STRATEGIA ROZWOJU GMINY BIAŁA PODLASKA NA LATA 2008-2015

BIAŁA PODLASKA 2008

2

3

Spis tre ści

1. Wst ęp...... 5

2. Diagnoza stanu wyj ściowego ...... 7

2.1. Analiza uwarunkowa ń zewn ętrznych rozwoju gminy ...... 7

2.2. Analiza uwarunkowa ń wewn ętrznych gminy ...... 10

2.2.1. Rys historyczny oraz ogólne informacje o gminie...... 10

2.2.2. Przestrze ń i środowisko ...... 12

Układ osadniczy...... 12

Walory przyrodnicze ...... 13

Walory kulturowe...... 14

2.2.3. Społecze ństwo...... 15

Demografia...... 15

Wiek i struktura wykształcenia mieszka ńców ...... 17

Gospodarstwa domowe oraz źródła ich utrzymania...... 18

Warunki mieszkaniowe ...... 19

Lokalny rynek pracy...... 19

Poziom bezrobocia i jego struktura...... 21

2.2.4. Gospodarka ...... 21

Sektor rolniczy ...... 21

Sektor pozarolniczy ...... 25

Rozwój sektora turystyki...... 27

2.2.5. Infrastruktura techniczna...... 28

Infrastruktura transportowa i komunikacyjna...... 28

Gospodarka wodno-ściekowa...... 29

Gospodarka odpadami komunalnymi ...... 31

Infrastruktura elektroenergetyczna i gazowa ...... 31

Infrastruktura telekomunikacyjna...... 32

4

2.2.6. Infrastruktura społeczna...... 32

Infrastruktura edukacyjna...... 32

Infrastruktura sportowa ...... 33

Infrastruktura kultury...... 34

Infrastruktura ochrony zdrowia i opieki społecznej ...... 35

2.2.7. Jako ść rz ądzenia w gminie...... 35

Analiza zdolno ści inwestycyjnej gminy...... 36

Jako ść kapitału społecznego gminie ...... 38

Praktyka planowania strategicznego i promowania gminy...... 38

2.3. Analiza SWOT...... 39

3. Wizja strategicznego rozwoju gminy ...... 41

Przyj ęta logika strategicznych działa ń...... 41

Po żą dany stan rozwoju gminy...... 43

3. Misja oraz cele strategii ...... 44

Misja strategii...... 44

Cele strategiczne...... 44

Cele operacyjne oraz kierunki działa ń ...... 46

4. System wdra żania i finansowania strategii ...... 55

Główne instytucje i podmioty zaanga żowane we wdra żanie strategii ...... 55

Środki niezb ędne na realizacj ę strategii ...... 56

Źródła finansowania strategii...... 57

5. System monitorowania i oceny realizacji strategii...... 59

6. Zał ącznik 1: Podsumowanie rezultatów procesu konsultacji społecznych...... 60

7. Zał ącznik 2: Wieloletni Plan Inwestycyjny na lata 2008-2010 ...... 64

5

1. WST ĘP

Strategia rozwoju gminy jest kluczowym elementem planowania rozwoju lokalnego. Jest to dokument, którego celem jest wskazanie wizji oraz strategicznych kierunków rozwoju gminy. Strategia jest podstawowym instrumentem długofalowego zarz ądzania gmin ą. Pozwala na zapewnienie ci ągło ści i trwało ści w poczynaniach władz gminy, niezale żnie od zmieniaj ących si ę uwarunkowa ń politycznych. Strategia umo żliwia równie ż efektywne gospodarowanie własnymi, zwykle ograniczonymi zasobami gminy, takimi jak: środowisko przyrodnicze, zasoby ludzkie, infrastruktura czy te ż środki finansowe.

Dobrze zorganizowany proces opracowania strategii umo żliwia zaanga żowanie władz lokalnych oraz mieszka ńców w planowanie swojej przyszło ści. Uwzgl ędnienie zgłaszanych opinii i pomysłów pozwala na wypracowanie strategii, z któr ą b ędzie si ę identyfikowała w du żym stopniu społeczno ść lokalna. Uto żsamianie si ę władz i mieszka ńców gminy z opracowan ą strategi ą stanowi niezb ędny warunek jej skutecznej realizacji.

Konieczno ść posiadania aktualnej strategii rozwoju gminy podyktowana jest nie tylko wzgl ędami praktycznymi „dobrego rz ądzenia”, ale równie ż wynika z uregulowa ń prawnych, zawartych mi ędzy innymi w ustawie o samorz ądzie gminnym czy te ż ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, w której strategie gmin i powiatów zostały zaliczone – obok strategii rozwoju kraju, strategii sektorowych oraz strategii wojewódzkich – do kluczowych dokumentów planistycznych, na podstawie których powinna by ć prowadzona polityka rozwoju kraju 1. Strategia rozwoju gminy stanowi równie ż formaln ą podstaw ę do przygotowania i oceny wniosków o finansowanie zada ń ze źródeł unijnych. Na przykład jednym z warunków ubiegania si ę o środki z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013 jest posiadanie aktualnej strategii rozwoju lokalnego wraz wynikaj ącym z niej wieloletnim planem inwestycyjnym 2.

Zało żono że strategia b ędzie dokumentem średniookresowym, a okres jej realizacji przypadnie na lata 2008-2015. Przyj ęcie takiego horyzontu czasowego jest zgodne z zaleceniami planistycznymi oraz pozwala na dostosowanie strategii do wymogów wynikaj ących z obowi ązuj ącej perspektywy finansowej Unii Europejskiej 2007-2013. Z uwagi na do ść długi okres obowi ązywania strategii, przyj ęto, że musi to by ć dokument uniwersalny, koncentruj ący si ę na rozwi ązaniu najwa żniejszych problemów rozwojowych gminy i jej mieszka ńców.

1 Art. 9 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Dz. U. Nr 227, poz. 1658 2 Vademecum opracowania strategii rozwoju lokalnego, przyj ęte przez Zarz ąd Województwa Lubelskiego w dniu 1 sierpnia 2007.

6

Znowelizowana strategia składa si ę z trzech zasadniczych cz ęś ci:
diagnozy strategicznej, w której poddano analizie główne obszary rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, z uwzgl ędnieniem uwarunkowa ń wewn ętrznych (tj. słabych i mocnych stron gminy) oraz zewn ętrznych (tj. mo żliwych szans i zagro żeń rozwoju gminy),
wizji strategicznej oraz głównych kierunków rozwoju gminy, uwzgl ędniaj ących specyfik ę gminy i zewn ętrzne warunki jej funkcjonowania,
systemu realizacyjnego strategii, w tym ram finansowych oraz wykazu projektów kluczowych ujętych w formie zał ącznika jako wieloletni plan inwestycyjny (WPI).

Przy opracowaniu niniejszej strategii przyj ęto model ekspercko-partycypacyjny, polegaj ący na mo żliwie szerokim udziale władz i społeczno ści lokalnej w pracach nad strategi ą, przy jednoczesnym zaanga żowaniu ekspertów zewn ętrznych, odpowiadaj ących mi ędzy innymi za zorganizowanie procesu konsultacji społecznych oraz przygotowanie ko ńcowej wersji dokumentu.

Prace nad aktualizacj ą strategii trwały nieco ponad cztery miesi ące i obejmowały nast ępuj ące etapy:
analiza obowi ązuj ących w gminie dokumentów o charakterze strategicznym, w tym strategii rozwoju gminy Biała Podlaska przyj ętej w 2000 roku,
przygotowanie diagnozy stanu wyj ściowego, czyli opisu sytuacji społeczno- gospodarczej gminy wraz z elementami analizy strategicznej,
konsultacje społeczne, słu żą ce mi ędzy innymi weryfikacji analizy strategicznej oraz wypracowaniu wizji rozwoju gminy i jej głównych kierunków rozwoju,
identyfikacja kluczowych zada ń i projektów przyczyniaj ących si ę do realizacji strategii,
przygotowanie ostatecznej wersji strategii oraz jej zatwierdzenie przez Rad ę Gminy.

W trakcie prac nad aktualizacj ą strategii wzi ęto pod uwag ę poprzedni ą wersj ę strategii z 2000 roku, wychodz ąc z zało żenia, że dokument ten i stopie ń jego realizacji powinien stanowi ć punkt wyj ścia do dalszych prac analitycznych. Ponadto, niniejszy dokument bazuje na innych dokumentach strategicznych, które z mocy prawa zostały opracowane na przestrzeni ostatnich sze ściu lat. Chodzi tu głównie o dokumenty związane z rozwojem lokalnym i ochron ą środowiska (np. Plan rozwoju lokalnego gminy Biała Podlaska na lata 2007-2013, Program ochrony środowiska i gminny plan gospodarki odpadami dla gminy Biała Podlaska na lata 2004-10 ) lub polityk ą społeczn ą (np. Gminny system profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodzin ą z 2006 roku ).

Wa żnym źródłem informacji były równie ż dane statystyczne, uzyskane głównie z Banku Danych Regionalnych oraz wyniki Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2002. Przy opracowaniu cz ęś ci diagnostycznej wykorzystano równie ż wyniki bada ń ankietowych, przeprowadzonych w trakcie organizowania spotka ń konsultacyjnych.

7

2. DIAGNOZA STANU WYJ ŚCIOWEGO

Zaprezentowana poni żej diagnoza stanu wyj ściowego obejmuje szczegółow ą analiz ę uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych rozwoju gminy. Do czynników zewn ętrznych mog ących w istotny sposób wpłyn ąć na rozwój gminy zaliczono post ępuj ące procesy integracyjne i globalizacyjne w Europie, stosowanie polityk wspólnotowych (w tym polityki rolnej i polityki rozwoju obszarów wiejskich), a tak że takie zjawiska jak rozwój społecze ństwa informacyjnego, pojawianie si ę nowych form turystyki czy niekorzystnie kształtuj ące si ę trendy demograficzne. Natomiast oceny czynników wewn ętrznych rozwoju gminy dokonano w sze ściu najwa żniejszych obszarach rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, zwracaj ąc szczególn ą uwag ę na powi ązanie analizowanych obszarów z przyj ętym w strategii systemem monitorowania. Zbiorcza analiza SWOT jest podsumowaniem przeprowadzonych bada ń analitycznych i stanowi podstaw ę do sformułowania wła ściwej diagnozy strategicznej, która z kolei słu ży do okre ślenia wła ściwej wizji i strategii rozwoju gminy.

2.1. ANALIZA UWARUNKOWA Ń ZEWN ĘTRZNYCH ROZWOJU GMINY

Nale ży przypuszcza ć, że rozwój gminy Biała Podlaska, podobnie jak i zdecydowanej wi ększo ści gmin w Polsce, b ędzie mocno uzale żniony od szeregu czynników zewn ętrznych. Niektóre z nich b ędą miały pozytywny wpływ na rozwój gminy, natomiast inne mog ą w sposób istotny przyczyni ć si ę do ograniczenia jej rozwoju. W niniejszej analizie ograniczono si ę do krótkiej charakterystyki kilku najwa żniejszych pozytywnych i negatywnych zjawisk, które w znacz ący sposób mog ą wpłyn ąć na szanse rozwoju gminy. Od u świadomienia sobie znaczenia tych zjawisk zale ży w du żej mierze poprawno ść sformułowania diagnozy i strategicznej wizji rozwoju gminy.

Do głównych czynników zewn ętrznych, mog ących pozytywnie wpłyn ąć na rozwój gminy Biał ą Podlaska, nale ży z pewno ści ą zaliczy ć:

Post ępuj ące procesy integracyjne w Unii Europejskiej , dokonuj ące si ę w wymiarze przestrzennym, społecznym i gospodarczym. Z licznych analiz oceniaj ących mo żliwy wpływ procesów integracyjnych na rozwój Lubelszczyzny wynika, że w dłu ższej perspektywie czasu nale ży spodziewa ć si ę szeregu pozytywnych zjawisk zwi ązanych z modernizacj ą gospodarki i infrastruktury technicznej, napływem inwestycji i nowych technologii, rozwojem nowych form zatrudnienia, a tak że popraw ą poziomu wykształcenia i jako ści życia mieszka ńców regionu. Nale ży mie ć nadziej ę, że równie ż gmina Biała Podlaska b ędzie obj ęta cz ęś ci ą pozytywnych procesów rozwojowych zachodz ących na obszarze Polski i województwa lubelskiego.

Transfer do regionu znacznych środków finansowych, zwi ązanych z realizacj ą przez Polsk ę programów współfinansowanych z Unii Europejskiej. Szacuje si ę, że w latach 2007-2015 ł ączny napływ środków z UE do województwa lubelskiego mo że wynie ść nawet 5 mld euro. Około 60%

8

tych środków (3 mld euro) b ędzie pochodzi ć z programów realizowanych w ramach unijnej polityki spójno ści, natomiast pozostała kwota (2 mld euro) będzie dost ępna w ramach wdra żania w województwie lubelskim instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej (w tym tych zwi ązanych z rozwojem obszarów wiejskich i płatno ściami bezpo średnimi dla rolników). Od wielko ści i efektywno ści wykorzystania tych środków b ędzie mi ędzy innymi w du żej mierze zale żał rozwój społeczno ści lokalnych, w tym równie ż gminy Biała Podlaska.

Rozwój społecze ństwa informacyjnego i mo żliwo ści z tym zwi ązanych . Przewiduje si ę, że w ci ągu najbli ższych lat nast ąpi szybki rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych, przyczyniaj ący si ę do ich powszechnego wykorzystania przez coraz szersze kr ęgi społecze ństwa. Łatwy dost ęp do informacji i wiedzy stanowi obecnie fundament rozwoju i mo że sta ć si ę wa żnym czynnikiem zmierzaj ącym do wyrównywania szans rozwojowych i przeciwdziałania marginalizacji terenów wiejskich i małych miasteczek Lubelszczyzny. Wraz z upowszechnianiem si ę infrastruktury komunikacji elektronicznej mo żliwy b ędzie stopniowy rozwój ró żnych form zatrudnienia oraz samokształcenia mieszka ńców. Powszechny dost ęp do technik informacyjnych b ędzie z pewno ści ą przyczyniał si ę do zwi ększenia atrakcyjno ści obszaru i ograniczał wyst ępuj ące w poszczególnych gminach problemy społeczne i gospodarcze, takie jak bezrobocie, ubóstwo, patologie społeczne, itd.

Rosn ące znaczenie walorów przyrodniczych i kulturowych w rozwoju ró żnych form turystyki . W ci ągu najbli ższych lat turystyka b ędzie stanowiła jedn ą z najszybciej rozwijaj ących si ę bran ż, zarówno w Europie jak i w Polsce 3. Rynek usług turystycznych b ędzie w du żej mierze kształtowany przez kompleksowe produkty turystyczne, które w du żym stopniu oparte będą na lokalnych walorach przyrodniczych i kulturowych. Bior ąc pod uwag ę bogate dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe Lubelszczyzny, wydaje si ę, że wiele gmin z regionu b ędzie miało du że mo żliwo ści wł ączenia si ę w ogólnokrajowy proces rozwoju i świadczenie usług turystycznych. Dotyczy to równie ż gminy Biała Podlaska, która z pewno ści ą b ędzie miała realne szanse na rozwój ró żnych form turystyki i rekreacji.

Rozwój sektora odnawialnych źródeł energii . Zało żenia polityki energetycznej Wspólnoty Europejskiej zakładaj ą wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w produkcji energii ogółem w krajach Unii Europejskiej do 12% w roku 2010 i 21% w roku 2020. Ponadto udział biopaliw w zu życiu paliw silnikowych w transporcie ma w roku 2020 wynie ść nie mniej ni ż 5,75%. Przewiduje si ę, że sektor energetyki odnawialnej w Polsce b ędzie rozwijał si ę w oparciu o trzy podstawowe źródła: biomas ę (pochodz ącą głównie z upraw energetycznych oraz odpadów rolnych i komunalnych), energi ę wiatrow ą oraz wodn ą. Dodatkowym źródłem do wykorzystania, chocia ż na mniejsz ą skal ę, b ędzie równie ż energia geotermalna i słoneczna. Rozwój energetyki

3 Strategia rozwoju turystyki na lata 2007-2013, Warszawa, czerwiec 2005 9

odnawialnej b ędzie z pewno ści ą stanowił mocny impuls rozwojowy dla kraju i regionów. W dłu ższej perspektywie czasu nale ży spodziewa ć si ę napływu nowych inwestycji i technologii, a popyt na odnawialne surowce energetyczne stworzy dla wielu gmin wiejskich alternatyw ę dla modernizacji rolnictwa oraz dodatkowe szanse na ró żnicowanie działalno ści gospodarczej na wsi.

Bezpo średni wpływ miasta Biała Podlaska na rozwój gminy. Miasto Biała Podlaska jest obecnie jednym z lepiej rozwijaj ących si ę o środków miejskich w województwie. Pod wzgl ędem potencjału demograficznego i ekonomicznego Biała Podlaska zajmuje wysok ą pozycj ę w śród miast województwa lubelskiego 4. Miasto to dobrze przystosowało si ę do wymogów gospodarki rynkowej, o czym świadcz ą wysokie wska źniki aktywno ści gospodarczej mieszka ńców oraz szybko rozwijaj ący si ę rynek usług rynkowych. Obecno ść silnego o środka miejskiego, b ędącego jednocze śnie siedzib ą powiatu, b ędzie z pewno ści ą jednym z wa żniejszych czynników rozwoju dla otaczaj ącej go gminy wiejskiej.

