Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Zał ącznik Nr 1 do UCHWAŁY NR XXIX/257/2009 RADY MIEJSKIEJ w OPALENICY z dnia 27 listopada 2009r.
ZMIANA STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY OPALENICA
UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY
Opalenica 2009 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
PRACOWNIA URBANISTYCZNA „PLAN 21”, Pozna ń
Niniejsze opracowanie - Zmian ę studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Opalenica , sporz ądził zespół projektowy w składzie:
Główny projektant: mgr Magdalena Kalinowska, członek ZOIU nr Z-383 mgr in Ŝ. Dorota Hanaka - Morawska mgr in Ŝ. arch. Karolina Skalska mgr Andrzej Rybczy ński mgr Przemysław Walendzik
Zespół autorski Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Opalenica - 1999: mgr in Ŝ.arch. Krzysztof Wiza mgr Anna Zieli ńska mgr Lidia Modrzy ńska mgr Janina Łyszczak mgr Julian Kobusi ński mgr in Ŝ. Zenon Sprada mgr in Ŝ. Halina Juszczak – Ko ścielska
2 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
SPIS TRE ŚCI
I. WPROWADZENIE
1. Przedmiot, forma i cel opracowania ...... 6 2. Procedura formalno-prawna opracowania studium ...... 7 3. Materiały wej ściowe do studium ...... 8
II. UWARUNKOWANIA ROZWOJU
1. Uwarunkowania zewn ętrzne obszaru ...... 10 1.1. Poło Ŝenie gminy ...... 10 1.2. Powi ązania zewn ętrzne obszaru ...... 10
2. Uwarunkowania geograficzne i przyrodnicze ...... 12 2.1. Poło Ŝenie i rze źba terenu...... 12 2.2. Budowa geologiczna i warunki gruntowe ...... 13 2.3. Surowce mineralne ...... 14 2.4. Wody powierzchniowe ...... 16 2.5. Wody podziemne ...... 16 2.6. Warunki glebowe ...... 19 2.7. Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy ...... 20 2.8. Klimat ...... 23 2.9. Walory przyrodniczo-krajobrazowe terenu, ich ochrona prawna, ró Ŝnorodno ść biologiczna i mo Ŝliwo ści kształtowania ...... 24
3. Ocena stanu funkcjonowania środowiska ...... 28 3.1. Ogólna diagnoza stanu środowiska i zakres dotychczasowych zmian .....28 3.2. Relacje pomi ędzy poszczególnymi elementami środowiska, charakter i intensywno ść procesów w nim zachodz ących ...... 31 3.3. Ocena zgodno ści dotychczasowego u Ŝytkowania i zagospodarowania z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi terenu ...... 32 3.4. Jako ść środowiska, istniej ące i potencjalne zagro Ŝenia, źródła tych zagro Ŝeń oraz moŜliwo ści ograniczenia lub wyeliminowania negatywnego oddziaływania na środowisko ...... ………………….33 3.5. Powi ązania przyrodnicze badanego terenu z otoczeniem ...... 36
4. Historyczne i kulturowe uwarunkowania rozwoju ...... 37 4.1. Rys historyczny miasta Opalenica i sołectw gminy ...... 37 4.2. Zasoby środowiska kulturowego ...... 39 4.3. Ilo ściowe i jako ściowe zasoby kulturowe na terenie miasta i gminy Opalenica ...... 41
3 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
4.3.1. Zabytki archeologiczne ...... 42 4.3.2. Zabytki ruchome …………………………………………………………43 4.3.3. Pałace i dwory ...... 43 4.3.4. Zało Ŝenia folwarczne ...... 44 4.3.5. Parki krajobrazowe ...... 46 4.3.6. Zespoły i obiekty sakralne ...... 46 4.3.7. Cmentarze ...... 47 4.3.8. Obiekty u Ŝyteczno ści publicznej ...... 48 4.3.9. Budynki mieszkalne i obiekty gospodarczo-przemysłowe . ………...49 4.4. Wykaz obiektów znajduj ących si ę w ewidencji konserwatorskiej …………50 4.5. Ograniczenia w u Ŝytkowaniu zasobów środowiska kulturowego. Strefy konserwatorskie ...... 61
5. Istniej ący stan zagospodarowania przestrzennego gminy ...... 62
6. Społeczno-gospodarcze uwarunkowania rozwoju gminy ...... 71 6.1. Demografia i siec osadnicza ...... 71 6.1.1. Siec osadnicza ...... 71 6.1.2. Liczba ludno ści, jej rozmieszczenie i dynamika ...... 72 6.1.3. Struktura ludno ści według płci, wieku i wykształcenia ...... 74 6.1.4. Zasoby ludzkie, struktura zatrudnienia oraz bezrobocie ...... 78 6.2. Warunki Ŝycia ludno ści ...... 81 6.2.1. Mieszkalnictwo ...... 81 6.2.2. Infrastruktura komunalna ...... 83 6.2.3. Edukacja ...... 84 6.2.4. Ochrona zdrowia i opieka społeczna ...... 85 6.2.5. Kultura i sztuka, organizacje pozarz ądowe ...... 86 6.2.6. Kultura fizyczna, sport i rekreacja ...... 87 6.3. Turystyka i wypoczynek ...... 87 6.3.1. Atrakcyjno ść turystyczna gminy ...... 87 6.3.2. Zagospodarowanie turystyczne ...... 88 6.3.3. Wielko ść ruchu turystycznego ...... 88 6.4. Gospodarka ...... 89 6.4.1. Podmioty gospodarcze ...... 89 6.4.2. Rolnictwo, le śnictwo ...... 91 6.4.2.1. U Ŝytkowanie terenów w gminie ...... 91 6.4.2.2. Struktura agrarna ...... 91 6.4.2.3. Struktura upraw i chów zwierz ąt ...... 92 6.4.2.4. Mechanizacja rolnictwa ...... 93 6.4.3. Usługi ...... 93
7. Infrastruktura techniczna i komunikacyjna ...... 94 7.1. Transport i komunikacja ...... 94
4 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
7.1.1. Sie ć dróg publicznych ...... 94 7.1.2. Komunikacja kolejowa ...... 99 7.1.3. Komunikacja autobusowa ...... 99 7.2. Infrastruktura techniczna ...... 99 7.2.1. Sie ć wodoci ągowa ...... 99 7.2.2. Sie ć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków ...... 101 7.2.3. Sie ć energetyczna ...... 102 7.2.4. Sie ć gazowa ...... 102 7.2.5. Gospodarka odpadami ...... 103 7.2.6. Tereny zamkni ęte ...... 104
Bibliografia ...... 106 Spis tabel ...... 109 Spis rycin ...... 111
5 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Cz ęść I. WPROWADZENIE
1. Przedmiot, forma i cel opracowania
Posiadanie przez gmin ę studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest obowi ązkiem nało Ŝonym na mocy ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 oraz z 2004 r. Nr 6, poz. 41). Wymagany zakres studium okre ślony został w rozporz ądzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy . Zgodnie z wymienionym rozporz ądzeniem projekt studium powinien zawiera ć:
• cz ęść tekstow ą i graficzn ą, które okre ślaj ą uwarunkowania rozwoju obszaru – m.in. dotychczasowe zagospodarowanie przestrzeni, stan ładu przestrzennego, stan środowiska naturalnego, stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej, stan dziedzictwa kulturowego, warunki i jako ść Ŝycia mieszka ńców, potrzeby i mo Ŝliwo ści rozwoju gminy, system komunikacji i infrastruktury technicznej, stan prawny gruntów, wyst ępowanie obszarów i obiektów chronionych, obszary zagro Ŝeń geologicznych, udokumentowane zło Ŝa kopalin i zasobów wód podziemnych, a tak Ŝe zadania słu Ŝą ce realizacji celów publicznych o zasi ęgu ponadlokalnym,
• cz ęść tekstow ą i graficzn ą okre ślaj ącą kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy – m.in. kierunki zmian w zagospodarowaniu przestrzennym (przeznaczenie terenów, wska źniki zagospodarowania i uŜytkowania terenów), obszary i zasady ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego, kierunki rozwoju systemu komunikacji i infrastruktury technicznej, kierunki rozwoju rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej oraz obszary dla których obowi ązkowe b ędzie sporz ądzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, obszary pod realizacj ę inwestycji ponadlokalnego celu publicznego, obszary nara Ŝone na niebezpiecze ństwo powodzi i osuwania si ę mas ziemnych, obszary wymagaj ące rehabilitacji lub rekultywacji, granice obszarów zamkni ętych,
6 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
• oraz uzasadnienie, które zawiera obja śnienia przyj ętych rozwi ąza ń oraz syntez ę ustale ń projektu studium; Celem tworzenia studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jest okre ślenie polityki przestrzennej gminy, którego ustalenia są jednocze śnie wi ąŜą ce dla organów gminy przy sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Studium sporz ądza si ę dla obszaru w granicach administracyjnych gminy. Proces opracowywania studium składa si ę z trzech etapów:
• rozpoznanie i diagnoza uwarunkowa ń rozwoju gminy,
• wskazanie kierunków zagospodarowania przestrzennego i rozwoju gminy na podstawie przeprowadzonej wcze śniej analizy stanu istniej ącego,
• sformułowanie polityki przestrzennej gminy. Pierwszy etap polega na rozpoznaniu stanu istniej ącego w gminie (potrzeb, problemów, zasobów) na podstawie inwentaryzacji terenowej, analizy istniej ących opracowa ń i dokumentów oraz bada ń własnych. Dotyczy to całej sfery Ŝycia społeczno-gospodarczego obszaru, stanu środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz powi ąza ń zewn ętrznych i wewn ętrznych gminy. Na podstawie tak utworzonej bazy danych i informacji, okre śla si ę kierunki rozwoju i zagospodarowania przestrzennego gminy a nast ępnie polityk ę przestrzenn ą gminy, które doprowadzi ć maj ą do rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru przy jednoczesnym zachowaniu zasobów środowiska naturalnego dla przyszłych pokole ń.
2. Procedura formalno-prawna opracowania studium
Proces opracowania studium jest szczegółowo okre ślony w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz rozporz ądzeniu w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i składa si ę z kilku etapów:
• podj ęcie Uchwały Rady Miejskiej w Opalenicy Nr VII/43/2007r. z dnia 25 czerwca 2007r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia zmiany „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Opalenica”,
• podpisanie umowy na opracowanie zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,
7 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
• ogłoszenie o przyst ąpieniu do sporz ądzania zmiany Studium, zawiadomienie organów administracji pa ństwowej, instytucji i jednostek organizacyjnych,
• konsultacje i omawianie koncepcji na spotkaniach roboczych zespołu autorskiego z Burmistrzem Opalenicy,
• prezentacja zmiany Studium na Komisjach Rady Miejskiej,
• zaopiniowanie zmiany Studium przez Powiatow ą Komisj ę Urbanistyczno- Architektoniczn ą,
• uzgodnienie zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego przez Wojewod ę Wielkopolskiego i Zarz ąd Województwa Wielkopolskiego i inne organy i instytucje,
• udost ępnienie zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego organom wła ściwym do jego opiniowania,
• wyło Ŝenie projektu zmiany Studium do publicznego wgl ądu,
• uchwalenie zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego przez Rad ę Miejsk ą w Opalenicy.
3. Materiały wej ściowe do studium
Przy opracowywaniu zmiany Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania gminy Opalenica, analizowano i wykorzystano nast ępuj ące materiały:
• Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego;
• Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica z 1999 roku;
• Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego uchwalone w latach 1997-2007 dla obszarów gminy Opalenica;
• Rejestr zabytków województwa wielkopolskiego. Wojewódzki Urz ąd Ochrony Zabytków w Poznaniu;
• Mapy topograficzne w skali 1:10000, mapy sytuacyjno-wysoko ściowe w skali 1:1000, mapy ewidencyjne 1:2000 i 1:5000;
• Materiały statystyczne – demografia, rynek pracy, pomoc społeczna zebrane przez zespół autorski podczas inwentaryzacji w 2007 roku;
• Materiały dotycz ące uŜytkowania i zagospodarowania terenów zebrane przez zespół autorski podczas inwentaryzacji terenowej w 2007 roku;
8 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
• Dokumenty i mapy dotycz ące infrastruktury technicznej i komunikacyjnej;
• Wnioski do Studium od instytucji, firm i osób fizycznych;
• Decyzje o warunkach zabudowy i ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego wydane przez Burmistrza Gminy Opalenica w latach 2003-2007;
9 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Cz ęść II. UWARUNKOWANIA ROZWOJU
1 Uwarunkowania zewn ętrzne obszaru
1.1. Poło Ŝenie gminy
Miejsko-wiejska gmina Opalenica poło Ŝona jest w środkowo - zachodniej cz ęś ci województwa wielkopolskiego. Jest jedn ą z sze ściu gmin powiatu nowotomyskiego. W latach 1975-1998 gmina administracyjnie nale Ŝała do województwa pozna ńskiego. Gmina Opalenica graniczy od północy z gmin ą Ku ślin, od zachodu z gmin ą Nowy Tomy śl, od południa z gminami Granowo i Grodzisk Wielkopolski (powiat grodziski) oraz od wschodu z gminami Buk (powiat pozna ński) i Duszniki (powiat szamotulski). Opalenic ę dzieli od Nowego Tomy śla odległo ść 21 km, od Poznania 42 km i od Leszna 56 km. Poło Ŝenie geograficzne gminy: 52° 18'28'' N, 16° 24'49'' E. Gmina Opalenica jest gmin ą o przewadze terenów rolnych (58,7% powierzchni gminy stanowi ą grunty rolne), ok. 24% powierzchni pokryte jest lasami. Gmina ma powierzchni ę 147,7 km 2, w tym miasto – 6,4 km 2.
1.2 Powi ązania zewn ętrzne obszaru Gmina Opalenica ma bardzo korzystne poło Ŝenie wzgl ędem sieci transportowych regionu. Przez obszar gminy prowadzi droga wojewódzka nr 307 relacji Bukowiec – Pozna ń, oraz sie ć dróg powiatowych i gminnych, które ł ącz ą gmin ę Opalenica z s ąsiednimi gminami i powiatami. W odległo ści kilkunastu kilometrów od miasta Opalenica przebiega mi ędzynarodowa trasa E30, relacji Berlin – Świecko – Pozna ń – Warszawa. Na północ od gminy, w odległo ści 10 km od miasta usytuowana jest autostrada A2, relacji Berlin – Warszawa, z której najbli Ŝsze zjazdy znajduj ą si ę w okolicach miejscowo ści Buk (10 km na wschód) i Nowy Tomy śl (25 km na zachód). Przez miasto prowadzi mi ędzynarodowa linia kolejowa E20, relacji Moskwa – Pozna ń – Warszawa – Berlin.
10 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Przez obszar gminy przebiega przemysłowy gazoci ąg wysokiego ci śnienia z Odolanowa do Polic oraz gazoci ąg kopalniany ze Snowidowa do Dusznik, od którego prowadzi równie Ŝ odboczka do Kopanek. Ryc. 1. Powiat nowotomyski
Źródło: http://www.nowytomysl.com.pl
Ryc. 2. Gmina Opalenica – sie ć drogowa i osadnicza
Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Opalenica na lata 2007-2015, Urz ąd Miejski w Opalenicy
11 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
2. Uwarunkowania geograficzne i przyrodnicze
2.1 Poło Ŝenie i rze źba terenu Gmina Opalenica, b ędąca jedn ą z sze ściu gmin powiatu Nowy Tomy śl, poło Ŝona jest w środkowo - zachodniej cz ęś ci województwa wielkopolskiego. Oddalona od Poznania o około 40-50 km, graniczy z gminami: Nowy Tomy śl, Ku ślin, Duszniki, Buk, Granowo i Grodzisk Wielkopolski. [ 37 ] Według regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego gmina Opalenica le Ŝy na obszarze mezoregionu Pojezierze Pozna ńskie, wchodz ącego w skład makroregionu Pojezierze Wielkopolskie i podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie. [ 12 ] Ukształtowanie powierzchni terenu jest zró Ŝnicowane. We wschodniej częś ci gminy przewa Ŝaj ą płaskie powierzchnie wysoczyznowe. Cz ęść zachodnia to eksponowany w krajobrazie gminy, glacitektoniczny Wał Lwówecko-Rakoniewicki.
Krajobraz gminy tworz ą zatem: - formy plejstoce ńskie zwi ązane z akumulacyjn ą działalno ści ą l ądolodu: wysoczyzna morenowa płaska o spadkach rz ędu 1-5%, obecna niemal w całej wschodniej i środkowej cz ęś ci gminy, wyniesiona ca 75-85 m n.p.m. i lekko pochylona w kierunku południowym; wysoczyzna morenowa falista (albo raczej długie zbocza wału morenowego typu osta ńcowego) o spadkach 3-8 %, wyniesiona około 80-88 m n.p.m. i cz ęś ci zwydmiona, zajmuj ąca południowy fragment terenu, w rejonie wsi Terespotockie; pagórkowaty wał morenowy typu osta ńcowego, zorientowany południkowo, widoczny w całej zachodniej cz ęś ci gminy o spadkach dochodz ących miejscami do około 15% i deniwelacjach rz ędu 10-25 m), z du Ŝą ilo ści ą wydm wałowych i parabolicznych oraz towarzysz ących im niecek deflacyjnych: - formy plejstoce ńskie zwi ązane z erozyjn ą i akumulacyjn ą działalno ści ą wód glacjalnych , w wi ększo ści powstałe w strefie lodu martwego lub pasywnego: kemy - kopulaste pagórki ró Ŝnych rozmiarów, o wysoko ści wzgl ędnej rz ędu 6-10 m i spadkach dochodz ących do 25%, charakterystyczne dla południowo-zachodniej i zachodniej cz ęś ci gminy; - formy glacjalne pochodzenia wytopiskowego: drobne zagł ębienia bezodpływowe , sporadycznie zatorfione, skupione głównie we wschodniej cz ęś ci gminy; - formy postglacjalne zwi ązane z panowaniem klimatu wilgotnego:
12 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
liczne płytkie doliny erozyjno-denudacyjne , rozcinaj ące powierzchnie wysoczyznowe. Deniwelacje terenu s ą znaczne, si ęgaj ą 40 m, dotycz ą jednak głównie pagórkowatej, zachodniej cz ęś ci gminy. Główne rysy geomorfologii gminy przedstawiono na mapie ukształtowania terenu 1:65 000, sporz ądzonej na podstawie Mapy morfologicznej Niziny Wielkopolskiej B. Krygowskiego. [ 2, 26, 27 ]
2.2. Budowa geologiczna i warunki gruntowe Gmina Opalenica poło Ŝona jest na obszarze Monokliny Przedsudeckiej. Gł ębokie, podczwartorz ędowe podło Ŝe buduj ą nieskonsolidowane i słabo zaburzone osady wieku permsko-mezozoicznego, na których zdeponowana została seria osadów trzeciorz ędowych oligocenu i neogenu (miocenu i pliocenu), o ł ącznej mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 200 m. W osadach dolnego permu (czerwony sp ągowiec) udokumentowano zło Ŝe ropy naftowej Buk oraz kilka złó Ŝ gazu ziemnego. Trzy z nich ( Pora Ŝyn, Bukowiec i Szewce W ) s ą eksploatowane. Bezpo średnio na utworach mezozoicznych zdeponowana została seria osadów trzeciorz ędowych oligocenu (głównie w postaci izolowanych płatów), miocenu i pliocenu o ł ącznej mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 200 m. Były one akumulowane w rozległym (obejmuj ącym Polsk ę środkow ą i północn ą) obni Ŝeniu, powstałym w czasie orogenezy alpejskiej. W wykształconej wówczas depresji osadzone zostały piaski kwarcowe z wkładkami iłów oraz pokładami w ęgli brunatnych (składaj ące si ę na formacj ę burow ęglow ą), przykryte nast ępnie przez kilkunasto-kilkudziesi ęciometrow ą warstw ę iłów plioce ńskich. Ich strop nie wykazuje du Ŝych deniwelacji. Znajduje si ę na rz ędnych około 0-20 m poni Ŝej poziomu morza, stanowi ąc bezpo średnie podło Ŝe czwartorz ędu. [ 2, 28, 30 ] Czwartorz ęd reprezentowany jest przez utwory akumulacji lodowcowej, wodnolodowcowej, rzeczno-bagiennej i eolicznej o ł ącznej mi ąŜ szo ści rz ędu 45-100 m. Ich sedymentacja trwała od zlodowacenia południowopolskiego po holocen. Gliny morenowe najstarszego zlodowacenia, zalegaj ące bezpo średnio na utworach trzeciorz ędowych, zachowały si ę co najwy Ŝej sporadycznie - w najwi ększych obni Ŝeniach powierzchni podczwartorz ędowej. [ 9, 30]
13 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Na utwory plejstoce ńskie składa si ę kilka warstw glin rozdzielonych fluwioglacjalnymi piaskami i Ŝwirami, pod ścielone grub ą seri ą osadów wodnolodowcowych. W śród powierzchniowych osadów plejstoce ńskich, we wschodniej i środkowej cz ęś ci gminy dominuje glina zwałowa zlodowace ń środkowopolskiego i północnopolskiego (faza leszczy ńska), buduj ąca obszary wysoczyznowe a w cz ęś ci zachodniej piaski, Ŝwiry i gliny zdenudowanego wału morenowego typu osta ńcowego. Osady postglacjalne reprezentowane s ą przez piaski eoliczne buduj ące, w zachodniej cz ęś ci gminy, liczne wydmy wałowe i paraboliczne oraz holoce ńskie grunty próchniczne i organiczne (prawie wył ącznie namuły) wypełniaj ące dna wi ększych dolin i zagł ębie ń terenowych. Mi ąŜ szo ść tych ostatnich jest na ogół niewielka, nie przekraczaj ąca 1 m. Warunki glebowe omawianego terenu s ą dosy ć zró Ŝnicowane, ale na ogół korzystne dla zabudowy. W podło Ŝu rozległych obszarów wysoczyznowych wyst ępuj ą głównie lodowcowe gliny piaszczyste i piaski gliniaste, lokalnie przykryte cienk ą warstw ą piasków. S ą to w wi ększo ści grunty o konsystencji twardoplastycznej i półzwartej (jedynie w strefie wyst ępowania wody gruntowej mi ękkoplastyczne lub plastyczne). Mankamentem niektórych fragmentów terenu jest wysoki poziom wód gruntowych oraz du Ŝe prawdopodobie ństwo wyst ępowania tzw. wody zawieszonej. W zachodniej cz ęś ci gminy podło Ŝe jest bardziej zró Ŝnicowane, nadal jednak zbudowane z gruntów o dobrych parametrach wytrzymało ściowych - piasków, Ŝwirów i glin. Słabono śne grunty organiczne i próchniczne zajmuj ą dość znaczne powierzchnie, ale charakteryzuj ą si ę niewielk ą mi ąŜ szo ści ą. Znaczna cz ęść wyst ępuj ących w gminie u Ŝytków zielonych ma podło Ŝe mineralne. Generalnie warunki gruntowe wyniesionych powierzchni wysoczyznowych s ą korzystne dla zabudowy. Niewskazane dla niej s ą jedynie nisko poło Ŝone dna dolin i zagł ębie ń terenowych, zaj ęte przez grunty organiczne i próchniczne, nadto okresowe zalewane lub podtapiane.
2.3. Surowce mineralne Gmina jest obszarem zasobnym w surowce mineralne. Kopalinami podstawowymi s ą ropa naftowa (udokumentowane i eksploatowane zło Ŝe Buk ) i gaz ziemny (udokumentowane zło Ŝa: Pora Ŝyn, Bukowiec, Buk W i Szewce W ).
14 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Obecnie, na terenie gminy, znajduje si ę:
- cz ęść złó Ŝ gazu ziemnego Szewce, W i Szewce E , dla których utworzono obszar i teren górniczy „Szewce”; - cz ęść zło Ŝa ropy naftowej Buk , dla którego utworzono obszar i teren górniczy „Buk”; - cz ęść zło Ŝa gazu ziemnego Bukowiec , dla którego utworzono obszar i teren górniczy „Bukowiec”; - cz ęść zło Ŝa obszaru i terenu górniczego „Michorzewo”. W granicach terenów górniczych wpisanych do pa ństwowego rejestru obszarów górniczych zlokalizowane s ą odwierty eksploatacyjne złó Ŝ ropy naftowej i gazu oraz kopalnie Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego Buk w U ści ęcicach a tak Ŝe Gazu Ziemnego: O środek Grupowy w Urbanowie, O środek Grupowy Szewce i Ośrodek Grupowy Bukowiec (a tu Ŝ za granic ą gminy O środek Produkcyjny Michorzewo ). Kopalin ą jest gaz ziemny bezpaliwowy o zawarto ści metanu rz ędu 80-82%, wyst ępuj ący w piaskowcach czerwonego sp ągowca na gł ęboko ści od 2833 m (zło Ŝe Szewce W ) do 2725 m p.p.t. ( Bukowiec ). Ł ączne zasoby eksploatacyjne złó Ŝ gazu wynosiły na koniec 1994 r. około 715 mln m 3. Spo śród kopalin pospolitych lokalne znaczenie maj ą zło Ŝa kruszywa naturalnego. Nieczynne punkty eksploatacji znajduj ą si ę w Kopankach i Sielinku. Wi ększo ść wyrobisk pozostawiono do tzw. samorekultywacji (samoistnego zarastania). Specyficzna budowa geologiczna podło Ŝa omawianej gminy wskazuje na mo Ŝliwo ść udokumentowania złó Ŝ kruszywa naturalnego, głównie piasku, w rejonie wsi Łagwy. Wyznaczono tutaj trzy obszary perspektywiczne o ł ącznych szacunkowych zasobach 4500 tys. ton. Udokumentowane zło Ŝa kruszywa naturalnego stanowiłyby baz ę surowcow ą dla lokalnych potrzeb budowlanych i drogowych. Na obszarze gminy brak jest złó Ŝ surowców ilastych ceramiki budowlanej. Wynika to z faktu i Ŝ wyst ępuj ące w podło Ŝu gliny zwałowe z uwagi na du Ŝą zawarto ść w ęglanu wapnia i liczne spiaszczenia s ą nieprzydatne dla budownictwa. Wst ępnie rozpoznane s ą natomiast zło Ŝa torfu o zasobach szacunkowych, wg stanu na koniec 1994 r., rz ędu 43,15 tys. ton. Zło Ŝa, chocia Ŝ przesuszone wskutek przeprowadzonej regulacji rzek i cieków, ich zabudowy hydrotechnicznej
15 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica oraz szerokiego zakresu prac drenarskich mogłyby być wykorzystywane dla celów rolniczych. Eksploatacja torfów pozostaje jednak w kolizji z zalecan ą ochron ą łąkowych środowisk ro ślinnych. [ 23, 27]
2.4 Wody powierzchniowe Badany teren poło Ŝony jest niemal w cało ści w dorzeczu Mogilnicy, nale Ŝą cej do zlewni rz. Warty. Mogilnic ę tworz ą trzy cieki: Mogilnica Zachodnia, Mogilnica Środkowa i Mogilnica Wschodnia, które ł ącz ą si ę ze sob ą w rejonie Wojnowic i Troszczyna. Mogilnica Zachodnia odwadnia m.in. tereny miasta. Jedynie ze skrajnie południowej cz ęś ci gminy wody opadowe zbiera Kanał Grodziski (Rów Grodziski), podobnie jak Mogilnica, płyn ący na południe i uchodz ący do Obrza ńskiego Kanału Północnego. [ 25, 30 ] Sie ć hydrograficzna wschodniej i środkowej cz ęś ci gminy jest stosunkowo gęsta, o charakterystycznym dendrycznym układzie. Wi ększo ść cieków została sztucznie pogł ębiona i wł ączona w system melioracyjny gminy. Liczne jazy i zastawki reguluj ą przepływ wód rzecznych a rowy melioracyjne (niezb ędne ze wzgl ędu na niewielkie spadki terenu i spoiste podło Ŝe) zapewniaj ą wł ączenie du Ŝych obszarów bezodpływowych do systemów odwodnieniowych rzek, umo Ŝliwiaj ąc ich rolnicze wykorzystanie. Jednocze śnie du Ŝe połacie Wału Lwówecko-Rakoniewickiego s ą niemal bezwodne. Sie ć wód płyn ących jest tu wyj ątkowo uboga, reprezentowana przez cieki okresowe, w dodatku rozmieszczona bardzo nierównomiernie. Zmniejszenie deficytu wody mo Ŝliwe jest m.in. poprzez budow ę b ądź odbudow ę małych stawów wiejskich. W poszczególnych zlewniach retencjonowanie wody w małych i płytkich zbiornikach nie ma wi ększego wpływu na całokształt gospodarki wodnej. JednakŜe w skali całego województwa stawy wiejskie maj ą du Ŝe znaczenie w zwi ększeniu zasobów wody.
2.5 Wody podziemne Zasoby wód podziemnych w rejonie Opalenicy nale Ŝą do Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP nr 144), tzw. Wielkopolskiej Doliny Kopalnej (WDK), o re Ŝimie wysokiej (OWO) a miejscami nawet najwy Ŝszej ochrony (ONO). Poziom ten jest eksploatowany przez wszystkie wa Ŝniejsze uj ęcia w gminie.
16 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Wody pi ętra czwartorz ędowego wyst ępuj ą w kilku poziomach: poziom gruntowy, mi ędzymorenowy górny, mi ędzymorenowy środkowy i mi ędzymorenowy dolny (podglinowy). Pierwszy z poziomów wykazuje najwi ększ ą zmienno ść chemizmu wód, b ędącą m.in. skutkiem zanieczyszczenia środowiska. W wi ększo ści są to wody twarde i bardzo twarde. Wody poziomów mi ędzymorenowych: górnego i środkowego s ą wodami średnio twardymi, charakteryzuj ącymi si ę ponadnormatywn ą ilo ści ą zwi ązków Ŝelaza i manganu. Wymagaj ą zatem uzdatnienia. Redukcji zwi ązków Ŝelaza i manganu wymagaj ą równie Ŝ twarde wody podglinowe. Wody czwartorz ędowe eksploatowane s ą równieŜ przez liczne (zwłaszcza na obszarze miasta) uj ęcia przemysłowe czy studnie obiektów u Ŝyteczno ści publicznej. Na pozostałym obszarze gminy z ich zasobów korzystaj ą głównie du Ŝe gospodarstwa rolne, powstałe na bazie dawnych PGR, SKR i RSP. Wszystkie miejscowo ści na terenie gminy Opalenica s ą zwodoci ągowane. Charakterystyka poszczególnych uj ęć i stacji wodoci ągowych przedstawia si ę nast ępuj ąco:
Opalenica – uj ęcie i stacja zlokalizowane s ą przy ul. S. śeromskiego. Wodoci ąg pracuje w oparciu o uj ęcie czwartorz ędowe o zatwierdzonych zasobach Q = 204 m3/h. Wodoci ąg produkuje obecnie około 1200 m 3/db, co oznacza Ŝe istniej ące zasoby wykorzystywane s ą w granicach 25 – 30% a w okresie letnim w około 50%. Uj ęcie w Opalenicy obsługuje równie Ŝ wie ś Sielinko;
Kopanki – wodoci ąg komunalny obsługuj ący równie Ŝ Terespotockie oraz wsie Kurowo i Biał ą Wie ś z gminy Grodzisk Wielkopolski. Pracuje w oparciu o uj ęcie czwartorz ędowe o zatwierdzonych zasobach Q = 60 m 3/h. Mo Ŝliwo ści produkcyjne wodoci ągu wykorzystane s ą w 10 –15%;
Pora Ŝyn, uj ęcie o zatwierdzonych zasobach rz ędu 63 m 3/h. Wodoci ąg komunalny współpracuj ący z wodoci ągiem miejskim Opalenicy. Zasila wsie: Pora Ŝyn, Ł ęczyce i Jastrz ębniki, dostarcza wod ę (ca 100 – 150 m 3/db) do miasta. Wykorzystanie uj ęcia w około 50%, stacji - ca 25%;
Urbanowo – wodoci ąg komunalny obsługuj ący: Urbanowo, Dakowy Mokre i Troszczyn. Uj ęcie czwartorz ędowe o zatwierdzonych zasobach rz ędu Q = 35 m3/h. Stan wykorzystania ca 20%;
17 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
.Wojnowice – wodoci ąg komunalny zaopatruj ący równie Ŝ: Kozłowo, U ści ęcice, Łagwy, Niegolewo i Wiktorowo (bm. Buk). Uj ęcie posiada zatwierdzone zasoby 71 m 3/h, wykorzystanie 20%.
