniem jako ści kopaliny w kat. B zło Ŝa kruszywa naturalnego „Komorowo’’. Centr. Arch. Geol. w Warszawie GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., (red.) – 2008- Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31. XII. 2007r PIG , Warszawa GÓRNA B., ULATOWSKI S., 1986 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego z poszukiwania i poszukiwaniu złó Ŝ kredy jeziornej w rejonie „Polanowa” Centr. Arch. Geol. Warsza- wa GÓRNA B., ULATOWSKI S., 1989 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kred ą jeziorn ą w rejonie „Malechowskie Błota” Przed. Geol. we Wrocławiu

44 GÓRNA B., GRUSZECKI J., 1993 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło Ŝa kredy jeziornej „Malechowo’’. Centr. Arch. Geol. w Warszawie GRABOWSKI D (red.)., 2007 – Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępo- wania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GUMI ŃSKA A., 1994 – Karta rejestracyjna eksploatacji lokalnych złó Ŝ kruszywa naturalnego Świ ęcianowo III A i Świ ęcianowo III B woj. Koszali ńskie. Archiwum ZUW Oddział Zamiejscowy w Koszalinie

GUMI ŃSKA A., 2003 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego Świ ęcianowo IV, Pracownia Geologiczna Anna Gumi ńska, Koszalin HELIOSZ Z., CHYBIORZ R., LEWANDOWSKI J., 2003 – Obja śnienia do mapy geologiczno- gospodarczej Polski 1: 50 000 ark. Malechowo (47). PIG Warszawa INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa JURYS L., 1991 – Sprawozdanie z wst ępnych prac poszukiwawczych /zwiadowczych/złó Ŝ kruszywa naturalnego w okolicach Sławna, Słupska i L ęborka. Centr. Arch. Geol. Warszawa

JUSZCZAK E., 1992 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kredy jeziornej w kat. C 1 Gwiazdowo –Kwasowo. Centr. Arch. Geol. w Warszawie KIRSCHKE J., 1978 – Sprawozdanie negatywne z wierceń za zło Ŝem kruszywa naturalnego w wybranych rejonach woj. koszali ńskiego. Dyrekcja Okr ęgowa Dróg Publicznych Ko-

szalin. KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000. Wyd. IHiGI, AGH, Kraków KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa LIRO A. (red.), 1995 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA. Wydaw. Fundacji IUCN Poland, Warszawa MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., 2006 – Mapa geologiczna Polski Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa MARCINEK U., ZBORALSKA E., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Malechowo (47). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa

45 MELCHER G., 1987 – Sprawozdanie z prac geologiczno – poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego na obszarze gmin: Polanów, Danowo i Malechowo woj. koszali ńskie. Archiwum ZUW Oddział Zamiejscowy w Koszalinie OSTRZY śEK S., DEMBEK W.,1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce. Instytut Melioracji i Upraw Zielonych, Falenty PIOTROWSKI A., 1995 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego Ŝwirowo – piaszczystego w odległo ści ok. 30 km od Kwidzyna Gm. Sianów (rejon Sowno). PIG Oddział Pomorski Szczecin POLACZEK R., OTR ĄBEK L., 2005 – Obja śnienia do szczegółowej mapy geologicznej Pol- ski w skali 1:50 000, ark. Malechowo, Centr. Arch. Geol. w Warszawie POLACZEK R., OTR ĄBEK L., 2006 –Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Malechowo, Centr. Arch. Geol. w Warszawie POR ĘBA E., BAJOREK 1972 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno – poszukiwawczych za piaskami szklarskimi w woj. koszali ńskim POR ĘBA E., 1974 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa mioce ńskich piasków kwarcowych przy-

datnych dla przemysłu szklarskiego „Sulechowo” w kat. C 2. Centr. Arch. Geol. w War- szawie POR ĘBA E., 1994 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa mioce ńskich piasków kwarcowych

przydatnych dla przemysłu szklarskiego i odlewniczego w kat. C 1 Sulechowo. Centr. Arch. Geol. w Warszawie POWIAT sławie ński, 2000 – Wydział Promocji Starostwa Powiatowego w Sławnie, Wy- dawn. „MDR-Plus”, Bydgoszcz PRZYRODA Pomorza Zachodniego (praca zbiorowa), 2002 – Oficyna IN PLUS, Szczecin ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359 z dnia 4 pa ździernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw

nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r.,. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Dziennik Ustaw nr 229 poz. 2313 z dnia 21 pa ździernika 2004 r.)

46 SOLCZAK E., 1975 – Sprawozdanie z wykonanych wierceń poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści śydowo, Świ ęcianowo, Ratajki, Ma- słowice, Łejkowo, Wrze śnica, Sieciemin i Wietrzno. CUG Warszawa STAN środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2006 r. WiOŚ w Szczecinie 2007 r. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993, – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1: 750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. War- szawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce; Wyd. Pa ństw. Inst. Geol.Warszawa. SYRNIK S., 1969 – Sprawozdanie /negatywne/ z bada ń geologiczno – zwiadowczych wykonanych w powiecie „Sławno” Przed. Geol. w Krakowie USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 62, poz. 628 z dnia 5 marca 2007 r. WALORYZACJA przyrodnicza Gminy Malechowo, 2002 – Biuro Konserwacji Przyrody, Szczecin WALORYZACJA przyrodnicza Gminy Sianów, 2004 – Biuro Konserwacji Przyrody, Szcze- cin WALORYZACJA przyrodnicza Gminy Sławno, 2006 – Biuro Konserwacji Przyrody, Szcze- cin

WOLSKI J., 2001a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kategorii C 1 dawnej Karty rejestracyjnej zło Ŝa kruszywa naturalnego „ Świ ęcianowo II” w Świ ęcianowie. Archi- wum ZUW Oddział Zamiejscowy w Koszalinie

WOLSKI J., 2001b – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kategorii C 1 dawnej Kar- ty rejestracyjnej zło Ŝa kruszywa naturalnego „ Świ ęcianowo III” w Świ ęcianowie. Arch. ZUW Oddział Zamiejscowy w Koszalin WOLSKI J., 2003 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

ŚWI ĘCIANOWO III w kategorii C 1. Centr. Arch. Geol. Warszawa WYSOKI ŃSKI L., (red.) 2007 – Zasady oceny przydatno ści gruntów spoistych Polski do budowy mineralnych barier izolacyjnych. Instytut Techniki Budowlanej. Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

47 ARCHEOLOGICZNE zdj ęcia Polski [AZP] w skali 1:25 000, 2002 – Archiwum Wojewódz- kiego Oddziału Słu Ŝby Ochrony Zabytków, Delegatura w Koszalinie