Do negatywnych czynników zewn ętrznych mog ących ograniczy ć mo żliwo ści rozwojowe gminy Biała Podlaska nale ży zaliczy ć:

Peryferyjne poło żenie województwa lubelskiego i jego zapó źnienia w zakresie infrastruktury drogowej. Jest to niew ątpliwie jeden z głównych czynników hamuj ących rozwój poszczególnych miast i gmin Lubelszczyzny. Bez poprawy dost ępno ści komunikacyjnej całego województwa i polepszenia infrastruktury drogowej wewn ątrz regionu trudno b ędzie planowa ć działania strategiczne na poziomie lokalnym w zakresie przyciągania inwestycji i rozwoju nowych usług rynkowych. Innym sposobem na ograniczenie peryferyjnego poło żenia regionu powinien by ć wszechstronny rozwój współpracy mi ędzynarodowej województwa z Białorusi ą i Ukrain ą, obejmuj ący mi ędzy innymi budow ę transgranicznej infrastruktury drogowej i turystycznej.

Wspólna polityka rolna , która z jednej strony wymusza modernizacj ę i efektywno ść polskich gospodarstw rolnych, za ś z drugiej mo że prowadzi ć do upadku znacznej cz ęś ci małych i nierentownych gospodarstw rolnych. Problem ten mo że w szczególno ści dotyczy ć gospodarstw rolnych z województwa lubelskiego, które w wi ększo ści s ą rozdrobnione i w dłu ższej perspektywie czasu mog ą nie sprosta ć narastaj ącej w tym sektorze konkurencji. Bior ąc pod uwag ę niekorzystn ą struktur ę zatrudnienia w rolnictwie, upadek wielu gospodarstw rolnych mógłby powodowa ć powa żne problemy społeczne na poziomie lokalnym, ograniczaj ąc znacznie mo żliwo ści rozwojowe i inwestycyjne wielu gmin, w tym równie ż gminy Biała Podlaska.

Narastaj ąca emigracja ludzi młodych za granic ę. Coraz szerszy dost ęp do europejskiego rynku pracy, poł ączony z brakiem realnych mo żliwo ści

4 W analizie statystycznej Urz ędu Statystycznego w Lublinie ‘Potencjał ekonomiczny miast w województwie lubelskim w latach 2000-2004’ miasto Biała Podlaska zaj ęło 6 pozycj ę.

10

zatrudnienia w miejscu zamieszkania, powoduje, że coraz wi ęcej młodych i dobrze wykształconych ludzi decyduje si ę na szukanie pracy poza granicami kraju. Proces ten zaczyna ju ż negatywnie wpływa ć na regionalny rynek pracy oraz sytuacj ę gospodarcz ą w regionie, ograniczaj ąc szanse rozwojowe województwa i poszczególnych jednostek samorz ądowych. Ponadto, w wymiarze lokalnym, dalsze utrzymywanie si ę zjawisk emigracyjnych mo że prowadzi ć do wyludniania si ę obszarów wiejskich i zachwiania funkcjonowania podstawowych struktur społeczno- kulturowych w wielu gminach Lubelszczyzny.

Niedostosowanie środków unijnych do potrzeb inwestycyjnych wi ększo ści samorz ądów lokalnych w regionie. Ryzyko takie jest coraz bardziej realne w zwi ązku z zobowi ązaniem si ę Polski do przeznaczenia co najmniej 60% środków z Unii Europejskiej na realizacj ę celów tzw. Strategii Lizbo ńskiej, koncentruj ącej si ę przede wszystkim na rozwi ązywaniu problemów ogólnoeuropejskich, za ś w niewielkim stopniu uwzgl ędniaj ącej potrzeby rozwojowe wielu samorz ądów lokalnych. Takie podej ście mo że doprowadzi ć do sytuacji, w której tylko niewielki odsetek samorz ądów lokalnych b ędzie mógł uzyska ć wsparcie na modernizacj ę swojej podstawowej infrastruktury, za ś zdecydowana wi ększo ść b ędzie musiała rozło żyć w czasie zaplanowane inwestycje, co z pewno ści ą ograniczy ich konkurencyjno ść i zdolno ść do inwestowania w innych obszarach rozwoju.

2.2. ANALIZA UWARUNKOWA Ń WEWN ĘTRZNYCH GMINY

Analiza uwarunkowa ń wewn ętrznych rozwoju gminy została dokonana w sze ściu podstawowych kategoriach, obejmuj ących takie zagadnienia jak: przestrze ń i środowisko, sfera społeczna i gospodarcza, infrastruktura techniczna i społeczna oraz zdolno ść instytucjonalna gminy do efektywnego rz ądzenia. Analiz ę oparto na najbardziej aktualnych danych statystycznych, staraj ąc si ę opisywa ć zachodz ące trendy i zjawiska w układzie graficznym na przestrzeni ostatnich lat. Wiele zaprezentowanych danych porównano ze średnimi warto ściami w województwie i kraju. Takie podej ście pozwala na pokazanie pozycji konkurencyjnej gminy i b ędzie przydatne w procesie monitorowania rozwoju gminy w kolejnych latach.

2.2.1. RYS HISTORYCZNY ORAZ OGÓLNE INFORMACJE O GMINIE

Przez wiele wieków tereny gminy Biała Podlaska i całego powiatu bialskiego zamieszkiwała ludno ść ró żnego pochodzenia. Była to ludno ść polska, ruska i litewska, w zale żno ści od tego, jakie pa ństwo sprawowało władze na tym terenie.

W 1388 roku ksi ążę litewski Witold umo żliwił osiedlenie si ę tutaj ludno ści żydowskiej, natomiast w XVII wieku doszło do osiedlenia rodzin tatarskich. 11

W zwi ązku z tym na tym terenie powstała specyficzna mozaika: narodowo ściowa, kulturowa i religijna.

Po stłumieniu Powstania Styczniowego (trwało na Podlasiu najdłu żej), nast ąpiła kasacja Unii Brzeskiej. Rozpocz ęły si ę na wielk ą skal ę prze śladowanie unitów (głównie w Ortelu Ksi ążę cym, Ciciborze, Łukowcach, Sworach i w Hrudzie). W roku 1918 po odzyskaniu przez Polsk ę niepodległo ści powiat bialski wszedł w skład województwa lubelskiego. W okresie okupacji hitlerowskiej powiat bialski wchodził w skład Generalnej Guberni.

Obecny kształt gmina otrzymała 1 stycznia 1973 roku dzi ęki poł ączeniu dotychczasowych jednostek administracyjnych: Sidorki, Sitnik i Swory. W latach 1975–1999 gmina funkcjonowała w strukturze województwa bialskopodlaskiego .

Pod wzgl ędem administracyjnym, od 1 stycznia 1999 roku gmina Biała Podlaska nale ży do województwa lubelskiego i wchodzi w skład powiatu bialskiego. Zajmuje obszar 326 km 2 (11,8% powierzchni powiatu i 1,3% powierzchni województwa). Otoczona jest gminami: Drelów, Huszlew, Janów Podlaski, Le śna Podlaska, Łomazy, Mi ędzyrzecz Podlaski, Piszczac, Rokitno, Zalesie. Gmina otacza miasto Biała Podlaska, które ma status powiatu grodzkiego.

Gmina cechuje si ę stosunkowo dobr ą dost ępno ści ą komunikacyjn ą. Zlokalizowana jest przy drodze krajowej nr 2 (jest to trasa tranzytowa ł ącz ąca Europ ę Zachodni ą z Rosj ą). W Białej Podlaskiej krzy żuje si ę ona z drogami wojewódzkim nr 811 (Sarnaki – Konstantynów – Biała Podlaska) i nr 812 (Biała Podlaska – Wisznice – Włodawa - Chełm). Gmina znajduje si ę w odległo ści 115 km od Lublina, 155 km od Warszawy i 36 km od Terespola (przej ście graniczne z Białorusi ą).

Gmin ę zamieszkuj ą 12 564 osoby, co stanowi 10,9% ludno ści powiatu i 0,57% województwa. Przekłada si ę to na g ęsto ść zaludnienia wynosz ącą 38 osób na km 2 (przy średniej dla powiatu wynosz ącej 42 osób i województwa – 87 osób).

12

2.2.2. PRZESTRZE Ń I ŚRODOWISKO

UKŁAD OSADNICZY

Rozwój gminy wiejskiej Biała Podlaska jest w du żym stopniu zdeterminowany przez miasto Biała Podlaska – szybko rozwijaj ący si ę o środek miejski, wokół którego poło żona jest gmina. Bezpo średnie s ąsiedztwo silnego miasta powiatowego wpływa korzystnie na układ osadniczy w gminie oraz podnosi atrakcyjno ść inwestycyjn ą i turystyczn ą gminy. Stwarza dodatkowe mo żliwo ści zagospodarowania wolnych terenów na cele osadnictwa podmiejskiego i rekreacyjnego.

Gmina liczy 41 sołectw: Cełujki, Cicibór Du ży, Cicibór Mały, Czosnówka, Dokudów I, Dokudów II, Grabanów Wie ś i Kolonia, Hola, Hrud, Husinka, Janówka, Ja źwiny, Julków, Kaliłów, Krzymowskie, Lisy, Łukowce, Michałówka, Młyniec, Ortel Ksi ążę cy I, Ortel Ksi ążę cy II, Perkowice, Pojelce, Porosiuki, Pólko, Rakowiska, Roskosz, Sitnik, Sławacinek Nowy, Sławacinek Stary, Styrzyniec, Surmacze, Swory, Sycyna, Terebela, Wilczyn, Woroniec, Woskrzenice Duże, Woskrzenice Małe, Wólka Pleba ńska, Zabłocie. Pod wzgl ędem wielko ści gmina Biała Podlaska jest najwi ększ ą gmin ą wiejsk ą w województwie lubelskim. Sie ć osadnicza w gminie jest dosy ć rozproszona, co stwarza okre ślone trudno ści w wyposa żeniu gminy w podstawow ą infrastruktur ę wodn ą i kanalizacyjn ą.

Wiele wsi zachowało swój historyczny wygl ąd, jednak ich stan i zagospodarowanie wymaga wielu działa ń rewitalizacyjnych. Odnosi si ę to zarówno do budynków mieszkalnych i gospodarczych, których wi ększo ść została wybudowana przed rokiem 1970, jak i szeroko rozumianej przestrzeni publicznej.

13

Mapa 2. Układ osadniczy i komunikacyjny gminy

WALORY PRZYRODNICZE

Pod wzgl ędem fizjograficznym gmina Biała Podlaska poło żona jest w obr ębie dwóch mezoregionów: Równiny Łukowskiej i Zakl ęsło ści Łomaskiej. Rze źba terenu została ukształtowana w czwartorz ędzie, w wyniku działalno ści l ądolodu oraz klimatu panuj ącego przed i po zlodowaceniu.

Najcenniejszymi warto ściami przyrodniczymi gminy s ą lasy. Zajmuj ą one 28% powierzchni gminy i wi ększo ść z nich nale ży do Nadle śnictwa Biał ą Podlaska. Jest to warto ść zbli żona do średniej dla kraju.

Powierzchnia obszarów chronionych w gminie wynosi 45,6 ha i s ą to u żytki ekologiczne. Stanowi ą one tylko 0,14% powierzchni gminy, podczas gdy średnio w województwie odsetek obszarów prawnie chronionych kształtuje si ę na poziomie prawie 23%, za ś w kraju – 33%. Wyst ępuje tu tak że 35 pomników przyrody (w tym 23 to pomniki przyrody o żywionej). Na terenie gminy nie zostały wyznaczone obszary sieci NATURA 2000.

14

Obszar gminy nale ży do zlewni rzeki Bug. Najwi ększ ą rzek ą odprowadzaj ącą wod ę z terenu gminy jest Krzna. Dopływami Krzny s ą rzeki: Zielawa, Rudka, Klukówna i Złota Krzywula. Na terenie gminy 88 ha zajmuj ą wody stoj ące a 171 ha rowy melioracyjne. Dwa istniej ące zbiorniki małej retencji wodnej (Terebela I i II) znajduj ą si ę na pograniczu gmin Biała Podlaska i Le śna Podlaska, maj ą one ł ączn ą powierzchni ę 34,4 ha. Ponadto znajduj ą si ę tu jeszcze niewielkie stawy rybne hodowlane.

Oprócz bogactwa przyrody, gmina jest dosy ć uboga, je żeli chodzi o wyst ępowanie. surowców mineralnych. Na terenie gminy znajduj ą si ę zło ża kruszywa naturalnego (żwiry, piaski) oraz kredy jeziorne i gytie wapienne)

Wydaje si ę, że gmina Biała Podlaska dysponuje znacznym potencjałem, jeżeli chodzi o rozwój energii ze źródeł odnawialnych. Ze wzgl ędu na swoje poło żenie gmina jest uprzywilejowanym obszarem do rozwoju energetyki wodnej i słonecznej 5. Na terenie gminy znajduj ą si ę dwie budowle pi ętrz ące na rzece Krzna w miejscowo ściach Czosnówka i Porosiuki. Ponadto du ża ilo ść gruntów ornych oraz lasów stwarza realne szanse rozwoju upraw energetycznych na terenie gminy oraz pozyskiwania energii z biomasy pochodzenia ro ślinnego (np. słoma, odpady le śne).

WALORY KULTUROWE

Na terenie gminy Biał ą Podlaska znajduje si ę wiele zabytkowych obiektów, tj.: • Obiekty sakralne (ko ścioły, cerkwie, cmentarze) w miejscowo ściach: Cicibór Du ży, Hrud, Swory, Woskrzenice Du że, Ortel Ksi ążę cy, Łukowce, Sycyna, • Dwory i zespoły dworsko-pałacowe (w tym założenia dworsko-parkowe i dworsko-ogrodowe) w miejscowo ściach: Grabanów, Kozula, Terebela, Woroniec, Roskosz, Woskrzenice Du że, Zacisze, Styrzyniec, • Zabudowa mieszkalna drewniana (w miejscowo ściach Cicibór Mały, Swory, Husinka, Sycyna, Pulko), • Kapliczki przydro żne.

5 Wojewódzki program rozwoju alternatywnych źródeł energii dla województwa lubelskiego, BPP, Lublin 2006. 15

Mapa 3. Walory przyrodnicze i kulturowe w gminie

Bogate walory środowiska przyrodniczego i kulturowego mog ą stanowi ć podstaw ę do rozwoju ró żnych form turystyki. Niezb ędnym warunkiem w tym zakresie jest jednak stworzenie odpowiedniej infrastruktury turystycznej na terenie gminy oraz prowadzenie skutecznych działa ń promocyjnych.

2.2.3. SPOŁECZE ŃSTWO

DEMOGRAFIA

W gminie zameldowanych jest 12 564 osoby (z czego 12 428 osób faktycznie mieszka na terenie gminy). Na przestrzeni ostatnich dwunastu lat odnotowuje się trwały wzrost liczby ludno ści w gminie ( średnio o około 100 osób rocznie). Prognozy demograficzne wskazuj ą na dalszy znaczny wzrost liczby ludno ści (zjawisko suburbanizacji).

16

Wykres 1. Liczba ludno ści zameldowanej w gminie Biała Podlaska w latach 1999-2006 (dane z czerwca)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Wzrost liczby ludno ści spowodowany jest głównie migracjami krajowymi oraz napływem ludno ści z terenu miasta Biała Podlaska. W roku 2006 saldo migracji wyniosło 181 osób, natomiast przyrost naturalny: -31. Niestety nie ma oficjalnych danych mówi ących o emigracji zarobkowej mieszka ńców za granic ę. Ocenia si ę, że zjawisko to jest powszechne i mo że dotyczy ć nawet 5% mieszka ńców gminy (głównie ludzi młodych).

Wykres 2. Przyrost naturalny i migracje w gminie Biała Podlaska

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

17

WIEK I STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA MIESZKA ŃCÓW

Gmina ma stosunkowo niekorzystn ą struktur ę wiekow ą. Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym wynosi ponad 15%, podczas gdy średnia dla województwa wynosi nieco prawie 17%. Natomiast ludno ści w wieku produkcyjnym jest w gminie nieco ponad 58%, czyli o 4 punkty procentowe mniej ni ż średnio w województwie. Kształtowanie si ę struktury wiekowej na przestrzeni ostatnich lat przedstawia wykres 3.

Wykres 3. Udział ludno ści wg ekonomicznych grup wieku w % ludno ści ogółem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Zbyt du ży udział osób w wieku poprodukcyjnym wpływa niekorzystnie na kształtowanie si ę tzw. wska źnika obci ąż enia demograficznego – mierzonego jako udział ludno ści w wieku nieprodukcyjnym przypadaj ącej na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wska źnik ten od kilku lat maleje i w roku 2006 osi ągn ął warto ść 71 osób, podczas gdy w województwie wynosi on niecałe 61 osób. Wysoka warto ść wska źnika obci ąż enia demograficznego wpływa niekorzystnie na lokalny rynek pracy i sprawia, że zbyt du ży odsetek mieszka ńców utrzymuje si ę z socjalnych źródeł dochodów.