Mimo Ŝe zasoby wód podziemnych w rejonie Opalenicy nale Ŝą do GZWP Wielkopolskiej Doliny Kopalnej, nie wyznaczono stref ochrony pośredniej wokół istniej ących uj ęć komunalnych. Czwartorz ędowe struktury wodono śne s ą bowiem izolowane od powierzchni grub ą warstw ą nieprzepuszczalnych glin lodowcowych. Wody gruntowe swym charakterem i gł ęboko ści ą wyst ępowania, odzwierciedlaj ą cechy konfiguracyjne terenu oraz jego budow ę geologiczn ą. W omawianym podło Ŝu zasilane s ą one głównie przez opady atmosferyczne oraz spływ z terenów wy Ŝej poło Ŝonych. Najogólniej, w granicach gminy wydzieli ć mo Ŝna nast ępuj ące strefy wodne: - obszary pozadolinne o nieci ągłym zwierciadle wody, charakterystyczne dla obszarów wysoczyznowych wschodniej i środkowej cz ęś ci gminy. Zwierciadło wody ma charakter napi ęty (lub obserwuje si ę jedynie ślady wody w postaci sącze ń) i utrzymuje si ę na ogół ca 1.5-3 m p.p.t. Okresowo po intensywnych opadach oraz w czasie wiosennych roztopów bardzo prawdopodobne jest wyst ępowanie tzw. wody zawieszonej (na stropie słabo przepuszczalnego podło Ŝa, w skrajnych przypadkach nawet na powierzchni terenu). Generalnie wody podziemne wysoczyzny charakteryzuj ą si ę du Ŝymi wahaniami zwierciadła wody, co wi ąŜ e si ę z mał ą pojemno ści ą retencyjn ą warstw wodono śnych; - obszary pozadolinne o swobodnym zwierciadle wody, to głównie obszar osta ńcowego wału morenowego. Woda gruntowa wyst ępuje tu na zmiennej gł ęboko ści, na ogół 2-5 m p.p.t.; - obszary dolinne , stanowi ące stref ę koncentracji wód powierzchniowych i podziemnych, zasilane wodami opadowymi infiltracyjnymi oraz spływem podziemnym z terenów s ąsiednich. Woda gruntowa wyst ępuje w sposób ci ągły a jej zwierciadło ma charakter swobodny lub lekko napi ęty, przy czym warstw ą napinaj ącą mog ą by ć zarówno nadległe grunty organiczne, charakteryzuj ące si ę m.in. zdolno ści ą do magazynowania du Ŝych ilo ści wody, jak i gliny. Gł ęboko ść wyst ępowania wody uzale Ŝniona jest od stanów wód powierzchniowych, najcz ęś ciej jej zwierciadło wyst ępuje na gł ębokości 0 – 1.5 m p.p.t.
18 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
2.6 Warunki glebowe Warunki glebowe gminy s ą zró Ŝnicowane, ale w wi ększo ści dobre. Ogólny wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej, według klasyfikacji IUNG w Puławach wynosi 73.0, przy średniej wojewódzkiej 67.6 pkt. oraz średniej krajowej 66.6 pkt. [ 24 ]. Grunty orne zajmuj ą niemal 60% powierzchni gminy. Niespełna 10% stanowi ą uŜytki zielone a blisko 24% lasy i tereny zadrzewione. Blisko 1/3 areału gruntów ornych zajmuj ą gleby kl. II-IIIb a 2/3 uzupełnione glebami kl. IVa. Przewa Ŝaj ą gleby brunatne wła ściwe i bielicowe, wytworzone z glin i piasków gliniastych mocnych lub lekkich na glinie, zaliczane do kompleksów: pszennego dobrego (2) oraz pszenno-Ŝytniego (4). Tworz ą one du Ŝe, zwarte kompleksy m.in. w rejonie Niegolewa, Łagiew i Wojnowic oraz znacznej cz ęś ci wsi: Dakowy Mokre, Uści ęcice, Kozłowo i Rudniki. Wyst ępuj ą równie Ŝ w okolicach Opalenicy, Sielinka i Troszczyna. Tutaj te Ŝ oraz w rejonie Jastrz ębnik, Pora Ŝyna i Urbanowa zespoły te uzupełnione s ą przez gleby bielicowe, kompleksu Ŝytniego dobrego (5). Słabe gleby napiaskowe (najcz ęś ciej brunatne wyługowane), kl. IVb-VI zajmuj ą blisko 1/3 ogółu gruntów ornych, głównie na południowo-zachodnim skraju gminy (Kopanki, Terespotockie) oraz na obrze Ŝach du Ŝych kompleksów le śnych. Na terenach nisko poło Ŝonych, charakteryzuj ących si ę nadmiernym uwilgotnieniem przewa Ŝaj ą gleby (czarne ziemie wła ściwe i zdegradowane) kompleksu zboŜowo- pastewnego mocnego (8) lub słabego (9). Zajmuj ą one łącznie około 10% areału gruntów ornych, głównie w rejonie Ł ęczyc i Troszczyna. Mało zró Ŝnicowane s ą gleby u Ŝytków zielonych, średnich i słabych, wyst ępuj ących w dnach dolin i wi ększych zagł ębie ń (czarne ziemie wła ściwe lub zdegradowane, gleby murszowo-mineralne i murszowate). Jedynie w rejonie Rudnik, Łagiew i Wojnowic wyst ępuj ą równie Ŝ gleby torfowe i mułowo-torfowe. Z uwagi na ich niezbyt du Ŝy udział a jednocze śnie pełnione funkcje przyrodniczo- ekologiczne i retencyjne (cz ęść z nich to gleby wytworzone na podło Ŝu organicznym), tereny te zasługuj ą na szczególną ochron ę. [ 24, 31 ]
19 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
2.7 Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy Szata ro ślinna jest bogata i urozmaicona, chocia Ŝ długotrwała działalno ść człowieka i intensywna eksploatacja środowiska doprowadziły do znacznego wylesienia obszarów wysoczyznowych. Równie Ŝ na pozostałych terenach wiele gatunków ro ślin wygin ęło, b ądź zredukowało swe zasi ęgi geograficzne a wielogatunkowe lasy li ściaste i mieszane coraz cz ęś ciej zast ępowane były lasami sosnowymi. Obecnie lasy i zadrzewienia zajmuj ą prawie 1/4 powierzchni gminy i nie odbiegaj ą wiele od potencjalnej ro ślinno ści naturalnej, któr ą stanowi ą na obszarze gminy: − siedliska gr ądów ( Ŝyznych lub ubogich) – najbardziej przekształcone antropogenicznie, o dogodnych warunkach dla rozwoju rolnictwa i osadnictwa, obejmuj ące głównie wyniesione powierzchnie wysoczyznowe, − suboceaniczne bory sosnowe i kontynentalne bory mieszane, charakterystyczne zwłaszcza dla południowo-zachodniej cz ęś ci gminy, − ni Ŝowe lasy ł ęgowe (wi ązowo-jesionowe), typowe dla mi ędzyrzecza Mogilnicy Zachodniej i Mogilnicy Wschodniej oraz rozległych niecek terenowych, − łęgi jesionowo-olchowe i olsy, charakterystyczne dla dolin rzek i cieków (głównie dolnej Mogilnicy) oraz płytkich obni Ŝeń terenowych. [ 2, 32 ] Ro ślinno ść rzeczywista odznacza si ę ró Ŝnym stopniem naturalno ści. Lasy skupione są w dwóch du Ŝych kompleksach, usytuowanych w zachodniej cz ęś ci gminy oraz w obni Ŝeniu rz. Mogilnicy. Lasy Wału Lwówecko – Rakoniewickiego administrowane s ą przez Nadle śnictwo Grodzisk, natomiast kompleks le śny poło Ŝony w dolinie Mogilnicy nale Ŝy do Nadle śnictwa Konstantynowo. Lasy dorzecza Mogielnicy stanowi ą bardzo cenny obiekt przyrodniczy. Skupiaj ą przede wszystkim ł ęgi d ębowo – wi ązowo – jesionowe, gr ądy środkowoeuropejskie oraz łęgi jesionowo – olszowe o ró Ŝnym stopniu zachowania. Flora kompleksów le śnych w dolinie Mogielnicy jest bogata i skupia wiele gatunków chronionych i zagro Ŝonych regionalnie. Do najcenniejszych nale Ŝą : Bromus ramosus, Campanula latifolia, Lithospermum officinale oraz Daphne mezereum. Liczne okazy drzew (d ębów, jesionów, rzadziej buków i wi ązów) osi ągaj ą rozmiary pomnikowe. Ze wzgl ędu na wysok ą warto ść tych terenów, obszar lasów nale Ŝy do potencjalnych specjalnych obszarów ochrony siedlisk proponowanych do obj ęcia europejsk ą sieci ą ekologiczna Natura 2000.
20 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Lasy Nadle śnictwa Grodzisk to niemal wył ącznie lasy ochronne grupy I. Na obszarze gminy pełni ą one głównie funkcje wodochronne. Ich obecno ść sprzyja retencji wód i zabezpiecza przesuszone powierzchnie wysoczyznowe przed erozj ą. Przewa Ŝaj ącymi typami siedliskowymi s ą tu las mieszany świe Ŝy, las świe Ŝy, bór mieszany świe Ŝy i bór świe Ŝy. W rejonie Kopanek wyst ępuje równie Ŝ bór suchy a niewielki kompleks le śny w pobli Ŝu Niegolewa zdominowany jest przez siedliska lasu wilgotnego i lasu świe Ŝego. Lasy porastaj ące osta ńcowy wał morenowy obfituj ą w ponad stuletnie drzewostany. Du Ŝo jest w śród nich d ębów, buków, jesionów. Na obszarze administrowanym przez Nadle śnictwo Grodzisk brak jest lasów nosz ących ślady uszkodze ń przemysłowych. [ 16, 33, 34, 35, 36 ] Równie Ŝ lasy Nadle śnictwa Konstantynowo s ą lasami grupy I. Wyst ępuj ą tu głównie siedliska lasu mieszanego świe Ŝego, lasu świe Ŝego i lasu wilgotnego świe Ŝego, z udziałem lasu ł ęgowego, olsu jesionowego i olsu. Pełni ą one głównie funkcje wodochronne, maj ące za zadanie utrzymanie zdolno ści retencyjnej gleb le śnych. Zadania takie najlepiej spełniaj ą drzewostany wielopi ętrowe oraz drzewostany mieszane jedno - i dwupi ętrowe z dobrze rozwini ętą warstw ą krzewów i ro ślin zielnych. Na obszarze gminy znajduje si ę 1 rezerwat przyrody ( rez. Urbanowo ), kilkana ście pomników przyrody oraz cały szereg udokumentowanych stanowisk ro ślin chronionych i rzadkich: wawrzynka wilczełyko, widłaka jałowcowatego i widłaka go ździstego, listery jajowatej, łuskiewnika ró Ŝowego, kokoryczy w ątłej, gnie źnika le śnego i innych. W szacie ro ślinnej omawianego terenu znaczne powierzchnie zajmuje ro ślinno ść urz ądzona. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą parki podworskie. Wpisane do rejestru zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków s ą parki we wsiach: Dakowy Mokre, Niegolewo, Pora Ŝyn ALP, Pora Ŝyn Wie ś, Rudniki i Sielinko. Zespołem zadrzewieniowym o charakterze parkowym jest otoczenie gospodarstwa rolnego w Drapaku. Niestety wi ększo ść z nich jest zaniedbana i zniszczona. Wszystkie wymagaj ą uporz ądkowania i przeprowadzenia zabiegów piel ęgnacyjnych. Uzupełnieniem ww. zespołów le śnych i parkowych s ą parki miejskie, stare, zadrzewione cmentarze, wyj ątkowo liczne zadrzewienia przydro Ŝne, przywodne i śródpolne oraz okazałe, pojedyncze drzewa. Efektownie prezentuj ą si ę stare obsadzenia dróg. Niezwykle wa Ŝną
21 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica rol ę bioindykatora procesów geochemicznych, w tym zwi ązanych z ró Ŝnymi formami presji na środowisko ma ro ślinno ść du Ŝych obni Ŝeń dolinnych. Cz ęsto ró Ŝni si ę ona zasadniczo od szaty ro ślinnej terenów przyległych. [ 2, 5, 16 ] Świat zwierz ęcy jest typowy dla nizinnych obszarów kraju. W lasach Ŝyj ą dziki, jelenie i sarny, w śród których wykształcił si ę w ostatnich latach ekotyp sarny polnej. Z drapie Ŝników wyst ępuj ą m.in. lisy, borsuki, jenoty i kuny. Spo śród innych ssaków najcz ęś ciej spotykane to: zaj ąc, dziki królik, je Ŝ, ryjówka, kret, nietoperz. Dla ochrony kolonii rozrodczej nocka du Ŝego – jednego z najwi ększych krajowych gatunków (oraz mroczka pó źnego, w sumie około 400 szt.) na strychu Szkoły Podstawowej w Kopankach utworzono Obserwatorium Nietoperzy „Batmanówka”, a ostoj ę wł ączono do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 (kod PLH 300008). Głównym zagro Ŝeniem dla ostoi rzadkich gatunków nietoperzy wyst ępuj ących na analizowanym obszarze jest ewentualna zmiana warunków siedliskowych (warunków mikroklimatycznych) oraz prowadzenie jakichkolwiek prac remontowych przede wszystkich w okresie przebywania nietoperzy tj. od kwietnia do listopada. Niebezpiecze ństwem dla zwierz ąt mog ą by ć równie Ŝ wszelakie środki chemiczne np. do konserwacji drewna czy inne. Najlepiej poznana jest fauna ptaków, jedyna gromada świata zwierz ęcego niemal w cało ści podlegaj ąca ochronie gatunkowej. Na polach spotka ć mo Ŝna ba Ŝanty, kuropatwy i przepiórki. W lasach i licznych obni Ŝeniach dolinnych stwierdzono wyst ępowanie: bociana białego i czarnego, Ŝurawia, czapli siwej, łab ędzia niemego i innych. W ostatnim stuleciu liczebno ść ptaków gwałtownie spadła, głównie na skutek obni Ŝenia poziomu wód oraz całego zespołu czynników antropogenicznych, m.in. post ępu technicznego w rolnictwie oraz u Ŝycia pestycydów. Mniejsze zró Ŝnicowanie ekosystemów na obszarach wysoczyznowych wpływa na zubo Ŝenie awifauny l ęgowej. Wyj ątkiem s ą dosy ć du Ŝe zbiorniki wodne w rejonie Wojnowic i Cukrowni Opalenica , będące miejscami koncentracji ptaków l ęgowych i przelotnych (łab ędzia niemego, rybitwy czarnej i rzecznej, cyraneczki, czajki, perkoza itp.). Spo śród chronionych gatunków kr ęgowców wyst ępuj ą na obszarze gminy trzy gatunki gadów: jaszczurka zwinka, padalec i zaskroniec. Dosy ć bogata jest fauna płazów, reprezentowana przez ropuchy, Ŝaby i traszki. Fauna ryb ogranicza si ę do gatunków pospolitych i w du Ŝej mierze utraciła wła ściwe jej cechy. W zbiornikach wodnych kształtowana jest przez działalno ść gospodarcz ą człowieka. W wi ększych ciekach, du Ŝy wpływ na ilo ść i jako ść ryb ma zły stan czysto ści ich wód.
22 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Licznie reprezentowane s ą owady, min. populacje motyli i chrz ąszczy. [ 2, 16 ]
2.8 Klimat Klimat okolic Opalenicy zwi ązany jest z ogóln ą cyrkulacj ą mas powietrza napływaj ącego głównie znad północnego Atlantyku i basenu Morza Śródziemnego. Według regionalizacji klimatycznej W. Okołowicza gmina poło Ŝona jest na obszarze regionu śląsko-wielkopolskiego, reprezentuj ącego obszar słabn ących wpływów oceanicznych i pomorskiego – o niewielkim, modyfikuj ącym wpływie Bałtyku. [ 20 ] Amplitudy temperatur s ą tutaj mniejsze od przeci ętnych w Polsce, wiosna i lato wczesne oraz długie, zima łagodna i krótka, z nietrwał ą pokryw ą śnie Ŝną. Długo ść okresu wegetacyjnego wynosi około 220 dni. Roczna suma opadów wynosi ca 550-600 mm. Podobnie jak na wi ększo ści terytorium kraju, równie Ŝ w rejonie Opalenicy przewa Ŝaj ą wiatry zachodnie [ 20, 30 ] Potwierdzaj ą to, w znacznym stopniu, dane podstawowych parametrów meteorologicznych dla stacji IMiGW w Paproci k. Nowego Tomy śla, w wi ększo ści za lata 1961-1970. Średnia miesi ęczna temperatura powietrza wynosi +7.8 oC, średnia najzimniejszego miesi ąca (stycznia) –3.2 o C a najcieplejszego (lipca) +17.5 oC. Wilgotno ść wzgl ędna kształtuje si ę w podobny sposób jak na całym obszarze kraju. Warto ści najwy Ŝsze notuje si ę w okresie od pa ździernika do lutego ( średnia miesi ęczna 86-88%), minimum przypada w czerwcu (72%). Równie Ŝ w przypadku zachmurzenia najwy Ŝsze warto ści obserwuje si ę w okresie jesienno-zimowym (z maksimum 7.9 w skali 11-stopniowej, w grudniu). Najni Ŝszym zachmurzeniem charakteryzuje si ę wrzesie ń (5.5). Dni pochmurnych jest ponad 150 w roku, najwi ęcej w grudniu (20.4), najmniej w czerwcu i lipcu (8.0). Opady atmosferyczne, z roczn ą sum ą od 586 mm (od 396 mm w roku "suchym" -1959 do 984 mm w roku "mokrym" - 1974), kształtuj ą si ę poni Ŝej średniej krajowej. Maksimum opadowe przypada w lipcu (średnio 73 mm), najni Ŝsze sumy charakteryzuj ą miesi ące zimowe (luty-marzec, od 33-35 mm). Dni z pokryw ą śnie Ŝną jest średnio 64 w ci ągu roku. Przewa Ŝaj ą wiatry zachodnie. Ich udział (z szeroko pojmowanego sektora zachodniego NW-SW) wynosi nieco ponad 50%. Zim ą i wiosn ą zwi ększa si ę udział wiatrów wschodnich a z kolei latem i jesieni ą wzrasta odsetek cisz, które stanowi ą wówczas ca 12-19% ogółu wiatrów. Średnia wa Ŝona wiatrów zachodnich, wiej ących w miesi ącach zimowych si ęga 3.0-3.2 m/s. Nie s ą to szczególnie dogodne warunki dla lokalizacji elektrowni wiatrowych.
23 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Warunki klimatu lokalnego zbli Ŝone s ą do przedstawionych wy Ŝej warunków makroklimatu. Na ich zmienno ść zasadniczy wpływ ma zró Ŝnicowana lesisto ść poszczególnych fragmentów gminy, s ąsiedztwo du Ŝych obni Ŝeń dolinnych, rozległe powierzchnie pól uprawnych i stopie ń zurbanizowania terenu. Obserwuje si ę zwłaszcza ró Ŝnice pomi ędzy u Ŝytkowanymi rolniczo obszarami wysoczyznowymi i wilgotnymi, zaj ętymi przez u Ŝytki zielone i zadrzewienia dnami dolin oraz du Ŝych zagł ębie ń terenowych. Te pierwsze charakteryzuj ą si ę dobrymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, mał ą wilgotno ści ą powietrza i dobrym przewietrzaniem. Natomiast dna du Ŝych obni Ŝeń dolinnych wyró Ŝniaj ą mniej korzystne lub nawet niekorzystne warunki termiczno-wilgotno ściowe, cz ęste wyst ępowanie mgieł, zastoisk chłodnego powietrza i inwersji temperatur oraz zdecydowanie ukierunkowane przewietrzanie. Specyficzne warunki klimatu lokalnego maj ą zalesione zbocza osta ńca morenowego. Wyst ępuj ące tu lasy charakteryzuj ą si ę na ogół dobrymi warunkami termiczno-wilgotno ściowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych. Maj ą wprawdzie nieco gorsze warunki solarne (zacienienie), ale s ą to tereny o wzbogaconym składzie fizyko-chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnoszące komfort bioklimatyczny.
2.9 Walory przyrodniczo-krajobrazowe terenu, ich ochrona prawna, ró Ŝnorodno ść biologiczna i mo Ŝliwo ści kształtowania Gmina poło Ŝona jest generalnie poza zasi ęgiem sieci ekologicznych ECONET- PL i Natura 2000 (za wyj ątkiem potencjalnego specjalnego obszaru ochrony siedlisk Kopanki PLH 300008 w Kopankach i propozycji jego poszerzenia w ramach potencjalnego specjalnego obszaru ochrony siedlisk Kopanki oraz potencjalnego obszaru ochrony siedlisk Lasy w Dolinie Mogielnicy znajduj ących si ę na li ście proponowanych obszarów Natura 2000, tzw. shadow list ). Elementami wielkoprzestrzennego systemu obszarów chronionych województwa (WSOCH) s ą du Ŝe kompleksy le śne. Zalesione obszar Wału Lwówecko- Rakoniewickiego i mi ędzyrzecza Mogilnicy Wschodniej i Mogilnicy Zachodniej s ą potencjalnymi obszarami chronionego krajobrazu czy zespołami przyrodniczo- krajobrazowymi. Dopełnieniem wspomnianych wy Ŝej zasadniczych i uzupełniaj ących
24 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica powi ąza ń ekologicznych s ą liczne ekosystemy ostojowe (odosobnione, niedu Ŝe kompleksy le śne, ł ąki wypełniaj ące dna zagł ębie ń bezodpływowych lub towarzysz ące ciekom, nieco zaniedbane parki podworskie oraz efektowne zadrzewienia przydro Ŝne. [ 2, 3, 10, 11 ] Obecnie, formami ochrony przyrody (według ustawy o ochronie przyrody , z 16 kwietnia 2004 r. - Dz.U. nr 92, poz. 880), s ą na obszarze gminy: rezerwat przyrody Urbanowo – poło Ŝony na terasie zalewowej Mogilnicy rezerwat le śny o powierzchni ca 8 ha, utworzony w 1960 r. dla ochrony zespołu ł ęgu olszowego z fragmentami olsu. W drzewostanie wiekowe olsze z domieszk ą d ębów, jesionów i wi ązów. W bujnym runie m.in.: turzyca długowłosa i odległokłosa, tarczyca pospolita, wietlica samicza, psianka słodkogórz i karbieniec pospolity. Obecne stadium rozwojowe zbiorowisk le śnych jest nast ępstwem działalno ści gospodarczej człowieka i wi ąŜ e si ę głównie z przeprowadzonym odwodnieniem terenu. Obni Ŝenie poziomu wód gruntowych, a miejscami nawet przesuszenie terenu wpływa ujemnie na po Ŝą dany rozwój ro ślinno ści. pomniki przyrody , obejmuj ące kilkana ście pojedynczych okazów i grup sędziwych drzew rosn ących w wi ększo ści w lasach i parkach gminy, obj ętych ochron ą konserwatorsk ą (rozp. nr 39/2001 Wojewody Wielkopolskiego, z 5 listopada 2001 r. - Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego nr 136, poz. 2665) lub do niej predestynowanych, m.in. nr: 44/545 – lipa drobnolistna o obwodzie w pier śnicy 430 cm, rosn ąca przy szkole w Wojnowicach, 45/546 – lipa wielkolistna (345 cm), rosn ąca w Rudnikach, 45/547 – lipa drobnolistna (314 cm), Rudniki 47/548 – platan klonolistny (270 cm), Rudniki, 48/549 – d ąb szypułkowy (407 cm) rosn ący w Pora Ŝynie, 49/550 – lipa wielkolistna (314 cm), Dakowy Mokre 413 – buk zwyczajny (385 cm), Porazyn 412 – buk zwyczajny (387 cm), Pora Ŝyn 411 – buk zwyczajny (358 cm), Porazyn 337 – d ąb bezszypułkowy (592 cm), Dakowy Mokre 336 – buk zwyczajny (274 i 278 cm), Urbanowo
25 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
904/94 – dąb szypułkowy (420 cm), Urbanowo 905/94 – dąb szypułkowy, rosn ący w Urbanowie 806/94 – dąb szypułkowy (435 i 380 cm), Urbanowo 907/94 – dąb szypułkowy (370 cm), Dakowy Mokre 908/94 – dąb szypułkowy (410 cm), Urbanowo 809/94 – dąb szypułkowy (394 i 310 cm), Opalenica.
Ponadto, ochron ą konserwatorsk ą obj ęte s ą:
• dziewi ętnastowieczne parki podworskie (krajobrazowe): - Dakowy Mokre – park o powierzchni ca 3.0 ha, prywatny ze szpetnym, betonowym ogrodzeniem, dosy ć zaniedbany. W parku okazałe d ęby, klony, topole; - Niegolewo – zaniedbany park krajobrazowy o pow. 5,9 ha z okazałym drzewostanem i dwoma du Ŝymi stawami, w drzewostanie: kasztanowce lipy, akacje. Do parku prowadzi dosy ć efektowna aleja lipowa; - Pora Ŝyn (ALP) – zagospodarowany parkowo i zadbany fragment lasu mieszanego z okazałymi bukami i d ębami (m.in. drzewa pomnikowe); - Pora Ŝyn-wie ś – nieco zaniedbany park krajobrazowy ze stawem. Uwagę zwraca okazały drzewostan – d ęby, lipy, topole i in.; - Rudniki-Dwór – ogrodzony park krajobrazowy ze zróŜnicowanym i okazałym drzewostanem (lipy, d ęby, robinie akacjowe, modrzewie, wierzby). Do parku prowadzi efektowna aleja lipowa; - Sielinko – park krajobrazowy o powierzchni około 1.8 ha z s ędziwymi dębami i bukami.
• liczne, najcz ęś ciej dziewi ętnastowieczne, cmentarze ró Ŝnych wyzna ń a cz ęsto tylko ich ledwo widoczne w terenie ślady (czynne – Dakowy Mokre, Jastrz ębniki, Opalenica, Urbanowo, Wojnowice i nieczynne – Kopanki, Łęczyce, PoraŜyn).
Zdecydowanie wi ększa cz ęść kompleksów le śnych gminy to lasy ochronne grupy I (na podstawie ustawy o lasach , z 28.09.1991 r., Dz.U. 1991 Nr 101 poz 444 z pó źn. zm., pełni ące głównie funkcje wodochronne.
26 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Są to atrakcyjne pod wzgl ędem turystycznym albo przydatne dla potrzeb turystyki i rekreacji kompleksy (mniej przydatne s ą jedynie wilgotne lasy mi ędzyrzecza Mogilnicy Zachodniej i Mogilnicy Wschodniej oraz okolic Niegolewa i Pora Ŝyna). Uzupełnieniem, wy Ŝej wymienionych zespołów zieleni s ą: parki miejskie i skwery w Opalenicy, liczne drobne zalesienia i zadrzewienia o charakterze ostojowym, lokalne obni Ŝenia terenu wypełnione ro ślinno ści ą torfowiskow ą i ł ąkow ą, niewielkie powierzchnie wodne, ziele ń ł ęgowa stanowi ąca obsadzenia koryt cieków i zbiorników wodnych, malownicze i cz ęsto okazałe obsadzenia dróg itp. Ponadto, ochron ą konserwatorsk ą obj ętych jest kilkadziesi ąt obiektów budowlanych a archeologiczn ą - liczne stanowiska archeologiczne, od neolitu i kultury łu Ŝyckiej do wczesnego średniowiecza (wymienione w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy ). Wymienione wy Ŝej obszary i tereny o wysokich walorach przyrodniczo- krajobrazowych, podlegaj ą ochronie na podstawie szeregu przepisów odr ębnych: - tereny le śne, ze wzgl ędu na ich korzystny wpływ na klimat, powietrze, wodę, gleb ę, warunki Ŝycia i zdrowie człowieka oraz na równowag ę przyrodnicz ą, nadto znaczenie wodo- i glebochronne, gospodarcze itp. – w my śl ustawy o lasach oraz ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych , - zadrzewienia i zaro śla ł ęgowe na glebach pochodzenia organicznego –ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych , - wyst ępuj ące głównie w lasach oraz dolinach cieków, stanowiska ro ślin chronionych i rzadkich – ustawy o ochronie przyrody i rozporz ądzenia MO ŚZNiL w sprawie ochrony gatunkowej ro ślin , - ostoje ptactwa i innych zwierz ąt – ustawy o ochronie przyrody oraz rozporz ądzenia MO ŚZNiL w sprawie ochrony gatunkowej zwierz ąt, - wszystkie wy Ŝej wymienione na podstawie zapisu dotycz ącego ochrony walorów krajobrazowych w Prawie ochrony środowiska .
Gmina Opalenica charakteryzuje si ę przeci ętn ą lesisto ści ą i złym stanem niemal wszystkich parków podworskich, wyró Ŝnia jednak mozaik ą wyst ępuj ących typów siedliskowych i zró Ŝnicowaniem gatunkowym drzewostanu oraz du Ŝą ilo ści ą okazałych drzew (nie tylko pomnikowych). Mimo to, miejscami wskazane jest zwi ększenie ró Ŝnorodno ści biologicznej istniej ących zbiorowisk ro ślinnych, stopniowe przywracanie
27 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica w miar ę naturalnych warunków siedliskowych, podj ęcie stałej piel ęgnacji siedlisk, wykluczenie dalszych działa ń destabilizuj ących stosunki wodne, uporz ądkowanie i zagospodarowanie terenu. Istotne znaczenie dla lokalnej flory i fauny maj ą: zlokalizowany w zachodniej cz ęś ci gminy obszar Natura 2000 ‘Kopanki’ wraz z propozycją jego poszerzenia w ramach potencjalnego specjalnego obszaru ochrony siedlisk oraz poło Ŝony na wschód od miasta Opalenica i ci ągn ący si ę z północy na południe gminy potencjalny specjalny obszar ochrony siedlisk ‘Dolina Mogielnicy’. Ochronie podlegaj ą tu gatunki chronione wymienione w zał ącznikach I i II Dyrektywy Rady 92/43/EWG.
