Zał ącznik do Uchwały nr XI/59/2003 Rady Powiatu w Zamo ściu z dnia 29 grudnia 2003 roku ZARZ ĄD POWIATU ZAMOJSKIEGO

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU ZAMOJSKIEGO

Zamo ść , 2003 r. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego został opracowany na podstawie umowy z dnia 16 czerwca 2003 roku, zawartej w Zamo ściu pomi ędzy: Powiatem Zamojskim a „EKO-GEO” Pracowni ą Geologii i Ochrony Środowiska z siedzib ą w Lublinie.

Sfinansowano ze środków : Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zamo ściu

Główni autorzy opracowania:

„EKO-GEO” Pracownia Geologii i Ochrony Środowiska w Lublinie mgr in Ŝ. Anna Majka Smuszkiewicz mgr in Ŝ. Barbara Czaja – Jarzmik Gra Ŝyna Kifer

Prace nad Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego prowadzone były przy współpracy z Zarz ądem Powiatu, Komisj ą Rolnictwa, Le śnictwa i Ochrony Środowiska, Rady Powiatu, Burmistrzami Miast i Wójtami Gmin terenu powiatu zamojskiego oraz z Wydziałem Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej i Geologii Starostwa Powiatowego za któr ą Zespół Autorski składa podzi ękowania.

Projekt Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego został poddany szerokiej dyskusji i konsultacji oraz procedurze opiniowania, zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z pó źn. zm.).

2 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

3 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Spis tre ści:

1. WST ĘP...... 6 1.1. Wprowadzenie...... 6 1.2. Cel programu...... 6 1.3. Zakres opracowania...... 6 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA I OCENA ZASOBÓW7 ORAZ WALORÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO7POWIATU...... 7 2.1. Charakterystyka przyrody nieo Ŝywionej i o Ŝywionej...... 7 2.1.1. Poło Ŝenie administracyjne...... 7 2.1.2. Geomorfologia...... 7 2.1.3. Budowa geologiczna...... 9 2.1.4. Gleby...... 11 2.1.5. Hydrosfera...... 12 2.1.6. Klimat...... 16 2.1.7. Flora i fauna...... 17 2.2. Formy ochrony przyrody wynikaj ące z „Ustawy o ochronie przyrody” i innych przepisów prawnych...... 19 2.2.1. Roztocza ński Park Narodowy ...... 20 2.2.2. Szczebrzeszy ński Park Krajobrazowy...... 21 2.2.3 Krasnobrodzki Park Krajobrazowy ...... 21 2.2.4. Skierbieszowski Park Krajobrazowy ...... 22 2.2.5. Rezerwaty przyrody...... 23 2.2.6. Pomniki przyrody i inne formy ochrony...... 23 2.2.7. Pozycja powiatu zamojskiego w europejskich systemach obszarów chronionych...... 23 3. STAN I TENDENCJE PRZEOBRA śEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO...... 25 3.1. Stan powierzchni terenu...... 25 3.1.1 Tendencje zmian...... 26 3.2 Stan i tendencje zmian gleb...... 27 3.2.1 Tendencje zmian - monitoring...... 27 3.3. Stan i tendencje zmian czysto ści powietrza atmosferycznego...... 28 3.3.1 Monitoring...... 28 3.3.2 Zanieczyszczenia komunikacyjne...... 29 3.4. Stan i tendencje zmian nat ęŜ enia hałasu komunikacyjnego i pochodz ącego z innych źródeł...... 30 3.4.1 Monitoring...... 30 3.5. Stan i tendencje zmian czysto ści wód powierzchniowych i podziemnych...... 31 3.5.1. Wody powierzchniowe...... 31 3.5.2 Zbiorniki powierzchniowe – zbiornik Nielisz...... 33 3.5.3. Stan i jako ść wód podziemnych...... 33 3.5.4 Źródła...... 34 3.6. Stan i tendencje zmian szaty ro ślinnej i fauny...... 34 3.7. Krótkie podsumowanie aktualnego stanu i tendencji zmian środowiska naturalnego powiatu zamojskiego...... 35 4. ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU...... 38 4.1. Strategia Rozwoju Powiatu Zamojskiego...... 38 4.2. Źródła finansowania...... 39 4.3. Analiza SWOT środowiska naturalnego Powiatu Zamojskiego...... 40 5.OGRANICZENIA I SZANSE ROZWOJU POWIATU WYNIKAJ ĄCE ZE STANU PRZEOBRA śEŃ ŚRODOWISKA ŁĄCZNIE Z RANKINGIEM OGRANICZE Ń EKOLOGICZNYCH...... 43

4 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

5.1. Ograniczenia wynikaj ące ze stanu środowiska naturalnego...... 43 5.2. Szanse rozwoju Powiatu Zamojskiego wynikaj ące ze stanu i przeobra Ŝeń środowiska naturalnego...... 44 5.3. Ranking zagro Ŝeń ekologicznych...... 45 6. ZADANIA POWIATU W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA NA NAST ĘPNE LATA W PERSPEKTYWIE KRÓTKOTERMINOWEJI DŁUGOTERMINOWEJ...... 47 6.1. Zadania inwestycyjne w dziedzinie ochrony środowiska, w tym rekultywacja środowiska ...... 48 6.1.1. Rekultywacja środowiska...... 50 6.2. Zadania w zakresie powiatowego monitoringu środowiska...... 51 6.3. Ochrona obiektów i obszarów przyrodniczych...... 52 6.4. Zalesienia i zadrzewienia w powiecie...... 52 6.5. Zadania w zakresie edukacji ekologicznej...... 53 6. 6. Dostosowanie poziomu emisji do środowiska i stanu środowiska przyrodniczego powiatu do wymogów Unii Europejskiej...... 55 7. UWAGI KO ŃCOWE ...... 56 8. WYKORZYSTANA LITERATURA I MATERIAŁY...... 57

Spis tabel:

TABELA NR 1 ...... 59 Wykaz złó Ŝ surowców mineralnych zarejestrowanych w granicach powiatu zamojskiego w/g bilansu zasobów – stan na dzie ń 31.12.2 001 r. TABELA NR. 2...... 63 Udział gleb w podziale na klasy bonitacyjne oraz wska źnik waloryzacji rolniczej w poszczególnych gminach pow. zamojskiego TABELA NR. 3...... 64 Zestawienie rezerwatów powiatu zamojskiego /istniej ące/ TABELA NR 3a...... 65 Rezerwaty projektowane TABELA NR 4...... 66 Zestawienie źródeł i źródlisk powiatu zamojskiego(wg. Z. Michalczyka, red. 1996, oraz danych z Urz ędów Gmin powiatu zamojskiego). TABELA NR 5...... 70 Grunty wymagaj ące rekultywacji Dane za rok 2002 TABELA NR 6...... 71 Infrastruktura techniczna gmin powiatu zamojskiego TABELA NR 7...... 73 Planowana budowa i rozbudowa infrastruktury powiatu zamojskiego. TABELA NR 8...... 75 Zbiorniki małej retencji planowane do realizacji na terenie powiatu zamojskiego w latach 2001-201075 / dane uaktualnione na podstawie informacji uzyskanych w Gminach/ TABELA NR 9...... 77 Plan rozbudowy i modernizacji dróg dla powiatu zamojskiego TABELA NR 10...... 78 Plan zalesie ń powiatu zamojskiego TABELA Nr 11...... 79 Charakterystyka składowisk komunalnych w powiecie zamojskim

5 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

1. WST ĘP.

1.1. Wprowadzenie. Ide ą polityki ochrony środowiska na ka Ŝdym szczeblu zarz ądzania jest, wg. przyj ętej Konstytucji RP, zasada zrównowa Ŝonego rozwoju, polegaj ąca na takim korzystaniu ze środowiska, która pozwoli na zachowanie jego zasobów i walorów dla obecnych i przyszłych pokole ń. Realizowana obecnie tzw. „II Polityka ekologiczna Pa ństwa” ma na celu wytyczenie strategii zrównowa Ŝonego rozwoju oraz wdro Ŝenie takiego modelu rozwoju, który zapewni skuteczną reglamentacj ę dost ępu do środowiska. Post ępy we wdraŜaniu strategii okre śla ć b ędą, mi ędzy innymi, wska źniki tempa wdra Ŝania modelu zrównowa Ŝonego rozwoju /jak wzrost PKB, wzrost poziomu Ŝycia obywateli, zmniejszenie zu Ŝycia energii i surowców, wzrost dochodów z rolnictwa czy wzrost lesisto ści kraju/ oraz wska źniki stanu środowiska i efektywno ści polityki ekologicznej jak: poprawa jako ści powietrza i wód, zmniejszenie ilo ści wytwarzanych odpadów czy zmniejszenie powierzchni zdegradowanych. „II Polityka ekologiczna Pa ństwa” zakłada równie Ŝ doskonalenie systemów zarz ądzania środowiskiem na wszystkich poziomach administracji pa ństwowej i samorz ądowej.

1.2. Cel programu. Uregulowania prawne dot. ochrony środowiska oraz wprowadzona w 1999 r reforma ustrojowa pa ństwa obliguje do opracowania programów ochrony środowiska na wszystkich szczeblach samorz ądowych. Ich celem jest okre ślenie polityki ochrony środowiska w regionie, przy zało Ŝeniu harmonijnego i zrównowa Ŝonego rozwoju. Podstawowym zadaniem programów ochrony środowiska ma by ć pomoc w rozwi ązywaniu istniej ących problemów, jak równie Ŝ przeciwdziałanie zagro Ŝeniom, które mog ą pojawi ć si ę w przyszło ści. Opracowane na wszystkich szczeblach „Programy..” winny uwzgl ędnia ć aktualn ą sytuacj ę i specyfik ę jednostek wchodz ących w ich skład. Opracowania te powinny równieŜ uwzgl ędnia ć generalne cele przyj ętych strategii rozwoju dla poszczególnych województw.

Zgodnie z Ustaw ą „Prawo Ochrony Środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 r (Dz.U Nr 62 poz. 627 z pó źn. zm.), programy ochrony środowiska winny uwzgl ędnia ć w szczególno ści: - cele ekologiczne - priorytety ekologiczne - rodzaje i harmonogram działa ń proekologicznych

Opracowany dla powiatu zamojskiego program ochrony środowiska, zgodnie z obowi ązuj ącymi wymogami, inwentaryzuje aktualny stan środowiska i system monitorowania jego zmian oraz okre śla niezb ędne działania dla ochrony środowiska w ścisłym powi ązaniu z głównymi kierunkami rozwoju powiatu. Program ten mo Ŝe i powinien stanowi ć płaszczyzn ę koordynacji działa ń w skali ponadlokalnej /ponadgminnej/ na rzecz środowiska. Okre śla on ramy działa ń w takich dziedzinach jak: gospodarka odpadami oraz ochrona zlewni rzek i obszarów o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Podejmowanie ponadlokalnych inicjatyw na rzecz środowiska pozwoli nie tylko na skuteczniejsz ą ochron ę i eliminacj ę zagro Ŝeń, ale równie Ŝ na prowadzenie gospodarki ukierunkowanej na zrównowa Ŝony rozwój. Taka koordynacja działa ń powinna obj ąć mo Ŝliwie szerokie spektrum dziedzin, co skutkowa ć b ędzie integracj ą ładu ekologicznego, społecznego, gospodarczego i przestrzennego.

1.3. Zakres opracowania. Przedmiot opracowania sporz ądzony został w formie dwóch dokumentów: - Programu ochrony środowiska dla powiatu zamojskiego na lata 2004-2007, z perspektyw ą na 10 lat.

6 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- Planu gospodarki odpadami dla powiatu zamojskiego na lata 2004- 2007, z perspektyw ą na 10 lat. Powy Ŝsze dokumenty okre ślaj ą zadania Zarz ądu Powiatu w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami, kierunki działania dla gmin oraz precyzuj ą kierunki działa ń ponadlokalnych na rzecz ochrony środowiska.

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA I OCENA ZASOBÓW ORAZ WALORÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO POWIATU.

2.1. Charakterystyka przyrody nieo Ŝywionej i o Ŝywionej. 2.1.1. Poło Ŝenie administracyjne. Powiat zamojski poło Ŝony jest w południowo-wschodniej cz ęś ci województwa lubelskiego i obejmuj ąc powierzchni ę 187 227,0 ha stanowi 7,45 % ogólnej powierzchni województwa. Siedzib ą powiatu jest Zamo ść . Administracyjnie, powiat zamojski podzielony jest na 15 gmin, s ą to: gmina Adamów gmina Komarów Osada miasto i gmina Krasnobród gmina Łabunie gmina Mi ączyn gmina Skierbieszów gmina Sułów miasto i gmina gmina Stary Zamo ść gmina Zamo ść miasto i W centralnej cz ęś ci powiatu znajduje si ę wydzielona jednostka administracyjna, jakim jest powiat grodzki Zamo ść . Od strony północnej obszar powiatu zamojskiego graniczy z powiatem Krasnystaw i Chełm, od wschodu i południowego – wschodu z powiatami; Hrubieszów i Tomaszów Lubelski, a od zachodu i strony południowo-zachodniej – z powiatem Biłgoraj.

2.1.2. Geomorfologia. W podziale fizjograficznym Polski (wg. J. Kondrackiego, 1978) obszar powiatu zamojskiego poło Ŝony jest w SE cz ęś ci Wy Ŝyny Wschodniomałopolskiej (343), na pograniczu dwóch makroregionów; Wy Ŝyny Lubelskiej (343.1), która obejmuje północn ą i środkow ą cz ęść omawianego obszaru, oraz Roztocza (343.2) obejmuj ącego cz ęść S i SW. Wyj ątek stanowi wysuni ęta najbardziej ku SE cz ęść powiatu zamojskiego, która le Ŝy w granicach Wy Ŝyny Woły ńsko-Podolskiej (851), makroregion Wy Ŝyny Zachodniowoły ńskiej (851.1). W podziale na mniejsze jednostki fizjograficzne, jest to obszar nast ępuj ących mezoregionów: Wyniosło ści Giełczewskiej (343.17), Działów Grabowieckich (343.18) i Padołu Zamojskiego (343.19) – w granicach Wy Ŝyny Lubelskiej, Roztocza Zachodniego (343.21) i Roztocza Środkowego (343.22) oraz Kotliny Hrubieszowskiej (851.12) i Grz ędy Sokalskiej (851.13) – cz ęść SE. Rze źba Wy Ŝyny Lubelskiej i Roztocza ukształtowana została w trzeciorz ędzie przez intensywne procesy denudacyjne, powodowane ruchami wypi ętrzaj ącymi, oraz zmiennymi warunkami klimatycznymi, które przebiegały na wychodniach skał górnokredowych o silnie zró Ŝnicowanej odporno ści. W krajobrazie dominuj ą nast ępuj ące typy rze źby:

7 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- wy Ŝyn niskich o charakterze den kotlin, zdenudowanych i prawie płaskich, które wypreparowane zostały w słabo odpornych na procesy niszczenia utworach w ęglanowych kredy górnej. W ich obr ębie wyst ępuj ą liczne pagórki i wzgórza osta ńcowe, wznosz ące si ę 10-20 m nad dno kotliny (np. Padół Zamojski, Kotlina Hrubieszowska). Obszary wy Ŝyn niskich miejscami pokryte s ą cienkimi pokrywami lessowymi. - płaskich równin rzecznych teras akumulacyjnych i akumulacyjno-erozyjnych. Ich powierzchni ę buduj ą utwory piaszczyste, miejscami zwydmione lub przykryte lessami (np. terasy Wieprza i Poru); - wy Ŝyn wysokich, poło Ŝonych na wysoko ści 300-330 m npm, piaskowcowo-węglanowych, poci ętych w ąwozami (Roztocze Środkowe, Działy Grabowieckie); - obszarów o grubej pokrywie lessowej z typow ą dla lessów rze źbą; licznymi dolinami i w ąwozami oraz aktywn ą erozj ą i osuwiskami (Roztocze Zachodnie, Działy Grabowieckie).

Wyniosło ść Giełczewska (343.17). W granicach tego mezoregionu le Ŝy północno-zachodnia cz ęść powiatu zamojskiego. Obszar Wyniosło ści Giełczewskiej obejmuje mi ędzyrzecze trzech rzek: Bystrzycy, Wieprza i Poru. W morfologii terenu tego mezoregionu wyra źnie zaznaczaj ą si ę poziomy erozyjno-denudacyjne, z których najwy Ŝszy ścina wzniesienia (osta ńce) zbudowane z górnomioceńskich piaskowców. Wysoko ść wzniesie ń dochodzi do 306,0 m npm (Bo Ŝydar). Sie ć wodna na tym terenie ma charakter promienisty, a doliny rzek s ą przewa Ŝnie asymetryczne. Wody gruntowe zalegaj ą gł ęboko, a w glebach dominuj ą r ędziny i gleby brunatne, rozwini ęte na płytkich lessach.

Działy Grabowieckie (343.18). Mezoregion ten obejmuje NE cz ęść powiatu. Jest to najwy Ŝej wyniesiona cz ęść Wy Ŝyny Lubelskiej, gdzie wysoko ści bezwzgl ędne dochodz ą do 311 m (D ębowiec), a wzgl ędne - do 100 m. Geomorfologicznie jest to garb kredowy przykryty grub ą pokryw ą lessow ą. W krajobrazie dominuje tu wysoki poziom wy Ŝynny i typowa dla lessu rze źba terenu z licznymi w ąwozami i dolinkami. Stref ę sp ęka ń w obr ębie kredowego podło Ŝa wykorzystuje szeroka i podmokła dolina rzeki Wolicy. Ze wzgl ędu na du Ŝe deniwelacje terenu oraz obecno ść pokrywy lessowej podatnej na rozmywanie, obszar Działów Grabowieckich jest silnie zagro Ŝony erozj ą wodn ą powierzchniow ą i w ąwozow ą.

Padół Zamojski (343.19) . Padół Zamojski obejmuje centraln ą cz ęść powiatu zamojskiego. Jest to rozległe obni Ŝenie wypreparowane w mało odpornych marglach górnokredowych, które zostało wypełnione osadami czwartorz ędowymi; rzecznymi i fluwioglacjalnymi. Rz ędne terenu w jego obr ębie wahaj ą si ę od 210-260 m npm. Mało zró Ŝnicowaną rze źbę terenu urozmaicaj ą doliny rzek: Wieprza, Poru i Łabu ńki, w obr ębie których dominuje poziom terasy nadzalewowej. Padół Zamojski, prawie ze wszystkich stron, otaczaj ą wzniesienia o wyra źnie zaznaczaj ących si ę w morfologii terenu kraw ędziach. S ą to: Wyniosło ść Giełczewska - od NW, Działy Grabowieckie - od NE (które od Padołu Zamojskiego oddziela kuesta utworzona na wychodniach skał w ęglanowych) oraz Roztocze - od SW.

Roztocze Zachodnie (343.21). Mezoregion ten obejmuje zachodni ą cz ęść powiatu, gdzie dochodz ące od zachodu do okolic Szczebrzeszyna przełomowe doliny Wieprza i Gorajca wyodr ębniaj ą tzw. Roztocze Szczebrzeszy ńskie. Cech ą typow ą tej cz ęś ci Roztocza jest obecno ść pokrywy lessowej i rozci ęcie sieci ą suchych dolin, w ąwozów i parowów. Wysoko ści bezwzgl ędne dochodz ą tu do 300-340 m npm.

8 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Roztocze Środkowe (343.22). Roztocze Środkowe obejmuje południow ą i południowo-zachodni ą cz ęść powiatu zamojskiego. Jest to wycinek pasa wzniesie ń kredowych, z pokryw ą piaszczystych i wapiennych osadów morza mioce ńskiego, które granicz ą od N z Wy Ŝyn ą Lubelsk ą, a od S z Kotlin ą Sandomiersk ą. Roztocze Środkowe od Roztocza Zachodniego i Wschodniego wyró Ŝnia brak pokrywy lessowej. Jego powierzchni ę buduj ą mioce ńskie piaskowce oraz wapienie, w obr ębie których, w subsekwentnych dolinach, płynie górny Wieprz, Sołokija i Tanew. Mezoregion ten cechuje silne zalesienie oraz urozmaicona rze źba – doliny rzek s ą silnie wci ęte w wierzchowin ę (deniwelacje terenu osi ągaj ą blisko 100 m), a powierzchnie zrówna ń osi ągaj ą wysoko ść 340-350 m npm. Miejscami wyst ępuj ą pagórki o charakterze osta ńcowym oraz wydmy. Typowe dla rze źby s ą pokrywy silnie rozci ęte w ąwozami, długie, opadaj ące ku dolinom stoki oraz suche doliny, stanowi ące formy przej ściowe mi ędzy wysoczyznami a dolinami rzecznymi.

Południowo-wschodnie kra ńce powiatu zamojskiego le Ŝą w granicach Kotliny Hrubieszowskiej (851.12) , która stanowi przedłu Ŝenie Padołu Zamojskiego w kierunku wschodnim. Kotlina Hrubieszowska, podobnie jak Padół Zamojski, powstała w obr ębie mało odpornych kredowych margli i wapieni marglistych. Jej obszar, z S na N przecinaj ą doliny Bugu i Huczwy, a powierzchni ę przykrywa less.

Od strony S Kotlina Hrubieszowska graniczy z góruj ącą nad ni ą o ok. 70 m Grz ędą Sokalsk ą (851.13). Jest to ci ąg wzniesie ń o wysoko ści od 240-260 m npm, który rozci ąga si ę po obu stronach górnego Bugu. Mezoregion ten przykrywa pokrywa lessowa, na której wyst ępuj ą gleby typu czarnoziemów. W krajobrazie dominuj ą szerokie zabagnione doliny mi ędzy lessowymi wierzchowinami.

2.1.3. Budowa geologiczna. Obszar powiatu zamojskiego poło Ŝony jest na pograniczu prekambryjskiej platformy wschodnio-europejskiej i struktur fałdowych Europy Zachodniej. Przedmezozoiczne podło Ŝe buduje prekambryjski masyw krystaliczny, stanowi ący fundament płyty wschodnioeuropejskiej oraz struktury fałdowe o cechach zachodnioeuropejskich – kaledo ńskie i hercy ńskie. Skały krystaliczne podło Ŝa zalegaj ą na gł ęboko ści od 5-8 km i s ą to dolnopaleozoiczne osady powstałe w warunkach geosynklinalnych – głównie kambryjskie i sylurskie łupki, mułowce i iłowce. W ich stropie zalega ok. 3 km seria skał paleozoicznych morskich (dolomitów, anhydrytów margli), które od dewonu powstawały w warunkach platformowych. W wyniku ruchów tektonicznych paleozoiczne podło Ŝe Wy Ŝyny Lubelskiej i Roztocza dzieli si ę na: platform ę wschodnioeuropejsk ą o strukturze zapadliskowo-zr ębowej, rów mazowiecko-lubelski-lwowski, wypełniony karbonem produktywnym oraz podniesienie radomsko- kra śnickie. W stropie paleozoicznego podło Ŝa zalega seria osadów mezozoicznych – jest to tzw. mezozoiczna niecka brze Ŝna, która w obr ębie Wy Ŝyny Lubelsko-Lwowskiej zwana jest Nieck ą Lubelsk ą. Mi ąŜ szo ść utworów mezozoicznych w obr ębie Niecki Lubelskiej jest rz ędu 3 km i s ą to zalegaj ące prawie poziomo lub łagodnie pofałdowane piaskowce, margle, wapienie i dolomity jury oraz wapienie, margle, opoki, gezy i kreda pisz ąca kredy. Osady te wypełniaj ą nieck ę brze Ŝną i wkraczaj ąc na przyległ ą od NE płyt ę krystaliczn ą wyrównuj ą nierówno ści gł ębszego podło Ŝa nadaj ąc obszarowi Wy Ŝyny Lubelsko-Lwowskiej charakter płyty. Seria utworów mezozoicznych poci ęta jest licznymi uskokami o amplitudzie nie przekraczaj ącej 100 m. W profilu utworów paleozoiczno-mezozoicznych brak jest utworów permu i triasu. W odwierconym w miejscowo ści Nowiny, gmina Grabowiec, otworze IG-5 o gł ęboko ści 1320,2 m, nawiercono utwory czwartorz ędu, kredy, jury i karbonu. Strop utworów karbo ńskich wyst ępuje tu na gł ęboko ści ok. 950 m ppt i s ą to iłowce, mułowce, piaskowce i wapienie z licznymi cyklotemami w ęgla i łupku węglowego. W stropie karbonu zalega ok. 100 m seria osadów jurajskich w postaci wapieni, dolomitów oraz pstrych mułowców i iłowców z przerostami margli. Zalegaj ący powy Ŝej mi ąŜ szy,

9 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego ok. 820 m kompleks osadów kredowych, to piaski, piaskowce glaukonitowe z fosforytami oraz utwory facji w ęglanowej (wapienie margliste, margle, kreda pisz ąca), a w cz ęś ci stropowej, facji węglanowo-krzemionkowej (opoki). W stropie utworów kredowych nawiercono dobrze rozwini ęte osady czwartorz ędowe o mi ąŜ szo ści 35 m. Utwory najmłodsze, powierzchniowe, w obr ębie Niecki Lubelskiej, reprezentowane s ą głównie przez osady czwartorz ędowe, które zalegaj ą nieci ągł ą warstw ą na zerodowanym, starszym podło Ŝu – głównie na utworach w ęglanowych mastrychtu kredy górnej. Osady trzeciorz ędu zachowały si ę jedynie szcz ątkowo w postaci izolowanych płatów. S ą to głównie osady morza mioce ńskiego (piaskowce i wapienie). Mi ąŜ szo ść osadów czwartorz ędowych jest bardzo zró Ŝnicowana i ści śle zwi ązana z deniwelacjami starszego podło Ŝa – waha si ę od kilku do kilkudziesi ęciu (50-80 m). S ą to plejstoce ńskie osady facji lodowcowych, wodnolodowcowych, rzecznych i eolicznych, nale Ŝą ce do stadiałów lub faz poszczególnych zlodowace ń. Najstarszy czwartorz ęd reprezentuj ą preglacjalne osady piaszczysto-Ŝwirowe oraz bruk, powy Ŝej których zalegaj ą Ŝwiry i glina zwałowa z du Ŝą ilo ści ą gruzu i otoczaków skał kredowych zlodowacenia południowopolskiego. Utwory młodsze to wypełniaj ące obni Ŝenia terenu piaski wodnolodowcowe oraz zalegaj ące powy Ŝej dwie pokrywy soliflukcyjne: gruzowo-gliniasta (zlodowacenie środkowopolskie) oraz górna, lessowa (zlodowacenie środkowopolskie i bałtyckie). Powy Ŝej zalegaj ą poplejstoce ńskie osady wypełniaj ące doliny rzek i obni Ŝenia terenu. Reprezentuj ą je, w dolinach rzek, piaski i mułki rzeczne przykryte torfami i namułami (osady przewa Ŝnie wysokiego terasu nadzalewowego), a na zboczach dolin rzek i w towarzysz ących im obni Ŝeniach - utwory deluwialne, wyst ępuj ące w postaci piasków drobnoziarnistych i pylastych, glin barwy szarej i be Ŝowo-szarej oraz piasków i mułków sto Ŝków napływowych. Obok nich wyst ępuj ą równie Ŝ osady jeziorne – mułki i mułki piaszczyste. W pokrywie lessowej dominuj ą lessy barwy jasno Ŝółtej lub rdzawo-Ŝółtej, przechodz ące cz ęsto w mułki lessopodobne i gliny piaszczyste. W wyniku erozji i denudacji mi ąŜ szo ść pokrywy lessowej zmienia si ę w szerokich granicach; na wierzchowinach uległa redukcji i nie wyst ępuje lub jest niewielka, a w kierunku obni Ŝeń terenu jej grubo ść ro śnie do kilkudziesi ęciu metrów. Przypowierzchniowe zaleganie skał kredy górnej (mastrychtu) o zró Ŝnicowanym wykształceniu litologicznym oraz ró Ŝnej odporno ści na niszczenie, trzeciorz ędowa działalno ść tektoniczna oraz niewielka mi ąŜ szo ść młodszych osadów (czwartorz ędowych) sprawia, Ŝe strop górnokredowego podło Ŝa stanowi o podstawowych rysach rze źby Wy Ŝyny Lubelskiej i Roztocza. Wychodnie bardziej odpornych na działanie procesów denudacyjnych skał kredowych wyst ępuj ą powszechnie w obr ębie wysoczyzn – odsłaniaj ą si ę w nich biało-szare opoki i opoki margliste z przeławiceniami margli oraz szaro-kremowe i popielate margle i kreda pisz ąca. W obr ębie słabo odpornych na wietrzenie margli i wapieni wypreparowane zostały rozległe obni Ŝenia i doliny rzek, które wypełniaj ą osady czwartorz ędowe – głównie lessy i utwory lessopodobne.

Surowce mineralne Obszar powiatu zamojskiego jest ubogi w surowce mineralne. Znaczenie gospodarcze mog ą mie ć nast ępuj ące kopaliny: - węgiel kamienny, który wyst ępuje w obr ębie utworów karbonu produktywnego. NE i E cz ęść powiatu le Ŝy w obr ębie rejonu węglowego Kumów – Grabowiec oraz Hrubieszów – Korczmin (LZW), które stanowi ą obszary perspektywiczne dla złó Ŝ w ęgla kamiennego. Obszary te cechuje w ęglono śno ść od 2-8 m przy grubo ści nadkładu od 350-800 m. Ze wzgl ędu na zagro Ŝenie zachwiania stosunków wodnych i wyst ępowanie gleb chronionych podj ęcie eksploatacji węgla w tych rejonach nie jest wskazane. - surowce w ęglanowe górnego mastrychtu, które wyst ępuj ą bezpo średnio na powierzchni lub pod niewielkim nadkładem. S ą to głównie jasnoszare i szare margle i wapienie kredopodobne, w ró Ŝnym stopniu zwi ęzłe i kruche, z wkładkami zwi ęzłych i twardych margli oraz opok i opok marglistych.