Równie ż niekorzystnie kształtuje si ę struktura wykształcenia ludno ści gminy Biała Podlaska. Chocia ż na przestrzeni ostatnich 15 lat odnotowano pozytywne zmiany w tym zakresie, to jednak udział osób z wy ższym i średnim wykształceniem znacznie odbiega od średniej w regionie. Według danych spisu powszechnego, odsetek osób z wy ższym wykształceniem kształtuje si ę na poziomie 5% (w województwie – 8%), za ś z wykształceniem średnim - 19% (przy 23% średnio w województwie). Najliczniejsza grupa jest reprezentowana z wykształceniem podstawowym – 38%. Strukturę wykształcenia przedstawia wykres 4.

18

Wykres 4. Struktura wykształcenia ludno ści gminy Biała Podlaska

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

GOSPODARSTWA DOMOWE ORAZ ŹRÓDŁA ICH UTRZYMANIA

Ogółem w gminie jest 3 328 gospodarstw domowych. Około 52% gospodarstw utrzymuje si ę ze źródeł zarobkowych (praca najemna lub na własny rachunek, praca w gospodarstwie rolnym). Natomiast pozostała cz ęść gospodarstw domowych (48%) utrzymuje si ę głównie z emerytur, rent i zasiłków społecznych.

Wykres 5. Źródła utrzymania gospodarstw domowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

19

Tak du ża liczba gospodarstw domowych utrzymuj ących si ę z dochodów niezarobkowych, potwierdza wcze śniejsz ą tez ę o socjalnym charakterze lokalnej gospodarki i wskazuje na znaczny poziom ubóstwa i wykluczenia społecznego w gminie. Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy jest stosunkowo du ża liczba osób korzystaj ących z pomocy społecznej. Ocenia si ę, że około 9,2% ludno ści korzysta z ró żnych form pomocy społecznej, na które przeznaczane jest nieco ponad 19% środków z bud żetu gminy (17% średnio w województwie).

WARUNKI MIESZKANIOWE

Na ogóln ą liczb ę 3 562 mieszkania w gminie Biała Podlaska, tylko niewiele ponad 60% wyposa żonych jest w łazienk ę i ust ęp spłukiwany. Średnio co drugie mieszkanie posiada centralne ogrzewanie, a najwi ększym problemem pozostaje w dalszym ci ągu ograniczony dost ęp do gazu sieciowego (tylko 4% mieszka ń).

Wykres 6. Liczba mieszka ń zaopatrzonych w niezb ędne warunki sanitarno-ciepłownicze

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

LOKALNY RYNEK PRACY

Na koniec 2006 roku liczba zatrudnionych w gminie kształtowała si ę na poziomie 828 osób i od kilku lat waha si ę. Stosunkowo niewielka liczba zatrudnionych wynika mi ędzy innymi z faktu, że obecnie obowi ązuj ąca statystyka nie obejmuje osób pracuj ących w indywidualnych gospodarstwach rolnych oraz podmiotach gospodarczych o liczbie zatrudnionych do 9 osób.

20

Wykres 7. Liczba zatrudnionych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Niskiej liczbie zatrudnionych towarzyszy równie ż niekorzystna struktura zatrudnienia w podziale na poszczególne sektory gospodarki. Najwi ęcej miejsc pracy 50%) jest w sektorze usług nierynkowych, gdzie pracodawcami s ą głównie instytucje użyteczno ści publicznej, finansowane ze środków bud żetu pa ństwa.

Wykres 8. Udział zatrudnionych w poszczególnych sektorach (bez rolnictwa indywidualnego)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Głównymi pracodawcami w sektorze nierynkowym s ą: szkoły podstawowe (163 pracowników), gimnazja (59), Urz ąd Gminy (28) oraz Gminny O środek Kultury (16) i Gminny Zakład Komunalny (14 osób).

21

POZIOM BEZROBOCIA I JEGO STRUKTURA

Na koniec grudnia 2006 roku w gminie było zarejestrowanych 782 osoby bezrobotne, w tym 48% stanowiły kobiety. W stosunku do grudnia 2005 liczba bezrobotnych w gminie spadła o 75 osób (czyli o 9,5%). Spadek liczby bezrobotnych wynika nie tylko z coraz lepszej koniunktury gospodarczej w kraju, ale w du żej mierze zwi ązany jest z emigracj ą zarobkow ą młodych ludzi za granic ę. Na dzie ń 30 wrze śnia 2007 roku w gminie były zarejestrowane 763 osoby bezrobotne (6% społecze ństwa). Stopa bezrobocia w powiecie bialskim w listopadzie 2007 roku wynosiła 14,6%.

Wykres 9. Liczba bezrobotnych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US i Powiatowego Urz ędu Pracy w Biała Podlaska

Nie ma dokładnych danych statystycznych mówi ących o strukturze bezrobocia w gminie. Generalnie w śród osób bezrobotnych dominuj ą osoby młode do 34 roku życia – 56%. Prawie 70% bezrobotnych to osoby pozostaj ące bez pracy powy żej 24 miesi ęcy. Dane te wskazuj ą na ci ągle strukturalny charakter bezrobocia w gminie Biała Podlaska i jego dalsze ograniczenia b ędzie zale żało nie tylko od poprawy koniunktury gospodarczej w gminie, ale równie ż od przekwalifikowania si ę wielu osób i znalezienia pracy w innym zawodzie.

2.2.4. GOSPODARKA

Gmina Biała Podlaska, podobnie jak wiele innych gmin wiejskich w województwie, cechuje si ę stosunkow ą niekorzystn ą struktur ą gospodarki, z dominuj ącą pozycj ą mało efektywnego sektora rolnego i słabo rozwini ętą działalno ści ą pozarolnicz ą.

SEKTOR ROLNICZY

Gmin ę Biała Podlaska ma typowo rolniczy charakter. U żytki rolne zajmuj ą 20,6 tys. ha, czyli prawie 63,5% ogólnej powierzchni gminy. Aż 72% powierzchni u żytków

22

rolnych zajmuj ą grunty orne, 26% ł ąki i pastwiska, natomiast tylko niecałe 1,7% stanowi ą sady.

Gleby w gminie charakteryzuj ą si ę generalnie średni ą żyzno ści ą. Wyst ępuj ą głównie gleby brunatne i bielicowe nale żą ce do IVb i V klasy bonitacyjnej. Jako ść gleb determinuje w du żym stopniu kierunki upraw ro ślin i hodowli zwierz ąt. Do roku 2002 w uprawach dominowały zbo ża i ziemniaki, obecnie najwi ększy procent areału zajmuje uprawa kukurydzy. Domen ą gminy jest tak że hodowla żywca wieprzowego i bydła.

Wykres 10. Podstawowe kierunki upraw ro ślinnych wg areału i liczby gospodarstw (w % )

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Wykres 11. Podstawowe kierunki hodowli zwierz ąt wg sztuk

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Rolnictwo w gminie jest do ść rozdrobnione i mało efektywne. Ł ącznie funkcjonuje 2 756 gospodarstw rolnych, z czego a ż 81% to gospodarstwa o wielko ści do 10 ha. 226 gospodarstw ma powierzchni ę wi ększ ą ni ż 15 ha. Średnia wielko ść 23

gospodarstwa rolnego w gminie wynosi 7 ha i jest porównywalna ze średni ą w województwie (6,9 ha).

Wykres 12. Wielko ść gospodarstw rolnych wg areału

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Szacuje si ę, że tylko niewiele ponad 33% gospodarstw rolnych w gminie produkuje towar na rynek, pozostałe za ś zajmuj ą si ę produkcj ą roln ą wył ącznie na własne potrzeby. Wśród gospodarstw rolnych dominuj ą tradycyjne metody produkcji, bez nadmiernego stosowania środków chemicznych do nawo żenia i ochrony upraw. Czynnik ten mo że by ć atutem do rozwoju rolnictwa ekologicznego. Na terenie gminy funkcjonuj ą dwa certyfikowane gospodarstwa, zajmuj ące si ę ekologiczn ą produkcj ą żywno ści (Kaliłów, Husinka).

Niewielki jest równie ż odsetek gospodarstw staraj ących si ę ró żnicowa ć swoj ą działalno ść roln ą. Ocenia si ę, że tylko nieco ponad 5% gospodarstw rolnych (118) prowadzi działalno ść pozarolnicz ą. Główne obszary działalno ści pozarolniczej to: handel, przetwórstwo przemysłowe, handel, transport oraz budownictwo. Na terenie gminy działa kilka gospodarstw zajmuj ących si ę działalno ści ą agroturystyczn ą znajduj ące si ę w miejscowo ściach: Husinka, Woskrzenice Du że, Woskrzenice Małe, Wilczyn, Terebela, Janówka, Surmacze.

O słabo ści sektora rolnego świadczy równie ż niekorzystna struktura wykształcenia rolników. Ponad 61% gospodarstw rolnych prowadzona jest przez osoby nie posiadaj ące wykształcenia rolniczego. Tylko w 32 przypadkach gospodarstwa rolne prowadzone s ą przez osoby z kierunkowym wykształceniem wy ższym. Niskie wykształcenie rolników prowadz ących gospodarstwa rolne jest jednym z powodów niskiej efektywno ści sektora rolnego i braku jego specjalizacji.

24

Wykres 13. Liczba gospodarstw rolnych wg wykształcenia rolniczego osoby kieruj ącej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Gospodarstwa rolne s ą stosunkowo słabo wyposa żone w sprz ęt rolniczy. Gmina stosunkowo słabo wypada na tle województwa i kraju, je żeli chodzi o wyposa żenie gospodarstw w sprz ęt rolniczy. Zaznaczy ć nale ży stosunkowo lepsze wyposa żenie gospodarstw w kombajny ziemniaczane w stosunku zarówno do województwa jak i wska źników krajowych .

Tabela 1: Ilo ść sprz ętu rolniczego przypadaj ąca na 100 gospodarstw rolnych Samochody Kombajny Kombajny Ci ągniki ci ęż arowe zbo żowe ziemniaczane Polska 46 5 4,2 3

Lubelskie 51 3 4,9 3

Powiat Bialski 61 2,5 6,5 6,7 Gmina Biała Podlaska 44 2,6 3,9 4

Wi ększo ść instytucji otoczenia rolnictwa skupia si ę w mie ście powiatowym – Biała Podlaska. W gminie funkcjonuje 5 punktów skupu żywca i 1 punkt skupu warzyw znajduj ący si ę w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Ciciborze Du żym (jest to jedyna grupa producencka w gminie). Tylko nieliczni rolnicy s ą aktywni w organizacjach zrzeszaj ących.

25

Mapa 4. Uwarunkowania rozwoju sektora rolnego i pozarolnego

SEKTOR POZAROLNICZY

Na koniec 2006 roku na terenie gminy było zarejestrowanych w systemie REGON 646 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 632 podmioty zarejestrowanych w sektorze prywatnym. Tzw. wska źnik przedsi ębiorczo ści, liczony liczb ą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszka ńców, wynosi 51 i jest o jedn ą trzeci ą ni ższy ni ż średnia dla województwa (68 podmiotów) i stanowi połow ę warto ści wska źnika dla kraju (95 podmiotów).

Najliczniejsz ą grup ę w śród zarejestrowanych przedsi ębiorstw stanowi ą osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą (83,5%). Mały jest odsetek przedsi ębiorstw o bardziej zaawansowanych formach prawnych (np. spółek prawa handlowego). Wahania liczby podmiotów w ostatnich dziesi ęciu latach ilustruje wykres 14.

26

Wykres 14. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własno ściowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Najliczniej reprezentowan ą dziedzin ą działalno ści jest sekcja G (handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego) – 214 podmiotów. W sekcji D (przetwórstwo przemysłowe) działa 57 jednostek, w sekcji F (budownictwo) – 74 jednostek, za ś w sekcji I (transport, gospodarka magazynowa i ł ączno ść ) – 56 podmiotów. Najmniej jednostek działa w sekcji C (górnictwo) – 1 jednostka, w sekcji N (ochrona zdrowia i pomoc społeczna – 19 jednostek), w sekcji H (hotele i restauracje – 11 jednostek) i w sekcji J (po średnictwo finansowe – 26 jednostek).

Wykres 15. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US 27

Wspieraj ąc procesy restrukturyzacyjne w gminie nale ży przede wszystkim d ąż yć do wzrostu liczby przedsi ębiorstw w najwa żniejszych dla rozwoju gminy bran żach, tj. budownictwie, przetwórstwie i usługach rynkowych, w tym w sekcji H (hotele i restauracje).

Na terenie gminy działaj ą tylko trzy firmy z udziałem kapitału zagranicznego, chocia ż gmina od kilku lat próbuje stwarza ć dogodne warunki dla inwestorów zewn ętrznych. Mi ędzy innymi w tym celu, utworzono tereny inwestycyjne w miejscowo ściach: Sławacinek Stary - Sławacinek Nowy - Styrzyniec, Cicibór Du ży, Woskrzenice Du że, Czosnówka o ł ącznej powierzchni 1 239 ha. Ponadto inwestorzy maj ą mo żliwo ść uzyskania dodatkowego wsparcia ze strony władz lokalnych w postaci ulg podatkowych i pomocy w załatwianiu spraw formalno-prawnych.

ROZWÓJ SEKTORA TURYSTYKI

Rozwój sektora turystyki mo że by ć jedn ą z form wzmacniania lokalnej gospodarki i tworzenia nowych miejsc pracy poza rolnictwem. Liczne walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe stanowi ą dobr ą podstaw ę do rozwoju ró żnych form turystyki w gminie. W przyszło ści na obszarze gminy ma powsta ć Bialskopodlaski Obszar Chronionego Krajobrazu (w cz ęś ci południowo-wschodniej o powierzchni 4650 ha) chroni ący obszary le śne, doliny rzeczne i torfowiska.

Na obszarze gminy znajduj ą si ę tereny o predyspozycjach do rozwoju turystyki (jest to południowo-wschodnia cz ęść gminy i północno-zachodnia). Liczne zabytki historyczne oraz walory środowiskowe i przyrodnicze sprzyjaj ą rozwojowi czynnego wypoczynku, zwłaszcza w dziedzinie w ędrówek pieszych i rowerowych. Wyst ępuj ą tu równie ż dogodne warunki do uprawiania je ździectwa w miejscowo ściach Rakowice i Woskrzenice, Husinka. Na terenie gminy znajduje si ę zbiornik wodny Terebela I wykorzystywany w celach rekreacyjnych.

Przez gmin ę przebiegaj ą cztery szlaki dziedzictwa kulturowego: Szlak Muzealny, Szlak Rezydencji Magnackich, Szlak Kultury Wsi i Miasteczek oraz Szlak Gin ących Zawodów. W gminie istnieje mo żliwo ści stworzenia oferty wypoczynku świ ąteczno- weekendowego o charakterze czynnym dla mieszka ńców miasta Białej Podlaskiej. Szlak rowerowy wyst ępuj ący na terenie gminy biegnie przez nast ępuj ące miejscowo ści: Terespol, Zalesie, Biała Podlaska, Mi ędzyrzec Podlaski i Radzy ń Podlaski.

Gmina oferuje turystom równie ż miejsca hotelowe w Sławacinku, Woskrzenicach Du żych oraz Grabanowie i Roskoszy z pełn ą obsług ą gastronomiczn ą. W samym 2006 roku udzielono około 13 tys. noclegów turystom zagranicznym.

Niestety, pomimo bogatych walorów przyrodniczych i krajobrazowych, gmina Biała Podlaska wci ąż postrzegana jest jako obszar mało atrakcyjny i przyjazny dla turystów. Do głównych czynników ograniczaj ących rozwój sektora turystyki w gminie nale ży zaliczy ć:

28

nie wystarczaj ąca ilo ść infrastruktury, w tym przede wszystkim bazy gastronomicznej i noclegowej, niezb ędnej do stworzenia kompleksowej oferty turystycznej i zapewnienia zadawalaj ącej jako ści usług,
brak aktywno ści ze strony gminy i mieszka ńców w tworzeniu lokalnych produktów turystycznych i promowaniu ich na zewn ątrz.

Atrakcyjna oferta turystyczna proponowana jest przez pracownie gin ących zawodów znajduj ące si ę na terenie gminy. Jest to głownie oferta dla szkół, ale tak że dla ka żdej osoby chc ącej twórczo sp ędzi ć swój wolny czas.

Szans ą dla rozwoju terenów wiejskich jest równie ż Plan Odnowy Miejscowo ści, którego zdaniem jest korzystne przeobra żenie tych obszarów na poziomie lokalnym i regionalnym. Odnowa miejscowo ści jest koncepcj ą rozwoju pozarolniczych form aktywno ści miesza ńców wsi oraz promuje wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Jest to proces kształtowania warunków życia, którego twórc ą i podmiotem jest społeczno ść lokalna. W najbli ższych latach planowana jest odnowa miejscowo ści: Hrud i Swory.

2.2.5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

Wyposa żenie gminy w podstawow ą infrastruktur ę techniczn ą decyduje w du żym stopniu o jako ści życia mieszka ńców i wpływa na atrakcyjno ść inwestycyjn ą gminy. Ogólnie nale ży stwierdzi ć, że gmina Biała Podlaska boryka si ę z wieloma problemami, je żeli chodzi o jako ść i stopie ń wyposa żenia w podstawow ą infrastruktur ę techniczn ą. Poni żej dokonano krótkiej analizy głównych elementów składowych infrastruktury technicznej w gminie.

INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA I KOMUNIKACYJNA

Gmina jest dosy ć dobrze wyposa żona w infrastruktur ę kolejow ą i drogow ą. Przez gmin ę przebiega linia kolejowa o znaczeniu europejskim - E20 (Kunowice – Warszawa – Siedlce – Łuków – Terespol – Moskwa). Kolej ą na terenie gminy zarz ądza Okr ęgowa Dyrekcja Kolei Pa ństwowych w Siedlcach.

Łączna długo ść sieci drogowej na terenie gminy wynosi około 406 km, w tym 15 km przypada na drog ę krajow ą (nr 2), 13 km na drogi wojewódzkie (nr 812, 811) oraz 122 km na drogi powiatowe, które w 65% maj ą nawierzchni ę bitumiczn ą. Drogi gminne posiadaj ą ł ączn ą długo ść 256 km, z czego tylko 21% ma nawierzchni ę bitumiczn ą.

Pomimo du żego wysiłku inwestycyjnego gminy i powiatu w zakresie modernizacji infrastruktury drogowej, parametry techniczne i użytkowe wi ększo ści dróg powiatowych i gminnych nie odpowiadaj ą wymaganym standardom. Wiele odcinków dróg nie posiada dostatecznej no śno ści - bardzo wa żnego parametru 29

technicznego, przy obecnym stałym wzro ście przewozu towarów transportem kołowym. Post ępuj ąca degradacja dróg wymaga przeprowadzania du żego zakresu remontów bie żą cych, poprawy stanu poboczy i odwodnienia oraz uregulowania stanu prawnego pasów drogowych.

Niestety ograniczone mo żliwo ści finansowe gminy nie pozwalaj ą nawet na cz ęś ciowe odtwarzanie stanu technicznego dróg gminnych. Rocznie gmina wydaje około 1,5 mln zł na modernizacj ę i remonty dróg (niespełna 4,2% wydatków bud żetowych gminy). Pozwala to na budow ę średnio około 2 km dróg w ci ągu roku.

W latach 2008-2010 planowany jest tylko jeden projekt w zakresie inwestycji drogowych - przebudowa drogi gminnej w Rakowiskach (warto ść około 2 mln zł).

W gminie dosy ć dobrze funkcjonuje sie ć komunikacji autobusowej. Gmina ma bezpo średnie poł ączenia autobusowe z Warszaw ą, Lublinem, Białymstokiem i Terespolem. Na terenie gminy funkcjonuj ą dwie stacje kolejowe w Ogrodnikach i Perkowicach oraz przystanek na Porosiukach.

GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA

Gmina w dalszym ci ągu boryka si ę z problemami je żeli chodzi o dost ęp mieszka ńców do kompleksowej infrastruktury wodno-kanalizacyjnej. Licz ąca 95,4 km sie ć wodoci ągowa doprowadzona jest do 1 316 posesji w 20 sołectwach gminy. W skład infrastruktury wodoci ągowej wchodzi równie ż 13 stacji uzdatniania wody o ró żnym zasi ęgu i wydajno ści. Wska źnik zwodoci ągowania gminy oceniany jest na poziomie 46%.

Wykres 16. Długo ść sieci wodoci ągowej w km

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

30

Długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej wynosi 23,9 km. Niestety, sie ć kanalizacyjna nie rozwija si ę w gminie w sposób skoordynowany z rozwojem sieci wodoci ągowej. O ile do 2005 roku powstało ponad 23 km sieci wodoci ągowej, to w tym samym czasie wybudowano jedynie 0,2 km sieci kanalizacyjnej. Stopie ń skanalizowania gminy oceniany jest obecnie na poziomie 11,5%. Dysproporcje pomi ędzy sieci ą wodoci ągow ą i kanalizacyjn ą najbardziej widoczne s ą w ilo ści podł ączonych do sieci budynków i gospodarstw. Stopie ń skanalizowania gminy wynosi 11,5%.

Na terenie gminy nie wyst ępuje oczyszczalnia ścieków obsługuj ąca wszystkich mieszka ńców gminy. Miejska oczyszczalnia ścieków w Białej Podlaskiej przystosowana jest do odbioru ścieków z terenu gminy kanalizacj ą grawitacyjn ą oraz dowo żonych taborem asenizacyjnym. Do urz ądze ń słu żą cych oczyszczaniu ścieków na terenie gminy nale żą : mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków po modernizacji typu MOS w Woro ńcu, rów biologiczny w Roskoszy, Grabanowie, osadnik gnilny w RSP Cicibór i w Woskrzenicach.

Mapa 6. Stopie ń wyposa żenia gminy w infrastruktur ę wodno-kanalizacyjn ą

Wi ększo ść mieszka ńców gminy korzysta z szamb bezodpływowych. Do chwili obecnej wybudowano 143 przydomowe oczyszczalnie ścieków. W najbli ższej przyszło ści nale ży podj ąć budow ę kanalizacji sanitarnej w miejscowo ści Czosnówka .

31

GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI

Na stan środowiska znacz ąco wpływa gospodarka odpadami. Ocenia si ę, że rocznie na terenie gminy powstaje około 2 570 Mg odpadów komunalnych. Około 1–2% powstaj ących odpadów – to odpady niebezpieczne. W 2006 roku z terenu gminy zebrano 426,8 Mg odpadów i jest to warto ść o 14% wi ększa ni ż w roku 2005.

Na terenie gminy w miejscowo ści Kaliłów znajdowało si ę składowisko odpadów obsługuj ące miasto i gmin ę (w 2006 roku zako ńczono eksploatacj ę). Od 2001 roku oddano do u żytku składowisko zlokalizowane w granicach miasta. Gospodarka odpadami polega na nieselektywnym gromadzeniu odpadów w specjalnych pojemnikach i kontenerach i okresowym usuwaniu odpadów. Na terenie gminy znajduje si ę mogilnik w miejscowo ści Kaliłów, gdzie gromadzone były przeterminowane i wycofane z obrotu środki ochrony ro ślin.

W ci ągu najbli ższych lat nale ży doprowadzi ć do wdro żenia sprawnego systemu zbiórki, segregacji i unieszkodliwiania odpadów z gminy Biała Podlaska. Oprócz zrealizowania niezb ędnych inwestycji, wa żnym elementem efektywnej gospodarki odpadami powinny by ć działania u świadamiaj ące mieszka ńców gminy w zakresie wła ściwego post ępowania z powstaj ącymi w ich gospodarstwach odpadami.

INFRASTRUKTURA ELEKTROENERGETYCZNA I GAZOWA

Punkty zasilaj ące gmin ę w energi ę elektryczn ą znajduj ą si ę na terenie miasta (stacja „Wola” i „Sitanicka” o mocy 16 i 25 MVA oraz 10 i 25 MVA). Sie ć energetyczna gminy podlega Rejonowi Energetycznemu w Białej Podlaskiej i posiada wiele poł ącze ń z podsystemami. Stan techniczny linii wysokiego napi ęcia jest zadawalaj ący, wymogów technicznych nie spełnia jednak cz ęść linii niskiego napi ęcia. W przyszło ści przewidziana jest budowa linii elektrycznej wysokiego napi ęcia WN 400 kV.

Na dzie ń dzisiejszy nie notuje si ę wi ększych problemów z dostarczaniem energii elektrycznej do budynków i gospodarstw domowych. Praktycznie ka żdy indywidualny odbiorca mo że zosta ć podł ączony do sieci energetycznej. W dłu ższej perspektywie nale ży jednak liczy ć si ę z inwestycjami w zakresie infrastruktury niskonapi ęciowej, której stan techniczny z roku na rok si ę pogarsza.

Przez gmin ę przebiega gazoci ąg wysokiego napi ęcia w Hołowczycach do stacji redukcyjnej w Sławacinku. Gazoci ąg ten jest w złym stanie technicznym i wymaga w najbli ższych latach renowacji. Długo ść czynnej sieci gazowej w gminie wynosi około 15 km. Z sieci tej korzysta około 530 osób. W najbli ższej przyszło ści gmina nie planuje nowych inwestycji w tym zakresie.

32

INFRASTRUKTURA TELEKOMUNIKACYJNA

Dost ępno ść mieszka ńców gminy do infrastruktury telekomunikacyjnej systematycznie poprawia się. Dzieje si ę tak za spraw ą rozwoju telefonii stacjonarnej (TP S.A.), jak i coraz powszechniejszego dost ępu mieszka ńców do usług telefonii komórkowej. Przez południowo-zachodni ą cz ęść gminy przebiega kabel światłowodowy z Radzynia Podlaskiego, Mi ędzyrzecza Podlaskiego do Białej Podlaskiej gwarantuj ący bardzo wysoka jako ść poł ącze ń telefonicznych. Praktycznie cały obszar gminy obj ęty jest zasi ęgiem wszystkich funkcjonuj ących w Polsce operatorów sieci komórkowej (GSM/GPRS).

Dost ęp do internetu oferowany jest głównie przez TP S.A. oraz operatorów działaj ących z wykorzystaniem infrastruktury TP (Netia, Orange, Tele 2, Dialog, GTS Energis). Urz ąd gminy, szkoły, biblioteka oraz o środek zdrowia maj ą dost ęp do szerokopasmowego internetu oferowanego przez TP S.A i Orange. Trudno dokładnie oszacowa ć liczb ę osób korzystaj ących z internetu, ale bior ąc pod uwag ę dosy ć wysokie opłaty abonamentowe, nale ży s ądzi ć, że jest to ci ągle niewielki odsetek mieszka ńców.

Dalszy rozwój społecze ństwa informacyjnego na terenie gminy b ędzie uzale żniony od ograniczenia bariery ekonomicznej w dost ępie do internetu oraz od efektywnego informatyzowania administracji w gminie, poł ączonej z procesem u świadamiania i uczenia si ę mieszka ńców jak korzysta ć z usług i technologii informacyjnych.

2.2.6. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

Infrastruktura społeczna jest to zespół urz ądze ń publicznych zaspokajaj ących potrzeby socjalne, o światowe i kulturalne ludno ści. Do infrastruktury społecznej zaliczamy infrastruktur ę z zakresu o światy i wychowania, kultury, ochrony zdrowia i opieki społecznej, wypoczynku i kultury fizycznej oraz bezpiecze ństwa. Od stanu infrastruktury społecznej zale ży jako ść życia mieszka ńców i ich szanse rozwoju.

INFRASTRUKTURA EDUKACYJNA

Gmina dysponuje stosunkowo dobrze rozwini ętą sieci ą placówek o światowo– wychowawczych. Ogółem funkcjonuje 12 szkół podstawowych sze ścioklasowych i 2 gimnazja. W gminie nie funkcjonuje ani jedna samodzielna placówka wychowania przedszkolnego, natomiast przy szkołach podstawowych działa 11 oddziałów przedszkolnych, do których ł ącznie ucz ęszcza 160 dzieci. Edukacj ą przedszkoln ą obj ętych jest prawie 26% populacji dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Wska źnik ten jest ni ższy ni ż średnia dla województwa (36%).

Infrastruktura edukacyjna jest dosy ć dobrze dostosowana do liczby uczniów. Łącznie do szkół podstawowych ucz ęszcza 1 042 dzieci, za ś do szkół gimnazjalnych – 439 uczniów. Średnio na jeden oddział w szkole podstawowej przypada 33

16 uczniów (przy 18 średnio w województwie), natomiast w gimnazjum na jeden oddział przypada 24 uczniów (taki sam wska źnik dla województwa).

Liczba uczniów w szkołach systematycznie spada i ta tendencja b ędzie si ę utrzymywa ć w ci ągu najbli ższych lat. Kształtowanie si ę liczby uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjach na przestrzeni ostatnich lat przedstawiono na wykresie 17.

Wykres 17. Liczba dzieci w oddziałach przedszkolnych i uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Wyposa żenie szkół w komputery jest bardzo dobre (100% zarówno w szkołach podstawowych jak i w gimnazjach, przy średniej dla województwa wynosz ącej odpowiednio 76% i 77%). Średnio w szkołach podstawowych przypada 9 uczniów na jeden komputer (przy 18 w kraju i 14 w województwie), natomiast w gimnazjach na jeden komputer przypada a ż 20 uczniów, podczas gdy średnia dla kraju wynosi 18 uczniów, a dla województwa 17. S ą to jednak wska źniki znacznie odbiegaj ące od tego co jest notowane w innych regionach Unii Europejskiej.

INFRASTRUKTURA SPORTOWA

Na terenie gminy znajduj ą si ę 2 hale sportowe pełnowymiarowe w Zespole Szkół w Ciciborze Du żym i Sworach. Prawie wszystkie szkoły podstawowe wyposa żone s ą w boiska sportowe. Osiem szkół podstawowych posiada zast ępcze sale gimnastyczne.

W najbli ższych latach należy zatem zadba ć o pełne wyposa żenie szkół podstawowych i gimnazjalnych w infrastruktur ę sportow ą oraz podj ąć działania na rzecz wi ększego wykorzystania istniej ącej bazy sportowej przez mieszka ńców

34

gminy. Powinno to si ę odbywa ć mi ędzy innymi poprzez dalszy rozwój aktywnie działaj ących w gminie klubów sportowych.

INFRASTRUKTURA KULTURY

W skład gminnej infrastruktury kultury wchodzi Gminny O środek Kultury, w strukturze którego funkcjonuje osiem Klubów Kultury, pi ęć Pracowni Gin ących Zawodów i Gminna Biblioteka Publiczna z sze ścioma filiami i jednym punktem bibliotecznym. Wa żną funkcj ę kulturow ą w życiu mieszka ńców pełni ą kluby i biblioteki, przy których tworzone s ą punkty internetowe ogólno dost ępne. W klubach działa 13 zespołów twórczych, obrz ędowych, śpiewaczych, tanecznych i wokalnych. Kluby i biblioteki s ą miejscem koncentracji życia społeczno ści lokalnej, są one doskonałym narz ędziem do mobilizowania i aktywowania mieszka ńców gminy. Nale ży wi ęc zadba ć o wła ściwe funkcjonowanie tych obiektów doposa żenie ich w niezb ędny sprz ęt i środki, a tam gdzie jest to mo żliwe adoptowa ć na ten cel niedziałaj ące świetlice wiejskie. Najwa żniejszym zadaniem Gminnego O środka Kultury jest koordynacja działa ń sieci Pracowni Gin ących Zawodów i tworzenie nowych. Pracownie umo żliwiły stworzenie ście żek edukacyjnych i dały szans ę zarobkowania twórcom. Działania w pracowniach stały si ę ciekaw ą ofert ą dla turystów zorganizowanych i indywidualnych, to tak że zapocz ątkowało rozwój drobnego rzemiosła pami ątkarskiego. Na terenie gminy zarejestrowanych jest 26 twórców.

Wa żną rol ę w szerzeniu działalno ści kulturalno-oświatowej w gminie pełni Gminna Biblioteka Publiczna w Sitniku oraz jej 6 filii i jeden punkt biblioteczny. Placówki te dysponuj ą ju ż znacznym ksi ęgozbiorem ocenianym na prawie 37 tys. woluminów. Niestety mieszka ńcy dosy ć niech ętnie korzystaj ą z mo żliwo ści wypo życzania ksi ąż ek. Ogólnie w placówkach bibliotecznych zarejestrowanych jest około 900 czytelników, czyli 7% społecze ństwa, przy średniej dla województwa wynosz ącej 20%. Jeden czytelnik w ci ągu roku wypo życza średnio 13 ksi ąż ek, podczas gdy w województwie średnia wypo życze ń wynosi 19 ksi ąż ek. W 2007 roku zarejestrowano wyra źny wzrost czytelnictwa.

Wa żną funkcj ę kulturaln ą w życiu mieszka ńców gminy pełni ą równie ż świetlice wiejskie oraz remizy stra żackie funkcjonuj ące przy jednostkach Ochotniczej Stra ży Po żarnej (OSP). Na terenie gminy działa 13 jednostek OSP w tym 6 typu M (motopompa) i 7 typu S (samochód). Do Krajowego Systemu Ratowniczo-Ga śniczego nale żą 4 jednostki w miejscowo ściach: Sitnik, Sławacinek Stary, Swory i Hrud.

W świetlicach najcz ęś ciej koncentruje si ę życie lokalnej społeczno ści, stanowi ą one równie ż doskonałe narz ędzie do mobilizowania (szczególnie młodych ludzi) do aktywno ści społecznej. Dlatego nale ży zadba ć o wła ściwe funkcjonowanie świetlic wiejskich i ich doposa żenie w niezb ędny sprz ęt i środki.

35

INFRASTRUKTURA OCHRONY ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ

Dost ęp mieszka ńców gminy do usług medycznych jest dosy ć dobry. Wi ększo ść mieszka ńców korzysta z usług medycznych w Białej Podlaskiej. Na terenie gminy działa tylko jedna niepubliczna przychodnia lekarska, w której w 2006 udzielono 7 428 porad.

Wykres 18. Liczba przyj ęć w poradniach lekarskich

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Na terenie gminy nie działa ani jedna apteka. Najbli ższe placówki tego typu znajduj ą si ę w pobliskiej Białej Podlaskiej. Mieszka ńcy gminy Biała Podlaska mog ą korzysta ć z trzech prywatnych gabinetów dentystycznych. Natomiast na terenie gminy znajduje si ę Dom Pomocy Społecznej w Kozuli, w którym znajduje si ę miejsce dla 228 pensjonariuszy.