3. Ocena stanu funkcjonowania środowiska Oceny warunków ekofizjograficznych terenu dokonano poprzez analiz ę i bonitacj ę poszczególnych komponentów środowiska, tj. rze źby terenu, warunków gruntowo- wodnych, glebowych, klimatycznych z uwzgl ędnieniem stanu higieny atmosfery oraz jego walorów biotycznych (szaty ro ślinnej i świata zwierz ęcego). Wiele uwagi po świ ęcono ocenie (diagnozie) stanu środowiska, identyfikuj ąc m.in. zachodz ące w nim zmiany oraz formułuj ąc wst ępn ą prognoz ę dalszych przekształce ń. Podkre ślono funkcje pełnione przez wydzielone tereny, wskazano miejsca kolizji istniej ącego układu funkcjonalno-przestrzennego z uwarunkowaniami przyrodniczymi środowiska oraz okre ślono stopie ń jego degradacji.
3.1. Ogólna diagnoza stanu środowiska i zakres dotychczasowych zmian Ogólna ocena stanu środowiska wypada dla omawianej gminy do ść korzystnie. Teren jest wprawdzie urozmaicony, ale jedynie w swej zachodniej cz ęś ci. Charakteryzuje si ę przy tym przeci ętn ą lesisto ści ą i niezbyt du Ŝym udziałem ł ąk. Jego atutem jest korzystne rozmieszczenie lasów.. Kompleksy porastaj ące osta ńcowy wał morenowy oraz zajmuj ące mi ędzyrzecze Mogilnicy Zachodniej i Mogilnicy Wschodniej predestynowane s ą do ochrony. Maj ą one zreszt ą charakter znacz ących w ęzłów ekologicznych. Gorzej wygl ąda system zasilania i wymiany warto ści ekologicznych. Istniej ące korytarze ekologiczne (głównie ł ączniki dolinne) maj ą miejscami bardzo słab ą podbudow ę biologiczn ą a zadrzewienia lokalnych stref wododziałowych s ą fragmentaryczne. Trudno mówi ć zatem o jego sprawnym funkcjonowaniu.
28 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Niemniej powierzchnie te, niezwykle istotne dla zachowania równowagi ekologicznej, s ą cz ęś ci ą wielkoprzestrzennego systemu obszarów chronionych (WSOCH) województwa. Terenami i obiektami cennymi przyrodniczo s ą 1 rezerwat przyrody, 18 pomników przyrody, ostoja nocka wielkiego (w sieci Natura 2000), lasy doliny Mogilnicy znajduj ące si ę na li ście obszarów proponowanych do obj ęcia systemem Natura 2000, kilka parków podworskich oraz liczne i efektowne obsadzenia niektórych dróg. Podstaw ą gospodarki gminy jest rolnictwo (z dominuj ącą upraw ą okopowych i zbó Ŝ), zwłaszcza, Ŝe naturalne predyspozycje środowiska dla tego rodzaju uŜytkowania s ą cz ęsto du Ŝe (znaczny udział gleb wysokich klas bonitacyjnych). Dobrze rozwini ęta jest hodowla bydła i trzody chlewnej, znacz ący jest udział gospodarki le śnej. Na obszarze miasta du Ŝe znaczenie ma przemysł, z dominuj ącą w krajobrazie cukrowni ą (Nordzucker Polska SA) i mniej widocznymi, ale znacz ącymi kopalniami ropy naftowej i gazu ziemnego Buk w U ści ęcicach i gazu ziemnego Bukowiec w Urbanowie i Szewce w Wojnowicach. Wraz z rozwojem miasta, rozrasta si ę sie ć infrastruktury technicznej, zwi ększa presja urbanizacji i zapotrzebowanie na tereny rekreacyjne. Mo Ŝliwo ści rozwojowe zabudowy mieszkaniowej i cz ęś ciowo przemysłowo- magazynowej i usługowej wyznacza projektowana obwodnica drogowa miasta. S ą to wprawdzie tereny zaj ęte w du Ŝej mierze przez dobre gleby, ale nie ma tu wi ększych ogranicze ń budowlanych. Nadto, ze wzgl ędu na dosy ć powszechne wyst ępowanie warstwy izolacyjnej z gruntów spoistych, podatno ść du Ŝych połaci miasta i gminy na degradacj ę wód podziemnych jest niedu Ŝa. Niepokoi natomiast zanieczyszczenie wód powierzchniowych. O stanie czysto ści wi ększo ści rzek i cieków decyduj ą głównie oczyszczalnie przydomowe, spływy powierzchniowe z intensywnie uprawianych i nawo Ŝonych pól uprawnych oraz niedostatki infrastruktury technicznej. Gmina ma dwie oczyszczalnie biologiczno-mechaniczne, w Opalenicy i Troszczynie o ł ącznej średniej przepustowo ści 960 m3/d. Siec kanalizacyjn ą ma jednak tylko miasto, jednak według przyj ętych zało Ŝeń ma ona obsługiwa ć w najbli Ŝszym czasie jednostki osadnicze: Opalenic ę, Wojnowice i Sielinko. Zwłaszcza, ze miasto planuje budow ę nowoczesnej oczyszczalni o przepustowo ści około 2 500 m3/d. [ 4, 7 ]
29 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Zwodoci ągowanie wszystkich jednostek osadniczych, przy braku kanalizacji oraz dosy ć intensywne uŜytkowanie rolnicze wpłyn ęły na zmian ę wodno ści małych cieków, pogorszenie jako ści wód powierzchniowych oraz dopływ zanieczyszcze ń obszarowych, nios ących resztki nawozów i środków ochrony ro ślin. [ 30 ] Zakres dotychczasowych zmian w środowisku jest zatem znaczny. Przeobra Ŝone zostały zwłaszcza stosunki wodne. Du Ŝe połacie terenu zdrenowano. W dnach podmokłych dolin rzecznych i obni Ŝeń pojawiła si ę g ęsta sie ć rowów odwadniaj ących (m.in. tereny poło Ŝone pomi ędzy Jastrz ębnikami i Rudnikami). Uregulowano długie odcinki rzek. Wyprostowano i pogł ębiono koryta wi ększo ści cieków, wł ączaj ąc je do systemu melioracyjnego gminy. Działania te umo Ŝliwiły rolnicze wykorzystanie sporych fragmentów gminy, ale jednocze śnie spowodowały zanik szeregu drobnych cieków, zbiorników wodnych i podmokło ści oraz ogólne obni Ŝenie zwierciadła wód gruntowych. Miejscowe źródła zanieczyszczenia powietrza s ą dosy ć liczne, a najwi ększym obiektem przemysłowym jest miejscowa cukrownia. Okresowo wyst ępuj ą zatem zwi ększone st ęŜ enia zanieczyszczeń lub nat ęŜ enia uci ąŜ liwo ści. Na ogół maj ą one jednak charakter lokalny i dotycz ą tylko niektórych kryteriów jako ści środowiska. M.in. dlatego lasy obu nadle śnictw nosz ą jedynie ślady uszkodze ń charakterystyczne dla I strefy zagro Ŝeń przemysłowych. W rozbudowanej infrastrukturze technicznej gminy zwracaj ą uwag ę liczne gazoci ągi wysokiego ci śnienia - tranzytowe i kopalniane oraz odwierty eksploatacyjne gazu ziemnego i ropy naftowej. Ze wzgl ędu na prawdopodobie ństwo wyst ąpienia powa Ŝnej awarii, wydobywany i przesyłany gaz, istniej ące zbiorniki ropy naftowej i solanki oraz niektóre procesy produkcyjne (np. odsiarczania ropy naftowej) stanowi ą du Ŝe zagro Ŝenie dla środowiska. Ponadto przez teren gminy, transportem drogowym przewo Ŝone s ą substancje niebezpieczne (ropopochodne, gaz płynny, amoniak, chlor itp.). Prawdopodobie ństwo wyst ąpienia kolizji drogowych i zwi ązanych z tym zagro Ŝeń wybuchowych, po Ŝarowych oraz ska Ŝenia środowiska jest wi ęc du Ŝe. Eksploatacja kopalin pospolitych, głównie kruszywa naturalnego jedynie miejscami spowodowała wi ększe przekształcenia rze źby. Równie du Ŝe zmiany cech konfiguracyjnych, przeobra Ŝenia podło Ŝa gruntowego i środowiska wodnego zwi ązane s ą z urbanizacj ą terenu. Skutkami post ępuj ącej zabudowy s ą m.in. zanieczyszczenie wód i gruntu.
30 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Gleby s ą cz ęsto zakwaszone, ale charakteryzuj ą si ę naturaln ą zawarto ści ą miedzi, kadmu i cynku. Kwa śne deszcze i zanieczyszczenia transgraniczne oddziałuj ą równie Ŝ na lasy. W efekcie, wszystkie kompleksy le śne znajduj ą si ę w I strefie uszkodze ń przemysłowych. Na kondycj ę i trwało ść wielu ekosystemów le śnych du Ŝy wpływ ma zagro Ŝenie po Ŝarowe, wzmo Ŝona penetracja turystyczna, czynniki abiotyczne – silne wiatry, obfite opady śniegu oraz biotyczne – uszkodzenia przez śeruj ącą zwierzyn ę łown ą, gradacje owadów, paso Ŝytnicze grzyby oraz trudne do opanowania przykłady wywo Ŝenia odpadów do lasu, czy kłusownictwa. [ 18, 19, 30, 33-36 ]
3.2. Relacje pomi ędzy poszczególnymi elementami środowiska , charakter i intensywno ść procesów w nim zachodz ących Ocen ą ekofizjograficzn ą obj ęte s ą płaskie i faliste powierzchnie wysoczyznowe, z lokalnymi kulminacjami osta ńca morenowego oraz licznych (w zachodniej cz ęś ci gminy) pagórków wydmowych. Relacje pomi ędzy poszczególnymi elementami środowiska, zreszt ą typowe dla obszarów rzeźby glacjalnej (w cz ęś ci przekształconej przez procesy eoliczne) zostały zasygnalizowane przy okazji ich charakterystyki. Ścisłe powi ązania pomi ędzy rze źbą terenu, budow ą geologiczn ą przypowierzchniowej cz ęści podło Ŝa, wytworzonymi glebami, specyfik ą wyst ępowania wód gruntowych (rodzajem oraz gł ęboko ści ą zwierciadła, warunkami infiltracji) s ą oczywiste i nie wymagaj ą specjalnego omówienia. Istotne jest niewielkie, aczkolwiek dosy ć wyra źne zró Ŝnicowanie rze źby, przeci ętna lesisto ść terenu, znaczne walory produkcyjne gleb oraz lokalnie wysoki poziom wód gruntowych, wymuszaj ący sytuowanie obiektów płytko posadowionych, nie podpiwniczonych oraz odpowiedni dobór upraw. Z drugiej strony rozwa Ŝać trzeba nie najlepszy stan środowiska gminy, w cz ęś ci wyra źnie przesuszonej z du Ŝym udziałem terenów podatnych na erozj ę, o zanieczyszczonych wodach i powietrzu, niemniej dosyć zasobnej w powierzchnie kształtuj ące walory biotyczne (m.in. lasy i ł ąki) oraz perspektyw ę przyspieszonej urbanizacji, zwi ązanej z usytuowaniem Opalenicy w pobli Ŝu autostrady, przy
31 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica wa Ŝnych drogach krajowych i mi ędzynarodowej magistrali kolejowej. Sprzyja to aktywizacji gospodarczej sporej cz ęś ci terenu.
3.3. Ocena zgodno ści dotychczasowego u Ŝytkowania i zagospodarowania z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi terenu Mimo znacznych przeobra Ŝeń środowiska gminy sporo jest jeszcze na jej obszarze terenów naturalnych i prawie naturalnych. Korzystnie wypada ocena zgodno ści dotychczasowego u Ŝytkowania i zagospodarowania terenu z miejscowymi uwarunkowaniami przyrodniczymi. Niemal wsz ędzie istniej ące zagospodarowanie uzna ć mo Ŝna za optymalne albo dopuszczalne, niepowoduj ące ra Ŝą cego obni Ŝenia standardu Ŝycia mieszka ńców i nie koliduj ące z walorami przyrodniczo-krajobrazowymi oraz ró Ŝnorodności ą biologiczn ą obszaru gminy. Niewiele jest terenów zagospodarowanych niezgodnie z predyspozycjami środowiska, wyra źnie przekształconych lub nawet zdegradowanych, wymagaj ących długotrwałego procesu przywracania wzgl ędnej równowagi w przyrodzie.
Generalnie wyró Ŝni ć mo Ŝna: tereny o znikomych przekształceniach, prawie naturalne : torfowiska o nie zaburzonej lub nieznacznie zaburzonej gospodarce wodnej, bez procesów murszenia oraz lasy o przewa Ŝaj ącym udziale dojrzałych fitocenoz i nie zaburzonej strukturze gatunkowej oraz warstwowej a tak Ŝe lasy o zaburzonym lub nawet zmienionym składzie najwy Ŝszej podwarstwy drzewostanu, ale z silnymi procesami regeneracji (mo Ŝna zaliczy ć do nich m.in.: lasy obj ęte ochron ą rezerwatow ą oraz pozostało ści dawnych ekosystemów – zdecydowana dominacja procesów naturalnych, znikomy udział procesów antropogenicznych , tereny słabo przekształcone ; du Ŝe kompleksy le śne o zmienionej (uproszczonej) strukturze gatunkowej i warstwowej oraz ekstensywnie u Ŝytkowane łąki z du Ŝym udziałem drzew i krzewów – przewaga procesów naturalnych, potrzeba działa ń ochronnych, tereny umiarkowanie przekształcone ; ekstensywnie uprawiane pola, obszary intensywnie u Ŝytkowanych ł ąk w dolinach rzecznych i dnach licznych
32 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica zagł ębie ń terenowych oraz najsilniej przekształcone lasy (poło Ŝone na obrzeŜach miasta i w strefach intensywnej penetracji turystycznej) – przewaga procesów naturalnych, potrzeba działa ń ochronnych, tereny wyra źnie przekształcone ; o zmienionych cechach konfiguracyjnych i warunkach siedliskowych, najcz ęś ciej zaj ęte przez zabudow ę oraz przydomowe ogrody – przewaga procesów antropogenicznych przy niewielkim udziale czynników naturalnych, tereny zdegradowane; o zaburzonym funkcjonowaniu wielu elementów środowiska , obejmuj ące m.in. fragment skupionej zabudowy Opalenicy z koncentracjami obiektów przemysłowych i magazynowych, liczne o środki produkcji rolnej na terenie gminy czy tereny eksploatacji kruszywa w rejonie Kopanek i Jastrz ębnik (przekroczenie naturalnych zdolno ści przyrody do regeneracji, potrzeba działa ń rekultywacyjnych) - wyra źna przewaga procesów antropogenicznych, przy znikomym udziale czynników naturalnych. [ 17 ]
3.4. Jako ść środowiska , istniej ące i potencjalne zagro Ŝenia , źródła tych zagro Ŝeń oraz moŜliwo ści ograniczenia lub wyeliminowania negatywnego oddziaływania na środowisko Mało urozmaicony, lekko pofałdowany teren gminy w wi ększo ści zaj ęty jest przez pola uprawne, lasy, ł ąki oraz sie ć osadnicz ą i drogow ą. Funkcj ą wiodącą jest rolnictwo, ukierunkowane na upraw ę ro ślin okopowych i zbóŜ oraz hodowl ę trzody chlewnej i bydła. Dotychczasowe, rolnicze u Ŝytkowanie spowodowało szereg niekorzystnych zmian w środowisku przyrodniczym, przyczyniaj ąc si ę m.in. do odlesienia rozległych powierzchni wysoczyznowych. D ąŜ enie do jak najwy Ŝszych plonów wymagało przeprowadzenia prac melioracyjnych. Ubocznym skutkiem tych działa ń jest m.in. obni Ŝenie zwierciadła wód gruntowych, zanik szeregu drobnych cieków, lokalne uruchomienie procesów eolicznych. Poza cukrowni ą, b ędącą do niedawna jedynym zakładem gminy na liście najwi ększych zagro Ŝeń środowiska (NZ Ś), du Ŝymi obiektami stacjonarnymi, mog ącymi pogorszy ć stan środowiska s ą: Fabryka Maszyn Rolniczych POL-MOT , Spółdzielnia usługowo-Produkcyjna ROLTECH, Spółdzielnia Inwalidów CHEMOS ,
33 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
PGKiM KOMOPAL , firma cukiernicza HILDEBRAND , wytwórnia kostki brukowej ROUWDACH w Ł ęczycach, Wielkopolskie Tartaki WITAR w Pora Ŝynie oraz Kopalnia Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego BUK w U ści ęcicach. Zastrze Ŝenia budzi dosy ć cz ęste usytuowanie niedu Ŝych obiektów przemysłowych i magazynowych niemal w centrum miasta (CHEMOS, HILDEBRAND). Okresowo wyst ępuj ą zatem zwi ększone st ęŜ enia zanieczyszcze ń lub nat ęŜ enia uci ąŜ liwo ści. Na ogół maj ą one jednak charakter lokalny i dotycz ą tylko niektórych kryteriów jako ści środowiska. Równie du Ŝy wpływ na stan higieny atmosfery ma tzw. emisja niska oraz źródła mobilne. O stanie powietrza na obszarze gminy decyduje wielko ść i przestrzenny rozkład emisji ze wszystkich źródeł (z uwzgl ędnieniem przepływów transgranicznych i przemian fizykochemicznych zachodz ących w atmosferze). Nie jest zły, skoro nie ma na obszarze gminy kompleksów le śnych nosz ących ślady uszkodze ń charakterystycznych dla II strefy zagro Ŝeń przemysłowych a z rozkładu zanieczyszcze ń przynoszonych przez opady atmosferyczne wynika, Ŝe rejon Opalenicy charakteryzuje si ę nisk ą depozycj ą siarczanów (poni Ŝej 1.5 g/m 2) oraz zwi ązków ołowiu (1.5-1.75 g/m 2) i stosunkowo nisk ą azotanów (0.5-.75 g/m 2). Zmienny jest natomiast stan zakwaszenia opadów atmosferycznych (pH rz ędu 5.25-6.0). [ 34, 35] Według klasyfikacji powiatów, uzale Ŝnionej od skali wyst ępuj ących zanieczyszcze ń, gm. Opalenica, zaliczona jest do strefy A, w odniesieniu do wszystkich, badanych st ęŜ eń (SO 2, NO 2, pył zawieszony, Pb, C 6H6, CO i O 3), co oznacza, Ŝe poziom zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego nie wykazuje przekrocze ń warto ści dopuszczalnych a ewentualne odst ępstwa s ą sporadyczne i maj ą niewielki zasi ęg. [ 2, 5, 18, 19 ] Coraz wi ększym problemem s ą jednak zanieczyszczenia komunikacyjne. Głównymi składnikami spalin samochodowych s ą: tlenek w ęgla, tlenki azotu, węglowodory, sadze oraz pyły zawieraj ące toksyczne zwi ązki ołowiu, cynku, manganu, arsenu, selenu i in. Tymczasem ruchliwa droga wojewódzka nr 307 prowadzi przez środek miasta. Przez centrum Opalenicy przebiega równie Ŝ droga powiatowa ł ącz ąca Lwówek z Grodziskiem Wielkopolskim. Stale zwi ększaj ący si ę ruch pojazdów, liczne skrzy Ŝowania i ograniczenia pr ędko ści powoduj ą zatłoczenie istniej ącego układu komunikacyjnego, znacznie ograniczaj ąc jego przepustowo ść (du Ŝy udział pojazdów ci ęŜ kich). Piln ą potrzeb ą jest wi ęc obwodnica drogowa wyprowadzaj ąca ruch tranzytowy z miasta (przynajmniej na kierunku W-Z).
34 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Niekorzystny, zwłaszcza w obr ębie Opalenicy, jest klimat akustyczny terenu. Wiele przemysłowych źródeł emisji hałasu, mog ących decyduj ąco wpływa ć na warunki akustyczne miasta skoncentrowanych jest w jego zachodniej i północnej cz ęś ci. Ograniczenie ich uci ąŜ liwo ści rozumianej jako przekroczenie standardów jako ści środowiska jest trudne, ale mo Ŝliwe poprzez zastosowanie stosunkowo prostych rozwi ąza ń technicznych. Znacznie trudniejszym do wyeliminowania a jednocze śnie szczególnie uci ąŜ liwym dla otoczenia jest hałas komunikacyjny, którego dokuczliwo ść wyra źnie wzrasta powy Ŝej poziomu 60 dB w ci ągu dnia i 55 dB noc ą. Na terenie miasta nie prowadzono wprawdzie bada ń nat ęŜ enia hałasu, mo Ŝna jednak przypuszcza ć, Ŝe warunki akustyczne w pobli Ŝu niektórych dróg i ulic (zwłaszcza wzdłu Ŝ miejskiego odcinka drogi wojewódzkiej) nie odpowiadaj ą ustalonym normom. Dotychczasowe działania organizacyjne, post ęp techniczny i technologiczny pozwoliły wprawdzie na złagodzenie wyst ępuj ących uci ąŜ liwo ści, nie oznacza to jednak, Ŝe warunki klimatu akustycznego s ą do zaakceptowania – poprawa nast ąpi ć mo Ŝe dopiero z chwil ą zrealizowania wschodniej obwodnicy drogowej miasta. Mniej problemów przysparza, jak dot ąd, ochrona przed polami elektromagnetycznymi wyst ępuj ącymi w otoczeniu linii i urz ądze ń energetycznych. Przez gmin ę przebiegaj ą linie wysokiego napi ęcia 110 kV, omijaj ące jednak w dosy ć du Ŝej odległo ści skupiska istniej ącej zabudowy mieszkaniowej. Ich uci ąŜ liwo ść elektroenergetyczna jest jednak niepodwa Ŝalna. Dlatego nale Ŝy unika ć sytuowania zabudowy w s ąsiedztwie linii wysokiego napi ęcia lub lokalizacj ę tak ą poprzedzi ć stosownymi pomiarami. [ 34, 35 ] Niepokoj ąco wygl ąda stan czysto ści wód powierzchniowych. Spo śród rzek płyn ących przez teren gminy, stałym monitoringiem obj ęte s ą: Mogilnica (m.in. posterunek w Łagwach), Mogilnica Wschodnia (Kozłowo) i Mogilnica Zachodnia. O złej jako ści wód decyduj ą głównie: niedobór tlenu, substancje biogenne a w szczególno ści zwi ązki fosforu, azotyny i azot amonowy), wyst ępuj ąca eutrofizacja, wyra Ŝaj ąca si ę głównie wysok ą zawarto ści ą fosforu ogólnego, ilo ść materii organicznej oraz zły stan sanitarny. Bezpo średni wpływ na stan czysto ści wód maj ą: m. Pniewy, oczyszczalnia zbiorowa na terenie gminy Duszniki, zanieczyszczenia obszarowe i liczne gospodarstwa rolne (RSP) gromadzące ścieki w szambach. We wszystkich punktach pomiarowych zlokalizowanych na obszarze gm. Opalenica stan czysto ści wód Mogilnicy Wschodniej, Środkowej i Zachodniej jest podobny i s ą to
35 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica wody kl. V. Potencjalnymi źródłami zanieczyszczenia rzeki s ą m.in.: miejscowo ść Wojnowice oraz miasto Opalenica, w tym oczyszczalnia ścieków Komopal oraz Cukrownia Opalenica (Nordzucker Polska S Ą) Inne cieki nie były obj ęte badaniami, ale ślady zanieczyszcze ń ściekami gospodarczo-bytowymi bywaj ą a Ŝ nadto widoczne (nieuregulowana gospodarka wodno- ściekowa) – zwodoci ągowane s ą wszystkie wsie, podczas gdy kanalizacj ę ma jedynie cz ęść miasta. [ 2, 4, 5 ] Monitoringiem regionalnym wód podziemnych objęte jest jedynie ujecie wody w Kopankach. Okresowe badania prowadzone przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno- Epidemiologiczn ą, w ramach nadzoru sanitarnego, potwierdzaj ą przydatno ść wód z uj ęć komunalnych do spo Ŝycia. [ 18, 19 ] Piln ą potrzeb ą jest rozszerzenie prowadzonej, selektywnej zbiórki odpadów i zapewnienie miejsca do ich składowania. Istniej ące składowisko odpadów w Jastrz ębnikach zostało zamkni ęte i zrekultywowane. [ 18, 19 ] Mo Ŝliwo ści poprawy stanu środowiska i zahamowania niekorzystnych procesów są i nale Ŝy ich poszukiwa ć w: - likwidacji istniej ących zagro Ŝeń i ochronie terenów cennych przyrodniczo przed nadmiern ą urbanizacj ą, - wyprowadzeniu ruchu tranzytowego (zwłaszcza pojazdów ci ęŜ arowych) z miasta, - utrzymaniu systemu obszarów chronionych, z zapewnieniem sprawnego funkcjonowania wyznaczonych korytarzy ekologicznych i układów wentylacyjnych gminy, - kompleksowej ochronie zró Ŝnicowanej zieleni wysokiej o charakterze ostojowym oraz przywodnej zieleni ł ęgowej, pełni ącej m.in. rol ę bariery biogeochemicznej, ograniczaj ącej dopływ ścieków z pól uprawnych, ferm hodowlanych, terenów produkcyjno-magazynowych, usługowych, osadniczych i rekreacyjnych, - ogólnej poprawie jako ści wód i powietrza.
3.5. Powi ązania przyrodnicze badanego terenu z otoczeniem Usytuowanie terenu i jego powi ązania z otoczeniem omówiono cz ęściowo przy okazji charakteryzowania poszczególnych elementów środowiska, zwłaszcza geomorfologii i wód powierzchniowych.
36 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Gmina Opalenica obejmuje swym zasi ęgiem głównie płaskie i faliste powierzchnie wysoczyznowe. Te pierwsze s ą w wi ększo ści bezle śne. O tym, Ŝe s ą to w cz ęś ci obszary o wyró Ŝniaj ących si ę walorach przyrodniczo- krajobrazowych decyduj ą du Ŝe kompleksy le śne o charakterze w ęzłów ekologicznych oraz rozbudowana sie ć płytkich dolin rzecznych, tworz ących swoisty system integruj ący tereny gminy. Powi ązania z układem obszarów chronionych Wielkopolski są zatem dosy ć liczne. Wskutek post ępuj ącej urbanizacji, intensywnej produkcji rolnej i przekształce ń środowiska zwi ązanych z regulacj ą stosunków wodnych, sprawno ść systemu zasilania i wymiany warto ści ekologicznych budzi miejscami zastrze Ŝenia (du Ŝy udział obszarów bezwodnych, przewaga cieków okresowych, brak wi ększych powierzchni ł ąkowych, układaj ących si ę w dłu Ŝsze ci ągi dolinne, niedu Ŝa lesisto ść znacznych połaci terenu). Ogólne wra Ŝenie poprawia du Ŝa ilo ść okazałych drzew, cz ęsto pomnikowych, efektowne obsadzenia dróg, drobne zalesienia o charakterze ostojowym, dosy ć licznie wyst ępuj ąca ziele ń przywodna, zadrzewienia śródpolne oraz drobne, rzadko wypełnione torfami zagł ębienia bezodpływowe. [ 3, 10, 11]
4. Historyczne i kulturowe uwarunkowania rozwoju 4.1. Rys historyczny miasta Opalenica i sołectw gminy Okolica Opalenicy została zasiedlona bardzo wcze śnie. Świadcz ą o tym nazwy miejscowo ści znane ju Ŝ w XIV wieku: Dakowy, Jastrz ębniki, Łagwy, Niegolewo, Rudniki, Sielinko, U ści ęcice i Wojnowice. Inne osady jak Urbanowo, Kozłowo, Terespotockie pochodz ą z wcze śniejszego okresu. Opalenica powstała przy drodze z Poznania do Zb ąszynia i Sulechowa. Pierwsza wzmianka o mie ście pojawiła si ę w źródłach z 1393 roku. W tym roku Władysław Jagiełło wykupił z zastawu wie ś nale Ŝą cą do Tycza (Teodoryka Baera) – rycerza ze znanego rodu pomorskiego i przekazał mu j ą z powrotem. Kolejni jej wła ściciele to St ęszewscy, Szamotulscy i od 1450 r. Opali ńscy. W ich władaniu pozostała do roku 1775. Prawa miejskie Opalenica otrzymała w roku 1401. W 1445 roku istniało ju Ŝ przedmie ście i zameczek. W ci ągu wieków Opalenica nale Ŝała do najmniejszych miasteczek województwa pozna ńskiego. Ludno ść utrzymywała si ę głównie z rolnictwa; niewielu było tu rzemie ślników.
37 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Od XVI wieku prawie cała okolica, to jest obszar obecnej gminy opalenickiej i grodziskiej, nale Ŝał do Opali ńskich z wyj ątkiem wsi: Dakowy Mokre, Jastrz ębniki, Kozłowo, Niegolewo i U ści ęcice. Dobra te Opali ńscy albo dziedziczyli albo sprzedawali w klanie rodzinnym. Po śmierci ostatniego z rodu rozpocz ęły si ę procesy o spadek; mi ędzy innymi brali w nich udział: Czartoryscy, Rado ńscy, D ąmbscy. W roku 1833 dobra te kupił Abracham Simon Cohen, kupiec warszawski. Nale Ŝały do nich wsie pa ńszczy źniane: Chrustowo, Młyniewo, Ujazdek, Kobylniki, Doktorowo Zdrój, Sworzyce, Słocin, Jastrz ębniki, Rudniki, Pora Ŝyn, Sielino (ob. Sielinko), Bukowiec oraz folwarki: Piaski Zdrój, Słocin, Jastrz ębniki, Rudniki, Pora Ŝyn, Sielino i Opalenica, a tak Ŝe wsie „holenderskie” Słociniec, Rojewo, Nowa D ąbrowa, Kopanki, Terespotockie, Stara D ąbrowa, Czarne, Albertowskie, Cichogórskie, K ąkolewo, Troszczy ńskie Ł ąki, Lasówki i Hula. Z kolei obszary dworskie: opalenicki, bukowiecki i jastrz ębnicki dostały si ę w r ęce niemieckiej rodziny Beymów, obszar pora Ŝyński w ręce Banderów. Po I wojnie światowej dobra Pora Ŝyn (1700 ha) i Sielinko (860 ha) nabył gen. Kazimierz Sosnkowski. Cz ęść maj ątków została rozparcelowana. Dakowy Mokre, dawniej Dakowy Ko ścielne, w XV w. nale Ŝały do wła ściciela Opalenicy – Teodora Baera, w latach 1455 – 59 posiadali je Opali ńscy, kolejno rodziny Chociszewskich, Dakowskich, Borzysławskich i Opali ńskich. W 1738 r. sprzedano je Sławomirowi Bojanowskiemu. W 2 poł. XVIII w. były własno ści ą Kazimierza Raczy ńskiego (stryja Edwarda Raczy ńskiego), a w 1 poł. XIX w. rodziny Potockich, którzy posiadali tak Ŝe Wojnowice i Łagwy. Do tej rodziny, w obr ębie dzisiejszej gminy po uwłaszczeniu nale Ŝało 4.700 ha. W okresie mi ędzywojennym Dakowy Mokre i Wojnowice z Kozłowem i U ści ęcicami stanowiły własno ść wnuka Potockich – Karola Miel Ŝyńskiego. Niegolewo w r ękach rodu Niegolewskich utrzymało si ę przez 550 lat od 1389 – 1939 r. Ród Niegolewskich znany był ze słu Ŝby rycerskiej i postawy patriotycznej; jego członkowie brali udział w kampanii napoleo ńskiej, powstaniu listopadowym i styczniowym. Pod koniec XIX w. we wszystkich wioskach, mimo usilnych stara ń władz pruskich, Polacy stanowili znakomit ą przewag ę. Jedynie w Jastrz ębnikach koloni ści niemieccy stanowili 30 % mieszka ńców. Dwudziestolecie mi ędzywojenne w tej okolicy przebiegało jak gdzie indziej. Szczególnie dla mieszka ńców wsi ci ęŜ kie były lata zwi ązane z ogólno światowym
38 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica kryzysem, z nadmiarem r ąk do pracy i nisk ą cen ą płodów rolnych, co odbiło si ę tak Ŝe na mieszka ńcach Opalenicy. Tu pod koniec XIX w. i na pocz ątku XX w. powstały wi ększe zakłady pracy, których rozwojowi sprzyjała linia kolejowa Pozna ń – Berlin, uruchomiona w 1870 r. W 1884 r. wzniesiona została cukrownia, rozbudowana w 1889 r. i zmodernizowana w 1927 r. (buraki dowo Ŝono do niej z 13 okolicznych powiatów). W 1886 r. cukrownia uruchomiła kolej w ąskotorow ą z Opalenicy do Lwówka. W okresie tym trzy maj ątki: Dakowy Mokre, U ści ęcice i Wojnowice z folwarkiem w Łagwach (2800 ha) posiadał Karol Miel Ŝyński, Niegolewo (800 ha) było własno ści ą Stanisława Niegolewskiego, Rudniki (ok. 700 ha) Tadeusza Buczy ńskiego, a Urbanowo (ok. 900 ha) rodziny śółtowskich. Po wyzwoleniu cz ęść mieszka ńców wiosek przeniosła si ę do miast, cz ęść korzystaj ąc z dobrej komunikacji rozpocz ęła prac ę w pobliskich miasteczkach i w Poznaniu. W byłym maj ątku Sielinko zorganizowano Rejonowy Rolniczy Zakład Do świadczalny przekształcany pó źniej w Wojewódzki O środek Doradztwa Rolniczego. Cukrownia w Opalenicy, po rozbudowie i modernizacji, stała si ę najwi ększym w kraju zakładem produkcyjnym tego rodzaju. Przemiany społeczno-gospodarcze ostatnich lat zmieniaj ą w sposób znacz ący obraz gminy kształtuj ący si ę na przestrzeni 7 wieków. Obecnie gmina Opalenica administracyjnie podzielona jest na 1 miasto (Opalenica) i 16 sołectw: Dakowy Mokre, Jastrz ębniki, Kopanki, Kozłowo, Łagwy, Ł ęczyce, Niegolewo, Pora Ŝyn, Pora Ŝyn – Dworzec, Rudniki, Sielinko, Terespotockie, Troszczyn, Urbanowo, Uści ęcice i Wojnowice.
