Rotterdam Circulair Voortgangsrapportage 2020 ‘We zorgen dat circulariteit ook écht de maatstaf wordt.’ Inleiding

Er is veel werk verzet sinds de ontwerp en gebruik van producten. En eerste fase van onze circulaire reis. start van ons ‘Van Zooi naar Mooi’- om het materiaal aan het einde van de De bedrijven en de Rotterdammers zijn programma. Soms heel zichtbaar in de levensduur weer opnieuw te gebruiken. de partijen die het verschil maken. De stad, zoals 1012 geplaatste circulaire Het gaat dan niet alleen om onze gemeente is één van de partijen in deze terrasvlonders. Maar soms ook minder spullen, maar ook om alle gebouwen transitie. Wij zijn vooral aan de slag om zichtbaar, zoals een materialenpaspoort en objecten in de buitenruimte. In bedrijven en Rotterdammers te helpen van het Schouwburgplein. In de het ‘Van Zooi naar Mooi’-programma en te inspireren. We zijn dan ook trots voortgangsrapportage nemen we u staat hoe wij hieraan werken. In op de beweging en de ontwikkelingen mee in de stappen die zijn gezet naar de eerste fase van ons programma in de stad. Hier hebben we dan ook ons ideaal: een stad zonder afval en stonden de geformuleerde kansen nadrukkelijk aandacht voor in deze zonder verspilling van waarde. Een verder verkennen, pilots uitvoeren voortgangsrapportage. pittige opgave om van een economie en daarvan leren centraal. In de waarin alles in de vuilnisbak eindigt, voortgangsrapportage vertellen wij hoe om te schakelen naar een economie ervoor staat, welke stappen waarin we beter nadenken over het zijn gezet en wat we leerden in deze

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 2 In alles wat we doen staat het onderstaande figuur centraal. Dit document gaat daarom in op 1. onze twee hoofdroutes, 2. de inzet van onze belangrijkste instrumenten en 3. de ontwikkelingen op de vier sleutelsectoren. We kunnen natuurlijk niet voorbijgaan aan de impact die

Covid-19 heeft gehad in onze stad en op stzijn verg wu ro e ten ons programma. B

2030 Halvering gebruik van 4 3 2 1 primaire grondstoffen

1 Ambitie 2030 2 Twee hoofdroutes 3 Instrumenten 4 Sleutelsectoren met opgaven

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 3 Inhoudsopgave

Transitieopgaven – duurzaamheidsambities 6 Ambitie & twee hoofdroutes 7 Circulaire bewustwoording 9 Vergroten werkgelegenheid en economische ontwikkelingen 12 Samen en met daadkracht aan de slag 23 Sleutelsectoren 35 Consumptiegoederen 35 Groene stromen 45 w Bou 48 Zorg 54 Samenhang andere programma’s en trajecten 58

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 4 foto: Jan de Groen

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 5 Transitieopgaven – duurzaamheidsambities

De verandering van een lineair systeem naar een circulair systeem, is één van de grote transitieopgaven op het gebied van duur- zaamheid. Zoals we omschrijven in het duurzaamheidskompas werken we naast de transitie naar een circulaire economie, aan de energietransitie en aan een gezonde en klimaatbestendige leefomgeving. Deze vier ambities hebben veel invloed op elkaar. Daarom werken we er hard aan om deze ambities zo goed mogelijk te verbinden. Na het zetten van mooie eerste stappen, is nu het moment om door te pakken. Onze wens is om de andere transities steeds meer op een circulaire manier vorm te geven. Om zo de negatieve materiaalimpact van die transities zo klein mogelijk te maken. Een aantal concrete acties die lopen zijn:

Schone energie op een duurzaamheid, en daarmee circu- hiervan is het project schaduwdoeken ­circulaire manier: lariteit, ook echt concreet kunnen voor het verkoelen van schoolpleinen. We trekken samen op in de ontwikkelin- meenemen in aanbestedingen van Een ­ambitieuze groep studenten is gen op zonne- en windenergie. Dit doen grootschalig zonne- en windparken. in ­opdracht van ons bezig met het we door: ­ontwerpen van schaduwdoeken van . provinciale samenwerking in de Op een circulaire manier restmaterialen die ze in Rotterdam vorm van een leernetwerk circulaire ­werken aan een klimaat­ ­vinden. Die doeken moeten ze vervol- zonne-energie; adaptieve stad: gens laten produceren door Rotter­ . deelname aan een sectorbreed We werken aan het klimaat-adaptief dammers met een afstand tot de landelijk traject op het gebied van maken van onze stad. Dat willen we arbeidsmarkt. In 2021 hangen we op circulaire offshore wind; ­zoveel mogelijk op een circulaire een schoolplein met veel hittestress een . te verkennen hoe we integrale manier doen. Een tastbaar voorbeeld proefmodel van de schaduwdoeken op.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 6 Ambitie & twee hoofdroutes

We hebben een grote ambitie geformuleerd. In 2030 is circulair de maatstaf in de stad en is het fossiele grondstoffengebruik met 50% verminderd. Daarbij zetten we in op een groei van het aantal circulaire banen die direct bijdragen aan de circulaire economie. In 2050 is de Rotterdamse samenleving echt volledig circulair. Om daar te komen formuleerden we twee hoofdroutes tot 2023, waar we samen met de stad, met lef en daadkracht en door fouten te durven maken aan werken.

Monitoring, meten = weten jaren steeds meer inzicht in de vermin- Blauw onderzoek – Hoe We willen natuurlijk meetbaar maken of dering van de stedelijke materiaalvoet- ­circulair zijn Rotterdammers? we goede stappen zetten richting onze afdruk. Het geeft ons mogelijkheden om Om te zien of Rotterdammers ook meer ambitie en doelstellingen. Het meetbaar beter te sturen op wat we moeten doen. circulair denken en doen, zetten we maken hiervan is een uitdaging. Net In 2021 werken we aan een verdere minimaal één keer per jaar een enquête als onze transitie naar een circulaire ontwikkeling van deze monitoringstool. uit onder zo’n 500 Rotterdammers. Dit economie, vraagt dit pionieren, doen Hiervoor volgen we nauw alle ontwikke- geeft ons veel inzichten. En we leren en leren. Rotterdam ontwikkelt als één lingen om ons heen, zowel nationaal als ook over hoe we dit monitoren. Het aan- van de eerste steden in Nederland een internationaal. scherpen van deze manier van meten is monitoringstool. In 2020 hebben we daarom belangrijk. hierin een eerste goede stap gezet. Deze monitoring geeft ons de komende

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 7 Hieronder laten we zien hoe we er voorstaan met de twee hoofdroutes: 1. Vergroten van het circulaire 2. Vergroten van de ­werkgelegenheid ­bewustzijn: en ec­ onomische ontwikkelingen Rotterdammers, Rotterdamse bedrijven en de in de circulaire economie gemeente denken en handelen meer circulair en

foto: Jan de Groen

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 8 1. Circulaire bewustwording

De circulaire beweging willen we onomkeerbaar maken. Hiervoor benoemden we twee indicatoren voor de komende periode, namelijk:

1. Het afvalscheidingspercentage 2 2 0 van huishoudelijk afval (inclusief 2 2 2 0 2 2 2 2 2 2 0 2 0 grofvuil, gft) is verhoogd van 30,4% 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 in 2018 naar 45% in 2023. 2 22 In 2019 is per inwoner 151 kilogram en 2 2 0 0 02 02 2 2 2 2 0 02 2 2 22 0 02 2 2 2 in 2020 166 kilogram aan grondstoffen 2 gescheiden. Het scheidingspercentage 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 komt in 2020 op 36%. Een stijging van 20 2020 20 20 20 2020 202020 2020 5,2 procentpunt ten opzichte van 2018. Kg gescheiden grondstoffen per inwoner per inwoner p.j. We zien daarnaast dat het totaal aange- Kg restmateriaal fijn en grof materiaal per inwoner p.j. boden en ingezamelde grondstoffen in Scheidingspercentage 2020 (462 kg) met ruim 8 % is gestegen miloeng ten opzichte van. 2019 (426 kg). Dit is gebracht naar de milieuparken. Nadere 2. Circulair gedrag van de Rotter­ miloeng hoger dan voorzien. Deze toename is toelichting hierover vindt u in de nieuwe damse bevolking stijgt volgens miloeng voor een belangrijk deel te verklaren rapportage van de grondstoffennota die de gedragsmonitor van Blauw van vanwege Covid-19 en de getroffen eind maart volgt. 20% in 2018 naar 30% in 2023. maatregelen. Zo is men meer thuis Het is goed om te zien dat veel Rotter- gaan werken, hebben burgers meer dammers in enige mate bekend zijn met grofvuil aangeboden en materialen het begrip circulariteit (89%).