W gminie działa Gminny O środek Pomocy Społecznej, z usług którego korzysta około 10% ludno ści gminy. Do głównych form opieki społecznej nale żą świadczenia pieni ęż ne (w tym zasiłki rodzinne), świadczenia rzeczowe oraz poradnictwo specjalistyczne. Głównymi powodami przyznania pomocy społecznej s ą: bezradno ść w sprawach opieku ńczo-wychowawczych (69%), bezrobocie (54%), ubóstwo (40%), alkoholizm (13%), niepełnosprawno ść (8,6%) oraz długotrwała lub ci ęż ka choroba (6,5%).

2.2.7. JAKO ŚĆ RZ ĄDZENIA W GMINIE

Zdolno ść gminy do skutecznego rz ądzenia i przezwyci ęż ania problemów rozwojowych stanowi obecnie jedno z głównych wyzwa ń samorz ądów lokalnych w Polsce. W niniejszej analizie skoncentrowano si ę na krótkim omówieniu trzech najwa żniejszych czynników decyduj ących o jako ści rz ądzenia w gminie, tj.: zdolno ści inwestycyjnej gminy, zaanga żowania kapitału społecznego w proces

36

rz ądzenia gmin ą oraz stosowanych praktyk planowania strategicznego i promowania gminy na forum krajowym i mi ędzynarodowym.

ANALIZA ZDOLNO ŚCI INWESTYCYJNEJ GMINY

Zdolno ść gminy do inwestowania uzale żniona jest głównie od wielko ści dochodów oraz struktury wydatków w bud żecie gminy. W ci ągu ostatnich lat mo żna zaobserwowa ć stały wzrost dochodów gminy Biała Podlaska. Wielkość tych dochodów w roku 2006 wyniosła nieco ponad 23,5 mln zł i wzrosła w porównaniu z rokiem 2000 o prawie 100%. Głównymi składnikami dochodów bud żetu gminy s ą wpływy z subwencji (50,8%) i dotacje celowe z bud żetu pa ństwa (22,9%). Dochody własne stanowi ą ponad 22% i ich udział w dochodach ogółem wzrasta.

Wykres 19. Dochody gminy Biała Podlaska

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Pomimo obserwowanego stałego wzrostu dochodów w budżecie gminy, ich wielko ść w przeliczeniu na jednego mieszka ńca pozostaje nadal niska i kształtuje si ę na poziomie około 1 900 zł (przy średniej dla województwa wynosz ącej około 2 100 zł).

37

Wykres 20. Dochody i wydatki w przeliczeniu na 1 mieszka ńca

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Stosunkowo korzystnie kształtuje si ę struktura wydatków w bud żecie gminy. Szacuje si ę że ponad 43% wydatków bud żetu gminy stanowi ą wydatki bie żą ce jednostek bud żetowych (z czego ponad 56% przeznacza si ę na wynagrodzenia pracownicze, a niecałe 28% na zakup materiałów i usług). W 2006 roku wydatki inwestycyjne kształtowały si ę na poziomie powy żej 30% bud żetu gminy. Ich udział w wydatkach ogółem gminy jest znacznie wy ższy ni ż średnia dla województwa (14%).

Wykres 21. Wydatki inwestycyjne gminy jako procent bud żetu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

Stosunkowo wysoka zdolno ść inwestycyjna gminy przekłada si ę na efektywno ść pozyskiwania środków ze źródeł zewn ętrznych. W latach 2000-2006 na działania inwestycyjne udało si ę gminie pozyska ć środki na poziomie 6,7 mln zł. Głównym źródłami dofinansowania były takie programy jak: Sektorowy Program Operacyjny (3,5 mln zł), Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (2,9 mln zł), SAPARD (2,3 mln zł).

38

JAKO ŚĆ KAPITAŁU SPOŁECZNEGO GMINIE

Jako ść kapitału społecznego i jego zaanga żowanie w proces zarz ądzania wspólnot ą gminn ą jest obecnie jednym z głównych przejawów dobrego rz ądzenia na poziomie lokalnym. Zwykle kapitał społeczny oceniany jest w takich kategoriach jak: aktywno ść obywatelska (mierzona mi ędzy innymi udziałem w wyborach i organizacjach społecznych), zaradno ść mieszka ńców (poł ączona z ch ęci ą współpracy i pomagania innym np. w ramach pomocy dobros ąsiedzkiej), poziom wzajemnego zaufania i bezpiecze ństwa mieszka ńców (równie ż socjalnego), religijno ść oraz niski poziom wyst ępowania patologii społecznych.

Trudno jest jednoznacznie oceni ć jako ść kapitału społecznego w gminie. Wydaje si ę, że gmina posiada znaczne zasoby kapitału społecznego, które wymagaj ą jednak dalszego uaktywnienia i rozwoju. Za takim stwierdzeniem przemawiaj ą nast ępuj ące argumenty:

Wysoki poziom wykształcenia radnych (27% radnych legitymuje si ę wykształceniem wy ższym, a tylko 3% posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe),
Stosunkowo wysoki stopie ń zaanga żowania mieszka ńców gminy w życie społeczno-kulturalne (np. wzrastaj ący stopie ń korzystania z ksi ęgozbiorów bibliotecznych, du ża ilo ść działaj ących zespołów ludowych, itd.)
Spora aktywno ść obywateli w wyborach (niecałe 50% frekwencja w ostatnich wyborach samorz ądowych).
Stosunkowo mała ilo ść aktywnie działaj ących organizacji pozarz ądowych na terenie gminy (25 organizacji zarejestrowanych w KRS, co daje około 2 organizacji na 1 000 mieszka ńców, przy wska źniku 2,2 dla województwa),

PRAKTYKA PLANOWANIA STRATEGICZNEGO I PROMOWANIA GMINY

O jako ści rz ądzenia w gminie decyduje w du żym stopniu praktyka planowania strategicznego i jako ść przygotowywanych dokumentów. Gmina Biała Podlaska posiada wi ększo ść wymaganych prawem dokumentów strategicznych. Ogólna polityka rozwoju gminy prowadzona jest w oparciu o Strategi ę rozwoju społeczno- gospodarczego opracowan ą w 2000 roku i uszczegółowion ą w 2007 roku w postaci Planu rozwoju lokalnego na lata 2007-2013 . Polityka w zakresie planowania przestrzennego prowadzona jest na podstawie Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego , za ś sprawy zwi ązane z ochron ą środowiska zostały szczegółowo uregulowane w dwóch dokumentach strategicznych, tj.: Program ochrony środowiska i gminny plan gospodarki odpadami dla gminy Biała Podlaska na lata 2004-2010 .

Kwestie rozwoju infrastruktury społecznej zostały cz ęś ciowo uregulowane w Gminnym systemie profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodzin ą. Brakuje natomiast strategicznego dokumentu w zakresie polityki społecznej (np. programu 39

rozwi ązywania problemów społecznych) oraz dokumentu reguluj ącego kwestie współpracy gminy z organizacjami pozarz ądowymi.

Działalno ść promocyjna gminy jest prowadzona na do ść szerok ą skale. Gmina w celach promocyjnych wydała folder Gmina Biała Podlaska - Tradycja a współczesno ść oraz film z cyklu Promocja gminny Biała Podlaska - Na kresow ą nut ę i Ocali ć od zapomnienia Co prawda funkcjonuje strona internetowa gminy, lecz gmina nie posiada obcoj ęzycznych materiałów promocyjnych, uczestniczy w targach mi ędzynarodowych (promocja wyrobów Pracowni Kulinariów Regionalnych na spotkaniach mi ędzynarodowych regionów Oberhavel, promocja wyrobów zdobnictwa ludowego i wyrobów pracowni tkackiej na mi ędzynarodowych targach w Niort). Gmina utrzymuje stał ą współprace z Europejskim Centrum Kształcenia (w warsztatach w Pracowni Gin ących Zawodów wzi ęli udział go ście z Francji, Belgii, Holandii, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii). W przyszłych działaniach nale ży zatem dąż yć do zwi ększenia aktywno ści gminy w zakresie promocji i współpracy mi ędzynarodowej.

2.3. ANALIZA SWOT

Analiza SWOT jest podsumowaniem mocnych i słabych stron gminy wynikaj ących z uwarunkowa ń wewn ętrznych oraz szans i zagro żeń zdeterminowanych w du żej mierze przez czynniki zewn ętrzne.

40

Mocne strony Słabe strony • Korzystna lokalizacja, blisko przej ścia • Niska jako ść kapitału ludzkiego (apatia granicznego z Białorusi ą (Terespol), i niech ęć do rozwi ązywania własnych • Poło żenie wokół rozwijaj ącej si ę Białej problemów, zbyt du ża zale żno ść od Podlaskiej i wykorzystanie pozytywnego pomocy społecznej), oddziaływania miasta (dost ępno ść do • Niski poziom rozwoju infrastruktury wysokiej jako ści usług zdrowotnych, turystycznej, kulturalnych, edukacyjnych), • Słabo rozwini ęty sektor działalno ści • Wzrost liczby ludno ści na skutek zjawiska pozarolniczej, suburbanizacji, • Niski standard nawierzchni dróg, • Do ść du ża lesisto ść , • Słabo rozwini ęta infrastruktura • Bogate dziedzictwo kulturowe (liczne wodoci ągowa, kanalizacyjna i gazowa, zabytki i miejsca historyczne), • Niska zdolno ść inwestycyjna gminy, • Dobra baza do rozwoju przetwórstwa • Brak wystarczaj ącego zaplecza do skupu żywno ści (w tym żywno ści ekologicznej), i przetwarzania produktów rolnych, • Dobrze rozwini ęta sie ć kolejowa i drogowa, • Rozdrobnienie gospodarstw rolnych oraz • Dost ępno ść terenów pod działalno ść ich niska dochodowo ść , gospodarcz ą (w tym rekreacje i turystyk ę) oraz budownictwo mieszkaniowe • Do ść dobrze rozwini ęta infrastruktura edukacyjna i sportowa, • Prowadzenie działań w zakresie promocji gminy

Szanse Zagro żenia • Wykorzystanie poło żenia przygranicznego • Niewiara i niech ęć mieszka ńców do gminy, poprawy swojej sytuacji życiowej • Korzystanie z pozytywnych impulsów (poł ączona ze zwi ększaj ącą si ę zale żno ści ą rozwojowych generowanych przez miasto mieszka ńców od pomocy socjalnej), Biała Podlaska • Post ępuj ąca marginalizacja gminy oraz • Wykorzystanie szans rozwoju gminy i jej brak realnych mo żliwo ści przyspieszenia społeczno ści wynikaj ących z dost ępnych własnego rozwoju ze źródeł zewn ętrznych, programów Unii Europejskiej, • Obni żanie si ę konkurencyjno ści gminy • Wł ączenie si ę gminy w ogólnoeuropejski spowodowane mi ędzy innymi niskim nurt rozwoju turystyki (budowa niezb ędnej standardem infrastruktury, niskim infrastruktury, rozwój miejscowych poziomem rozwoju przedsi ębiorczo ści produktów turystycznych, promocja i turystyki. w układzie sieciowym, itd.), • Modernizacja i post ępuj ąca specjalizacja rolnictwa, w tym rozwój rolnictwa niszowego (np. rolnictwa ekologicznego, rolnictwa produkuj ącego na potrzeby sektora produkuj ącego energi ę odnawialn ą), • Rozwój społecze ństwa informacyjnego (dost ęp mieszka ńców do informacji, wiedzy i zatrudnienia).

41

3. WIZJA STRATEGICZNEGO ROZWOJU GMINY

Przy okre ślaniu wizji rozwoju gminy wzi ętą pod uwag ę nast ępuj ące czynniki:
uwarunkowania zewn ętrzne, czyli otoczenie zewn ętrzne rozwoju gminy zdefiniowane w analizie SWOT jako potencjalne szanse i zagro żenia,
uwarunkowania wewn ętrzne, okre ślone w analizie SWOT jako mocne i słabe strony gminy,
obowi ązujące dokumenty strategiczne, zarówno te na poziomie gminy, jak i wy ższym – na poziomie województwa i kraju,
kompetencje samorz ądu gminnego, które stanowi ą punkt wyj ścia do okre ślenia działa ń i kluczowych projektów dla rozwoju gminy,
instrumenty i programy finansowe, dost ępne dla gminy w ramach obecnej perspektywy finansowej Unii Europejskiej,
konsultacje społeczne, przeprowadzone w formie warsztatów i bada ń ankietowych (wyniki zostały omówione w Zał ączniku 1).

Z przeprowadzonej analizy SWOT wynika, że gmina Biała Podlaska boryka si ę z wieloma powa żnymi problemami rozwojowymi. Ogólnie mo żna stwierdzi ć, że problemy te s ą typowe dla wielu gmin w Polsce i dotycz ą głównie niedorozwoju podstawowej infrastruktury technicznej oraz niskiej jako ści kapitału ludzkiego. Czynniki te maj ą decyduj ący wpływ na słabo funkcjonuj ącą gospodark ę lokaln ą, zdominowan ą w du żym stopniu przez rozdrobnione i niedochodowe rolnictwo oraz słabo rozwini ętą przedsi ębiorczo ść pozarolnicz ą. Z kolei słabo funkcjonuj ąca gospodarka nie jest w stanie zapewni ć mieszka ńcom wystarczaj ącej ilo ści miejsc pracy, przez co sytuacja materialna i jako ść życia wielu gospodarstw domowych uzale żniona jest w zbyt du żym stopniu od dochodów socjalnych.

Z drugiej strony gmina dysponuje znacz ącymi atutami, które je śli zostan ą we wła ściwy sposób wykorzystane, mog ą doprowadzi ć do uruchomienia pozytywnych mechanizmów rozwoju gminy. Atuty te to przede wszystkim czysta i ró żnorodna przyroda, dost ępno ść terenów pod działalno ść gospodarcz ą i budownictwo mieszkaniowe oraz znaczne zasoby dobrze wykształconych ludzi do pracy.

PRZYJ ĘTA LOGIKA STRATEGICZNYCH DZIAŁA Ń

Kluczem do zmiany sytuacji w gminie jest skoncentrowanie działa ń i wysiłków na podnoszeniu efektywno ści lokalnej gospodarki. Gmina posiada wewn ętrzne potencjały (mocne strony), które nale ży lepiej wykorzysta ć w najbli ższych latach. Najwa żniejsze z nich to:
dobra jako ść gleb i zwi ązany z tym potencjał do rozwoju nowoczesnego rolnictwa;
poło żenie na skrzy żowaniu wa żnych szlaków komunikacyjnych oraz w niedu żej odległo ści od granicy, co sprzyja lokowaniu inwestycji;
ch ęć do prowadzenia działalno ści gospodarczej przez mieszka ńców;

42

atrakcyjno ść przyrodnicza i kulturowa gminy, która stanowi podstaw ę do rozwijania bran ż turystycznej i rekreacyjnej;
poło żenie wokół rozwijaj ącego si ę Białej Podlaskiej i wykorzystanie pozytywnego oddziaływania tego bieguna wzrostu (dost ępno ść do wysokiej jako ści usług zdrowotnych, kulturalnych, edukacyjnych).

Na obszarze gminy Biała Podlaska nale ży w najbli ższym czasie podj ąć wiele działa ń umo żliwiaj ących efektywne wykorzystanie wy żej wymienionych potencjałów rozwojowych. Wi ąż e si ę to z przezwyci ęż aniem słabych stron, których istnienie uniemo żliwia przy śpieszenie procesów rozwojowych.

Zatem proponowane obszary strategiczne i kierunki działa ń skupia ć si ę powinny przede wszystkim na ograniczaniu barier hamuj ących wykorzystanie mocnych stron gminy, a tak że wykorzystaniu tzw. „renty zapó źnienia” w niektórych sferach gospodarki (np. małe gospodarstwa, b ędące zasadniczo słab ą stron ą gospodarki, mog ą sta ć si ę motorem rozwoju dochodowego rolnictwa ekologicznego, niski stopie ń uprzemysłowienia wpłyn ął na zachowanie znacz ących walorów środowiska naturalnego).

Nale ży oczekiwa ć, i ż pozytywne zmiany, jakie zajd ą w wyniku realizacji szeregu działa ń nakierowanych na rozwój gospodarki i zasobów ludzkich, przyczyni ą si ę w dłu ższej perspektywie czasu do poprawy jako ści życia mieszka ńców, co jest misj ą czy te ż celem nadrz ędnym niniejszej strategii.

43

Poprawa jako ści życia mieszka ńców gminy

Wy ższa atrakcyjno ść Wielofunkcyjny rozwój Nowoczesne inwestycyjna gminy wsi społecze ństwo

Obszary działa ń: Obszary działa ń: Obszary działa ń: infrastruktura restrukturyzacja jako ść kształcenia, komunikacyjna, ochrony rolnictwa, rolnictwo kultura, polityka środowiska, tereny ekologiczne, rozwój społeczna, zarz ądzanie inwestycyjne przedsi ębiorstw, turystyka gmin ą, inicjatywy i rekreacja, promocja lokalne gminy

PO ŻĄ DANY STAN ROZWOJU GMINY

Strategia wskazuje główne obszary, których wsparcie jest konieczne dla wywołania pozytywnych procesów gospodarczych i społecznych. Obszary te wynikaj ą z uwarunkowa ń wewn ętrznych i zewn ętrznych gminy, a układ proponowanych do realizacji kierunków działa ń respektuje zasad ę zrównowa żonego rozwoju.