4.2. Zasoby środowiska kulturowego W opracowaniu przedstawiono zabytki z terenu całej gminy Opalenica. S ą to zabytki archeologiczne – pochodz ące z okresu pierwszej aktywno ści, działalno ści człowieka, jak i z czasów współczesnych – zabytki architektury, budownictwa i techniki. W krajobrazie kulturowym gminy, najlepiej zachowane obiekty pochodz ą z okresu ostatnich 150 lat. Nale Ŝą do nich m.in. świ ątynie, dwory, parki krajobrazowe oraz domy mieszkalne. W rejestrze zabytków województwa wielkopolskiego z terenu gminy Opalenica znajduje si ę 25 obiektów (tab. nr 2). W Gminnej Ewidencji Zabytków znajduje si ę 237 obiektów, w tym:
39 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
• 200 budynków mieszkalnych (143 z nich znajduje si ę w Opalenicy),
• 19 szkół i zespołów szkolnych,
• 12 zagród,
• 10 zespołów folwarcznych,
• 9 cmentarzy,
• 7 zespołów dworskich i pałacowych,
• 6 parków krajobrazowych,
• 12 obiektów przemysłowych i gospodarczych,
• 4 zespoły i obiekty sakralne,
• 2 kostnice,
• układ urbanistyczny miasta Opalenica,
• inne: karczma, ratusz, dom starców, hotel, poczta, le śniczówka, zespół dworca kolejowego, zespół budynków Opalenickiej Kolei Dojazdowej;
Tabela 1. Zabytki na terenie gminy Opalenica wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Wielkopolskiego Data Stan Lp. Miejscowo ść Obiekt Wła ściciel Nr rejestru rejestru zachowania* 1 Dakowy Dwór, park prywatny 1774/A 1977 3 Mokre 2 Dakowy grodzisko RSP Dakowy 1639/A 1974 1 Mokre wczesno średniowiecz Mokre ne 3 Dakowy oficyna dworska RSP Dakowy 1898/A 1982 3 Mokre Mokre 4 Dakowy park prywatny 1951/A 1984 3 Mokre 5 Dakowy ko ściół pw. Św. Parafia św. 134/Wlkp/ 05.06.200 3 Mokre Katarzyny Katarzyny A 3 6 Niegolewo pałac Agencja 1417/A 1973 3 Nieruchomo ści Rolnych 7 Niegolewo park Agencja 1688/A 1975 3 Nieruchomo ści Rolnych 8 Niegolewo park Agencja 1958/A 1984 3 Nieruchomo ści Rolnych 9 Niegolewo spichlerz Agencja 338/A 1968 3 Nieruchomo ści Rolnych 10 Niegolewo grodzisko 2 wczesno średniowiecz ne 11 Opalenica ratusz Gmina Opalenica 154/Wlkp/ 28.01.200 5 A 4
40 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
12 Opalenica dom, ul. 25 Stycznia prywatny 947/A 1970 3 6 13 Opalenica kostnica Parafia św. 946/A 1970 3 Mateusza 14 Opalenica ko ściół św. Mateusza Parafia św. 2389/A 1931 3 Mateusza 15 Opalenica ko ściół poewangelicki Parafia św. Józefa 2247/A 1992 4 16 Opalenica układ urbanistyczny Gmina Opalenica 2220/A 1992 2 17 Opalenica wiatrak-ko źlak T. Wittchen, 948/A 1970 nie istnieje Opalenica 18 Pora Ŝyn dwór, park, stajnia Lasy Pa ństwowe 1775/A 1977 - 19 Pora Ŝyn park prywatny 1955/A 1984 5 20 Rudniki wiatrak-ko źlak W. Adamczak, 940/A 1970 1 Rudniki 21 Rudniki dwór Gmina Opalenica 2246/A 1992 3 22 Rudniki park Gmina Opalenica 1952/A 1984 3 23 Sielinko dwór prywatny 2235/A 1992 2 24 Sielinko park prywatny 1953/A 1984 2 25 Opalenica- Opalenicka Kolej Skarb Pa ństwa 2292/A 1993 - Lwówek Dojazdowa * - stan zachowania okre ślony został na podstawie analizy wykonanych kart przegl ądowych (Raport o stanie zabytków w gminie Opalenica Źródło: Rejestr zabytków województwa wielkopolskiego, http://wosoz.bip-i.pl
4.3. Ilo ściowe i jako ściowe zasoby kulturowe na terenie miasta i gminy Opalenica W analizie ilo ściowej i jako ściowej zasobów kulturowych – dziedzictwa kulturowego znajduj ącego si ę na terenie miasta i gminy Opalenica, posłu Ŝono si ę nast ępuj ącym podziałem: układ urbanistyczny miasta Opalenica, zabytki archeologiczne, pałace i dwory, zało Ŝenia folwarczne, parki, zespoły i obiekty sakralne, cmentarze, obiekty u Ŝyteczno ści publicznej, budynki mieszkalne i inne. Historyczne zasoby kultury miasta, dzi ś obj ęte ochron ą konserwatorsk ą uległy z biegiem czasu licznym przekształceniom. Do najcenniejszych zachowanych zabytków Opalenicy nale Ŝą m.in. ko ściół parafialny p.w. Św. Mateusza a tak Ŝe dawny zbór ewangelicki a dzisiejszy ko ściół rzymsko-katolicki p.w. Św. Józefa. Do najciekawszych historycznych budynków uŜyteczno ści publicznej zalicza si ę ratusz przy ul. 3 Maja nr1 oraz szkoły przy ulicach Farnej, 3 Maja i Pozna ńskiej. Godny uwagi jest równie Ŝ zespół cukrowni przy ulicy 5 Stycznia, który w przeszło ści odgrywał istotne znaczenie w rozwoju przemysłowo- gospodarczym regionu.
41 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
4.3.1. Zabytki archeologiczne Gmina Opalenica została w cało ści przebadana metod ą Archeologicznego Zdj ęcia Polski. Zgodnie z wynikami przeprowadzonych bada ń na terenie gminy zewidencjonowanych zostało dotychczas 440 stanowisk archeologicznych. Istotnym wydaje si ę fakt i Ŝ du Ŝa cz ęść stanowiska archeologicznych uległa w ostatnim czasie procesom destrukcji na co wpływ miała przede wszystkim działalno ść gospodarcza człowieka. Najstarsze ślady osadnictwa pochodz ą z młodszej epoki kamienia – neolitu (4500-1800 l. pne.) cho ć niektóre wyroby krzemienne mog ą pochodzi ć ju Ŝ z mezolitu (8000-4500 l. pne.). W neolicie (4500- 1800 l. pne.) osadnictwo na tym terenie jest jeszcze w miar ę rozproszone, znamy z tego czasu ok. 40 śladów osadnictwa na ró Ŝnych stanowiskach. Stanowiska z tego okresu wyst ępuj ą w niewielkich skupiskach głównie w okolicach Dakowach Mokrych, U ści ęcic, Pora Ŝyna, Terespotockich. Najliczniej reprezentowana jest tzw. kultura pucharów lejkowatych. Pozostało ści tej kultury zarejestrowano na 16 stanowiskach. Ponadto reprezentowana jest kultura amfor kulistych i kultura ceramiki sznurowej. Rozwój osadnictwa nast ępuje w epoce br ązu i wczesnej epoce Ŝelaza, w czasach tzw. kultury łu Ŝyckiej (1300-400 l. pne.) W tym czasie pod osadnictwo zaj ęte zostaj ą wszystkie atrakcyjne ekumeny, przede wszystkim doliny Mogilnicy i innych pomniejszych cieków. Najciekawsze stanowisko z tego okresu to cmentarzysko popielnicowe w Terespotockich. Podobnie bogato reprezentowane jest osadnictwo w okresie wpływów rzymskich (pierwsze wieki naszej ery). Z tego okresu pochodz ą znaleziska na ok. 100 stanowiskach. Licznie reprezentowane jest osadnictwo z okresu średniowiecza. Zajmowane s ą wtedy nie tylko rejony dolin rzecznych, ale tak Ŝe tereny wysoczyzny. W tym czasie kształtuje si ę obecny układ miejscowo ści, st ąd koncentracja osadnictwa średniowiecznego w rejonie wi ększo ści miejscowo ści. Z tego czasu pochodz ą dwa grodziska: wczesno-średniowieczne: grodzisko pier ścieniowate w Dakowach Mokrych i pó źno średniowieczne grodzisko sto Ŝkowate w Niegolewie. Wszystkie stanowiska zlokalizowane na terenie gminy podlegaj ą ochronie konserwatorskiej. Wśród 440 stanowisk, znanych głównie z bada ń powierzchniowych, a wi ęc rozpoznanych tylko wst ępnie, 49 uznano za stanowiska o du Ŝej warto ści poznawczej, 343 wpisano do Gminnej Ewidencji Zabytków i tylko dwa tj. Grodzisko wczesno średniowieczne w Dakowach Mokrych oraz stanowisko
42 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica archeologiczne w Niegolewie uwzgl ędniono w rejestrze zabytków. Obok wymienionych stanowisk archeologicznych istniej ą równie Ŝ i te, które przeznaczone są do wpisu. Nale Ŝą do nich: Terespockie stanowisko archeologiczne (stan. 1), Sielinko (stan. 10), Urbanowo (stan. 26), Łagwy (stan. 10), Wojnowice (stan. 10), Wojnowice(stan. 42), Wojnowice (stan.44), Jastrz ębniki (stan. 10), Niegolewo (stan. 2), Dakowy Mokre (stan. 2), Dakowy Mokre (stan. 3), Opalenica (stan. 8). S ą to cenne pod wzgl ędem ich usytuowania, zachowanego materiału a tak Ŝe ze wzgl ędu na warto ść poznawcz ą dla problematyki osadnictwa pradziejowego i wczesno średniowiecznego stanowiska- osady neolityczne. W celu dokładnego sprecyzowania zasi ęgu stanowisk konieczne jest dokonanie szczegółowej inwentaryzacji materiału archeologicznego na powierzchni oraz przeprowadzenie bada ń weryfikacyjno - sonda Ŝowych.
4.3.2. Zabytki ruchome Do zabytków ruchomych zalicza si ę przede wszystkim elementy wyposa Ŝenia i wystroju ko ścioła. W gminie Opalenica znajduje si ę kilka zespołów zabytków ruchomych w śród których najbardziej znane to: • wyposa Ŝenie ko ścioła parafialnego p.w. Św. Józefa w Opalenicy ł ącznie z przeniesionym z Siekowa ołtarzem neogotyckim, oszkleniami witra Ŝowymi i elementami neogotyckiego meblarstwa, • wyposa Ŝenie ko ścioła p.w. Św. Katarzyny w Dakowach Mokrych z czasów wzniesienia ko ścioła, • wyposa Ŝenie ko ścioła p.w. Św. Mateusza w Opalenicy z manierystycznym ołtarzem głównym oraz barokowymi ołtarzami pobocznymi oraz cennymi sztukateriami sklepienia. Stan zachowania zabytków ruchomych uwa Ŝa si ę za dobry i wi ększo ść z nich nie wymaga interwencyjnych zabiegów konserwatorskich.
4.3.3. Pałace i dwory Na terenie gminy Opalenica znajduje si ę 7 zespołów dworsko – pałacowych. Są to obiekty o ró Ŝnych walorach architektonicznych oraz ró Ŝnym stanie technicznym. Jednym z najbardziej interesuj ących zespołów jest wzniesiony w roku 1896 zespół pałacowo-dworkowy w Niegolewie, dwór w Dakowach Mokrych
43 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku, dwór w Wojnowicach b ędący obecnie własno ści ą prywatn ą, a tak Ŝe zespół dworsko-parkowy w Rudnikach.
Tabela 2. Zało Ŝenia dworskie i pałacowe
Funkcja Lp Miejscowo ść Obiekt Chronologia Wła ściciel współczesna 1. Dakowy Mokre zespół dworski: XIX-XX w.; hotel prywatny - dwór, 2 poł. XIX w. - 1913 - oficyna, pocz. XX w. - brama, pocz. XX w. - park krajobrazowy 2 poł. XIX w. 2. Niegolewo zespół pałacowy: 1896-1945; mieszkania, Agencja - pałac, 1896 r. kaplica Nieruchomo ści - kaplica pałacowa p.w. 1920, 1945-46 publiczna, Rolnych Św. Anny, (odbudowa) - oficyna, l. 30-40 XIX w. - park krajobrazowy pocz. XIX w. 3. Pora Ŝyn zespół willi: 1882-1970; hotel, Lasy - willa, 1882 (przeb. 1939) Pa ństwowe - mauzoleum rodziny 1928 r. kaplica, Sosnkowskich, - oficyna, 1882 r. świetlica - park krajobrazowy 2 poł. XIX w. 4. Rudniki zespół pałacowy: Gmina - pałac, 1925 r. Szkoła Opalenica - park krajobrazowy 2 poł. XIX, XIX/XX 5. Sielinko zespół dworski: mieszkania prywatny - dwór, XIX w., (przeb. 1973) - park krajobrazowy k. XIX w. 6. Urbanowo pozostało ści zespołu Rolnicza dworskiego: Spółdzielnia - dwór, poł. XIX w. mieszkania, Produkcyjna - obora, XIX/XX w. - magazyn, XIX/XX w. magazyn pasz, - stodoła (2), XIX/XX w. - czworak, XIX/XX w. dom, - dwojak, XIX/XX w. dom, - o śmiorak (3), XIX/XX w. dom - brama, XIX/XX w. - ogrodzenie XIX/XX w. 7. Wojnowice dwór poł. XIX w. mieszkanie prywatny Źródło: Gminna Ewidencja Zabytków, Urz ąd Miejski w Opalenicy
4.3.4. Zało Ŝenia folwarczne
Na terenie gminy Opalenica znajduje si ę 10 zało Ŝeń folwarcznych. Stan wi ększo ści tych obiektów jest dobry b ądź do ść dobry. Ich funkcja jest obecnie bardzo zró Ŝnicowana. Prowadzona na ich terenie jest działalno ść produkcyjna, usługowa, zlokalizowane s ą tak Ŝe zabudowania mieszkalne.
44 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Tabela 3. Zało Ŝenia folwarczne
Funkcja Lp Miejscowo ść Obiekt Chronologia Wła ściciel współczesna 1. Dakowy Mokre zespół folwarczny: Rolnicza - obora (2), 4 ćw. XIX w. Spółdzielnia - stajnia, 4 ćw. XIX w. Produkcyjna - ku źnia 4 ćw. XIX w. 2. Drapak zespół folwarczny: prywatny - włodarzówka, 1900 r. - obora, pocz. XX w. owczarnia, - stajnia i chlew, pocz. XX w. owczarnia - stodoła pocz. XX w. 3. Jastrz ębniki zespół folwarczny: Agencja - rz ądówka, pocz. XX w. Nieruchomo ści - stajnia, k. XIX w. bud. inwentarski, Rolnych - owczarnia, pocz. XX w. obora - gorzelnia, 1882 r. - bukaciarnia 1870 r. 4. Niegolewo zespół folwarczny: Agencja - pi ęciorak (4), pocz. XX w. dom mieszkalny, Nieruchomo ści - o śmiorak (2), pocz. XX w. dom mieszkalny Rolnych - bud. gospodarczy, poł. XIX w. - chlewnia, poł. XIX w. - stodoła, poł. XIX w. - ku źnia, poł. XIX w. - spichlerz, 1835 r/ - gorzelnia, 4 ćw. XIX w. - wie Ŝa ci śnie ń, 4 ćw. XIX w. - ogrodzenie k. XIX w. 5. Pora Ŝyn pozostało ści zespołu k. XIX w. Owczarnia prywatny folwarcznego: - stajnia (2) 6. Rudniki pozostało ści zespołu Rolnicza folwarcznego: Spółdzielnia - rz ądówka, l. 20. XX w. dom mieszkalny, Produkcyjna - chlewnia, 1871 r. w Rudnikach - spichlerz 4 ćw. XIX w. 7. Sielinko zespół folwarczny: Ośrodek - stajnia koni wyjazdowych pocz. XX w. Doradztwa i wozownia, Rolniczego, - chlewnia, pocz. XX w. Sielinko - spichlerz, pocz. XX w. - gorzelnia 1900-1910 8. Urbanowo zespół folwarczny: Rolnicza Sp. - stodoła (2), pocz. XX w. Produkcyjna - chlewnia, pocz. XX w. - obora (2) pocz. XX w. 9. Uści ęcice pozostało ści zespołu własno ść folwarcznego: prywatna - rz ądcówka, 1895 r. dom mieszkalny, - stajnia 1893 r. owczarnia, obora 10. Wojnowice pozostało ści zespołu Rolnicza folwarcznego: Spółdzielnia - czworak (2), pocz. XX w. dom mieszkalny, Produkcyjna - czworak, 4 ćw. XIX w. dom mieszkalny, - czworak, 1890/k. XIX w. dom mieszkalny, - stajnia, 4 ćw. XIX w. obora, - kurnik, 4 ćw. XIX w. dom mieszkalny, - gorzelnia, pocz. XX w./1965 r. magazyn - spichlerz k. XIX w. Źródło: Gminna Ewidencja Zabytków, Urz ąd Miejski w Opalenicy
45 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
4.3.5. Parki krajobrazowe Na analizowanym obszarze znajduje si ę 5 zało Ŝeń parkowych (parków dworskich, pałacowych). S ą one chronione prawem wraz z pozostałymi elementami zało Ŝeń przestrzennych.
Ochron ą konserwatorsk ą obj ęte s ą dziewi ętnastowieczne parki krajobrazowe :
• Dakowy Mokre – jest elementem zespołu dworskiego, o powierzchni 3,06 ha, zało Ŝony w 2 połowie XIX w. Nr rejestru zabytków – 1951/A;
• Niegolewo – jest elementem zespołu pałacowego, o powierzchni 26,62 ha, zało Ŝony w drugiej połowie XIX w., przekształcony po roku 1920. Nr rejestru zabytków – 1775/A;
• Pora Ŝyn – jest elementem zespołu willi, o powierzchni 3,06 ha, zało Ŝony w 2 połowie XIX w. Nr rejestru zabytków – 1951/A;
• Pora Ŝyn – park krajobrazowy o powierzchni 1,85 ha. Nr rejestru zabytków – 1955/A;
• Rudniki – jest elementem zespołu pałacowego, o powierzchni 1,75 ha, zało Ŝony w 2 połowie XIX w., przekształcony na przełomie XIX i XX w. Nr rejestru zabytków – 1952/A;
• Sielinko – jest elementem zespołu dworskiego, o powierzchni 4,90 ha, zało Ŝony k. XIX w., powi ększony w latach 1965-1970. Nr rejestru zabytków – 1953/A;
4.3.6. Zespoły i obiekty sakralne Na terenie miasta i gminy Opalenica znajduj ą si ę 3 zabytkowe zespoły świ ąty ń i jedna kaplica. Ich stan zachowania mo Ŝna okre śli ć jako dobry i bardzo dobry. Wszystkie ko ścioły s ą obj ęte ochron ą prawn ą, wpisane do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego, na mocy decyzji konserwatorskiej. W Sielinku znajduje si ę obiekt zabytkowy, b ędący obecnie kaplic ą, który pierwotnie słu Ŝył jako kostnica. W Kopankach i Rudnikach znajduj ą si ę dwie kaplice, które pierwotnie słu Ŝyły za kostnic ę i szkoł ę. Wszystkie zabytki sakralne wymagaj ą specjalnej ochrony przed włamaniami oraz kradzie Ŝami w postaci instalacji przeciw włamaniowych
46 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Tabela 4. Zabytkowe ko ścioły i zespoły świ ąty ń
Lp Miejscowo ść Obiekt Chronologia 1. Dakowy Mokre Zespół ko ścioła parafialnego p.w. Św. Katarzyny: - ko ściół, 1902-1904 - ogrodzenie z bram ą, 1910 - plebania k. XIX w. 2. Niegolewo Kaplica pałacowa p.w. św. Anny w zespole 1920, spalona pałacowym w 1945, odbudowana 1945- 1946 3. Opalenica Zespół ko ścioła parafialnego p.w. Św. Mateusza: - ko ściół, 1518, 1620, 1841, 1927-1928 - wn ętrza, 1949 (restaur.) - kostnica, 1620 - plebania, 1854 - ogrodzenie 2 poł. XIX w. 4. Opalenica Zespół ko ścioła ewangelickiego (ob. rzym.- kat.): - ko ściół, 1904-1910 - pastorówka pocz. XX w. Źródło: Gminna Ewidencja Zabytków, Urz ąd Miejski w Opalenicy
4.3.7. Cmentarze Na analizowanym obszarze znajduje si ę 9 zabytkowych cmentarzy: 5 rzymsko-katolickich, 3 ewangelickie, jeden Ŝydowski. Obj ęte one zostały ochron ą konserwatorsk ą – wpis do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego, na mocy decyzji konserwatorskiej.
Tabela 5. Zabytkowe cmentarze
Lp Miejscowo ść Wyznanie Czas powstania Uwagi 1. Dakowy Mokre rzymsko-katolicki XX w. 2. Jastrz ębniki rzymsko-katolicki XX w. 3. Jastrz ębniki rzymsko-katolicki XX w. 4. Kopanki ewangelicki XIX/XX w. 5. Kopanki II ewangelicki II poł. XIX w. 6. Łęczyce ewangelicki II poł. XIX w. 7. Opalenica rzymsko-katolicki II poł. XIX w. 8. Pora Ŝyn bezwyznaniowy II poł. XIX w. 9. Urbanowo rzymsko-katolicki XX w.
Źródło: Gminna Ewidencja Zabytków, Urz ąd Miejski w Opalenicy
47 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
4.3.8. Obiekty u Ŝyteczno ści publicznej Na terenie miasta i gminy Opalenica wyró Ŝni ć mo Ŝna grup ę zabytków będących obiektami u Ŝyteczno ści publicznej, do której zaliczy ć mo Ŝna:
• szkoły (16),
• kostnice (2),
• ratusz,
• karczm ę,
• hotel,
• budynek poczty,
• le śniczówk ę,
• budynki zespołu dworca kolejowego w Opalenicy i zespół budynków Opalenickiej Kolei Dojazdowej;
Tabela 6. Zabytkowe obiekty u Ŝyteczno ści publicznej
Lp Miejscowo ść Obiekt Chronologia Funkcja współczesna 1. Jastrz ębniki zespół szkoły powszechnej: szkoła podstawowa - szkoła, 1907 r. - stodoła pocz. XX w. 2. szkoła katolicka pocz. XX w. klub 3. karczma 1 ćw. XX w. dom mieszkalny 4. Kopanki szkoła 2 poł. XIX w. kaplica 5. szkoła 1896 r. szkoła podstawowa 6. Kozłowo szkoła pocz. XX w. dom mieszkalny, biblioteka 7. Łagwy szkoła 1859 r. dom mieszkalny 8. Łęczyce szkoła ewangelicka 1890 r. biblioteka, świetlica 9. Opalenica ratusz 1897 r. urz ąd gminy 10. szkoła 1903 r. 11. szkoła k. XIX w. 12. szkoła l. 20 XX w., rozbudowa 1987 r. 13. szkoła pocz. XX w. mieszkania 14. dom starców 1916 r. szpital 15. Budynki zespołu dworca dworzec kolejowy kolejowego: - dworzec, 1881 r. - dom (2), k. XIX w. - wie Ŝa ci śnie ń 1900 r. 16. hotel pocz. XX w. dom, restauracja 17. Zespół budynków Opalenickiej Kolei Dojazdowej: - bud. administracyjny, k. XIX w. - bud. mieszkalny pracowników k. XIX w. kolei, - parowozownia, k. XIX w. - bud. gospodarczy, k. XIX w. - wie Ŝa ci śnie ń 1909 r. 18. Pora Ŝyn szkoła pocz. XX w. 19. le śniczówka 1873 r. 20. Rudniki szkoła 1820 r.
48 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
21. kostnica 1918, 1971, 1985 r. kaplica p.w. Św. M. Kolbe 22. Terespotockie szkoła k. XIX w. dom mieszkalny 23. szkoła 1 ćw. XIX w. dom mieszkalny 24. Troszczyn szkoła 1900 dom mieszkalny 25. Urbanowo poczta k. XIX w. szkoła 26. Uści ęcice szkoła k. XIX w. filia szkoły podstawowej w Dakowach Mokrych 27. Wojnowice kostnica pocz. XX w. salka katechetyczna 28. szkoła 1 ćw. XX w. Źródło: Gminna Ewidencja Zabytków, Urz ąd Miejski w Opalenicy
4.3.9. Budynki mieszkalne i obiekty gospodarczo-przemysłowe Do najwi ększej grupy zabytków znajduj ących si ę w Gminnej Ewidencji Zabytków gminy Opalenica nale Ŝą budynki mieszkalne, których ł ącznie jest 167, z czego około 90% budynków znajduje si ę w mie ście Opalenica. Pozostałe obiekty poło Ŝone s ą w U ści ęcicach (6 domów), Dakowach Mokrych (2 domy), Terespotockich (2 domy) oraz Jastrz ębnikach, Kopankach, Pora Ŝynie, Urbanowie i Wojnowicach (po 1 budynku). Stan techniczny budynków, zwłaszcza mieszkalnych jest bardzo zró Ŝnicowany. Wiele z nich wymaga przeprowadzenia prac rewaloryzacyjnych, zwłaszcza w zakresie wygl ądy elewacji. W grupie najstarszych budynków godnym uwagi jest pochodz ący z połowy XIX wieku dom mieszkalny przy ul. 26 Stycznia nr 6. W ewidencji znajduj ą si ę tak Ŝe zagrody, w Troszczynie (5), Kopankach (3), Terespotockich (2) i Urbanowie (2). W grupie obiektów gospodarczo przemysłowych znajdują si ę:
• drewutnia – w Dakowach Mokrych, z XIX/XX w.;
• zespół rze źni – w Jastrz ębnikach, z XIX/XX w., w skład którego wchodz ą: rze źnia (obecnie dom mieszkalny) oraz budynek gospodarczy;
• ku źnia – w Opalenicy, z 4 ćw. XIX w.;
• zespół cukrowni – w Opalenicy, z pocz. XX w., w skład którego wchodz ą: willa, biuro, magazyn cukru, kotłownia, turbinownia;
• stodoła – w Sielinku, z k. XIX w.
49 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
4.4. Wykaz obiektów znajduj ących si ę w ewidencji konserwatorskiej
DAKOWY MOKRE
1) Zespół Ko ścioła parafialnego p.w. Św. Katarzyny: a) ko ściół, mur., 1902 - 1904,arch. Heliodor Matejko /?/, b) ogrodzenie z bram ą, mur., ok. 1910, c) plebania, mur., k. XIX, 2) Zespół szkoły: a) szkoła, mur., 1880, rozbud. 1987, b) stodoła, drewn. k. XIX, 3) Zespoł dworski: a) dwór, ob. mieszkania, świetlica i sklep, mur., 2 poł. XIX, przebud. 1912 - 1913 , arch. Roger Sławski, b) oficyna, ob. biura, mur., l. 10 XX, c) park krajobrazowy, 2 poł. XIX, 4) Zespół folwarczny: a) obora I, mur., 4 ćw. XIX, b) obora II, mur., 4 ćw. XIX, c) stajnia, mur., 4 ćw. XIX, remont. 1966, d) ku źnia, mur., 4 ćw. XIX,
DRAPAK 5) Zespół folwarczny: a) włodarzówka, mur., 1900, b) obora, ob. owczarnia, mur., pocz. XX, c) stajnia i chlew, ob. owczarnia, mur., pocz. XX, d) stodoła, mur., pocz. XX,
JASTRZ ĘBNIKI
6) Zespół szkoły powszechnej: a) szkoła, mur., 1907, b) stodoła, drewn, pocz. XX,
50 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
7) Szkoła katolicka, ob. klub , mur., pocz. XX, 8) Karczma, ob. dom nr 5, mur., 1 ćw. XX, 9) Zespół folwarczny: a) rz ądcówka, mur., pocz. XX, b) stajnia, ob. budynek inwentarski, mur., pocz. XX, c) owczarnia, ob. obora, mur., pocz. XX, d) gorzelnia, mur., pocz. XX, 11) Dom nr 17, wł. H. Kalinowska, mur., 1928, 12) Zespół rze źni: a) rze źnia, ob. dom nr 58, mur., k. XIX, b) budynek gospodarczy, mur., pocz. XX,
KOPANKI
13) Szkoła I, ob. kaplica, mur., 2 poł. XIX, 14) Szkoła II, ob. szkoła podstawowa, mur., 1896, 15) Zagroda nr 1, wł. Felicjan Grynia: a) dom, glin. mur., 1880, b) chlew, mur., k. XIX,
16) Zagroda nr 23, wł. Krystyna Kroma: a) dom, mur., 1900, b) stodoła, mur., pocz. XX, 17) Zagroda nr 68, wł. Anna Bartkowiak: a) dom, glin. mur. ,1904, b) stodoła, mur., 1920, c) chlew, mur., 1920, 18) Zagroda nr 81, wł. Olejniczak: a) dom, mur., 2 poł. XIX, b) stodoła I, mur. drewn., k. XIX, c) stodoła II, drewn., k. XIX, 19) Dom nr 3, wł. Janina Szych, szach. 2 poł. XIX,
51 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
KOZŁOWO
20) Szkoła, ob. dom nr 24 i biblioteka, mur., pocz. XX,
ŁAGWY
21) Szkoła, ob. budynek mieszkalny, mur., 1859,
ŁĘCZYCE
22) Szkoła, ob. biblioteka i świetlica, mur.glin, ok. 1890,
NIEGOLEWO
23) Zespół pałacowy: a) pałac, mur., 1896, b) kaplica pałacowa, ob. publiczna p.w. św. Anny, mur., ok. 1920, spalona 1945, odbudowana 1945 - 1946, c) oficyna, mur., l. 30 -l.40 XIX, d) park krajobrazowy, pocz. XIX, 24) Zespół folwarczny: a) pi ęciorak I, ob. dom nr 5, mur., pocz. XX, b) pi ęciorak II, ob. dom nr 6, mur., pocz. XX, c) pi ęciorak III, ob. dom nr 8, mur., pocz. XX, d) pi ęciorak IV, ob. dom nr 9, mur, pocz. XX, e) o śmiorak I, ob. dom nr 7, mur., pocz. XX, f) o śmiorak II, ob. dom nr 12, mur., pocz. XX. g) budynek gospodarczy, mur.szach. ok. poł. XIX, h) spichlerz, mur., 1835, i) gorzelnia, mur., 4 ćw. XIX, j) wie Ŝa ci śnie ń, mur., 4 ćw. XIX k)ogrodzenie, mur., k. XIX.
