Amsterdam en Voetbal Eeuwen in beweging 2 Amsterdam en Voetbal Inhoudsopgave Inleiding De eerste Amsterdam wil een eigen stadion De eerste Honderd jaar landskampioen lichtwedstrijd vrouwenvoetbal 5 6 8 12 14 De eerste Het telegraafhokje van de wereld Amsterdam Onderduiken bij de kampioens- profvoetballer hoofdstad FIFA wedstrijd van De Volewijckers 16 18 22 24 Leo Horn Een legenda- Big Data 0.0 Wereldheerschappij Het eerste rische fnale supportersvak 26 28 32 34 36 De Ajax-stadions die nooit De rondvaart Naar de Johan Een nieuwe kwamen Cruijff Arena trend 38 42 44 46 Friendship Geen straatschoffes bij het Voetbal is meer dan sport alleen Colofon Sports Centre Koninklijk Paleis 48 52 54 56 Eeuwen in beweging 3 Twee jongens bij een FAMOS-toernooi. Johan Noske / Anefo 1958, Stadsarchief Amsterdam 4 Amsterdam en Voetbal Inleiding msterdam is een échte voetbalstad en omgeving geteld. Vrouwenvoetbal A– en dat is het al sinds de geboorte werd pas in 1971 erkend door de KNVB, van deze sport. Voetbal is overal aan- maar de eerste Amsterdamse vrouwen- wezig: in de parken en op pleintjes, op voetbalwedstrijd werd al gespeeld in de clubvelden verspreid door de stad en 1920. Toernooien konden op steeds natuurlijk in de Johan Cruijff Arena, de meer belangstelling rekenen. Houten thuisbasis van Ajax. Wat begon als een tribunes werden vervangen door elitesport voor deftige heren, groeide stadions en zo werd het professionele uit tot volkssport nummer één, inmiddels voetbal onderdeel van de stedelijke ook voor vrouwen. In dit boekje lees je architectuur. De telecommunicatie schoot aan de hand van verrassende verhalen rond wedstrijden steeds verder omhoog over de voetbalgeschiedenis van en hooligans kregen vanaf 1976 een Amsterdam. apart vak in het stadion. Overwinningen werden groots gevierd in de stad, De eerste voetbalwedstrijd werd in 1886 waarbij het enkele keren ook bijna uit gespeeld in het Vondelpark – al leek dat de hand liep – zoals bij de fameuze nog niet veel op het voetbal zoals we dat rondvaart van Oranje in 1988. nu kennen. De sport professionaliseerde vanaf de eeuwwisseling en dat was ook Juist de afgelopen jaren zijn er talloze merkbaar in Amsterdam. In 1928 was initiatieven ontwikkeld om de sport voor Amsterdam zelfs voor heel even voetbal- iedereen toegankelijk te maken. Zo hoofdstad van de wereld, toen in het bieden de nieuwe Cruyff Courts een Olympisch Stadion het olympisch voetbal veilige speelplek voor jongeren en werd gespeeld en de FIFA haar kantoor kunnen kinderen met een beperking opende bij de Dam. De stad heeft ook voetballen in het geavanceerde talloze profvoetballers voortgebracht. Friendship Sports Centre. Zo was de Amsterdamse Gerrit Visser in 1926 de eerste Nederlander die met Kortom: voetbal zit in het DNA van voetballen zijn geld verdiende: dat kon Amsterdam. De coronacrisis, hoe zwaar toen nog niet hier, maar wel in Amerika. de gevolgen ook zijn voor de professio- Scheidsrechter Leo Horn, die leiding gaf nele sport en het amateurvoetbal, aan de Match of the Century van 1953, verandert die eigenschap niet. begon zijn carrière op Amsterdamse velden. Tegelijkertijd nam ook het amateur- voetbal een vlucht: in 1962 werden er bijna 200 verenigingen in Amsterdam Eeuwen in beweging 5 1898 De eerste landskampioen Het Amsterdamse RAP won in 1898 de eerste offciële landstitel. Een