Zakłada si ę, że w wyniku realizacji zało żeń strategii gmina Biała Podlaska w 2015 roku b ędzie gmin ą:
wykorzystuj ącą potencjał rolniczy, z bardziej dochodowym rolnictwem;
wielofunkcyjn ą, wspomagaj ącą i uzupełniaj ącą funkcje Białej Podlaskiej;
z wi ększ ą ilo ści ą miejsc pracy, atrakcyjn ą dla mieszka ńców mog ących realizowa ć swoje aspiracje;
przyci ągaj ącą turystów zainteresowanych ró żnymi formami aktywnego wypoczynku;
gdzie otwarci i dobrze wykształceni mieszka ńcy współpracuj ą ze sob ą i współuczestnicz ą w rz ądzeniu;
sprawnie zarz ądzan ą i efektywnie wykorzystuj ącą dost ępne środki na rozwój.

44

3. MISJA ORAZ CELE STRATEGII

W strategii wyró żnia si ę nast ępuj ącą hierarchi ę celów:
misja strategii stanowi cel nadrz ędny, do którego d ąż y gmina planuj ąc działania rozwojowe;
cele strategiczne , wskazuj ące najwa żniejsze obszary, w których konieczne jest wsparcie w celu przy śpieszenia rozwoju gminy;
cele operacyjne , które uszczegółowiaj ą cele strategiczne i zawieraj ą propozycje kierunków działa ń, koniecznych dla osi ągni ęcia poszczególnych celów operacyjnych.

Konsekwentne d ąż enie do osi ągania celów operacyjnych i strategicznych b ędzie przybli żało gmin ę do wyznaczonej misji.

MISJA STRATEGII

Misja rozwoju gminy wskazuje na cel nadrz ędny, do jakiego nale ży d ąż yć realizuj ąc poszczególne elementy strategii. Zwykle misja formułowana jest w sposób ogólny i adresowana jest do całej społeczno ści zamieszkuj ącej dan ą gmin ę.

Misj ą rozwoju gminy Biała Podlaska jest polepszenie jako ści życia mieszka ńców przez wielokierunkowy rozwój gminy, bardziej efektywne wykorzystanie wewn ętrznych potencjałów oraz pełnienie funkcji zaplecza gospodarczego dla dynamicznie rozwijaj ącego si ę miasta Biała Podlaska.

CELE STRATEGICZNE

Wypełnianie misji b ędzie mo żliwe poprzez skupienie si ę na ograniczonej liczbie priorytetowych obszarów (celów strategicznych). Bior ąc pod uwag ę poło żenie gminy Biała Podlaska wokół du żego miasta, potencjały oraz problemy rozwojowe gminy, wybrano trzy cele strategiczne.

Cel strategiczny 1: Wy ższa atrakcyjno ść inwestycyjna gminy Dla przy śpieszenia rozwoju gospodarczego gminy konieczne jest przyci ągni ęcie inwestorów zewn ętrznych. W sytuacji nasilaj ącej si ę konkurencji lokalizacja inwestycji uzale żniona jest od oferowanych warunków, w tym: stosowanych ulg podatkowych, dost ępno ści odpowiednich kadr, a tak że dost ępu do podstawowej infrastruktury. Głównym atutem gminy jest poło żenie na skrzy żowaniu wa żnych szlaków krajowych i mi ędzynarodowych, zarówno drogowych jak i kolejowych. Ze wzgl ędu na blisko ść du żego miasta, gmina Biała Podlaska jest doskonałym obszarem dla lokalizowania tu działalno ści gospodarczej wymagaj ącej znacznych terenów. 45

Z tego wzgl ędu przed gmin ą Biała Podlaska stoj ą powa żne wyzwania zwi ązane z przygotowaniem infrastrukturalnym. Powstaj ąca infrastruktura powinna sprzyja ć i zach ęca ć do lokowania inwestycji (obni żenie kosztów „wej ścia” inwestora). Z drugiej strony powinna słu żyć ochronie środowiska naturalnego, stanowi ącego podstaw ę do rozwijania dwóch wa żnych dla gminy sektorów: turystyki i rolnictwa. Ponadto rozbudowa infrastruktury jest koniecznym warunkiem do rozwijania funkcji gminy jako zaplecza miasta Biała Podlaska (głównie funkcja mieszkaniowa w najbli ższym otoczeniu miasta).

Cel strategiczny 2: Wielofunkcyjny rozwój wsi Warunkiem zapewnienia wysokiej jako ści życia mieszka ńców jest zwi ększanie dochodów gospodarstw domowych. Dominuj ące na obszarze gminy rolnictwo, mimo korzystnych warunków glebowych, nie cechuje się wysokim poziomem dochodowo ści. Podstawowy wpływ na tę sytuacj ę maj ą: struktura wielko ściowa, niska mechanizacja oraz ekstensywne formy gospodarowania. Ta przestarzała struktura wpływa na niskie dochody mieszka ńców, utrwalaj ąc obszary wykluczenia społecznego i ograniczaj ąc dost ęp do edukacji. Zachodz ące procesy restrukturyzacyjne na wsi b ędą w najbli ższych latach powodowały likwidacj ę gospodarstw, które obecnie produkuj ą wył ącznie na własny u żytek.

Aby złagodzi ć negatywne efekty tego procesu nale ży ju ż teraz podj ąć działania w celu rozwijania sektora pozarolniczego. Z jednej strony b ędzie on absorbował osoby, które nie zamierzaj ą prowadzi ć działalno ści rolnej, z drugiej pozwoli na przełamanie monofunkcyjno ści wsi. Wi ększa dost ępno ść usług, w tym podstawowych usług dla ludno ści, b ędzie wpływała na zwi ększenie atrakcyjno ści obszaru gminy do zamieszkania. Rozwini ęcie ró żnych form działalno ści, w tym zwi ązanej z turystyk ą i rekreacj ą, zwi ększy liczb ę przyje żdżaj ących. Brak działa ń w zakresie wsparcia przedsi ębiorczo ści mo że spowodowa ć, że firmy b ędą zakładane w Białej Podlaskiej i to tam b ędą generowane miejsca pracy oraz wpływy bud żetowe. Rozwój lokalnej gospodarki powinien bazowa ć głównie na naturalnych walorach gminy oraz blisko ści miasta Biała Podlaska.

Cel strategiczny 3: Nowoczesne społecze ństwo Na post ęp ekonomiczny coraz wi ększy wpływ ma jako ść zasobów ludzkich. Wykształcone, świadome społecze ństwo jest bardziej otwarte na zmiany, ch ętniej podejmuje ryzyko, współpracuje i jest bardziej skłonne do zachowa ń altruistycznych. Niestety, poziom wykształcenia mieszka ńców gminy nie nale ży do najwy ższych, dlatego te ż konieczne s ą wysiłki na rzecz uzupełniania kwalifikacji zawodowych mieszka ńców oraz dbania o jako ść kształcenia dzieci i młodzie ży. Z drugiej strony nale ży podj ąć działania na rzecz zatrzymania na obszarze gminy osób wykształconych i aktywnych. Podstawow ą zach ętą s ą oczywi ście miejsca pracy, ale obecnie coraz wi ększego znaczenia nabiera otoczenie, w jakim si ę mieszka i stosunki panuj ące w danej społeczno ści. Dlatego niezwykle istotne jest budowanie w mieszka ńcach przywi ązania do regionu i gminy oraz kształtowanie lokalnej to żsamo ści.

46

CELE OPERACYJNE ORAZ KIERUNKI DZIAŁA Ń

W ramach ka żdego z obszarów (celów) strategicznych zaproponowano zestaw wynikaj ących z nich celów operacyjnych. Wskazane kierunki działa ń stanowi ć b ędą podstaw ę do opracowania i realizacji konkretnych projektów. Odpowiedzialno ść za realizacj ę cz ęś ci z tych zada ń b ędzie spoczywała na Urz ędzie Gminy (zadania własne samorz ądu, które zostan ą uj ęte w wieloletnim planie inwestycyjnym). Cz ęść kierunków zada ń stanowi swoisty „kierunkowskaz” dla innych podmiotów funkcjonuj ących na obszarze gminy. W tym przypadku rol ą Urz ędu Gminy b ędzie udzielanie głównie wsparcia informacyjnego i merytorycznego.

Cele operacyjne nie maj ą układu hierarchicznego i b ędą realizowane równocze śnie, w zale żno ści od dost ępnych źródeł finansowania oraz zaanga żowania si ę poszczególnych instytucji i podmiotów we wdra żanie strategii. Realizacja działa ń w ramach poprawy sfery gospodarczej wymaga bowiem jednoczesnego przygotowania ludno ści w sferze edukacyjnej, kulturalnej i społecznej.

Przyj ęty układ celów jest w pełni zgodny z priorytetami strategicznymi Strategii rozwoju kraju na lata 2007-2015 , a tak że wpisuje si ę w struktur ę celów Strategii rozwoju województwa lubelskiego na lata 2006-2020. Uwzgl ędnia równie ż obowi ązuj ące dokumenty strategiczne na poziomie gminnym, tj.: Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy , Program ochrony środowiska dla gminy Biała Podlaska, Strategi ę rozwi ązywania problemów społecznych w gminie Biała Podlaska.

47

Misj ą rozwoju gminy Biała Podlaska jest polepszenie jako ści życia mieszka ńców przez wielokierunkowy rozwój gminy, bardziej efektywne wykorzystanie wewn ętrznych potencjałów oraz pełnienie funkcji zaplecza gospodarczego dla dynamicznie rozwijaj ącego si ę miasta Biała Podlask a.

Wy ższa atrakcyjno ść Wielofunkcyjny Nowoczesne inwestycyjna gminy rozwój wsi społecze ństwo

ś 1.1. Tworzenie 2.1. Poprawa 3.1. Poprawa jako ci ś mo żliwo ści dochodowo ci wykształcenia ń do inwestowania gospodarstw mieszka ców rolnych

1.2. Ochrona 3.2. Zwi ększenie i zapobieganie 2.2. Rozwijanie świadomo ści degradacji działalno ści społecznej środowiska pozarolniczej mieszka ńców naturalnego i poprawa zarz ądzania w gminie

48

Cel strategiczny 1: Wy ższa atrakcyjno ść inwestycyjna gminy

1.1. Tworzenie mo żliwo ści do inwestowania

Przyci ągni ęcie inwestycji zewn ętrznych to jeden z wa żnych elementów zwi ększania potencjału kapitałowego gminy. Nowe inwestycje to nowe miejsca pracy, które pozwol ą na podniesienie dochodów ludno ści. Obecnie wpływy do bud żetu gminy z tytułu podatków od osób fizycznych oraz podatku od osób prawnych s ą zdecydowanie za niskie. Dla przyci ągni ęcia inwestorów konieczne jest udro żnienie systemu komunikacyjnego, zapewnienie odpowiedniej infrastruktury energetycznej, telekomunikacyjnej oraz przygotowanych terenów inwestycyjnych.

Główne kierunki działa ń:
wyznaczenie i przygotowanie terenów inwestycyjnych pod działalno ść gospodarcz ą i budownictwo mieszkaniowe;
zapewnienie kompleksowej obsługi inwestora (promocja terenów inwestycyjnych, udzielanie informacji i pomocy zainteresowanym inwestorom);
modernizacja wybranych poł ącze ń komunikacyjnych zapewniaj ących sprawne poł ączenia z Biał ą Podlask ą oraz zwi ększaj ących dost ępno ść terenów atrakcyjnych turystycznie (obszary południowe gminy), budowa dróg osiedlowych na obszarach intensywnej zabudowy;
informatyzacja gminy (e-administracja, infrastruktura dost ępna dla mieszka ńców);

Mo żliwe źródła finansowania działa ń / projektów
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (wszystkie rodzaje działa ń),
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (informatyzacja obszarów wiejskich),
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (infrastruktura drogowa, tereny inwestycyjne, informatyzacja gminy),
Program Partnerstwa i S ąsiedztwa „Polska – Białoru ś - Ukraina” (współpraca transgraniczna we wszystkich rodzajach działa ń)
Inne

Kryteria wyboru projektów inwestycyjnych Przy wyborze zada ń inwestycyjnych do sfinansowania ze środków publicznych b ędą brane pod uwag ę przede wszystkim:
kryteria ekonomiczne (infrastruktura drogowa, tereny inwestycyjne),
kryteria równo ści szans (informatyzacja),
kryteria wynikaj ące z programu operacyjnego, w ramach którego dany projekt b ędzie składany do sfinansowania,
inne.

49

1.2. Ochrona i zapobieganie degradacji środowiska naturalnego

Słabo rozwini ęta infrastruktura ochrony środowiska wpływa na obni żenie atrakcyjno ści danego obszaru zarówno pod wzgl ędem gospodarczym jak i społecznym. Niska dost ępno ść do ułatwie ń cywilizacyjnych ma negatywy wpływ na jako ść życia mieszka ńców. Gmin ę Biała Podlaska cechuj ą bardzo dobre warunki do prowadzenia działalno ści rolniczej i rozwijania turystyki. Jednak wzmagaj ąca si ę presja urbanizacyjna, w szczególno ści w najbli ższym s ąsiedztwie Białej Podlaskiej, mo że powodowa ć szybk ą degradacj ę środowiska i uniemo żliwi ć w przyszło ści pełne wykorzystanie tych potencjałów.

Główne kierunki działa ń:
inwestycje w infrastruktur ę wodno-kanalizacyjn ą (w szczególno ści na obszarze intensywnej zabudowy podmiejskiej i obszarach okalaj ących obszary chronione, przydomowe oczyszczalnie ścieków na obszarach o rozproszonej zabudowie);
uporz ądkowanie gospodarki odpadami (selektywna zbiórka odpadów, szczególnie w obszarze intensywnej zabudowy, stworzenie efektywnego systemu zbiórki i wywozu odpadów, w tym odpadów z zawarto ści ą azbestu),
zwi ększanie zalesienia zwi ązane z utrzymaniem funkcji „zielonego pier ścienia” Białej Podlaskiej;
uzupełnianie sieci gazowej i zapobieganie „niskiej emisji” poprzez promowanie wykorzystywania odnawialnych źródeł energii.

Mo żliwe źródła finansowania działa ń / projektów
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (infrastruktura kanalizacyjna)
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (wszystkie rodzaje infrastruktury),
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (infrastruktura wodno- kanalizacyjna, gospodarki odpadami),
Program Partnerstwa i S ąsiedztwa „Polska – Białoru ś - Ukraina”
Ekofundusz (infrastruktura wodno-kanalizacyjna, gospodarki odpadami),
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (infrastruktura wodno-kanalizacyjna, gospodarki odpadami),
Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych,
inne.

Kryteria wyboru projektów inwestycyjnych Przy wyborze zada ń inwestycyjnych do sfinansowania ze środków publicznych b ędą brane pod uwag ę przede wszystkim:
kryteria ekonomiczne,
kryteria ekologiczne,

50

kryteria wynikaj ące z programu operacyjnego, w ramach którego dany projekt b ędzie składany do sfinansowania,
inne.

Cel strategiczny 2: Wielofunkcyjny rozwój wsi

2.1. Poprawa dochodowo ści gospodarstw rolnych

Poprawa kondycji gospodarstw rolnych to podstawowy warunek poprawy dochodów ludno ści w rolniczej gminie. Konkurencyjno ść tego sektora zale żeć b ędzie od tempa jego restrukturyzacji. Cz ęść małych gospodarstw b ędzie mogła dalej funkcjonowa ć i prowadzi ć produkcj ę owoców i warzyw na potrzeby Białej Podlaskiej. Cz ęść gospodarstw, poło żonych głównie w otoczeniu obszarów chronionych, mo że przestawi ć si ę na uprawy ekologiczne. W przypadku reszty gospodarstw b ędą musiały zachodzi ć procesy konsolidacji i powi ększania gospodarstw. Dodatkowo, aby gospodarstwa były konkurencyjne, musi nast ąpi ć proces ich modernizacji, w tym wyposa żenia w odpowiedni sprz ęt i środki.

Główne kierunki działa ń:
wspieranie procesu modernizacji sprz ętu i budynków (w tym zwrócenie uwagi na kwestie ochrony środowiska), powi ększania gospodarstw i scalania gruntów;
podnoszenie wiedzy i kwalifikacji rolników (w tym rolników młodych) w zakresie prowadzenia gospodarstwa i jego modernizacji (w tym wprowadzania infrastruktury zapobiegaj ącej zanieczyszczeniom wód i gleb);
wspieranie procesu ró żnicowania działalno ści gospodarstw rolnych (szkolenia przekwalifikowuj ące, agroturystyka, produkcja surowca energetycznego, drobne przetwórstwo produktów rolnych i le śnych, zalesianie gruntów rolnych, itd.);
rozwój rolnictwa ekologicznego (zmiana metody upraw, certyfikacja produkcji, promocja, itd.);
wspieranie instytucji otoczenia rolnictwa (zrzeszanie si ę rolników, grupy producenckie, infrastruktura skupu i przetwórstwa produktów rolnych, itd.).

Mo żliwe źródła finansowania działa ń / projektów W okresie realizacji strategii b ędzie istniała mo żliwo ść finansowania ww. zada ń m.in. z nast ępuj ących środków publicznych:
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (wszystkie rodzaje działa ń),
Ekofundusz (produkcja energii ze źródeł odnawialnych)
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (ekologiczne formy produkcji rolnej),
inne.