OPALENICA UKŁAD URBANISTYCZNY, 1 POŁ. XV.
25) Zespoł ko ścioła parafialnego p.w. Św. Mateusza a) ko ściół, mur., ok. 1518, budowniczy Wojciech Ruda,
52 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
odbud. po po Ŝarze 1620, 1841 dobudowa kruchty zach., odbudowa kaplicy pd, regotyzacja, 1927 - 1928 przebudowa wn ętrza, restaur. 1949, b) kostnica, mur., ok. 1620, c) plebania, mur., 1854, d) ogrodzenie, mur., 2 poł. XIX, 26) Ko ściół ewangelicki, ob. rzym. - kat. p.w. św. Józefa,mur., ok. 1900. a) ko ściół, mur., ok. 1900, b) pastorówka, ob. dom mieszkalny, ul. Wyzwolenia 27,mur., pocz. XX, 27) Ratusz, ob. UM, ul. 3 Maja nr 1, mur., 1897. 28) Szkoła, ul. Farna nr 5, mur., 1903. 29) Szkoła, ul. 3 Maja 22, mur., k. XIX. 30) Szkoła, ul. Pozna ńska nr 37, mur., l. 20 XX, rozbud. 1987. 31) Szkoła, ul. Pozna ńska nr 39, ob. mieszkania, mur., pocz. XX. 32) Dom starców, ob. szpital, ul. 27 grudnia nr 5, mur., 1916. 33) Dworzec kolejowy, mur., ok. 1881, przebud. 34) HOTEL, ob. dom i restauracja, ul Powsta ńca Kozaka nr 18,mur., pocz. XX,
- ulica Dworcowa 35) Dom nr 3, mur., k. XIX, 36) Dom nr, mur., k. XIX,
- ulica Farna 37) Dom nr 1, mur., 4 ćw. XIX, 38) Dom nr 3, mur., 3 ćw. XIX, 39) Dom nr 4, mur., 3 ćw. XIX,
- ulica 27 Grudnia 40) Dom Nr 1, mur., XIX/XX, 42) Dom Nr 2, ob. ZOZ, mur., k. XIX, 43) Dom Nr 4, mur., XIX/XX, 44) Dom Nr 8, mur., k. XIX, 45) Dom Nr 9, mur., k. XIX, 46) Dom Nr 10, mur., pocz. XX,
53 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
47) Dom Nr 12, mur., pocz. XX, 48) Dom Nr 14, mur., pocz. XX, 49) Dom Nr 19, mur., 1926,
- ulica Ko ściuszki 50) Dom Nr 1, mur., pocz. XX,
- ulica 3 Maja 51) Dom Nr 2, mur., 1 ćw. XX, 52) Dom Nr 4, mur. - szach., k. XIX, 53) Dom Nr 5, mur., k. XIX, 54) Dom Nr 11, mur., 1 ćw. XX, 55) Dom Nr 13, mur., pocz. XX, 56) Dom Nr 18, mur., 4 ćw. XIX, 57) Dom Nr 20, mur., 4 ćw. XIX, 58) Dom Nr 26, mur., k. XIX, 59) Dom Nr 27, mur., l. 20 XX, 60) Dom Nr 29, mur., 1910, 61) Dom Nr 34, mur., k. XIX, 62) Dom Nr 35, mur., ok. poł. XIX, 63) Dom Nr 36, mur., k. XIX, 64) Dom Nr 38, mur., k. XIX, 65) Dom Nr 39, mur., pocz. XX, 66) Dom Nr 40, mur., l. 20 XX, 67) Dom Nr 42, mur., pocz. XX, 68) Dom Nr 43, mur., pocz. XX, 69) Dom Nr 47, mur., k. XIX, 70) Dom Nr 53, mur., k. XIX,
- ulica Mły ńska 71) Dom Nr 2, mur., k. XIX, 72) Dom Nr 4, mur., pocz. XX,
- ulica Ogrodowa
54 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
73) Dom Nr 1, mur., k. XIX, 74) Dom Nr 3, mur., 4 ćw. XIX, 75) Dom Nr 5, mur., pocz. XX, 76) Dom Nr 15, mur., 1 ćw. XX,
- ulica Opali ńskich 77) Dom Nr 2, mur., 4 ćw. XIX. 78) Dom Nr 3, mur., 2 poł. XIX. 79) Dom Nr 4, mur., 3 ćw. XIX.
- Plac Piłsudskiego 80) Dom Nr 1, mur., 1 ćw. XX, 81) Dom Nr 2, mur., 1 ćw. XX, 82) Dom Nr 3, mur., 1 ćw. XX, 83) Dom Nr 4, mur., 1 ćw. XX,
- ulica Powsta ńców Kozaka 84) Dom Nr 1, mur, 4 ćw. XIX, 85) Dom Nr 3, mur., 4 ćw. XIX, 86) Dom Nr 4, mur., 4 ćw. XIX, 87) Dom Nr 6, mur., pocz. XX, 88) Dom Nr 7, mur., XIX/XX, 89) Dom Nr 8, mur,. 4 ćw. XIX, 90) Dom Nr 9, mur., XIX/XX, 91) Dom Nr 10, mur., k. XIX, 92) Dom Nr 11, mur., 4 ćw. XIX, 93) Dom Nr 12, mur., 4 ćw. XIX, 94) Dom Nr 14, mur., 4 ćw. XIX, przebud., 95) Dom Nr 16, mur., 4 ćw. XIX, przebud. 1 ćw. XX, 96) Dom Nr18, mur., k. XIX,
- ulica Pozna ńska 97) Dom Nr 2, mur., 4 ćw. XIX, 98) Dom Nr 3, mur., 1 ćw. XIX,
55 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
99) Dom Nr 5, mur., 1 ćw. XIX, 100) Dom Nr 13, mur., k. XIX, 101) Dom Nr 14, mur., k. XIX, 102) Dom Nr 16, mur., 2 poł. XIX, 103) Dom Nr 18, mur., 2 poł. XIX, 104) Dom Nr 20, mur., 1929, 105) Dom Nr 32, mur., pocz. XX, 105) Dom Nr 34, mur., 4 ćw. XIX, 106) Dom Nr 39, mur., 4 ćw. XIX, 107) DOM NR 42, mur., pocz. XX,
- Rynek
108) Dom Nr 1, mur., 3 ćw. XIX, 109) Dom Nr 2, mur., k. XIX, 110) Dom Nr 4, mur., 3 ćw. XIX, 111) Dom Nr 5, mur., 2 poł. XIX, 112) Dom Nr 6, mur., 2 poł. XIX, 113) Dom Nr 7, mur., 4 ćw. XIX, 114) Dom Nr 8, mur., ok. poł. XIX, 115) Dom Nr 9, szach., ok. 1870, 116) Dom Nr 10, szach., 1894, 117) Dom Nr 11, mur., k. XIX, 118) Dom Nr 12, mur., k. XIX, 119) Dom Nr 13, szach. mur., poł. XIX, przebud. 1925, 120) Dom Nr 14, mur., 2 poł. XIX, 121) Dom Nr 15, mur., 4 ćw. XIX, 122) Dom Nr 16, mur., k. XIX, 123) Dom Nr 17, mur., 3 ćw. XIX, 124) Dom Nr 20, mur. - szach., 2 poł. XIX, 125) Dom Nr 21, mur. szach., 2 poł. XIX, 126) Dom Nr 23, mur., 2 poł. XIX., przebudowany, 127) Dom Nr 24, mur., ok. 1870, 128) Dom Nr 25, mur., k. XIX,
56 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
- ul. 5 Stycznia
129) Dom Nr 2, mur., 4 ćw. XIX., przebudowany, 130) Dom Nr 3, mur., k. XIX. , wn ętrze przebud. ok.1985, 131) Dom Nr 4, mur., 1885, 132) Dom Nr 5, mur., k. XIX, 133) Dom Nr 6, mur., 4 ćw. XIX, 134) Dom Nr 10, mur., pocz. XX, 135) Dom Nr 11, mur., k. XIX, 134) Dom Nr 12, mur., pocz. XX, 135) Dom Nr 14, mur., 4 ćw. XIX, 136) Dom Nr 15, mur., 4 ćw. XIX, 137) Dom Nr 16, mur., pocz. XX,
- ul. 26 Stycznia
138) Dom Nr 3, mur., 3 ćw. XIX., przebud., 139) Dom Nr 5, mur., k. XIX, 140) Dom Nr 6, mur., ok. poł. XIX, 141) Dom Nr 7, mur., l. 20 XX, 142) Dom Nr 9, mur., 4 ćw. XIX, 143) Dom Nr 10, mur., 4 ćw. XIX, 144) Dom Nr 14, mur., 4 ćw. XIX, 145) Dom Nr 15, mur., k. XIX,
- ul. Wyzwolenia
146) Dom Nr 2, mur., 4 ćw. XIX, 147) Dom Nr 4, mur., pocz. XX, 148) Dom Nr 6, mur., 2 poł. XIX, 149) Dom Nr 7, mur., 4 ćw. XIX, 150) Dom Nr 10, mur., pocz. XX, 151) Dom Nr 12, mur., pocz. XX, 152) Dom Nr 14, mur., 2 poł. XIX, 153) Dom Nr 15, mur., 4 ćw. XIX, 154) Dom Nr 16, mur., k. XIX,
57 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
155) Dom Nr 17, mur., pocz. XX, 156) Dom Nr 18, mur., k. XIX. , przebud., 157) Dom Nr 20, mur., 4 ćw. XIX, 158) Dom Nr 21 A, mur., ok. poł. XIX, 159) Dom Nr 25, mur., 1913, 160) Dom Nr 26, mur., 1 cw. XX, 161) Dom Nr 27, mur., pocz. XX, 162) Dom Nr 31, mur., k. XIX, 163) Dom Nr 34, mur., l.30 XX, 164) Dom Nr 36, mur., pocz. XX, 165) Dom Nr 41, mur., pocz. XX, 166) Dom Nr 43, mur., k. XIX, 167) Dom Nr 44, mur., k. XIX, 168) Dom Nr 45, mur., k. XIX, 170) Dom Nr 46, mur., XIX/XX, 171) Dom Nr 47, mur., 3 ćw. XIX, 172) Dom Nr 48, mur., XIX/XX, 173) Dom Nr 49, mur., k. XIX, 174) Dom Nr 50, mur., 3 ćw. XIX, 175) Dom Nr 51, mur., 4 ćw. XIX, 176) Dom Nr 53, mur., pocz. XX, 177) Dom Nr 57, mur., 4 ćw. XIX, 178) Dom Nr 58, mur., pocz. XX, 178) Dom Nr 59, mur., pocz. XX, 179) Dom Nr 60, mur., k. XIX, 180) Dom Nr 61, mur., pocz. XX, 181) Dom Nr 62, mur., k. XIX, 182) Dom Nr 68, mur., pocz. XX, 183) Dom Nr 71, mur., k. XIX, 184) Dom Nr 78, mur., k. XIX, 185) Dom Nr 79, mur., 1 ćw. XX, 186) Dom Nr 81, mur., pocz. XX, 187) Dom Nr 84, mur., pocz. XX, 188) Dom Nr 86, mur., pocz. XX,
58 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
189.)Ku źnia, ul. Pozna ńska nr 1, mur., 4 ćw. XIX, 190) Zespół cukrowni, ul. 5 Stycznia: a) willa, ob. przedszkole, mur., 1900, b) biuro, mur., 1900, c) magazyn cukru, mur., 1924, arch. Marian Andrzejewski, d) kotłownia, turbinownia, mur., 1927, arch. Marian Andrzejewski.
PORA śYN 191) Szkoła, mur., pocz. XX, 192) Zespół willi, wł. Administracja Lasów Pa ństwowych: a) willa, ob. szkoła, mur., 1882, przebud. 1900 oraz po 1939, b) mauzoleum rodziny Sosnkowskich, ob. kaplica, mur., 1928, c) oficyna, ob. świetlica, mur., 1882, przebud. 1970, d) park krajobrazowy, 2 poł. XIX, przekształcony po 1920, 193) Pozostało ści zespołu folwarcznego, wł. Wojewódzki O środek Post ępu Rolniczego w Sielinku: a) stajnia I, ob. owczarnia, mur., k. XIX, b) stajnia II, ob. owczarnia, mur., k. XIX, przebud. 1955. 194) Le śniczówka, wł. Nadle śnictwo Grodzisk, mur. - szkiel., 1873, 195) Dom Nr 60, wł. Roman Fillmann, mur., 1870.
RUDNIKI 196) Zespól pałacowy, wł. Gmina Opalenica: a) pałac, ob. szkoła, mur., 1925, b) park krajobrazowy, 2 poł. XIX, XIX/XX. 197) POZOSTAŁO ŚCI ZESPOŁU FOLWARCZNEGO, wł. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Rudnikach: a) chlewnia, mur., 1871, b) spichlerz, mur., 4 ćw. XIX, 198) Szkoła, ob. dom nr 68, mur. - glin., 1820, 199) Kostnica, ob. kaplica p.w. św. Maksymiliana Kolbe, mur.,1918, remont. 1971, 1985.
59 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
SIELINKO 200) Kaplica, ob. kostnica, mur., 4 ćw. XIX, 201) Zespół dworski, wł. Wojewódzki O środek Post ępu Rolniczego: a) dwór, ob. biura i mieszkania, mur., 4 ćw. XIX, przebud. 1973, b) park krajobrazowy, k. XIX, 1965 – 1970, 202) Zespół folwarczny, wł. Wojewódzki O środek Post ępu Rolniczego: a) stajnia i stodoła, mur., pocz. XX, b) chlewnia, mur., pocz. XX, c) spichlerz, mur., pocz. XX, d) gorzelnia, mur., 1900.
TERESPOTOCKIE 203) Szkoła I, ob. dom nr 14, mur., k. XIX, 204) Szkoła II, ob. dom nr 7, 1 ćw. XIX, 205) Dom Nr 10, mur., 1900,
TROSZCZYN 206) Szkoła, ob. dom nr 7, mur., ok. 1900, 207) Zagroda Nr 5, wł. Bogdan Pietrzak: a) dom, mur., k. XIX, b) obora, mur., 4 ćw. XIX, 208) Zagroda Nr 16, wł. Stefan Duda: a) dom, mur., k. XIX, b) obora, mur., k. XIX, c) stodoła, mur., k. XIX. 209) ZAGRODA NR 19, wł. Hubert Gorzelnia: a. dom, mur., 1899, b. obora, mur., k. XIX, c. stodoła, mur., k. XIX.
URBANOWO 210) Poczta, ob. szkoła, mur., k. XIX, 211) Dwór, ob. bud. mieszkalny, mur., poł. XIX, 212) Dom Nr 5, wł. Franciszek Baranowski, szkiel. - glin. poł. XIX.
60 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
UŚCI ĘCICE 213) Szkoła, mur., k. XIX, 214) Pozostało ści zespołu folwarcznego, wł. Zbigniew Terczy ński: a) rz ądcówka, ob. dom nr 53, mur., 1895, b) stajnia, ob. owczarnia i obora, mur., 1893, 215) Dom Nr 14, wł. Teofil Misiurny, mur., 4 ćw. XIX, 216) Dom Nr 39, wł. Bolesław Wróbel, mur., poł. XIX, 217) Dom Nr 46, wł. Anna Wi śniewska, mur., pocz. XX, 218) Dom Nr 60, wł. Franciszek Kaczmarkiewicz, mur., 1925, 219) Dom Nr 62, wł. Stefan Kokoci ński, mur., pocz. XX,
WOJNOWICE 220) Kostnica, ob. salka katechetyczna, mur., pocz. XX, 221) Szkoła, mur., 1 ćw. XX, 222) Dwór - mur. - szach., ok. poł. XIX, 223) Pozostało ści zespołu folwarcznego: a) czworak I, ul. Łagiewska nr 50, mur., pocz. XX, b) czworak II, ob. dom, ul. Łagiewska nr 53, mur., pocz. XX, c) czworak III, ob. dom nr 54, mur., 4 ćw. XIX, d) czworak IV, ul. Łagiewska nr 55, mur., 1890/ ok. k. XIX, e) stajnia, ob. obora, mur., 4 ćw. XIX, f) kurnik, ob. dom nr 57, mur., 4 ćw. XIX, g) gorzelnia ob. magazyn, mur., pocz. XX, remont 1965, h.)spichlerz, mur., k. XIX, 224) Dom, ul Pozna ńska nr 43, wł. Zdzisł ąw Kaczmarek, mur. - drewn. poł. XIX.
4.5. Ograniczenia w u Ŝytkowaniu zasobów środowiska kulturowego. Strefy konserwatorskie
Ograniczenia w u Ŝytkowaniu zasobów środowiska kulturowego wynikaj ą z zapisów w Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r., Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568, a w szczególno ści z decyzji o wpisaniu najcenniejszych obiektów do rejestru zabytków. Powoduj ą one, i Ŝ wła ściciel obiektu
61 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica zabytkowego, podlega obowi ązkowi jego ochrony, uzgadniania i pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, w przypadku prowadzenia prac przy obiekcie jaki i jego otoczeniu (art. 36 pkt 1 Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568). Stref ą pełnej ochrony konserwatorskiej obj ęte jest zało Ŝenie urbanistyczne miasta Opalenica.
5. Istniej ący stan zagospodarowania przestrzennego gminy Analiza stanu zagospodarowania przestrzennego gminy, stanowi punkt wyj ścia do okre ślenia kierunków rozwoju i polityki przestrzennej gminy Opalenica. Analiza terenu obejmuje obszary o głównym znaczeniu dla funkcjonowania obszarów zabudowanych – miasta Opalenica oraz terenów wiejskich poszczególnych sołectw.
Miasto Opalenica Miasto Opalenica rozwin ęło si ę wzdłu Ŝ drogi relacji Pozna ń – Nowy Tomy śl (współcze śnie jest to droga wojewódzka nr 307). Główn ą barier ą nie pozwalaj ącą na rozwój terenów zabudowanych w kierunku północnym była linia kolejowa, w zwi ązku z tym zdecydowana wi ększo ść terenów zainwestowanych poło Ŝona jest na południe od ww. drogi. W ostatnich latach procesy inwestycyjne przekroczyły jednak tereny kolejowe i zabudowa zarówno mieszkaniowa jak i produkcyjna powstała na południowy-zachód od miasta lokalizacyjnego. Najintensywniejsze zagospodarowanie terenów miejskich ma miejsce na obszarze ograniczonym od północy i zachodu lini ą kolejow ą, od wschodu ciekiem Mogilnicy, a od południa dopływem Mogilnicy. W strukturze przestrzennej miasta Opalenica mo Ŝna wyznaczy ć kilka typów terenów o charakterystycznym przeznaczeniu i sposobie u Ŝytkowania. S ą to tereny: mieszkaniowe, działalno ści gospodarczej i usługowej, infrastruktury technicznej, tereny otwarte i zamkni ęte, tereny sportu, rekreacji i wypoczynku oraz obszary uŜytkowane rolniczo. W strukturze przestrzeni miasta dominuj ącym elementem s ą tereny o funkcji mieszkaniowej , zarówno jednorodzinnej i wielorodzinnej. Ich współczesny układ jest wynikiem ró Ŝnorodnych tendencji w rozwoju miast na przestrzeni kilkuset lat. Centrum miasta stanowi historyczny układ miasta średniowiecznego, który wpisany został do krajowego rejestru zabytków nieruchomych. Znajduje si ę tam zwarta
62 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica zabudowa mieszkaniowa jedno- i wielorodzinna wraz z placówkami usługowymi i handlowymi. W rejonach ulic Reymonta, Nowotomyskiej i Nowej skupia si ę zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna. Najwi ększe obszary zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej zlokalizowane s ą w rejonach ulic: - południowo-środkowa cz ęść miasta – Sienkiewicza, Konopnickiej, śeromskiego i Zamkowej, - środkowa cz ęść miasta – Pozna ńskiej, Szkolnej, Wieniawskiego i Kasprowicza, - wschodnia cz ęść miasta – Pozna ńskiej, Bukowej, Strumykowej i Le śnej, - północno-zachodnia cz ęść miasta – Polnej, Nowej, D ąbrowskiego i Staszica; Ponadto, rozwój terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej nast ępuje wzdłu Ŝ peryferyjnie poło Ŝonych ulic w stosunku do centrum miasta. Dotyczy to głównie ulic: Półwiejskiej, Mły ńskiej, 3 Maja i Spokojnej. Drug ą wa Ŝną grup ą terenów w przestrzeni miasta s ą obszary działalno ści gospodarczej i usługowej , w tym usług publicznych. Głównymi obszarami koncentracji placówek usługowych i handlowych s ą centralne rejony miasta – Rynek, ulice: Pozna ńska (do ulicy Zamkowej), Wyzwolenia (do ulicy Mły ńskiej), Polna (do linii kolejowej), 3 Maja oraz w zachodniej cz ęsci Opalenicy, w rejonie ulicy Nowotomyskiej i Spokojnej. Najwi ększe obszarowo tereny działalno ści gospodarczej, w tym produkcji, magazynów i składów, zlokalizowane s ą w północnej cz ęś ci miasta wzdłu Ŝ drogi powiatowej nr 2709 (ulica 5 Stycznia) oraz w rejonie linii kolejowej oraz ulicy Dąbrowskiego. Pojedyncze zakłady ulokowane s ą w ró Ŝnych rejonach miasta, m.in. przy ulicy Szkolnej, Ł ąkowej i 3 Maja. Niezb ędne dla funkcjonowania ka Ŝdej jednostki osadniczej s ą tereny komunikacji i infrastruktury technicznej . Układ dróg i ulic publicznych tworzy osie kompozycyjne miasta. Wzdłu Ŝ głównych ulic miejskich zlokalizowano najwa Ŝniejsze obiekty u Ŝyteczno ści publicznej oraz placówki handlowe. Główn ą sie ć komunikacyjn ą miasta Opalenica stanowi ą ulice: Pozna ńska, Wyzwolenia, 3 Maja, 5 Stycznia, Sienkiewicza, Zamkowa, Strumykowa, Szkolna i Ł ąkowa. W północnej cz ęś ci miasta znajduj ą si ę rozległe obszary kolejowe – torowiska i bocznice kolejowe.
63 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Tereny przeznaczone pod zabudow ę infrastruktury technicznej zajmuj ą niewielkie obszary miasta. Stacja wodoci ągowa poło Ŝona jest w południowej cz ęś ci miasta, przy ulicy śeromskiego. Tereny otwarte s ą uzupełnieniem tkanki urbanistycznej miasta. Jest to bardzo zró Ŝnicowana grupa obszarów, na któr ą składaj ą si ę – parki, skwery, ogrody działkowe, szkolne tereny zielone, cmentarze, tereny wzdłu Ŝ cieków wodnych (wzdłu Ŝ Mogilnicy oraz jej lewego dopływu). Parki zlokalizowane s ą przy ulicy Pozna ńskiej i Parkowej. Niewielk ą powierzchni ę w strukturze funkcjonalno-przestrzennej miasta stanowi ą obszary rekreacji, sportu i wypoczynku . S ą to głównie obszary poło Ŝone w północno-wschodniej cz ęś ci miasta, w rejonie ulicy Parkowej.
Charakterystyka funkcji i stanu zagospodarowania przestrzeni sołectw gminy:
Dakowy Mokre powierzchnia – 959,8 ha, liczba ludno ści (2006) – 514 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest w południowo-wschodniej cz ęś ci gminy, od południa graniczy z gmin ą Granowo. Zachodnia cz ęść sołectwa jest zalesiona, pozostałe obszary u Ŝytkowane s ą rolniczo. W miejscowo ści Dakowy Mokre krzy Ŝuj ą si ę drogi powiatowe nr 2497 i 2751. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo, obsługa produkcji rolniczej (Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna) oraz usługi i o świata (Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, szkoła podstawowa z sal ą gimnastyczn ą, sala wiejska). W Dakowach Mokrych znajduj ą si ę obiekty wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków: zespół dworski z 1880 roku oraz ko ściół pw. Św. Katarzyny (1640, przełom XIX i XX wieku). W bezpo średnim s ąsiedztwie wsi zlokalizowane s ą liczne stanowiska archeologiczne.
Jastrz ębniki powierzchnia – 1241,8 ha, liczba ludno ści (2006) – 327 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest w północno-zachodniej cz ęś ci gminy, od północy graniczy z gmin ą Ku ślin. Zachodnia cz ęść sołectwa jest zalesiona, pozostałe obszary
64 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica uŜytkowane s ą rolniczo (30% powierzchni sołectwa to grunty rolne). W miejscowo ści Jastrz ębniki krzy Ŝuj ą si ę drogi powiatowe nr 2716, 2718 oraz 2741. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo oraz usługi i o świata (Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, szkoła podstawowa z oddziałami klas 1-3).
Kopanki powierzchnia – 821,5 ha, liczba ludno ści (2006) – 396 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest w zachodniej cz ęś ci gminy, przy drodze wojewódzkiej nr 307 oraz powiatowej nr 2749, granicz ąc od zachodu z gmin ą Nowy Tomy śl. Wie ś poło Ŝona jest na obszarze najwi ększego kompleksu lasów w skali gminy. Tereny le śne zajmuj ą ponad 73% powierzchni sołectwa. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo oraz usługi i o świata (Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, szkoła podstawowa, świetlica). W budynku szkoły funkcjonuje, powstałe w 1999 roku, jedyne w Polsce obserwatorium nietoperzy „Batmanówka”. Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w gaz ziemny, linie telefoniczne, elektroenergetyk ę oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków.
Kozłowo powierzchnia – 538,0 ha, liczba ludno ści (2006) – 219 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest we wschodniej cz ęś ci gminy, granicz ąc z gmin ą Buk. Zachodnia cz ęść sołectwa jest zalesiona, pozostałe obszary u Ŝytkowane s ą rolniczo. W miejscowo ści Kozłowo krzy Ŝuj ą si ę drogi powiatowe nr 2724 i 2743. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo oraz usługi. W sołectwie znajduje si ę sala wiejska. Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w gaz ziemny, linie telefoniczne oraz elektroenergetyk ę.
Łagwy powierzchnia – 859,4 ha, liczba ludno ści (2006) – 306 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest w północno-wschodniej cz ęś ci gminy, od wschodu graniczy z gmin ą Buk/Duszniki Wlkp. Zdecydowana wi ększo ść powierzchni sołectwa
65 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica wykorzystywana jest do produkcji rolniczej. Przez Łagwy prowadzi droga powiatowa nr 2717. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo oraz usługi handlu i kultury (Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, filia biblioteki w Opalenicy, sala wiejska). Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w gaz ziemny, linie telefoniczne oraz sie ć elektroenergetyczn ą.
Łęczyce powierzchnia – 418,1 ha, liczba ludno ści (2006) – 216 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest w środkowo-zachodniej cz ęś ci gminy, wzdłu Ŝ drogi powiatowej nr 2716. Wi ększo ść powierzchni sołectwa wykorzystywana jest rolniczo. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo, produkcja (zakład produkcji materiałów budowlanych) oraz usługi handlu i kultury ( świetlica wiejska). Wie ś jest całkowicie zwodoci ągowana, gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą tak Ŝe w gaz ziemny, linie telefoniczne oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków.
Niegolewo powierzchnia – 1095,7 ha, liczba ludno ści (2006) – 344 osoby;
Sołectwo poło Ŝone jest w południowo-wschodniej cz ęś ci gminy, od północy graniczy z gmin ą Duszniki. Północn ą cz ęść obszaru pokrywa niewielki kompleks le śny. W Niegolewie krzy Ŝuj ą si ę drogi powiatowe nr 2739 i 2742. Sołectwo ma typowo rolniczy charakter. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo oraz usługi handlu. Sołectwo posiada równie Ŝ sal ę wiejsk ą. W Niegolewie znajduje si ę obiekt wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków. Jest to zespół pałacowy z XIX w, w skład którego wchodzi pałac, park, oficyna, spichlerz, kaplica i grobowiec. Przez miejscowo ść prowadzi czerwony turystyczny szlak rowerowy im. Emilii Szczanieckiej. Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w gaz ziemny, linie telefoniczne oraz sie ć elektroenergetyczn ą.
66 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Pora Ŝyn powierzchnia – 1426,0 ha, liczba ludno ści (2006) – 510 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest na zachód od miasta Opalenica w centralnej cz ęś ci gminy. Znaczny obszar sołectwa pokrywaj ą kompleksy le śne. Sołectwo poło Ŝone jest wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej nr 307 oraz powiatowej nr 2718. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo, obsługa produkcji rolniczej (Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna) oraz usługi i o świata (Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, szkoła podstawowa). W Pora Ŝynie znajduj ą si ę obiekty wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków: zespół dworski z ko ńca XIX wieku (dwór, stajnia, park) oraz park folwarczny z przełomu XIX i XX wieku. Na wschód od wsi zlokalizowana jest strefa ochrony stanowisk archeologicznych. Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w gaz ziemny, linie telefoniczne oraz sie ć elektroenergetyczn ą.
Pora Ŝyn Dworzec powierzchnia – ha, liczba ludno ści (2006) – 196 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest w środkowej cz ęś ci gminy. Jest to najmłodsze sołectwo w gminie, powołane w 2003 roku, a wyodr ębnione z sołectwa Pora Ŝyn. Na jego obszarze znajduj ą si ę trzy miejscowo ści: Bukowiec Stary, Pora Ŝyn O środek i Pora Ŝyn Tartak. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo oraz usługi (OSP, O środek Szkolno- Wypoczynkowy Nadle śnictwa Grodzisk).
Rudniki powierzchnia – 1198,4 ha, liczba ludno ści (2006) – 652 osoby;
Sołectwo poło Ŝone jest w północno-środkowej cz ęś ci gminy, od północy graniczy z gmin ą Ku ślin. W miejscowo ści krzy Ŝuj ą si ę drogi powiatowe nr 2709, 2741 i 2742. Sołectwo nale Ŝy do najwi ększych w gminie pod wzgl ędem powierzchni i liczby mieszka ńców.