10 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

W obr ębie margli wyst ępuj ą przeławicenia kredy o grubo ści od jednego do kilkudziesi ęciu metrów. Skały w ęglanowe cechuje generalnie wysoka zawarto ść SiO 2 i niska CaO. Zró Ŝnicowanie litologiczne oraz du Ŝa zmienno ść profilu chemicznego serii w ęglanowej, jak równie Ŝ konieczno ść ochrony wysokiej jako ści gleb i walorów przyrodniczo-krajobrazowych sprawia, Ŝe utwory w ęglanowe w obr ębie przedmiotowego obszaru nie s ą brane pod uwag ę do wykorzystania gospodarczego (np. dla przemysłu cementowego). - kruszywo naturalne: w obr ębie powiatu zamojskiego utwory piaszczysto- Ŝwirowe reprezentowane s ą jedynie przez czwartorz ędowe piaski, cz ęsto pylaste, których jako ść oraz małe rozprzestrzenienie poziome i pionowe sprawia, Ŝe nie s ą one eksploatowane na wi ększ ą skal ę dla budownictwa. - surowce ilaste wyst ępuj ą powszechnie na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci powiatu. Lessy mog ą stanowi ć surowiec do produkcji ceramiki budowlanej i w przeszło ści były eksploatowane dla tych celów w niewielkich cegielniach. Obecnie cegielnie s ą zlikwidowane, a wysoka klasa gleb stanowi podstawową przeszkod ę w przejmowaniu gruntów dla celów innych ni Ŝ rolnicze. - torfy wyst ępuj ą w dolinach rzek; s ą to torfy niskie (szuwarowo-turzycowe i turzycowe). Na terenie pow. zamojskiego torfy udokumentowane zostały w dolinie Wolicy i Kalinówki /gm. Grabowiec/, oraz w dolinie Wieprza i Kryniczanki /gm. Krasnobród/ . Zło Ŝa torfu ze wzgl ędu na swój specyficzny ekosystem i bardzo du Ŝą rol ę biocenotyczn ą, hydrologiczn ą, krajobrazow ą i rolnicz ą oraz jako naturalne siedlisko ro ślin rzadkich i chronionych nie powinny by ć przedmiotem eksploatacji górniczej. Wyj ątkiem jest zło Ŝe Majdan Wielki I, które przewidziane jest do eksploatacji dla potrzeb uzdrowiska Krasnobród oraz eksploatacja torfów w granicach budowanych lub poszerzanych zbiorników retencyjnych.

Zestawienie udokumentowanych złó Ŝ surowców mineralnych pow. zamojskiego przedstawia TABELA NR 1 do niniejszego opracowania.

2.1.4. Gleby. Pokrywa glebowa powiatu zamojskiego cechuje si ę ró Ŝnorodno ści ą typów i rodzajów, pozostaj ąc w ścisłej korelacji z budow ą, a wła ściwie wykształceniem litologicznym podło Ŝa oraz formami ro ślinnymi. Wpływ na typologi ę gleb miały równie Ŝ: warunki klimatyczne i wodne, rze źba terenu oraz działalno ść człowieka. W granicach powiatu przewa Ŝaj ą gleby wytworzone z utworów lessowych oraz skał w ęglanowych kredowych. Na pokrywach lessowych wytworzone zostały gleby brunatnoziemne (np. Padół Zamojski, Roztocze Środkowe). S ą to gleby o bardzo wyrównanym składzie chemicznym, których głównym składnikiem jest krzemionka. Ich mi ąŜ szo ść waha si ę od ok. 30-180 cm, a kwasowo ść od odczynu kwa śnego do lekko zasadowego. W ich obr ębie wyró Ŝnia si ę: - gleby brunatne wła ściwe, wykształcone z bogatych w w ęglan wapnia skał macierzystych. Posiadaj ą one poziom orno-próchniczy o grubo ści 30-35 cm, zawarto ść próchnicy rz ędu 1,5-2,0 % oraz wyst ępowanie wapnia w profilu poni Ŝej 60-100 cm. Ten typ gleb nie tworzy wi ększych powierzchniowo konturów i wyst ępuje na wyniosło ściach pokrywy lessowej, gdzie procesy erozji s ą ograniczone. Gleby te cz ęsto s ąsiaduj ą z r ędzinami kredowymi. - gleby brunatne wyługowane, o odczynie kwa śnym lub lekko kwa śnym, s ą w obr ębie omawianego obszaru najbardziej rozpowszechnione. Ich poziom orno- próchniczny jest mniejszy ni Ŝ gleb brunatnych wła ściwych, rz ędu 25 -30 cm, posiadaj ą ni Ŝsz ą zawarto ść próchnicy oraz s ą gł ębiej odwapnione. Przewa Ŝnie s ą

11 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

ubogie w fosfor i potas, a średnio zasobne w magnez. Cechuj ą je uregulowane stosunki wodne. Znaczna cz ęść tych gleb powstała na stokach pod wpływem upraw i procesów erozyjnych. Gleby brunatnoziemne bonitowane s ą wysoko – tworz ą kompleksy: pszenny wadliwy, Ŝytni bardzo dobry, pszenno-Ŝytni i Ŝytni. Brunatnoziemne gleby le śne s ą siedliskiem lasów mieszanych. Gleby te s ą podatne na erozj ę wodn ą, powierzchniow ą i przy spadkach terenu rz ędu 6 % widoczny jest w nich wyra źny spadek zawarto ści próchnicy. Z lessów powstały równie Ŝ czarnoziemy , s ą to gleby pyłowe, cechuj ące si ę wyrównanym składem granulometrycznym i poziomem próchnicznym nie mniejszym ni Ŝ 40 cm. W ich składzie dominuje pył kwarcowy i s ą zasobne w substancje organiczne. Podobnie jak gleby brunatnoziemne i r ędziny tworz ą kompleks pszenny bardzo dobry i dobry, pszenny wadliwy oraz Ŝytni bardzo dobry. Na podło Ŝu kredowym powstały rędziny . S ą to gleby płytkie, o wysokiej zawarto ści rumoszu skalnego, nale Ŝą ce do gleb bardzo wra Ŝliwych na warunki wodne; w okresach niedoboru opadów s ą okresowo za suche, przy nadmiarze opadów – uplastyczniaj ą si ę. W ich obr ębie wyró Ŝnia si ę: - płytkie r ędziny inicjalne (do 25 cm) na kredowych wierzchowinach; - średnio gł ębokie r ędziny brunatne na łagodnych stokach. Rędziny to gleby typowo pszenne, na których osi ąga si ę najwy Ŝsze plony – tworz ą kompleksy: pszenny b. dobry i dobry, a r ędziny płytkie – pszenny wadliwy, Ŝytni b.dobry i dobry. W lasach, rędziny to siedliska gr ądów i d ąbrowy świetlistej. Na podło Ŝu piasków lu źnych i słabo gliniastych wytworzyły si ę gleby bielicoziemne o znacznym zakwaszeniu i niewielkiej zasobno ści pokarmowej. Gleby te wyst ępuj ą na terasach akumulacyjnych rzek, posiadaj ą zwykle wadliwe stosunki wodne, s ą przewa Ŝnie ubogie w fosfor i potas oraz średnio zasobne w magnez. Gleby te stanowi ą siedliska borowe, a u Ŝytkowane rolniczo – kompleksy przydatno ści rolniczej zbo Ŝowe i zbo Ŝowo-pastewne. W dolinach rzek i bezodpływowych zagł ębieniach terenu wyst ępuj ą gleby hydrogeniczne – torfowe, piaszczysto-pylaste i organiczno-mineralne. Gleby te cechuje do ść wysoki poziom wód gruntowych i głównie zagospodarowane s ą na trwałe u Ŝytki zielone. Udział gleb w podziale na klasy bonitacyjne oraz wska źnik waloryzacji rolniczej w poszczególnych gminach pow. zamojskiego przedstawia TABELA NR 2. Zestawienie tabelaryczne potwierdza wysok ą warto ść agrotechniczn ą pokrywy glebowej powiatu zamojskiego. Udział gleb chronionych /klasy I-IV/ jest bardzo wysoki i wynosi średnio 93,3 % ogólnej powierzchni gruntów ornych / liczone ł ącznie z sadami/. Gmin ą o najwy Ŝszym udziale gleb chronionych jest Grabowiec, gdzie grunty klasy I-IV obejmuj ą 99,8 % powierzchni gruntów ornych i sadów, niewiele mniejszy udział maj ą grunty chronione w pozostałych gminach powiatu zamojskiego – w 10 gminach przekracza on 90 %. Najni Ŝszy udział gleb chronionych jest w gminie Zwierzyniec – 61,9%. Dane te potwierdza wykonana przez IUNG w Puławach waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej – wynosi ona dla powiatu zamojskiego średnio 85,3 pkt. i świadczy o bardzo dobrych warunkach dla produkcji rolnej. Lasy i grunty le śne powiatu zamojskiego zajmuj ą 40 746 ha, co stanowi 21,76 % ogólnej powierzchni powiatu. Lesisto ść powiatu jest porównywalna z lesisto ści ą województwa lubelskiego /22,36 %/ i jest mniejsza od średniej lesisto ści kraju, która wynosi 28,1 %.

2.1.5. Hydrosfera. W podziale hydrograficznym wg. T. Wilgata /1975/ obszar powiatu zamojskiego poło Ŝony jest w obr ębie regionu II. Wy Ŝyny Lubelskiej i Roztocza – subregion II.A. Roztocze i II.D. Centralny, a cz ęść wschodnia – w granicach regionu III. Wy Ŝyny Woły ńskiej. Cech ą charakterystyczn ą przedmiotowego obszaru jest mała g ęsto ść sieci rzecznej i koncentracja zjawisk wodnych w stosunkowo nielicznych dolinach rzecznych, które rozdzielaj ą du Ŝe, bezwodne mi ędzyrzecza. Wynika to z obecno ści w podło Ŝu utworów przepuszczalnych, które umo Ŝliwiaj ą infiltracj ę wód opadowych i roztopowych. Infiltracja ta zasila wody podziemne.

12 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Wody powierzchniowe. Na wody powierzchniowe składaj ą si ę rzeki, cieki bezimienne i rowy melioracyjne, oraz zbiorniki wodne.

Rzeki, cieki bezimienne i rowy melioracyjne. Sie ć rzeczna powiatu to 25 cieków wodnych o ł ącznej długo ści 300,2 km, które na długo ści 231,1 km s ą uregulowane. Powiat zamojski le Ŝy w cało ści w zlewisku Morza Bałtyckiego, a działy wodne II-go rz ędu dziel ą jego obszar na dorzecza Wieprza i Bugu. Przewa Ŝaj ącą cz ęść powiatu zamojskiego obejmuje dorzecze Wieprza, jedynie cz ęść NE le Ŝy w obr ębie dorzecza Bugu.

Dorzecze Wieprza. Osi ą hydrologiczn ą tego obszaru jest Wieprz , który ze swymi dopływami odwadnia przewa Ŝaj ącą cz ęść powiatu zamojskiego. Wieprz jest jedyn ą du Ŝą rzek ą woj. lubelskiego, zamkni ętą w cało ści granicami województwa, a jego źródłowy i górny odcinek, o długo ści 56,8 km, przebiega w obr ębie powiatu zamojskiego. Rzeka ta bierze swój pocz ątek na pograniczu powiatu zamojskiego i tomaszowskiego /w rej. m. Wieprzów Tarnawacki/, sk ąd płynie w kierunku WNW, a nast ępnie N. Źródłowy odcinek Wieprza ma charakter rowu przecinaj ącego du Ŝe obni Ŝenie torfowiskowe - ten odcinek rzeki jest uregulowany, podobnie jak rzeka Kryniczanka, wpadająca do Wieprza w rejonie Majdanu Wielkiego. Pomi ędzy uj ściem Kryniczanki i Zwierzy ńcem, rzeka płynie naturalnym korytem, odcinkami meandruj ąc. Poni Ŝej Zwierzy ńca Wieprz płynie ku północy uregulowanym korytem, jego dolina jest szeroka na 1,5-2,0 km, posiada płaskie i podmokłe dno, poci ęte rowami melioracyjnymi. W tej cz ęś ci powiatu sie ć rzeczn ą stanowi górny odcinek Wieprza, który z dopływami: Kryniczank ą, Jacynk ą i Świerszczem , odwadnia ten teren odprowadzaj ąc wody powierzchniowe ku północy. W rejonie Szczebrzeszyna Wieprz wpływa na obszar Padołu Zamojskiego, przekraczaj ąc granice powiatu zamojskiego w m. Stara Wie ś. W obr ębie Padołu Zamojskiego Wieprz płynie dolin ą o bardzo zmiennej szeroko ści, co stworzyło dogodne warunki dla budowy zbiornika retencyjnego Nielisz. Prawymi dopływami Wieprza s ą tu: Łabu ńka z Topornic ą i Czarnym Potokiem oraz Wolica. Łabu ńka , z dopływami: Topornica, Wieprzec i Czarny Potok , odwadnia środkow ą cz ęść powiatu (rejon gminy Zamo ść , Stary Zamo ść i Nielisz) wpadaj ąc do Wieprza w rejonie m. Ruskie Piaski. Północno-wschodnia cz ęść powiatu zamojskiego odwadniana jest przez rzek ę Wolic ę (obszar gminy Grabowiec i Skierbieszów), która wpada do Wieprza poza obszarem powiatu zamojskiego /poni Ŝej Krasnegostawu/. Źródła Wolicy poło Ŝone s ą na wysoko ści 253 m npm w rejonie m. Tucz ępy. Jest to rzeka na całej długo ści uregulowana, której cech ą wyró Ŝniaj ącą od innych dopływów Wieprza jest silne rozci ęcie erozyjne terenu. Zachodni ą cz ęść powiatu zamojskiego odwadniaj ą lewe dopływy Wieprza – Por z Gorajcem, Ł ętownia, Werbka i niewielki ciek bez nazwy.

Por z Gorajcem odprowadza wody powierzchniowe z NW cz ęś ci powiatu /gmin Radecznica i Sułów/ i wpada do Wieprza w rejonie zbiornika Nielisz, w znacznym stopniu podnosz ąc jego zasobność w wod ę. Pozostałe, lewe dopływy Wieprza - Łętownia, Werbka i Rakówka, odwadniaj ą NW obrze Ŝa powiatu w granicach gm. Nielisz. Rzeki Padołu Zamojskiego płyn ą uregulowanymi korytami w obr ębie dolin, których szeroko ść zmienia si ę w szerokich granicach /od 500-2 000 m/. Doliny rzek s ą najcz ęś ciej zmeliorowane i poci ęte g ęst ą sieci ą rowów melioracyjnych. Ich średnie spadki s ą rz ędu 1,0-1,8 %. Rzeki te posiadaj ą silnie wykształcony re Ŝim niwalny ( śnie Ŝny), co skutkuje typowym, wiosennym okresem wezbra ń; marzec – kwiecie ń. Najni Ŝsze przepływy wyst ępuj ą w sierpniu.

13 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Dorzecze Bugu - obejmuje prawie cał ą gmin ę Mi ączyn i Komarów Osada oraz SE cz ęść gm. Sitno. Jego zachodni ą granic ę wyznacza dział wodny II- rz ędu o przebiegu zbli Ŝonym do N-S. Teren ten odwadniany jest przez lewe dopływy Huczwy – rzeki: Henrykówka , Siniocha i Sieniocha . W granicach powiatu znajduj ą si ę górne odcinki biegu tych rzek: Henrykówki, której źródła znajduj ą si ę w rejonie m. Bere ść , Sinochy, o źródłach w okolicy Cze śnik oraz Sieniochy, bior ącej swój bieg w okolicy Ruszczyzny-Komarowa Wsi. W początkowym biegu ich spadki s ą rz ędu ok. 1%. Rzeki te na całej swej długo ści s ą zmeliorowane i uregulowane, posiadaj ą re Ŝim niwalny silnie wykształcony, ich wezbrania przypadaj ą na okres wiosenny. Ta cz ęść powiatu cechuje si ę średnim niskim odpływem jednostkowym, rz ędu 0,75 l/s km 2 – świadczy to o du Ŝym deficycie wód powierzchniowych. Obie rzeki odprowadzaj ą wody powierzchniowe w kierunku wschodnim, do Huczwy.

Naturalne i sztuczne zbiorniki wodne. W obr ębie powiatu zamojskiego, najcz ęś ciej w dolinach rzek, zlokalizowane s ą 44 zbiorniki wód stoj ących, o ł ącznej powierzchni 930,27 ha. S ą to zbiorniki przeciwpo Ŝarowe /16/, rekreacyjne /14/ i retencyjne /14/. Najwi ększym z nich jest sztuczny zbiornik retencyjny „Nielisz”, o powierzchni 834 ha. Zbiorniki o powierzchni powy Ŝej 1 ha to; - w południowej cz ęś ci powiatu: zbiornik „Echo” i „Ko ścielny” w RPN i Zwierzy ńcu – na cieku Świerszcz zbiornik „K ąpielisko” i „Olender” w Krasnobrodzie oraz „Rudka” w Zwierzy ńcu w obr ębie górnego odcinka doliny Wieprza - w północno-zachodniej i północnej cz ęś ci powiatu: zbiornik „Nielisz” w dolinie Wieprza, jeziora w m. Średnie Du Ŝe na rzece Rakówce i m. Podlesie /gm.Radecznica/, oraz zasilane przez źródła zbiorniki retencyjne w m. Skierbieszów „Broczówka”, Skierbieszów i Hajowniki, - w północno-wschodniej cz ęś ci powiatu: zbiornik w Grabowcu na rzece Kalinówka.

Źródła. Stanowi ą one naturalne wypływy wód podziemnych. W obr ębie powiatu zamojskiego źródła wyst ępuj ą do ść licznie, a ich obecno ść jest najcz ęś ciej wynikiem gł ębokiego rozci ęcia erozyjnego. Są to głównie źródła podzboczowe, rzadziej dolinne. Wyst ępuj ą one w obr ębie źródłowego odcinka Wieprza /południowa cz ęść powiatu/, w dolinie Wolicy /cz ęść NE powiatu/ oraz w dolinie Poru i Gorajca /cz ęść NW/. W dolinie Wieprza, w granicach gminy Krasnobród, zinwentaryzowano 15 źródeł. S ą to głównie źródła podzboczowe (Krasnobród, Zagórze), a w Hutkach – przykorytowe. W śród źródeł najbardziej znane jest źródło Św. Rocha w przysiółku Zagóra, które uchodzi za lecznicze, podobnie jak źródło w Krasnobrodzie – Podklasztorze, wypływaj ące spod kapliczki Matki Bo Ŝej. Wydajno ść tych źródeł jest zmienna w szerokich granicach; od kilku do ponad 100 l/s, okresowo te Ŝ zanikają. Źródła tego odcinka zlewni Wieprza odgrywaj ą wa Ŝną rol ę w odpływie rzecznym, w du Ŝym stopniu zasilaj ąc Wieprz w wod ę. Prawie wszystkie źródła tej cz ęś ci powiatu drenuj ą tzw. główny roztocza ński kredowy poziom wodono śny. Jedynie nieliczne s ą zasilane z lokalnie wyst ępuj ącego zawieszonego poziomu czwartorz ędowego. Źródła w rejonie Krasnobrodu, stanowi ą istotny element podnosz ący walory krajobrazowe – źródło Belfont, w le śnym otoczeniu i z pobliskimi śródle śnymi oczkami wodnymi i torfowiskami, współtworzy efektowne krajobrazowo źródlisko. Efektem gł ębokiego rozci ęcia erozyjnego terenu przez Wolic ę /NE cz ęść powiatu/ jest du Ŝa ilo ść źródeł w obr ębie jej doliny. Wyst ępuj ą one w du Ŝym zag ęszczeniu, ale ich wydajno ść jest mała (max. kilkana ście litrów na minut ę). Źródła o najwi ększej wydajno ści, w obr ębie Wy Ŝyny Lubelskiej i Roztocza, wyst ępuj ą w dolinie Poru i Gorajca /w Zaporzu, Radecznicy, Latyczynie, Trz ęsinach, Mokrolipiu

14 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego i Czarnymstoku/ – są to źródła podzboczowe, drenuj ące kredowy i trzeciorz ędowy poziom wodono śny, o wydajno ści od 1-300 l/s. Źródła w Zaporzu, Radecznicy i Trz ęsinach zaliczone s ą do pomników przyrody i s ą chronione. W rejonie Sułowca /gm. Sułów/, obok źródeł podzboczowych wyst ępuje równie Ŝ źródło dolinne o wydajno ści 53,2 l/s. Zestawienie źródeł i źródlisk pow. zamojskiego przedstawia TABELA NR 4 do niniejszego opracowania.

Wody podziemne . W podziale na regiony hydrogeologiczne (wg. A.S. Kleczkowskiego, 1990) przedmiotowy obszar poło Ŝony jest w obr ębie górsko-wy Ŝynnej prowincji hydrogeologicznej, a dokładnej w obr ębie wydzielonej w jej granicach kredowej Niecki Lubelskiej (NL). Gł ęboko ść wyst ępowania wód podziemnych, w obr ębie omawianego terenu, uzale Ŝniona jest od deniwelacji powierzchni terenu oraz stopnia urozmaicenia budowy geologicznej. Zwierciadło wód gruntowych wyst ępuje z reguły na gł ęboko ści od kilku m (w dolinach rzek) do ponad 100 m - na wysoczyznach i pagórkach. Wydziela si ę tu dwa poziomy wodono śne: - poziom w utworach czwartorz ędowych - poziom w utworach kredy górnej Poziomy wodono śne wyst ępuj ące w obr ębie gł ębszych serii geologicznych nie maj ą do chwili obecnej, z uwagi na gł ęboko ść wyst ępowania, znaczenia gospodarczego. Do potencjalnego wykorzystania gospodarczego wskazywane s ą jedynie wody mineralne górnojurajskiego poziomu wodono śnego, które stwierdzono w południowej cz ęś ci powiatu zamojskiego /gm. Krasnobród/. S ą to wody wyst ępuj ące na gł ęboko ści rz ędu 1000-1600 m, chlorkowo-sodowe, o mineralizacji w granicach 25-90 g/l i zasoleniu 4 -5%. Wody te nie s ą do chwili obecnej wykorzystane. Dla zaopatrzenia w wod ę omawianego terenu znaczenie praktyczne maj ą dwa poziomy: czwartorz ędowy i kredowy, które s ą powszechnie wykorzystywane ze wzgl ędu na przypowierzchniowe wyst ępowanie. Poziom wód czwartorz ędowych wyst ępuje głównie w obrębie plejstoce ńskich i holoce ńskich utworów dolin rzecznych oraz w utworach piaszczystych wypełniaj ących obni Ŝenia w stropie utworów górnokredowych. Z uwagi na silne zró Ŝnicowanie litologiczne oraz zmienny zasi ęg poziomy i pionowy warstw wodono śnych, poziom ten jest bardzo niejednorodny. Ze względu na przypowierzchniowe wyst ępowanie, wody pi ętra czwartorz ędowego, maj ą zwi ązek hydrauliczny z powierzchni ą i w sposób bezpo średni reaguj ą na zmieniaj ące si ę warunki hydrologiczne: wielko ść opadów atmosferycznych i wahania wody w rzekach. Wody tego poziomu maj ą na ogół swobodne zwierciadło wody i s ą silnie nara Ŝone na zanieczyszczenia z powierzchni – fizykochemiczne i bakteriologiczne. Wody pi ętra kredowego wyst ępuj ą w obr ębie stropowej, sp ękanej do około 150 m ppt partii górotworu kredowego. Najwi ększe dopływy z tego pi ętra notowane s ą w interwale gł ęboko ści od ok. 30,0-90,0 m ppt. Powy Ŝej wyst ępowa ć mog ą lokalnie warstwy wodono śne, których obecno ść wynika z przemiennego zalegania bardziej i mniej spękanych warstw utworów górnokredowych. Wody pi ętra kredowego posiadaj ą swobodne lub lokalnie napi ęte zwierciadło (napinane przez utwory mało przepuszczalne lub nie sp ękany górotwór). W obr ębie Roztocza oba pi ętra wodono śne (czwartorz ędowe i kredowe) s ą cz ęsto poł ączone, ze wzgl ędu na brak izoluj ącej warstwy rozgraniczaj ącej oba poziomy. Wody podziemne pi ętra kredowego charakteryzuj ą si ę na ogół bardzo dobr ą jako ści ą; jest to woda słodka bardzo czysta i czysta, która posiada naturalny chemizm i wska źniki bakteriologiczne spełniaj ące wymagania dla wody pitnej. Woda ta mo Ŝe by ć stosowana do celów pitnych i gospodarczych bez uzdatniania. W obr ębie utworów górno-kredowych wydzielone zostały w granicach omawianego obszaru dwa zbiorniki wód podziemnych, zaliczone do GZWP: - zbiornik nr 406 Niecka Lubelska ()

15 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- zbiornik nr 407 Niecka Lubelska (Chełm-Zamo ść ) Oba zbiorniki rozdziela dolina Wieprza. S ą to zbiorniki szczelinowo-porowe, których szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz ą od 1330,0 tys. m 3/d (nr 406) do 1050 tys. m 3/d (nr 407), przy średniej gł ęboko ści uj ęć odpowiednio 85-70 m. W obr ębie obu zbiorników wyst ępuj ą wody klasy Ic, Ia i b, a wi ęc wody bardzo nieznacznie zanieczyszczone (łatwe do uzdatniania) oraz wody bardzo czyste i czyste (do u Ŝytku bez uzdatniania). Ich mineralizacja ogólna jest rz ędu 300-400 mg/l.

Zasoby wodne obu zbiorników podlegaj ą szczególnej ochronie; najsłabiej izolowane od powierzchni i tym samym najbardziej nara Ŝone na infiltracj ę zanieczyszcze ń antropogenicznych s ą, w ich obr ębie, obszary stoków z wychodniami skał kredowych lub przykryte cienk ą warstw ą lessu.

2.1.6. Klimat. Obszar powiatu zamojskiego le Ŝy w obr ębie lubelsko-zamojskiego regionu klimatycznego (wg.W. Wiszniewskiego i W. Chechłowskiego). Jego klimat cechuje si ę dominacj ą wpływów kontynentalnych i jest lokalnie modyfikowany jest przez uwarunkowania fizjograficzne – rze źbę terenu, gł ęboko ść zalegania wód gruntowych, szat ę ro ślinn ą (głównie lasy). Cyrkulacja powietrza zdominowana jest przez polarno-morskie i polarno-kontynentalne masy powietrza. Powietrze arktyczne napływa rzadko, najcz ęś ciej w zimie i na wiosn ę, a zwrotnikowe najrzadziej. Temperatury powietrza przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: o średnia roczna temperatura waha si ę tu od 7,0-7,3 C, najchłodniejszym miesi ącem jest stycze ń z temperatur ą –4,0 do –5,0 oC, a najcieplejszym lipiec o temperaturze od +17 do +18 oC. Roczna amplituda temperatur wynosi > 22 oC. Zimy s ą długie i chłodne, trwaj ą > 90 dni, a najni Ŝsza temperatura w roku to –29 oC. Pokrywa śnie Ŝna wyst ępuje przez 80-100 dni w ci ągu roku. Długo ść okresu bezprzymrozkowego waha si ę od 132-160 dni. Negatywn ą cech ą klimatu jest wyst ępowanie przygruntowych przymrozków; pierwsze przymrozki pojawiaj ą si ę mi ędzy 30 wrze śnia a 5 pa ździernika, ostatnie pomi ędzy 20 a 30 kwietnia. Opady atmosferyczne , jako roczna suma opadów, w granicach powiatu wahaj ą si ę od ok. 550-750 mm, przy czym najwi ększ ą ilo ść opadów ma Roztocze. Najmniejsze opady notowane s ą w lutym i marcu, a najwi ększe w czerwcu /ponad 90mm/ - przewa Ŝaj ą opady letnie nad zimowymi. Opady śniegu pojawiaj ą si ę w listopadzie, a pokrywa śniegowa wyst ępuje zwykle od połowy grudnia do połowy marca. Obszar powiatu le Ŝy si ę w obr ębie lubelskiego pasa gradowego /III strefa zagro Ŝenia/– burze gradowe najcz ęś ciej pojawiaj ą si ę w lipcu i sierpniu, stanowi ąc zagro Ŝenie dla plonów /16-20 % ryzyka plonów/. Przewa Ŝaj ą wiatry zachodnie (SW, W, i NW), oraz w mniejszym udziale wschodnie (E, SE i NE). Warunki solarne - obszar powiatu, le Ŝą cy w południowej cz ęś ci Lubelszczyzny, cechuje najmniejsze zachmurzenie w Polsce. Średnie, roczne zachmurzenie waha si ę tu od 6,3-6,6 w 11-stopniowej skali pokrycia nieba a usłonecznienie osi ąga 46-50 % usłonecznienia wzgl ędnego. Najwy Ŝsze warto ści usłonecznienia wzgl ędnego notuje si ę w sierpniu i wrze śniu (48-50 %) a najni Ŝsze w listopadzie i styczniu (22%). W okresie wegetacyjnym średnia warto ść usłonecznienia wzgl ędnego wynosi 46 %. Najlepiej usłonecznione s ą obszary wyniesione. Mgły , które maj ą du Ŝe znaczenie w rozprzestrzenieniu zanieczyszcze ń, nie wyst ępuj ą cz ęsto. Pojawiaj ą si ę głównie w pa ździerniku i listopadzie, a ich obecno ść jest ści śle zwi ązana z czynnikami lokalnymi – rze źbą terenu i wilgotno ści ą podło Ŝa. Mgły wyst ępuj ą najcz ęś ciej w obr ębie Padołu Zamojskiego. Obserwowane modyfikacje klimatu s ą ści śle zwi ązane z lokalnymi warunkami fizjograficznymi. Obszary wyniesione (Działy Grabowieckie, Roztocze) to tereny o wi ększych amplitudach temperatur i lepszym usłonecznieniu południowych stoków. Obszary poło Ŝone ni Ŝej (Padół Zamojski) cechuj ą si ę wi ększ ą stabilno ści ą mas powietrza, mniejsz ą amplitud ą temperatur oraz wi ększ ą cz ęsto ści ą wyst ępowania mgieł.

16 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Stopie ń urozmaicenia rze źby terenu oraz udział powierzchni le śnych wpływa na zró Ŝnicowanie topo- i mikroklimatu powiatu, w obr ębie którego mo Ŝna wyró Ŝni ć: - obszary wierzchowin o dobrych warunkach nasłonecznienia, korzystnych warunkach opadowych (stoki głównie W, WS i WN), bardzo dobrych warunkach aerosanitarnych oraz małej cz ęstotliwo ści wyst ępowania mgieł; - obni Ŝenia dolinne oraz terasy nadzalewowe i zalewowe dolin rzecznych, w obr ębie których na skutek słabej wentylacji tworz ą si ę cz ęsto mrozowiska i mgły; - tereny le śne o swoistym bioklimacie, cechuj ącym si ę du Ŝą zaciszno ści ą, du Ŝym zaciemnieniem i łagodnym przebiegiem dobowych elementów meteorologicznych; - obszary poło Ŝone na obrze Ŝach kompleksów le śnych, gdzie wyst ępuje okresowe zaciemnienie i du Ŝa zaciszno ść , co sprzyja utrzymanie wilgoci w glebie.