51

Kryteria wyboru realizowanych projektów Wi ększo ść zaplanowanych działa ń w ramach tego celu b ędzie realizowana przez instytucje i podmioty niezale żne od samorz ądu gminnego. Prawie wszystkie działania b ędą finansowane z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, w oparciu o ści śle okre ślone kryteria. Dlatego te ż, głównym zadaniem władz gminnych b ędzie przede wszystkim promocja dost ępnych działa ń i zach ęcenie potencjalnych beneficjentów do skorzystania z dost ępnych form pomocy na modernizacj ę sektora rolnego.

2.2. Rozwijanie działalno ści pozarolniczej

Gmin ę charakteryzuje stosunkowo wysoka aktywno ść gospodarcza mieszka ńców. Podstaw ę sektora przedsi ębiorstw stanowi ą osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą. Jednak że ich dochody nie s ą zbyt wielkie, co znajduje swoje odzwierciedlenie w niskich przychodach bud żetu gminy z tytułu podatków. Sytuacja powy ższa świadczy z jednej strony o przedsi ębiorczo ści mieszka ńców, z drugiej o niskiej chłonno ści rynku spowodowanej niskimi dochodami. Rozwijanie sektora pozarolniczego jest konieczne, aby procesy restrukturyzacyjne w rolnictwie mogły zachodzi ć szybciej i nie wywoływały nadmiernie negatywnych skutków społecznych.

Główne kierunki działa ń:
aktywne wspieranie funkcjonuj ących i zakładaj ących działalno ść przedsi ębiorców (szczególnie w sektorze przetwórstwa rolno- spo żywczego, usług na rzecz rolnictwa, usług turystycznych, produktów do wytwarzania energii z surowców rolnych) w pozyskiwaniu środków na rozwój;
odnowa miejscowo ści w celach turystycznych (np. obiektów zabytkowych i lokalnych pomników historii, itd.) i inwestycyjnych,
wspieranie rozwoju infrastruktury i produktów turystycznych (w tym bazy noclegowo-gastronomicznej, szlaków turystycznych, zbiorników wodnych, ście żek rowerowych, oznakowania, odnowa obiektów zabytkowych, itd.) w zgodzie z zasadami zrównowa żonego rozwoju;
rozwijanie turystyki weekendowej i rekreacyjnej (w tym wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych do celów edukacyjnych);
promocja tradycyjnych produktów lokalnych (potrawy regionalne, tradycyjne produkty r ękodzielnicze, itd.);
aktywna promocja gminy na forum krajowym i mi ędzynarodowym (w tym z wykorzystaniem mo żliwo ści jakie stwarzaj ą technologie informacyjno-komunikacyjne)

Mo żliwe źródła finansowania działa ń / projektów
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (wspieranie przedsi ębiorczo ści pozarolniczej na obszarach wiejskich oraz odnowy wsi),

52

Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (dotacje inwestycyjne dla małych i średnich przedsi ębiorstw, rozwój infrastruktury turystycznej, współpraca mi ędzynarodowa, promocja),
Program Operacyjny Kapitał Ludzki (szkolenia i wsparcie dla przedsi ębiorstw oraz osób rozpoczynaj ących działalno ść gospodarcz ą oraz szkolenia rolników w zakresie przekwalifikowania się na inne zawody)
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej ( ście żki rowerowe, promocja w układzie Polski Wschodniej),
Program Partnerstwa i S ąsiedztwa „Polska – Białoru ś - Ukraina” (współpraca transgraniczna m.in. w zakresie rozwoju przedsi ębiorczo ści i turystyki).

Kryteria wyboru projektów Przy wyborze projektów do realizacji ze środków publicznych b ędą brane pod uwag ę przede wszystkim:
kryteria ekonomiczne (dotacje inwestycyjne dla przedsi ębiorstw, infrastruktura turystyczna),
kryteria równo ści szans (dotacje inwestycyjne dla przedsi ębiorstw),
kryteria wynikaj ące z programu operacyjnego, w ramach którego b ędzie składany dany projekt do sfinansowania,
inne.

Cel strategiczny 3: Nowoczesne społecze ństwo

3.1. Poprawa jako ści wykształcenia mieszka ńców Poziom wykształcenia mieszka ńców gminy nie nale ży do najwy ższych. W planowaniu działa ń na rzecz podniesienia poziomu edukacji nale ży obok zagadnie ń infrastrukturalnych zwróci ć szczególn ą uwag ę na jako ść kształcenia. Obok form szkolnych nale ży wspiera ć kształcenie pozaszkolne, a tak że dba ć o uzupełnianie kwalifikacji i wiedzy w systemie kształcenia ustawicznego. Do rozwijania ró żnego typu działalno ści powinna by ć wykorzystywana przede wszystkim istniej ąca infrastruktura o światy. Obok infrastruktury stricte edukacyjnej nale ży d ąż yć do uzupełniania infrastruktury sportowej, zwi ększaj ąc w ten sposób mo żliwo ści rozwoju ruchowego dzieci i młodzie ży.

Główne kierunki działa ń / typy projektów
dostosowanie infrastruktury edukacyjnej i sportowej gminy do zmieniaj ących si ę standardów i potrzeb (modernizacja budynków, uzupełnienie bazy sportowej, itd.);
podnoszenie jako ści kształcenia w szkołach (doskonalenie kadr nauczycielskich, doposa żenie szkół w niezb ędny sprz ęt i pomoce dydaktyczne, wymiana młodzie ży i współpraca mi ędzynarodowa szkół, organizowanie zaj ęć pozalekcyjnych, których celem jest pogł ębienie zainteresowa ń uczniów, w tym nauka j ęzyków obcych, nauka korzystania 53

z zasobów i mo żliwo ści jakie daje dost ęp do infrastruktury teleinformatycznej, itd.);
wspieranie edukacji przedszkolnej (rozwój alternatywnych form edukacji przedszkolnej z wykorzystaniem istniej ącej bazy o światowej i kulturalnej, promocja edukacji przedszkolnej w śród mieszka ńców, itd.);
wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzie ży (zaj ęcia wyrównawcze, zasiłki dla rodzin najubo ższych, systemy stypendialne dla młodzie ży gimnazjalnej, itd.);
promocja ró żnych form edukacji pozaszkolnej (kształcenie ustawiczne osób starszych, edukacja na odległo ść , itd.);
kontynuacja działa ń edukacyjnych i promocyjnych w zakresie ochrony środowiska.
inne

Mo żliwe źródła finansowania działa ń / projektów
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (infrastruktura sportowa),
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (infrastruktura edukacyjno-sportowa, współpraca mi ędzynarodowa szkół),
Program Operacyjny Kapitał Ludzki (podnoszenie jakości kształcenia, doskonalenie kadry nauczycielskiej, systemy stypendialne dla uczniów, doposa żenie szkół w sprz ęt, itd.),
Program Partnerstwa i S ąsiedztwa „Polska – Białoru ś - Ukraina” (współpraca transgraniczna m.in. w zakresie edukacji, wymiany młodzie ży, itd.),
Programy wspólnotowe „Uczenie si ę przez całe życie” oraz „Młodzie ż w działaniu” (współpraca młodzie ży szkolnej na całym obszarze Unii Europejskiej)
Inne

Kryteria wyboru projektów Przy wyborze projektów do realizacji ze środków publicznych b ędą brane pod uwag ę przede wszystkim:
kryteria ekonomiczne i demograficzne (infrastruktura edukacyjna i sportowa)
kryteria równo ści szans (systemy stypendialne),
kryteria wynikaj ące z programu operacyjnego, w ramach którego dany projekt b ędzie mógł by ć finansowany,
inne.

3.2. Zwi ększenie świadomo ści społecznej mieszka ńców i poprawa zarz ądzania w gminie

O rozwoju gminy w coraz w wi ększym stopniu decyduj ą równie ż takie czynniki jak kultura i kapitał społeczny. Kultura pozwala na kształtowanie postaw i zachowa ń

54

ludzkich oraz jest nieodł ącznym elementem procesu kształcenia ludzi. Lokalne tradycje kulturowe i instytucje je promuj ące stanowi ą ponadto wa żny zasób rozwoju sektora usług turystycznych. Z kolei kapitał społeczny to przede wszystkim wi ęzi mi ędzyludzkie, stopie ń zaufania mi ędzy nimi, a tak że umiej ętno ść i ch ęć współdziałania. Wysoki poziom kultury i kapitału społecznego wpływa na jako ść rz ądzenia w gminie, wyzwala w śród ludzi kreatywno ść , a tak że przyczynia si ę do ograniczenia patologii i wykluczenia społecznego.

Główne kierunki działa ń / typy projektów
rozwój instytucji kultury (modernizacja niezb ędnej infrastruktury, w tym świetlic wiejskich, remiz, bibliotek, doposa żenie w niezb ędny sprz ęt, wspieranie najwa żniejszych imprez kulturalnych, itd.);
wykorzystanie materialnych i niematerialnych składników dziedzictwa kulturowego do kultywowania tradycji ludowych i przekształcania ich w produkty turystyczne;
aktywne wspieranie partnerstw i inicjatyw oddolnych na rzecz rozwoju gminy lub wsi (formalnych i nieformalnych);
prowadzenie efektywnej polityki społecznej (prowadzącej do integracji i aktywizacji osób zagro żonych wykluczeniem);
zwi ększanie świadomo ści mieszka ńców wokół najwa żniejszych problemów rozwoju gminy (ekologia, zdrowie i bezpiecze ństwo, przedsi ębiorczo ść , integracja europejska, itd.);
wprowadzenie wysokich standardów zarz ądzania w gminie (dbało ść o jako ść kadry Urz ędu Gminy i jednostek podległych, współpraca z mieszka ńcami oraz samorz ądem miasta Biała Podlaska i samorz ądem powiatowym, aktywne pozyskiwanie środków zewn ętrznych, nawi ązywanie i aktywna kontynuacja współpracy mi ędzynarodowej i mi ędzyregionalnej).

Mo żliwe źródła finansowania działa ń / projektów
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (infrastruktura kulturalna),
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (infrastruktura turystyczna i kulturalna, współpraca mi ędzynarodowa gminy),
Program Operacyjny Kapitał Ludzki (integracja i pomoc społeczna, wspieranie partnerstw, podnoszenie świadomo ści mieszka ńców, itd.),
Program Partnerstwa i S ąsiedztwa „Polska – Białoru ś - Ukraina” (współpraca transgraniczna m.in. w zakresie kultury i rozwoju inicjatyw lokalnych),
Program Kultura 2007 (wymiana do świadcze ń w zakresie szeroko poj ętej kultury europejskiej),
Europa dla Obywateli (promowanie idei europejskiego społecze ństwa obywatelskiego),
Inne

55

Kryteria wyboru projektów Przy wyborze projektów do realizacji ze środków publicznych b ędą brane pod uwag ę przede wszystkim:
kryteria ekonomiczne (infrastruktura kulturalna)
kryteria równo ści szans (pomoc społeczna),
kryteria wynikaj ące z programu operacyjnego, w ramach którego dany projekt b ędzie mógł by ć finansowany.

4. SYSTEM WDRA ŻANIA I FINANSOWANIA STRATEGII

Przyj ęty system wdra żania bazuje przede wszystkim na wprowadzeniu szeregu działa ń i projektów przewidzianych do realizacji w ramach poszczególnych celów operacyjnych strategii. Cz ęść projektów została zidentyfikowana i uj ęta w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym na lata 2008-2010 (Zał ącznik 2). S ą to najwa żniejsze projekty inwestycyjne gminy, dla których zaplanowano dofinansowanie z bud żetu gminy. Za wdro żenie tych projektów b ędzie odpowiadał głównie samorz ąd gminy, b ądź jednostki mu podległe (np. placówki edukacyjne). Proces przygotowania i realizacji tych projektów b ędzie na bie żą co monitorowany przez Urz ąd Gminy, zarówno od strony finansowej, jak i technicznej.

Zakłada si ę, że zdecydowana wi ększo ść projektów pozostanie poza ramami Wieloletniego Planu Inwestycyjnego i b ędzie wdra żana przez uprawnione do tego instytucje i podmioty. Zatem głównym zadaniem władz gminnych w tym zakresie będzie zidentyfikowanie i zmobilizowanie wszystkich potencjalnych projektodawców i wsparcie ich od strony szkoleniowo-informacyjnej w realizacji okre ślonych typów projektów.

Poni żej zidentyfikowano najwa żniejsze instytucje i podmioty zaanga żowane w proces wdra żania strategii gminy Biała Podlaska.

GŁÓWNE INSTYTUCJE I PODMIOTY ZAANGA ŻOWANE WE WDRA ŻANIE STRATEGII

Główn ą instytucj ą odpowiedzialn ą za wdro żenie strategii jest Wójt wraz z podległym mu Urz ędem Gminy. Wójt odpowiada za ogóln ą koordynacj ę procesu wdra żania i monitorowania strategii. W szczególno ści odpowiedzialny jest za przygotowanie i wdro żenie projektów wynikaj ących z Wieloletniego Planu Inwestycyjnego.

Instytucjami wspomagaj ącymi Urz ąd Gminy w procesie wdra żania strategii s ą:
Rada Gminy, która razem z radami sołeckimi powinna zadba ć o promocj ę i wła ściwe zrozumienie strategii w śród społeczno ści lokalnej,

56

Placówki szkolno-wychowawcze (szczególna wa żna rola nauczycieli jako liderów lokalnych),
Gminny O środek Pomocy Społecznej,
Gminny O środek Kultury,
Jednostki OSP i ich stra żnice,
Ko ściół,
Organizacje pozarz ądowe działaj ące na terenie gminy,
Inne.

Instytucje partnerskie , zarz ądzaj ące okre ślonymi instrumentami i programami, w ramach których b ędą finansowane niektóre działania wynikaj ące ze strategii, w tym:
Urz ąd Marszałkowski (jako instytucja zarz ądzaj ąca RPO WL oraz cz ęś ci ą działa ń w ramach PROW),
Starostwo Powiatowe w Białej Podlaskiej (dysponent cz ęś ci środków w ramach PROW i PO Kapitał Ludzki),
Powiatowy Urz ąd Pracy w Białej Podlaskiej,
Powiatowy Oddział Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
Agencja Rozwoju Regionalnego,
Inne.

Do wa żnych pomiotów, które w istotny sposób b ędą przyczynia ć si ę do realizacji celów strategii, nale ży równie ż zaliczy ć docelowe grupy beneficjentów pomocy , w tym przede wszystkim:
przedsi ębiorcy i ich zwi ązki,
rolnicy i ich zwi ązki,
koła gospody ń wiejskich,
bezrobotni,
osoby podnosz ące swoje kwalifikacje.

ŚRODKI NIEZB ĘDNE NA REALIZACJ Ę STRATEGII

Niezmiernie trudno jest okre śli ć wielko ść niezb ędnych środków na realizacj ę celów niniejszej strategii. Bior ąc pod uwag ę ogromne potrzeby gminy w zakresie wyposa żenia w podstawow ą infrastruktur ę techniczn ą i społeczn ą, zapotrzebowanie na realizacj ę najwa żniejszych projektów inwestycyjnych w latach 2008-2015 szacowane jest na około 14,7 mln zł. Ponad 10 mln zł potrzebnych jest na infrastruktur ę wodno-kanalizacyjn ą, za ś zapotrzebowanie na inwestycje w zakresie infrastruktury społecznej oszacowane zostały na poziomie około 2,3 mln zł.

Do tego dochodzi realizacja projektów nie zwi ązanych bezpo średnio z inwestycjami, ale wa żnych z punktu widzenia rozwoju zasobów ludzkich czy te ż budowania kapitału społecznego w gminie. Okre ślenie zapotrzebowania finansowego na tego rodzaju projekty nie jest jednak mo żliwe, cho ćby z tego wzgl ędu, że obecnie nie do ko ńca wiadomo, kto i w jakim zakresie mógłby realizować projekty o charakterze 57

nieiwestycyjnym na terenie gminy. Mo żna natomiast wst ępnie oszacowa ć, jakiego rz ędu środki b ędą dost ępne dla gminy na realizacj ę tego typu projektów. Ocenia si ę, że w latach 2007-2013 na obszary wiejskie Lubelszczyzny trafi około 1 100 mln zł na projekty nieinwestycyjne. Oznacza to, że średnio na mieszka ńca wsi przypadnie około 950 zł . Zakładaj ąc, że skuteczno ść gminy w pozyskiwaniu środków nie b ędzie mniejsza ni ż innych gmin wiejskich w województwie, gmina Biała Podlaska w latach 2007-2015 mo że liczy ć na środki rz ędu 12 mln zł . Fundusze te b ędą mogły by ć przeznaczone na projekty zwi ązane z działaniami rozwojowymi w zakresie poprawy jako ści kapitału ludzkiego i społecznego.

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA STRATEGII

Głównymi źródłami finansowania strategii b ędą:
bud żet gminy
zewn ętrzne środki publiczne (dost ępne przede wszystkim w ramach programów finansowanych z Unii Europejskiej),
środki z sektora prywatnego (np. w ramach projektów partnerstwa publiczno- prywatnego).