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 9 Ze vinden de ontwikkeling naar de ­makkelijker, zichtbaarder en toeganke- nieuwe economie, waarin we anders lijker om als Rotterdammer je routines omgaan met materialen, belangrijk. te doorbreken en je gedrag te veran- De toename van het percentage deren. Dit vraagt van ons de komende Rotterdammers dat ook echt in grote periode volhouden, verdiepen en doen, 80% mate circulair gedrag vertoont (circu- met de inzichten die we de afgelopen lair actieve), blijft in 2020 22%. Dit is periode hebben opgedaan. een belangrijk aandachtspunt voor de komende periode. Doelgroepenonderzoek Het afgelopen jaar voerden we dit We zien dat steeds meer Rotterdam- verdiepende onderzoek uit naar de Ruim 80% van de mers het noodzakelijk vinden om ­motivatie van de Rotterdammers om medewerkers heeft de circulair te handelen. Maar aanpassin- wel of niet circulair te handelen. Hier intentie om een grotere gen in je dagelijkse routines vraagt een zijn vijf ’type persona’s uitgekomen. bijdrage te leveren extra zetje. We hebben in de eerste fase Die kennis stelde ons in staat om onze een stevige basis neergezet en zetten communicatiestrategie, de wijk­aanpak aan een circulaire nu door. Onze communicatiestrategie en verschillende projecten aan te economie binnen de is aangescherpt. En we zijn gestart met scherpen. gemeente Rotterdam. concrete projecten in verschillende wij- ken, waarin we ook samenwerken met hen een gedragsmonitoring uitgezet. bewoners. Een mooi voorbeeld hiervan, Het is niet alleen belangrijk dat Rotter- Daaruit kwam naar voren dat de mees- waar we in de wijkaanpak op terugko- dammers meedoen, maar we hebben ten goed bekend zijn met het begrip men, is de ontwikkeling in . ook al onze gemeentelijke collega’s ‘circulaire economie’. Bijna één derde is Met al die projecten maken we het nodig. En daarom hebben we ook onder op dit moment circulair actief.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 10 foto: Joep Boute

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 11 2. Vergroten werkgelegenheid en economische ontwikkelingen

Wij stimuleren circulaire initiatieven als het gaat om het aantrekken van Als we kijken naar de ontwikkeling in en ondersteunen het huidige MKB en internationale bedrijven door Rotter- het havengebied en de stad, onder- broedplaatsen voor innovatieve start- dam Partners en Innovation Quarter. steunden we vanuit de gemeente al ups & Scale-ups. We zetten in op het In 2019 en 2020 vestigden vijf nieuwe 40 initiatieven: 16 in de haven, 13 in de verbeteren van het investeringsklimaat internationale circulaire bedrijven zich stad en 11 initiatieven via CityLab010. door initiatieven te ondersteunen met in ­Rotterdam. Bij elkaar leveren die be- Ook hier ontstaat werkgelegenheid. subsidies, vouchers en opdrachten. We drijven 255 nieuwe circulaire banen op. Hieronder lichten we een aantal voor- hebben met elkaar gezegd, dat deze beelden toe. Vervolgens presenteren tweede hoofdroute een succes is als we een aantal van onze program- in deze bestuursperiode tenminste 40 ma’s, die bijdragen aan het circulaire nieuwe circulaire initiatieven zijn gerea- ­economische klimaat in Rotterdam. liseerd in de stad. We zien dat er mooie stappen zijn gezet. Het is hoopvol om te zien, dat we juist in deze tijden samen met ondernemers doorpakken en kansen weten te benutten. Het circulair worden van de economie biedt kansen voor Rotterdam. Dat is ook zichtbaar 255 circulaire banen

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 12 Er zijn 16 initiatieven opgestart in de haven De transitie naar een circulaire haven en industriecomplex lukt als overheid, Initiatieven bedrijfsleven en wetenschap over de volle breedte van het maritieme cluster in de haven samenwerken.

Een mooie ontwikkeling in de haven is de recycling van plastic afval via chemi- sche recycling en door nieuwe vormen Voorbeeld: BiondOil om plastic afval te sorteren. Dit biedt Het project draagt op verschillende . de geproduceerde CO2 zeer zuiver concrete kansen om de CO2-uitstoot manieren bij aan het vormgeven van is en bijvoorbeeld gebruikt kan fors te reduceren. Naast van ‘Afval naar de biobased ambities van de regio worden in de frisdrankenindustrie; Grondstof’, zijn Carbon Capture Usage doordat: . de BiondOil-fabriek nog andere (CCU) en de Biobased Economy belang- . het bijproduct van houtverwerking hoogwaardige bio chemicaliën en rijke ontwikkelingen in het maritieme – lignine – in dit project een hoog- bio ethanol produceert, die dienen cluster. waardigere toepassing krijgt dan bij als biobased vervanging van brand- verbranding in een kolen­centrale. stof voor benzinemotoren. Daarmee De lignine vervangt bitumen in helpt dit project om de Europese en asfalt. Daarmee kunnen wegen met Nederlandse bijmengverplichting bio-asfalt worden geasfalteerd; te realiseren met productie op eigen grond.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 13 ingezet voor ­recycling. Zo kunnen we Initiatieven via een korte keten met weinig ener- gieverbruik ­plastic weer gebruiken, in de stad waarmee ­productie van nieuw plastic met CO2-uitstoot wordt voorkomen.

CityLab 010 CityLab010 is een jaarlijks terugkerend traject waarvoor Rotterdammers met goeie, innovatieve ideeën zich ­kunnen inschrijven. Eén van de thema’s is ­Nieuwe Economie. Er zijn 13 initiatieven in de stad opgestart De focus in de stad ligt op het doen van onderzoek, het delen van kennis en het Een goed voorbeeld van een geslaagd draaien van pilots om nieuwe technologieën te ontwikkelen en bestaande bedrij- project is Pieter Pot, die vorig jaar een ven te helpen om hun bedrijfsproces meer circulair in te richten. startsubsidie kreeg en nu scoort met het concept boodschappen bezorgen in Voorbeeld: Urban Mining Corp uitgesorteerd via een innovatieve op glazen potten. kleuren; Proefopstelling met magnetisme gebaseerde sorteertech- kleursorteerder niek. Momenteel brengt Umincorp in De nascheidingsinstallatie bij de Rotterdam een kleursorteerstraat in AVR haalt uit het Rotterdamse Afval gereedheid om de fracties meer kleur- harde en zachte plastics en dranken- zuiver te maken. Dit alles moet ertoe kartons. De harde plastics worden leiden dat een grote stroom plasticafval door ­Umincorp in Amsterdam verder van Rotterdammers direct kan worden

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 14 Winnaars

Ook 2020 was weer een succesvol jaar. 11 van de 47 winnaars (dus bijna 25%) waren op het gebied van Nieuwe Circulaire Economie:

Circulaire energieopslag  MC zorgt dit direct voor 103 ton C02-­ StoredEnergy geeft afgeschreven deel- reductie per jaar, wat gelijk staat aan scooteraccu’s een tweede leven als op- 7416 keer een enkele reis van ­Amsterdam slagsystemen voor duurzame energie. naar Parijs met de HSL.

Circulaire medische Circulaire zeep handschoenen  tegen verspilling  Euronitrile ontwikkelt met het Erasmus Kusala Gifts wil reststromen van MC en de Hogeschool Rotterdam een ­Rotterdamse ondernemers in het biodegradeerbare medische wegwerp- ­assortiment ambachtelijke zepen handschoen. Een circulaire handschoen ­verwerken. Met geredde olijfolie, olie opgebouwd uit biobased grondstoffen, van koffiedik en regenwater kan een vatbaar voor vergisting op locatie of ver- stuk zeep 65% circulair worden. snelde afbraak erbuiten. In het Erasmus

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 15 Falafval  De Wierfabriek  en hoogwaardige producten. In de eer- FALAFVAL voert de strijd tegen voed- De Maasplaat is een duurzaam alterna- ste fase werken ze aan reststromen van selverspilling. Zij maken duurzame en tief voor MDF en spaanplaat. Het is ge- aardappelschillen. plantaardige falafel van overgebleven maakt van de resten van zeewier, nadat groente- en fruitpulp.. waardevolle eiwitten uit de plant zijn Seaweed Yarn & Dye  gehaald. Het is een nieuw materiaal, Seaweed Yarn & Dye is opgericht door Green Roof Initiative  met een schoon proces zonder schade- Nienke en Anne Boermans. Groene daken zijn goed voor het lijke kunsthars, waardoor je het goed in Anne & Nienke zijn overtuigd van de ­ecosysteem en onze levenskwaliteit. circulaire producten kunt toepassen. impact en potentieel van het gebruik Ze vangen fijnstof af, gaan hittestress van lokaal zeewier en haar reststromen tegen en zorgen voor een beter Rotterdam Maakstad  voor het commercieel gebruik van ­watermanagement. De initiatiefnemers 3d-printtechnologie stelt ons in staat garen en verf. hebben een circulair systeem bedacht om slimmere, holle producten te ma- dat een spectaculair dakenlandschap ken. Zo kan er eenvoudig tot wel 50% VeggiHap  oplevert. Het is modulair van gerecy- materiaal bespaard worden, waarmee VeggiHap heeft als missie om mensen cled plastic en past op ieder dak. CO2-footprints van producten substan- op een leuke en makkelijke manier tieel verlaagd kunnen worden. gezonder te laten eten. Daarom maken Leafy  ze vijf heerlijke pasta’s met meer dan Dit systeem verkleint de keten ­tussen SavFood  50% groente. Ze gebruiken groente van productie van voedsel en je bord, SavFood pakt het probleem van voed- lokale boeren. Deze groente redden ze bespaart grondstoffen en vermindert de selafval uit reststromen (verwerkende van de verspilling omdat ze niet mooi uitstoot. industrie) aan met nieuwe, innovatieve genoeg zijn of overgeproduceerd zijn.

Wil je er meer van weten check dan de publieksversie van het Juryrapport. Alle circulaire initiatieven zijn op onze website benoemd.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 16 Up!Rotterdam

Het doel van het programma UP!Rotterdam is om van Rotterdam de beste thuishaven te maken voor vooruitstrevende start-ups, scale-ups, innovatief MKB en corporaties die groot durven te denken. We werken aan een innovatief ecosysteem gericht op de nieuwe economie. Een economie die duurzaam, circulair, inclusief en digitaal is. Hiermee is dit een belangrijk programma in onze transitie naar een circulaire economie.

Rotterdam Unlocked challenge andere dienen als voeding voor vis en kippen. Het pilotproject Samen met Rotterdam Unlocked is een circulaire challenge haalt de in Engeland gebouwde mobile pilot naar Rotterdam uitgezet voor het upcyclen van gemeentelijke afvalstromen. om de technologie te toetsen aan verschillende toepassings­ 80 circulaire startups deden een pilot-voorstel. Deep Branch mogelijkheden. Op lange termijn wil Deep Branch Biotechno­ Biotechnology en Bergen Carbon Solutions zijn als winnaar logy een fullscale fabriek openen in Rotterdam. uitgeroepen tijdens het Upstream festival. Bergen Carbon Solution Deep Branch Biotechnology Zij produceren cabron-nanofibers van CO2. De producten We zijn samen met Deep Branch Biotechnology een pilot die zij maken zijn door hun unieke karaktereigenschappen gestart. Hierin passen we de Carbon capture and utilization bruikbaar voor verschillende toepassingen, zoals batterijen (CCU)-technologie toe: afgevangen CO2 omzetten in een en elektronica waardevol product, “single-cell protein”. Dit kan onder

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 17 Innovoucher Onder de vlag van Up!Rotterdam waren er 100 vouchers voor innovatieve ideeën en bedrijven beschikbaar. Innovatie op circulariteit is daarin een belangrijk onderdeel.