2.1.7. Flora i fauna. W podziale geobotanicznym (wg. D.Fijałkowskiego,1996), obszar powiatu le Ŝy w Krainie Wy Ŝyny Lubelskiej, okr ęg subwoły ński. W podziale przyrodniczo-le śnym jest to obszar krainy małopolskiej i mazowiecko-podlaskiej, a pod wzgl ędem zoogeograficznym - okr ęg subpontyjski, i tylko zachodnia cz ęść powiatu le Ŝy w granicach podokr ęgu śląsko-małopolskiego.

Szata ro ślinna. Szat ę ro ślinn ą powiatu zamojskiego cechuje: - jedna z najwy Ŝszych w woj. lubelskim lesisto ść , która wynosi 21,76 % - wysoki stopie ń zachowania walorów szaty ro ślinnej lasów - niewielka powierzchnia naturalnych zbiorowisk nieleśnych l ądowych i minimalna wodnych. Obszar powiatu le Ŝy w obr ębie wydzielonych przez D.Fijałkowskiego (1996 r) 3 podokr ęgów, które cechuj ą nast ępuj ące typy ro ślinno ści: - Padół Zamojski - dominuj ą tu d ąbrowy świetliste i ł ąki w ęglanowe z liczn ą domieszk ą ro ślin pontyjskich (gat. kserotermicznych); - Grz ęda Łaszczowska - z d ąbrowami świetlistymi i kalcyfiln ą ro ślinno ści ą segetaln ą; - Kraina Roztocza, gdzie dominuj ą gr ądy bukowe z dom. jodły i sosny. Na szat ę ro ślinn ą omawianego obszaru składaj ą si ę ; - lasy i obszary le śne , które obejmuj ą powierzchni ę 40 746,0 ha, co stanowi 21,76 % ogólnej powierzchni powiatu zamojskiego. S ą one bardzo zró Ŝnicowane pod wzgl ędem rozmieszczenia i wielko ści kompleksów le śnych. W granicach powiatu zamojskiego zlokalizowany jest jeden du Ŝy kompleks le śny - Lasy Roztocza. Obok lasów na drzewostan le śny składaj ą si ę zadrzewione doliny rzeczne i w ąwozy oraz nieprzydatne dla rolnictwa tereny o du Ŝych spadkach. Obok nich wyst ępuj ą zadrzewienia śródpolowe, przydro Ŝne i siedlisk rolniczych, jak równie Ŝ pozostało ści parków podworskich. W granicach omawianego obszaru wyró Ŝnia si ę 14 typów siedliskowych lasu. Najwi ększe powierzchnie (w tym zwarte kompleksy le śne) zajmuj ą siedliska borowe, bór mieszany świe Ŝy, bór świe Ŝy oraz las mieszany świe Ŝy. Najmniej przekształcone drzewostany cechuje znaczny udział jodły i buka. Drzewostany przekształcone charakteryzuje przytłaczaj ąca przewaga sosny, która wtedy zajmuje ok. 80 % powierzchni lasów. Struktura przestrzenna lasów jest wyra źnie zróŜnicowana. Lasy pa ństwowe to prawie wył ącznie zwarte kompleksy le śne a lasy prywatne to głównie układy drobnoprzestrzenne o wi ększym zró Ŝnicowaniu drzewostanu. Wszystkie powierzchnie le śne spełniaj ą funkcje wodochronne, glebochronne i krajobrazowe. Gatunki lasotwórcze to: buk, d ąb, grab, osika, sosna, jodła, jesion, olcha, świerk, klon, jawor, brzoza, modrzew, lipa. - ro ślinno ść na słonecznych zboczach dolin, w ąwozów i skarp lessowych , gdzie bardzo rozpowszechniona jest flora stepowa z rzadkimi gatunkami kserotermicznymi. S ą to zbiorowiska światło-wapno-lubne, zaro śla i murawy, w których dominuj ą:

17 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

w zespołach zaro ślowych - ligustr pospolity, głóg jednoszyjkowy i prostokielichowy, je Ŝyna popielica, dere ń świdwa, wisienka karłowata i inne; w murawach kserotermicznych, które s ą pozbawione prawie całkowicie drzew i krzewów - koniczyny, bodziszek czerwony, cieciorka pstra. - ro ślinno ść synantropijna , obejmuj ąca zbiorowiska ł ąkowe i pastwiskowe okre ślane jako uŜytki zielone. - zbiorowiska segetalne , tzn. ro ślinno ść wyst ępuj ącą w śród upraw polowych ro ślin okopowych i zbo Ŝowych. - zbiorowiska ruderalne (zr ębów le śnych i nieu Ŝytków), a w śród nich – bez czarny, leszczyna, śliwa, tarnina, kruszyna pospolita, kalina koralowa, trzmielina zwyczajna, szakłak pospolity, szałwia okółkowa, barwinek pospolity, rdest, jaskółcze ziele, wierzba iwa, łubin trwały. - zbiorowiska wodne wyst ępuj ące w korytach rzek, brze Ŝnych, partiach rowów melioracyjnych i w obr ębie stawów. Najcz ęś ciej s ą to zbiorowiska typowe: zespół rdestnicy (wywłóczniki, rogatki, jaskry) – zwi ązany z wodami płyn ącymi oraz zespół lilii wodnych i kilka asocjacji szuwarowych (wody stoj ące). - zbiorowiska torfowe, które w przeciwie ństwie do zbiorowisk wodnych cechuje bardzo zró Ŝnicowany skład florystyczny z gatunkami rzadkimi.

Zbiorowiska ł ąkowo-pastwiskowe koncentruj ą si ę głównie w dolinach rzek i w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci zostały silnie przekształcone wskutek melioracji. S ą to przede wszystkim łąki owsicowe i pastwiska Ŝycicowe z udziałem traw: wi ązówki błotnej, ostro Ŝenia warzywnego, sitowia le śnego i innych. Grunty orne (+ sady) obejmuj ą powierzchni ę 113 150,0 ha (co stanowi 60,4 % powierzchni powiatu) i s ą to głównie zbiorowiska segetalne, typowe dla upraw zbo Ŝowych i okopowych. Ró Ŝnorodne zbiorowiska ruderalne wyst ępuj ą na obrze Ŝach dróg i w obr ębie terenów zabudowanych. W powiecie zamojskim notowane s ą wyst ąpienia nast ępuj ących ro ślin chronionych: na siedliskach le śnych: parzydło le śne, wawrzynek wilczełyko, barwinek pospolity, naparstnica zwyczajna, lilia złotogłów, podkolan zielony; na siedliskach kserotermicznych: wi śnia karłowata, Ŝmijowiec czerwony, storczyk kukawka. W rezerwacie florystycznym ro ślinno ści kserotermicznej „Rogów” (gmina Grabowiec), który uznany został za ostoj ę przyrody rangi europejskiej w systemie CORINE, wyst ępuj ą: dziewi ęsił popłocholistny, len złocisty, Ŝmijowiec czerwony, ostro Ŝeń pano ński, miłek wiosenny, oman szorstki, zawilec wielkokwiatowy, wisienka karłowata i o Ŝota zwyczajna; na zbiorowiskach torfowych wyst ępuj ą: rosiczka długolistna i po średnia, brzoza niska, goryczka błotna, kosatka kielichowa, ciemi ęŜ yca zielona i lipiennik Loesla. Fauna. W granicach omawianego obszaru wyst ępowanie fauny zwi ązane jest z rozmieszczeniem jej podstawowych siedlisk: - fauna le śna zwi ązana jest z kompleksami le śnymi. Zoocenozy le śne zajmuj ą najwi ększy obszar i cechuje je ró Ŝnorodno ść gatunków. Na omawianym obszarze reprezentuj ą je: sarna, dzik, jele ń, jenot, borsuk, kuna le śna, drapie Ŝne z rodziny łasicowatych, lis, zaj ąc, sporadycznie wyst ępuje wilk, chroniony bóbr i suseł perełkowany oraz wydra. W awifaunie du Ŝy udział maj ą gatunki drapie Ŝne: pustułka, orlik krzykliwy, kania i myszołów. DuŜa jest te Ŝ liczebno ść dzi ęcioła. Puszcza ńskie ptaki łowne to głównie gatunki niechronione, wyj ątkiem jest cz ęsto spotykany jastrz ąb goł ębiarz; - fauna ł ąkowo-zaro ślowa i wodna to ró Ŝnorodne gatunkowo zoocenozy wodne z bogat ą awifaun ą (np. błotniak stawowy, czapla biała, kilka gatunków kaczek) oraz ichtiofauna. Z siedliskami wilgotnymi zwi ązane s ą równie Ŝ płazy i gady.

18 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- w zadrzewieniach śródpolnych wyst ępuj ą ba Ŝanty, czajki i kuropatwy. -fauna kserotermiczna reprezentowana jest przez ryjkowce, trzmiela stepowego, owady pszczołowate oraz ptaki – np. pokrzewk ę ciernist ą.

W obr ębie powiatu zamojskiego stwierdzone s ą najbardziej na zachód wysuni ęte stanowiska susła perełkowanego, który jest reliktem fauny stepowej i zaliczony został do gatunków wymieraj ących. Suseł perełkowany, przy sprzyjaj ących warunkach siedliskowych, tworzy bardzo liczne zwarte kolonie, lub w przypadku ograniczonych powierzchniowo obszarów do zasiedlenia – Ŝyje w śródpolnych koloniach o liczebno ści do kilkudziesi ęciu osobników. Bardzo du Ŝy spadek liczebno ści susła spowodował zaliczenie susła do gatunków chronionych i wpisanie go do Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt. Zwarte kolonie susła perełkowanego wyst ępuj ą i s ą chronione w rezerwatach: „Hubale”, „Popówka” i „Wygon Grabowicki”.

2.2. Formy ochrony przyrody wynikaj ące z „Ustawy o ochronie przyrody” i innych przepisów prawnych. Ramowe zasady ochrony przyrody okre śla Ustawa z dnia 16.10.91 r o ochronie przyrody /Dz. U. Nr 114, poz. 492 z pó źniejszymi zmianami/. Szczególne formy ochrony przyrody, do których nale Ŝą m. innymi rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody i u Ŝytki ekologiczne, ustanawiane s ą przez przepisy szczególne. Dla chronionych obiektów powiatu zamojskiego s ą to; 1. Rozporz ądzenie RM z dnia 10.05.1974 r (Dz.U. nr 21 z 1974 r, poz. 120), z kolejnymi zmianami w latach 1979, 1990 i 1991, w sprawie utworzenia Roztocza ńskiego Parku Narodowego oraz ustalenie Planu Ochrony RPN, zatwierdzonego Zarz ądzeniem Nr 35 MOSZNiL z dnia 29 wrze śnia 1999 r. 2. Rozporz ądzenie Nr 25 Wojewody Zamojskiego z dnia 19 czerwca 1998 r w sprawie Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego (Dz.Urz ędowy woj. zamojskiego nr 15). 3. Rozporz ądzenie Nr 23 Wojewody Zamojskiego z dnia 19 czerwca 1998 roku w sprawie Szczebrzeszy ńskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz ędowy woj. zamojskiego nr 15). 4. Rozporz ądzenie Nr 9 Wojewody Zamojskiego z dnia 23 stycznia 1995 roku w sprawie utworzenia parku krajobrazowego pod nazw ą „Skierbieszowski Park Krajobrazowy” (Dz. Urz ędowy województwa zamojskiego nr 4). 5. Zasady ochrony pomników przyrody zawieraj ą przepisy komunikatu Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Zamo ściu z dnia 19.03.1981 r (Dz.Urz.WRN w Zamo ściu z 1981 r Nr 4 poz. 18) oraz komunikatu Dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zamo ściu (Dz.Urz.WRN w Zamo ściu z 1983 r Nr 1 poz. 4).

Zasady wykorzystania gospodarczego parków i ich otulin ustalane s ą w porozumieniu z dyrektorami parków i zawarte w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz planach ochrony, opracowanych dla poszczególnych obiektów. Obok w/w obiektów, na podstawie obowi ązuj ących przepisów chronione s ą: - grunty rolne klasy I-IV, grunty rolne klasy V i VI wytworzone z gleb pochodzenia organicznego oraz grunty le śne (Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r o ochronie gruntów rolnych i le śnych). Zasady gospodarowania w lasach okre śla w/w ustawa oraz ustalenia zawarte w planach urz ądzenia gospodarstwa le śnego Nadle śnictw Przedsi ębiorstwa Lasy Pa ństwowe oraz uproszczonych planach urz ądzenia lasów niepa ństwowych. Zasady ochrony i zagospodarowania lasów ochronnych okre śla ustawa z dnia 28 wrze śnia 1998 r o lasach. - główne zbiorniki wód podziemnych /GZWP/;

19 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- strefy ochronne źródeł i uj ęć wody (Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r i Ustawa a dnia 27 lipca 2001 r).

2.2.1. Roztocza ński Park Narodowy Obiektem o najwy Ŝszej randze ochrony jest Roztocza ński Park Narodowy (RPN). Utworzony w 1974 roku Roztocza ński Park Narodowy obejmuje SW cz ęść powiatu zamojskiego i po trzykrotnie powi ększanej powierzchni zajmuje obszar 8 481,76 ha. Otulina Parku posiada powierzchni ę 38 tys. ha. Park obejmuje wycinek zachodniej cz ęś ci Roztocza Środkowego i pod wzgl ędem walorów przyrodniczych zajmuje jedn ą z czołowych lokat w śród polskich parków narodowych. Roztocza ński Park Narodowy jest parkiem le śnym – lasy obejmuj ą 92 % jego powierzchni. Szat ę ro ślinn ą w jego obr ębie cechuj ą urozmaicone stosunki florystyczne i fitosocjologiczne, które s ą wynikiem zró Ŝnicowanej rze źby i gleb tego obszaru. W obr ębie parku wyst ępuj ą prawie wszystkie rodzime gatunki drzew (razem 25 gatunków) oraz osiem gatunków pochodzenia obcego. Wg. D. Fijałkowskiego (1996), około 4 000 drzew osiąga tu rozmiary drzew pomnikowych – szczególnie buk, jodła i lipa. W Parku wyst ępuje 21 zespołów i kilka zbiorowisk le śnych. Do najbardziej warto ściowych zaliczane s ą dwie asocjacje: buczyny karpackiej i wy Ŝynny jodłowy bór mieszany. Tereny niele śne zajmuj ą w obr ębie Parku niewielk ą powierzchni ę – są to urozmaicone pod wzgl ędem fitosocjologicznym ł ąki i torfowiska (29 zespołów) oraz pola. Bardzo bogata jest flora naczyniowa – obejmuje około 700 gatunków, w śród których 65 uchodzi za rzadkie (w tym ponad połowa to ro śliny bardzo rzadkie jak: tojad dzióbaty, czosnek nied źwiedzi, zanokcica murowa, m ącznica lekarska, rosiczka długolistna, śnie Ŝyczka przebi śnieg, przytulia okr ągłolistna, zimoziół północny, starzec zwyczajny i inne). Z gatunków zaliczanych do rzadkich wymieni ć mo Ŝna mi ędzy innymi: zanokcic ę skaln ą, buławik czerwony, paprotnic ę sudeck ą, kokoryczk ę okółkow ą, paprotnik Brauna, czosnek siatkowaty, pokrzyk wilcza-jagoda i obuwik pospolity. W obr ębie zbiorowisk le śnych Parku wyst ępuj ą ro śliny górskie (22 gatunki), które powszechnie wyst ępuj ą w Karpatach i Sudetach, a na ni Ŝu (w tym na Roztoczu) spotykane s ą rzadko i w specyficznych warunkach siedliskowych. Zaliczane do ro ślin górskich gatunki, jak: tojad dzióbaty, kokoryczka okółkowa i groszek wschodniokarpacki, stanowi ą grupy ro ślin zaliczane do reliktów. Na torfowiskach, przewa Ŝnie przej ściowych, wyst ępuj ą gatunki flory atlantyckiej i subatlantyckiej – wąkrota zwyczajna, rosiczka po średnia, sit sztywny. W obr ębie flory naczyniowej, na terenie Parku wyst ępuje 37 gatunków podlegaj ących całkowitej ochronie, np. tojad dzióbaty, zawilec wielkokwiatowy, pomocnik baldaszkowaty, śnie Ŝyczka przebi śnieg. Ro śliny rzadkie, górskie i chronione wyst ępuj ą w Parku w zbiorowiskach zast ępczych z klasy Querco – Fagetea, w buczynie karpackiej, w subkontynentalnym gr ądzie lipowo-grabowym i w d ąbrowie świetlistej. W RPN, wg. D. Fijałkowskiego (1996) wyst ępuje 336 gatunków mszaków, 323 porostów i 1500 grzybów. W śród nich s ą równie Ŝ ro śliny rzadkie, górskie i chronione. Fauna Parku jest równie Ŝ bogata jak flora. Reprezentuj ą j ą głównie zwierz ęta le śne: jele ń, sarna, dzik, wilk, lis, borsuk i kuna, a nad wodami wydra. Okresowo wyst ępuje ło ś i ry ś. Obok nich licznie wyst ępuj ą owado Ŝerne ssaki chronione – ryjówki, gryzonie - orzesznica i popielica oraz nietoperze. Sprowadzono tu równie Ŝ bobry (w 1979 r) oraz utworzono ostoj ę konika polskiego. Ptaki reprezentuje ok. 200 gatunków, jest to mi ędzy innymi: orlik krzykliwy, trzmielojad, bocian czarny, dzi ęcioł białogrzbiety, muchołówka białoszyja i mała. Gady, to liczne jaszczurki, zaskro ńce, Ŝmije zygzakowate i Ŝółw błotny, a płazy reprezentuj ą liczne traszki, kumaki, grzebiuszki, rzekotki oraz Ŝaby zielone i brunatne. Licznie wyst ępuj ą te Ŝ bezkr ęgowce: mi ączaki, wije, paj ęczaki i owady. Roztocza ński Park Narodowy obj ął swym obszarem 13 rezerwatów le śnych, co świadczy o jego wysokiej warto ści przyrodniczej. Obecnie, w granicach Parku jest pi ęć obszarów ochrony ścisłej, o ł ącznej powierzchni 878,16 ha – Bukowa Góra, Nart, Czerkies, Jarugi i Mi ędzyrzeki.

20 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

2.2.2. Szczebrzeszy ński Park Krajobrazowy. Szczebrzeszy ński Park Krajobrazowy zlokalizowany jest w zachodniej cz ęś ci powiatu zamojskiego obejmuj ąc prawie w cało ści gmin ę Radecznica, 35% gminy Szczebrzeszyn oraz, w niewielkim udziale, gminy Sułów i Zwierzyniec. Jedynie zachodnie obrze Ŝe Parku le Ŝy w granicach powiatu biłgorajskiego. Utworzony w 1991 roku Szczebrzeszy ński Park Krajobrazowy obejmuje powierzchni ę 20 209 ha w granicach wschodniej cz ęś ci Roztocza Zachodniego.Cechuje go urozmaicona rze źba, z du Ŝą ilo ści ą gł ębokich w ąwozów, wci ętych w pokryw ę lessow ą. Szata ro ślinna Parku nale Ŝy do geobotanicznej krainy Roztocza, jej najcenniejszymi zbiorowiskami s ą kompleksy le śne a w śród nich buczyna karpacka, subkontynentalny gr ąd lipowo-grabowy oraz niewielkie fragmenty wy Ŝynnego jodłowego boru mieszanego. Du Ŝe powierzchnie zajmuj ą te Ŝ zbiorowiska zast ępcze z Querco – Fagetea z podsadzon ą sosn ą. W obr ębie Parku zwraca uwag ę bogactwo ro ślin zielnych. S ą to zarówno ro śliny naczyniowe jak i zarodnikowe. Dominuj ą w nich ro śliny górskie (przewa Ŝnie runa le śnego – 30 gatunków) oraz gatunki południowo-wschodnie. Z rzadkich ro ślin górskich wymieni ć nale Ŝy: Ŝywiec gruczołowaty, przetacznik górski, paprotnik kolczysty, paprotnik Brauna, wilczomlecz migdałolistny. Gatunki południowo-wschodnie to: szczodrzeniec ruski, pluskiwca europejska, zawilec wielkokwiatowy, miodunka mi ękkowłosa i dzwonek syberyjski. Obszary le śne cechuje bardzo bogate runo (zajmuj ące ok. 90 % dna lasu) oraz li ściaste gatunki w poziomie krzewów. W runie dominuj ą ro śliny typowe dla gr ądów: gwiazdnica wielkokwiatowa, gajowiec Ŝółty, jaskier kaszubski, marzanna wonna, miodunka ćma, podagrycznik pospolity, turzyca orz ęsiona, zawilec gajowy i inne. Dla borów typowe gatunki to – kosmatka owłosiona, konwalijka dwulistna i szczawik zaj ęczy. W górnym odcinku Gorajca wyst ępuj ą olsy z olsz ą czarn ą i świerkiem, a w ich runie – porzeczka czarna i turzyca długokłosa. W cz ęś ci południowej Parku (rejon Zwierzy ńca) wyst ępuje na niewielkich obszarach bór świe Ŝy z sosn ą, świerkiem, jodł ą, rzadziej z bukiem i grabem. W jego runie dominuje: borówka czernica, konwalijka dwulistna, pszeniec zwyczajny, szczawik zaj ęczy i wrzos zwyczajny. Cieniste, ró Ŝnowiekowe bory jodłowe, czasami z dom. sosny, świerka i gatunków li ściastych, zajmuj ą niewielkie powierzchnie. W ich runie wyst ępuj ą te same gatunki jak w borach świe Ŝych oraz widłak spłaszczony. W najbardziej wysuni ętej ku SW cz ęś ci Parku znajduje si ę torfowisko wysokie – Bagno Tałandy. Wyst ępuje tu karłowata sosna i brzoza omszona a w śród torfowców typowy kompleks gatunków: modrzewnica zwyczajna, przygiełka biaława i brunatna, rosiczka okr ągłolistna, wełnianka pochwowata, wierzba borówkolistna, Ŝurawina błotna i kilka gatunków turzyc. Południowe, nie zalesione stoki wzniesie ń i w ąwozów lessowych porastaj ą murawy kserotermiczne. W granicach Parku najcenniejszym botanicznie obiektem jest „Las Cetnar” k/Kaw ęczynka. Jest to zwarty kompleks le śny – buczyny karpackiej z niewielk ą ilo ści ą grabu, osiki i klonu, zlokalizowany w obszarze o najbardziej charakterystycznej rze źbie terenu. O pr ęŜ no ści ekologicznej tego siedliska świadczy odnawiaj ący si ę tu bardzo dobrze buk i jodła. Fauna Parku reprezentowana jest przez liczne gatunki, w tym wiele rzadkich. Najlepiej poznan ą gromad ą s ą ptaki – ok. 80 gatunków, w tym głównie (85 %) gatunki l ęgowe. Najcenniejsze gatunki ptaków reprezentowane s ą przez: brod źca krwawodziobego, dzi ęcioła czarnego, jastrz ębia, krogulca, kruka, krzyka, muchołówk ę Ŝałobn ą, płomykówk ę, puszczyka rycyka, sisiaka, bardzo rzadk ą kl ąskawk ę, gila i zniczka. Licznie wyst ępuje bocian biały. Teren Parku zasiedla te Ŝ bóbr europejski. Na terenie Parku wyst ępuje 10 pomników przyrody o Ŝywionej, z zasługuj ącą na szczególne wyró Ŝnienie lip ą drobnolistn ą o obwodzie pnia 920 cm w Szperówce k/Szczebrzeszyna. Atrakcj ą geologiczn ą s ą równie Ŝ źródła w Radecznicy, Zaporzu i Trz ęsinach, zaliczone do pomników przyrody nieo Ŝywionej.

2.2.3. Krasnobrodzki Park Krajobrazowy Park ten utworzony został w 1988 r na terenie Roztocza Środkowego, obejmuj ąc sw ą północn ą cz ęś ci ą S cz ęść powiatu zamojskiego (gmina Adamów i Krasnobród). Park utworzony został dla ochrony rzadkich i chronionych gatunków fauny i flory, osta ńców podło Ŝa

21 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego trzeciorz ędowego i kredowego, zwartych kompleksów lasów mieszanych z du Ŝą domieszk ą jodły oraz zabytków sakralnych i walorów krajobrazowych. Powierzchnia Parku obejmuje 9 390 ha + 30 794 ha otuliny. Granice Parku obejmuj ą pasmo wzgórz wapiennych Roztocza, ze zboczy których wypływaj ą źródła Szumu, Sopotu i Potoku Łosinickiego. W obr ębie Parku i otuliny lasy zajmuj ą powierzchni ę 13 958 ha, w obr ębie których najwi ększ ą warto ść przyrodnicz ą ma rezerwat „Św. Roch”. W jego granicach chronione s ą dobrze zachowane fragmenty drzewostanu jodłowego i bukowo-jodłowego. Obok nich wyst ępuje sosna, klon, jawor i brzoza brodawkowata. Panuj ącym zespołem jest tu wy Ŝynny jodłowy bór mieszany, a niewielkie powierzchnie zajmowane s ą przez płaty buczyny karpackiej i subkontynentalnego gr ądu lipowo-grabowego. W runie wyst ępuj ą rzadkie gatunki górskie i chronione: narecznica górska, paprotnik kolczysty, widłak wroniec, wilczomlecz migdałolistny, starzec gajowy, zachyłka Roberta, kokoryczka okółkowa. Obok w/w gatunków, flor ę Parku reprezentuj ą takie rzadkie i chronione gatunki ro ślin jak: widłaki, storczyki, rosiczka okr ągłolistna, kruszyna pospolita, wawrzynek wilczełyko. W stawach (w m. Hutki) rosn ą: gr ąŜ el Ŝółty i grzybie ń biały. Du Ŝe obszary Parku zajmuj ą lasy przekształcone przez człowieka – zaj ęte przez zbiorowiska z klasy Querco – Fagetea z sosn ą. W dolinie Wieprza, wyst ępuje kilka rzadkich zespołów niskotorfowiskowych, a na S od Jacni – zbiorowisko z udziałem ro ślin kserotermicznych, omanem szlachtaw ą i goryczk ą orz ęsion ą. Fauna le śna to ssaki kopytne – jele ń, sarna, dzik oraz drapie Ŝne: borsuk, gronostaj, jenot, kuna le śna i domowa, łasica i tchórz. Rzadkimi przedstawicielami awifauny s ą: orlik krzykliwy, bocian czarny, kraska i pliszka górska. Stawy wodne k/Krasnobrodu zasiedla bóbr oraz liczna populacja ptaków wodnych. Ró Ŝnorodne formy rze źby reprezentuj ą wzgórza osta ńcowe, wydmy, wąwozy i suche doliny.

2.2.4. Skierbieszowski Park Krajobrazowy Park ten obejmuje NE cz ęść powiatu zamojskiego w granicach gminy Skierbieszów, gmin; Grabowiec, Mi ączyn i Sitno /E i S obrze Ŝa Parku/, jak równie Ŝ, w cz ęś ci W, gmin ę Stary Zamo ść i Zamo ść . Powierzchnia utworzonego w 1995 roku Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego obejmuje 35 488 ha oraz otulin ę o powierzchni 13 079 ha. W granicach Parku chronione s ą walory krajobrazowe Działów Grabowieckich, z typow ą dla grubej pokrywy lessowej rze źbą – gł ębokimi wąwozami pochodzenia erozyjnego. Lasy zajmuj ą ok. 20 % powierzchni Parku i s ą to w przewadze lasy gr ądowe z du Ŝym udziałem buka. Obok nich w skład drzewostanu wchodzą: graby, lipy, wi ązy, jawory i sosna. Zbocza wzgórz porastaj ą d ąbrowy świetliste a zacienione w ąwozy – wilgotne gr ądy i ł ęgi z udziałem jesionu, olchy, klonu i jawora. Na nasłonecznionym i Ŝyznym lessowym podło Ŝu wyst ępuj ą zespoły ro ślinno ści ciepłolubnej oraz ro śliny stepowe. W runie le śnym wyst ępuj ą takie rzadkie gatunki górskie jak: paprotnik górski, Ŝywiec gruczołowaty, przetacznik górski, parzydło le śne i widłak wroniec. W śród ro ślin ciepłoludnych i stepowych wyst ępuje bogactwo rzadkich gatunków, w tym wi śnia karłowata, ró Ŝa francuska i kosaciec bezlistny (b ędące w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Ro ślin). Fauna Parku, z uwagi na ubóstwo lasów i wód, jest uboga. Z le śnych, rzadszych gatunków ptaków wyst ępuj ą: orlik krzykliwy, dzi ęcioł średni, muchołówka mała, muchołówka białoszyja a ptaki terenów otwartych to: dudek, ortolon, przepiórka i sowy: puszczyk, sowa uszata, pójd źka, płomykówka. Ptaki wodne reprezentuje perkoz rdzawoszyji i rybitwa czarna, k/Kra śniczyna (powiat Krasnystaw) wyst ępuje stanowisko Ŝółwia błotnego. W granicach Parku, na terenie powiatu zamojskiego, znajduje si ę rezerwat stepowy „Broczówka” – obejmuj ący powierzchni ę 6,17 ha, w obr ębie którego chronione s ą murawy oraz fragmenty lasów z ro ślinno ści ą kserotermiczn ą.

22 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

2.2.5. Rezerwaty przyrody. W obr ębie powiatu zamojskiego, znajduje si ę 9 rezerwatów przyrody. Ł ącznie, ochron ą rezerwatow ą obj ęta jest powierzchnia 624,89 ha. Projektowane jest utworzenie rezerwatu „Ksi ęŜ ostany” w gminie Łabunie oraz „Pa ńska Dolina” w gminie Skierbieszów. Istniej ące i projektowane rezerwaty pow. zamojskiego zestawiono w TABELI NR 3 i 3a.