Mo żliwo ści finansowania strategii z bud żetu gminy s ą dosy ć ograniczone. Z przeprowadzonych analiz wynika, że gmina rocznie przeznacza średnio około 30% bud żetu na zadania inwestycyjne. Przy obecnym bud żecie gminy kształtuj ącym si ę na poziomie około 23,5 mln, s ą to wi ęc środki rz ędu 7,05 mln. złotych . Zakładaj ąc, że dochody bud żetu gminy w ci ągu najbli ższych lat b ędą rosły średnio o 10% i utrzyma si ę wielko ść wydatków inwestycyjnych gminy na poziomie 10% rocznie, szacuje si ę, że gmina w latach 2007-2015 mo że dysponowa ć ł ącznie środkami inwestycyjnymi na poziomie około 35,1 mln zł .

Tabela 3. Projekcja dochodów i wydatków inwestycyjnych gminy w latach 2007-15 (w mln zł) Razem Rok 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2007-2015 Dochody 23,5 25,9 28,4 31,3 34,4 37,8 41,6 45,8 50,4 55,4 351,0 ogółem Wydatki 2,35 2,59 2,84 3,13 3,44 3,78 4,16 4,58 5,04 5,54 35,1 inwestycyjne

Dost ępne środki inwestycyjne gminy powinny by ć wykorzystywane przede wszystkim na zapewnienie współfinansowania projektów realizowanych ze środków Unii Europejskiej.

Szacuje si ę, że w latach 2007-2015 na gmin ę wiejsk ą w województwie lubelskim przypadnie średnio około 5 300 zł na mieszka ńca. Czyli teoretycznie gmina Biała Podlaska i jej mieszka ńcy b ędą mieli dost ęp do środków rozwojowych na poziomie około 67 mln zł (czyli rocznie około 7,5 mln zł). Bior ąc pod uwag ę obecnie obowi ązuj ący poziom dofinansowania projektów unijnych (15%) oraz kształtuj ący si ę poziom środków inwestycyjnych gminy, nale ży przypuszcza ć, że w okresie

58

obowi ązywania strategii nie wyst ąpi ą wi ększe problemy z zapewnieniem współfinansowania do projektów realizowanych ze środków unijnych.

Poni żej zaprezentowano najwa żniejsze źródła finansowania rozwoju gminy z funduszy unijnych, ze wskazaniem ilo ści środków, jakie mog ą by ć skierowane na obszary wiejskie.

Tabela 4. Najwa żniejsze źródła finansowania rozwoju samorz ądów gminnych Szacowana Szacowana Instytucja alokacja na alokacja na Lp Nazwa programu zarz ądzaj ąca województwo obszary wiejskie (w mln zł)* (w mln zł) 1. Program Rozwoju Obszarów Agencja Restrukturyzacji Wiejskich (PROW) i Modernizacji Rolnictwa 4 036 4 036 (100%) / Urz ąd Marszałkowski 2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (RPO Urz ąd Marszałkowski 4 393 1 934 (44%) WL) 3. Program Operacyjny Kapitał Ministerstwo Rozwoju Ludzki Regionalnego / Urz ąd 1 946 194,6 (10%) (PO KL) Marszałkowski 4. Program Operacyjny Rozwój Ministerstwo Rozwoju Polski Wschodniej (PO RPW) Regionalnego / Urz ąd 1 919 46 (2,4%) Marszałkowski 5. Program Partnerstwa Ministerstwo Rozwoju i S ąsiedztwa ‘Polska-Białoru ś- Regionalnego 74 15 (20%) Ukraina’ 6 226 (50%) RAZEM 12 368 5 300 zł / per capita * Alokacje przeliczono na złote po kursie 3,8 zł/ euro

Oprócz funduszy unijnych, b ędą równie ż istniały inne mo żliwo ści finansowania rozwoju gminy, w tym mi ędzy innymi środki w ramach:
Mechanizmów Finansowych (Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego),
Ekofunduszu,
Poakcesyjnego Programu Wspierania Obszarów Wiejskich,
Szwajcarskiego Instrumentu Finansowego,
Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
Banku Gospodarstwa Krajowego (Fundusz Por ęcze ń Unijnych, Fundusz Rozwoju Inwestycji Komunalnych, itd.),
Inne.

59

5. SYSTEM MONITOROWANIA I OCENY REALIZACJI STRATEGII

System monitorowania jest wa żnym elementem w procesie wdra żania strategii. Dane z monitoringu słu żą do oceny skuteczno ści realizowanych działa ń i pozwalaj ą na bardziej efektywne wydatkowanie środków publicznych.

Zakłada si ę, że instytucj ą odpowiedzialn ą za ogóln ą koordynacj ę i monitorowanie procesu realizacji strategii b ędzie Urz ąd Gminy w Białej Podlaskiej. Zadanie to zostanie powierzone Zespołowi koordynacji ds. Strategii i Wieloletniego Planu Inwestycyjnego. Zadaniem komórki b ędzie w szczególno ści:
zbieranie i przekazywanie partnerom społecznym i gospodarczym informacji o dost ępnych źródłach finansowania zewn ętrznego (kierowanie potencjalnych beneficjentów do odpowiednich instytucji),
wyra żanie opinii co do zgodno ści proponowanych zmian w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego z zapisami strategii,
wydawanie opinii o zgodno ści planowanej inwestycji/zadania z zapisami strategii (w przypadku gdy taka opinia jest wymagana),
inicjowanie i koordynowanie opracowania średniookresowych dokumentów programowych (np. program rozwoju bazy o światowej, program rozwoju usług społecze ństwa informacyjnego),
informowanie społeczno ści lokalnej o istnieniu strategii i obranych kierunkach rozwoju, a tak że o post ępach i efektach jej wdra żania.

Ocena post ępów we wdra żaniu strategii b ędzie dokonywana w cyklu rocznym i b ędzie oparta o zestaw bazowych wska źników. Poni żej zaprezentowano wybrane rodzaje wska źników, dostosowuj ąc ich charakter do rodzaju monitorowanego celu.

a) cele strategiczne: Nazwa celu Rodzaj wska źnika
Liczba podmiotów zewn ętrznych, które zainwestowały na terenie Wy ższa atrakcyjno ść gminy inwestycyjna gminy
Poziom dochodów własnych gminy
Liczba pracuj ących
Liczba podmiotów na 1000 mieszka ńców Wielofunkcyjny rozwój wsi
Udział gospodarstw prowadz ących działalno ść pozarolnicz ą w ilo ści gospodarstw ogółem
Odsetek ludzi korzystaj ący z pomocy społecznej Nowoczesne społecze ństwo
Udział gospodarstw domowych wyposa żonych w komputery osobiste z dost ępem do Internetu

60

b) cele operacyjne: Nazwa celu Rodzaj wska źnika
Warto ść kapitału zainwestowanego przez podmioty zewn ętrzne Tworzenie mo żliwo ści do
Odsetek dróg twardych w drogach gminnych ogółem inwestowania
Powierzchnia dost ępnych terenów inwestycyjnych
Stopie ń zwodociągowania i skanalizowania gminy Ochrona i zapobieganie
Odsetek osób korzystaj ących z sieci gazowej degradacji środowiska
Ilo ść odpadów podlegaj ących segregacji (lub procent ludno ści obj ętej naturalnego selektywn ą zbiórk ą śmieci)
Procent wód o dobrej i zadowalaj ącej jako ści
Średnia wielko ść areału gospodarstwa rolnego, Poprawa dochodowo ści
Odsetek gospodarstw produkuj ących na rynek gospodarstw rolnych
Odsetek gospodarstw działaj ących w grupach producenckich
Liczba gospodarstw agroturystycznych i ekologicznych
Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na 1000 Rozwijanie działalno ści mieszka ńców, pozarolniczej
Liczba przedsi ębiorstw działaj ących w sektorze turystyki (sekcja H)
Wielko ść dochodów gminy z tytułu udziału w podatku CIT
Odsetek osób z wy ższym i średnim wykształceniem w gminie
Odsetek dzieci obj ętych wychowaniem przedszkolnym Poprawa jako ści
Współczynniki scholaryzacji brutto dla szkół podstawowych i wykształcenia mieszka ńców gimnazjów
Odsetek uczniów korzystaj ących z zaj ęć dodatkowych/pozalekcyjnych
Odsetek osób korzystaj ących z ksi ęgozbiorów bibliotecznych Zwi ększenie świadomo ści
Liczba działaj ących organizacji pozarz ądowych społecznej mieszka ńców
Liczba projektów zrealizowanych w wyniku oddolnych inicjatyw i poprawa zarz ądzania
Wielko ść środków zewn ętrznych pozyskanych na realizacj ę zada ń w gminie własnych gminy

Dane dotycz ące zaproponowanych powy żej wska źników dost ępne s ą w ramach oficjalnej statystyki i b ędą pozyskiwane z Banku Danych Regionalnych. Wska źniki te w wi ększo ści zostały wykorzystane w cz ęś ci diagnostycznej, przy opisie sytuacji społeczno-gospodarczej gminy.

6. ZAŁ ĄCZNIK 1: PODSUMOWANIE REZULTATÓW PROCESU KONSULTACJI SPOŁECZNYCH

Konsultacje społeczne były wa żnym etapem prac nad strategi ą. Ich głównym celem było zapoznanie władz i społeczno ści lokalnej z procesem aktualizacji strategii oraz zebranie opinii i uwag od mieszka ńców na temat przyszłego rozwoju gminy. W trakcie konsultacji zorganizowano spotkanie robocze, w którym wzi ęło udział około 70 osób. Głównymi uczestnikami spotkania byli przedstawiciele władz gminy (wójt, radni, pracownicy administracji) oraz wybrani reprezentanci społeczno ści lokalnej (sołtysi, przedsi ębiorcy, nauczyciele, koła gospody ń wiejskich, itd.).

W trakcie spotkania uczestnicy mogli zapozna ć si ę z aktualn ą sytuacj ą społeczno- gospodarcz ą w gminie oraz pozna ć główne instrumenty finansowania rozwoju 61

gminy w latach 2007-2013. Uczestnicy zostali również poproszeni o wypełnienie ankiety identyfikuj ącej główne potrzeby i szanse rozwoju gminy. Ankieta składała si ę z pi ęciu pyta ń odnosz ących si ę do takich zagadnie ń jak:
identyfikacja pi ęciu głównych problemów rozwojowych gminy,
propozycja pi ęciu najwa żniejszych inwestycji w gminie,
wskazanie trzech najwa żniejszych działa ń nieinwestycyjnych w gminie,
podanie trzech najwa żniejszych walorów gminy (wyró żniających j ą na tle innych,
zaproponowanie strategicznych kierunków rozwoju gminy.

Podczas konsultacji społecznych zaprezentowano równie ż wst ępn ą list ę projektów inwestycyjnych, uj ętych w Wieloletnim Planie Inwestycyjnych na lata 2008-2010. Zgłoszone w trakcie spotkania uwagi i opinie zostały w du żym stopniu uwzgl ędnione w ko ńcowej wersji strategii.

Wykres 22. Główne bariery rozwoju gminy

Z wskazanych problemów wynikaj ą propozycje ich rozwi ązania. Wśród inwestycji, które samorz ąd gminny powinien zrealizowa ć w pierwszej kolejno ści wymieniano popraw ę jako ści sieci drogowej oraz infrastruktur ę wodno-kanalizacyjn ą. Nale ży równie ż zwróci ć uwag ę na niskie dochody mieszka ńców oraz brak dost ępu do taniego internetu.

62

Wykres 23. Zapotrzebowanie na gminne inwestycje

Wykres 24. Zapotrzebowanie na działania samorz ądu

Wśród innych działa ń koniecznych dla przy śpieszenia rozwoju gminy na pierwsze miejsce wysun ęło si ę pozyskiwanie środków unijnych. Wa żne dla mieszka ńców jest równie ż nadzór nad porz ądkiem i czystości ą oraz promocja gminy, której efektem ma by ć przyci ągni ęcie inwestorów i turystów. Jest to o tyle wa żne, że w śród 63

kierunków rozwoju gminy wymieniane jest rozwijanie turystyki (w tym agroturystyki). Mieszka ńcy wskazuj ą równie ż na konieczno ść podj ęcia działa ń zmierzaj ących do rozwoju współpracy mi ędzynarodowej.

Wykres 25. Główne walory gminy

Wykres 26. Główne kierunki rozwoju

Wyniki ankiet, opracowane w formie graficznej i zaprezentowane powy żej, posłu żyły jako jedno z wa żnych kryteriów przy wyborze strategicznych kierunków rozwoju gminy

64

7. ZAŁ ĄCZNIK 2: WIELOLETNI PLAN INWESTYCYJNY NA LATA 2008-2010

Wieloletni Plan Inwestycyjny (WPI) stanowi integraln ą cz ęść systemu wdra żania strategii gminy. Zawiera wykaz najwa żniejszych projektów i zada ń inwestycyjnych gminy, zaplanowanych do realizacji w pierwszym okresie obowi ązywania strategii, tj. w latach 2008-2010. Zadania te wynikaj ą z celów strategicznych strategii i ich wdro żenie przyczyni si ę do osi ągni ęcia okre ślonych wska źników przyj ętych w systemie monitorowania strategii.

Przy wyborze zada ń inwestycyjnych kierowano si ę nast ępuj ącymi kryteriami:
wpływ realizacji danego zadania na cele strategii (głównie operacyjne),
efektywno ść ekonomiczna zadania (powi ązana z wpływem danej inwestycji na rozwój lokalnej gospodarki i rynku pracy),
wielko ść projektu (powy żej 50 tys. zł),
efekt ekologiczny (wyeliminowanie b ądź ograniczenie zagro żeń dla środowiska naturalnego),
wyniki bada ń ankietowych społeczno ści lokalnej,
zdolno ść gminy do zapewnienia współfinansowania na wybrane do realizacji zadania,
mo żliwo ść współfinansowania inwestycji ze źródeł zewn ętrznych.

Z uwagi na fakt, że na obecnym etapie prac trudno przewidzie ć poziom i zakres dofinansowania poszczególnych zada ń ze źródeł zewn ętrznych, niniejszy wykaz zada ń ma charakter wył ącznie indykatywny. Zakłada si ę, że zadania te b ędą dodatkowo zatwierdzane przez Rad ę Gminy w trybie ustawy o finansach publicznych.

WYKAZ KLUCZOWYCH ZADA Ń GMINY DO REALIZACJI W LATACH 2008-2010 Źródła finansowania zadania 2008 2009 2010 Podmiot Nazwa zadania Uwagi Koszt całkowity realizuj ący (w zł) Środki własne Środki UE Środki własne Środki UE Środki własne Środki UE

Cel strategiczny 1: Wy ższa atrakcyjno ść inwestycyjna gminy z zewn pod warunkiem uzyskania wsparcia

1. wodoci ąg Sławacinek Urz ąd Gminy Projekty b 1 600 000* 448 000 1 120 000 0 0 0 0 Stary – Styrzyniec Biała Podlaska 2. wodoci ąg Woroniec – Urz ąd Gminy 1 170 000 15 000 45 000 138 750 416 250 138 750 416 250 ę

Sycyna Biała Podlaska trznych ą 3. wodoci ąg Swory – Urz d Gminy ę 1 565 000 16 250 48 750 150 000 450 000 225 000 675 000 d

Zabłocie Biała Podlaska ą 4. wodoci ąg Swory – Urz ąd Gminy mo 770 000 12 500 37 500 72 000 216 000 108 000 324 000 ź ródeł finansowaniaródeł

Krzymowskie Biała Podlaska ż 5. wodoci ąg Cełujki – Urz ąd Gminy liwe do realizacji 960 000 15 000 45 000 225 000 675 000 0 0 Pojelce – Pólko Biała Podlaska 6. modernizacja Urz ąd Gminy 980 000 20 000 60 000 135 000 405 000 90 000 270 000 wodoci ągu w Sworach Biała Podlaska 7. modernizacja uj ęcia Urz ąd Gminy 530 000 7 500 22 500 125 000 375 000 0 0 wody w Sworach Biała Podlaska 8. kanalizacja sanitarna Urz ąd Gminy

3 000 000 250 000 750 000 250 000 750 000 250 000 750 000 w Czosnówce Biała Podlaska 9. przebudowa drogi Urz ąd Gminy 1 860 000 660 000 0 600 000 0 600 000 0 - gminnej w Rakowiskach Biała Podlaska RAZEM ( 1 ) 12 435 000 1 444 250 2 128 750 1 695 750 3 287 250 1 411 750 2 435 250 Cel strategiczny 2: Wielofunkcyjny rozwój wsi

Brak zidentyfikowanych projektów

RAZEM ( 2 ) 0 0 0 0 0 0 0

Cel strategiczny 3: Nowoczesne społecze ństwo Projekty b realizacji pod warunkiem ą z zewn 10. modernizacja Domu Urz d Gminy uzyskania wsparcia 580 000 0 0 130 000 450 000 0 0 Kultury w Hurdzie Biała Podlaska finansowania ę trznych ę d

11. modernizacja Domu Urz ąd Gminy ą

830 000 0 0 380 000 450 000 0 0 mo Kultury w Sworach Biała Podlaska ż ź liwe do ródeł ródeł 12. modernizacja Domu Urz ąd Gminy Kultury w 900 000 0 0 450 000 450 000 0 0 Biała Podlaska Woskrzenicach Małych

RAZEM ( 3 ) 2 310 000 0 0 960 000 1 350 000 0 0

RAZEM ( 1+2+3) 14 745 000 1 444 250 2 128 750 2 655 750 4 637 250 1 411 750 2 435 250

*cz ęść inwestycji o kwocie 32 000 zł została zrealizowana w 2007 roku