GIST Growing Industry through a Sustainability Transition GIST is een subsidiemogelijkheid die we samen met onder andere Interrreg Vlaanderen-Nederland en Clean Tech Delta aanbieden. Deze subsidie helpt ondernemers bij het opzetten en financieren van FEED-haalbaarheidsstudies (FEED: Front-End Engineering Design). GIST is gericht op de transitie naar een schone proces- en maakindustrie en loopt van 1 januari 2018 tot en met 31 december 2021. In deze periode krijgen bedrijven in de proces- en maakindustrie meermaals de gelegenheid om projectvoorstellen voor FEED- haalbaarheidsstudies in te dienen

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 18 Interview met Ayuk Bakia mede-eigenaar Falafval

‘De manier waarop we nu met eten omgaan kan ècht niet meer’

Falafval redt voedzaam eten van de was het moment dat we konden gaan afvalbak en maakt falafel van groen­ vliegen! We kregen veel publiciteit maar te-reststromen. Falafval laat zien dat ook een geldprijs. Daarmee konden we het anders kan: duurzame, smake­ investeren. Ook corona was een keer- lijke en plantaardige falafel en een punt en heeft als versneller gewerkt. eerlijke en duurzame keten zonder Ons plan was om met onze falafel op verspilling. ‘We hopen hiermee ook alle festivals te staan. Dat ging natuur- consumenten en ondernemers te in­ lijk niet door vanwege corona. In plaats spireren tot duurzamere keuzes’, zegt daarvan hebben we een pop-upwinkel Ayuk Bakia, mede-eigenaar. geopend in een bar en doe-het-zelfpak- ketten gemaakt. Dat loopt zo goed dat Wat was een doorbraakmoment voor we de testfase op de festivals kunnen jullie? overslaan en verder kunnen met onze ‘Vlak nadat Scifio Minnaard, mijn com- strategie. We willen de stap maken pagnon, en ik begonnen eind 2019 won- naar retail. En ons assortiment van nen we de Aardig Onderweg Award. Dat verschillende soorten falafel uitbreiden foto: Jan van der Ploeg

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 19 met zelfgemaakte sauzen. We richten Wat is jullie tip voor andere circulaire die behapbaar is voor iedereen. Niet ons op bijvoorbeeld ecowinkels. En over start-ups? alleen voor ondernemers maar voor een week of drie starten we met onze ‘Gewoon ergens beginnen! Dat is soms elke Rotterdammer. Met bijvoorbeeld eigen webshop! De horeca willen we lastig omdat nog niet alle informatie er voorbeelden van hoe je duurzaamheid ook blijven bedienen, voor die markt is. Maar je komt er dan vanzelf achter in het alledaagse leven kunt toepas- ontwikkelen we diepvriesballetjes. welke kant je op moet. En zorg dat je sen. Duurzaamheid is een vaag begrip Sinds kort zitten we in BlueCity waar mensen om je heen hebt die je kunnen geworden en dat is jammer want het be- we ook een grotere keuken hebben met helpen. Je hoeft niet alles zelf te doen tekent gewoon spaarzaam omgaan met meer mogelijkheden.’ en overal verstand van te hebben. Als grondstoffen. We moeten het sámen je dingen uitbesteedt, kun je sneller doen, ondernemers en particulieren.’ Hebben jullie iets onderschat en hoe groeien. Stel je open en kijk wat je voor zijn jullie daarmee omgegaan? elkaar kunt betekenen.’ ‘Onderschat niet echt, maar er waren wel uitdagingen. Bijvoorbeeld voed- Hebben jullie tips voor de gemeente selveiligheid bij reststromen. Wij halen om de circulaire economie meer te bijvoorbeeld bij een snijderij snippers stimuleren? paprika en ui op die overblijven. Er ‘Ik heb bij het opstarten de pragma- is veel goede wil voor circulair maar tische aanpak gemist. Er wordt veel niemand weet hoe je het precies moet geroepen over circulariteit en het doen. Je moet zelf het wiel uitvinden en staat hoog op de agenda. Ik kon geen een nieuwe keten maken.‘ laagdrempelige informatie vinden waar je direct iets mee kunt in de praktijk en

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 20 MKB010>>Next

Programma 2018-2022 (website) Activiteiten MKB010>>Next

De economie wordt steeds meer digitaal, duurzaam en Dag voor het MKB in de week van de Circulaire Economie circulair. Deze veranderingen gaan snel, zijn ingrijpend en onomkeerbaar. Ook voor MKB-bedrijven in Rotterdam heeft Webinar Nieuwe Economie VNO-NCW Rotterdam die ontwikkeling grote gevolgen. Tegelijkertijd levert het aantrekkelijke kansen op. 4 online webinars CIRCO

Het programma MKB010>>Next inspireert, informeert 4 CIRCO-tracks (bouw & installatietechniek, bouwplaats, en stimuleert kleine en middelgrote MKB-bedrijven om horeca-catering & evenementenlocaties, maritiem) digitaal, duurzaam en circulair te ondernemen. Samen met Netwerk koplopergroep circulaire restaurants onze partners, waaronder BlueCity, MKB RR, Rabobank en CIRCO, bieden we de aanwezige kennis, middelen en net- Ondernemersontbijt Circulair werken zo laagdrempelig mogelijk aan om het Rotterdamse MKB vooruit te helpen. Communicatie campagne ‘Ook jouw Zaak’

Ondernemers zijn zelf aan zet om te vernieuwen, maar MKB010>>Next wil hen graag inspireren en stimuleren bij deze uitdagingen. Met dit programma bieden we daarom informatie en online tools waarmee ondernemers zelf aan de slag kunnen. We informeren over relevante regelingen. En we organiseren workshops en events waar ondernemers nieuwe kennis kunnen opdoen en in contact komen met andere ondernemers

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 21 Covid-19 De effecten van Covid-19 zijn ingrijpend. Voor Rotterdammers die direct en indirect getroffen zijn door de ziekte, voor de zorgverleners/het ziekenhuispersoneel en voor de ondernemers in de stad die getroffen zijn door de maatregelen. Covid-19 heeft een enorme impact op de economische ontwikkeling in de stad en op onze manier van leven. En ook op de uitvoering van het ‘Van Zooi Naar Mooi’-program- ma. Dit vroeg veel aanpassingsvermogen en creativiteit. Zo gingen onze commu- nicatie-uitingen tijdens verschillende evenementen zoals de Marathon, Rotterdam Unlimited en natuurlijk het Eurovisie Songfestival niet door. Daarom is gekozen voor een koerswijziging in onze communicatieaanpak. Hierin was het belangrijk om de circulaire ondernemers die het in deze Covid-19 crisis zwaar hadden, extra te ondersteunen. Eén van de kansen die we met elkaar hebben benut, zijn de 1012 vlonders voor 428 ondernemers. Een mooi resultaat van een project waar we met elkaar snel, flexibel en circulair de ondernemers een steun in de rug hebben ­kunnen geven. Dit is onderdeel van de herstelmaatregelen om de economische klap van de coronacrisis zo goed mogelijk op te vangen. (Rotterdam Sterker Door)

Belang van een circulaire economie In het Blauw-onderzoek stonden we stil bij de effecten van corona op de Rotter- dammers. We zagen een positieve ontwikkeling. Namelijk 55% vond tijdens de intelligente lockdown in mei een circulaire economie belangrijker dan voor de coronacrisis.

foto: Iris van den Broek

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 22 Om gelijk een goed beeld te krijgen van veel van onze acties, projecten en experimenten hebben we drie jaaroverzichten gemaakt op film.

2018 2019 2020

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 23 Samen en met daadkracht aan de slag

Hierboven omschrijven we hoe we De integratie van de verschillende duur- ervoor staan met het bereiken van onze zaamheidsthema’s is belangrijk. Daar- doelstellingen. Om te komen waar we nu om werken we aan een afwegingskader staan, is veel werk verzet. We gingen aan Inkopen duurzaam inkoop. Een aantal mooie de slag met de ­verschillende beschik- voorbeelden van hoe we circulariteit bare instrumenten. Dan moet je denken Ons eigen inkoop- en aanbestedings­ steeds beter een plek weten te geven in aan ons eigen inkoopbeleid, het beheer beleid is één van de belangrijkste onze eigen inkoop zijn; van assets in de buitenruimte en commu- instrumenten om circulaire doelen nicatie. Maar we doen dit natuurlijk niet te realiseren. Waar grondstoffen een Groenbestek alleen. Een circulaire stad realiseer je belangrijk onderdeel zijn van de inkoop In het Groenbestek is opgenomen alleen door samen te werken; binnen de nemen we stap voor stap circulariteit dat de grondstoffenstromen die door gemeente, met bedrijven, organisaties op als criterium. Sinds 1 oktober 2019 werkzaamheden uit de openbare ruimte en de Rotterdammers.­ Hieronder staan hebben we het volgende bereikt: vrijkomen, op een zo hoogwaardig we stil bij de verschillende instrumenten 38 contracten circulair mogelijke manier verwerkt moeten die we inzetten, de aanpak in de wijken Contractwaarde: worden tot een nieuw product met zo en onze samenwerking met Blue City, 62.742.900 euro min mogelijk CO2-uitstoot. We hebben een belangrijke broedplaats voor de twee belangrijke beoordelingscriteria circulaire economie. opgenomen, namelijk 1) hoogwaardige