2.2.6. Pomniki przyrody i inne formy ochrony. Cenne i unikatowe elementy przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej chronione s ą równie Ŝ innymi formami ochrony, do których nale Ŝą ; • pomniki przyrody /o Ŝywionej i nieo Ŝywionej/ -98 obiektów /stan na 31.12.1999r/ • uŜytki ekologiczne • stanowiska dokumentacyjne • zespoły przyrodniczo-krajobrazowe W powiecie zamojskim pomnikami przyrody o Ŝywionej s ą głównie ró Ŝne gatunki drzew oraz stanowiska ro ślin kserotermicznych i rzadkich gatunków flory. Do pomników przyrody nieo Ŝywionej zaliczono: źródła i obszary źródliskowe /m. innymi źródła w Zaporzu, Radecznicy i Trz ęsinach, które stanowi ą du Ŝą atrakcj ę geologiczn ą oraz źródła w Hutkach i Husinach/, „Skałki na wzgórzu Kamie ń” w Stanisławowie, wzgórze „Wapielnia” k/Ulowa oraz skupienie skałek „Płacz ący Kamie ń” na Floriance. Jako u Ŝytki ekologiczne chronione są: obszary źródliskowe, tereny podmokłe, śródle śne oczka wodne, bagienka i torfowiska /m. innymi Belfont/.W m. Krasnobród-Podzamek, dla ochrony odsłoni ęcia geologicznego, utworzone zostało stanowisko dokumentacyjne „Kamieniołom”, a projektowane jest utworzenie uŜytku chroni ącego fragment eksploatowanej w przeszło ści wydmy. Jako u Ŝytek ekologiczny „Brodzka Góra” chroniona jest ostoja ro ślinno ści kserotermicznej w m. Kol. Lipowiec gm. Szczebrzeszyn. W Hutkach projektowane jest utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, obejmuj ącego kompleks stawów z przyległymi obszarami le śnymi.

2.2.7. Pozycja powiatu zamojskiego w europejskich systemach obszarów chronionych. Wysoka warto ść przyrodnicza naturalnych krajobrazów oraz charakterystycznych dla nich fitocenoz sprawiła, Ŝe obszar powiatu zamojskiego obejmuj ą mi ędzynarodowe systemy przyrodnicze, których celem jest ochrona dziedzictwa przyrodniczego Europy. Nale Ŝą do nich: - Europejska Sie ć Ekologiczna (ECONET-EUROPA) , której celem jest ochrona reprezentatywnych i najlepiej zachowanych pod wzgl ędem ró Ŝnorodno ści biologicznej obszarów Europy. Sie ć ta powstaje od 1992 r, a jednym z jej elementów jest tzw. Krajowa Sie ć Ekologiczna (ECONET-PL), na któr ą składaj ą si ę tzw. obszary w ęzłowe i korytarze ekologiczne oraz kierunki powi ąza ń przyrodniczych. Na 76 obszarów w ęzłowych w obr ębie Polski, w granicach powiatu zamojskiego znajdują si ę trzy:Roztocza ński (o randze mi ędzynarodowej i symbolu 33M) oraz Południoworoztocza ński i Zamojski - o randze krajowej i symbolu 21K i 22K. W granicach obszarów w ęzłowych podejmowane by ć powinny działania, których priorytetem winno by ć zachowanie i ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajowej. Obszary w ęzłowe maj ą wej ść do projektowanego rezerwatu biosfery MRB ROZTOCZE, którego utworzenie planowane jest w projektowanym Mi ędzynarodowym Rezerwacie Biosfery Oprócz obszarów w ęzłowych w skład sieci ECONET wchodz ą korytarze ekologiczne (krajowe i mi ędzynarodowe), które umo Ŝliwiaj ą migracj ę gatunków mi ędzy obszarami węzłowymi i przyległymi terenami. - Program CORINE biotopes. Celem tego programu jest gromadzenie informacji o biotopach, których identyfikacja

23 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

w terenie jest podstaw ą do wyznaczenia ostoi CORINE. W Polsce jest zidentyfikowanych 956 ostoi, z tego na terenie powiatu zamojskiego s ą to: -ostoja nr 468 „Lasy Zwierzyniecko-Kosobudzkie” obejmuj ące siedliska le śne, ł ąkowe, torfowiskowe i rolne. -ostoja nr 486 Stawy Tarnawatka, grupuj ące siedlisko wodne, rolne i le śne. -ostoja przyrody Rezerwat Popówka. - Europejska Sie ć Ekologiczna Natura 2000 W granicach powiatu zamojskiego znajduj ą si ę wybrane elementy przyrody zaliczone do projektowanej Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, która obejmuje zagro Ŝone i reprezentatywne dla regionów biogeograficznych siedliska oraz zagro Ŝone i rzadkie gatunki ro ślin i zwierz ąt. Ide ą Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jest uzupełnienie dotychczasowej prawnej ochrony przyrody w pa ństwach Unii Europejskiej o zasady zachowania dziedzictwa przyrodniczego w skali całego kontynentu. Sie ć tworzy ć b ędą dwie kategorie obszarów: − Specjalne Obszary Ochrony (SOO) − Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) - dotycz ące dziko Ŝyj ących ptaków. Ogólne zasady gospodarowania w ostojach Natura 2000 zawarte s ą w Raporcie o stanie środowiska woj. lubelskiego w 2002 roku. Zestawienie obszarów SOO i OSO na terenie powiatu zamojskiego przedstawia poni Ŝsza tabela:

Projektowane Specjalne Obszary Ochrony (SOO) na terenie powiatu zamojskiego.

Nazwa ostoi Gatunki Lp. Kod Typy siedlisk przyrodniczych Gatunki ro ślin zwierz ąt powierzchnia 1 2 3 4 5 1. Kąty PLH060010 -murawy kserotermiczne obuwik - 17 ha pospolity 2. Roztocza ński - starorzecza i inne naturalne, obuwik bóbr europejski, Park Narodowy eutroficzne zbiorniki wodne, pospolity, mopek, nocek PLH060019 - nizinne i podgórskie rzeki sierpowiec du Ŝy, nocek 8 024 ha ze zbiorowiskami błyszcz ący łydkowłosy, włosieniczników, ry ś, wilk, -zmienno wilgotne ł ąki wydra, kumak trz ęś licowe nizinny, traszka -górskie i ni Ŝowe ziołoro śla grzebieniasta, nadrzeczne i okrajkowe Ŝółw błotny, -ni Ŝowe i górskie ł ąki głowacz uŜytkowane ekstensywnie, białopłetwy, torfowiska wysokie z koza, minóg ro ślinno ści ą torfotwórcz ą strumieniowy, (Ŝywe) minóg -torfowiska przej ściowe ukrai ński, i trz ęsawiska piskorz, -obni Ŝenia dolinkowe ró Ŝanka, i płamszarne czerwo ńczyk -Ŝyzne buczyny, bory i lasy nieparek bagienne, lasy ł ęgowe i nadrzeczne zaro śla wierzbowe -świetlista d ąbrowa subkontynentalna

24 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Sztolnie - - mopek, nocek 3. w Senderkach Bechsteina, PLH060020 nocek du Ŝy, nocek łydkowłosy 4. Torfowisko - ni Ŝowe i górskie ł ąki u Ŝytko- lipiennik Loesla węglanowe wane ekstensywnie, staro lub ł ąkowy Śniatycze torfowiska przej ściowe PLH060022 i trz ęsawiska 15 ha - torfowiska nakredowe

Projektowane Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) pow. zamojskiego

Nazwa ostoi Gatunki ptaków, które stanowiły podstaw ę kwalifikacji Lp. Kod obszaru Powierzchnia 1 2 3 1. Roztocze bączek, b ąk, błotniak stawowy, bocian biały, bocian czarny, derkacz, PLB060012 dzi ęcioł białogrzbiety, dzi ęcioł średni, dzi ęcioł zielonosiwy, 101 332 ha, gąsiorek, jarz ąbek, jarz ębatka, kropiatka, lerka, muchołówka w tym białoszyja, muchołówka mała, orlik krzykliwy, ortolan, puchacz, województwo puszczyk uralski, świergotek polny, trzmielojad, zielonka, lubelskie zimorodek, dzi ęcioł czarny. 79 844 ha 2. Zbiornik bączek, b ąk, błotniak stawowy, derkacz, dzi ęcioł białoszyi, g ąsiorek, w Nieliszu jarz ębatka, kropiatka, rybitwa białoczelna, rybitwa białow ąsa, PLB060016 rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, zielonka, zimorodek 750 ha

- transgraniczne obszary chronione, tzw. TOCH-y, maj ą na celu ochron ę przygranicznych obszarów o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych przed degradacj ą oraz koordynacj ę działa ń maj ących na celu udost ępnienie ich dla turystyki krajoznawczej. TOCH „Roztocze” na terenie powiatu zamojskiego obejmuje RPN oraz dwa parki krajobrazowe: Szczebrzeszy ński i Krasnobrodzki.

3. STAN I TENDENCJE PRZEOBRAśEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO .

3.1. Stan powierzchni terenu. Stan i tendencje zmian powierzchni terenu stanowi ą wypadkow ą wielu nakładaj ących si ę elementów środowiska. Jako integralny składnik środowiska element ten wyst ępuje zarówno w obr ębie obszarów chronionych ze wzgl ędu na walory przyrodniczo-krajobrazowe (parkach i ich otulinach), w lasach i na obszarach gleb chronionych, jak równie Ŝ w obr ębie pozostałej cz ęś ci omawianego obszaru. Dlatego problemy ochrony powierzchni ujmowane s ą mi ędzy innymi przez szczegółowe przepisy dot. zasad gospodarowania w obr ębie parków i ich otulin, lasów i obszarów gleb chronionych. W obr ębie powiatu zamojskiego konieczno ść ochrony powierzchni wynika równie Ŝ z budowy geologicznej (litologii i pochodzenia genetycznego utworów powierzchniowych) oraz rze źby terenu. Obecno ść grubej pokrywy lessowej na terenach o urozmaiconej rze źbie sprawia, Ŝe wyst ępuj ą tu tereny predysponowane do erozji (wodnej i eolicznej) oraz ruchów osuwiskowych.

25 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Osuwiska i procesy erozyjno-osuwiskowe rozwijaj ą si ę przede wszystkim w obr ębie Roztocza Zachodniego (W cz ęść powiatu), Działów Grabowieckich i Wyniosło ści Giełczewskiej (NE i NW cz ęść powiatu) oraz doliny Wieprza na granicy Działów Grabowieckich i Wyniosło ści Giełczewskiej. Powiat zamojski obejmuje SE cz ęść najrozleglejszego w województwie lubelskim rejonu wyst ępowania procesów erozyjno-osuwiskowych jakim jest strefa kraw ędziowa wysoczyzny lessowej NW cz ęś ci Roztocza - od m. Zakrzew po Szczebrzeszyn. Procesy erozyjne i erozyjno- osuwiskowe wyst ępuj ą tu w obr ębie lessów o mi ąŜ szo ści od kilku do kilkunastu metrów, a ich nat ęŜ enie i najbardziej destrukcyjne działanie obejmuje głównie g ęst ą sie ć w ąwozów i parowów typowych dla rze źby tego obszaru. Wyst ępuj ą tu osuwiska, w wi ększo ści obrywy, a na zboczach o deniwelacjach rz ędu 10-20 m i spadkach powy Ŝej 15 o – pełzni ęcia i spływy. Obok osuwisk wyst ępuj ą równie Ŝ licznie powierzchnie podatne na deformacje zboczy oraz kotły krasowe, które powstały w podło Ŝu kredowym i przykryte zostały osadem lessowym. Ich obecno ść w podło Ŝu mo Ŝe zainicjowa ć sufozj ę, co w dalszym procesie prowadzi do erozji osuwiskowej. Obok erozji wodnej (powierzchniowej i w ąwozowej) wyst ępuje równie Ŝ erozja eoliczna. Na terenach powierzchniowego zalegania utworów pylastych i o małej lesisto ści jej nat ęŜ enie mo Ŝe by ć bardzo du Ŝe; w obr ębie Działów Grabowieckich miejscami jest rz ędu 500-1000 ton/km 2. Na stan i tendencje zmian powierzchni terenu ma równie Ŝ: - eksploatacja kopalin - obecno ść terenów zdegradowanych i do rekultywacji - gospodarka odpadami, a w szczególno ści istnienie „dzikich” wysypisk odpadów. W powiecie zamojskim jest udokumentowanych 29 złó Ŝ kruszywa naturalnego, 4 zło Ŝa surowców ilastych do produkcji ceramiki budowlanej oraz po 1 zło Ŝu surowca ilastego do produkcji kruszywa lekkiego, torfu i do produkcji kruszywa drogowego i budowlanego /zło Ŝe opoki/. Eksploatowane s ą jedynie zło Ŝa kruszywa naturalnego – wydobycie prowadzone jest w obr ębie 7 złó Ŝ, a wielko ść rocznego wydobycia za rok 2001 wyniosła ł ącznie 75 tys. ton. Z istniej ących danych (TABELA NR 1) wynika równie Ŝ, Ŝe na udokumentowanych w powiecie 36 złó Ŝ przypada 18 złó Ŝ zaniechanych – oznacza to, Ŝe były one w przeszło ści eksploatowane, a tereny poeksploatacyjne, zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami, powinny by ć zrekultywowane i zagospodarowane – sprawa w gestii organów koncesyjnych. Ewidencja gruntów wymagaj ących rekultywacji /zdewastowanych i zdegradowanych/ - TABELA NR 5, wykazuje jedynie konieczno ść rekultywacji na ł ącznej powierzchni 46,9 ha. Stan ten jest niezmienny od kilku lat /od1999 r/.

Stan gospodarki odpadami. W granicach powiatu istniej ą 4 składowiska o uregulowanym stanie prawnym; - w m. D ębowiec. gm. Skierbieszów, wykorzystywane przez m. Zamo ść i 8 gmin. - w m. Błonie, gm. Szczebrzeszyn, wykorzystywane przez 3 gminy - w m. Grabnik, gm. Krasnobród, dla 2 gmin - w m. Grabowiec /zako ńczona budowa I sektora/ Odpady składowane s ą równie Ŝ na zarejestrowanych składowiskach w m. Zawalów /gm. Mi ączyn/, Nielisz, Skierbieszów i Michalów /gm.Sułów/. Szacuje si ę, Ŝe ok. 10-15 % odpadów trafia na tzw. „dzikie” wysypiska, które zwykle powstaj ą na obrze Ŝach pól i lasów, w obr ębie lasów, a tak Ŝe w niezrekultywowanych i niezagospodarowanych wyrobiskach po eksploatacji kopalin. Składowiska odpadów, zwłaszcza „dzikie”, zanieczyszczaj ą powierzchni ę terenu obni Ŝaj ąc walory krajobrazowe i turystyczne, s ą źródłem zanieczyszcze ń gleb i wód oraz mog ą stanowi ć zagro Ŝenie dla zwierzyny le śnej.

3.1.1 Tendencje zmian. Na terenach lessowych ka Ŝda ilo ściowa lub jako ściowa zmiana w przepływie wód powierzchniowych lub nieodpowiedni sposób uprawy w strefach kraw ędziowych w ąwozów i parowów, mo Ŝe zapocz ątkowa ć powstanie nowej formy osuwiskowej, co poci ąga za sob ą szkody budowlane i agrarne. Obszary predysponowane do powstawania zjawisk erozyjno-osuwiskowych to 26 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego strefy przykraw ędziowe w ąwozów i gł ęboko wci ętych dolin, których nachylenie zboczy przekracza 10 o. Na obszarach tych mo Ŝe wyst ępowa ć erozja wgł ębna, sufozja, intensywne rozmywanie gruntów oraz spływy lub spełzywanie gleb. Erozja w ąwozowa mo Ŝe by ć powstrzymana przez kompleksy le śne i wtedy widoczne s ą procesy starzenia (przekształcania si ę w parowy). Bardzo niekorzystny jest wzdłu Ŝ stokowy przebieg dróg polnych, który mo Ŝe inicjowa ć erozj ę w ąwozow ą. Obrywy wyst ępowa ć mog ą równie Ŝ na zboczach kredowych. W obr ębie pokryw lessowych powiatu zamojskiego wyst ępuje równie Ŝ erozja eoliczna, której nat ęŜ enie mo Ŝe by ć bardzo du Ŝe; sprzyjaj ą temu rozległe zbocza, pozbawione poprzecznych pasów zadrzewie ń i zakrzewie ń ochronnych. Istniej ące przepisy Prawa geologicznego i górniczego wymuszaj ą korzystne zmiany w zakresie eksploatacji złó Ŝ kopalin. Tylko usankcjonowana prawnie eksploatacja /na podstawie koncesji/ stwarza warunki do wła ściwej gospodarki zło Ŝem, racjonalnego wykorzystania zasobów kopaliny oraz późniejszej rekultywacji i zagospodarowania obszaru poeksploatacyjnego. Gospodarka odpadami jest przedmiotem równolegle opracowywanego Planu gospodarki odpadami dla pow. zamojskiego – realizacja zawartych w nim zada ń winna w sposób odczuwalny poprawi ć sytuacj ę w tym zakresie.

3.2 Stan i tendencje zmian gleb. Znajomo ść okre ślonych parametrów gleb rzutuje na stosowanie racjonalnych zasad gospodarowania ziemi ą, co pozytywnie oddziałuje na środowisko przyrodnicze. Podstawowym parametrem warunkuj ącym korzystny przebieg procesów zachodz ących w glebie, i który decyduje równie Ŝ o oddziaływaniu na ro śliny, jest odczyn. Niski odczyn gleby ogranicza dost ępno ść składników mineralnych i sprzyja ich wymywaniu do wód gruntowych. Prowadzi wi ęc do zanieczyszczenia wód gruntowych oraz zuba Ŝa gleby w biogeny. Analiza istniej ących danych wskazuje, Ŝe powiat zamojski nale Ŝy do obszarów, w obr ębie którego gleby cechuj ą si ę b. dobrymi parametrami. Udział gleb o odczynie kwaśnym i bardzo kwa śnym (pH<5,5) jest najni Ŝszy w skali województwa – mie ści si ę w granicach 20-40%. Tak samo niski, od 20-40 % jest udział gleb o niskiej i bardzo niskiej zasobno ści w przyswajalny fosfor, potas i magnez. Deficytowe s ą jedynie, podobnie jak w glebach całego woj. lubelskiego, takie pierwiastki jak; bor, mied ź i Ŝelazo.

3.2.1 Tendencje zmian - monitoring. Wła ściwo ści chemiczne i skład fizykochemiczny gleb jest monitowany przez Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Lublinie. Monitoring gleb u Ŝytków rolnych obejmuje przede wszystkim okre ślenie odczynu gleby, zasobno ści w składniki mineralne oraz wydawanie zalece ń w zakresie zapobiegania procesom chemicznej degradacji gleb. Obok gleb u Ŝytków rolnych monitowane s ą równie Ŝ gleby pod k ątem zanieczyszcze ń antropogenicznych, głównie wokół składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych. Jest to monitoring prowadzony w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska. Na terenie woj. lubelskiego monitoring ten prowadzi IUNG w Puławach (sie ć krajowa) i WIO Ś w Lublinie (sie ć regionalna). W powiecie zamojskim badaniami na zawartość pierwiastków w warstwie ornej gleb, w sieci krajowej, obj ęto 1 punkt: Wiel ącza - gmina Szczebrzeszyn. Wyniki bada ń w latach 1995- 2000 wykazały, Ŝe w glebie wyst ępuje podwy Ŝszona zawarto ści ą metali ci ęŜ kich i na tej podstawie zaliczono j ą do gleb I stopnia zanieczyszczenia. Monitoring gleb le śnych i mchów na terenie Roztocza ńskiego Parku Narodowego pod k ątem ewentualnych zanieczyszcze ń z tras komunikacyjnych i kolejowych pozwala na stwierdzenie: - gleby le śne RPN nie zawieraj ą wysokich zawarto ści metali ci ęŜ kich; - uzyskane wyniki z badania gleb i mchów pozwalaj ą na zaliczenie parku do obszarów „czystych” w stosunku do innych obszarów Polski. Niemniej, podwy Ŝszone nieco zawarto ści siarki w glebie i mchach uzasadniaj ą prowadzenie dalszego monitoringu. Powy Ŝsze dane potwierdzaj ą wyniki bada ń WIO Ś z 2002 r, wg. których badane

27 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego w Roztocza ńskim Parku Narodowym gleby nie zawierały zanieczyszcze ń. Podobnie korzystne wyniki otrzymano przy badaniu gleb wzdłu Ŝ ci ągów komunikacyjnych i w s ąsiedztwie składowiska odpadów komunalnych w D ębowcu – badania nie wykazały podwy Ŝszonych koncentracji metali ci ęŜ kich, a ich poziom jest zbli Ŝony do naturalnych koncentracji w miejscu ich wyst ępowania.

3.3. Stan i tendencje zmian czysto ści powietrza atmosferycznego. Powietrze stanowi mieszanin ę gazów i cz ąstek stałych o składzie wła ściwym dla atmosfery ziemskiej. Obce dla powietrza substancje chemiczne, lub st ęŜ enia przekraczaj ące typowy dla niego zakres, stanowi ą jego zanieczyszczenia – mog ą to by ć zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego i antropogenicznego. Substancje i zanieczyszczenia „naturalne” powstaj ą w wyniku procesów zachodz ących w skorupie ziemskiej: erozji gleb, procesów gnilnych na obszarach bagiennych i torfowiskach. Do antropogenicznych czynników rzutuj ących na jakość powietrza zaliczy ć nale Ŝy: - źródła emisji b ędące wynikiem ró Ŝnorodnych procesów technologicznych stosowanych w zakładach przemysłowych; - procesy spalania paliw, głównie w ęgla kamiennego dla potrzeb energetyki; - transport; - paleniska indywidualne. W strukturze emisji dominuj ą substancje gazowe. Pyły, stanowi ące 0,19 % emisji pochodz ą przede wszystkim ze spalania paliw oraz produkcji nawozów i cementu. Najbardziej uci ąŜ liwe s ą zanieczyszczenia powietrza w du Ŝych aglomeracjach miejskich i o środkach przemysłowych, gdzie maj ą bezpo średni wpływ na zdrowie i Ŝycie ludzi – dlatego miejsca takie obj ęte s ą systemem monitoringu jako ści powietrza. Powiat zamojski cechuje si ę niskimi wska źnikami zanieczyszczenia powietrza. Rolniczy charakter powiatu, brak przemysłu ci ęŜ kiego i chemicznego oraz wielkiej energetyki sprawia, Ŝe emisja pyłów i gazów do atmosfery jest niewielka. Emitorami zanieczyszcze ń do atmosfery s ą tu głównie zakłady przemysłu spo Ŝywczego, gospodarki komunalnej oraz pochodz ące z transportu. Składaj ą si ę na nie głównie: - dwutlenek w ęgla emitowany przez zakłady przemysłowe, kotłownie komunalne, paleniska domowe oraz transport; - dwutlenek siarki pochodz ący w 80 % z energetycznego spalania paliw; - tlenek azotu, którego źródłem jest energetyczne spalanie paliw i transport; - pyły, pochodz ące głównie z ciepłowni przemysłowych i komunalnych oraz ze spalania paliw (popiół lotny). Pozostałe zanieczyszczenia to: sadza, pary benzyny ekstrakcyjnej, chlorowcopochodne węglowodorów, aldehydy i kwasy organiczne. W ewidencji najwi ększych w obr ębie powiatu zamojskiego źródeł emisji zanieczyszcze ń (o emisji powy Ŝej 30 tys. Mg/rok), wymieni ć nale Ŝy dwa: - Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Szczebrzeszynie z emisj ą ogółem 34,060 tys. Mg/rok; - Cukrownia „Klemensów” S.A. w Szczebrzeszynie z emisj ą 32,115 tys. Mg/rok. Emitorami o emisji poni Ŝej 30 tys. Mg/rok, a maj ące wpływ na stan powietrza powiatu zamojskiego są: kotłownie w ęglowe (8 szt), kotłownie opalane odpadami drzewnymi (4 szt) oraz 8 zakładów wprowadzaj ących zanieczyszczenia. Łącznie, najwi ększe zakłady pow. zamojskiego wprowadziły do powietrza w 2002 r 84,576 tys. Mg zanieczyszcze ń, co stanowi 1,97 % emisji woj. lubelskiego.

3.3.1 Monitoring. Na terenie powiatu zamojskiego znajduj ą si ę nast ępuj ące stacje monitoringu powietrza; - w gminie Zwierzyniec: stacja Biały Słup (RPN) monitoringu regionalnego WIO Ś, badaj ąca SO 2, NO 2 i pyły, - w gminie Krasnobród: stacja monitoringu regionalnego nadzorowana przez Inspekcj ę

28 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Sanitarn ą WSSE monitoruj ąca SO 2 i pyły.

Wyniki bada ń wykonanych w roku 2002 przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco:

St ęŜ enia średnie Max. S 98 St ęŜ enie w sezonach st ęŜ . 24- % st ęŜ . Data obliczony średnio- (µg/m 3) godz. Lp. Lokalizacja stacji dopusz- wyst ąpienia ze st ęŜ eń roczne w ci ągu czalnego sezon sezon st ęŜ enia maks. 24-godz. (µg/m 3) roku zimowy letni (µg/m 3) (µg/m 3) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 dwutlenek siarki 1. Roztocza ński Park Narodowy 1,3 8,7 1,1 1,4 5,4 20-06-2002 3,6 (Biały Słup) 2. Krasnobród 6,9 - 8,8 5,1 36,0 09-12-2002 23,3 ul. Sanatoryjna dwutlenek azotu 1. Roztocza ński Park Narodowy 3,9 - 2,7 4,9 16,4 11-07-2002 13,6 (Biały Słup) pył zawieszony 1. Roztocza ński Park Narodowy Poni Ŝej poziomu oznaczalno ści metody i przyrz ądu (Biały Słup) 2. Krasnobród 7,7 - 10,7 5,1 76,0 12-12-2002 40,4 ul. Sanatoryjna

Wyniki bada ń wskazuj ą na dobry stan czysto ści powietrza w powiecie zamojskim; st ęŜ enia podstawowych zanieczyszcze ń osi ągaj ą warto ści minimalne lub b.niskie /rz ędu 8-20% dopuszczalnych st ęŜ eń/, a pyłu s ą na granicy oznaczalno ści. Wg. Raportu o stanie środowiska woj. lubelskiego w 2002 r zawarto ść SO 2, CO, ołowiu, benzenu, SO 2 i NO x jest wła ściwa dla klasy IIIb (tj. poziomu nie przekraczaj ącego dolnego progu oszacowania), poziom NO 2 wyst ępuje w klasie II (tj. mi ędzy górnym a dolnym progiem oszacowania), a PM10 i ozonu – w klasie I (poziom przekraczaj ący górny próg oszacowania). Ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia i ro ślin, powiat zamojski le Ŝy w strefie A, do której zaliczono obszary, gdzie poziom wszystkich zanieczyszcze ń nie przekracza warto ści dopuszczalnych. W obr ębie powiatu zamojskiego poziom zanieczyszcze ń powietrza w ostatnich latach utrzymuje si ę na porównywalnym poziomie. W obszarach uzdrowiskowych i parkach narodowych o zaostrzonych warto ściach st ęŜ eń dopuszczalnych (SO 2 i NO x) nie stwierdzono równie Ŝ przekrocze ń norm dopuszczalnych – ich warto ści były niskie, rz ędu 50 % poziomów dopuszczalnych.

3.3.2. Zanieczyszczenia komunikacyjne. Przy spalaniu paliw w silnikach samochodowych emitowane s ą gazy nietoksyczne (azot, tlen, dwutlenek w ęgla i para wodna) oraz trudne do okre ślenia jako ściowego i ilo ściowego zwi ązki szkodliwe, głównie tlenek w ęgla, tlenki azotu, w ęglowodory, dwutlenek siarki i ołów. Powstaje równie Ŝ ozon, absorbuj ący światło słoneczne w górnej warstwie atmosfery. Emitowane s ą równie Ŝ pyły w wyniku spalania paliw oraz ścieranie opon, hamulców i nawierzchni dróg. Na ilo ściowe warto ści tych emisji rzutuje głównie zły stan techniczny pojazdów, niska kultura eksploatacji pojazdów, zły stan nawierzchni drogowych oraz wzrastaj ące nasilenie ruchu pojazdów (w tym w centrach miast i zwi ązany z tym brak obwodnic).

29 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

O negatywnym wpływie zanieczyszcze ń komunikacyjnych na jako ść powietrza świadcz ą wzrastaj ące poziomy ozonu, dwutlenku azotu i benzenu. W świetle krajowych standardów jako ści powietrza najgorsze wska źniki posiada pył zawieszony i ozon. Uci ąŜ liwo ści zwi ązane z nat ęŜ eniem ruchu komunikacyjnego wyst ępuj ą w du Ŝych i wi ększych miastach (m. innymi na terenie powiatu zamojskiego) oraz w rejonie Roztocza ńskiego Parku Narodowego.

3.4. Stan i tendencje zmian nat ęŜ enia hałasu komunikacyjnego i pochodz ącego z innych źródeł. Wg. Ustawy z dnia 27.04.01 Prawo ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62, poz. 627 z pó źniejszymi zmianami) hałas traktowany jest jako zanieczyszczenie i dlatego jego poziom jest badany, jak inne składniki środowiska, maj ące negatywny wpływ na zdrowie człowieka oraz jako ść jego Ŝycia. Głównymi źródłami hałasu w środowisku jest transport (drogowy, szynowy i lotniczy), jak równie Ŝ urz ądzenia przemysłowe, maszyny przejezdne i urz ądzenia pracuj ące w wolnej przestrzeni. Kryteria oceny hałasu okre ślaj ą dwa rozporz ądzenia MOSZNiL (z dnia 13.05.1995 r i 09.01.2002 r), które precyzuj ą dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku oraz warto ści progowe poziomów hałasu. Ponadto, na podstawie opracowanej przez Pa ństwowy Zakład Higieny skali uci ąŜ liwo ści klimatu akustycznego wyró Ŝnione zostały rodzaje hałasu o znacznej uci ąŜ liwo ści. Dotychczasowe badania wskazuj ą, Ŝe o klimacie akustycznym danego środowiska decyduje w pierwszej kolejno ści ruch komunikacyjny, a w kolejno ści dalszej, hałas przemysłowy i usługowy oraz osiedlowy. Podobnie jak inne zanieczyszczenia środowiska, monitorowany jest równie Ŝ hałas, którego celem jest ilo ściowe okre ślenie poziomu hałasu i ocena klimatu akustycznego. Podstawowym wskaźnikiem oceny hałasu jest tzw. pomiarowy poziom równowa Ŝnego A hałasu L eqT wyznaczony wg. polskiej normy. Badania hałasu prowadzone s ą w Systemie kontrolowania i ewidencji obiektów emituj ących hałas, który jest podsystemem Pa ństwowego Monitoringu Środowiska. W ramach Systemu prowadzone s ą; - planowe i interwencyjne kontrole obiektów hała śliwej działalno ści; - badania hałasu drogowego; - badania monitoringowe.