67 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo, obsługa produkcji rolniczej (Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna), produkcja (wytwarzanie mebli i Ŝywno ści) oraz usługi i oświata (Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, dom kultury, szkoła podstawowa im. A. i W. Niegolewskich). W Rudnikach znajduj ą si ę obiekty wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków: zespół dworski z około 1925 roku oraz jedyny na terenie gminy wiatrak ko źlak z 1815 roku. W bezpo średnim s ąsiedztwie wsi zlokalizowane s ą strefy ochrony stanowisk archeologicznych. Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w gaz ziemny, linie telefoniczne, sie ć elektroenergetyczn ą oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków.
Sielinko powierzchnia – 716,1 ha, liczba ludno ści (2006) – 554 osoby;
Sołectwo poło Ŝone jest w środkowej cz ęś ci gminy, na południe od miasta Opalenica. Południowo-zachodni ą cz ęść tego obszaru porastaj ą kompleksy le śne, a na południe od wsi Sielinko znajduj ą si ę strefy ochrony stanowisk archeologicznych. Wie ś poło Ŝona jest przy drogach powiatowych nr 2749 i 2750. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo oraz usługi. Od 1999 roku w obiektach byłego Wojewódzkiego O środka Doradztwa Rolniczego zlokalizowane jest Muzeum Gospodarki Mi ęsnej. Sielinko pełni równie Ŝ wa Ŝne funkcje handlowo-targowe. W miejscowo ści powstał kompleks pawilonów i budynków, o ł ącznej powierzchni wystawowej ponad 4000 m 2 , w których corocznie odbywaj ą si ę wystawy, targi i konferencje bran Ŝowe. Do zespołu obiektów nale Ŝy tak Ŝe stadion (600 miejsc siedz ących), ring do wystawiania zwierz ąt (1000 miejsc siedz ących), sale konferencyjne oraz baza noclegowo-gastronomiczna z 80 miejscami noclegowymi. W Sielinku od 1994 roku funkcjonuje tak Ŝe O środek Rehabilitacyjno - Edukacyjno- Wychowawczy Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upo śledzeniem Umysłowym, sołectwo posiada sal ę wiejsk ą. W Sielinku znajduje si ę zespół dworski z 2 połowy XIX wieku, który jest wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków. Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w gaz ziemny, linie telefoniczne. W budowie jest sie ć kanalizacji sanitarnej
68 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Terespotockie powierzchnia – 959,8 ha, liczba ludno ści (2006) – 514 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest w południowo-środkowej cz ęś ci gminy, od południa graniczy z gmin ą Grodzisk Wielkopolski. Zachodnia cz ęść sołectwa jest zalesiona, pozostałe obszary u Ŝytkowane s ą rolniczo. Na północ od miejscowo ści rozciaga si ę strefa ochrony stanowisk archeologicznych. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo oraz usługi (Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, sala wiejska).
Troszczyn powierzchnia – 858,2 ha, liczba ludno ści (2006) – 223 osoby;
Sołectwo poło Ŝone jest w południowo-środkowej cz ęś ci gminy, na południe od miasta Opalenica. Przez sołectwo przebiega droga powiatowa nr 2751. Głównymi funkcjami wsi jest mieszkalnictwo. W sołectwie znajduje si ę równie Ŝ sala wiejska. W granicach sołectwa znajduj ą si ę jeszcze dwie miejscowo ści: Sielinko Osada i Drapak. Znajduje si ę tutaj gminna komunalna oczyszczalnia ścieków. Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w linie telefoniczne, elektroenergetyk ę oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków. W budowie jest sie ć kanalizacji sanitarnej.
Urbanowo powierzchnia – 1136,1 ha, liczba ludno ści (2006) – 416 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest w południowej cz ęś ci gminy, od południa granicz ąc z gmin ą Grodzisk Wielkopolski. Jest to jedno z najwi ększych pod wzgl ędem powierzchni sołectw w gminie. Sołectwo poło Ŝone jest wzdłu Ŝ drogi powiatowej nr 2752. Na południe i wschód od Urbanowo zlokalizowane s ą strefy ochrony stanowisk archeologicznych. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo oraz usługi i o świata (Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, Szkoła Podstawowa im. Powsta ńców Ziemi Opalenickiej, sala wiejska).
69 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
W granicach sołectwa utworzony został rezerwat florystyczny, o powierzchni 8,09 ha, w celu ochrony zespołu ł ęgu olszowego. Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w linie telefoniczne, gaz ziemny, elektroenergetyk ę.
Uści ęcice powierzchnia – 856,6 ha, liczba ludno ści (2006) – 467 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest w południowo-wschodniej cz ęś ci gminy, granicz ąc od zachodu z gmin ą Buk. Wi ększo ść obszaru sołectwa wykorzystywana jest rolniczo. W miejscowo ści U ści ęcice krzy Ŝuj ą si ę drogi powiatowe nr 2497 i 2724. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo oraz usługi i kultura (Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, sala wiejska, filia Biblioteki Publicznej w Opalenicy). Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w linie telefoniczne, gaz ziemny, elektroenergetyk ę.
Wojnowice powierzchnia – 1280,5 ha, liczba ludno ści (2006) – 1071 osób;
Sołectwo poło Ŝone jest w północno-wschodniej cz ęś ci gminy, od wschodu graniczy z gmin ą Buk. Wojnowice s ą najwi ększ ą wsi ą w gminie. Sołectwo poło Ŝone jest wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej nr 307 oraz wzdłu Ŝ dróg powiatowych nr 2717 i 2725. na terenie sołectwa zlokalizowany jest przystanek kolejowy przy trasie relacji Nowy Tomy śl – Pozna ń. Znaczn ą powierzchni ę obszaru sołectwa, zwłaszcza w najbli Ŝszym s ąsiedztwie Wojnowic pokrywaj ą strefy ochrony stanowisk archeologicznych. Głównymi funkcjami wsi s ą: mieszkalnictwo, usługi oraz o świata i kultura (Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, Szkoła Podstawowa im. B. Chrzanowskiego, przedszkole, sala wiejska, filia Biblioteki Publicznej w Opalenicy). Gospodarstwa domowe wyposa Ŝone s ą w linie telefoniczne, gaz ziemny, elektroenergetyk ę oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków.
70 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
6. Społeczno-gospodarcze uwarunkowania rozwoju gminy 6.1. Demografia i siec osadnicza 6.1.1. Sie ć osadnicza Sie ć osadnicz ą gminy Opalenica tworzy 20 jednostek osadniczych – miasto Opalenica, 16 wsi: Bukowiec Stary, Dakowy Mokre, Jastrz ębniki, Kopanki, Kozłowo, Łagwy, Ł ęczyce, Niegolewo, Pora Ŝyn, Rudniki, Sielinko, Terespotockie, Troszczyn, Urbanowo, U ści ęcice i Wojnowice oraz 3 przysiółki: Pora Ŝyn-Tartak, Pora Ŝyn- Ośrodek i Sielinko-Osada. Dla usystematyzowania miejscowo ści pogrupowano wsie i przysiółki w nast ępuj ące grupy (wg stanu ludno ści na 2006 rok):
Tabela 7. Miejscowo ści gminy Opalenica wg liczby ludno ści w 2006 roku Łączna liczba % ogółu ludno ści Grupa wsi Wielko ść wsi mieszka ńców danej wiejskiej Wsie grupy bardzo > 1000 M 1 071 16,2 Wojnowice du Ŝe Dakowy Mokre, Pora Ŝyn, du Ŝe 500 – 1000 M 2 188 33,0 Rudniki, Sielinko, Jastrz ębniki, Kopanki, Kozłowo, Łagwy, Ł ęczyce,
średnie 150 – 500 M Niegolewo, Terespotockie, 3 131 47,2 Troszczyn, Urbanowo, Uści ęcice małe 50 – 150 M 118 1,8 Pora Ŝyn Tartak, bardzo Bukowiec Stary, Pora Ŝyn < 50 M 120 1,8 małe Ośrodek, Sielinko Osada,
6 628 100
Gmina Opalenica charakteryzuje si ę du Ŝym udziałem w strukturze sieci osadniczej wsi średniej wielko ści, które skupiaj ą blisko połow ę ludno ści wiejskiej. Najwi ększa wie ś – Wojnowice swój rozwój zawdzi ęcza poło Ŝeniu przy drodze wojewódzkiej, prowadz ącej z Opalenicy do Poznania. Analiza ci ąŜ eń, wykonanych na potrzeby Studium Uwarunkowa ń i Kierunków zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica w 1999 roku w zakresie obsługi ludno ści wykazała, Ŝe do Opalenicy ci ąŜą dwie wsie z gminy Buk: Szewce i Dakowy Suche, natomiast do m. Buk ci ąŜ y Niegolewo (mniejsza odległo ść ni Ŝ do Buku i lepsze poł ączenie komunikacyjne).
71 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
6.1.2. Liczba ludno ści, jej rozmieszczenie i dynamika Gmin ę Opalenica wg stanu na 31 grudnia 2006 zamieszkiwało 15 769 osób. Stanowi to ok. 22 % ogółu mieszka ńców powiatu nowotomyskiego. Średnia g ęsto ść zaludnienia dla terenu całej gminy w roku 2006 wynosiła 105 os/km 2. Jest to poziom ni Ŝszy od średniej dla województwa wielkopolskiego, który w 2006 roku wynosił ok. 113 os/km 2. Miasto Opalenica w 2006 roku zamieszkiwało 9 141 osób. Stanowi to 58,12% ogółu mieszka ńców gminy. Powierzchnia miasta Opalenica wynosi 6 km 2, co daje średni ą gęsto ść zaludnienia na poziomie ok. 1 523 osób/km 2.
Tabela 8. Podstawowe dane demograficzne gminy i miasta Opalenica w latach 1999-2007
1999 2000* 2001* 2002* 2003* 2004* 2005* 2006*
Ogółem 15 536 15 677 15 688 15 690 15 684 15 737 15 752 15 769
w tym: Kobiety 7 884 7 976 7 958 7 992 7 953 8 019 8 000 8 013
MęŜ czy źni 7 652 7 701 7 704 7 698 7 706 7 743 7 752 7 756
miasto 9 097 9 089 9 079 9 076 9 060 9 094 9 147 9 141 Opalenica
w tym: kobiety 4 657 4 660 4 656 4 651 4 635 4 649 4 677 4 684 MęŜ czy źni 4 440 4 429 4 423 4 425 4 425 4 445 4 470 4 457 Współczynnik 58,55 58,14 58,00 58,00 57,90 57,90 58,20 58,12 urbanizacji * - dane Urz ędu Miejskiego Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych - GUS
Powy Ŝsza tabela prezentuje podstawowe dane dotycz ące liczby ludno ści. Od kilku lat zauwa Ŝyć mo Ŝna nieznaczny wzrost liczby mieszka ńców gminy, co jest zjawiskiem korzystnym z punktu widzenia mo Ŝliwo ści rozwojowych obszaru. Od 1999 roku liczba ludno ści gminy zwi ększyła si ę o 233 osoby. Wi ększy wzrost ludno ści wykazuje obszar wiejski gminy, co wpływa na niewielkie zmniejszanie si ę współczynnika urbanizacji gminy, które w ostatnich latach zmieniło jednak tendencj ę spadkow ą. Gmina Opalenica posiada równomiern ą sie ć osadnicz ą terenów wiejskich, bez wyra źnie wykształconych skupisk ludno ści. Najwi ększa miejscowo ść gminy – miasto Opalenica, poło Ŝone jest centralnie w stosunku do całego obszaru gminy i pozostałych miejscowo ści.
72 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Tabela 9. Ludno ść gminy Opalenica wg sołectw w 2006 roku
Powierzchnia Gęsto ść Liczba ludno ści Współczynnik Sołectwo 2 km zaludnienia feminizacji os/km 2 Ogółem MęŜ czy źni Kobiety miasto Opalenica 6,0 1 523,5 9 141 4 457 4 684 105,1 Dakowy Mokre 9,6 53,5 514 260 254 97,7 Jastrz ębniki 12,4 26,4 327 157 170 108,2 Kopanki 8,2 48,3 396 199 197 99,0 Kozłowo 5,4 40,5 219 113 106 93,8 Łagwy 8,6 35,6 306 162 144 88,8 Łęczyce 4,2 51,4 216 108 108 100,0 Niegolewo 11,0 31,3 344 178 166 93,3 Pora Ŝyn 14,3 35,7 510 253 257 101,6 Pora Ŝyn Dworzec: 196 Pora Ŝyn – O środek b.d. b.d. 37 16 21 131,3 Pora Ŝyn – Tartak b.d. b.d. 118 58 60 103,5 Bukowiec Stary b.d. b.d. 41 16 21 131,3 Rudniki 12,0 54,3 652 332 320 96,4 Sielinko 7,2 71,1 512 248 264 106,5 Terespotockie 6,0 36,2 217 109 108 99,0 Sielinko Osada b.d. b.d. 42 22 20 91,0 Troszczyn 8,6 26,0 223 110 113 102,7 Urbanowo 11,4 36,5 416 212 204 96,3 Uści ęcice 8,6 54,3 467 215 252 117,2 Wojnowice 12,8 83,7 1 071 530 541 102,1 Gmina ogółem 147,7 106,5 15 769 7 756 8 013 103,2 Źródło: opracowanie własne, Urz ąd Miejski w Opalenicy, Bank Danych Regionalnych - GUS
Na sytuacj ę demograficzn ą gminy wpływ maj ą dwa elementy – ruch naturalny i migracje. Liczba urodze ń w ostatnim o śmioleciu kształtuje si ę na średnim poziomie 177 osób rocznie. Liczba zgonów wynosi średnio 148 osób. Daje to dodatni przyrost naturalny o warto ści od około 10 do 56 osób rocznie w badanym okresie (por. ryc. 5). Wg danych z 2006 roku, warto ść przyrostu naturalnego w gminie Opalenica wynosiła 1,5‰ i była znacznie ni Ŝsza od poziomu wska źnika dla powiatu nowotomyskiego (2,4‰) oraz nieznacznie ni Ŝsza ni Ŝ dla województwa wielkopolskiego (1,7‰).
73 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Ryc. 3. Przyrost naturalny i saldo migracji w gminie Opalenica w latach 1999-2006
60 56
50 50 34 40
30 31 25 33 23 20 14 10 osób 10 10 22
0 -10 -7 -13 -20 -18 -30 -29 -19 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 rok
Przyrost naturalny Saldo migracji
Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych - GUS
Saldo migracji w gminie Opalenica jest bardzo zró Ŝnicowane i nie wykazuje okre ślonych tendencji. W analizowanym o śmioleciu (1999-2006) dodatnie saldo migracji zanotowały obszary wiejskie (+16 osób), przy jednoczesnym ujemnym saldzie migracji dla miasta Opalenica (-5 osób).
6.1.3. Struktura ludno ści według płci, wieku i wykształcenia
Struktura ludno ści gminy wg płci i wieku ma istotny wpływ na sytuacj ę społeczn ą i gospodarcz ą gminy. Wg stanu na dzie ń 31 grudnia 2006 roku, w gminie Opalenica mieszkało 8 013 kobiet i 7 756 m ęŜ czyzn (por. tab. 9). Współczynnik feminizacji dla gminy wynosił w 2006 roku 103,2. Nie wyst ępuj ą istotne ró Ŝnice pomi ędzy miastem Opalenica a obszarami wiejskimi gminy. W mie ście na 100 m ęŜ czyzn przypada 105 kobiet, na obszarze wiejskim gminy, wska źnik wynosi 104,5 (por. ryc. 6). Struktura ludno ści wg płci była jednak bardzo zró Ŝnicowana w układzie sołectw. Znaczna przewaga m ęŜ czyzn charakteryzowała sołectwo Łagwy (WF=88,8). Do najbardziej sfeminizowanych sołectw nale Ŝą : Pora Ŝyn-Ośrodek i Bukowiec Stary (WF = 131,3), U ści ęcice (WF = 117,2) oraz Jastrz ębniki (WF = 108,2).
74 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Ryc. 4. Warto ść współczynnika feminizacji w gminie i mie ście Opalenica w latach 1999-2006
106,0 105,0 104,0 103,0 warto ść 102,0 współczynnika 101,0 100,0 99,0 98,0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 rok 2006
OBSZAR WIEJSKI MIASTO
Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych - GUS
Piramida wieku ludno ści gminy okre śla struktur ę ludno ści wg wieku i płci (por. ryc. nr 6). Zauwa Ŝalna jest przewaga liczby m ęŜ czyzn nad liczb ą kobiet w przedziale wiekowym od 0 do 34 lat oraz 45-49 lat. W pozostałych przedziałach liczba kobiet przewy Ŝsza liczb ę m ęŜ czyzn, z czego najwi ększe ró Ŝnice odnotowano w grupie najstarszych mieszka ńców gminy (65 i wi ęcej lat). Struktura wg wieku charakteryzuje ludno ść danego obszaru wydzielaj ąc trzy grupy ludno ści – osoby w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), produkcyjnym (18- 59/64) i poprodukcyjnym (60/65+).
Tabela 10. Struktura ludno ści wg wieku oraz wska źnik obci ąŜ enia ekonomicznego w gminie Opalenica w latach 1999-2006 Ludno ść wg grup wiekowych WOE Rok (wska źnik 60k / 0-17 % 18-59k / 64m % % obci ąŜ enia 65m+ ekonomicznego)
2000 4 552 29 9 143 58 1 982 13 71,3
2001 4 403 28 9 299 59 1 986 13 68,6
2002 4 252 27 9 473 60 1 965 13 65,5
2003 4 111 26 9 670 61,5 1 923 12,5 62,3
75 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
2004 4 028 25,5 9 782 62 1 928 12,5 60,8
2005 3 901 25 9 949 63 1 922 12 58,6
2006 3 814 24 10 001 63,5 1 954 12,5 57,6 Źródło: opracowanie własne, Urz ąd Miasta i Gminy w Opalenicy
Struktura ludno ści gminy Opalenica wg kategorii wiekowych przedstawiona została w tabeli nr 10. Wynika z niej, i Ŝ od 2000 roku systematycznie spada liczba osób znajduj ących si ę w wieku przedprodukcyjnym, przy jednoczesnym wzro ście ludno ści w wieku produkcyjnym. Na ten stan rzeczy wpływ ma malej ąca liczba najmłodszych mieszka ńców gminy. Liczba najstarszych mieszka ńców gminy wykazuje wzgl ędn ą równowag ę od pocz ątku badanego okresu. Z powodu takiego stanu rzeczy, wska źnik obci ąŜ enia ekonomicznego ludno ści z roku na rok ulega zmniejszeniu. Okre śla on ilo ść osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Porównuj ąc struktur ę ludno ści gminy Opalenica w 2006 roku do wska źników dla województwa wielkopolskiego zaznaczaj ą si ę pewne wyra źne ró Ŝnice. Odsetek osób w najmłodszym wieku – 24%, jest wy Ŝszy od poziomu wojewódzkiego (21,1%), natomiast odsetek osób w wieku poprodukcyjnym – 12,5% jest ni Ŝszy od poziomu wojewódzkiego (14,1%). Gmina Opalenica jest wi ęc w korzystniejszej sytuacji demograficznej w aspekcie struktury wiekowej społecze ństwa. Przeprowadzony w 2002 roku Narodowy Spis Powszechny ludno ści, zawiera równie Ŝ dane dotycz ące poziomu wykształcenia mieszka ńców gminy Opalenica (por. ryc. nr 5).
76 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Ryc. 5. Poziom wykształcenia mieszka ńców gminy Opalenica w 2002 roku
2,3% 5,5% 2,0% 6,5% wy Ŝsze 30,7% policealne 16,0% średnie ogólnokształc ące średnie zawodowe zasadnicze zawodowe podstawowe
37,0% niepełne podstawowe i brak
Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
Struktura mieszka ńców wg wykształcenia jest z punktu widzenia mo Ŝliwo ści rozwojowych gminy niekorzystna. Tylko ok. 14% osób uko ńczyło liceum ogólnokształc ące b ądź studia wy Ŝsze. Kobiety w gminie Opalenica s ą zdecydowanie lepiej wykształcone od m ęŜ czyzn. Jedynie w grupie osób z wykształceniem średnim zawodowym (16,3%) i zasadniczym zawodowym (48%) przewa Ŝaj ą m ęŜ czy źni. Kobiety stanowi ą odpowiednio 15% i 27%. W porównaniu do powiatu i województwa, gmina Opalenica notuje najwi ększy odsetek osób z wykształceniem średnim zawodowym i zasadniczym zawodowym (por. tab. nr 12).
Tabela 11. Struktura ludno ści wg wykształcenia w gminie Opalenica, powiecie nowotomyskim i województwie wielkopolskim w 2002 roku Wykształcenie (%)
Jednostka sze ce Ŝ ą brak rednie rednie wy ś ś niepełne policealne zawodowe zawodowe zasadnicze podstawowe ogólnokształc podstawowei
gmina Opalenica 5,5 2,0 6,5 16,0 37 30,7 2,3 powiat nowotomyski 5,3 2,7 6,3 15,5 35,8 32,0 2,7 województwo wielkopolskie 7,3 2,1 6,5 15,0 21,7 23,5 2,3 Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
77 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Ryc. 6. Piramida wieku ludno ści gminy Opalenica w 2006 roku
70+
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39 wiek 30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 osób KOBIETY MĘś CZY ŹNI Źródło: opracowanie własne, dane Urz ędu Miejskiego w Opalenicy
6.1.4. Zasoby ludzkie, struktura zatrudnienia oraz bezrobocie
Struktura zatrudnienia jest kolejnym istotnym elementem wpływaj ącym na mo Ŝliwo ści rozwojowe gminy.
78 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Ryc. 7. Zatrudnienie wg sektorów gospodarki w gminie Opalenica w 2003 roku
6% 15%
rolnictwo
przemysł 19% usługi rynkowe
usługi nierynkowe 60%
Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych - GUS
Spo śród wszystkim osób pracuj ących, 26,8 % z nich znalazło zatrudnienie na obszarze wiejskim gminy. Dominuj ącym sektorem gospodarki w gminie Opalenica jest przemysł, w którym zatrudnionych jest 59,8% ogółu pracuj ących. Najmniejsz ą grup ę stanowi ą osoby zatrudnione w rolnictwie (ok. 6%). W usługach nierynkowych zatrudnionych jest ponad 15% osób pracuj ących, z czego a Ŝ 79% stanowi ą kobiety (por. ryc. nr 7). Około 73% pracuj ących, zatrudnionych jest w przedsi ębiorstwach sektora prywatnego. Gmina Opalenica notuje wy Ŝszy wska źnik osób zatrudnionych w sektorze rolniczym i przemysłowym ni Ŝ w województwie (odpowiednio 2,7% i 42,6%). Równie Ŝ w sektorze usługowym wyst ępuj ą istotne ró Ŝnice. Sektor usług rynkowych w województwie zatrudnia 30,9% osób pracuj ących a poziom zatrudnienia w usługach nierynkowych jest znacznie ni Ŝszy od wojewódzkiego (ok. 23%). Spo śród osób czynnych zawodowo zatrudnionych w rolnictwie, a Ŝ 98% stanowi ą osoby pracuj ące na obszarze wiejskim gminy. W mie ście Opalenica zatrudnionych jest zdecydowana wi ększo ść mieszka ńców czynnych zawodowo w pozostałych sektorach gospodarki – 75,73% w przemy śle, 81,2% w usługach rynkowych oraz 80% w usługach nierynkowych. Struktura zatrudnienia przeszła znacz ące przemiany w stosunku do 1998 roku. Dane sprzed 10 lat wskazywały, i Ŝ najwi ększym sektorem gospodarki pod wzgl ędem liczby osób zatrudnionych było rolnictwo – ok. 38% ogółu pracuj ących oraz sektor usług – 34%. Pierwszy sektor zanotował wi ęc znaczny regres, natomiast sektor usługowy podległ szybkiemu rozwojowi.
79 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Wg danych Powiatowego Urz ędu Pracy w Nowym Tomy ślu, 31 grudnia 2007 roku w gminie mieszkało 236 osób bezrobotnych, z czego 56% stanowiły kobiety. Tabela nr 12 przedstawia zmiany liczby osób bezrobotnych w latach 2004-2007. Od kilku lat zauwa Ŝalna jest wyra źna tendencja spadkowa liczby osób pozostaj ących bez pracy. Rycina nr 8 prezentuje liczb ę bezrobotnych wg wykształcenia.
Tabela 12. Bezrobotni zarejestrowani w gminie Opalenica w latach 2004-2007 2004 2005 2006 2007 ogółem 817 741 501 236 kobiety 417 362 264 133 Źródło: opracowanie własne, Powiatowy Urz ąd Pracy w Nowym Tomy ślu
Ryc. 8. Bezrobotni wg wykształcenia w gminie Opalenica wg stanu na grudzie ń 2007
5% wy Ŝsze 28% 18%
policealne, średnie zawodowe
8% średnie ogólnokształc ące
zasadnicze
41% gimnazjalne i poni Ŝej
Źródło: opracowanie własne, Powiatowy Urz ąd Pracy w Nowym Tomy ślu
Wśród osób bezrobotnych wg podziału na grupy wiekowe, liczba osób w ka Ŝdej z nich jest zbli Ŝona i wynosi: 54 osoby (18-24 oraz 25-34 lata), 51 osób (35- 44 lata), 58 osób (45-54 lata), 16 osób (55-59 lat) oraz 3 osoby w wieku 60 lat i wi ęcej. W ka Ŝdej grupie wiekowej wyst ępuje wzgl ędna równowaga liczby kobiet i męŜ czyzn. Spo śród 236 osób bezrobotnych, ok. 18% nigdy nie pracowało zawodowo (brak sta Ŝu zawodowego). Najwi ększ ą grup ę w śród bezrobotnych (49 osób) stanowi ą osoby, które posiadaj ą sta Ŝ pracy od 10 do 20 lat. Mimo spadku liczby osób pozostaj ących bez pracy w ci ągu ostatniego pi ęciolecia, dzisiejsza sytuacja na rynku zatrudnienia jest niekorzystna w odniesieniu do 1998 roku, kiedy bez pracy pozostawało 144 mieszka ńców gminy.
80 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
6.2. Warunki Ŝycia ludno ści 6.2.1. Mieszkalnictwo Warunki mieszkaniowe w gminie s ą jednym z elementów, dzi ęki którym mo Ŝna okre śli ć stopie ń rozwoju analizowanej jednostki terytorialnej. Dla potrzeb niniejszego opracowania analizowano dane dotycz ące mieszkalnictwa dla gminy Opalenica, z wyszczególnieniem obszaru miejskiego i wiejskiego, a tak Ŝe powiatu nowotomyskiego i województwa wielkopolskiego (por. tab. nr 4). Dokonano tak Ŝe analizy stopnia przemian w tej dziedzinie Ŝycia, porównuj ąc dane z 1997 i 2002 roku. Wg stanu na 2002 rok, w gminie Opalenica w 4 126 mieszkaniach (17 796 izb) mieszkało 15 580 osób. Ł ączna powierzchnia u Ŝytkowa mieszka ń wynosiła 365 565 tys. m 2. W odniesieniu do porównywanych jednostek terytorialnych, gmina Opalenica notuje korzystniejsze wska źniki standardów mieszkalnictwa (por. tab. nr 13): • wy Ŝsza od powiatowej i wojewódzkiej przeci ętna powierzchnia u Ŝytkowa mieszkania w m 2, • wy Ŝsza od powiatowej i wojewódzkiej przeci ętna powierzchnia u Ŝytkowa mieszkania w m 2 na 1 osob ę, • nieznacznie wy Ŝsza od powiatowej i wojewódzkiej, przeci ętna liczba izb na 1 mieszkanie. Obszar wiejski gminy charakteryzuje si ę wy Ŝszymi wska źnikami przeci ętnej powierzchni u Ŝytkowej mieszkania, przeci ętnej liczby osób na mieszkanie.
Tabela 13. Zasoby mieszkaniowe gminy Opalenica, powiatu nowotomyskiego i województwa wielkopolskiego w 2002 roku gmina miasto obszar powiat województwo Wyszczególnienie Opalenica Opalenica wiejski nowotomyski wielkopolskie Ludno ść w mieszkaniach 15 580 9 059 6 521 70 533 3 318 435 ogółem Liczba mieszka ń 4 126 2 523 1 603 19 298 962 461 Liczba izb 17 796 11 124 6 672 79 851 3 796 801 Łączna powierzchnia 2 365 565 218 161 147 404 1 563 337 72 859 169 uŜytkowa ( m ) Przeci ętna powierzchnia 2 88,6 86,5 92,0 81,0 75,7 uŜytkowa 1 mieszkania ( m ) Przeci ętna powierzchnia 2 23,5 24,0 22,6 22,2 21,7 uŜytkowa na 1 osob ę ( m ) Przeci ętna liczba osób na 3,8 3,6 4,0 3,6 3,4 1 mieszkanie
81 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Przeci ętna liczba izb na 4,3 4,4 4,2 4,1 3,9 1 mieszkanie Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych - GUS
W ci ągu ostatniego dziesi ęciolecia liczba mieszka ń w gminie wzrosła jedynie o 114 nowych lokali mieszkalnych (1 182 izby). Struktura własno ściowa mieszka ń gminy Opalenica przedstawiona została na rycinie nr 9. Blisko 81% całego zasobu mieszka ń stanowi ą mieszkania własno ściowe. Pozostałymi podmiotami dysponuj ącymi zasobami mieszkaniowymi są: spółdzielnie mieszkaniowe oraz zakłady pracy. Tylko 3,5% zasobów mieszkaniowych gminy, to mieszkania komunalne. Jest to wska źnik znacznie ni Ŝszy od poziomu wojewódzkiego (8,8%).
Ryc. 9. Zasoby mieszkaniowe gminy Opalenica wg form własno ści w 2002 roku
3,5% 0,2% 3,8% 11,6%
80,9%
osób fizycznych spółdzielcze zakładowe komunalne pozostałe
Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych - GUS
Standard wyposa Ŝenia mieszka ń w urz ądzenia techniczno-sanitarne gminy Opalenica na tle analizowanych jednostek, powiatu nowotomyskiego i województwa wielkopolskiego, jest korzystny. W porównaniu do wska źników dla powiatu i województwa, odsetek mieszka ń gminy wyposa Ŝonych w wodoci ąg, ust ęp spłukiwany i łazienk ę jest wy Ŝszy. Ilo ść mieszka ń w gminie Opalenica wyposa Ŝonych w centralne ogrzewanie jest znacz ąco ni Ŝszy od poziomu wojewódzkiego, a porównywalny do powiatowego. Zauwa Ŝalne s ą bardzo du Ŝe ró Ŝnice w wyposa Ŝeniu mieszka ń mi ędzy miastem a obszarem wiejskim, zwłaszcza w zakresie centralnego ogrzewania i gazownictwa (por. tab. nr 14).