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 24 verwaarding en 2) bewust circulair, maken we met gras uit de stad! vervangen te worden bij schade waar het gaat over de mate waarin de . de groenaannemer die de bomen of als de container kapot is. marktpartij een actieve bijdrage levert onderhoudt in het centrum van de Ook de onderbakken van deze aan het behalen van onze circulaire stad doet dit nu volledig elektrisch. ­containers zijn circulair aanbesteed. doelstelling. We hebben een nieuwe Er is een belangrijk gunnings­criterium manier van aanbesteden toegepast. We Ondergrondse containers en opgenomen gericht op beton­ daagden marktpartijen uit om een plan de onderbakken innovatie en hergebruik van beton. in te dienen waarin innovatie centraal Onze ondergrondse containers zijn de Het bouwwaarde­model vanuit het staat. Zij kregen de ruimte om aan te afgelopen periode circulair aanbesteed ­betonakkoord is hierin toegepast geven hoe zij de komende zes jaar en ingekocht. Dit heeft de volgende groeien, investeren en innoveren. resultaten opgeleverd: . van elke 100 oude containers, kan Dit heeft al in de eerste periode geleid 70 tot 80% worden gerefurbished tot een aantal mooie innovaties: voor nieuwe containers. In totaal Juridisch . één van de groenaannemers, Den bespaart Rotterdam 250 ton staal Boer Groenprojecten, organiseerde per jaar; samen met Drukkerij Holland een . de nieuwe containers beschikken Bij een circulaire economie is afval een circulaire keten. Ons Rotterdamse over een materialenpaspoort. grondstof. De afvalwetgeving biedt, door gras verwerken zij één op één tot Daarin staat welke materialen zijn recente wijzigingen op Europees en na- papier. Het Rotterdams papier is gebruikt en hoe deze effect hebben tionaal niveau, steeds meer mogelijkhe- ­circulair, lokaal en komt verant- op het milieu; den die hoognodig zijn voor de transitie woord tot stand! Het kreeg ook of- . de containers zijn volledig demonta- naar een circulaire economie. Belangrijk ficieel de naam WasGras010. Onze bel. Zo hoeven slechts kleine delen instrument daarbij is welke status een interne Rotterdamse jaarkalender (in plaats van een hele container) afvalstof kan krijgen: einde-afval, bij-

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 25 product of voortgezet gebruik. Hierdoor Het stelsel van de Woningwet ook een punt waar we in 2021 mee aan vindt levensduurverlenging plaats en en het Bouwbesluit de slag willen. Het is duidelijk is dat een wordt structureel hoogwaardig product- Anders dan bij reguliere aanbestedin- lobby gestart moet worden voor een en materiaalhergebruik gestimuleerd. gen, geeft het stelsel van de Woning- passende structurele publiekrechtelijke Grootste obstakel is met name gelegen wet en het Bouwbesluit de gemeente inbedding. in de complexiteit van de afvalwetge- geen mogelijkheden om harde eisen te ving. Niet alleen voor onszelf, maar ook stellen op het gebied van circulariteit en voor ondernemers die iets meer met duurzaamheid. Uit de Woningwet vloeit hun afval willen. We doen en ondersteu- voort dat een gemeente, anders dan in nen daarom pilots en onderzoeken, en onderling overleg en op basis van ge- delen onze kennis met ondernemers. lijkwaardigheid, niet mag contracteren Beheer van Het oprichten van het Circulair Loket is over onderwerpen die bijvoorbeeld in eigen assets hier een mooi voorbeeld van. We krijgen het Bouwbesluit zijn geregeld. Hieron- daardoor steeds beter in kaart welke der vallen onder meer de (technische) Op verschillende plekken in de organi- juridische hobbels er nog zijn en welke voorschriften die in het Bouwbesluit satie en in de stad hebben we assets in aanpak deze vragen. Dat kan een lobby zijn opgenomen uit het oogpunt van beheer. Onze kantoorgebouwen, wegen, zijn om wetgeving aan te passen of veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, bruggen en straatmeubilair in onze juist het aansturen op een uitgebreide energiezuinigheid en milieu; elementen openbare ruimte. De grondstofstromen producentenverantwoordelijkheid voor die tamelijk essentieel zijn bij circu- die vrijkomen bij bijvoorbeeld onder- meer producten. Een voorbeeld van één lair bouwen. Door het ontbreken van houd, proberen we zo hoogwaardig van deze barrières die we in het vizier een deugdelijke juridische grondslag mogelijk te benutten. En bij nieuw aan hebben is: om milieu en duurzaamheidseisen te te leggen of te renoveren assets nemen kunnen stellen, komt circulair bouwen we de ontwerp- en materiaalkeuzes bij gronduitgifte in de knel. Dit is dan onder de loep.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 26 In lijn met de startfase van het program- ma ‘Van Zooi Naar Mooi’ begonnen Grondstoffen Onderzoek we met projecten en leren we door te inzamelen en doen. Een aantal concrete projecten: de hergebruiken vervanging van een brug, hergebruik van bestratingsmateriaal en het gebruik De circulaire benadering van afval is Leren en onderzoeken is een essenti- van Rotterdams hout. Circulariteit speelt een integraal onderdeel van de nieuwe eel onderdeel in de transitie naar een een steeds grotere rol bij plannen in de grondstoffenbeleidsnota. Voorbeelden circulaire economie. De inzichten die we openbare ruimte, zoals het Schouwburg- van belangrijke ontwikkelingen uit de opdoen leiden tot aanscherping van de plein. Hier is een materialenpaspoort nota zijn; plannen en betere communicatie met de gemaakt die wordt benut bij het heront- . de uitrol van GFE-inzameling laag- stad. Voorbeelden van belangrijke onder- werp. De lessen die we bij die projecten bouw; zoeken van de afgelopen periode zijn: leren, gebruiken we bij investeringen in . de start van GFE-hoogbouw; . het onderzoek naar het verwaarden de toekomst. Bijvoorbeeld bij de Nota . de invoer van het Opt-in systeem; van GFT+E. Het afgelopen jaar deed Vervangingsinvesteringen of de plannen . de verdere ontwikkeling van de CE Delft een onderzoek naar de voor assetmanagement. Op die manier nascheidingsinstallatie van de AVR. ­mogelijkheden om GFT+E hoog- kunnen we van kleine pilots opschalen Meer informatie over wat er vanuit de waardiger te verwerken. naar grote investeringen en vergroten grondstoffennota allemaal in gang is . een haalbaarheidsonderzoek naar we daarmee onze impact. Ook werken gezet, vindt u in de voortgangsnota. de kosten, baten, randvoorwaarden we toe naar concrete doelstellingen om en risico’s voor het realiseren van elk jaar weer een grotere stap te kunnen een milieupark 2.0. Daarnaast is een maken en onze manier van denken, wer- marktonderzoek uitgevoerd naar ken en doen in ons assetmanagement het animo onder Rotterdammers steeds meer circulair is. voor een milieupark 2.0 en waar we

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 27 als gemeente op in kunnen zetten (lokale) productie en bedrijvigheid, om het animo te vergroten. andere vormen van inzamelingen, . we werken mee aan een aantal noodzakelijkheid van op- en over- Communicatie onderzoekstrajecten, waaronder slag locaties voor grondstoffen en de ketensamenwerking in de bouw, materialen bijvoorbeeld in de bouw Trancibo, en aan het onderzoek naar 2. de methodische kant van circula- Met de start van de ‘Van Zooi Naar de verschuiving van belasting van riteit, om op een duurzame manier Mooi’-campagne in 2018 hebben we arbeid naar grondstof, Ex Tax. vorm te geven aan de goede groei volop ingezet op zichtbaarheid in de van de stad. De materialen die nodig stad. Rotterdam Circulair werd hierdoor zijn voor onze verdichtingsopgave een begrip. We maakten een grote slag vertegenwoordigen een enorme in de bekendheid en bewustwording. milieu-impact. Circulariteit geeft Door aanwezig te zijn op grote evene- ons concrete handvaten om die mi- menten, zoals het Zomercarnaval en de Omgevingsvisie lieu-impact te verlagen en beter na Rotterdam Marathon bereikten we een te denken over toekomstig waarde- breed publiek. En Club Circulair werd behoud van alles wat nu ontwikkeld de plek waar ondernemers en andere Circulair is één van de perspectieven in wordt. organisaties elkaar ontmoetten. de omgevingsvisie. In de ontwikkeling van de omgevingsvisie 1.0, die in de Integratie van allerlei verschillende per- Door de komst van Covid-19 gingen in zomer 2021 wordt vastgesteld, nemen spectieven in de omgevingsvisie leiden 2020 alle grote publieksevenementen we circulair nadrukkelijk mee. Het gaat soms ook tot dilemma’s en ruimtevraag- niet door. Daarmee kwam de vraag om twee perspectieven op circulariteit: stukken. Het is belangrijk om dit de op: hoe kunnen we een onderwerp als 1. de ruimtevraag van een circulaire komende periode verder te verkennen. circulariteit blijvend onder de aandacht economie, zoals andere vormen van brengen op een manier en toon die

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 28 past in deze tijd? Die verzachtend en Onderwerpen die aan de orde kwamen Studio Circulair leverde het volgende verbindend werkt voor iedereen en ons zijn: op: netwerk vergroot? Dit resulteerde in een . wat is het recept tegen voedsel­ . ­2.500 views voor uitzendingen via serie online talkshows vanuit BlueCity: verspilling met onder andere Jack onze websitie (exclusief views losse Studio Circulair, voor Rotterdammers Bean en Rocco Ladage; fragmenten); en ondernemers. In deze goudnieuwe . hoe circulair is jouw kledingkast met . 12.000 extra views voor uitzendin- online talkshow namen we de Rotter- onder andere Joline Jolink, Eigen- gen via livestream van BlueCity; dammer iedere week mee in een ander draads en Zeeman; . aanzienlijke groei aantal volgers op circulair onderwerp. Dit deden we . groen in de stad met onder de socials (onder meer een Linked- samen met inspirerende ondernemers, ­andere Diergaarde Blijdorp en de Instijging van 125%). vooruitstrevende bewoners en aanstor- ­gebroeders Groen; mende artiesten. . circulair (ver)bouwen met onder andere Woonstad Rotterdam en Mei architects; . tijd om verpakkingen aan te pakken met onder andere MacDonalds, Pieter Pot en PackBag; . het circulaire normaal met onder andere ‘Ik ben wij’ Lorenzo en ­Verstegen Spices and Sauces

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 29 Succes onderdeel Studio circulair op pad Onze gouden reporter Chaimae gaat de stad door om circulaire ondernemers een podium te geven en de Rotterdam- mer te inspireren.