3.4.1. Monitoring. Na terenie powiatu zamojskiego monitoring hałasu drogowego prowadzony jest wzdłu Ŝ trasy nr 17; Lublin-Zamo ść -Tomaszów, w obr ębie miejscowo ści rekreacyjno-wypoczynkowych: Krasnobrodzie i Zwierzy ńcu oraz w Szczebrzeszynie. Wykonane badania okre śliły poziomy hałasu A drogowego, który na omawianych terenach wynosił:

Poziom hałasu drogowego A Nat ęŜ enie ruchu % pojazdów Punkt pomiarowy pora dnia (dB) łącznie ci ęŜ kich przy ulicy w linii zabudowy (poj./godz.) 1 2 3 4 5 Trasa nr 17 – 71,1 67,9 732 28,7 Sitaniec Krasnobród 65,9 61,1 253 31,6 Zwierzyniec 66,6 62,5 325 29,8 ul. Zamojska Zwierzyniec 51,7 45,0 59 18,6 ul. Kolejowa Szczebrzeszyn 70,3 63,3 600 23,5

30 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Otrzymane wyniki świadcz ą o wyst ępowaniu klimatu akustycznego o średniej uci ąŜ liwo ści, a wyniki pomiarów w Krasnobrodzie i Zwierzy ńcu - o zakłóceniu naturalnego klimatu akustycznego; jest to głównie drogowy hałas komunikacyjny. Pozytywnym zjawiskiem jest zmniejszanie si ę liczby przekrocze ń hałasu produkcyjnego: kontrole prowadzone w zakładach z urz ądzeniami do obróbki drewna oraz wykorzystuj ących urz ądzenia chłodnicze i transportowe w wi ększo ści przypadków nie wykazały przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu. Źródłem zakłóce ń akustycznych s ą najcz ęś ciej małe zakłady usługowe oraz działalno ść rozrywkowa.

3.5. Stan i tendencje zmian czysto ści wód powierzchniowych i podziemnych.

3.5.1. Wody powierzchniowe. Badania stanu i tendencji zmian jako ści wód powierzchniowych wykonywane s ą w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, powołanego ustaw ą z dnia 20.07.1991 r o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U.Nr 77 z 1991r, z pó źniejszymi zmianami) oraz zgodnie z ustaw ą z dnia 27.04.2001 r Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.Nr 62, poz. 627, z pó źniejszymi zmianami). W województwie lubelskim monitoring rzek obejmuje punkty pomiarowe sieci krajowej i regionalnej. W obr ębie powiatu zamojskiego znajduj ą si ę nast ępuj ące punkty monitoringu rzek:

Rzeka Sie ć krajowa Sie ć regionalna Wieprz Obrocz Majdan Wielki Klemensów Szczebrzeszyn Staw Noakowski Michałów Por - Nawóz Łabu ńka Krzak Pniówek Czarny Potok - Sitaniec

Klasyfikacj ę wód powierzchniowych przeprowadza si ę w skali trzystopniowej (trzech klasach czysto ści), w podziale na trzy grupy wska źników – wska źniki fizykochemiczne, stan bakteriologiczny i wska źniki hydrobiologiczne. Wyniki bada ń rzek powiat zamojskiego, w punktach kontrolno-pomiarowych przedstawiono poni Ŝej.

31 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Stanowisko pomiarowe Grupa wska źników zanieczyszcze ń wska źniki fizyko- wska źniki wska źniki Rz Punkt Km Ocena chemiczne hydrobiologiczne bakteriologiczne e- kontrolno- biegu ogólna parametry kla- parametry parametry ka pomiarowy rzeki klasa klasa decyduj ące sa decyduj ące decyduj ące 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ZLEWNIA RZEKI WIEPRZ miano coli Majdan Wielki 289,5 NON Ŝelazo ogólne III chlorofil’a III NON fekalne fosfor ogólny BZT , mangan indeks sap. miano coli Obrocz 268,6 II 5 II III III azot azotynowy sestonu fekalne fosforany fosfor ogólny

odczyn, BZT , 5 indeks sap. miano coli Szczebrzeszyn 250,0 II azot II III III sestonu fekalne azotynowy, fosforany Szczebrzeszyn- indeks sap. miano coli

W I E W PE I R Z 247,5 III fosfor ogólny III NON NON Klemensów sestonu fekalne fosfor ogólny indeks sap. moano coli Michałów 244,5 II fosforany azot III NON NON sestonu fekalne azotynowy fosfor ogólny odczyn, miano coli Staw Noakowski 235,0 II NON chlorofil’a III NON fosforany fekalne BZT 5, mangan azot azotynowy indeks sap. miano coli Pniówek 26,1 NON zawiesina II III NON KA sestonu fekalne

Ń ogólna azot azotynowy moano coli Krzak 4,2 III zawiesina III chlorofil’a NON NON ŁABU fekalne ogólna

ChZT-Mn, ChZT-Cr, indeks sap. miano coli Sitaniec 3,5 II substancje II II II sestonu fekalne rozpuszczone POTOK CZARNY mangan

zawiesina indeks sap. miano coli Kulików 1,0 III ogólna, Ŝelazo II III III

POR sestonu fekalne ogólne

Obja śnienia: II – druga klasa czysto ści, III – klasa czysto ści, NON – nie obj ęte norm ą

Wg. Raportu o stanie środowiska woj. lubelskiego w 2002 r, Ŝadna z rzek województwa lubelskiego nie mie ściła si ę w I klasie czysto ści, a w granicach powiatu zamojskiego dominuj ą wody klasy III, odcinkami II oraz pozaklasowe. Główna rzeka powiatu, Wieprz, monitorowana jest w 20 przekrojach pomiarowych, w tym w 6 punktach na terenie powiatu. Wg. kryteriów fizykochemicznych Wieprz na terenie powiatu zamojskiego prowadzi wody: – w górnym biegu rzeki do Majdanu Wielkieg - pozaklasowe z uwagi na Ŝelazo ogólne – od Majdanu Wielkiego do Szczebrzeszyna - II klasy czysto ści – rejon Szczebrzeszyn - Klemensów - III klasy czystości – poni Ŝej Klemensowa do granicy powiatu – klasy II.

32 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

W ocenie bakteriologicznej górny bieg Wieprza do Szczebrzeszyna prowadzi wody klasy III, na odcinku od Szczebrzeszyna–Klemensowa do m. Michałów–wody pozaklasowe, z uwagi na miano coli, poni Ŝej zbiornika Nielisz - ponownie wody klasy III. W klasyfikacji wska źników hydrobiologicznych Ŝródłowy odcinek Wieprza prowadzi wody klasy III (do Majdanu Wielkiego), od Obroczy do Szczebrzeszyna-wody klasy II, poni Ŝej-do Michalowa wody klasy III, a nast ępnie pozaklasowe. W klasyfikacji ogólnej wody Wieprza sklasyfikowane s ą w źródłowym odcinku jako pozaklasowe (Majdan Wielki), potem klasy III czysto ści (do okolic Szczebrzeszyna – Klemensów), nast ępnie (do granic powiatu) jako pozaklasowe (z uwagi na wzrost zawarto ści fosforu i niskie miano coli). Analizuj ąc poszczególne wska źniki zanieczyszcze ń Wieprza zwraca uwag ę wzrastaj ące w dół rzeki st ęŜ enie chlorofilu „a”, jednocze śnie w normie I klasy utrzymuj ą si ę takie wska źniki jak: poziom zasolenia oraz niska koncentracja zwi ązków azotu, substancji mineralnych i organicznych. Monitorowane dopływy Wieprza to: - Łabu ńka, prowadz ąca na całej długo ści wody pozaklasowe - Czarny Potok (nieliczna rzeka o II klasie czysto ści) - środkowy odcinek Wolicy – II klasa czysto ści - Por - III klasa czysto ści Są to wi ęc rzeki (poza Łabu ńką) przenosz ące wody o korzystnych parametrach. W perspektywie kilku ostatnich lat jako ść wód Łabu ńki ulega poprawie. O jej dyskwalifikacji przes ądziły trzy wska źniki: zawiesina ogólna i azot azotynowy (w górnym biegu) oraz miano coli (poni Ŝej Zamo ścia). Wszystkie inne wska źniki odpowiadaj ą klasie II i III.

3.5.2. Zbiorniki powierzchniowe – zbiornik Nielisz. Jako ść wód tego zbiornika badana jest od 2001 roku w ramach monitoringu regionalnego. wska źniki fizyko-chemiczne: - warunki tlenowe, zasolenie, ilo ść zawiesin i substancje biogenne odpowiadaj ą I klasie czysto ści podobnie jak w roku 2001; - zawarto ść metali ci ęŜ kich, detergentów i fenoli odpowiada w zasadzie klasie I, ale okresowo (wiosn ą 2002 r) wyst ępuj ą ilo ści odpowiadaj ące klasie II (dotyczy manganu i rt ęci); - zawarto ść substancji organicznych – mie ści si ę w I i II klasie czysto ści wska źniki bakteriologiczne: Na podstawie miana coli typu kałowego wiosn ą 2002 r stan czysto ści wody odpowiadał klasie II, a latem klasie I. Wyniki s ą porównywalne z danymi za rok 2001. W ocenie hydrobiologicznej obserwowane s ą zmiany: - w strefie napływu, w stosunku do roku 2001, zawartość chlorofilu „a” spadła, co zdecydowało o zmianie oceny z wód pozaklasowych do klasy I; - w pozostałych punktach pomiarowych zawarto ść chlorofilu „a” wzrosła i nast ąpiło przesuni ęcie w klasyfikacji z klasy II do III. W badaniach na zawarto ść pestycydów wyniki wskazuj ą na przekroczenia dopuszczalnych dla klasy III warto ści.

3.5.3. Stan i jako ść wód podziemnych. Pa ństwowy Monitoring Środowiska obejmuje równie Ŝ wody podziemne ró Ŝnych poziomów wodono śnych. Realizowany on jest w ramach sieci krajowej i regionalnej. Monitoring w sieci krajowej obejmuje punkty głównie poza zasi ęgiem lokalnych źródeł zanieczyszcze ń i nadzorowany jest przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Monitoring regionalny obejmuje wody podziemne nara Ŝone na zanieczyszczenia z takich potencjalnych źródeł zanieczyszcze ń jak: składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych. Dla oceny wód podziemnych monitorowane s ą równie Ŝ źródła, stanowi ące naturalne wypływy wód wgł ębnych.

33 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Monitoring wód podziemnych prowadzony jest w czterech klasach: - klasa Ia ; wody najwy Ŝszej jako ści - klasa I b; wody wysokiej jako ści - klasa II; wody średniej jako ści - klasa III; wody niskiej jako ści Na terenie powiatu zamojskiego zlokalizowane s ą 3 punkty monitoringu sieci krajowej: Kol. Sitno (gm. Sitno) i Sochy (gm. Zwierzyniec), które monitoruj ą kredowe pi ętro wodono śne oraz Łabunie (gm. Łabunie) – pi ętro czwartorz ędowe. Stwierdzona jako ść wód pi ętra kredowego mie ści si ę w klasie Ib (Kol. Sitno) oraz klasie II (Sochy). Wody pi ętra czwartorz ędowego mieszcz ą si ę we wska źnikach dla klasy II (Łabunie) - powy Ŝsze dane wskazuj ą na wysok ą jako ść wód podziemnych. Regionalny monitoring wód podziemnych, na terenie powiatu zamojskiego, obj ął rejon składowiska odpadów w D ębowcu. W próbkach wody pobranych w odległo ści od 7-20 m od składowiska stwierdzono obecno ść wska źników toksycznych: azotu azotanowego i azotynowego (N-NO 3 i N-NO2) w st ęŜ eniach odpowiadaj ących klasie III i przekraczaj ącej st ęŜ enia dopuszczalne dla wód klasy III, a w strefie od 20-60 m wska źniki st ęŜ eń odpowiadaj ące klasie III. Wska źniki te cechuj ą wody o niskiej jako ści.

3.5.4. Źródła. Regionalny monitoring środowiska obejmuje równie Ŝ źródła, które posiadaj ą cenne walory przyrodnicze oraz znaczenie gospodarcze. Obecno ść źródeł świadczy o zasobno ści wodnej danego obszaru, a ich wydajno ść rzutuje na przepływy rzeczne w okresach bezopadowych. Woda źródlana mo Ŝe równie Ŝ stanowi ć wysokiej jako ści wod ę pitn ą. W obr ębie powiatu zamojskiego monitorowane s ą źródła w m. Sułowiec (gmina Sułów) oraz Radecznicy (gmina Radecznica). W obu źródłach wyst ępuje woda wysokiej klasy jako ści – I b, przy czym w obu źródłach stwierdzono przewodno ść wła ściw ą i twardo ść w ęglanow ą odpowiadaj ącą klasie II. Jednocze śnie, w obu źródłach miano coli, w zale Ŝno ści od pory roku, waha si ę w szerokich granicach – od 3-100. Świadczy to o okresowym zanieczyszczeniu bakteriologicznym tych wód i tym samym o konieczno ści ich ochrony.

3.6. Stan i tendencje zmian szaty ro ślinnej i fauny. Szata ro ślinna i fauna pozostaj ą pod ci ągłym wpływem czynników abiotycznych, biotycznych i antropogenicznych, które powoduj ą zakłócenia w ekosystemach. Zagro Ŝenia abiotyczne. Powodowane s ą przez szkodliwe elementy i procesy zachodz ące w składnikach przyrody nieo Ŝywionej – składaj ą si ę na nie głównie czynniki klimatyczne, przybieraj ące niekiedy form ę kl ęsk Ŝywiołowych, oraz procesy erozyjne. Do głównych czynników stwarzaj ących zagro Ŝenia dla flory i fauny s ą: wiatr, śnieg, mróz, nadmierne nasłonecznienie, grad i lód, których nat ęŜ enie przybiera posta ć kl ęsk Ŝywiołowych. Zaliczy ć do nich mo Ŝna - huragany, susze, oki ść , powodzie, silne mrozy, wczesne i pó źne przymrozki, gradobicia, gołoled ź. Obfite opady oraz powodzie inicjuj ą procesy erozyjno-osuwiskowe na stokach i w dolinach rzek, prowadz ąc do powstawania licznych szkód o ró Ŝnym nat ęŜ eniu w świecie ro ślin i zwierz ąt. Śniegi, huraganowe wiatry i zakłócenia stosunków wodnych mog ą powodowa ć szkody o du Ŝych rozmiarach, których skutki w drzewostanach le śnych widoczne s ą przez wiele lat. Skal ę zagro Ŝeń natury abiotycznej obrazuj ą dane z Raportu o stanie środowiska woj. lubelskiego w 2002 roku – 33 040,5 ha drzewostanów le śnych woj. lubelskiego uszkodzonych zostało przez czynniki abiotyczne. W śród nich najwi ększy udział miały nast ępuj ące elementy abiotyczne: - wiatr w 79,0 % - śnieg w 10,7 % - zakłócenia stosunków wodnych w 9,5 % - wysokie temperatury w 0,6 % - grad w 0,2 %

34 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Zagro Ŝenia biotyczne Zagro Ŝenia te powodowane s ą nadmiern ą ilo ści ą organizmów Ŝywych, głównie owadów, patogenów grzybowych i zwierzyny płowej. W regionie lubelskim najwi ększe szkody wyrz ądzaj ą owady z grupy foliofagów, które Ŝeruj ą na cz ęś ciach asymilacyjnych drzew i krzewów. Do najgro źniejszych szkodników tej grupy zaliczana jest: brudnica mniszka, barczatka sosnówka, strzygonia choinówka, poproch cetyniak, osnuja gwiaździsta – w drzewostanach iglastvch oraz zwójka zieloneczka, kuprówka rudnica i owady z rodziny miernikowców – w drzewostanach li ściastych. Zagro Ŝeniem dla drzewostanów s ą równie Ŝ tzw. szkodniki wtórne zasiedlaj ące drzewa osłabione b ądź uszkodzone. Zaliczy ć do nich nale Ŝy: cety ńca wi ększego i mniejszego, kornika sze ścioz ębnego, przypłaszczka granatka, kornika drukarza, smolika jodłowca, ogłodka, opi ętka, kornika bukowca i wgryzonia bukowca. Szkodniki te odpowiadaj ą za zamieranie drzewostanów. Obok nich wyst ępuj ą p ędraki i larwy chrab ąszczy, które najdotkliwsze szkody powoduj ą w szkółkach i uprawach le śnych. Du Ŝy udział w szkodach natury biotycznej maj ą równie Ŝ patogeniczne grzyby uszkadzaj ące drzewostany w ka Ŝdej z faz rozwojowych. Najcz ęś ciej wyst ępuj ą: grzybowa zgorzel siewek, grzyby powoduj ące osutki drzew le śnych, m ączniak d ębu, huba korzeni, huba sosny i opie ńkowa zgnilizna korzeni. Szkody w szacie ro ślinnej, w tym pozale śnej, powoduje zwierzyna oraz gryzonie. Najwi ększe szkody wyrz ądza jele ń, sarna, ło ś i zaj ąc, a w mniejszym stopniu – dzik i daniel. Powoduj ą one szkody w uprawach i młodnikach. Wg. danych za rok 2002 najwi ększe powierzchnie drzewostanów zagro Ŝone s ą przez: miernikowce, chrab ąszcze i boreczniki sosnowe (w śród szkodników owadzich) oraz hub ę korzeni, opie ńkow ą zgnilizn ę korzeni i m ącznika d ębu (w śród chorób grzybowych). Na terenie województwa lubelskiego, wg. danych za 2002 r uszkodzenia natury biotycznej stwierdzono na powierzchni 79 49 ha.

Zagro Ŝenie natury antropogenicznej. Na stan flory i fauny ma wpływ równie Ŝ działalno ść człowieka. Przejawia si ę ona wieloma negatywnymi czynnikami takimi, jak: oddziaływanie przemysłu, zanieczyszczenia komunikacyjne, ska Ŝenia powietrza i wód, zanieczyszczenia hałasem, negatywnymi skutkami gospodarki rolnej, szkodnictwo le śne. Ich negatywne skutki dla szaty ro ślinnej i świata zwierz ąt s ą trudne do okre ślenia, niemniej maj ą swe odzwierciedlenie w ogólnej ocenie stanu środowiska naturalnego.

3.7. Krótkie podsumowanie aktualnego stanu i tendencji zmian środowiska naturalnego powiatu zamojskiego. W świetle istniej ących danych dotycz ących monitorowanych komponentów środowiska naturalnego mo Ŝna uzna ć, Ŝe stan środowiska powiatu zamojskiego jest dobry. Stan gleb jest dobry – udział gleb kwa śnych jest najni Ŝszy w województwie, podobnie jak gleb o niskiej zasobno ści w przyswajalny fosfor, potas i magnez. Niekorzystne s ą niedobory boru, miedzi i Ŝelaza. Notowane s ą jedynie nieznacznie podwy Ŝszone zaw. metali ci ęŜ kich (dotyczy to równie Ŝ gleb wzdłu Ŝ tras komunikacyjnych) oraz siarki (RPN). Gleby le śne i mchy s ą „czyste”. Gleby na obrze Ŝach składowiska odpadów w Grabowcu nie wykazuj ą podwy Ŝszonych zawarto ści metali i fenoli, jedynie podwy Ŝszone st ęŜ enia chlorków.

Stan ochrony powietrza. Prowadzony monitoring stanu czysto ści powietrza nie wskazuje przekrocze ń dopuszczalnych st ęŜ eń średniorocznych. Rolniczy charakter powiatu, brak przemysłu ci ęŜ kiego, wielkiej energetyki i przemysłu chemicznego pozytywnie rzutuje na czysto ść powietrza. W 2002 roku wielko ść emisji z najwi ększych obiektów wprowadzaj ących zanieczyszczenia do atmosfery wynosiła ogółem 84 575,856 Mg (niecałe 2 % emisji w województwie), w tym emisja gazów 53,684,082 Mg co stanowi 63,5 % ogólnej emisji. W kontrolowanych zakładach nie stwierdzono przekrocze ń warto ści emisji dopuszczalnych a likwidacja kotłowni opałowych w ęglem

35 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego i przechodzenie na bardziej sprzyjaj ące środowisku no śniki energii (gaz ziemny, olej opałowy) korzystnie wpływa na globaln ą emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza i skutkuje dotrzymywaniem dopuszczalnych st ęŜ eń średniorocznych.

Hałas Nat ęŜ enie hałasu w środowisku rozkłada si ę nierównomiernie. Jego najwi ększe nat ęŜ enia wyst ępuj ą wzdłu Ŝ głównych tras komunikacyjnych (drogowych i szynowych), gdzie nat ęŜ enie przekracza poziomy dopuszczalne i w perspektywie ostatnich lat utrzymuje si ę na tym samym poziomie. Hałas przemysłowy oraz zwi ązany z obiektami u Ŝyteczno ści publicznej ma charakter lokalny. W zakładach przemysłowych w wyniku przeprowadzonych kontroli, emisja hałasu jest systematycznie zmniejszana. Incydentalnie wyst ępuj ą przekroczenia warto ści dopuszczalnego poziomu hałasu, najcz ęś ciej w trakcie imprez rozrywkowych. Najwi ększy udział w zanieczyszczeniu środowiska hałasem ma hałas komunikacyjny. Wzdłu Ŝ głównych tras komunikacyjnych (drogi nr 17 i 74) wyst ępuj ą przekroczenia poziomu hałasu, zarówno w otoczeniu pasa drogowego jak i w linii zabudowy. Droga nr 17- poziom hałasu A (przy ulicy) mie ści si ę w przedziale 70,1-75 dB. Droga nr 74 – poziom hałasu A jest rz ędu 70,3 dB (cz ęść zachodnia powiatu do gminy Sitno) i spada do ok. 69,0 dB w cz ęś ci wschodniej. Hałas przemysłowy, którego źródłem s ą głównie zakłady wykorzystuj ące urz ądzenia do obróbki drewna, urz ądzenia chłodnicze i transportowe oraz nagła śniaj ące z reguły nie stwarzaj ą uci ąŜ liwo ści akustycznych dla środowiska.

Wody powierzchniowe W obr ębie powiatu monitorowany jest stan czysto ści wód Wieprza, Łabu ńki, Poru i Czarnego Potoku. Stan wi ększo ści z nich, tzn. Wieprza, Łabu ńki i Poru jest niezadawalaj ący, mimo stopniowej poprawy. Wieprz, w górnym biegu prowadzi wody w przewadze III klasy czysto ści, a poni Ŝej punktu Szczebrzeszyn-Klemensów – pozaklasowe. Czysto ść wody w dopływach Wieprza jest zró Ŝnicowana; od wód pozaklasowych (Łabu ńka) do III (Por) i II klasy czysto ści – Czarny Potok.

Stan jako ści wód zbiornika Nielisz jest zró Ŝnicowany. W ocenie fizykochemicznej warunki tlenowe, zasolenie, zawiesiny i substancje biogenne s ą w klasie I czysto ści wód. Poziom substancji specyficznych jak: metale ci ęŜ kie, detergenty, fenole i zawarto ść substancji organicznych mie ście si ę w I i II klasie czysto ści. W ocenie bakteriologicznej , w oparciu o miano coli typu kałowego, w zale Ŝno ści od strefy opróbowania, wyst ępuj ą warto ści okre ślone dla klasy I lub II. Badania hydrobiologiczne - koncentracja chlorofilu „a” w latach 2001-2002, w strefie napływu wód obni Ŝyła si ę, co skutkowało zmian ę w klasyfikacji z wód pozaklasowych do I klasy czysto ści, a w strefie przej ściowej i jeziornej zbiornika nast ąpił wzrost koncentracji chlorofilu, co spowodowało zmian ę klasyfikacji z klasy II do pozaklasowej. Badania pestycydów wykazały, Ŝe w tej grupie zanieczyszcze ń nast ąpiły przekroczenia dla klasy III.

Wody podziemne, źródła. Stan wód podziemnych jest dobry. Cechuje je wysoka jako ść we wska źnikach fizyko- chemicznych. Wyj ątek stanowi ą wody podziemne wokół składowiska odpadów w Grabowcu, w których notuje si ę zanieczyszczenia odciekami z wysypiska. Działa ń w zakresie ochrony wymaga źródło w Radecznicy, w którym okresowo wyst ępuj ą zanieczyszczenia bakteriami coli typu kałowego.

36 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Fot. 1. Roztocze Szczebrzeszy ńskie – wązwóz lessowy (Fot. Jan Buraczy ński)

Fot. 2. Wydma nad Stawem Echo w Zwierzy ńcu (Fot. Jan Buraczy ński)

37 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

4. ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU.

4.1. Strategia Rozwoju powiatu zamojskiego. Celem generalnym w opracowanej dla województwa lubelskiego strategii rozwoju jest osi ągni ęcie trwałego rozwoju społecznego i gospodarczego poprzez wykorzystanie geograficznego poło Ŝenia regionu jako platformy współpracy krajów Europy Zachodniej i Wschodniej. W strategii przyj ęte zostały nast ępuj ące priorytety rozwoju: - tworzenie warunków dla restrukturyzacji rolnictwa oraz wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich; - rozbudowa i modernizacja systemu komunikacyjnego oraz przej ść granicznych; - tworzenie kompleksowych systemów infrastruktury ekonomicznej; - rozwój systemu przygotowania kadr; - popraw ę kondycji ekonomicznej środowiska, w tym usprawnienie gospodarki wodnej i le śnej, unowocze śnienie gospodarki odpadami, wdro Ŝenie programu „Czysty Bug” i rozbudow ę infrastruktury ochrony środowiska; - tworzenie warunków racjonalnej i ekonomicznie efektywnej urbanizacji województwa;. Opracowana dla powiatu zamojskiego strategia rozwoju okre śla podstawowe zało Ŝenia rozwoju powiatu, uwzgl ędniaj ąc elementy strategii rozwoju województwa lubelskiego, strategii rozwoju gmin, jak równie Ŝ realia ekonomiczne kraju, województwa i powiatu. Strategia precyzuje misj ę powiatu oraz cele strategiczne i programy realizacyjne na lata 2000 – 2010. Misj ą powiatu zamojskiego jest zachowanie cennych walorów środowiska naturalnego i kulturalnego, w którym stworzone będą warunki dla: - nowoczesnego i wydajnego rolnictwa; - rozwoju lokalnej przedsi ębiorczo ści; - wykorzystanie korzy ści zwi ązanych z tzw. „rent ą poło Ŝenia”, tzn. bezpo średniej blisko ści z przyszł ą wschodni ą granic ą celn ą UE. Przyj ęte do realizacji cele strategiczne i programy realizacyjne to: - cele: rozwój i restrukturyzacja obszarów wiejskich, rozwój przedsi ębiorczo ści i pozyskiwanie inwestycji, rozwój infrastruktury lokalnej; - programy: rozwój i unowocze śnienie infrastruktury technicznej, wielokierunkowy rozwój działalno ści gospodarczej i alternatywnych dochodów dla mieszka ńców wsi, stymulowanie rozwoju turystyki, wspieranie rozwoju małych i średnich przedsi ębiorstw, wprowadzenie systemu promocji i ułatwie ń dost ępu do kapitału, ochrona środowiska naturalnego, dostosowanie systemu i programu kształcenia do wymogów rynku pracy, rozwój infrastruktury społecznej. Zało Ŝenia programów realizacyjnych szczegółowo precyzuj ą zadania operacyjne obejmuj ące 5 sfer rozwoju: 1. Rozwój przestrzenny; 2. Rozwój społeczny; 3. Rozwój gospodarczy; 4. Rozwój środowiska naturalnego; 5. Rozwój prawno-organizacyjny. Cele i zadania dotycz ące środowiska naturalnego zawarte s ą w: sferze rozwoju przestrzennego , która zakłada: - współtworzenie programu gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Wieprz i zbiornika wodnego Nielisz; - opracowanie programu zalesienia terenów porolniczych; - opracowanie programu budowy i modernizacji dróg publicznych, sprzyjaj ących rozwojowi obszarów wiejskich; 38 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- wspieranie inicjatyw gminnych w zakresie inwestycji wodno-kanalizacyjnych; - tworzenie warunków dla inwestycji energetycznych i telekomunikacyjnych. sferze rozwoju gospodarczego, która zakłada: - promocj ę walorów turystycznych powiatu zamojskiego; - edukacj ę agroturystyczn ą mieszka ńców; - współprac ę z gminami i organizacjami pozarz ądowymi w zakresie rozwoju turystyki. sferze rozwoju środowiska naturalnego: - kreowanie ponadgminnych działa ń w zakresie ochrony środowiska; - współtworzenie programu gospodarki ściekowej zlewni rzeki Wieprz; - zalesianie terenów porolniczych; - wspieranie inicjatyw gminnych w zakresie inwestycji wodno-kanalizacyjnych. sferze rozwoju prawno-organizacyjnego: - współpraca z gminami i organizacjami pozarz ądowymi w zakresie rozwoju turystyki; - opracowanie profesjonalnych materiałów promocyjnych; - współtworzenie programu gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Wieprz i zalewu „Nielisz”; - wspieranie inicjatyw gminnych w zakresie inwestycji wodno-kanalizacyjnych.

4.2. Źródła finansowania. Zawarte w Stretegii Rozwoju powiatu zamojskiego zadania finansowane b ędą przez bud Ŝety powiatu i gmin, przy współudziale: - Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska; - Kontrakt Marszałka Województwa Lubelskiego z Rz ądem RP; - Agencji Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa; - Funduszu Rekultywacji Obszarów Rolnych; - Funduszu Spójno ści; - Kredytów Banku Światowego; - Fundusze Strukturalne UE.

39 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

4.3. Analiza SWOT środowiska naturalnego powiatu zamojskiego. Szanse i zagro Ŝenia.

Mocne strony Szanse Bardzo dobry stan środowiska naturalnego. Gleby; - wysoka warto ść agrotechniczna, Rozwój rolnictwa i przemysłu rolno- - niski stopie ń zanieczyszcze ń spo Ŝywczego antropogenicznych Ochrona powietrza: Ochrona powietrza: - przechodzenie na zast ępuj ące w ęgiel - dalsza gazyfikacja gmin źródła energii (gaz, słom ę, olej - ograniczanie emisji przez wprowadzanie opałowy) nowych metod oczyszczania emitowanych - mała emisja zanieczyszcze ń, gazyfikacja zanieczyszcze ń; gmin, zwi ększenie produkcji benzyny - wprowadzanie proekologicznych źródeł bezołowiowej; energii. - perspektywy produkcji biopaliw; - brak du Ŝego przemysłu i wielkiej

energetyki. Hałas Hałas - działania na rzecz ograniczenia hałasu; - system prawny - dostosowanie do systemu prawnego.

Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami

- nowoczesny system prawny; - budowa składowiska odpadów - opracowywany plan gospodarki odpadami w Zamo ściu; - selektywna zbiórka odpadów; - wdra Ŝanie selektywnej zbiórki odpadów na - edukacja terenie całego powiatu; - opracowanie i wdra Ŝanie lokalnych planów gospodarki odpadami; - realizacja systemów nowoczesnej gospodarki odpadami przy wsparciu środkami UE; - rozwój ekonomicznych instrumentów w gospodarce odpadami i wspieranie przedsi ębiorstw zajmuj ących si ę przetwarzaniem odpadów; - kontynuacja edukacji ekologicznej. Le śnictwo Le śnictwo - sprawna struktura zarz ądzania lasami pa ństwowymi - realizacja programu zwi ększenia lesisto ści - program zagospodarowania lasów nie powiatu; stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa - prawidłowa gospodarka lasami. na lata 2001-2010.

40 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Ochrona wód i gospodarka wodna. Ochrona wód i gospodarka wodna - nowe prawo wodne - planowa realizacja budowy sieci - brak du Ŝych zakładów przemysłowych; kanalizacyjnych; - program małej retencji. - budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków; - dalsza budowa sieci wodoci ągowej; - podj ęcie działa ń na rzecz eliminacji zanieczyszcze ń z rolnictwa; - usprawnienie zarz ądzania gospodark ą wodn ą poprzez tworzenie planów i systemów przeciwdziałania w sytuacjach podtopieniowych i powodziowych; - powi ązanie inwestycji hydrotechnicznych (małej retencji) z działaniami na rzecz ochrony ekosystemów w dolinach rzecznych.

Ochrona przyrody i ró Ŝnorodno ści Ochrona przyrody i ró Ŝnorodno ści przyrodniczej przyrodniczej. - powi ększenie systemu obszarów - ekstensywny charakter rolnictwa; ekologicznych; - rozbudowany system ochrony; - realizacja zada ń wynikaj ących z wymogów - przepisy i dyrektywy UE w zakresie UE w zakresie ochrony przyrody. przyrody.

Du Ŝa atrakcyjno ść przyrodniczo- Du Ŝa atrakcyjno ść przyrodniczo-turystyczna turystyczna oraz uzdrowiskowa powiatu i uzdrowiskowa - zachowane w stanie prawie naturalnym - dalszy rozwój bazy turystycznej; obszary le śne; - rozwój turystyki kwalifikowanej; - bogata i ró Ŝnorodna flora i fauna; - rozwój turystyki przygranicznej; - unikatowe w skali kraju i Europy pomniki - rozwój lecznictwa sanatoryjnego; przyrody; - kreowanie mody na alternatywny model - mało zanieczyszczone środowisko sp ędzania czasu wolnego (ekologia, naturalne; naturalne otoczenie, hippika, turystyka, - dobrze rozwini ęta baza turystyczna; folklor, dziedzictwo kulturowe). - bioklimat o walorach leczniczych; - zło Ŝe borowiny w Majdanie Wielkim.

Integracja zasad zrównowa Ŝonego rozwoju Integracja zasad zrównowa Ŝonego rozwoju w gospodarce. w gospodarce.

- zachowanie naturalnych obszarów - wdra Ŝanie nowoczesnych technologii; przyrodniczych; - wdra Ŝanie systemów informacyjnych; - mo Ŝliwo ść korzystania z systemów - wdra Ŝanie lokalnych programów ochrony dofinansowania ochrony środowiska; środowiska; - sprawnie funkcjonuj ący system - sprawna absorpcja środków UE; administracji ochrony środowiska; - rozwój i doskonalenie kadr ochrony środowiska; - powszechna edukacja ekologiczna

41 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Słabe strony Zagro Ŝenia Ochrona powietrza Ochrona powietrza - wzrost zanieczyszczenia powietrza; - du Ŝy udział w ęgla w produkcji energii - trudno ści w wypełnianiu przez podmioty cieplnej; gospodarcze wymogów nowych regulacji - zły stan dróg przy wzrastaj ącym nat ęŜ eniu w zakresie ochrony powietrza; ruchu komunikacyjnego - wzrost emisji zanieczyszczenia zwi ązany

ze wzrostem przewozów Hałas Hałas - narastaj ący hałas komunikacyjny; - zaniedbania w zwalczaniu hałasu brak obwodnic w miastach. komunikacyjnego;

- wzrost nat ęŜ enia hałasu i przekroczenie

dopuszczalnego poziomu zanieczyszcze ń

akustycznych Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami - wieloletnie zaniedbania; - zanieczyszczenie powierzchni terenu i wód - niski poziom finansowania; odpadami; - opó źnienia w realizacji kluczowych - niesprawne funkcjonowanie mechanizmów inwestycji o znaczeniu ponadgminnym ekonomicznych w gospodarce odpadami

lub pogł ębianie utrzymywania si ę tendencji

zbyt niskich nakładów na gospodark ę

odpadami. Le śnictwo Le śnictwo - pogarszanie si ę sytuacji finansowej - brak środków na zalesienia i plany le śnictwa co skutkuje zmniejszaniem urz ądzania lasów (dot. lasów działa ń wspieraj ących cele środowiskowe niepa ństwowych)

Ochrona wód i gospodarka wodna. Ochrona wód i gospodarki wodnej. - utrzymywanie si ę wysokiego poziomu - brak realizacji lub opó źnienie w realizacji zanieczyszcze ń rzek; inwestycji gospodarki wodno-ściekowej - mała zdolno ść retencji; uniemo Ŝliwienie dostosowania gospodarki - przestarzałe systemy regulacji stosunków do standardów UE i dalsze pogł ębianie wodnych; procesu stagnacyjnego; - słaba integracja zagadnie ń gospodarki - dysproporcje w rozwoju sieci wodnej z wymogami ochrony wodoci ągowych i kanalizacyjnych ekosystemów; skutkuj ą wzrostem zagro Ŝenia dla wód - du Ŝe potrzeby inwestycyjne w - skutkowa ć to będzie brakiem efektów dostosowaniu do stosunków UE; podejmowanych działa ń na rzecz - niewystarczaj ące środki dla realizacji środowiska naturalnego w skali zada ń infrastrukturalnych dot. sieci ponadlokalnej gospodarki kanalizacyjnych, wodoci ągowych i oczyszczalni ścieków; - du Ŝe dysproporcje w gminach i pomi ędzy gminami pod wzgl ędem rozwoju infrastruktury komunalnej.

42 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Turystyka. Turystyka. - słaba promocja i poziom usług - słaby rozwój turystyki i tym samym niskie turystycznych. dochody ludno ści z tego sektora

Integracja zasad zrównowa Ŝonego rozwoju Integracja zasad zrównowa Ŝonego rozwoju w gospodarce. w gospodarce. - słabo działaj ące instrumenty wymuszaj ące - stopniowa degradacja społeczno- inwestycje ekologiczne ekonomiczna; w przedsi ębiorstwach; - pogorszenie si ę atrakcyjno ści obszarów - zagro Ŝenia podtopieniowe i powodziowe nadrzecznych; w dolinach rzecznych; - bardzo niska zdolno ść gmin do absorpcji - pogorszenie sytuacji finansowej, funduszy funduszy strukturalnych; ekologicznych i samorz ądów, które s ą - zbyt mała kadra zajmuje si ę funduszami głównymi inwestorami publicznymi strukturalnymi. w zakresie ochrony środowiska; - kosztowno ść działa ń przy małej efektywno ści.

5.OGRANICZENIA I SZANSE ROZWOJU POWIATU WYNIKAJ ĄCE ZE STANU PRZEOBRA śEŃ ŚRODOWISKA Ł ĄCZNIE Z RANKINGIEM OGRANICZE Ń EKOLOGICZNYCH.

Wysoka warto ść walorów przyrodniczo-krajobrazowych powiatu, korzystny klimat, czyste powietrze oraz bardzo dobre i dobre warunki do produkcji rolnej stanowi ą bogactwo i szans ę rozwoju powiatu nakładaj ąc jednocze śnie ograniczenia wynikaj ące z konieczno ści ich wykorzystania na zakładach zrównowa Ŝonego rozwoju.

5.1. Ograniczenia wynikaj ące ze stanu środowiska naturalnego. Identyfikuj ąc ograniczenia wynikaj ące ze stanu i przeobra Ŝeń środowiska naturalnego wymieni ć nale Ŝy: - obszary prawnie chronione; w ich obr ębie wyklucza si ę lokalizacj ę wszystkich inwestycji mog ących zakłóci ć równowag ę ekologiczn ą i zdegradowa ć walory krajobrazowe; - gleby wysokich klas bonitacyjnych, w stosunku do których istnieje ustawowy zakaz przeznaczenia na cele nierolnicze; - lasy, w przewadze glebochronne i wodochronne, ustawowo chronione; - obszary lessowe zagro Ŝone erozj ą wodn ą i eoliczn ą, która prowadzi do degradacji gleb w ich obr ębie zasady gospodarowania podlegaj ą szczególnym rygorom. W obr ębie obszarów lessowych nara Ŝonych na erozj ę eoliczn ą likwidacja zadrzewie ń na miedzach i scalanie gruntów mo Ŝe w du Ŝym stopniu nasila ć rozmiary erozji eolicznej; - wody powierzchniowe; doliny rzek podlegaj ą ochronie - nale Ŝy je chroni ć przed zabudow ą oraz tworzeniem nasypów ziemnych w poprzek ich dolin. W obr ębie obszarów o pokrywie lessowej, ka Ŝda zmiana spływu wód powierzchniowych mo Ŝe zainicjowa ć erozj ę powierzchniow ą i degradacj ę gruntów; - degradacj ę gleb mog ą powodowa ć zanieczyszczenia, których źródłem s ą składowiska odpadów, środki chemiczne stosowane w rolnictwie oraz tzw. zanieczyszczenia komunikacyjne.

43 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- wody podziemne: obszar powiatu zamojskiego prawie w cało ści le Ŝy w obr ębie dwóch zbiorników wód podziemnych zaliczonych do GZWP (Nr 406 i 407). Zasoby wodne tych zbiorników, które stanowi ą podstawowe źródło zaopatrzenia w wod ę dla przyszłych pokole ń, podlegaj ą ochronie. Ich ochrona nakłada obowi ązek uregulowania w ich obr ębie: - gospodarki odpadami ; - gospodarki wodno-ściekowej . - surowce naturalne: baza surowcowa powiatu ogranicza si ę w praktyce do kruszyw naturalnych-piasku. Eksploatacja piasku prowadzona jest w 7 punktach eksploatacji – ich zasoby przy obecnym rocznym poziomie wydobycia, rz ędu 75 tys. ton, wystarcz ą na ok. 15 lat eksploatacji.

5.2. Szanse rozwoju powiatu zamojskiego wynikaj ące ze stanu i przeobra Ŝeń środowiska naturalnego.

Unikatowa warto ść przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej powiatu, wysoka ocena warto ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej, brak du Ŝego przemysłu, czysto ść powietrza oraz korzystny klimat stanowi ą szans ę rozwoju dla powiatu zamojskiego. W oparciu o „zasoby” środowiska naturalnego powiatu plany dalszego rozwoju powiatu winny uwzgl ędnia ć: - rozwój nowoczesnego i wydajnego rolnictwa oraz powiązanego z nim przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego; - szeroko poj ętej turystyki; - rozwój lecznictwa sanatoryjnego. Rozwój nowoczesnego i wydajnego rolnictwa powinien uwzgl ędnia ć nios ące ze sob ą zagro Ŝenia dla środowiska przyrodniczego. Tworzenie gospodarstw wielkotowarowych poci ąga ć będzie za sob ą konieczno ść scalenia gruntów, co w konsekwencji prowadzi ć mo Ŝe do: - likwidacji miedz i zadrzewie ń śródpolowych, co mo Ŝe skutkowa ć nasileniem procesów erozyjnych oraz niekorzystnymi zmianami w krajobrazie; - zwi ększonym zu Ŝyciem nawozów i środków ochrony, które mog ą stanowi ć zagro Ŝenie dla wód powierzchniowych i podziemnych; - wprowadzanie upraw monokulturowych nie b ędzie sprzyja ć zachowaniu bioró Ŝnorodno ści; - rozwój przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego mo Ŝe by ć potencjalnym źródłem nowych w środowisku zanieczyszcze ń.

Turystyka powinna by ć jednym z priorytetów dalszego rozwoju powiatu zamojskiego. Stanowi ące atrakcj ę turystyczn ą obszary prawnie chronione obejmuj ą ok. 28 % powierzchni powiatu. Obok nich istnieje 9 rezerwatów przyrody oraz 98 pomników przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej. Atrakcj ą turystyczn ą s ą równie Ŝ zbiorniki wodne (m. innymi w Krasnobrodzie, Zwierzy ńcu oraz zbiornik retencyjno-rekreacyjny Nielisz) oraz zabytki kultury materialnej. Atutem dla rozwoju turystyki jest równie Ŝ klimat, który cechuje du Ŝa ilo ść dni słonecznych jak i długie zaleganie pokrywy śnie Ŝnej. Powy Ŝsze atuty s ą podstaw ą do rozwoju turystyki: pobytowej – konieczny rozwój bazy hotelowej, campingowej, pól namiotowych, schronisk młodzie Ŝowych, gospodarstw agroturystycznych.; sobotnio-niedzielnej – j.w. kwalifikowanej – jak: piesza, kajakowa, rowerowa, konna, narciarska / śladowa i zjazdowa/, przyrodnicza i geologiczna /poznanie osobliwo ści przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej/, kulturowa. Uzyskanie przez Krasnobród w 2002 r statusu m. uzdrowiskowej stwarza realne mo Ŝliwo ści dla jego rozwoju, jako o środka sanatoryjno-uzdrowiskowego. Znane od wielu lat walory

44 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego klimatyczne, letniskowe i krajobrazowe Krasnobrodu daj ą podstawy dla systematycznego zwi ększania oferty na zabiegi przyrodolecznicze dla dzieci i dorosłych. Łagodnie bod źcowy klimat, obecno ść lasów mieszanych, bardzo dobre warunki solarne, dobry stan sanitarny powietrza, udokumentowane zło Ŝe torfu /borowiny/ w Majdanie Wielkim oraz mo Ŝliwo ść pozyskania wody mineralnej chlorkowo-sodowej to atuty gminy Krasnobród dla rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. W opracowanej przez Izb ę Gospodarcz ą „Uzdrowiska Polskie” koncepcji powstania uzdrowiska Krasnobród wskazuje si ę na istnienie w Krasnobrodzie, od roku 1957, sanatorium rehabilitacyjnego dla dzieci, które spełnia funkcje uzdrowiskowe i posiada tradycje lecznicze. Dobra sytuacja ekologiczna Krasnobrodu jak i tradycje letniskowe sprawiaj ą, Ŝe rozwój lecznictwa sanatoryjnego mo Ŝe by ć tu prowadzony na zasadzie ambulatoryjnego leczenia uzdrowiskowego, w oparciu o profesjonalnie wyposa Ŝony zakład przyrodoleczniczy. Proponowany profil leczniczy uzdrowiska to: - choroby układu oddechowego, narz ądów ruchu i reumatyczne /u dzieci i dorosłych/ - leczenie otyło ści.

5.3. Ranking zagro Ŝeń ekologicznych. Główne kierunki ochrony środowiska przyj ęte w II Polityce Ekologicznej Pa ństwa wskazuj ą obszary priorytetowe dla ka Ŝdego szczebla administracji pa ństwowej. Uznane za najwa Ŝniejsze działania na rzecz środowiska, to: - praktyczne wdra Ŝanie wymaga ń prawa ochrony środowiska UE - zapewnienie skutecznej ochrony zasobów przyrody i ró Ŝnorodno ści biologicznej - ograniczenie negatywnego oddziaływania transportu na środowisko.

W rankingu zagro Ŝeń ekologicznych powiatu zamojskiego za najwa Ŝniejsze uzna ć nale Ŝy; - gospodark ę wodno-ściekow ą - gospodark ę odpadami - erozj ę wodn ą i eoliczn ą

Zagro Ŝenia te w sposób najbardziej dotkliwy oddziałuj ą negatywnie na stan środowiska, rzutuj ąc na stan zanieczyszczenia wód i degradacj ę powierzchni terenu, w tym gleb. Ze wzgl ędu na zaniedbania inwestycyjne skala ich wyst ępowania jest powszechna i, za wyj ątkiem erozji, dotyczy wszystkich gmin powiatu. Paradoksalnie, zagro Ŝenia te zaliczy ć mo Ŝna do najłatwiejszych do likwidacji; s ą to zanieczyszczenia punktowe i łatwe do identyfikacji w środowisku, jedynym problemem jest skala ich wyst ępowania i co za tym idzie konieczno ść du Ŝych nakładów finansowych na ich likwidacj ę. Niemniej, stopniowa eliminacja tych zagro Ŝeń powinna liczy ć na poparcie i akceptacj ę społeczn ą - skutkowa ć b ędzie nie tylko w sposób bezpo średni popraw ą czysto ści wód i powierzchni terenu, ale równie Ŝ podniesie standard Ŝycia miejscowej społeczno ści, zwi ększy dochody w rolnictwie oraz podniesie atrakcyjność turystyczn ą powiatu.

Gospodarka wodno-ściekowa. Stan gospodarki wodno-ściekowej Powiatu jest bardzo zły. Wieloletnie zaniedbania inwestycyjne s ą przyczyn ą utrzymuj ącego si ę zanieczyszczenia wód powierzchniowych i post ępuj ącego zanieczyszczenia wód podziemnych, niskiego standardu Ŝycia ludno ści oraz niskiej atrakcyjno ści turystycznej regionu. Istniej ąca infrastruktura techniczna /TABELA NR 6/ to; - 873,9 km sieci wodoci ągowej - 55,3 km sieci kanalizacyjnej - 23 oczyszczalnie ścieków, w tym 1 nieczynna. Wi ększo ść oczyszczalni to lokalne oczyszczalnie przy takich obiektach u Ŝyteczno ści publicznej jak; szkoły, zakłady przemysłowe, szpitale. Jedynie 5 z nich to oczyszczalnie komunalne – w Adamowie, Krasnobrodzie, Skierbieszowie, Szczebrzeszynie i Zwierzy ńcu.

45 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Bardzo niekorzystna i w wysokim stopniu zagra Ŝaj ąca środowisku jest dysproporcja w długo ściach sieci wodoci ągowych i kanalizacyjnych – długo ść sieci kanalizacyjnej to jedynie 6,3 % sieci wodoci ągowej. Sprawia to, Ŝe wzrastaj ące zu Ŝycie wody i tym samym ścieków pozostaje w środowisku – głównie w szambach o ró Ŝnym stopniu szczelno ści, poniewa Ŝ stopie ń skanalizowania i wyposa Ŝenia we własne urz ądzenia oczyszczaj ące jednostek osadniczych jest, w obr ębie całego powiatu, bardzo niski. Gromadzone w szambach ścieki s ą przewo Ŝone do oczyszczalni komunalnych. Planowane inwestycje w zakresie gospodarki wodno-ściekowej na najbli Ŝsze 3-lata i w perspektywie 10 - letniej przedstawia TABELA NR 7. Do roku 2006 planuje si ę budow ę; - 36,85 km sieci wodoci ągowej - 71,87 km sieci kanalizacyjnej - 8 oczyszczalni ścieków /komunalnych/ oraz 300 indywidualnych W perspektywie 10-lat planowane jest wybudowanie dalszych; - 123,6 km sieci wodoci ągowej - 141,45 km sieci kanalizacyjnej - 11 oczyszczalni ścieków /komunalnych/ i 1263 – indywidualnych. Realizacja powy Ŝszych inwestycji powi ększy sie ć wodno-ściekow ą do; - 1 034,35 km sieci wodoci ągowej - 268,62 km sieci kanalizacyjnej /b ędzie to stanowi ć 26 % długo ści sieci wodoci ągowej/ - ilo ść oczyszczalni komunalnych do 24 i indywidualnych – 1563.

Z zestawionych powy Ŝej danych wynika, Ŝe poprawa gospodarki wodno- ściekowej b ędzie odczuwalna, ale w dalszym ci ągu niewystarczaj ąca w świetle ustalonych dla województwa i powiatu priorytetów, /przepisy UE wymagaj ą neutralizacji ścieków i odpadów z gospodarstw rolnych oraz u Ŝywania do produkcji rolnej wody o okre ślonych parametrach czysto ści/. Dlatego konieczne jest opracowanie kompleksowego planu gospodarki wodno-ściekowej dla powiatu zamojskiego, który okre śli potrzeby, zadania i harmonogram koniecznych działa ń w tym zakresie. Jego realizacja poprawi równie Ŝ warunki bytowe ludno ści, jako ść produktów rolnych oraz stworzy warunki dla inwestycji niezwi ązanych z rolnictwem, np. turystyki.

Ogólna koncepcja gospodarki wodno-ściekowej. Plan gospodarki wodno-ściekowej winien uwzgl ędnia ć: - analiz ę przyrostu ludno ści w perspektywie 10-15 lat - rozwój ruchu turystycznego - budow ę uj ęć wody - budow ę i rozbudow ę sieci wodoci ągowej - budow ę i rozbudow ę sieci kanalizacyjnej - budow ę i modernizacj ę oczyszczalni ścieków - zbilansowanie zu Ŝycia wody oraz zdolno ści przerobowych oczyszczalni Celem planu powinno by ć: - wyrównanie dysproporcji w długo ściach sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej - osi ągni ęcie stanu 80% zwodoci ągowania powiatu - osi ągni ęcie stanu 40 % skanalizowania powiatu - budow ę indywidualnych oczyszczalni na terenach zabudowy rozproszonej, z preferencj ą dla zespołów gospodarstw

46 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- likwidacj ę w 100% zrzutów nieoczyszczonych ścieków z miast i zakładów przemysłowych . - dostosowanie gospodarki wodno-ściekowej do obowi ązuj ących i przyszłych uregulowa ń prawnych - popraw ę stanu środowiska, w tym czysto ści wód powierzchniowych i podziemnych oraz gleb. - stworzenie warunków dla rolnictwa ekologicznego, produkcji zdrowej Ŝywno ści, inwestycji; głównie zakładów przemysłu rolno-spo Ŝywczego i przetwórstwa, zakładów usługowych oraz infrastruktury obsługi ruchu turystycznego.

Gospodarka odpadami. Równolegle z niniejszym Programem Ochrony środowiska opracowywany jest Plan gospodarki odpadami dla powiatu zamojskiego. B ędzie on kompleksowym opracowaniem dot. selektywnej zbiórki i zagospodarowania odpadów oraz ich składowania. Przewidziana w Planie... budowa mi ędzygminnego składowiska odpadów w Zamo ściu oraz planowane wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów na terenie całego Powiatu, powinno rozwi ąza ć problem gospodarki odpadami na najbli Ŝsze 10-lat. Obecnie, w granicach Powiatu istniej ą 4 składowiska odpadów, których podstawowe parametry zestawiono w TABELI NR 11. Zbiórka odpadów na terenie poszczególnych gmin odbywa si ę systemem pojemnikowo-kontenerowym. Selektywna zbiórka odpadów, w sposób efektywny, prowadzona jest w gminie Szczebrzeszyn.

Erozja wodna i eoliczna. Erozj ą wodn ą i eoliczn ą zagro Ŝone s ą obszary powierzchniowego zalegania utworów pylastych – lessów. Procesy erozyjne obejmuj ą powierzchni ę terenu, prowadz ąc do zmian rze źby /erozja w ąwozowa/, degradacji gleb oraz dewastacji powierzchni terenu /obrywy, spełzywanie gruntu/. Walka z erozj ą winna by ć prowadzona w sposób dora źny, wymuszony przez zaistaniałe szkody, oraz poprzez działania profilaktyczne. Winny one polega ć na: - prowadzeniu agrotechniki przeciwerozyjnej, tj. zadarnie ń i zalesie ń stref kraw ędziowych i zboczowych w ąwozów oraz suchych dolin, - korekcie struktury u Ŝytków rolnych, - rekultywacji i zagospodarowaniu nieu Ŝytków poerozyjnych; - wprowadzaniu zalesie ń na stokach o nachyleniu powy Ŝej 15 o; - wył ączenie z u Ŝytkowania ornego i przeznaczenie pod zalesienie lub trwałe u Ŝytki zielone stoków o nachyleniu powy Ŝej 12 o; - kształtowanie poprzecznostokowego układu pół i działek oraz dostosowanie do rze źby lokalizacji dróg rolniczych i ich umocnienie na gruntach o nachyleniu 6-12 o.

6. ZADANIA POWIATU W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA NA NAST ĘPNE LATA W PERSPEKTYWIE KRÓTKOTERMINOWEJ I DŁUGOTERMINOWEJ .

Celem polityki ekologicznej powinno by ć podejmowanie działa ń powstrzymuj ących dewaloryzacj ę środowiska i umo Ŝliwiaj ących ochron ę jego warto ści w warunkach gospodarczego wykorzystania. Działania te winny uwzgl ędni ć ochron ę istniej ących walorów i zasobów środowiska przyrodniczego oraz wzmocnieniem procesów ekologicznych, z zachowaniem bioró Ŝnorodno ści gatunków, ekosystemów i krajobrazu. Ich realizacja powinna zapewnia ć:

47 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- zrównowa Ŝone wykorzystanie walorów środowiska przy uwzgl ędnieniu jego cech naturalnych, predyspozycji, walorów oraz odporno ści środowiska na antropopresj ę; - ochron ę i racjonalne wykorzystanie gospodarcze zasobów naturalnych; - zachowanie i pomna Ŝanie dziedzictwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych; - popraw ę jako ści środowiska; - wzrost bezpiecze ństwa ekologicznego powiatu.

W opracowanej dla powiatu zamojskiego „Strategii rozwoju..” przyj ęte priorytety ekologiczne zakładaj ą zachowanie cennych walorów środowiska przy jednoczesnym stworzeniu warunków dla nowoczesnego i wydajnego rolnictwa. Jednym z celów jest ochrona środowiska, która b ędzie realizowana w ramach zada ń operacyjnych polegaj ących na: - współtworzeniu programu gospodarki wodno-ściekowej zlewni Wieprz i zbiornika wodnego w Nieliszu; - opracowaniu i realizacji programu zalesienia terenów porolniczych; - wspieraniu inicjatyw gminnych w zakresie inwestycji wodno-kanalizacyjnych; - kreowanie ponad gminnych działa ń w zakresie ochrony środowiska.

6.1. Zadania inwestycyjne w dziedzinie ochrony środowiska, w tym rekultywacja środowiska . Zadania inwestycyjne na rzecz ochrony środowiska stanowi ą jeden z priorytetów opracowanej dla powiatu zamojskiego strategii rozwoju. Obejmowa ć one powinny podstawowe dla stanu środowiska zagadnienia, do których nale Ŝą : - opracowanie i realizacja planu gospodarki wodno-ściekowej w ramach powiatu oraz wspieranie inicjatyw gminnych w zakresie inwestycji wodno-kanalizacyjnych. Poprawa gospodarki wodno-ściekowej wymaga najwi ększej liczby przedsi ęwzi ęć pod wzgl ędem jako ściowym i ilo ściowym-są to zobowi ązania wynikaj ące z dyrektywy 91/271/EWG dotycz ącej oczyszczania ścieków komunalnych oraz dyrektywy 98/83/EEC w zakresie strategii uzdatniania wody i poprawy stanu sieci wodoci ągowej; - uporz ądkowanie i racjonalizacja gospodarki odpadami , której głównym zadaniem jest wprowadzenie odzysku surowców. Zadania te reguluj ą przyj ęte dyrektywy UE 94/62/WE – w sprawie opakowa ń i odpadów opakowaniowych, dyrektywa 99/31/WE – w sprawie składowisk odpadów oraz rozporz ądzenie 259/93/EWG w sprawie kontroli i nadzoru; - realizacja programu małej retencji; - ochrona powierzchni terenu i gleb, walka z erozj ą, rekultywacja gruntów; - realizacja programu zagospodarowania lasów nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa ; - ochrona przed hałasem komunikacyjnym oraz podejmowanie działa ń na rzecz utrzymania niskiego zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w kontek ście wzrostu nat ęŜ enia ruchu komunikacyjnego.

Kierunki działa ń w perspektywie krótkoterminowej, na 3 lata:

W zakresie gospodarki wodno-ściekowej; - opracowanie kompleksowego planu gospodarki wodno-ściekowej dla powiatu zamojskiego - wspieranie inicjatyw gminnych w podejmowaniu inwestycji wodno-ściekowych - tworzenie warunków dla ponadgminnych inicjatyw na rzecz uregulowania gospodarki wodno- ściekowej. - udział w realizacji gminnych inwestycji na rzecz środowiska.

W zakresie uporz ądkowania i racjonalizacji gospodarki odpadami; - realizacja zada ń okre ślonych w Planie gospodarki odpadami dla powiatu zamojskiego.

48 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

W zakresie realizacji programu małej retencji. - zakres działa ń zgodnie z opracowanym harmonogramem /TABELA NR 8/. Opracowany dla powiatu zamojskiego Program małej retencji na lata 2001-2010 zakłada budow ę 17 zbiorników małej retencji, które w istotny sposób poprawi ą warunki gruntowo-wodne, zapewni ą konieczn ą ilo ść wody do nawodnie ń, zwi ększ ą zasoby wód podziemnych oraz powi ększa baz ę rekreacyjn ą Powiatu. Program ma by ć finansowany przy współudziale NFO Ś i GW, WFO Ś i GW, samorz ądów terytorialnych oraz innych fundacji i funduszy.

W zakresie ochrony powierzchni terenu i gleb, walki z erozj ą, rekultywacji gruntów; - przeprowadzenie inwentaryzacji powiatu maj ącej na celu zaewidencjonowanie obszarów do rekultywacji i zagospodarowania, „dzikich” składowisk odpadów, oraz terenów zagro Ŝonych erozj ą. - uporz ądkowanie eksploatacji kopalin w zakresie likwidacji nielegalnych punktów eksploatacji oraz obowi ązku rekultywacji obszarów poeksploatacyjnych. - prowadzenie działa ń w celu rekultywacji obszarów zdewastowanych i zdegradowanych. - przeciwdziałanie erozji.

