Jaarverslag Rapport annuel Annual Report 2003–2004 KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN-AFRIKA Valorisatie van kennis en collecties Musée royal de l’Afrique centrale Valorisation de connaissances et collections Royal Museum for Central Africa Valorisation of knowledge and collection Jaarverslag Rapport annuel Annual Report 2003–2004 KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN-AFRIKA Valorisatie van kennis en collecties MUSÉEROYALDEL’AFRIQUE CENTRALE Valorisation des connaissances et des collections ROYAL MUSEUM FOR CENTRAL AFRICA Valorization of knowledge and collections INHOUDSTAFEL / TABLE DES MATIÈRES / TABLE OF CONTENTS / INHOUDSTAFEL / TABLE DES MATIÈRES / TABLE OF CONTENTS / INHOUDST 7 Foreword Voorwoord 4 Avant-propos 8 Mission Statement Opdrachtverklaring 8 Déclaration de mission 10 The Museum at a glance Het Museum in vogelvlucht 10 Quelques dates importantes 15 MUSEUM LIFE MUSEUMLEVEN 15 LA VIE DU MUSÉE 51 RESEARCH AND COLLETIONS ONDERZOEK EN COLLECTIEBEHEER 51 RECHERCHE ET COLLECTIONS Cultural Anthropology: Culturele Antropologie: Anthropologie culturelle : 58 Cultures and societies Culturen en maatschappijen 59 Cultures et sociétés African Zoology: Afrikaanse Zoölogie: Zoologie africaine : 82 Focus on biodiversity Oog voor biodiversiteit 83 La biodiversité : une préoccupation History: Geschiedenis: Histoire : 114 Multidisciplinary historical research Multidisciplinair historisch onderzoek 115 Une recherche multidisciplinaire Geology and Mineralogy: Geologie en Mineralogie : Géologie et Minéralogie : 130 Central Africa between heaven and earth Midden-Afrika tussen hemel en aarde 131 L’Afrique centrale entre ciel et terre Agricultural and Forest Economy: Land- en bosbouweconomie: Économie agricole et forestière : 156 Sustainable environment Duurzaam milieu 157 L’environnement durable The Museum System: The Museum System: The Museum System : 166 Digitization for management and consultation Digitalisering voor beheer en consultatie 167 Numériser pour gérer et consulter 169 CENTRE FOR KNOWLEDGE DISSEMINATION CENTRUM VOOR KENNISVERSPREIDING 169 UN CENTRE DE DIFFUSION DE CONNAISSANCES 187 COOPERATION AND DEVELOPMENT SAMENWERKING EN ONTWIKKELING 187 COOPÉRATION ET DÉVELOPPEMENT 199 ORGANIZATION ORGANISATIE 199 ORGANISATION 213 OBJECTIVES 2005–2010 OBJECTIEVEN 2005–2010 213 OBJECTIFS 2005–2010 - 2 - - 3 - Voorwoord De jaren 2003–2004 stonden in het teken van een grootscheepse en diepgaande hervorming van het weten- schappelijke, museologische en publieksgerichte beleid. De renovatie van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika moet immers verder reiken dan de vernieuwing van het museumgebouw en van de perma- nente tentoonstelling. Enkel een metamorfose op verschillende niveaus zal het Museum toelaten te groeien als moderne en dynamische instelling die zich toespitst op zowel heden als verleden van Afrika. Omdat de streefdoelen en initiatieven tijdens de overgangsjaren 2003–2004 vrijwel parallel liepen, werden ze samengebun- deld in een enkel verslag. De rode draad van dit dubbele jaarrapport is, zoals de titel aangeeft, de valorisatie van de kennis en van de collecties. Het ontsluiten van het wetenschappelijk onderzoek, van de unieke expertise en van de verzamelingen over Afrika behoorde de laatste twee jaar tot de topprioriteiten. De talrijke in dit kader genomen initiatieven lopen op lange termijn en richten zich zowel op het grote publiek als op de wetenschappelijke wereld. EEN DIEPGAANDE VERNIEUWING STIMULEERT DE METAMORFOSE VAN HET KMMA VAN VOORMALIG KOLONIAAL MUSEUM TOT MAATSCHAPPIJGERICHTE EN VOORUITSTREVENDE INSTELLING Het Museum concentreerde zich, behalve op de digitalisering die de toegang tot collecties en gegevens systematisch zal ver- gemakkelijken, ook op een aantal belangrijke interne hervormingen en heroriënteringen. Zo werden bijvoorbeeld de publieksgerichte diensten uitgebouwd, het wetenschappelijk onderzoek beter omkaderd (meer dan honderd publicaties per jaar) en de resultaten ervan sneller aan het brede publiek bekendgemaakt. Doorgedreven infor- matisering en de hervorming van het personeelsbeleid in het kader van het Copernicusplan van de Federale Overheid zorg- den voor een vlottere organisatie. Het Museum haalde de banden met de Afrikaanse gemeenschappen in België nauwer aan en ging heel wat nieuwe partnerschappen aan in binnen- en buitenland. Ook het stimuleren van interdisciplinaire samen- werking wierp vruchten af en de wetenschappelijke productie was onverminderd hoog. Een vlottere interne en externe communicatie kwam er onder meer door het ontwikkelen van een nieuwe huisstijl, de ‘Achter de schermen’-campagnes, allerlei brochures, een bezoekersgids en een nieuwe website. De bezoekers konden ook genieten van een groeiend aanbod aan ateliers en activiteiten en het nu jaarlijkse cultureel evenement ‘Africa< >Tervuren’ kende een stijgend succes. Op het vlak van de renovatie van het Museumgebouw en van de zalen werd in samenwerking met de Regie der Gebouwen en de Commissie voor Monumenten en Landschappen een belangrijke stap gezet met de afwerking van de technische dossiers. HET KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN-AFRIKA IS ONGETWIJFELD DE BELANGRIJKSTE INSTELLING TER WERELD VOOR WAT BETREFT HET NATUURLIJK EN CULTUREEL ERFGOED VAN MIDDEN-AFRIKA. DOOR DE HERVORMINGEN WILLEN WE DEZE TOPPOSITIE IN DE VOLGENDE JAREN CONSOLIDEREN EN VERDER UITBOUWEN In 2003 stonden de publieksgerichte activiteiten in het teken van ‘Het woord aan de Afrikanen’. Dit resulteerde in drie tijde- lijke tentoonstellingen en een gemeenschappelijke culturele programmering met de Afrikaanse gemeenschappen in België. In 2004 trokken we deze lijn door bij de ontwikkeling van de tentoonstelling Congo. Natuur & Cultuur, de eerste echte inter- disciplinaire tentoonstelling van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. Datzelfde jaar werd ook hard gewerkt aan de voorbereiding van de tentoonstelling Het geheugen van Congo. De koloniale tijd, die begin 2005 haar deuren zal openen als bijdrage van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika aan de viering van 175 jaar België en 25 jaar federalisme. Deze ten- toonstelling over het koloniale verleden van Congo vormt een uitermate belangrijke schakel in het vernieuwingsproces, niet in het minst omdat het Museum lange tijd symbool stond voor de visie van België op het Afrika van vóór 1960. Het opnieuw kritisch onderzoeken van ons gemeenschappelijke verleden is dan ook een essentiële stap in de renovatie van het KMMA. De positieve resultaten die het Museum de laatste twee jaar boekte, zijn grotendeels te danken aan het enthousiasme en de inzet van gedreven medewerkers en aan het succes van onze partnerschappen in binnen- en buitenland. Ook danken we Federaal Wetenschapsbeleid en Ontwikkelingssamenwerking en de betrokken ministers en hun admi- nistratie voor hun onafgebroken steun. foto – photo : Raymond Dakoua : Raymond – photo foto Guido Gryseels, Directeur Guido Gryseels, directeur van het KMMA sinds augustus 2001. Guido Gryseels, directeur du MRAC depuis août 2001. Guido Gryseels, Director of the RMCA since August 2001. - 4 - - 5 - Avant-propos Foreword Pour le Musée royal de l’Afrique centrale, 2003 et 2004 auront été les années d’une The years 2003 and 2004 were dominated by a large-scale, fundamental reform of révision complète de sa politique, tant en ce qui concerne les activités scientifiques et our scientific, museological, and public-oriented policies. The renovation of the muséologiques qu’en matière de relation avec le public. En effet, la rénovation ne Royal Museum for Central Africa must go further than simply modernizing the peut se limiter au bâtiment et à l’exposition permanente : seule une transformation museum building and the permanent exhibition. Only a metamorphosis at several en profondeur et sur plusieurs plans permettra au Musée de devenir une institution levels will enable the RMCA to become a modern and dynamic institution focusing moderne et dynamique consacrée à l’Afrique d’hier et d’aujourd’hui. both on present-day Africa and its history. Les grands objectifs poursuivis en 2003 et en 2004, de même que les actions menées au cours Since the objectives and initiatives during the transition years of 2003 and 2004 were virtually de ces deux années de transition, s’inscrivent dans une même ligne directrice : la valorisation identical, it was decided to combine them into a single report. The leitmotif running through des connaissances et des collections ; aussi ces années ont-elles été rassemblées dans un seul this double issue of the annual report is, as the title indicates, the enhancement of knowledge rapport. Ouvrir au monde extérieur la recherche scientifique, l’expertise unique et les collec- and of the collections. One of the top priorities of the past two years has been to open up access tions relatives à l’Afrique centrale, telle a été l’une des priorités majeures définies pour ces deux to our scientific research, our unique expertise, and our collections on Africa. The numerous années. Nombreuses ont été les actions entreprises à long terme dans cette optique, et dirigées initiatives we have undertaken in this context are all long term and are aimed at both the gener- vers le monde scientifique ainsi que vers le grand public. al public and the scientific community. UNE RÉNOVATION EN PROFONDEUR DYNAMISE LA MÉTAMORPHOSE RADICAL MODERNIZATION WILL STIMULATE THE DU MRAC QUI, D’ANCIEN MUSÉE COLONIAL, VISE À DEVENIR UNE INSTITUTION METAMORPHOSIS OF THE RMCA FROM A FORMER COLONIAL MUSEUM D’AVANT-GARDE DÉCIDÉE À JOUER PLEINEMENT SON RÔLE DANS LA SOCIÉTÉ TO A SOCIALLY ORIENTED AND PROGRESSIVE