Ben jij benieuwd naar haar inspirerende gouden rapportages? Klik dan op de video’s hiernaast.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 30 Uitgelichte communicatiemomenten

Gouden verhuisveiling – Theater Zuidplein Uitreiking Ster in Circulair

Droomboom jeugdvakantieland - prijsvraag Ramon Beuk’s recept tegen voedselverspilling

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 31 Wijkaanpak In onze circulaire wijkaanpak wer- . het verhalenproject met het ken we op een inclusieve manier aan ­Verhalenhuis op ; circulaire gedragsverandering. Dit doen . een circulair wijkprogramma met we samen met een diverse groep van de Stichting Ik ben Wij in de partners en inwoners. We experimen- ; teerden en bouwden aan een stevige en . de rondreizende ‘van’; de Resolution inclusieve aanpak. Die aanpak bestaat Room uit zaaien: vergroten van ons netwerk in . circulaire invulling van het Energie- de wijken, vinden van de juiste samen- huis in , werkingspartners, ontdekken welke . de uitbreiding van het ­programma circulaire initiatieven er al zijn. En uit Mooi Mooier Middelland met oogsten: opzetten van circulaire projec- circulaire aanjagers in de wijk. ten in de wijk samen met onze partners. Dit naar aanleiding van vier Het doelgroepenonderzoek legde een dialoog­momenten waar we met belangrijk fundament voor het bieden 120 ­bewoners spraken over van maatwerk in de wijken. We bouw- ­duurzaamheid in de wijk. den een netwerk op in de wijken Groot IJsselmonde, , Middel- land, Blijdorp, , , , Afrikaanderwijk, Agniese- buurt en Katendrecht. Daarnaast zijn projecten opgezet die begin 2021 gaan starten:

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 32 Samenwerking circulaire broedplaats: BlueCity

BlueCity is één van de belangrijke broedplaatsen voor circulaire makers en koploperbedrijven die circulaire businessmodellen ontwikkelen. De kennis, de faciliteiten (link bericht nieuwe lab) en het netwerk van BlueCity zijn van grote waarde voor het circulair ondernemerschap in de stad. Daarnaast hebben zij een belangrijke rol bij het inspireren van de Rotterdammer. Onder andere door hen te laten zien en ervaren wat zij zelf kunnen doen. Een voor- beeld hiervan is het ‘Het Dus Wat Gaan Wij Doen’-festival.

foto: Iris van den Broek

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 33 BlueCity Lab

In november 2020 is het eerste circulair gebouwde biolab ter wereld geo- pend. De ambitie van BlueCity is om dé plek te zijn waar circulaire prototypes tot stand komen. Met het ecosysteem van BlueCity, faciliteert het Lab de samenwerking met verschillende type professionals die bouwen aan een ver- nieuwend stedelijk systeem. Denk aan de toetsing in de praktijk van biobased bouwen, de ontwikkeling van biologisch, duurzaam verpakkingsmateriaal of het stimuleren van functioneel groen en biodiversiteit in stedelijk gebied. Het is een platform waar concepten aangescherpt kunnen worden door ontmoe- tingen met specialisten, andere creatieven en marktpartijen. Het is een plek om prototypes verder te ontwikkelen en experimenten uit te bouwen.

Een aantal voorbeelden van ontwikkelingen in het Lab zijn: . Waterweg, een start-up die van rioolslib klimaatadaptieve tegels maken . Outlander Material, waar bierbrouwafval verandert in UnPlastic, een composteerbaar en volledig plasticvrij alternatief voor plastic; . Een startende start-up die eendenkroos kan herwaarderen in een nieuw product met de gemeente als launching customer.

Met het Lab vinden we samen oplossingen voor nieuwe, duurzame materialen­ om op een duurzame manier te kunnen bouwen aan de foto: Iris van den Broek ­leefbaarheid en bouwopgave van de stad van de toekomst.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 34 Sleutelsectoren

Al onze inzet is gericht op één van de vier sleutelsectoren, namelijk consumptiegoederen,­ groene stromen, bouw en zorg. Met die sectoren maken we de meeste impact. Bij de start van ons programma formuleerden we voor die vier sleutelsectoren een groslijst aan acties. Samen met de partners in de stad kozen we met de kennis van toen voor een top tien van meest kansrijke acties. De afgelopen periode gingen we hiermee aan de slag. Dit leidde tot concrete resultaten en tot veel nieuwe inzichten en kansen. Iedere stap die we daarin zetten grijpen we aan om te leren en onze vervolgstappen aan te scherpen. Hieronder gaan we in op de stappen die we hebben gezet op de vier sleutelsectoren.

Foto: Foto: Jan de Groen

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 35 Consumptiegoederen

Bij de sector ‘Consumptiegoederen’ vrijkomende materialen voor nieuwe, We hebben ingezet op drie gaan we uit van de drieslag reduce hoogwaardige grondstoffen en pro- onderdelen: - reuse – recycle. De weg naar meer ducten; de achterkant van de circulaire duurzame consumptie ligt niet alleen economie. Daar hebben we als gemeen- 1. Verminderen (zwerf)afval bij de eindgebruiker, de vraag, maar te een directe rol en grote invloedssfeer, ook bij de productie en distributie van omdat wij veel van deze grondstoffen Wasbare luiers duurzame consumptiegoederen, het inzamelen. Andere interventies gaan Samen met de kraamzorgorganisaties aanbod. Het spel van vraag en aanbod is meer over de voorkant van de circulai- ontwikkelden we na onderzoek onder er eentje waar je van beide kanten aan re economie; het anders produceren, Rotterdamse ouders een aanpak om het moet werken. Passend, betaalbaar en ontwerpen en aanbieden van producten, gebruik van wasbare luiers door ouders zichtbaar duurzaam productaanbod is inclusief terugname en andere ver- te stimuleren. Die aanpak startte in het daarom minstens zo belangrijk als duur- dienmodellen. De directe invloedssfeer najaar 2020. Bekijk de video. zaam consumeren en inkopen. In het van de gemeente is hier kleiner en programma is daarom aandacht voor beweegt zich meer in de richting van Marien zwerfafval interventies op verschillende plekken in het stimuleren, faciliteren en aantrekken Wij zijn gestart met het aanpakken de keten om naar een meer duurzame van circulaire bedrijvigheid. Ook de van marien zwerfafval in en rondom consumptie te gaan. Klimaattafel Circulaire Consumptie is Rotterdam. De doelstelling van dit een mooi instrument om met marktpar- project is geen Rotterdams rivierafval Sommige van deze interventies gaan tijen te werken aan deze doelstellingen, naar zee. Om dit goed aan te pakken, over het terugdringen van afval en daarover later meer. ontbrak het ons deels aan kennis over: het inzamelen en verwaarden van waar komt het rivierafval vandaan? wat

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 36 is de route? hoe is het vervuilingsbeeld Daarnaast experimenteert de gemeente Voorbeeld van de oevers? welke soorten rivierafval met de Seabin. Een elektrisch apparaat Circulaire verwerking van bedrijfs­kleding naast plastic vervuilen de rivier en welke vergelijkbaar met een stofzuiger, dat is en werkschoenen. Oude bedrijfskleding bijdrage levert de stad Rotterdam aan vastgemaakt aan een steiger. Tot slot wordt waar mogelijk ingezameld en ver- deze complexe problematiek? Om ant- wordt gevaren met de Wasteshark een werkt tot Cliff, een recyclebaar composiet woord te krijgen op die vragen, startten op afstand bestuurde robot, eveneens dat wordt verwerkt tot hoogwaardige we onderzoeken en pilots. bedoeld voor plekken waar de vuilvissers producten. van Stadsbeheer niet bij kunnen; dat Om te komen tot een gerichte aanpak apparaat lijkt echter door aanwezigheid Ja-Ja Sticker voor het bestrijden van zwerfafval in van ander zwerfafval zoals takken en Het verbod op ongeadresseerd het oppervlaktewater werken we samen kroos vooral in natuuroevers minder ­drukwerk (het Opt-in systeem) is met andere overheden waaronder RWS, effectief; of modificaties mogelijk zijn per 1 november 2020 ingegaan. Wie Havenbedrijf, Provincie en waterschap- wordt nader onderzocht. Onze verdere géén sticker op de brievenbus heeft, pen. Gemeente is deelnemer in een aanpak voor marien zwerfafval presen- krijgt géén ongeadresseerd reclame- Community of Plastic Practise waarin teren we in het eerste kwartaal van 2021 drukwerk meer. De prognose is dat we overheden, kennisinstituten, uitvoeren- aan de gemeenteraad. 3,4 miljoen

de bedrijven en Ngo’s samen werken 2 2 0 kilogram 2 2 2 2 aan oplossingen en technieken voor Textiel papier 2 0 02 2 2 het bestrijden van het zwerfafval. Als We werken toe naar een 100% circulaire2 ­besparen. ondersteuning van de vuilvisteams is in aanbesteding20 voor20 de inzameling20 20 en 20 2020 2019 gestart met het plaatsen van een sortering van textiel. 2020 was hierin vangarm van het bedrijf Clear Rivers. een belangrijk ontwikkeljaar. We hebben

Dat is dit jaar verder uitgebreid. veel kennis opgebouwd. In 2021 zetten miloeng we belangrijke stappen.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 37 Interview Kelly Leeuwis Motel Mozaïque

‘Rotterdam eerste groene festivalstad van Nederland.’