W zakresie realizacji programu zagospodarowania lasów nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa . - realizacja programu, który zakłada wykonanie w latach 2004-2006; - odnowie ń sztucznych i zalesie ń na pow. 185,75 ha - zalesienie gruntów porolnych i nieu Ŝytków o pow. 1 411,34 ha - odnowienia naturalne na pow. 100,5 ha - poprawki i uzupełnienia na pow. 42,45 ha - zabiegi piel ęgnacyjne na pow. 1 245,0 ha - melioracje agrotechniczne na pow. 185,25 ha

W zakresie ochrony przed hałasem komunikacyjnym oraz podejmowanie działa ń na rzecz utrzymania niskiego zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego; - modernizacja i budowa ok.75 km dróg /wg. TABELI NR 9/; - wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów dotycz ących ochrony przed hałasem z wyznaczeniem obszarów ograniczonego uŜytkowania pojazdów przekraczaj ących ustalone normy i poziomy hałasu; - modernizacja taboru komunikacji autobusowej i samochodowej; - budowa ście Ŝek rowerowych (m.innymi w ramach modernizacji dróg); - wdra Ŝanie programów ciepłowniczych, energetycznych i gazowych w celu ograniczenia poziomu niskiej emisji; - udział w budowie dalszych 25 km sieci gazowej i modernizacji 4 kotłowni /wg. TABELI NR 7/.

Kierunki działa ń do 2013 roku:

W zakresie gospodarki wodno-ściekowej; - rozbudowa i modernizacja sieci wodoci ągowych, uj ęć wodnych, stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jako ści wody pitnej do standardów unijnych; - likwidacja nieczynnych uj ęć wody; - budowa i rozbudowa oraz modernizacja sieci kanalizacyjnych oraz systemów oczyszczania ścieków (budowa gminnych oczyszczalni oraz przydomowych w terenie rozproszonej zabudowy ); - wprowadzenie w zakładach przemysłowych racjonalnej gospodarki wodno- ściekowej; - ograniczenie wpływu zanieczyszcze ń z rolnictwa na jako ść wód;

49 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- ochrona wód przed eutrofizacj ą; - utrzymanie dro Ŝno ści, bie Ŝą ca konserwacja i modernizacja cieków wodnych i rzek; - odbudowa i utrzymanie wła ściwego stanu systemów melioracji szczegółowej i podstawowej; - realizacja zada ń z zakresu małej retencji.

W zakresie gospodarki odpadami; Zasady gospodarki odpadami opracowane zostały w Planie Gospodarki odpadami dla powiatu zamojskiego, który zawiera szczegółowe dane dotycz ące celów i kierunków działania. Plan ten przewiduje budow ę Zakładu Zagospodarowania Odpadów z lini ą segregacji w Zamo ściu i wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów na terenie całego Powiatu.

W zakresie ochrony powierzchni terenu i gleb , walki z erozj ą, wzmocnienia i wzbogacenia systemu przyrodniczego krajobrazu rolniczego. Zadania te powinny polega ć na powinna polega ć na: - ochronie gleb najwy Ŝszej jako ści (klasy I-IV) przed wykorzystaniem na cele nierolnicze, - wykluczaniu nowej zabudowy na gruntach ornych wy Ŝszych klas bonitacyjnych, - utrzymaniu miedz, wysepek le śnych, wzbogacaniu zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych, - obligatoryjne wprowadzenie agrotechniki przeciwerozyjnej na obszarach zagro Ŝonych erozj ą, - zalesienie stoków o nachyleniu powy Ŝej 15 o, - przeznaczeniu gleb nieprzydatnych dla rolnictwa (V i VI kl. oraz okresowo zalewanych) na cele nierolnicze, tj. u Ŝytki ekologiczne, lasy; - polepszaniu kultury rolnej oraz lepszym wykorzystaniu nawozów, zmianowaniu upraw; - ekologicznym zagospodarowywaniu nieu Ŝytków i terenów zdegradowanych, np. przez zalesienie; - unikaniu rozproszenia zabudowy; - ochronie i wprowadzaniu ro ślinno ści stanowi ącej zabudow ę biologiczn ą cieków wodnych.

W zakresie ochrony przed hałasem i powietrza atmosferycznego , której celem winno by ć zmniejszenie uci ąŜ liwo ści hałasu komunikacyjnego i utrzymanie „czysto ści” powietrza na obecnym poziomie: - minimalizacja ruchu tranzytowego; - modernizacja dróg powiatowych i gminnych; - wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów dotycz ących ochrony przed hałasem z wyznaczeniem obszarów ograniczonego uŜytkowania pojazdów przekraczaj ących ustalone normy i poziomy hałasu; - budowa ście Ŝek rowerowych (m. innymi w ramach modernizacji dróg); - wdra Ŝanie programów ciepłowniczych, energetycznych i gazowych w celu ograniczenia poziomu niskiej emisji; - wprowadzanie ekologicznych źródeł energii.

6.1.1. Rekultywacja środowiska. Celem rekultywacji jest przywrócenie pierwotnego stanu i u Ŝytkowania, co w przypadku środowiska naturalnego oznacza likwidacj ę negatywnych oddziaływa ń,głównie antropogenicznych, na środowisko. Wymiernym efektem podejmowanych działa ń na rzecz środowiska naturalnego będzie ilo ściowa i jako ściowa poprawa w takich wska źnikach jak: - zanieczyszczenie gleb;

50 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- czysto ść wód powierzchniowych i podziemnych; - małe zanieczyszczenie powietrza; - niskie nat ęŜ enie hałasu; - dobra kondycja przyrody o Ŝywionej. Powy Ŝsze cele s ą i b ędą realizowane na etapie rozwi ązywania gospodarki wodno-ściekowej, uporz ądkowania gospodarki odpadami, obni Ŝania zanieczyszczenia akustycznego oraz utrzymywania niskiego poziomu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Skuteczno ść podejmowanych działa ń na rzecz środowiska okre ślana jest w sposób cykliczny punktami monitoringu – gleb, wód powierzchniowych i podziemnych, źródeł, czysto ści powietrza i hałasu. Odr ębnym zagadnieniem jest rekultywacja obszarów po eksploatacji kopalin oraz przemysłowych. Z zestawionych w TABELI NR 5 danych wynika, Ŝe w powiecie zamojskim obszar terenów do rekultywacji jest niewielki i obejmuje 46,9 ha. Ich ewidencja od co najmniej 4 lat si ę nie zmienia. Równocze śnie z TABELI NR 1 wynika, Ŝe w granicach obszaru zamojskiego jest 14 punktów po eksploatacji piasku, w których eksploatacja została zaniechana z ró Ŝnych przyczyn. Dlatego obowi ązkiem Starostwa, jako organu koncesyjnego dla złó Ŝ o powierzchni poni Ŝej 2 ha, jest podj ęcie działa ń maj ących na celu rekultywacj ę obszarów poeksploatacyjnych. Obowi ązek rekultywacji ci ąŜ y na jednostce, która spowodowała zmian ę w środowisku a na jednostce nadzoruj ącej – obowi ązek jego wyegzekwowania. Jest to o tyle wa Ŝne, Ŝe nie zrekultywowane i niezagospodarowane obszary degraduj ą powierzchni ę terenu i krajobraz a wyrobiska staj ą si ę potencjalnym miejscem powstawania „dzikich” składowisk odpadów.

6.2. Zadania w zakresie powiatowego monitoringu środowiska. Monitoring jako ści środowiska prowadzony jest w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, Wojewódzk ą Stacj ę Sanitarno-Epidemiologiczn ą oraz instytuty naukowo-badawcze (IMiGW, PIG, IUNiG). Monitoring jako ści środowiska tworz ą nast ępuj ące podsystemy: monitoring gleb, monitoring wód powierzchniowych, monitoring wód podziemnych, monitoring powietrza i monitoring hałasu. Podsystemy obejmuj ą punkty pomiarowo-kontrolne wchodz ące w skład sieci krajowej i regionalnej. Ocen ę jako ści środowiska wykonuje si ę w oparciu o obowi ązuj ące prawnie standardy imisyjne dla oceny jako ści powietrza atmosferycznego, hałasu i wód powierzchniowych. Ocena stanu pozostałych komponentów środowiska prowadzona jest w oparciu o wieloletnie obserwacje oraz wytyczne opracowywane dla potrzeb PM Ś przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. W obr ębie powiatu zamojskiego jako ść środowiska kontrolowana jest w nast ępuj ących punktach pomiarowo-kontrolnych; monitoring gleb – w Wiel ączy /gm. Szczebrzeszyn/, oraz gleby le śne – Roztocza ński Park Narodowy i obrze Ŝa składowiska odpadów w D ębowcu /gm. Skierbieszów/. monitoring wód powierzchniowych ; rzeka Wieprz; sie ć krajowa – Obrocz, Klemensów, Staw Noakowski sie ć regionalna – Majdan Wielki, Szczebrzeszyn, Michalów rzeka Por; sie ć regionalna – Nawóz rzeka Łabu ńka; sie ć krajowa - Krzak sie ć regionalna – Pniówek rzeka Czarny Potok; sie ć regionalna – Sitaniec zbiornik Nielisz; monitoring wód podziemnych ; sie ć krajowa – Kol. Sitno /gm. Sitno/, Sochy /gm.Zwierzyniec/, Łabunie /gm. Łabunie/ sie ć regionalna – Dębowiec /gm. Skierbieszów/ monitoring źródeł ; sie ć regionalna – Sułowiec /gm. Sułów/, Radecznica. monitoring powietrza – Biały Słup /gm. Zwierzyniec/, Krasnobród/ul. Sanatoryjna/ monitoring hałasu – Sitaniec /gm. Zamo ść /, Krasnobród, Zwierzyniec /ul.Zamojska

51 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

i Kolejowa/, Szczebrzeszyn.

Lokalizacj ę w/w punktów pomiarowo-kontrolnych przedstawia zał ączona mapa.

6.3. Ochrona obiektów i obszarów przyrodniczych. Ochrona obiektów i obszarów przyrodniczych realizowana jest w granicach obszarów prawnie chronionych, a w odniesieniu do obiektów chronionych - na podstawie przepisów szczególnych. Na pozostałym obszarze wzmacnianie i wzbogacanie systemu przyrodniczego polega ć winno na: - ochronie i wprowadzaniu ro ślinno ści stanowi ącej zabudow ę biologiczn ą cieków wodnych; - wła ściwym kształtowaniu granic polno-le śnych (zalesianie terenów o spadkach > 15 o i nieu Ŝytków); - podnoszeniu odporno ści ekosystemów le śnych z uwzgl ędnieniem wymogów obowi ązuj ących w lasach ochronnych; - zwi ększaniu udziału przyrodniczych stref granicznych (ekotonów) przez tworzenie 50 m stref wył ączonych z zabudowy mieszkaniowej od linii brzegowej lasów oraz eliminacja obiektów uci ąŜ liwych dla środowiska le śnego w strefie 200 m od linii brzegowej lasu; - utrzymywanie i wprowadzanie zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych.

Ochrona obiektów i obszarów przyrodniczych realizowana jest i b ędzie w ramach istniej ących i projektowanych systemów przyrodniczych; - ECONET-EUROPA i ECONET-PL - Programu CORINE biotopes - Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 - transgranicznych obszarów chronionych – TOCH-ów - Rezerwatu Biosfery ROZTOCZE.

6.4. Zalesienia i zadrzewienia w powiecie. Celem wła ściwej gospodarki le śnej winna by ć ekologizacja rolnictwa i wprowadzanie uŜytków le śnych na glebach nieprzydatnych dla rolnictwa. Gospodarka na obszarach le śnych winna by ć prowadzona przy uwzgl ędnieniu: działa ń ukierunkowanych na podniesienie odporno ści systemów le śnych na podstawie planów urz ądzeniowych dla lasów pa ństwowych i prywatnych. Wła ściwa gospodarka le śna winna mie ć na celu: - wykluczenie przeznaczania gruntów le śnych na cele niele śne; - zachowanie i ochron ę istniej ących powierzchni le śnych; - piel ęgnacj ę upraw i drzewostanów; - planowe pozyskiwanie drewna; - zapobieganie szkodom wyrz ądzanym przez zwierz ęta le śne; - wykonywanie zabiegów ochronnych w lasach (w tym preferowanie biologicznych zasad ochrony lasów); - zalesianie gleb nieprzydatnych dla rolnictwa; - tworzenie le śnych rezerwatów i pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych oraz kształtowaniu dro Ŝno ści korytarzy ekologicznych przez zalesienia; - nadawanie proekologicznego charakteru planom urz ądzenia lasu; - zachowanie śródle śnych cieków i zbiorników wodnych; - zachowanie ostoi rzadkich ro ślin i zwierz ąt; - zachowanie w stanie naturalnym śródle śnych nieu Ŝytków (zabagnie ń); - preferowanie zabiegów profilaktycznych oraz biologicznych i mechanicznych dla utrzymania zdrowia i Ŝywotno ści ekosystemów le śnych;

52 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

- ograniczenie zr ębów zupełnych i unikanie prostych linii zr ębowych; - tworzenie na obrze Ŝach lasów pasa ochronnego o szeroko ści 20-30m, zło Ŝonego z ro ślinno ści zielonej, krzewów i niskich drzew, jako strefy ekotonowej na granicy rolno-le śnej; - opracowanie uproszczonych planów urz ądzeniowych dla lasów prywatnych (przeciwdziałanie degradacji lasów prywatnych).

W granicach powiatu zamojskiego lasy obejmuj ą powierzchni ę 40 746 ha, w tym lasy pa ństwowe; 22 812 ha, co stanowi 56 % ogólnej powierzchni lasów. Wska źnik lesisto ści wynosi 21,76 % i jest porównywalny ze wska źnikiem lesisto ści woj. lubelskiego /22,25 %/. Najwi ększe zalesienie wyst ępuje w gm. Zwierzyniec /68,3%/ i Krasnobród /46,5 %/. Do podstawowych zada ń gospodarki le śnej nale Ŝy podniesienie lesisto ści powiatu, która w zało Ŝeniach polityki ekologicznej Kraju, w rejonie zamojsko-chełmskim winna osi ągn ąć do 2020 wska źnik 30 %. Opracowany dla powiatu zamojskiego Program zagospodarowania lasów nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa na lata 2001-2010 zakłada zalesienie w latach 2001-2010 gruntów ornych i nieu Ŝytków na powierzchni ok. 2 005 ha. W tym samym okresie czasu, lasy pa ństwowe, przy zało Ŝonym średniorocznym planie zalesie ń na poziomie 20 ha, powi ększ ą swoj ą powierzchni ę o ok. 200 ha. W efekcie osi ągni ęty zostanie przyrost powierzchni obszarów le śnych rz ędu 2 205 ha, tj. o 5,4 % a lesisto ść powiatu wzro śnie do 22,8 %. W/w Program wskazuje równie Ŝ na konieczno ść ; - opracowania uproszczonych planów urz ądzenia lasów dla wszystkich gmin powiatu. Obecnie dot. to jedynie gm. Zwierzyniec, która nie posiada takiego planu. - uporz ądkowania ewidencji gruntów poprzez przeklasyfikowanie gruntów ornych, zinwentaryzowanych przy planach urz ądzania lasów, na grunty le śne. - wyzbycia si ę lasów PFZ o pow. 855,79 ha. Dalsze zalesienia /po 2010 r/ przewidziane s ą na powierzchni około 1735 ha gruntów rolnych, nieprzydatnych do produkcji rolnej. S ą to grunty niskich klas bonitacyjnych lub trudne do mechanicznej uprawy, które obecnie s ą odłogowane.

6.5. Zadania w zakresie edukacji ekologicznej. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej (Agenda 21) wyró Ŝnia 3 sfery edukacji ekologicznej: - edukacj ę formaln ą; - ekologiczn ą świadomo ść społeczn ą; - szkolenia.

Edukacja formalna to zorganizowany system kształcenia sformułowany w aktach prawnych. W Polsce system edukacji formalnej obejmuje system o światy i szkolnictwa wy Ŝszego.

Ekologiczna świadomo ść społeczna obejmuje stan wiedzy, pogl ądów i wyobra Ŝeń ludzi o środowisku przyrodniczym, jego zasobach oraz zagro Ŝeniach wynikaj ących z działalno ści człowieka. Jest to tak Ŝe stan wiedzy o sposobach u Ŝytkowania i ochrony środowiska. Świadomo ść ekologiczn ą kształtuje edukacja formalna, instytucje pa ństwowe, organizacja społeczne i media.

Szkolenia – to zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiej ętno ści dla okre ślonej grupy zawodowej lub społecznej. Maj ą one słu Ŝyć podnoszeniu kwalifikacji niezbędnych zarówno w Ŝyciu zawodowym, działalno ści społecznej jak i dla potrzeb indywidualnych. Szkolenia powinny przyczynia ć si ę do doskonalenia efektywno ści procesu dydaktycznego w szkołach, zwi ększa ć trafno ść decyzji w zarz ądzaniu

53 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

środowiskiem, podnie ść stopie ń profesjonalizmu w działaniach organizacji społecznych, mediów oraz pozytywnie wpływa ć na świadomo ść ekologiczn ą społecze ństwa. Wdra Ŝanie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej powinno umo Ŝliwi ć pełniejsz ą integracj ę w/w sfer oraz zwi ększy ć efektywno ść edukacji dla zrównowa Ŝonego rozwoju. Celem pełniejszej integracji sfer nale Ŝy: - wzmocni ć sfer ę edukacji formalnej (system o światy i szkolnictwa wy Ŝszego), poprzez anga Ŝowanie społecze ństwa w akcje i kampanie zwi ązane z ochron ą środowiska i rozwojem zrównowa Ŝonym; - podj ąć działania skierowane na wzrost świadomo ści ekologicznej.

Środki wzmacniaj ące efekty ekologiczne. Do środków wzmacniaj ących efekty ekologiczne nale Ŝą ró Ŝnorakie działania, zorganizowane i spontaniczne, jak równie Ŝ udział w wydarzeniach kulturalnych, które inspirują edukacj ę środowiskow ą. Najwi ększe znaczenie maj ą działania dydaktyczno-wychowawcze prowadzone w terenie, zwłaszcza w obiektach szczególnie cennych przyrodniczo lub na terenach, gdzie środowisko naturalne zostało zdegradowane działalno ści ą człowieka. Podstawowe znaczenie dla osi ągni ęcia celów edukacji ekologicznej maj ą materiały programowe, strategie i regulacje. Nale Ŝą do nich: - dokumenty pa ństwowe (ustawy, rozporz ądzenia, decyzje) - teksty konwencji i innych zobowi ąza ń mi ędzynarodowych - polityki resortowe (np. polityka ekologiczna pa ństwa) - programy polityczne i społeczne partii i koalicji politycznych, umowy społeczne - prawa samorz ądowe - przepisy i regulaminy - or ędzia i memoranda. Środkami wzmacniaj ącymi efekty edukacji ekologicznej s ą: - normy środowiskowe - atesty ekologiczne - certyfikaty (np. MAS, ISO) - kary i opłaty. Ochrona środowiska mo Ŝe by ć popularyzowana w kampaniach edukacyjno-ekologicznych, które propaguj ą: ście Ŝki rowerowe, oszcz ędzanie wody i energii, recykling odpadów. Wymiar edukacyjny maj ą równie Ŝ: akcje, świ ęta, festiwale, manifestacje, aukcje, festyny, happeningi, pokazy, zloty, imprezy uliczne. Dla osiągni ęcia lepszych efektów organizowa ć mo Ŝna konkursy, olimpiady, targi, wystawy. Działania te mog ą by ć prowadzone m. innymi przez muzea, kluby, domy kultury i o środki regionalne. Edukacja ekologiczna prowadzona jest równie Ŝ w zwi ązku z powstawaniem coraz liczniejszej grupy gospodarstw ekologicznych. W edukacji ekologicznej bardzo wa Ŝną rol ę spełniaj ą równie Ŝ: media, reklama, spotkania towarzyskie oraz dost ęp do instytucji kultury (teatr, film, literatura, muzyka, sztuka). Świadomo ść ekologiczn ą podnosz ą tak Ŝe wycieczki, turystyka kwalifikowana, sie ć schronisk turystycznych, ście Ŝki dydaktyczne i przyrodnicze oraz samo otoczenie miejsca pracy i zamieszka- nia.

Do najwa Ŝniejszych zada ń na najbli Ŝsze 3 lata i w perspektywie 10-lat nale Ŝą : w sferze edukacji: - wykształcenie w społecze ństwie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialno ści za stan i ochron ę środowiska poprzez prowadzenie organizacji szkolnych i konkursów o tematyce ekologicznej - ekologizacja obiektów dydaktycznych i otoczenia szkół - organizacja wyjazdów dzieci i młodzie Ŝy do tzw. „zielonych szkół”.

54 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego w sferze świadomo ści: - prowadzenie akcji promocyjnych dot. racjonalnej gospodarki odpadami, oszcz ędno ści energii, ochrony ró Ŝnorodno ści biologicznej; - udział w ogólnopolskich imprezach masowych, np. Światowego Dnia Ziemi, Mi ędzynarodowego Dnia Ochrony Przyrody; - udział w imprezach profilowanych, np. Targach Ochrony Środowiska POLEKO, festiwalach filmów przyrodniczych, konkursach fotografii przyrodniczej, wystawach, plenerach i studiach plastycznych o tematyce ekologicznej; - media, programy telewizyjne i radiowe dotycz ące zrównowa Ŝonego rozwoju, reklama ekologiczna. w sferze szkolenia: - edukacja ekologiczna w szkolnictwie, w tym kształcenie i doskonalenie nauczycieli; - edukacja dorosłych; - kształcenie i doskonalenie kadr samorz ądowych; - szkolenie słu Ŝb informacyjnych urz ędów wojewódzkich i samorz ądowych; - szkolenia ukierunkowane na wdra Ŝanie zasad zrównowa Ŝonego rozwoju na terenach wiejskich; - szkolenie średniego stopnia zarz ądzania wybranych grup zawodowych (le śników, stra Ŝy rybackiej).

6. 6. Dostosowanie poziomu emisji do środowiska i stanu środowiska przyrodniczego powiatu do wymogów Unii Europejskiej. II Polityka ekologiczna pa ństwa ustaliła wa Ŝniejsze limity krajowe, zało Ŝone do osi ągni ęcia najpó źniej do 2010 roku – maj ą one za zadanie dostosowanie poszczególnych wska źników do wymogów UE. Obejmuj ą one nast ępuj ące zało Ŝenia: - zmniejszenie wodochłonno ści produkcji o 50 % w stosunku do stanu w 1990 r (w przeliczeniu na PKB i warto ść sprzedan ą w przemy śle); - ograniczenie materiałochłonno ści produkcji o 50 % w stosunku do 1990 roku, w taki sposób, aby uzyskać co najmniej średnie wielko ści dla pa ństw OECD (w przeliczeniu na jednostk ę produkcji, warto ść produkcji lub PKB); - ograniczenie zu Ŝycia energii o 50 % w stosunku do 1990 roku i 25 % w stosunku do 2000 r, równie Ŝ w przeliczeniu na jednostk ę produkcji, warto ść produkcji lub PKB); - dwukrotne zwi ększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r.; - odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50 % papieru i szkła z odpadów komunalnych; - pełna (100 %) likwidacja zrzutów ścieków nie oczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych; - zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 roku, z przemysłu o 50 %, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30 % i ze spływu powierzchniowego – równie Ŝ o 30 %; - ograniczenie emisji pyłów o 75 %, dwutlenku siarki o 56 %, tlenków azotu o 31 %, niemetalowych lotnych zwi ązków organicznych o 4 % i amoniaku o 8 % w stosunku do stanu w 1990 r; - do ko ńca 2005 roku wycofa ć z u Ŝytkowania etylin ę i przej ść wył ącznie na stosowanie benzyny bezołowiowej. W trakcie dalszych prac nad polityk ą ekologiczn ą pa ństwa limity te mog ą ulega ć zmianom

55 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego i korektom. W Programie Ochrony Środowiska dla woj. lubelskiego w sposób przybli Ŝony do krajowego okre ślono wska źniki limitów, zamieszczaj ąc je w opisach poszczególnych sektorów gospodarki jako planowane do uzyskania efekty. Dla powiatu zamojskiego proponuje si ę przyj ęcie podobnych wska źników w tym zakresie, skorygowanych w zwi ązku z dostosowaniem do specyfiki powiatu. 1. w zakresie gospodarki odpadami: - obj ęcie wszystkich mieszka ńców powiatu zorganizowan ą selektywn ą zbiórk ą odpadów; - uzyskanie co najmniej 37,4 % odzysku surowców, z dostarczanych do wysypiska odpadów; - w przypadku odpadów opakowaniowych osi ągni ęcie nast ępuj ących wska źników odzysku: 1) opakowanie z papieru i tektury – 48,0 % 2) opakowanie ze szkła – 40 % 3) opakowania z tworzyw sztucznych – 25 % 4) opakowania metalowe – 40 % 5) opakowania wielomateriałowe – 25 % 6) opakowania z materiałów naturalnych (drewno) – 10 % 7) dla odpadów wielkogabarytowych odzysk na poziomie – 33,65 8) odpadów niebezpiecznych z grupy komunalnych – 29 %. 2. w zakresie gospodarki wodno-ściekowej: - zwi ększenie wska źnika zwodoci ągowania gmin wiejskich do 80 % - pełna likwidacja zrzutów ścieków nieczyszczonych nie oczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych - na poziomie gmin wiejskich zakłada si ę, Ŝe ścieki b ędą stanowiły nie wi ęcej ni Ŝ 50 % ogólnej ilo ści ścieków odpadowych. 3. w zakresie powietrza atmosferycznego - utrzymanie aktualnego stanu jako ści powietrza (klasa A). 4. w zakresie hałasu - utrzymanie poziomu hałasu na poziomie równowa Ŝnym nie przekraczaj ącym w porze nocnej 55 dB.

7. UWAGI KO ŃCOWE

Opracowany Program ochrony środowiska dla powiatu zamojskiego zawiera zadania do realizacji oraz wytycza kierunki działania dla gmin w obszarach koniecznych do współdziałania i prowadz ących do spójnych rozstrzygni ęć na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Program ochrony środowiska ni Ŝszego szczebla podlega zaopiniowaniu przez szczeble wy Ŝszego rz ędu, i tak: 1. Program gminny – przez zarz ąd województwa oraz zarz ąd powiatu. 2. Program powiatowy – przez zarz ąd województwa oraz przez wójtów gmin i burmistrzów miast z terenu powiatu. Mechanizm ten powoduje, Ŝe ka Ŝdy program ma charakter ponadlokalny. Program Ochrony Środowiska dla powiatu zamojskiego winien by ć aktualizowany nie rzadziej ni Ŝ raz na 4 lata. Zarz ąd Powiatu winien przygotowywa ć co 2 lata sprawozdanie z realizacji Programu Ochrony Środowiska. Sprawozdania te b ędą przechowywane przez Sejmik Wojewódzki, Rad ę Powiatu i Rady poszczególnych Gmin. Je Ŝeli b ędzie wymagała tego sytuacja lokalna i uchwalony Program b ędzie wymagał modyfikacji – będzie przeprowadzone stosowne post ępowanie, przed upływem wymaganych 4 lat, w celu aktualizacji Programu. Kolejnym elementem zarz ądzania i monitorowania Programów Ochrony Środowiska jest sporz ądzanie raz na 2 lata raportów z post ępów we wdra Ŝaniu Programów. Przekazywane s ą one:

56 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

1. Zarz ąd Powiatu – do Rady Powiatu. 2. Zarz ąd Gminy – do Rady Gminy.

8. WYKORZYSTANA LITERATURA I MATERIAŁY.

1. Program małej retencji dla powiatu zamojskiego na lata 2001-2010. - Zamo ść , pa ździernik 2001 r 2. Strategia Rozwoju powiatu zamojskiego- Zamo ść , grudzie ń 2001. 3. Roztocze – Środowisko Przyrodnicze - Lublin 2002 r 4. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Stary Zamo ść . - Zamo ść 2001. 5. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Krasnobród. - Lublin 2001 r. 6. Uwarunkowania przyrodniczo-krajobrazowe z elementami ekologii krajobrazu. -Lublin, 2000 r. 7. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Łabunie. - Łabunie 2001 r. 8. Uchwała Nr XLV/215/2002 Rady Gminy Sitno z dnia 24 wrze śnia 2002 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Sitno. 9. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radecznica. - Zamo ść 1999 r. 10. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radecznica. - Zamo ść 1999 r. 11. Strategia rozwoju Gminy Radecznica. - Listopad 1999 r. 12. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Łabunie. - Łabunie 2001r 13. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Sułów. - Sułów 2001r. 14. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Stary Zamo ść . - Zamo ść 200 r. 15. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Łabunie. - Łabunie 2001. 16. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Sułów. - Sułów 2001r.

57 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

ZAŁ ĄCZNIKI TABELARYCZNE

58 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR 1.