jaar later won het ook de eerste offciële bekerfnale. Het Vondelpark was één van de eerste die zonder enige terughoudendheid over plekken in Amsterdam waar werd zijn eigen wedstrijden schreef en daarin gevoetbald. De oudste melding is van zichzelf zeer goed beoordeelde. In 1902 19 december 1886: een wedstrijd tussen werd hij hoofdredacteur van De Telegraaf het Amsterdamse Sport en het Haarlem- en groeide daarna uit tot een van de se HFC. Voetbal was nog zo jong, dat het belangrijkste en invloedrijkste journa- soms meer op rugby leek. Ook had niet listen van zijn tijd. iedere voetballer in de gaten dat samenspel meer succes opleverde dan Jan Hisgen was een andere belangrijke individueel spel, zo blijkt uit het wed- Amsterdamse speler, net als Schröder strijdverslag in Nederlandsche Sport. naast voetbal zeer goed in cricket. In de ‘De kracht der Amsterdamsche spelers kampioenswedstrijd tegen Vitesse trof bestond voornamelijk daarin, dat zij hij twee of drie keer het Arnhemse doel, gezamenlijk optraden en elkaar steun- iets waarover de verschillende wedstrijd- den; daarbij liepen zij altijd met den bal verslagen van mening verschilden. tusschen de voeten; de Haarlemmers Een jaar later speelde Hisgen opnieuw daarentegen beproefden meestal hun een hoofdrol in de eerste offciële geluk alleen.’ De Amsterdammers bekerfnale, die van 7 mei 1899 tussen wonnen met 3-0. RAP en HVV uit Den Haag. RAP Zo was RAP de eerste landskampioen, De eerste volwaardige nationale compe- de eerste bekerwinnaar én de eerste titie was in het seizoen 1897-8. Het winnaar van de dubbel. Amsterdamse RAP (niet te verwarren met SV RAP) won de westelijke competitie en Hinderlijke wind speelde daarna om de landstitel tegen Het was de gedroomde fnale, want HVV het Arnhemse Vitesse, de winnaar van de was de grote club van Den Haag, één oostelijke competitie. Onder leiding van van de oudste voetbalverenigingen van Kick Schröder won RAP met 4-2 en was ons land. En die speelde dus tegen de zo de eerste landskampioen. Schröder heersend landskampioen. Deze wedstrijd was in 1898 al zeer invloedrijk binnen de werd in Heemstede afgehandeld met sport, naast voetballer ook als cricket- akelig weer. ‘Een vrij hinderlijke wind speler van internationale klasse. Verder blies diagonaal over het veld.’ Na was hij een invloedrijk sportjournalist, negentig minuten was het nog steeds 6 Amsterdam en Voetbal Het eerste Nederlandse elftal nog in eigen clubshirts, met RAP-speler Kick Schröder staand als tweede van rechts. Onbekende fotograaf, 1894, Nationaal Archief / KNVB 0-0 en volgens afspraak kwam er een J.H. Hisgenbrug. In de uitleg van deze verlening van vier (!) keer zeven en een straatnaam wordt alleen verwezen naar halve minuut. Pas in het laatste kwart zijn loopbaan als cricketspeler, maar trof Hisgen het Haagse doel. ‘Hisgen als voetballer bracht hij dus de eerste kwam voor den goal, en had het geluk landstitel en de eerste voetbalbeker naar van korten afstand een harden schuiver Amsterdam. Voetbalclub DWV heeft nog tusschen de beenen van den keeper te heel lang aan dat pad zijn onderkomen zenden,’ aldus Nederlandsche Sport. gehad totdat het fuseerde met De Zo was RAP de eerste landskampioen, Volewijckers. Op het Higsenpad wordt de eerste bekerwinnaar én de eerste nu een compleet nieuwe wijk gebouwd. winnaar van de dubbel. De naam van Hisgen