MOMO Fabrique 2020 is het duur­ het idee van een plasticvrij festival naar zaamste festival van Rotterdam èn voren halen. Dit is één van de stappen in het eerste plasticvrije popfestival ons plan om in tien jaar ons doel te rea- van Nederland. Afgelopen zomer liseren: het eerste klimaatpositieve fes- organiseerde Motel Mozaïque het tival van Nederland organiseren. Deze evenement. Algemeen directeur Kelly stap stond niet al voor 2020 op het pro- Leeuwis vertelt hoe ze hiermee een gramma. Door de coronamaatregelen flinke sprong vooruit maakten naar moesten we alles anders doen en weer hun doel: het eerste klimaatpositieve vanaf nul beginnen. Dat gaf veel ellende festival van Nederland organiseren. maar ook de ruimte om vrij te denken en creatieve oplossingen te verzinnen. We Wat waren de grootste uitdagingen dachten: laten we ambitieus zijn en pro- om het eerste plasticvrije festival te beren om nu al een festival volledig vrij organiseren? van wegwerpplastic te organiseren. En ‘Misschien was corona nog wel de dat is gelukt! Naast corona was ook dat grootste uitdaging. Maar tegelijk heeft een flinke uitdaging. Plastic is namelijk het ons ook veel gebracht. We konden verweven in de hele keten, van drink­ foto: Jan van der Ploeg

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 38 bekers en verpakkingen tot polsband- dise, lokale en plantaardige catering een duurzaam Rotterdam. Het zou mooi jes. We kozen voor wegwerpplasticvrije en samenwerking met innovatieve en zijn als de gemeente hierbij helpt. Laten materialen die herbruikbaar, recycle- circulaire ondernemers. We worden we van Rotterdam de eerste groene baar of composteerbaar zijn. Zoals her- nu landelijk om advies gevraagd over festivalstad van Nederland maken!’ bruikbare drinkbekers en polsbandjes duurzaam organiseren. Met onze van plantbaar papier. Ook betrokken we groene inspanningen inspireren we leveranciers bij onze ambitie, zo werd andere partijen, het werkt door in de in het mogelijk om wegwerpplastic uit de samenleving. Dat maakt me trots.’ hele keten te schrappen.’ Wat zijn jullie ambities in Rotterdam? Waar ben je het meest trots op? ‘Ons hoofddoel is dat Rotterdam de ‘Om een festival plasticvrij te krijgen eerste stad is waar alle podia en festi- moet je echt iedereen meekrijgen; van vals klimaatneutraal zijn. Wij proberen medewerkers en artiesten tot leve- daarin een voortrekkersrol te hebben. ranciers en bezoekers. Ze moeten er Op onze festivals willen we ruimte bie- Motel Mozaïque allemaal voor gaan en bereid zijn om den aan klimaatneutrale start-ups om Motel Mozaïque heeft als doel het extra moeite te doen. Ik vond het mooi te experimenten. Ik zie een festival als eerste klimaatpositieve festival in om te zien dat iedereen er alert op werd mini-samenleving waar ondernemers Nederland te organiseren en wil en mee wilde doen. Er ontstond een op kleine schaal hun product of dienst hiermee de rol van aanjager en unieke samenwerking. Naast plasticvrij kunnen testen. Ik vind het jammer dat inspirator bekleden voor steden hebben we duurzaamheid doorgevoerd festivals geen subsidie kunnen aan- en de cultuursector. Klik hier voor in het hele festival met bijvoorbeeld vragen om te verduurzamen. Groene meer informatie. groene stroom, duurzame merchan- festivals dragen namelijk ook bij aan

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 39 Evenementen groepen te verduurzamen, zoals: Covid-19 had een enorme impact op de . voedsel (in het bijzonder reductie evenementen in de stad. Zo ook voor vleesconsumptie, lokaal aanbod en onze circulaire ambities op evenemen- voedselverspilling); ten. Het is bijzonder om te zien, dat . textiel (duurzamer aanbod, levens- zelfs in deze moeilijke tijden vanuit de duurverlenging, hoogwaardige evenementenbranche zelf de urgentie ­recycling); gevoeld wordt om te verduurzamen. Met . elektronica (hergebruik, alternatie- een groep van twaalf koplopers werken ve eigenaarschap modellen, zuinige we aan het verduurzamen van festivals, modellen); door kennis uit te wisselen en pilots te . verpakkingen (hergebruik, draaien. ­alternatieven voor single use). Hoewel COVID-19 ook veel impact had Klimaattafel Circulaire Consumptie op een aantal van de klimaatdeals, is er Als onderdeel van het Rotterdams ook een nieuwe impuls ontstaan en zijn Klimaatakkoord werken we vanuit er nieuwe klimaatdeals gesloten. Eén Rotterdam Circulair mee aan de kli- van de nieuwe ontwikkelingen met UDS maattafel Circulaire Consumptie, onder (Urban Department Store) gaat over het voorzitterschap van Sabine Biesheuvel verduurzamen van het retailaanbod in (directeur BlueCity). Onder de vlag de binnenstad. De doelstelling van deze van de Klimaattafel werken we aan deal is het aanbieden van en ruimte verschillende deals met partijen in de maken voor alternatief retailaanbod op stad om de productie, het aanbod en de een prominente plek. foto: Marc Heeman consumptie van verschillende product-

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 40 Interview Dominique van Elsacker Urban Department Store

‘Het winkelen van morgen.’

Verduurzamen van het winkelgebied kopen. De winkel zou tijdelijk zijn tot in het centrum van Rotterdam. Dat en met december 2020, maar ze doen is één van de klimaatdeals onder het het zo goed dat ze voorlopig doorgaan. Rotterdams Klimaatakkoord. De deal We onderzoeken ook de mogelijkhe- is gesloten met Urban Department den voor een conceptstore met lokaal, Store (UDS) Rotterdam. We praten verantwoord foodaanbod. We richten met directeur Dominique van Elsac­ ons op duurzaam en vernieuwend win- ker over het winkelen van morgen. kelaanbod: het winkelen van morgen. Tegelijk geven we ondernemers de Wat is er al bereikt met de klimaat­ kans om te pionieren, bijvoorbeeld met deal verduurzaming winkelgebied pop-upstores in leegstaande winkel- centrum? panden. Zo kunnen zij uitproberen hoe ‘In september is kledingruilwinkel The het is om zo’n winkel te draaien.’ Swapshop geopend op het Rodezand. Een mooi voorbeeld van duurzaam Is er draagvlak voor verduurzaming winkelaanbod. Hier kun je alleen kle- bij de partners van UDSRotterdam? ding ruilen in plaats van nieuwe kleding ‘In het centrum zitten veel filiaalbedrij- foto: Jan van der Ploeg

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 41 ven van grote winkelketens. Deze be- Wat is je droom voor de binnenstad drijven zijn zelf al heel goed bezig met van Rotterdam? duurzaamheid. Bijvoorbeeld elektrisch ‘Mensen komen niet meer alleen naar vervoer en bij leveringen ook meteen het centrum om iets te kopen, de stad afval mee terug nemen. Verduurzamen is ook een ervaringsplek. Een plek juichen zij alleen maar toe. Zo heeft een om inspiratie op te doen. Een groene van de grotere winkels dit jaar de ker- plek met frisse lucht. Je vindt er een stetalage ingericht met materiaal van vernieuwend winkelaanbod maar ook vorig jaar. Dat was vroeger ondenkbaar. cultuur, architectuur, horeca. Het zou Mijn ervaring is dat deze partijen graag mooi zijn om een maatschappelijke lokaal willen samenwerken. Als we ons functie aan de stad toe te voegen met als winkelgebied kunnen onderschei- bijvoorbeeld werkervaringsplaatsen. Of den met innovatief aanbod, is dat voor laat als winkel aan de klant zien hoe het ondernemers ook interessant.’ product dat je verkoopt, gemaakt wordt. De binnenstad is van iedereen. Het zou Urban Department Store Wat gaat de bezoeker van Rotterdam mooi zijn als dat zo blijft: dat iedereen Rotterdam de komende jaren merken van de er wíl zijn en mág zijn.’ Urban Department Store Rot­ verduurzaming? terdam (UDSRotterdam) is een ‘Ik hoop dat we de klant verrassen met samenwerking tussen vastgoed­ duurzame, vernieuwende ondernemers eigenaren en winkel- en horeca- die ze nog niet kennen. En dat we een ondernemers in het centrum van podium zijn voor nieuw ondernemer- Rotterdam. schap, een proeftuin.’