Wykaz złó Ŝ surowców mineralnych zarejestrowanych w granicach powiatu zamojskiego w/g bilansu zasobów – stan na dzie ń 31.12.2 001 r. Zło Ŝa kruszywa naturalnego :

Zasoby /w tys. t/ Lp Nazwa zło Ŝa Gmina Nr Stan zagospo- geologiczne- przemysłowe Wydobycie Uwagi na darowania bilansowe za 2001r. mapie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Białowola – 1 Zamo ść 18 Z 27 - - koncesja wygaszona dz. Nr 300-304 2 Jacnia II Adamów 23 R 734 - - nie było eksploatowane 3 Kol. Lipowiec Szczebrzeszyn 5 E 0 - 4 wygaszona koncesja 4 Kol. Lipowiec I Szczebrzeszyn 6 E 150 - 19 Komarów 5 Krzywy Stok 22 Z - - - wyeksploatowane Osada 6 Kulików Sułów 1 Z - - - wygaszona koncesja Lipsko Polesie 7 Zamo ść 16 E 25 - 7 dz.104,105. 8 Lipsko Polesie dz.210/2 Zamo ść 17 Z - - - wyeksploatowane (92 rok) 9 Lipsko Polesie dz.48 Zamo ść 11 Z - - - wyeksploatowane (93rok) 10 Lipsko Polesie dz.79 Zamo ść 15 Z - - - wyeksploatowane (93 rok) Lipsko Polesie - wygaszona koncesja 11 Zamo ść 13 Z 9 - dz. 50, 51 Lipsko Po lesie 12 Zamo ść 12 E 27 - 7 dz. 56/2 , 55 13 Majdan Wielki dz.471 Krasnobród 28 Z - - - wygaszona koncesja 14 Majdan Wielki 2 Krasnobród 27 R 110 - - 15 Mokre Zamo ść 8 E 46 - 4 16 Mokre 2 Zamo ść 9 R 58 - - 59 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

17 Pniówek Zamo ść 19 E 129 112 10 18 Ruskie Piaski Nielisz 2 Z 131 - - wyrejestrowane Ruskie Piaski 24 19 Nielisz 4 E 781 152 (Błaszczak) Komarów - 20 Ruszczyzna 21 R 79 - Osada 21 Senderki Krasnobród 26 R 205 - - brak zgody na eksploatacje Suchowola - wygaszona koncesja 22 Adamów 25 R 48 40 dz.2905-2908 Suchowola - wyeksploatowane 23 Adamów 24 T 10 - dz.3088-3089/2-3 - nie podj ęto eksploatacji 24 Szlak Zamo ść 14 T 87 - zbankrutowała Komarów - wyeksploatowane 25 Wola Śniatycka 20 Z 50 - Osada zło Ŝe wyeksploatowane w latach 26 Wólka Husi ńska Krasnobród 29 Z 1 023 - - 70-80 tych Wólka Nieliska-Ruskie wyeksploatowane 27 Nielisz 3 Z 122 - - Piaski Wychody – - cz ęś ciowo wyeksploatowane- brak 28 Wierzchowiny Zamo ść 7 Z 1 197 - wła ściciela /3 pola/ 29 Zarzecze /2 pola/ Zamo ść 10 Z 138 - - wyeksploatowane

60 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Surowce ilaste ceramiki budowlanej

Zasoby /tys. m 3/ Nr na Stan zagospo- geologiczne- przemysłowe Nazwa zło Ŝa Gmina mapie darowania Wydobycie Uwagi bilansowe 1 2 3 4 5 6 7 8 9 nieeksploatowane – zabudowane /osiedle 1 Panie ńskie Zamo ść 4 Z 1 480 - - domków jednorodzinnych/ 2 Radecznica Radecznica 1 Z 235 - - cegielnia zliwidowane 3 Zamo ścianka Zamo ść 3 Z 173 - - zło Ŝe nogdy noe było eksploatowane 4 Zawada Zamo ść 2 R 3 403 - -

Surowce ilaste do produkcji kruszywa lekkiego

Nr na Zasoby Stan zagospo- Lp Nazwa zło Ŝa Gmina mapie darowania geologiczne- przemysłowe Wydobycie Uwagi bilansowe 1 2 3 4 5 6 7 8 9 W aktualnych realiach gospodarczych 1 Szczebrzeszyn Szczebrzeszyn 5 P 1 656 tys. m 3 - - utraciło swe znaczenie

61 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Torfy

Zasoby Nr Stan zagospo- Lp Nazwa zło Ŝa Gmina na mapie darowania geologiczne- przemysłowe Wydobycie Uwagi bilansowe 1 2 3 4 5 6 7 8 9 zło Ŝe dla lecznictwa 1 Majdan Wielki I Krasnobród 1 R 192 tys. t - - uzdrowiskowego

Kamienie drogowe i budowlane

Zasoby Nr na mapie Stan zagospodarowania Lp Nazwa zło Ŝa Gmina geologiczne-bilansowe przemysłowe Wydobycie Uwagi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Bli Ŝów /opoka/ Adamów 1 Z 1 051tys.t - - Gliniska 2 Z 2 023 tys. t - - (wapie ń)

OBJA ŚNIENIA: E - zło Ŝe zagospodarowane – eksploatowane P- zło Ŝe o zasobach rozpoznanych wst ępnie (w kat. C 2) R- zło Ŝe o zasobach rozpoznanych szczegółowo (kat. A+B+C 1) Z- zło Ŝe zaniechane T- zło Ŝe zagospodarowane-eksploatowane okresowo

62 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR. 2 . Udział gleb w podziale na klasy bonitacyjne oraz wska źnik waloryzacji rolniczej w poszczególnych gminach pow. zamojskiego Grunty orne + sady Waloryzacja rol- Pozostałe grunty Klasa I-IV / niczej przestrze- Powierzchnia Powierzchnia/ Klasa V-VI / Lasy i grunty le śne (ha) i nieu Ŝytki Lp. Wyszczególnienie % pow. ni produkcyjnej ogólna (ha) % powierzchni % pow. gruntów % powierzchni ogólnej (ha) / % powierzchni gruntów wg. IUNG ogólnej ornych+sady ogólnej ornych+sady w Puławach 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Adamów 11 055,0 5 377,0 / 48,6 4 733,0 / 88,0 644,0 / 12,0 79,8 4 415,0 / 39,9 462,0 / 4,2 2 Grabowiec 12 888,0 9 553,0 / 74,1 9 531,0 / 99,8 22,0 / 0,2 98,1 1 302,0,0 / 10,1 674,0 / 5,2 3 Komarów Osada 12 279,0 8 346,0 / 68,0 8 035,0 / 96,3 311,0 / 3,7 87,1 1 702,0 / 13,9 656,0 / 5,3 4 Krasnobród 12 485,0 5 174,0 / 41,4 3 643,0 / 70,4 1 531,0 / 29,6 63,3 5 805,0 / 46,5 789,0 / 6,3 5 Łabunie 8 748,0 5 492,0 / 62,8 4 983,0 / 90,7 509,0 / 9,3 83,6 1 789,0 / 20,4 583,0 / 6,7 6 Mi ączyn 15 591,0 11 259,0 / 72,2 11 103,0/ 98,6 156,0 / 1,4 98,7 1 603,0 / 10,3 1 116,0 / 7,1 7 Nielisz 11 316,0 7 213,0 / 63,7 6 849,0 / 95,0 364,0 / 5,0 88,8 1 539,0 / 13,6 814,0 / 7,2 8 Radecznica 10 980,0 6 425,0 / 58,5 5 707,0 / 88,8 718,0 / 11,2 81,7 2 073,0 / 18,9 708,0 / 6,4 9 Sitno 11 207,0 7 834,0 / 69,9 7 697,0 / 98,3 137,0 / 1,7 95,5 1 235,0 / 11,0 957,0 / 8,5 10 Skierbieszów 13 917,0 9 681,0 / 69,6 9 593,0 / 99,1 88,0 / 0,9 89,8 2 183,0 / 15,7 834,0 / 6,0 11 Stary Zamo ść 9 719,0 6 400,0 / 65,8 6 102,0 / 95,3 298,0 / 4,7 86,6 1 722,0 / 17,7 501,0 / 5,1 12 Sułów 9 348,0 6 185,0 / 66,2 6 087,0 / 98,4 98,0 / 1,6 91,1 740,0 / 7,9 1 354,0 /14,5 13 Szczebrzeszyn 12 316,0 7 630,0 / 61,9 7 262,0 / 95,2 368,0 / 4,8 86,1 2 607,0 / 21,2 993,0 / 8,1 14 Zamo ść 19 700,0 13 109,0 / 66,5 12 149,0/ 92,7 960,0 / 7,5 88,3 1 322,0 / 6,7 3 382,0 / 17,2 15 Zwierzyniec 15 678,0 3 472,0 / 22,1 2 148,0 / 61,9 1 324,0 / 38,1 61,5 10 709,0 / 68,3 974,0 / 6,2 Razem powiat zamojski 187 227,0 113 150,0/ 60,4 105622,0/93,3 7 528,0 / 6,7 85,3 40 746,0/ 21,76 14 797,0 / 7,90 Województwo lubelskie 2 511 448,0 - - - - 561674,0/22,36 237 226,0/9,45

Powy Ŝsze zestawienie opracowano dla potrzeb niniejszego opracowania na podstawie danych z rocznika statystycznego za rok 2001 (dot. kolumny nr 3, 8 i 9) oraz danych uzyskanych w Urz ędzie Statystycznym (kolumna 4, 5 i 6) – dane za rok 1994 (pó źniejszych danych brak).

63 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR. 3. Zestawienie rezerwatów powiatu zamojskiego /istniej ące / Powie- Rok Forma Lp Nazwa rzchnia utworze- W obr ębie Typ rezerwatu Cel ochrony ochrony (ha) nia 1 2 3 4 5 6 7 8 Debry zachowanie fragmentu lasu bukowo- 1. 179,62 1983 - le śny ochrona cz ęś ciowa gm. Adamów jodłowego naturalnego pochodzenia zachowanie płata ro ślin kserotermicznych Rogów 2. 0,95 1965 - stepowy z reliktowym stanowiskiem dziewi ęć siłu ochrona ścisła gm. Grabowiec popłocholistnego Wygon zachowanie stanowiska susła Grabowiecki 6,38 faunistyczny ochrona cz ęś ciowa 3. 1995 - perełkowanego gm. Grabowiec Świ ęty Roch Krasnobrodzkiego zachowanie fragmentów lasu bukowo- 4. 202,60 1983 le śny ochrona cz ęś ciowa gm. Krasnobród PK jodłowego naturalnego pochodzenia Łabunie stanowisko bardzo rzadkich ro ślin 5. 108,54 1959 - stepowy ochrona cz ęś ciowa gm. Łabunie stepowych Popówka zachowanie stanowiska susła 6. 53,71 1988 - faunistyczny ochrona cz ęś ciowa gm. Mi ączyn perełkowanego zachowanie zbiorowisk kserotermicznych Broczówka Skierbieszowskiego z rzadkimi i chronionymi gatunkami ro ślin 7. gm. Skierbie- 6,17 1989 stepowy ochrona cz ęś ciowa PK stepowych oraz fragmenty gr ądu i szów świetlistej d ąbrowy Hubale zachowanie stanowiska susła 8. 35,00 1982 otulina RPN faunistyczny ochrona cz ęś ciowa gm. Zamo ść perełkowanego zachowanie torfowisk niskich i Wieprzec 9. 31,92 1990 otulina RPN torfowiskowy przej ściowych z udziałem gatunków ochrona cz ęś ciowa gm. Zamo ść chronionych Łącznie 624,89 - - - - - pow. zamojski

64 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR 3a.

Rezerwaty projektowane

Powierzchnia Cel ochrony Lp Nazwa Gmina Typ rezerwatu (ha)

1 2 3 4 5 6 zachowanie naturalnej, podgórskiej formy buczyny karpackiej ze starodrzewem 1. Ksi ęŜ ostany 53,90 Łabunie le śny, cz ęś ciowy bukowym, wyst ępuj ącej na NE granicy zwartego zasi ęgu buka i rzadkimi gatunkami ro ślin 2. Pa ńska Dolina 53,99 Skierbieszów le śny, cz ęś ciowy zachowanie starodrzewu bukowego z udziałem grabu.

65 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR 4.

Zestawienie źródeł i źródlisk powiatu zamojskiego (wg. Z. Michalczyka, red. 1996, oraz danych z Urz ędów Gmin powiatu zamojskiego).

Warstwa Wydajno ść T Mineralizacja Lp Miejscowo ść Poło Ŝenie wodo- Sposób wypływu Inne dane Q no śna /l/s/ /oC/ /mg/l/ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Dorzecze Wieprza; 1 Krasnobród-w kaplicy na wodzie - - - zboczowe - - okresowo wysycha 2 Krasnobród-Podklasztor 8,70 8,9 341 podzboczowe K szczel.-warstwowe uchodzi za lecznicze 3 Krasnobród-Podklasztor - - - podzboczowe K szczel.-warstwowe uchodzi za lecznicze 4 Zagóra - źródło św.Rocha - - - podzboczowe K szczel.-warstwowe uchodzi za lecznicze 5 Zagóra 0,10 9,6 - podzboczowe K szczel.-warstwowe okresowo wysycha 6 Hutki 32,00 9,2 337 podzboczowe K szczel.-warstwowe 7 Hutki 3,30 9,4 - podzboczowe K - 8 Hutki 23,30 9,1 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 9 Hutki 7,90 9,4 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 10 Hutki 15,00 9,4 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 11 Hutki 4,60 9,9 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 12 Hutki - źródlisko Belfont - - - zboczowe - - uŜytek ekologiczny 13 Lasowce - 16,4 - dolinne Q warstwowe 14 Lasowce - 16,5 - dolinne Q warstwowe 15 Stokowa Góra 138,40 9,9 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 16 Obrocz 32,06 9,2 361 podzboczowe K szczel.-warstwowe 17 Zwierzyniec 0,50 11,4 - podzboczowe Q/K - 18 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,10 9,1 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 19 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,10 9,2 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 20 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,10 9,2 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 21 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,10 9,2 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 22 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,12 9,1 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 23 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,10 9,3 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 24 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,30 9,2 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 25 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,10 9,0 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 26 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,10 9,1 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 27 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,10 9,0 - podzboczowe K szczel.-warstwowe

66 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

28 Zwierzyniec dol. Świerszcza 0,10 9,2 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 29 Wywłoczka ~40,00 9,5 - podzbocz.przykoryt. K szczel.-warstwowe 30 Mokra Debra k/ śurawnicy 0,30 9,8 - zboczowe Q warstwowe 31 Szczebrzeszyn 36,17 9,2 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 32 Adamów (las 1km na SE od wsi) - 14,0 - podzboczowe Q warstwowe 33 Deszkowice II - - - dolinne - - 34 Kol. Staw Ujazdowski-źródełko - - - w dolinie rz. Werbki - - 2 okresowo zanikaj ą, św.Jana / źródlisko 4 źródeł/ przedmiot kultu religij- nego, uchodz ą za lecznicze 35 Krasne - - - podzboczowe - -

W zlewni Sopotu; 36 Husiny 72,70 8,6 379 podzboczowe K szczelinowe i puls. pomnik przyrody 37 Husiny 2,00 12,7 61 podzboczowe Q szczel.-warstwowe za Ŝelazione Zlewnia Szumu; 38 Górecko Nowe 0,10 9,1 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 39 Górecko Nowe 0,10 9,0 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 40 Górecko Nowe 0,30 9,1 - podzboczowe K szczel.-warstwowe W dorzeczu Łabu ńki, Wieprzca i Topornicy; 41 Łabunie 63,10 - - dolinne - zasila stawy 42 Łabunie /zespół 3 źródeł/ 29,80 - - dolinne - j.w, wypływ pulsuj. 43 Ruszów / źródlisko/ 39,30 - - podzboczowe i dol. - zasila stawy 44 Wierzbie / źródlisko/ 43,00 - - dolinne - zasila stawy 45 Wierzbie 1,00 - - dolinne - wypływ pulsuj ący 46 Wierzbie 5,50 - - dolinne - j.w. 47 Barchaczów 15,00 - - dolinne - 48 Barchaczów - - - dolinne - 49 Barchaczów 7,00 - - dolinne - 50 Łabu ńki 31,60 - - przykorytowe - linia wypływów 51 Łabu ńki 6,40 - - dolinne - wypływ w dnie stawu 52 Wierzchowiny 15,24 8,9 - dolinne K/Q szczel.-warstwowe 53 Wierzchowiny 17,50 8,8 - podzboczowe K/Q szczel.-warstwowe - 54 Zarzecze 17,30 9,5 - dolinne K/Q szczel.-warstwowe - 55 Siedliska / Ŝródlisko/ - - - - - owalna nisza z wypł. w obr ębie dz.. nr 300 56 Zdanów / źródlisko / - - - - - j.w. w dolinie Topornicy 57 Kalinowice / źródlisko/ ------w obr ębie dz.. nr 122 58 Stabrów - - - dolinne - - w dol. Czarnego Potoku 59 Horyszów Polski - - - dolinne - - j.w. 60 Kol. Zr ąb - - - zboczowe - - -

67 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

61 Dębowiec-Krynica /2 źródła/ - - - zboczowe - - pobór wody dla zwierz ąt 62 Udrycze Wola - - - podzboczowe - - w dolinie rzeki Farens 63 Wisłowiec /Wierzba/ - - - zboczowe - - pocz ątek cieku Krynicz-ny 64 Wierzba I - - - zboczowe - - Dół w obr ębie rowu melior. 65 Stary Zamo ść - - - podzboczowe - - j.w.

Dorzecze Poru i Gorajca 66 Zaporze - - - dolinne K podpływowe 67 Zaporze 296,80 - - dolinne K podpływowe 68 Radecznica 22,60 8,9 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 69 Radecznica 19,60 - - dolinne K szczelinowe pomnik przyrody 70 Radecznica - źr. św. Antoniego - - - wypływ w dnie stawu - - pomnik przyrody 71 Mokrelipie 0,30 16,2 - podzboczowe K zst ępuj ące uŜytkowane przez wie ś 72 Sąsiadka <1,0 14,2 - podzboczowe K zst ępuj ące

73 Sułowiec 4,70 9,7 - dolinne K zst ępuj ące

74 Sułowiec 11,7 9,6 - podzboczowe K szczelinowe

75 Sułowiec 53,2 10,8 - dolinne K podpływowe

76 Sułowiec - źr. Kamienny Stoczek - - - dolinne - - uŜytkowane przez wie ś 77 Tworyczów - - - dolinne - - 4,20 9,1 - podzboczowe K szczel.-warstwowe 78 Czarnystok /Ru ś/ uŜytkowane przez wie ś podzboczowe-las - 79 Trz ęsiny 9,65 8,6 - szczel.-warstwowe pomnik przyrody 80 Chłopków 7,5 - - podzboczowe K szczel.-warstwowe 81 Latyczyn - - - podzboczowe - -

W dorzeczu Wolicy; 82 Góra Grabowiec - - - las - - latem wykorzyst. gosp . 83 Grabowiec - - - łąki - - - 84 Da ńczypol - - - zboczowe - - całodobowe zaopatrz.wsi 85 Cieszyn - - - łąki - - - zaopatrzenie gospod. 86 Majdan Tucz ępski - - - łąki - - - - - łąki - - - 87 Ornatowice zaopatrzenie gospod. - - ą 88 Skomorochy Małe - ł ki - - - 89 Szczelatyn - - - łąki - - zaopatrzenie gospod. 90 Skomorochy Du Ŝe - - - łąki - - zaopatrzenie gospod. 91 Szystowice - - - łąki - - 92 Wólka Tucz ępska - - - łąki - - - 93 śurawlów - - - łąki - - - 94 Wysokie II /korytkowe/ - - - zboczowe - - - wykorzystywane rolniczo 95 Wysokie I - - - zboczowe - - - - - zboczowe - - - 96 Podwysokie - - - - zboczowe - - 68 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

97 Marcinówka - - - zboczowe - - pobór wody dla zwierz ąt 98 Hajowniki – źr. Krynica - - - zboczowe - - - 99 Łaziska / źródlisko - 3 źródła/ - - - w dol. Wolicy - - pobór wody dla zwierz ąt 100 Podhuszczka / źródlisko-3źródła/ - - - w dol. Wolicy - - - pobór wody dla zwierz ąt 101 Huszczka Du Ŝa - - - zboczowe - - w obr ębie rowu przydr. 102 Majdan Sitaniecki W dorzeczu Henrykówki, Siniochy i Sieniochy (zlewnia Huczwy); 103 Bere ść - - - łąki - - - 104 Wolica Śniatycka - - - dolinne - - źródło rz. Sieniocha 105 Antoniówka / źródl. Sieniochy/ - - - dolinne - - - 106 Śniatycze / źródl. Sieniochy/ - - - dolinne - - - 107 Tomaszówka - - - dolinne - - - 108 Dub - - - dolinne - - - 109 Komarów Wie ś - - - zboczowe - - okresowe zaniki wody 110 Komarów - Osada - - - dolinne - - źródlisko rz. Sieniocha 111 Ksi ęŜ ostany / źrodlisko Kryniczki/ - - - zboczowe - - wykorz. jak woda pitna 112 Wolica Brzozowa - - - dolinne - - źródlisko rz. Sieniocha 113 Kraczew - - - zboczowe - - -

69 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR 5.

Grunty wymagaj ące rekultywacji Dane za rok 2002

Lp. Gmina Powierzchnia ogółem ha Zdewastowana Zdegradowana 1 2 3 4 5 1 Adamów 2 Grabowiec 3 Komarów 10,0 - 10,0 4 Krasnobród 5 Łabunie 6 Stary Zamo ść 15,09 - 15,09 7 Szczebrzeszyn 10,0 2,0 8,0 8 Zamo ść 11,81 11,811 Razem 46,90 13,81 33,09

Informacja jest niezmienna od roku 1999.

70 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR 6.

Infrastruktura techniczna gmin powiatu zamojskiego

Sie ć wodoci ągowa Sie ć kanalizacyjna Sie ć gazowa długo ść w km długo ść w km długo ść w km Oczyszczalnie ścieków Lp. Gmina ilo ść przył ączy ilo ść przył ączy ilo ść przył ączy szt w szt w szt. w szt

1 2 3 4 5 6 1 28,3 km 0,6 km 2 – Adamów i Fabryka Mebli „Pozna ńscy” Adamów 24,5 602 szt 1 szt w Bondyrzu 24,8 km brak 2 Grabowiec brak brak 632 szt 51,7 km 69,0 km 1 – OSM w Komarowie Osada (nieczynna 3 Komarów Osada brak 932 szt 550 szt od 1996r) 96,0 km 8,0 km 38,0 km 1 – w Krasnobrodzie 4 Krasnobród 2 374 szt 510 szt 647 szt 3,1 km 91,7 km brak 5 Łabunie brak 61 szt 604 szt 0,6 km 0,6 km 21,8 km 2 - Szkoła Podstawowa w Kotlicach i w 6 Mi ączyn 12 szt 12 szt 600 szt Horyszowie 2- Dom Pomocy Społecznej w Ruskich 40,9 km 5,0 km 7 Nielisz brak Piaskach i Gorzelnia Józef Trepet w 737 szt 45 szt Ruskich Piaskach 108,8 km 1-Samodzielny Publiczny Wojew. Szpital 8 Radecznica brak brak 1 933 szt Psychiatryczny w Radecznicy 3 – Szkoła Podst. w Horyszowie, O środek 18,8 km 5,1 km 79,4 km 9 Sitno Doradztwa Rolniczego w Sitnie, Szkoła 861 szt 15 szt 919 szt Podstawowa w Cze śnikach 43,5 km 0,8 km 10 Skierbieszów 911 szt brak 2- Skierbieszów i Gorzelnia w Łaziskach 64 szt

71 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

98,1 km 100,7 km 1 –Spółdz. Mieszkaniowa w Starym 11 Stary Zamo ść brak 1 437 szt 913 szt Zamo ściu 118,8 km 0,8 km 1 - Spółdz. Mieszkaniowa „Storczyk” w 12 Sułów brak 1 209 szt 17 szt Michalowie 3-Szczebrzeszyn, Cukrownia „Klemensów”

95,7 km 12,3 km 6,4 km w Szczebrzeszynie, „Bolmar” Tłuszcze 13 Szczebrzeszyn 2 326 szt 174 szt. 66 szt. Ro ślinne S.A. w Bodaczowie 3-Szkoła Podst. w Sita ńcu, Szkoła Podst. 45,7 km 19,9 km 14 Zamo ść 203,52 w m. Wysokie i Gospodarstwo Rybackie 934 szt 326 szt w Topornicy 99,0 km 7,2 km 49,3 km 15 Zwierzyniec 1 – Zwierzyniec 1 760 szt 117 szt 758 szt 873,9 km 55,3 km 689,32 km Razem 23 szt 16 720 szt 1 236 szt 5 092 szt

72 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR 7. Planowana budowa i rozbudowa infrastruktury powiatu zamojskiego .

Sie ć wodoci ągowa Sie ć kanalizacyjna Sie ć gazowa Oczyszczalnie ścieków Kotłownie (km) (km) (km) (szt) (modernizacja) Gmina do do do do do do do do do do Inne 2006 r 2013 r 2006 r 2013 r 2006 r 20013r 2006r 2013r 2006r 2013r 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 budowa zbiornika Adamów 8,5 72,0 - - - - 1 1 - - JACNIA- KACZÓRKI 8 ha Grabowiec - - - 7,0 - - - 1 - - - ok. ok. 35 ok.12 km 1 Komarów 18 km ok. 9,0 (w latach - (2009- - - (pocz ątek.2 - - - Osada do roku 2005-2015) 2020) 010 r) 2012 w m.Kras- modernizacja Krasnobród 1,37 nobród 2,98 38,25 ------zbiornika i Stara Huta o pow. 21,5 ha oczyszczal- w m. nie przydo- Łabunie - - - Łabu ńki ------mowe i Ruszów 193 szt w m. budowa zbiornika Mi ączyn - - Mi ączyn - - - 1 1 - - NIEWIRKÓW Kol. 1,6 + partycypacja m. Średnie w budowie Nielisz 9,78 Du Ŝe 35,08 - - - 1 - - - mi ędzygminnego i Średnie wysypiska śmieci Małe w Zamo ściu wprowadzenie

selektywnej Radecznica - - 4,0 - - - 2 - - - zbiórki odpadów w całej gminie

73 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

budowa zbiornika Sitno 5,0 15,0 5,0 15,0 ------2,0 ha STANISŁAWÓW Skierbie-szów - - 8,0 ------oczyszcza 1 zbiorcza moderni- lnie indy- +1070 szt Stary Zamo ść - zacja - 13,0 - - - - - widualne- oczyszcz. 2,0 300 szt indywidual. 100% zwodo- Sułów - - 10,0 - - 1 1 1 1 - ci ągo- wane przebudo zbiorniki wodne Szczebrze- 1,5 - 5,0 15,0 7,0 14,0 wa 1 1 1 7 w Kaw ęczynku szyn oczyszcz i Kaw ęczyn-Brody m.Sita- m.Zwódne, niec śdanów, Wolica Lipsko, m. Wyso- Wychody m. śdanów, m. kie Hubale śdanów, w m. Zamo ść Kalinowi- Zawa- - - 2 2 Kali- i Kol. Zwódne, Zawada ce, da nowice, Hubale Lipsko Szopinek Wólka Panie ń- ska Budowa zbiornika RUDKA II – - - Zwierzyniec 1,7 - 11,81 31,2 - - 2 4 rozpocz ęcie 2006- 2008 r 8 11 Razem 36,85 123,6 71,87 141,45 25,0 14,0 +300 + 1 263,0 4 10 indywid. indywid.

74 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR 8. Zbiorniki małej retencji planowane do realizacji na terenie powiatu zamojskiego w latach 2001-2010 / dane uaktualnione na podstawie informacji uzyskanych w Gminach/

Całkowity Pojemno ść Powierzchnia Termin Lp. Nazwa zbiornika Zasilanie Lokalizacja koszt zadania Funkcja (tys. m 3) (ha) realizacji (zł) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 gmina 1 Rudka II rz. Wieprz 182,20 15,30 2007 - 2010 6 000 000 retencja Zwierzyniec gmina 2 Kaw ęczynek rz. Wieprz 2,00 po 2004 150 000 retencja Szczebrzeszyn retencja 3 Krasnobród rz. Wieprz gmina Krasnobród 240,60-262,60 21,60 2005 - 2010 3 200 000 rekreacja realizacja retencja, 150,00-160,00 9,50 4 Michalów rz. Wieprz gmina Sułów przeło Ŝona na 190 000 rekreacja, 225,00-240,00 15,00 dalsze lata hodowla ryb retencja 5 Czarnystok - Ru ś rz. Gorajec gmina Radecznica 140,00 2010 rekreacja gmina Mi ączyn – Spływ. pow. i przeło Ŝony na 6 Staw Parkowy Podworski Park 8,4-17,6 1,20 185 000 retencja źródła lata po 2003 Krajobrazowy 7 Majdan Wielki podsi ąkowy gmina Krasnobród 4,32 0,36 po 2010 - rekreacja retencja 8 Komarów Osada gmina Komarów 6,00 0,50 2007-2010 - p. poz. realizacja zawieszo - ę retencja 9 Niewirków rz. Siniocha gmina Mi ączyn 120,00 8,00 na ze wzgl du na 1 000 000 sprawy własno ści rekreacja terenu 10 Stanisławka źródło gmina Sitno 40,00 2,00 2005 – 2009 150 000 rekreacja

Rogów retencja 11 potok gmina Grabowiec - 3,00 2005 – 2007 300 000 Cierzyn rekreacja

75 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

Skierbieszów Iłowiec rz. Wolica gmina 12 2 000,00 90,00 do 2010 14 282 000 retencja (w ramach zada- rz. Marianka Skierbieszów nia „Iłowiec II” 13 Jacnia rz. Jacynka gmina Adamów 90,00 3,00 2004 – 2006 b.d. retencja 14 Suchowola potok gmina Adamów 90,00 3,00 2005 – 2006 b.d. retencja 15 Bondyrz rz. Wieprz gmina Adamów 360,00 12,00 2004 – 2008 b.d. rekreacja gmina Stary retencja 16 Udrycze rz. Farens 20,00 1,00 2004 – 2006 600 000 Zamo ść rekreacja R a z e m 327,46

76 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR 9.

Plan rozbudowy i modernizacji dróg dla powiatu zamojskiego

/na podstawie danych uzyskanych w Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad- Oddział w Lublinie, Zarz ądu Dróg Wojewódzkich w Lublinie oraz Starostwa Powiatowego w Zamo ściu/.

Drogi Zadania do 2007 r do 2013 r

1 2 3 Krajowe: Nr 17 obecnie trwa modernizacja odc. Izbica -Stary Zamo ść na długo ści ok. modernizacja do standardu drogi ekspresowej 10 km – zako ńczenie 2004 r. – do 2015 r Nr 74 - doprowadzenie do średniego standardu Wojewódzkie: Nr 849 0,4 km Nr 843 - - Nr 848 - Nr 837 - Powiatowe: Budowa + Modernizacja + 64,43 km /dot. lat 2000-2008/ 21,099 km 2006 – 2010 r 2 mosty 221,646 km

77 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA NR 10.

Plan zalesie ń powiatu zamojskiego

Planowana do zalesienia powierzchnia Rodzaj Plan zalesie ń w latach 2007 - 2010 w latach 2004 - 2006 1 2 3 Lasy pa ństwowe ok. 60 ha* 80,0 ha Lasy b ędące w gestii Starosty 1411,34 ha ** 1 724,17 ha** Razem 1471,34 ha 1 804,17 ha

* - Obliczono na podstawie średniorocznego planu zalesie ń = ok. 20 ha ** - Dot. gruntów porolnych i nieu Ŝytków

78 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Zamojskiego

TABELA Nr 11.

Charakterystyka składowisk komunalnych w powiecie zamojskim

Ilo ść Przewidywany Pojemno ść zgromadzonych Stopie ń Lokalizacja Powierzchnia okres Lp. Gmina składowiska odpadów do wypełnienia składowiska (ha) eksploatacji (m 3) ko ńca 2002 r (%) (rok) (Mp) 1 2 3 4 5 6 7 8 1 Dębowiec Skierbieszów 11,94 1 150 000,0 561 275,0 73 2 010 2 Grabowiec Grabowiec 0,56 5 670,0 530,0 18 2 007 3 Grabnik Krasnonród 1,40 9 807,0 1 630,0 33 2 015 4 Błonie Szczebrzeszyn 2,26 74 000,0 29 080,0 74 2 010 Łącznie 16,16 1 239 477,0 592 515,0 - -

79