82 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Tabela 14. Wyposa Ŝenie mieszka ń gminy Opalenica, powiatu nowotomyskiego i województwa wielkopolskiego w instalacje techniczno-sanitarne w 2002 roku gmina obszar powiat województwo Opalenica miasto Wyposa Ŝenie wiejski nowotomyski wielkopolskie * ogółem Opalenica (%) (%) (%) (%) (%) wodoci ąg 99,0 99,6 98,3 96,5 96,8 ust ęp spłukiwany 91,8 94,5 87,8 87,7 83,9 łazienka 91,1 93,0 88,1 86,8 83,5 centralne ogrzewanie 20,5 27,5 9,6 22,2 71,5 gaz sieciowy 50,8 62,6 32,4 53,4 52,1 * - dane dla województwa wielkopolskiego z 2001 roku Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych - GUS
Nale Ŝy równie Ŝ zwróci ć uwag ę na okres budowy mieszka ń na terenie gminy. Wg Narodowego Spisu Powszechnego – Mieszkania z 2002 roku, w gminie Opalenica najwi ększ ą grup ą lokali były te, które zostały wybudowane przed 1945 rokiem (ponad 28 % mieszka ń). Du Ŝy odsetek stanowi ą tak Ŝe mieszkania, które powstały w latach 1979 – 1988 (ponad 26%) oraz w okresie powojennym – 1945 – 1970 (22%). Co dziesi ąte mieszkanie w gminie zostało wybudowane po 1989 roku.
6.2.2. Infrastruktura komunalna Stopie ń rozwoju infrastruktury technicznej na terenie gminy wpływa bezpo średnio na poziom Ŝycia jej mieszka ńców. Podstawowe dane dotycz ące infrastruktury komunalnej w gminie prezentuje tabela nr 15.
Tabela 15. Urz ądzenia sieciowe infrastruktury komunalnej w gminie Opalenica w 2005 roku
Długo ść 2 Ludno ść korzystaj ąca z sieci Sie ć Na 1 km (km) ogółem % wodoci ągowa 115,5 0,78 14 923 94,7 kanalizacyjna 15,3 0,10 4 412 28,0 gazowa , w tym 140,4 0,85 7 684 48,8 przesyłowa 14,6 rozdzielcza 125,8 Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
Najwy Ŝszy stopie ń rozbudowy wykazuje sie ć wodoci ągowa, z której korzystało w 2005 roku blisko 95% mieszka ńców gminy. Najsłabiej rozwini ęta jest sie ć kanalizacyjna, która dociera jedynie do 28% mieszkańców gminy.
83 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Porównuj ąc stopie ń wyposa Ŝenia gminy w sieci infrastruktury komunalnej do poziomu wojewódzkiego mo Ŝna wysun ąć nast ępuj ące wnioski (por. tab. 16): • wska źnik wyposa Ŝenia w siec wodoci ągow ą i gazow ą jest wy Ŝszy od wska źnika dla województwa wielkopolskiego, • poziom wyposa Ŝenia w sie ć kanalizacji jest dwukrotnie ni Ŝszy od poziomu wojewódzkiego,
Tabela 16. Urz ądzenia sieciowe infrastruktury komunalnej w gminie Opalenica i województwie wielkopolskim w 2005 roku gmina województwo Sie ć Wska źnik Opalenica wielkopolskie
na 1 km 2 0,78 0,92 gowa ą ludno ść korzystaj ąca 94,7 91,8 w % ogółu wodoci
na 1 km 2 0,10 0,25
ludno ść korzystaj ąca 28,0 58,1 w % ogółu kanalizacyjna
na 1 km 2 0,85 0,30
ludno ść korzystaj ąca 48,8 44,5
gazowa w % ogółu
Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
6.2.3. Edukacja Na terenie gminy znajduje si ę kilka placówek szkolnych podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Gmina posiada dwie placówki przedszkolne w Opalenicy i Wojnowicach. Szkoły podstawowe funkcjonuj ą w Opalenicy, Dakowach Mokrych, Kopankach, Pora Ŝynie, Rudnikach, Urbanowie i Wojnowicach. Jedyne gimnazjum gminne znajduje si ę w Opalenicy. Szkolnictwo ponadgimnazjalne zarówno dla młodzie Ŝy i dorosłych reprezentowane jest przez dwa zespoły szkół: • Zespół Szkół w Opalenicy, w skład którego wchodz ą:
84 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
o Liceum Ogólnokształc ące im. Prymasa Tysi ąclecia Ksi ędza Stefana Wyszy ńskiego, o Liceum profilowane, o Zasadnicza Szkoła Zawodowa, o Liceum Ogólnokształc ące dla dorosłych (zaoczne i wieczorowe), o Technikum (handlowe, hotelarskie, ekonomiczne, informatyczne) • Uzupełniaj ące Liceum Ogólnokształc ące dla Dorosłych (zaoczne i wieczorowe).
6.2.4. Ochrona zdrowia i opieka społeczna Na terenie gminy Opalenica funkcjonuj ą 4 apteki oraz 13 podmiotów słu Ŝby zdrowia, w tym trzy przychodnie: - Przychodnia Lekarzy Rodzinnych i Specjalistów ‘Hipokrates” spółka partnerska, - Przychodnia Medicus Bonus Spółka z o.o., - Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Medyczne Laboratorium Diagnostyczne „Diagmed”, - Przychodnia PANACEUM. Powy Ŝsze placówki słu Ŝby zdrowia oraz prywatne praktyki lekarskie świadcz ą usługi w nast ępuj ących poradniach: ginekologiczno-poło Ŝnicza, środowiskowo- rodzinna, urologiczna, chirurgii ogólnej, chirurgii urazowo-ortopedycznej, okulistyczna, dermatologiczna, otolaryngologiczna, kardiologiczna, neurologiczna, stomatologiczna, laryngologiczna oraz rehabilitacja. Powody trudnej sytuacji Ŝyciowej, ze wzgl ędu na które udzielono pomocy mieszka ńcom gminy przez O środek Pomocy Społecznej w 2007 roku przedstawia tabela nr 17.
Tabela 17. Pomoc społeczna udzielona w 2006 roku Liczba rodzin Liczba Powód przyznania pomocy ogółem na wsi osób Ubóstwo 134 75 554 Bezdomno ść 8 0 9 Potrzeba ochrony macierzy ństwa 44 25 250 Bezrobocie 113 59 442 Niepełnosprawno ść 104 49 296 Długotrwała lub ci ęŜ ka choroba 142 61 376 Bezradno ść w sprawach opieku ńczo- 99 61 514
85 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa Przemoc w rodzinie 0 0 0 Alkoholizm 14 5 38 Trudno ści w przystosowaniu do Ŝycia po 6 2 14 opuszczeniu zakładu karnego Zdarzenie losowe 8 1 22 Sytuacja kryzysowa 4 2 14 Źródło: opracowanie własne, dane O środka Pomocy Społecznej w Opalenicy
6.2.5. Kultura i sztuka, organizacje pozarz ądowe Działalno ść kulturaln ą na terenie gminy Opalenicy świadczy przede wszystkim Miejsko-Gminny O środek Kultury „ Taklmakan ”, który działa nieprzerwanie od 1969 roku. W O środku funkcjonuj ą liczne zespoły artystyczne, w tym zespół Fla Ŝoletowy, zespoły rockowe, „Trio Taklamakan”, a tak Ŝe grupy taneczne i teatralne. Do najwa Ŝniejszych wydarze ń kulturalnych nale Ŝą , w tym o zasi ęgu wojewódzkim: • Wędrowny Festiwal Otwartych Oczy i Uszu, • konkurs "Mistrzowie Akordeonu", • przegl ąd filmowy "Jedna Minuta"; Biblioteka w Opalenicy posiada 5 oddziałów, z czego 4 funkcjonuj ą na terenach wiejskich. Ksi ęgozbiór wynosi ponad 72,3 tys. woluminów. Na terenie gminy działaj ą tak Ŝe organizacje pozarz ądowe: Mi ędzyszkolny Klub Sportowy Opalenica w Opalenicy; "BASKET TEAM OPALENICA" w Opalenicy; Klub Sportowy "PROMIE Ń w Opalenicy; Klub Karate Opalenica w Opalenicy; Ludowy Klub Sportowy OGROL w Opalenicy; Ludowy Klub Sportowy "Pogrom" w Urbanowie; Uczniowski Klub Sportowy "Brawo" Opalenica w Opalenicy; Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Opalenicy; Stowarzyszenie Absolwentów i Przyjaciół Liceum Ogólnokształc ącego im. Prymasa Tysi ąclecia Ks. Stefana Kardynała Wyszy ńskiego w Opalenicy; Polski Zwi ązek Emerytów, Rencistów i Inwalidów. Oddział Rejonowy w Opalenicy; Zwi ązek Solidarno ści Polskich Kombatantów. Koło w Opalenicy; Zwi ązek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej. Koło w Opalenicy; Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzesz ę w Opalenicy; Parafialny Zespół Caritas w Opalenicy; Katolickie Stowarzyszenie Młodzie Ŝy Archidiecezji Pozna ńskiej w Opalenicy; Parafialny Oddział Akcji Katolickiej w Opalenicy; Polskie Stowarzyszenie osób z upo śledzeniem umysłowym. Koło w Sielinku; Gminny Zwi ązek Rolników Kółek i Organizacji Rolniczych w Opalenicy; Kółko Rolnicze w Jastrz ębnikach, Ł ęczycach, U ści ęcicach, Łagwach, Dakowach Mokrych, Rudnikach, Terespotockie, Kozłowie, Kopankach, Niedolewie, Opalenicy, Pora Ŝynie, Troszczyniu, Urbanowie, Wojnowicach, Koło Gospody ń Wiejskich w Dakowach Mokrych, Jastrz ębnikach, Kopankach, Kozłowie, Ł ęczycach, Łagwach, Niedolewie, Opalenicy, Pora Ŝynie, Pora Ŝynie Dworzec, Rudnikach.
86 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
6.2.6. Kultura fizyczna, sport i rekreacja Obiekty sportowe i rekreacyjne znajduj ą si ę głównie w mie ście Opalenica. Ośrodek Sportu i Rekreacji dysponuje dwoma zespołami obiektów sportowych. S ą to mi ędzy innymi obiekty poło Ŝone w s ąsiedztwie Parku Miejskiego w centrum miasta: - stadion miejski z płyt ą trawiast ą, bie Ŝni ą ŜuŜlow ą (o długo ści 400 m) i widowni ą na około 900 osób, - 5 kortów tenisowych z ceglan ą nawierzchni ą, ściana treningowa oraz hala tenisowa, - dwie sale treningowe, z nawierzchni ą dywanow ą i drewnian ą. Drugim zespołem urz ądze ń sportowych s ą: hala sportowa na ok. 600 osób, z zapleczem administracyjno-socjalnym, takim jak sauna, siłownia i salki treningowe, boiska do gry w piłk ę r ęczn ą, piłk ę siatkow ą pla Ŝow ą, bie Ŝnia o długo ści 60 m oraz skocznia w dal. Do najwa Ŝniejszych imprez o charakterze sportowym organizowanych w gminie Opalenica nale Ŝą przede wszystkim: - mi ędzynarodowy turniej w piłce no Ŝnej dla młodzie Ŝy – „Opalenica REMES CUP”, - Mi ędzynarodowy Turniej Klasyfikacyjny Europejskiej Federacji Tenisowej Młodzików do lat 14. W mie ście swoj ą działalno ść prowadzi Kurkowe Bractwo Strzeleckie, które zrzesza lokalnych rzemie ślników i organizuje zawody oraz turnieje strzeleckie, a tak Ŝe Zwi ązek W ędkarski oraz Koło Hodowców Goł ębi Pocztowych.
6.3. Turystyka i wypoczynek 6.3.1. Atrakcyjno ść turystyczna gminy Atrakcyjno ść turystyczna gminy opiera si ę przede wszystkim na prowadzonej od lat działalno ści agroturystycznej. Do najciekawszych obszarów przeznaczonych pod lokalizacj ę agroturystyki nale Ŝą tereny w okolicach Kopanek oraz Terespotockich. Znaczna cz ęść terenu gminy pod wzgl ędem krajobrazowym jest jednak mało ciekawa. Ma na to wpływ raczej płaska rze źba terenu, brak naturalnych zbiorników wodnych oraz niewiele zadrzewie ń śródpolnych. Mimo to baza noclegowa w gminie jest dobrze rozwini ęta. Dotyczy to zwłaszcza pi ęknie poło Ŝonych o środków szkoleniowych w Pora Ŝynie oraz w Sielinku. Dodatkow ą atrakcj ą jest równie Ŝ dobrze
87 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica rozwini ęty system szlaków rowerowych, które prowadz ą z Opalenicy do Lwówka (32 km) i dalej do Nowego Tomy śla ( ponad 26 km). 6.3.2. Zagospodarowanie turystyczne Z punktu widzenia turystów, istotne jest zagospodarowanie turystyczne obszaru w obiekty noclegowe, gastronomiczne oraz baz ę uzupełniaj ącą. Baza gastronomiczna jest słabo rozwini ęta i skupia si ę jedynie w Opalenicy. Do dyspozycji turystów i mieszka ńców gminy s ą 3 szlaki turystyczne rowerowe: • Szlak Chmielu i Wikliny - Opalenica – Nowy Tomy śl, długo ść 26,3 km, oznakowanie czerwone, • Szlak im. Emilii Szczanieckiej - Opalenica – Lwówek, długo ść 32,0 km, oznakowanie zielone, • Szlak pałacowo – zamkowy – Nowy Tomy śl – Pora Ŝyn Dworzec, długo ść 23 km, oznakowanie Ŝółte;
Tabela 18. Obiekty noclegowe na terenie gminy Opalenica Lp. Obiekt Miejscowo ść
1 Hotel "POD RYCERZEM" Opalenica Ośrodek Szkoleniowo - 2 Bukowiec Stary Wypoczynkowy Dom Szkoleniowy - Hotel 3 Wojewódzki O środek Doradztwa Sielinko Rolniczego Gospodarstwo agroturystyczne 4 Terespotockie K.A. Labok Źródło: Urz ąd Miejski w Opalenicy, Starostwo Powiatowe w Nowym Tomy ślu
6.3.3. Wielko ść ruchu turystycznego Wg danych Głównego Urz ędu Statystycznego, w 2006 roku w gminie Opalenica z noclegów skorzystało 3 673 osoby, z czego tylko 5% stanowili tury ści zagraniczni. Obiekty noclegowe ogółem udzieliły ł ącznie ponad 6 657 noclegów (ok. 8% turystom zagranicznym), por. tab. 19.
Tabela 19. Ruch turystyczny w latach 2003-2007 w gminie Opalenica 2003 2004 2005 2006 korzystaj ący z noclegów ogółem 2 882 3 235 3 232 3 673 korzystaj ący z noclegów tury ści 6 948 7 084 6 719 6 657 zagraniczni udzielone noclegi ogółem 176 122 70 186 udzielone noclegi turystom 550 336 298 526 zagranicznym Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
88 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
6.4. Gospodarka 6.4.1. Podmioty gospodarcze W gminie Opalenica w 2006 roku zarejestrowanych było 1534 podmioty gospodarcze. Ponad 98% podmiotów to przedsi ębiorstwa i firmy prywatne (por. tab. 20). Od 1995 roku notuje si ę stały wzrost liczby podmiotów.
Tabela 20. Podmioty gospodarcze w gminie Opalenica wg sektorów własno ści w latach 1995-2006 Sektor 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem 640 808 909 1 034 1124 1178 1282 1365 1462 1452 1483 1534 publiczny 19 25 27 27 26 26 27 27 32 32 29 29 prywatny 621 783 882 1007 1098 1152 1255 1338 1430 1420 1454 1505 Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
Struktura podmiotów gospodarczych wg sektorów działalno ści Polskiej Klasyfikacji Działalno ści wyra źnie wskazuje na dominacj ę przedsi ębiorstw działaj ących w sektorze handlu hurtowego i detalicznego oraz usług naprawczych (ok. 29%). Du Ŝą drug ą grup ą s ą podmioty zarejestrowane w sektorze przetwórstwa przemysłowego (ok. 16%), budownictwa (15%), obsługi nieruchomo ści (ok. 11%) oraz transportu, gospodarki magazynowej i ł ączno ści (ok. 7,5%), (por. ryc. nr 10).
Do wa Ŝniejszych przedsi ębiorstw w gminie nale Ŝą : w zakresie budownictwa – produkcja i usługi: Spółdzielnia Usługowo-Produkcyjna „ ROLTECH ” w Opalenicy z/s Pora Ŝyn, „INSTALGAZ ”, Urbanowo, „DROGOPAL ”, Opalenica, „ROUWDACH ”, w zakresie produkcji i przetwórstwa Ŝywno ści: Gminne Składy Sp. z o.o., Opalenica, Nordzucker Polska S.A., Opalenica, „RUDOPAL ” Sp. z o.o., Rudniki, „HILDEBRAND ” Sp. cywilna Zakład Produkcji Cukierniczej, Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Rudnikach, Dakowach Mokrych i Urbanowie,
89 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna „ AGROFARMA ”, Wojnowice, w zakresie produkcji maszyn, urz ądze ń technicznych, mebli i odzie Ŝy: Fabryka Maszyn Rolniczych „ POL-MOT ”, Opalenica, Firma „ REMES ”, Opalenica Spółdzielnia Inwalidów „ CHEMOS ”, Opalenica, Prywatne Przedsi ębiorstwo Produkcyjno – Handlowe - Usługowe „DREWNOSTYL ”, Opalenica, PRETTL APPLIANCE SYSTEMS POLSKA Sp. z o.o., w zakresie handlu, usług telekomunikacyjnych i infrastrukturalnych: ENEA Grupa Energetyczna S.A. Zakład Dystrybucji Energii, Telefony Opalenickie S.A., Opalenica, Przedsi ębiorstwo Handlowo-Usługowe „ WOKA ” Sp. Cywilna, PGKiM KOMOPAL Opalenica;
Ryc. 10. Podmioty gospodarcze wg sektorów klasyfikacji PKD w 2006 roku
A - Rolnictwo, łowiectwo i le śnictwo 68 B - Rybactwo 0 C - Górnictwo 1 D - Przetwórstwo przemysłowe 241 E - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę elektryczn ą, gaz, wod ę 3 F - Budownictwo 229 G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa 448 H - Hotele i restauracje 39 I - Transport, gospodarka magazynowa i ł ączno ść 113 J - Po średnictwo finansowe 32 K - Obsługa nieruchomo ści 167 L - Administracja publiczna i obrona narodowa 13 M - Edukacja 28 N - Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 48 O - Działalno ść usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała 104
0 50 100 150 200 250 300 350 400 liczba podmiotów Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
90 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
6.4.2. Rolnictwo, le śnictwo 6.4.2.1. UŜytkowanie terenów w gminie Gmina Opalenica jest typow ą gmin ą rolnicz ą, wi ęc w strukturze u Ŝytkowania terenów na jej obszarze dominuj ą tereny rolnicze, które stanowi ą 66,5% obszaru gminy (powiat = ok. 53%, województwo = 63%). Lasy pokrywaj ą 24,5% powierzchni gminy, a pozostałe grunty i nieu Ŝytki – 9%. Lesisto ść gminy Opalenica jest zbli Ŝona do poziomu wojewódzkiego (25,5%) i znacz ąco ni Ŝsza od powiatowego (39%). Lasy pokrywaj ą głównie wschodni ą i centraln ą cz ęść gminy – sołectwo Kopanki, Kozłowo i Rudniki. Struktura u Ŝytków rolnych została przedstawiona na rycinie 11. Zdecydowanie dominuj ą grunty orne – 88%. Jest to poziom nieznacznie wy Ŝszy od poziomu powiatowego (82%) i wojewódzkiego (83%).
Ryc. 11. U Ŝytki rolne w gminie Opalenica wg stanu na 2005 rok
10% 1% 1%
88%
grunty orne łąki pastwiska sady
Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
6.4.2.2. Struktura agrarna Wg danych pochodz ących z Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku w gminie Opalenica działało 958 gospodarstw rolnych, z czego 99% stanowiły gospodarstwa indywidualne. Odsetek gospodarstw indywidualnych najmniejszych, czyli o powierzchni do 1,99 ha wynosił 51,2%. Był to wska źnik wy Ŝszy od poziomu wojewódzkiego, który wynosił 44,6%.
91 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Tabela 21. Liczba gospodarstw rolnych według powierzchni w gminie Opalenica i województwie wielkopolskim w 2002 roku gmina Opalenica województwo wielkopolskie Powierzchnia liczba liczba gospodarstwa % % gospodarstw gospodarstw do 1,99 ha 490 51,2 90 792 44,6 2,00 – 4,99 ha 93 9,7 30 553 15,0 5,00 - 6,99 ha 45 4,7 13 768 6,8 7,00 - 9,99 ha 62 6,5 19 271 9,5 10,00 - 14,99 ha 97 10,0 22 174 10,9 15,00 - 19,99 ha 57 6,0 11 213 5,5 20,00 - 49,99 ha 94 9,8 12 984 6,4 50,00 – 99,99 ha 14 1,5 1 552 0,8 100 ha i wi ęcej 6 0,6 993 0,5 Ogółem 958 100 203 000 100 Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
Gmina Opalenica posiada tak Ŝe wy Ŝszy wska źnik ilo ści najwi ększych gospodarstw rolnych (pow. 15 ha) w porównaniu do województwa wielkopolskiego (por. tab. nr 21). 6.4.2.3. Struktura upraw i chów zwierząt Struktura upraw jest bardzo ści śle zwi ązana z jako ści ą rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Dotyczy to głównie jako ści bonitacyjnej gleb. Powszechny Spis Rolny z 2002 roku wykazał, i Ŝ ok. 20% całkowitej powierzchni upraw przeznaczona jest pod upraw ę pszenicy. Du Ŝym odsetkiem charakteryzuje si ę równie Ŝ uprawa pszen Ŝyta (ok. 18%) oraz j ęczmienia (17,5%).
Tabela 22. Struktura powierzchni zasiewów (w %) w gospodarstwach rolnych w gminie Opalenica, powiecie nowotomyskim i województwie wielkopolskim w 2002 roku
ń yto Ŝ owe Ŝ yto Ŝ czmie owies buraki rzepak ę zbo pszenica j ziemniaki pozostałe mieszanki pszen kukurydza
gmina 19,4 6,9 17,5 1,8 18,0 6,9 1,7 2,1 11,5 5,8 8,4 Opalenica
powiat 12,5 16,8 12,5 4,0 16,4 15,7 3,2 3,3 4,8 2,9 7,9 nowotomyski
województwo 15,4 17,0 11,2 3,4 14,2 14,1 6,1 5,0 3,7 4,2 5,7 wielkopolskie Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
92 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Gmina Opalenica posiada wy Ŝszy odsetek powierzchni upraw pszenicy, j ęczmienia, pszen Ŝyta, buraków i rzepaku ni Ŝ warto ść średnia dla powiatu i województwa. Natomiast ni Ŝsze s ą odsetki powierzchni upraw Ŝyta, owsa, mieszanek zbo Ŝowych (por. tab. nr 23).
Tabela 23. Zwierz ęta gospodarskie na 100 ha u Ŝytków rolnych w gminie Opalenica i województwie wielkopolskim w 2002 roku
CZNIE kury kury kury kozy owce lochy konie bydło krowy nioski trzoda Ą chlewna Ł gmina 32,6 11,2 271,8 28,0 1,3 8,5 1 054,5 808,9 1,0 2 217,9 Opalenica województwo 40,0 16,4 265,5 25,8 1,0 2,6 1 537,3 512,7 1,1 2 402,4 wielkopolskie Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS Gmina Opalenica w 2002 roku wyró Ŝniała si ę ni Ŝsz ą ł ączn ą przewag ą zwierz ąt gospodarskich na 100 ha u Ŝytków rolnych - 2217 sztuk, ni Ŝ w województwie wielkopolskim. Najwi ększa ró Ŝnica miała miejsce w przypadku bydła, krów i kur. W porównaniu do województwa, w gminie zanotowano wy Ŝsze pogłowie trzody chlewnej, loch, koni, owiec i kur niosek (por. tab. nr 23).
6.4.2.4. Mechanizacja rolnictwa Gmina Opalenica charakteryzuje si ę wysokim wska źnikiem wyposa Ŝenia gospodarstw rolnych w maszyny rolnicze. W 2002 roku na 1 000 ha u Ŝytków rolnych w gminie przypadało średnio 117 maszyn i urz ądze ń, natomiast wska źnik dla województwa był nieznacznie ni Ŝszy i wynosił 107 obiektów. Gospodarstwa rolne w przeliczeniu na 1 000 ha u Ŝytków rolnych wyposa Ŝone były w: ci ągniki (86), kombajny (24) i samochody ci ęŜ arowe (6). Zdecydowana wi ększo ść maszyn (95%) zarejestrowana była w gospodarstwach indywidualnych.
6.4.3. Usługi Usługi, zarówno rynkowe jak i nierynkowe koncentrują si ę głównie w mie ście Opalenica. Poza tym, pojedyncze podmioty zlokalizowane s ą w wi ększych wsiach. Spo śród wszystkich podmiotów gospodarczych, zarejestrowanych w gminie, a Ŝ 67% z nich to firmy prowadz ące działalno ść w sektorze usług rynkowych. Usługi nierynkowe reprezentowane s ą przez 12,6% podmiotów.
93 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Usługi rynkowe zdominowane s ą przez placówki handlu detalicznego i hurtowego (29%). Do grupy usług nierynkowych zaliczy ć nale Ŝy urz ędy administracji publicznej, placówki o światowe, kulturalne oraz podmioty słu Ŝby zdrowia i pomocy społecznej.
7. Infrastruktura techniczna i komunikacyjna 7.1. Transport i komunikacja 7.1.1. Sie ć dróg publicznych Przez obszar gminy Opalenica przebiegaj ą drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne: 1) drogi wojewódzkie :
• nr 307 ; relacji Pozna ń – Bukowiec; długo ść drogi w granicach gminy wynosi 16,7 km; 2) drogi powiatowe :
• nr 2709P ; Lwówek – Pakosław – Rudniki – Opalenica (droga wojewódzka nr 307); długo ść – 23,07 km;
• nr 2715P ; droga nr 2739 – D ąbrowa – Pora Ŝyn Dworzec (droga wojewódzka nr 307); długo ść – 7,6 km;
• nr 2716P ; droga nr 2738 – Ku ślin – Michorzewo – Jastrz ębniki – Opalenica (droga nr 2709); długo ść – 11,33 km;
• nr 2717P ; Wiktorowo (droga nr 2739) – Łagwy – Wojnowice (droga wojewódzka nr 307); długo ść – 3,8 km;
• nr 2718P ; Jastrz ębniki (droga nr 2716) – Pora Ŝyn (droga wojewódzka nr 307); długo ść – 2,6 km;
• nr 2723P ; Opalenica – Urbanowo – granica powiatu grodziskiego; długo ść – 4,75 km;
• nr 2724P ; droga wojewódzka nr 307 – Kozłowo – Uści ęcice (droga nr 2497); długo ść – 4,8 km;
• nr 2497P ; granica powiatu nowotomyskiego – Uści ęcice – Dakowy Mokre – Kotowo (granica powiatu grodziskiego); długo ść – 5,7 km;
• nr 2725P ; Wojnowice (droga wojewódzka nr 307) – Szewce (granica powiatu pozna ńskiego); długo ść – 3,9 km;
• nr 2741P ; Jastrz ębniki (droga nr 2716) – Rudniki (droga nr 2709); długo ść – 3,8 km;
94 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
• nr 2742P ; droga nr 2709 – Rudniki – Niegolewo (droga nr 2739); długo ść – 3,86 km;
• nr 2743P ; Opalenica (droga wojewódzka nr 307) – Kozłowo (droga nr 2724); długo ść – 2,5 km;
• nr 2749P ; droga wojewódzka nr 307 – Kopanki – Sielinko (droga nr 2750); długo ść – 7,2 km;
• nr 2750P ; droga wojewódzka nr 307 – Sielinko – droga nr 2723; długo ść – 2,3 km;
• nr 2751P ; droga nr 2723 – Troszczyn – Granowo (granica powiatu grodziskiego); długo ść – 8,6 km;
• nr 2752P ; droga nr 2723 – Urbanowo – Wo źniki (granica powiatu grodziskiego); długo ść – 6,4 km; 3) drogi gminne :
• nr 390518P ; W ąsowo – Pora Ŝyn Dworzec; długo ść – 0,32 km;
• nr 390514P ; W ąsowo – D ąbrowa - Jastrz ębniki; długo ść – 2,36 km;
• nr 390515P ; Ku ślin - Jastrz ębniki; długo ść – 1,1 km;
• nr 380011P ; Jastrz ębniki - Pora Ŝyn; długo ść – 3,31 km;
• nr 380012P ; Ł ęczyce - Pora Ŝyn; długo ść – 2,34 km;
• nr 380013P ; Rudniki - Ł ęczyce; długo ść – 2,0 km;
• nr 390516P ; Śliwno – Krystianowo - Rudniki; długo ść – 2,34 km;
• nr 380014P ; Rudniki – Rudniki Huby; długo ść – 2,93 km;
• nr 380015P ; Rudniki - Łagwy; długo ść – 4,25 km;
• nr 380016P ; Rudniki – Opalenica (ul. Przemysłowa); długo ść – 2,6 km;
• nr 263518P ; S ędzinko - Niegolewo; długo ść – 2,1 km;
• nr 390517P ; Turkowo - Niegolewo; długo ść – 1,5 km;
• nr 380017P ; Niegolewo - Wiktorowo; długo ść – 2,22 km;
• nr 380018P ; Niegolewo - Łagwy; długo ść – 2,21 km;
• nr 380019P ; Łagwy - Buk; długo ść – 0,9 km;
• nr 380020P ; Łagwy (ul. Bukowska) - Wojnowice; długo ść – 3,43 km;
• nr 380021P ; Wojnowice (ul. Ogrodowa) – Wojnowice Huby - Zgoda; długo ść – 1,89 km;
• nr 380022P ; Wojnowice (ul. Dobie Ŝyńska) – Dobie Ŝyn; długo ść – 1,56 km;
• nr 380023P ; Kozłowo – Dobie Ŝyn; długo ść – 2,11 km;
• nr 380024P ; U ści ęcice – U ści ęcice Górki; długo ść – 1,1 km;
95 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
• nr 380025P ; U ści ęcice (ul. Długa) – Dakowy Suche; długo ść – 1,44 km;
• nr 380026P ; Dakowy Mokre (ul. Parkowa) – Dakowy Suche; długo ść – 1,77 km;
• nr 380028P ; Dakowy Mokre (ul. Hetma ńska) – Strz ępi ń – Bielawy; długo ść – 1,5 km;
• nr 380029P ; Urbanowo – Snowidowo – Wo źniki; długo ść – 1,75 km;
• nr 380030P ; Urbanowo – Strzelce – Gr ąblewo; długo ść – 0,9 km;
• nr 380031P ; Terespotockie – Urbanowo; długo ść – 1,08 km;
• nr 380032P ; Terespotockie – Kurowo; długo ść – 4,67 km;
• nr 380033P ; Pora Ŝyn – Terespotockie – Słocin – Grodzisk Wlkp.; długość – 3,43 km;
• nr 380034P ; Pora Ŝyn – Urbanowo; długo ść – 4,54 km;
• nr 380035P ; Pora Ŝyn – Kopanki – Biała Wie ś; długo ść – 3,8 km;
• nr 380036P ; Pora Ŝyn – Opalenica (ul. Pora Ŝyńska, ul. D ąbrowskiego); długo ść – 0,76 km;
• nr 380037P ; Sielinko – Opalenica (ul. Klonowa); długo ść – 1,03 km;
• nr 380038P ; droga nr 2723 – Sielinko Osada; długo ść – 0,6 km;
• nr 380039P ; Opalenica – Troszczyn – Urbanowo; długo ść – 5,3 km;
• nr 380040P ; Opalenica (ul. Strumykowa) – Drapak - Troszczyn; długo ść – 3,1 km;
• nr 380041P ; ul. Ogrodowa (Łagwy); długo ść – 0,64 km;
• nr 380042P ; ul. Wodna (Wojnowice); długo ść – 0,36 km;
• nr 380043P ; ul. Robotnicza (Wojnowice); długo ść – 0,52 km;
• nr 380044P ; ul. Kanałowa (Wojnowice); długo ść – 0,65 km;
• nr 380045P ; ul. Szeroka (U ści ęcice); długo ść – 0,25km;
• nr 380050P do 380113P ; drogi gminne miejskie, ł ączna długo ść – 24,24 km;
Łączna długo ść dróg publicznych na terenie gminy Opalenica wynosi 201,26 km. Składaj ą si ę na ni ą: - droga wojewódzka nr 307 – długo ść w granicach gminy – 16,7 km, w tym przez miasto Opalenica – 3,6 km; - drogi powiatowe – ł ączna długo ść – 79 km, w tym drogi miejskie – 5 km; - drogi gminne – ł ączna długość – 105,58 km, z czego: -drogi miejskie – 24,24 km,
96 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
-drogi zamiejskie – 81,44 km; - Drogi wewn ętrzne, które nie posiadaj ą statusu dróg publicznych, a stanowi ą dojazd do gruntów rolnych – 12,3 km. Drogi te posiadaj ą powierzchni ę gruntow ą naturaln ą. Typy nawierzchni dróg gminnych w podziale na obszar miejski i zamiejski obrazuje tabela nr 24.