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 42 3. Beter scheiden van plastic

In 2019 is besloten over te stappen op nascheiding van plastic en drank- verpakkingen uit huishoudelijk afval. In 2020 kwam de productie van de nascheidingslijn van AVR op volle sterkte. De nascheidingsinstallatie die deze materialen uit het restafval haalt, heeft op dit moment een rendement van ongeveer 50-55%. AVR paste vanaf het

Figuur. Het gaat hier om een fictieve najaar 2020 de productielijn aan door schets om de ambitie visueel te maken extra scheidingsapparatuur in te bou- wen. Hierdoor stijgt het rendement van de installatie. Na succesvolle proeven 2. Upcycle Mall ­beschikbare middelen, wordt een ont- in 2020 wordt vanaf 2021 het grootste werprichting gekozen die we verder uit- gedeelte van het plastic verder uitge- We staan aan het begin van het werken in een ontwerp. De oplevering sorteerd in een recycling-installatie in ontwerpproces van de Upcycle Mall. van het milieupark 2.0 en de Upcycle Amsterdam. Dit proces heeft een hoog- De ambitie voor de invulling is be- Mall staat gepland voor eind 2022. waardig rendement (± 85%). Daarmee kend en een programma van wensen is de verdere sortering in Duitsland niet geformuleerd. Op basis hiervan en op meer nodig. basis van de beschikbare ruimte op het terrein aan de Soesterbergstraat en de

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 43 foto: David Rozing

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 44 Groene stromen

We zamelen meer en schoner groente-, mer makkelijker om zijn gfe te scheiden. Organische stromen beter fruit- en etensresten en tuinafval in, Meer toelichting vindt u in de voort- verwaarden gaan voedselverspilling tegen en we gangsrapportage van de grondstoffen- Om voor 2030 resultaten te bereiken hergebruiken het organisch materiaal nota. op het gebied van groene, organische uit de stad zelf lokaal.. stadsstromen (hout, blad, maaisel en Tegengaan voedselverspilling eendenkroos), moeten we de schouders Inzameling van gfe Het is mooi om te zien dat er in de stad eronder zetten. Het gaat dan om het (groente-, fruit- en etens­ veel initiatieven zijn om voedselverspil- inventariseren van de verschillende resten) in de hoogbouw ling tegen te gaan. We kijken naar de stromen, het ophalen van kennis en het Begin 2021 start de eerste fase van de mogelijkheden om die initiatieven te doen van pilots en onderzoek. Dit leidt inzameling van gfe in de hoogbouw versterken en kracht bij te zetten door ertoe dat we binnen een paar jaar een in Pernis, Hoek van Holland, Prins te communiceren over voedselverspil- schaalsprong kunnen maken van kleine Alexander (Het Lage Land, Prinsenland, ling. Het afgelopen jaar gebeurde dit hoeveelheden nu, naar minimaal de , ’s-Gravenland), Blijdorp en ook tijdens de week tegen Voedselver- helft van de hoeveelheid materiaal in een klein deel van . Het gaat spilling. In samenwerking met Awes- 2030. om 21.000 huishoudens. ome Rotterdam organiseerde we een Om in wijken met veel hoogbouw gfe in pitchavond voor het beste idee tegen Met de groene stromen doen we nu al te zamelen, is een nieuwe gfe-wijkcon- voedselverspilling. In samenwerking een aantal pilots, waaronder bokashi van tainer ontwikkeld. Begin 2021 plaatsen met Awesome Rotterdam organiseerde blad, tegels van eendenkroos in Reyer- we die in de wijken waar de inzameling we een pitchavond voor het beste idee oord, het hoogwaardig hergebruik van start. Hiermee is het voor de Rotterdam- tegen voedselverspilling. wol en een levenscyclusanalyse op hout.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 45 Hiermee leren we door te doen. Deze Voorbeeld: Wormenhotel kennis delen we en passen we toe in Slimme bladversnipperaar In samenwerking met het Rotterdams onze manier van werken. De materiaalta- Milieucentrum zijn tien wormenhotels fel grond is een belangrijke plek waarin geplaatst. De pilot voeren we uit met we samen met marktpartijen kijken hoe bewoners die de dagelijks zorg willen we grondstromen kunnen opwaarderen. dragen voor het beheer van de wor- men(hotels). Het wormenhotel is een middel om bewoners bewust te maken van het belang van afvalscheiding. De wormenmest kan lokaal gebruikt worden als voeding voor planten in de tuin en op het balkon. Ook wordt een bijdrage geleverd aan de vermindering van afval van groente- en fruitafval en etensresten en aan bewustwording over voedselverspilling. De rapportage over de pilot wormenhotels volgt in het twee- de kwartaal van 2021.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 46 Foto: Peter Schmidt

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 47 Bouw

De impact van bouwketen in zowel integraal duurzaamheidskader. Denk Ook zijn de Centrale Bibliotheek en de de bebouwde omgeving als openbare aan gebiedsontwikkelingen zoals, van gymzaal in gedigitaliseerd ruimte is groot. Er is urgentie om anders A tot Z en Feyenoord City. Ook binnen als voorbereiding op een materialen- om te gaan met materialen die nodig het traject van de omgevingsvisie vormt paspoort. En in 2021 starten we met de zijn voor onze bouwactiviteiten. Dit circulariteit een kernthema. circulaire renovatie van Honkbal op Zuid. komt door het steeds schaarser worden van primaire grondstoffen, door de Gebouwen Er liggen nog veel kansen voor het milieu-impact van bouwmaterialen in de Wat betreft gebouwen hebben we bouwen, renoveren en onderhouden van hele keten en door het waardeverlies, zo- als gemeente verschillende tools in ons maatschappelijk vastgoed en onze als we nu met waardevolle grondstoffen handen. Circulariteit kan een plek krij- kantoorpanden. Hiervoor is een eerste omgaan. Dit vraagt om interventies op gen in Nota’s van Uitgangspunten als stap gezet door het sloopproces in kaart verschillende momenten in het bouw- kwalitatieve beoordeling in tenders en te brengen van ons eigen vastgoed. Deze proces. Namelijk van ontwikkeling en uiteraard bij de ontwikkeling, renovatie kansen worden de komende periode beheer tot vervanging en ontmanteling. en het onderhoud van maatschappelijk verder in kaart gebracht. En vanuit verschillende bouwdisciplines: en eigen vastgoed. Mooie voorbeelden gebied, gebouw en openbare ruimte. van hoe we circulariteit een plek gaven Openbare ruimte inrichting in de tenders voor gronduitgifte zijn: In de openbare ruimte liggen de circu- Gebiedsontwikkeling . Machinist laire kansen letterlijk op straat. Onder In verschillende gebiedsontwikkelingen . Lloydkade, blok D andere hergebruik van vrijkomende krijgt circulariteit een steeds promi- . Tiny houses Keyenburg materialen als straatstenen, grond en nentere plek als onderdeel van een straatmeubilair. Maar denk ook aan het

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 48 levenscyclus bestendig ontwerpen van creëert nieuwe natuur. De pilot is in Bijdrage circulair bouwen bruggen en tunnels die zo lang mogelijk 2020 succesvol afgerond en in 2021 aan CO2-reductie mee kunnen gaan en op onderdelen schalen we de werkwijze op. Als het over circulariteit gaat, den- vervangen kunnen worden. ken we vaak aan alle grondstoffen en Schouwburgplein is één van de zeven Stenen krijgen tweede leven materialen die vrijkomen en in plaats grote stadprojecten. De ontwikkeling In de Keilehaven leggen we in 2021 een van die als afval te zien en deze als van het materialenpaspoort biedt veel natuurvriendelijke oever aan als onder- nieuwe grondstof te benutten. Dit wordt kansen om in dit project circulariteit deel van het programma de Rivier als ook wel de achterkant van de circulai- nadrukkelijk mee te nemen. Zo is in het Getijdenpark. Ons streven isom zoveel re economie genoemd. De voorkant ontwikkelproces van dit stadsproject mogelijk tweedehands materialen te van de circulaire economie gaat over specifiek een thematafel in het leven gebruiken. Via de circulaire Materia- het heroverwegen van ontwerp- en geroepen gericht op circulariteit. lenbank leggen we een voorraad aan materiaalvraagstukken in verschillende in een depot in de buurt. Ballastgrind sectoren, omdat het nieuw produceren De Groene Poort van de RET en afgekeurde straatstenen en inkopen van allerlei producten een In dit project hebben we samen met die anders naar de breker zouden gaan, hoge milieudruk met zich meebrengt. Rijkswaterstaat een eerste stap gezet krijgen zo een tweede leven. We onder- Bij het ontwikkelen van nieuwbouw- door een methode te ontwikkelen om zoeken of het haalbaar is om de stenen woningen is maar liefst 50% van de primaire stenen in een natuurvriendelij- in een onderwaterdam en/of verpakt in totale CO2-uitstoot toe te schrijven aan ke oever te vervangen door secundaire schanskorven te verwerken. Ook wordt de impact van de materialen. Alleen stenen. Afgedankte en schoongespoten onderzocht of van bagger en grond inzetten op de energietransitie om onze rioolbuizen zijn niet vermalen in de stenen gemaakt kunnen worden. Dit is CO2-doelstellingen te halen is dus niet puinbreker, maar als robuuste stenen niet alleen circulair maar ook kostenbe- voldoende! toegepast in een langsdam. Dit spaart sparend. transport-, breek- en inkoopkosten en

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 49 Ons uitgangspunt was leren door te breed mogelijke doorsnede te krijgen Het Schouwburgplein is afgerond. We doen binnen deze verschillende mo- op onder andere: moeten nu de stap zetten om de geleer- menten in het bouwproces en discipli- . schaalniveaus (gebied, plein, ge- de lessen mee te nemen in de verdere nes. We zijn gaan experimenteren en bouw); ontwikkeling en toepasbaarheid van het hebben daarmee veel nieuwe inzichten . fases (sloop, bestaand, renovatie, materialenpaspoort. Dat de materialen opgedaan. En daarom gaan we opscha- nieuwbouw); zijn vastgelegd betekent namelijk niet len en zorgen we voor een inbedding in . doelen (milieu-impact, kosten, flexi- dat het project vervolgens ‘automatisch’ onze manier van werken. biliteit, hergebruik, beheer). circulair uitgevoerd wordt.