is vastgelegd in het Amsterdamse straatbeeld, want in Noord ligt het Hisgenpad, eindigend in de Eeuwen in beweging 7 1911 Amsterdam wil een eigen stadion Tijdens de interland Nederland – Engeland in Watergraafsmeer was het krankzinnig druk. Daarna snapte iedereen dat Amsterdam een stadion nodig had, ook Amster- dam zelf. Drukte langs de lijn van Oud-Roosenburgh, het terrein van RAP te Amsterdam. Onbekende fotograaf, 1909, Nationaal Archief / KNVB Op 17 april 1911 speelde het Nederlands bewogen.’ Zo’n 20.000 mensen propten elftal een wedstrijd tegen Engeland, zich naar het oosten van de stad voor een een zonnige Tweede Paasdag. Ons land wedstrijd op een plek, die hier helemaal kende nog geen stenen stadion en niet op was berekend. daarom werd er gespeeld op landgoed Roosenburgh in de Watergraafsmeer Rond het veld was geen afscheiding. Uit met tijdelijke tribunes langs de lijn. pure beleefdheid liep de massa nog net niet tussen de spelers door, maar die Door krankzinnige drukte liep de stad die konden geen aanloop meer nemen voor dag helemaal vast. ‘Rijtuigen, taxi’s en een hoekschop. Er waren slechts enkele andere automobielen, trams, kortom, veldwachters, die deze massa absoluut alles wat rijden kon, reed en roste maar niet aankonden. De situatie werd raak,’ meldde De Arnhemsche Courant, onbeheersbaar toen een tribunedeel ‘te midden van een ontzettende men- voor 500 mensen in elkaar stortte, omdat schenmassa, waartusschen weer luid de opzichter vooraf niet had gecontro- schreeuwende venters met couranten, leerd of het allemaal wel veilig was. Een chocolade enz. zich her- en derwaarts andere tribune werd net op tijd gestut. 8 Amsterdam en Voetbal Het Nederlandsch Sportpark, in de volksmond het Oude Stadion genoemd, aan de Amstelveenseweg. Cornelis G. Leenheer, ca. 1929, Stadsarchief Amsterdam Bij gebrek aan zitplaatsen kregen deze over een stadion nieuw leven ingeblazen. tribuneklanten toestemming om nog Een inzamelingsactie onder stedelijke dichter bij het veld plaats te nemen, maar notabelen bracht voldoende geld op daar waren de andere toeschouwers het voor de aanleg. Met al die fnanciële en niet mee eens. ‘Er werd met sinaasappel- politieke steun begon in 1912 aan de schillen, aardkluiten en graszoden Amstelveenseweg dan eindelijk de bouw gegooid naar deze rijen liefhebbers,’ van het Nederlandsch Sportpark, aldus Het Nieuws van den Dag. Er braken tegenover de huidige locatie van het onderlinge gevechten uit, waarbij het een Olympisch Stadion. wonder was dat er geen doden vielen. Op 5 april 1914 werd dat eerste stadion Nieuw stadion van Nederland in gebruik genomen met De sportwereld was razend en eiste dat een wedstrijd van het Nederlands elftal er snel een stadion moest komen, met tegen Duitsland. Net als drie jaar eerder veilige tribunes en goede aanvoerwegen. op landgoed Roosenburgh krioelden er Het Nederlands elftal was simpelweg te zo’n 20.000 mensen door de stad, maar populair geworden om weg te stoppen dit keer verliep het veel beter. De massa’s op een landgoed in Watergraafsmeer. werden veilig begeleid naar binnen en Zo schreef ook tijdschrift De Revue naar buiten, de tribuneonderdelen bleven der Sporten: ‘Kort en bondig, dingen heel en de voetballers hadden ruimte zooals dezen Maandag zijn voorgevallen, voor een hoekschop. De Revue der ‘t moet voor ‘t eerst en ‘t laatst zijn.