Tabela 24. Drogi gminne na terenie miasta i gminy Opalenica wg stanu na 2002 rok
MIASTO GMINA
km % km %
Długo ść ogółem 24,24 100 81,44 100
Rodzaj nawierzchni
bitumiczna 11,43 47,0 17,94 22,0
Ulepszona betonowa 5,74 23,4 0,59 0,7
Twarda kostka 3,19 13,5 0,41 0,5
brukowcowa 0,00 0,0 3,57 4,4 Nieulepszona tłoczniowa 0,05 0,2 0,30 0,4
Wzmocniona Ŝwirem, ŜuŜlem 2,65 11,0 45,45 55,8 Gruntowa Naturalna 1,18 4,9 13,18 16,2 Źródło: Urz ąd Miejski w Opalenicy
Głównymi ulicami miejskimi w Opalenicy s ą ulice w ci ągu drogi wojewódzkiej nr 307: Pozna ńska, Rynek, 26 Stycznia, Powsta ńca Kozaka, Wyzwolenia i Nowotomyska oraz ulice b ędące odcinkami dróg powiatowych – 5 Stycznia, Polna, 3 Maja oraz cz ęść ulicy Spokojnej i Bukowej. Około 98% nawierzchni dróg powiatowych w gminie posiada nawierzchni ę tward ą. Pozostałe odcinki posiadaj ą nawierzchni ę nieutwardzon ą. Nat ęŜ enie ruchu na drodze wojewódzkiej nr 307 w 2005 roku zanotowało znaczny wzrost, w stosunku do pomiarów z roku 1995 – por. tab. nr 25
Tabela 25. Nat ęŜ enie ruchu na drodze wojewódzkiej nr 307 w 1995 i 2005 roku
1995 2005 odcinek drogi wojewódzkiej nr 307 pojazdów/dob ę Buk – Opalenica 4 000 6 665
97 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
w granicach miasta Opalenica - 8 945 Opalenica – Nowy Tomy śl 2 700 2 998 Źródło: Wielkopolski Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu
Wykaz ulic w kategorii dróg gminnych na terenie miasta Opalenica: 1. 27 Grudnia 33. Niemojewskiego Józefa 2. Adamczyka Ludwika 34. Ogrodowa 3. Akacjowa 35. Opali ńskich 4. Bara Ticza 36. Poprzeczna 5. Chrzanowskiego Bernarda 37. Powsta ńców Wlkp. 6. Dębowa 38. Przybyszewskiego Stanisława 7. Dworcowa 39. Parkowa 8. Energetyczna 40. Półwiejska 9. Farna 41. Piłsudskiego Józefa, plac 10. Gimnazjalna 42. Prusa Bolesława 11. Gustowskiego Antoniego 43. Rolna 12. Ja śminowa 44. Reymonta Stanisława 13. Jesionowa 45. Rynek 14. Kr ęta 46. Ró Ŝana 15. Kolonia 47. Staszica Stanisława 16. Kolejowa 48. Sko śna 17. Kwiatowa 49. Słodka 18. Kasprowicza Jana 50. Spokojna 19. Konopnickiej Marii 51. Szkolna 20. Krótka 52. Sienkiewicza Henryka 21. Ko ściuszki Tadeusza 53. Sosnowa 22. Karge Józefa 54. Wiejska 23. Kasztanowa 55. Wyzwolenia 24. Le śna 56. Wieniawskiego Henryka 25. Łąkowa 57. Wierzejewskiego Ireneusza 26. Mły ńska 58. Wspólna 27. Moniuszki Stanisława 59. Zbo Ŝowa 28. Mickiewicza Adama 60. Zielona 29. Milczy ńskiego Marcina 61. Zamkowa 30. Magnoliowa 62. Zarzecze 31. Nowa 63. śeromskiego Stefana 32. Niegolewskich
Ponadto w zakresie komunikacji planuje si ę przeprowadzenie obwodnicy miasta Opalenica w południowej jego cz ęś ci wraz z budow ą wiaduktu nad lini ą kolejow ą E- 20 w rejonie ulicy Nowotomyskiej, a tak Ŝe realizacj ę inwestycji polegaj ącej na wybudowaniu obej ścia wsi Wojnowice po stronie południowej oraz obej ścia drogowego po stronie północnej, od ulicy Pora Ŝyńskiej do 5 Stycznia. Wymienione obwodnice przeprowadzone b ędą w ci ągu istniej ącej drogi wojewódzkiej nr 307.
98 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
7.1.2. Komunikacja kolejowa Przez teren gminy przebiega linia kolejowa, b ędąca odcinkiem magistrali E – 20, ł ącz ącej Berlin, Pozna ń, Warszaw ę, Mi ńsk i Moskw ę. Na trasie tej linii w granicach administracyjnych gminy Opalenica zlokalizowane s ą trzy stacje kolejowe – w Wojnowicach, Opalenicy (wraz z bocznic ą kolejow ą) i Pora Ŝynie. Gmina posiada liczne poł ączenia kolejowe z wieloma wa Ŝnymi o środkami społeczno- gospodarczymi. Poci ągi kursuj ą do Poznania, Zielonej Góry, Gdyni, Warszawy, Konina, Frankfurtu nad Odr ą, a tak Ŝe do Zb ąszynka i Nowego Tomy śla. W przyszło ści przewiduje si ę przeprowadzenie w północnym rejonie gminy trasy kolejowej o szybko ści 300 km/h. Zgodnie z wst ępn ą koncepcj ą Centralnego Biura Projektowo-Badawczego Budownictwa Kolejowego, zasi ęg oddziaływanie owej kolei na s ąsiednie tereny wynosi ć b ędzie 100m.
7.1.3. Komunikacja autobusowa Gmina Opalenica posiada liczne poł ączenia autobusowe. Głównym przystankiem autobusowym jest przystanek Opalenica-Dworzec kolej owy. Przystanki PKS znajduj ą si ę poza tym w Jastrzebnikach, Ł ęczycach, Niegolewie, Pora Ŝynie, Rudnikach, Sielinku, Troszczynie, Urbanowie i Wojnowicach. Opalenica posiada poł ączenia autobusowe z wieloma miejscowo ściami, w tym z Nowym Tomy ślem, Grodziskiem Wielkopolskim, Wolsztynem i Poznaniem.
7.2. Infrastruktura techniczna 7.2.1. Sie ć wodoci ągowa Gmina Opalenica posiada bardzo dobrze rozwini ętą sie ć wodoci ągow ą, której długo ść w 2007 roku wynosiła 116,4 km (w tym w mie ście – 28,6 km). Woda dostarczana jest gospodarstwom domowym oraz zbiorowym i indywidualnym gospodarstwom rolnym w ilo ści około 655 dam 3. Dobowa zdolno ść produkcyjna sieci wodoci ągowej w 2007 roku wynosiła 2 400 m 3/dob ę (do 2006 roku – 1 920 m 3/dob ę). Rozbudowa i rozwój sieci wodoci ągowej na przestrzeni czterolecia 2004-2007 przedstawiona została w tabeli nr 26. Zauwa Ŝalny jest post ępuj ący proces rozbudowy sieci wodoci ągowej, zwłaszcza w mie ście Opalenica. Zwi ązane to jest z intensywnym rozwojem budownictwa mieszkaniowego. Woda dostarczana jest w zdecydowanej wi ększo ści do gospodarstw domowych oraz indywidualnych
99 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica gospodarstw rolnych. Odbiorc ą tylko 5% zasobów wody dostarczanej s ą zakłady i przedsi ębiorstwa produkcyjne.
Tabela 26. Rozwój i rozbudowa sieci wodoci ągowej w gminie Opalenica w latach 2004-2007 2004 2005 2006 2007 miasto obszar miasto obszar miasto obszar miasto obszar Opalenica wiejski Opalenica wiejski Opalenica wiejski Opalenica wiejski Długo ść czynnej sieci 27,5 84,8 27,7 87,8 28,1 87,8 28,6 87,8 rozdzielczej (km) Liczba poł ącze ń do 1 594 1 029 1 608 1 040 1 619 1 051 1 637 1 059 budynków (szt.) Długo ść poł ącze ń do 41,8 42,2 42,6 43,0 budynków (km) Woda dostarczona ogółem (dam 3), w tym: 373 264 361 296 393 287 350 305 gospodarstwom domowym oraz indywidualnym 351 264 342 296 374 287 332 305 gospodarstwom rolnym, zakładom produkcyjnym 20 0 19 0 19 0 18 0 Źródło: Urz ąd Miejski w Opalenicy
W gminie Opalenica, woda dostarczana jest do gospodarstw domowych za pomoc ą pi ęciu wodoci ągów grupowych, zasilaj ących nast ępuj ące miejscowo ści: - wodoci ąg Opalenica – miasto Opalenica, -wodoci ąg Wojnowice – Wojnowice, Kozłowo, U ści ęcice, Niegolewo, Łagwy, Wiktorowo (gmina Buk), - wodoci ąg Pora Ŝyn – Pora Ŝyn, Jastrz ębniki, Ł ęczyce, - wodoci ąg Urbanowo – Urbanowo, Dakowy Mokre, Troszczyn, - wodoci ąg Kopanki – Kopanki, Kurowo, Biała Wie ś (gmina Grodzisk Wielkopolski);
Tabela 27. Ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej w gminie Opalenica, powiecie nowotomyskim i województwie wielkopolskim w 2006 roku. Ludno ść korzystaj ąca z sieci w miastach (w %) wodoci ągowej kanalizacyjnej gmina Opalenica 100 48,4 powiat nowotomyski 95,2 70,7 województwo wielkopolskie 96,1 84,4 Źródło: Urz ąd Miejski w Opalenicy
W porównaniu do innych jednostek terytorialnych – powiatu i województwa, odsetek ludno ści miejskiej korzystaj ącej z sieci wodoci ągowej jest wy Ŝszy. Znacznie
100 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica ni Ŝsze s ą wska źniki wyposa Ŝenia gospodarstw w siec kanalizacyjn ą. W gminie Opalenica z sieci korzysta niespełna połowa mieszkańców miasta (por. tab. Nr 27).
7.2.2. Sie ć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków
Stopie ń rozwoju sieci kanalizacyjnej w gminie jest niski. Jej ł ączna długo ść wynosi około 15,0 km i dociera do 800 budynków mieszkalnych zlokalizowanych w mie ście Opalenica (ok. 4 400 osób). W 2007 roku do sieci odprowadzono 195,0 dam 3 ścieków (por tab. nr 28). Na terenie gminy funkcjonuj ą dwie oczyszczalnie ścieków, których ł ączna przepustowo ść wynosi 900 m 3/dob ę.
Tabela 28. Siec kanalizacyjna na terenie miasta Opalenica w latach 2004-2007 2004 2005 2006 2007 Długo ść sieci sanitarnej (km) 11,0 14,3 14,6 14,9 Liczba poł ącze ń do budynków (szt.) 537 601 683 796 Ścieki odprowadzone (dam 3) 179 184 193 195 Źródło: Urz ąd Miejski w Opalenicy
Oczyszczalnia miejska, zlokalizowana jest w kierunku południowym od Opalenicy, w miejscowo ści Troszczyn. Jest to obiekt typu Bioblok 2x400, o projektowanej przepustowo ści 800 m 3/dob ę. Budowa obiektu rozpocz ęła si ę w 1989 roku, a została zako ńczona w roku 1995. W 2002 roku została przeprowadzona modernizacja II ci ągu technologicznego w celu podniesienia efektywno ści oczyszczania i zmniejszenia zu Ŝycia energii elektrycznej. Oczyszczalnia ścieków wyposa Ŝona jest w nast ępuj ące urz ądzenia: -przepompownia ścieków miejskich, -punkt zlewny ścieków z szamb, -zbiornik magazynuj ący i do świe Ŝaj ący ścieki dowo Ŝone, -przepompownia ścieków z szamb, -komora beztlenowa defosfatacji i denitryfikacji, -komora oczyszczania – tlenowa, -osadnik wtórny pionowy, -komora stabilizacji tlenowej, -poletka osadowe. Oczyszczone ścieki odprowadzane s ą do rzeki Mogielnicy Zachodniej.
101 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Porównanie funkcjonuj ących w gminie Opalenica oczyszczalni ścieków przedstawia tabela nr 29. W miejscowo ściach o rozproszonej zabudowie – Kopankach, Ł ęczycach, Troszczynie i Terespotockim, gdzie budowa tradycyjnego zbiorczego systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków byłaby bardzo kosztowna, funkcjonuje łącznie 149 przydomowych oczyszczalni ścieków.
Tabela 29. Dane dotycz ące oczyszczalni ścieków funkcjonuj ących w gminie Opalenica wg stanu na 2006 rok oczyszczalnia komunalna przemysłowa z podwy Ŝszonym typ obiektu biologiczna usuwaniem biogenów przepustowo ść 800 m 3/dob ę 100 m 3/dob ę ścieki odprowadzone 193 dam 3/rok 162 dam 3/rok równowa Ŝna liczba 5 280 - mieszka ńców ludno ść obsługiwana 4 400 - Źródło: opracowanie własne, Bank Danych Regionalnych – GUS
7.2.3. Sie ć energetyczna Przez gmin ę Opalenica przebiega linia energetyczna wysokiego napi ęcia 110 kV relacji Pozna ń – Zb ąszynek. W granicach gminy zlokalizowane jest rozgałęzienie 110 kV w kierunku Grodziska Wielkopolskiego. W Opalenicy znajduje si ę stacja transformatorowo-rozdzielcza 110/15kV Opalenica oraz zlokalizowane s ą nast ępuj ące odcinki linii elektroenergetycznych wysokiego napi ęcia WN-11-kV: - relacji „Buk-Opalenica” - relacji „Opalenica-Grodzisk”.
7.2.4. Sie ć gazowa W siec gazow ą wyposa Ŝone jest miasto Opalenica oraz wi ększo ść miejscowo ści wiejskich. Całkowita długo ść sieci wynosi 140,4 km, w tym sie ć rozdzielcza stanowi 125,8 km. Ł ączne zu Ŝycie gazu wynosi około 2 458 tys. m 3, w tym na ogrzewanie 1879 m 3.
102 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Gmin ę Opalenica w gaz sieciowy zaopatruj ą trzy podmioty – Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. (PGNiG), Wielkopolski Zakład Gazowniczy w Poznaniu oraz Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu. Łącznie podmioty te wykorzystuj ą pi ęć stacji redukcyjno pomiarowych gazu I stopnia oraz siedem stacji II stopnia. Obiekty te znajduj ą si ę w Opalenicy, Jastrz ębnikach, Sielinku i Wojnowicach. Przez obszar gminy przebiegaj ą dwa gazoci ągi kopalniane, które eksploatowane s ą przez PGNiG Oddział Zielonogórski (Duszniki – Snowidowo, Cicha Góra – Jastrz ębniki) oraz dwa gazoci ągi wykorzystywane przez G.E.N. GAZ ENERGIA S.A. (Kopanki – Urbanowo, Szewce – Buk). Gmina posiada tak Ŝe własne zasoby gazu ziemnego, które eksploatowane s ą przez dwa podmioty – Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu, który eksploatuje zło Ŝa w okolicy Buku i Urbanowie oraz G.E.N. GAZ ENERGIA S.A. Lokalne zasoby złó Ŝ gazu nie pozwalaj ą na całkowite zasilenie terenów rozwojowych znajduj ących si ę w pobli Ŝu. Roczne wydobycie gazu wynosi: - zło Ŝe Pora Ŝyn – 3 505 tys. m 3, - zło Ŝe Bukowiec – 7 707 tys. m 3, -zło Ŝe Szewce W. – 3 625 m 3. Gmina zaopatrywana jest dwoma rodzajami gazu: ziemnym wysokometanowym GZ-50 (warto ść opałowa 35MJ/ m 3) oraz ziemnym zaazotowanym GZ-41,5 (warto ść opałowa nie mniejsza ni Ŝ 27 MJ/ m 3). Przez teren gminy Opalenica przebiega gazoci ąg wysokiego ci śnienia Ø 500 w skład której wchodz ą: - gazoci ąg w/c DN 500 relacji Grodzisk Skwierzyna (rok budowy 1981), - gazoci ąg w/c DN 80 odboczka Jastrz ębniki (Rudniki)(rok budowy 1993), - gazoci ąg w/c DN 50 odboczka Opalenica(rok budowy 1987), - stacja gazowa wysokiego ci śnienia w miejscowo ści Jastrz ębniki o przepustowo ści Q=1600nm³/h (rok budowy 1993), - stacja gazowa wysokiego ci śnienia w miejscowo ści Opalenica o przepustowo ści Q=1600nm³/h (rok budowy 1987).
7.2.5. Gospodarka odpadami Gmina Opalenica nie posiada na swoim terenie czynnego składowiska odpadów. Funkcjonuj ące do tej pory składowisko odpadów w Jastrz ębnikach zostało
103 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica zamkni ęte w 2003 roku. Zdecydowana wi ększo ść odpadów zgromadzonych na tym składowisku stanowi ą nie segregowane odpady komunalne. W 2005 roku została podj ęta decyzja o rekultywacji tego terenu, w procesie składaj ącym si ę z trzech etapów. Prace rekultywacyjne rozpocz ęły si ę w 2006 roku. Etap pierwszy, którego uko ńczenie planuje si ę na połow ę 2008 roku obejmuje działania zwi ązane z uformowaniem powierzchni składowiska, wykonaniem studzienek odgazowuj ących oraz układanie warstw wyrównawczej i uszczelniaj ącej. Etap drugi, którego uko ńczenie przewidziano w 2008 roku, obejmuje wykonanie warstwy okrywaj ącej oraz wysiew mieszanki traw. Ostatnim etapem jest zagospodarowanie docelowego składowiska do czerwca 2009 roku. Od 2004 roku, na mocy mi ędzygminnego porozumienia, odpady komunalne z gminy Opalenica wywo Ŝone s ą do Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów CLEAN CITY Sp. z.o.o. w Mnichach w gminie Mi ędzychód. W 2003 roku wprowadzono system selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, który prowadzony jest w dwóch systemach: - systemem workowym – obejmuj ącym obszar działania PGKiM KOMOPAL Sp. z o.o. w Opalenicy, -systemem pojemnikowym – funkcjonuj ącym głównie na terenie miasta Opalenica. Na terenie gminy działalno ść prowadz ą dwa podmioty zajmuj ące si ę odzyskiem odpadów – odzyskiem tworzyw sztucznych oraz metali kolorowych.
7.2.6. Tereny zamkni ęte W granicach administracyjnych gminy Opalenica znajduj ą si ę obszary zamkni ęte ustanowione przepisami odr ębnymi do których nale Ŝą tereny kolei oraz wojskowe tereny zamkni ęte w miejscowo ści Pora Ŝyn obj ęte zadaniem rz ądowym o symbolu nadanym w rejestrze Urz ędu mieszkalnictwa i Rozwoju Miast: BDG – 4/722- 684/00. Zalicz si ę do nich tereny: • będące w zarz ądzie MON: - działka nr ewid. 5176/2 - działka nr ewid. 5294 • obj ęte umow ą z Lasami Pa ństwowymi:
104 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
- działki nr ewid.:5193/2; 5193/3; 5172/7; 5183/3; 5172/9; 5172/10; 5172/11; 5193/7 - działki nr ewid.:5171/4; 5170/4 oraz cz ęść działek o nr ewid. 5171/3; 5769/3; 5191/3; 5192/3. Ponadto Wojskowy Zarz ąd Infrastruktury w Poznaniu jest w trakcie załatwiania umowy z Lasami Pa ństwowymi o dzier Ŝaw ę n/w działek pod planowana bocznic ę kolejow ą: działki nr ewid. 5194/5; 5193/7; 5172/5.
Do terenów zamkni ętych, przez które przebiegaj ą linie kolejowe zalicza si ę tereny obj ęte nast ępuj ącymi działkami: - działki nr ewid. 227/1; 227/2; 227/3; 260/28; 260/29; 261/2 poło Ŝone w Opalenicy, - działki nr ewid. 234; 330; 324/1 poło Ŝone w Pora Ŝynie, - działka nr ewid. 40 poło Ŝona w Sielinku, - działki nr ewid. 390/1; 390/2; 390/3; 434; 435; 471, 511, 526, 494/1; 495/1; 512/1 poło Ŝonych w Wojnowicach. Ponadto do wy Ŝej wymienionych działek za obszar terenów zamkni ętych uznaje si ę równie Ŝ działki nr ewid. 429/2 poło Ŝone w Opalenicy oraz działki nr ewid. 1 i 433 poło Ŝone w Pora Ŝynie.
105 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Bibliografia:
Materiały archiwalne :
1. Inwentaryzacja złó Ŝ surowców mineralnych woj. pozna ńskiego w uj ęciu gminnym, gm. Opalenica. PG PROXIMA , Pozna ń 1996; 2. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Opalenica. Zespół autorski K. Wizy , Pozna ń 2000; 3. Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego m. i gm. Opalenica. WBPP, Pozna ń 1991; 4. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Nowotomyskiego na rok 2006 i lata 2007-2013. Starostwo Powiatowe w Nowym Tomy ślu, 2005; 5. Program ochrony środowiska gm. Opalenica na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2008-2011. A. Mizgajski i in., Pozna ń 2004; 6. Opracowanie ekofizjograficzne okolic Opalenicy. Pracownia Geologiczno – - Kartograficzna, Pozna ń 2005; 7. Oczyszczalnia ścieków komunalnych w Troszczynie. Operat wodno-prawny na odprowadzanie ścieków. PUO Ś Attma, Pozna ń 2003; 8. Operat wodno-prawny na pobór wód z uj ęcia wód podziemnych z utworów czwartorz ędowych dla uj ęcia zlokalizowanego w Opalenicy, przy ul. śeromskiego. EKOPAR, Chodzie Ŝ 2007.
Literatura:
9. Dąbrowski St ., Hydrogeologia i warunki ochrony wód podziemnych Wielkopolskiej Doliny Kopalnej. Wydawnictwo SGGW-AR, Warszawa 1990; 10. Ekologiczna sie ć Natura 2000 – problem czy szansa; pr. zb. pod red. M. Makomaskiej-Juchiewicz i St. Tworka . IOP PAN, Kraków 2003; 11. Koncepcja krajowej sieci ECONET-Polska; pr. zb. pod red . A. Liro ; Fundacja IUCN, Warszawa 1998; 12. Kondracki J. , Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa 2001; 13. Mała encyklopedia le śna; pr. zb. PWN, Warszawa 1991; 14. Ochrona i zrównowa Ŝone u Ŝytkowanie lasów w Polsce, pr. zb. pod red. B. Łonkiewicza . Fundacja IUCN, Warszawa 1996; 15. P. Pawlaczyk i A. Jermaczek, Poradnik lokalnej ochrony przyrody. Wydawnictwo
106 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Lubuskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin 2000; 16. Plan urz ądzania lasu Nadl. Grodzisk. RDLP, Pozna ń 1999; 17. Problematyka przyrodnicza w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. pr. zb. pod red. M.Teisseyre- Sierpi ńskiej. IGPiK, Warszawa 1997; 18. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2004. WIO Ś, Pozna ń 2005; 19. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2005. WIO Ś, Pozna ń 2006; 20. Regiony klimatyczne Polski (wg W. Okołowicza ); mat. szkoleniowe GEOPROJEKTWarszawa,1982; 21. A. R ichling, J. Solon, Ekologia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa1993; 22. Słownik krajoznawczy Wielkopolski, pr.zb.; PWN, Warszawa-Pozna ń 1992 23. Szponar A., Rinke Z. , Metody bada ń geografii fizycznej, cz.I; Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1981; 24. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin; IUNiG, Puławy 1981.
Mapy:
25. Podział hydrograficzny Polski 1:200 000. IMGW, Warszawa 1980-83; 26. Województwo wielkopolskie. Mapa administracyjna 1 : 500 000. Pietruska & Partner, Pozna ń 1998; 27. Mapa morfologiczna Ni Ŝ. Wielkopolskiej 1:100 000, B. Krygowskiego; 28. Mapa geomorfologiczna Polski, 1:500 000. IGiPZ, Warszawa; 29. Mapa geologiczna Polski 1:200 000. Wydawn. Geologiczne, Warszawa 1975; 30. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. IHiGI AGH, Kraków 1990; 31. Mapa hydrograficzna Polski 1:50 000, OPGK - Pozna ń 1990; 32. Mapa glebowo-bonitacyjna 1:5 000. WBGiTR – Pozna ń; 33. Potencjalna ro ślinno ść naturalna Polski. Mapa przegl ądowa 1 : 300 000; IGiPZ PAN, Warszawa 1995; 34. Mapa przegl ądowa siedlisk Nadle śnictwa Grodzisk, obr ęb Pora Ŝyn, 1:20 000 (stan na 01.01.1999); 35. Mapa przegl ądowa walorów przyrodniczych i rozmieszczenia chronionych ro ślin
107 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
i zwierz ąt Nadle śnictwa Grodzisk, obr ęb Pora Ŝyn, 1:20 000 (stan na 01.01.1999); 36. Mapa przegl ądowa walorów przyrodniczych i rozmieszczenia chronionych ro ślin i zwierz ąt Nadl. Konstantynowo (stan na 01.01.1998); 37. Mapa przegl ądowa zagro Ŝeń i działa ń w zakresie ochrony przyrody i poprawy stanu lasu Nadl. Konstantynowo (stan na 01.01.1998).
108 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Spis tabel
Tabela 1 : Zabytki na terenie gminy Opalenica wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Wielkopolskiego...... 40 Tabela 2: Zało Ŝenia dworskie i pałacowe ...... 44 Tabela 3: Zało Ŝenia folwarczne ...... 45 Tabela 4: Zabytkowe ko ścioły i zespoły świ ąty ń ...... 47 Tabela 5: Zabytkowe cmentarze ...... 47 Tabela 6: Zabytkowe obiekty u Ŝyteczno ści publicznej ...... 48 Tabela 7: Miejscowo ści gminy Opalenica wg liczby ludno ści w 2006 roku ...... 71 Tabela 8: Podstawowe dane demograficzne gminy i miasta Opalenica w latach 1999 -2007 ...... 72 Tabela 9: Ludno ść gminy Opalenica wg sołectw w 2006 roku ...... 73 Tabela 10: Struktura ludno ści wg wieku oraz wska źnik obci ąŜ enia ekonomicznego w gminie Opalenica w latach 1999-2006 ...... 75 Tabela 11: Struktura ludno ści wg wykształcenia w gminie Opalenica, powiecie nowotomyskim i województwie wielkopolskim w 2002 roku ...... 77 Tabela 12: Bezrobotni zarejestrowani w gminie Opalenica w latach 2004-2007 . 80 Tabela 13: Zasoby mieszkaniowe gminy Opalenica, powiatu nowotomyskiego i województwa wielkopolskiego w 2002 roku ...... 81 Tabela 14: Wyposa Ŝenie mieszka ń gminy Opalenica, powiatu nowotomyskiego i województwa wielkopolskiego w instalacje techniczno-sanitarne w 2002 roku .. 83 Tabela 15: Urz ądzenia sieciowe infrastruktury komunalnej w gminie Opalenica w 2005 roku ...... 83 Tabela 16: Urz ądzenia sieciowe infrastruktury komunalnej w gminie Opalenica, powiecie nowotomyskim i województwie wielkopolskim w 2005 roku ...... 84 Tabela 17: Pomoc społeczna udzielona w 2007 roku ...... 85 Tabela 18: Obiekty noclegowe na terenie gminy Opalenica ...... 88 Tabela 19: Ruch turystyczny w gminie Opalenica w latach 2003-2007 ...... 88 Tabela 20: Podmioty gospodarcze w gminie Opalenica wg sektorów własno ści w latach 1995-2006 ...... 89 Tabela 21: Liczba gospodarstw rolnych według powierzchni w gminie Opalenica i województwie wielkopolskim w 2002 roku ...... 92
109 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Tabela 22: Struktura powierzchni zasiewów (w %) w gospodarstwach rolnych w gminie Opalenica, powiecie nowotomyskim i województwie wielkopolskim w 2002 roku ...... 92 Tabela 23: Zwierz ęta gospodarskie na 100 ha u Ŝytków rolnych w gminie Opalenica i województwie wielkopolskim w 2002 roku ...... 93 Tabela 24: Drogi gminne na terenie miasta i gminy Opalenica wg stanu na 2002 rok ...... 97 Tabela 25: Nat ęŜ enie ruchu na drodze wojewódzkiej nr 307 w 1995 i 2005 roku 97 Tabela 26: Rozwój i rozbudowa sieci wodoci ągowej w gminie Opalenica w latach 2004-2007 ...... 100 Tabela 27: Ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej w gminie Opalenica, powiecie nowotomyskim i województwie wielkopolskim w 2006 roku...... 100 Tabela 28: Siec kanalizacyjna na terenie miasta Opalenica w latach 2004-2007 ...... 101 Tabela 29: Dane dotycz ące oczyszczalni ścieków funkcjonuj ących w gminie Opalenica wg stanu na 2006 rok ...... 102
110 Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Opalenica
Spis rycin
Ryc.1: Powiat nowotomyski ...... 11 Ryc.2: Gmina Opalenica – sie ć drogowa i osadnicza ...... 11 Ryc.3: Przyrost naturalny i saldo migracji w gminie Opalenica w latach 1999-2006 ...... 74 Ryc.4: Warto ść współczynnika feminizacji w gminie i mie ście Opalenica w latach 1999-2006 ...... 75 Ryc.5: Poziom wykształcenia mieszka ńców gminy Opalenica w 2002 roku ...... 77 Ryc.6: Piramida wieku ludno ści gminy Opalenica w 2006 roku ...... 78 Ryc.7: Zatrudnienie wg sektorów gospodarki w gminie Opalenica w 2003 roku ...... 79 Ryc.8: Bezrobotni wg wykształcenia w gminie Opalenica wg stanu na grudzie ń 2007 ...... 80 Ryc.9: Zasoby mieszkaniowe gminy Opalenica wg form własno ści w 2002 roku ...... 82 Ryc.10: Podmioty gospodarcze wg sektorów klasyfikacji PKD w 2006 roku ...... 90 Ryc.11: UŜytki rolne w gminie Opalenica wg stanu na 2005 rok ...... 91
111