Met de start van het programma hebben we daarnaast ingezet op de volgende concrete acties:

1. Materialenpaspoort Er is onderzocht welke rol een mate- rialenpaspoort kan spelen voor de gemeente. We zijn gestart met het ontwikkelen van vier materialenpas- poorten. Namelijk voor het Schouw- burgplein, de Centrale Bibliotheek, de gymzaal Heijplaat en van de openbare ruimte in Reyeroord. Er is bewust voor deze projecten gekozen om een zo

Foto: Eric Fecken

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 50 2. Convenant circulair beton Beide innovaties hebben zorgen voor locaties komen voor op- en overslag van Gemeente Rotterdam is aangesloten minder CO2 uitstoot en minder toepas- de bouwmaterialen: ook wel bouwhubs, bij het Betonakkoord. Dit akkoord zet sing van primaire grondstoffen. Belang- grondstoffendepots en grondbanken zich sector- en ketenbreed in voor rijk is dat deze nieuwe technieken vol- genoemd. de verduurzaming van beton in de doen aan onder andere civieltechnische bouwsector. Het akkoord richt zich op eisen. In de loop van 2022 weten we of We hebben de afgelopen periode vier thema’s: CO2-reductie, circulaire deze innovaties aan alle eisen voldoen, ­geleerd dat het opzetten van een economie, innovatie en onderwijs en zodat we kunnen opschalen. circulaire op- en overslaglocatie nog natuurlijk kapitaal. niet zo eenvoudig is. Dat begint al bij Voordat we aan de slag gingen, is vanuit de vraag voor welke bouwprocessen Wij participeren in innovatietrajecten het Betonakkoord een bouwwaardemo- we dit inrichten. Als gemeente hebben vanuit het betonakkoord. Twee concrete del ontwikkeld, inclusief een circulaire we een heel directe relatie met de voorbeelden hiervan zijn: ontwerpstrategie en tactiek. grondstofstromen die uit de openba- 1. het gebruik van geopolymeren als re ruimte vrijkomen. Het efficiënter cementvervanger. Dit is als testlo- 3. Opzetten bouwhubs en en hoogwaardiger hergebruiken van catie van straatstenen in Rotterdam bouwdepots; op- en overslag vrijkomende grondstoffen voor nieuwe toegepast. locaties voor de bouw buitenruimteprojecten is niet alleen 2. het crushen van oud beton om hier Bij Rotterdamse werken komen veel circulair, maar levert in veel gevallen weer nieuw beton van te maken. Dit grondstromen vrij. Het aantal locaties ook bedrijfseconomisch voordeel op. testen we op laboratoriumschaal en waar de grondstromen tijdelijk kun- Zowel de verwerkingskosten van het af bij goede resultaten passen we dit nen worden opgeslagen om ze al dan te voeren materiaal als de inkoopsom toe in een testlocatie. niet na een bewerking weer te kunnen van het nieuw aan te schaffen materiaal uitgeven, is beperkt. Om zo circulair mo- worden lager. gelijk te werken, is het essentieel dat er

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 51 Als gemeente hebben we een minder Welke locaties zijn het meest effectief? . Teugeweg, locatie aan de westzijde directe rol bij de materiaalstromen Waar moeten die locaties aan voldoen? van Rotterdam. die vrijkomen en nodig zijn voor de Hoe komen we tot een onafhankelijke gebouwde omgeving. Daarin zijn ont- plek, waar marktpartijen samenwer- 4. Digitale marktplaats voor wikkelaars en vastgoedeigenaren, zoals ken? Welke materiaalstromen moeten bouwmaterialen woningcorporaties en hun toeleve- waar opgeslagen worden? Voor welke Gestart is met het opzetten van een ringsketen van aannemers en slopers, stromen is een regionale oplossing digitale marktplaats voor vrijkomende nodig om dat op te zetten. Als gemeente interessanter? Etc. Belangrijke vragen grondstromen en betonproducten voor kunnen wij faciliteren en stimuleren. die we door onderzoek en door te doen onze GWW-materialen. Onder leiding van BlueCity is een verder aan het beantwoorden zijn. Op verkennend onderzoek gedaan naar meerdere plekken zijn we momen- het opzetten van een bouwhub voor de teel op- en overslaglocaties aan het gebouwde omgeving. Verschillende verkennen en opzetten. Niet alleen de bouwproducten zijn goed in te zetten fysieke locaties zijn hierin belangrijk, voor het dagelijks beheer en onderhoud maar ook het opzetten van een systeem van de bestaande bouw, zoals bin- om vroegtijdig vraag en aanbod te nendeuren, kranen en wastafels. Deze ­verbinden. producten kunnen 1 op 1 hergebruikt worden na bijvoorbeeld een kleine Voorbeelden van deze locaties zijn: reparatie of schoonmaakbeurt. Andere . M4H: Circulaire Hub Makersdistrict bouwproducten die vrijkomen hebben . Stadse Werken. Deze locatie vormt meer herbewerking nodig, zoals gips en een centrale plek die uitgewerkt beton. wordt aan de (bouw)opgaven die Rotterdam kent.

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 52 foto: Peter Schmidt

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 53 Zorg

We zijn in gesprek met zorgpartijen in Onderwerpen waar we kansen zien om Die verkenning leidt in 2021 tot concre- Rotterdam, zowel aan de cure als aan samen in op te trekken zijn: te acties die wij als gemeente oppakken de care kant, brancheorganisaties, het - tegengaan van voedselverspilling via om zo in de zorgsector meer circulaire Ministerie en marktpartijen. Samen aangepaste diëten voor patiënten; impact te realiseren. zoeken we naar circulaire kansen en - terugdringen vervuiling leidingwater; verkennen we onze rol als gemeente. - wasbare incontinentieluiers; Het Erasmus MC is bezig om zijn We zien momenteel met name onze - stimuleren ontwikkeling recyclen campus duurzaam te ontwikkelen. toegevoegde waarde in het verbinden, OK-materialen, zoals chirurgisch Het werkt aan een brede duurzaam- aanjagen, faciliteren van ontmoeting gereedschap; heidsvisie, die zowel gaat over de en (co)financiering gericht op circulaire - bijdragen aan implementatie water- bouw, als over de invulling van de initiatieven en innovatie. filters; campus. Het Erasmus MC daagt - samenwerken op afvalverwerking hiermee zichzelf en andere partijen en het verwaarden van stromen; die op zijn campus gaan ontwikkelen - vergister op locaties (residu terug en exploiteren, uit om te werken aan naar de stad); ‘Het Gezondste stukje Rotterdam’. - disposables terugdringen; Hier kijken ze naar de verschillende - groene OK/IC; duurzaamheidsfacetten: circulair, - invitationals platvorm (bijvoorbeeld klimaatadaptief, gezond en energie- transitie circulariteit in de Rotter- neutraal. damse zorg).

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 54 Wat is je motivatie om ­circulaire medische handschoenen te ­ontwikkelen? ‘Twee jaar geleden stapte ik maritiem jurist, met specialisatie zeerecht, een havenloods binnen die tot de nok toe gevuld was met medische wegwerp- handschoenen. Ik schrok enorm, want het volume was echt gigantisch. Het gaat om bizar veel scheepsladingen. foto: Jan van der Ploeg Dat triggerde iets. Wereldwijd wor- den er jaarlijks honderden miljarden medische handschoenen eenmalig Interview Daan Lamens Het zien van pallets opgestapelde gebruikt. Het Erasmus MC gebruikt er Euronitrille dozen met honderden miljoenen bijvoorbeeld 15,6 miljoen per jaar. Het is ­medische handschoenen in een loods qua milieubelasting een stille sloper die in de Rotterdamse haven, bracht we voor lief nemen. Natuurlijk heeft de Daan Lamens op het idee om een handschoen veel gebracht qua hygiëne. circu ­laire – biodegradeerbare – Maar nu is het tijd om iets te doen aan ‘De medische medische handschoen te ontwikke­ het milieuaspect. De gezondheidssector wegwerphandschoen is len. Dat doet hij samen met Michiel is goed voor 7% van de totale CO2-uit- Kuijpers onder de bedrijfsnaam stoot van Nederland. Het materiaalver- een stille massa-vervuiler’ Euronitrille. bruik, zoals wegwerp plastics, is hierin

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 55 een belangrijke vervuiler. Ik dacht: daar grotere rol te spelen, meestal is de prijs eisen. En terecht natuurlijk. We hopen moeten toch oplossingen voor zijn? nog steeds het belangrijkste inkoopcri- de komende periode ons geheim van de Zo is het balletje gaan rollen en ben terium met de gedachte: het moet zo smid aan de medische handschoen te ik samen met Michiel Kuijpers, die als goedkoop mogelijk zijn, want het is toch kunnen toevoegen en dan testen of die werknemer van TNO ervaring heeft met maar een wegwerpproduct. Ik verwacht aan alle eisen voldoet.’ techniek en innovatie, mee aan de slag wel dat dit gaat veranderen, want over gegaan.’ een aantal jaar is het milieuvraagstuk Hoe zie je de toekomst van de biode­ echt niet meer te vermijden.’ gradeerbare medische handschoen Stonden de ziekenhuizen meteen in voor je? de rij? Euronitrille is een van de winnaars ‘Het zou geweldig zijn als onze hand- ‘Ze zijn zeker wel geïnteresseerd, want van een startbudget van Citylab. schoen alle grote Nederlandse zieken- het is een van de meest gebruikte Heeft dat impact gehad? huizen binnen nu en twee jaar gebrui- product in ziekenhuizen. Ze worden ‘Zeker! Het biedt weer meer mogelijkhe- ken. En op langere termijn wereldwijd. eenmalig gebruikt, weggegooid en ver- den, want er komt zo veel bij kijken. Het Dat zou het mooiste zijn dat we kunnen brand. Via innovatiebudgetten van en- testen, een betaalbaar lab vinden, huur, behalen. En… deze techniek is ook toe te kele progressieve ziekenhuizen konden specialisten. Want het blijft een schaak- passen op andere synthetische rubber- we aan de slag met onderzoek en klein- spel om alle relevante elementen waar- producten.‘ schalige proeven. We werken inmiddels aan de handschoenmoet voldoen in takt ook samen met het Erasmus MC. Het te houden. Stapje voor stapje komen we is deels een vraag vanuit ziekenhuizen steeds verder en we zijn nu het eerste die vooruitstrevend zijn op het gebied prototype aan het testen. Wat het inge- van innovatie en duurzaamheid. Ook wikkeld maakt, is dat de handschoenen al begint het milieuaspect een steeds moeten voldoen aan strenge medische

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 56 foto: Chris Bonis

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 57 Samenhang andere programma’s en trajecten

. Duurzaamheidskompas . Grondstoffennota . In de Bak . MKBNEXT>>010 . Up!Rotterdam . Leerwerkakkoorden . Klimaatberaad . SDG’s . Energietransitie fonds . CityLab010

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 58 Foto: Joep Boute

Rotterdam Circulair | Voortgangsrapportage 2020 59 rotterdamcirculair.nl