Arpaçbahşiş(Mersin-Erdemli)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı ARPAÇBAHŞİŞ KASABASI (MERSİN-ERDEMLİ) BOYNUİNCELİ YÖRÜKLERİ AĞZI HAZIRLAYAN Halil İbrahim ÖZDEN Yüksek Lisans Tezi Karaman-2014 T.C. KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı ARPAÇBAHŞİŞ KASABASI (MERSİN-ERDEMLİ) BOYNUİNCELİ YÖRÜKLERİ AĞZI HAZIRLAYAN Halil İbrahim ÖZDEN Yüksek Lisans Tezi Danışman Yrd. Doç. Dr. İdris Nebi UYSAL Karaman-2014 i ÖN SÖZ Lisans öğrenimim sırasında aldığım Tarihi Türk Şiveleri ve Çağdaş Türk Lehçeleri derslerinde tahlilini yaptığımız sözcüklerden bazılarının bugün birtakım fonetik değişikliklerle doğduğum ve yaşadığım topraklarda kullanılması, kökleri binlerce yıl öncesine uzanan Türk diline ve Türk milletine ilk defa aitlik duygusuyla bağlanmama vesile olmuştu. Bu duygu, Türk dili çalışmalarına olan merakımı artırmıştı. Daha sonraları Ludwig Wittgenstein’ın olduğunu öğrendiğim “Dilimin sınırları dünyamın sınırlarıdır.” sözü sadece anne-babası aracılığıyla ana dilini öğrenen kişilerin dili kullanma becerilerini öğrenme merakımı tetikledi. Bu iki durum bende, Türk milletinin dünyasını araştırma düşüncesiyle karşılık buldu. Bu karşılık buluşun adının ise lise yıllarımdan beri duyduğum ağız terimi olduğunu öğrendiğim gün bu çalışmanın fikri ortaya çıkmıştı. Bu fikrin pratiğe dökülmesi adına tez konusunun belirleneceği ilk günden bu zamana kadar daha önce yaptığı çalışmayla tecrübe sahip olup beni de bu çalışma için yüreklendiren ve her türlü desteği sunmada hiçbir an tereddüt etmeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. İdris Nebi UYSAL’a teşekkürlerimi sunarım. Onun kendi çalışmasıymış gibi her satırı titizlikle değerlendirmesi, ağız çalışmaları konusunda ne kadar hassas olduğunun bir göstergesiydi. Bu titizlik benim de aynı hassasiyetle çalışmaya odaklanmama vesile oldu. Eldeki çalışma; Giriş, Ses Bilgisi, Şekil Bilgisi, Sonuç, Metinler ve Sözlük bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın konusu, yöntemi, kapsamı, amaçları hakkında bilgiler verilmiştir. Çalışmanın teknik ve teorik temelleri bu bölümde anlatılmıştır. ii “Yörükler, Boynuinceli Yörükleri’nin Tarihi ve Arpaçbahşiş Kasabası” başlıklı birinci bölümde çalışmaya kaynaklık eden “Yörük” sözcüğünün hangi çağrışımları temsil ettiği, Boynuinceli Yörükleri’nin kim oldukları ve çalışma sahası olan Arpaçbahşiş kasabasına nasıl geldikleri gibi sorulara cevap aranmıştır. Ünlü ve ünsüz seslerin ayrı ayrı incelendiği “Ses Bilgisi” başlıklı ikinci bölümde derlenen metinlerde karşımıza çıkan, Standart Türkiye Tükçesi’ne göre farklılık gösteren seslerin incelemesi yapılmıştır. “Şekil Bilgisi” başlıklı üçüncü bölümde, derlenen metinlerden hareketle isimden isim, isimden fiil, fiilden fiil, fiilden isim yapan ekler ile isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf- fiil ekleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. “Sonuç” bölümünde incelemeler sonucunda ortaya çıkan dil durumları değerlendirilmiştir. Bu suretle çalışma sahasındaki Boynuinceli Yörükleri’nin ağız özellikleri maddeler hâlinde verilmiştir. Çalışma; derlenen 23 metin ve bu metinlerden yola çıkarak hazırlanan “Sözlük” bölümünün verilmesiyle sona erdirilmiştir. Anadolu’da ve Kıbrıs’ta yaşayan diğer Boynuinceli Yörüklerini de kapsayan bir ağız incelemesinin ilk adımı olacak bu çalışmanın bundan sonra yapılacak araştırmalara öncülük etmesi, en büyük dileğimizdir. Yeri gelmişken belirtmek isterim ki bu çalışma yalnız benim eserim değildir. Bu sebeple yaptığım çalışmanın vücuda gelmesinde payı olan, başta Yörük diyarı bir memlekette doğma şansını bana lütfettiği Yüce Allah’a, buna vesile olduğu için değerli aileme, ilkokul yıllarımdan yüksek lisans yıllarıma kadar bana Türk dili ve Türk milleti sevgisi aşılayan çok değerli hocalarıma, Arpaçbahşiş’te beni “önüne katarak” ev ev dolaştıran Ali BASİR ile Bülent BİLGİN’e, çalışmanın her aşamasında olumlu iii eleştirileriyle yüreklendiren, olumsuz eleştiriyle daha dikkatli olmamı sağlayan herkese, ayrıca çalışma için proje desteği sağlayan Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi’ne bir vefa borcu olarak teşekkürlerimi sunarım. Uzun ve titiz bir çalışmanın sonucu olan bu yüksek lisans tezinin hazırlanmasında benimle birlikte tez öğrencisi gibi çalışan, özellikle kaynak kişilere ulaşmada ve o kişilerin -bayanların- rahat konuşmalarında yardımcı olan değerli eşimi unutmadan son teşekkürü ona sunarım. iv ÖZET Toplumların en önemli kültür mirası olan dil, en canlı hâliyle ağızlarda yaşar. Bu nedenle ağızlar, konuşulduğu toplumun tarihine, diline ve kültürüne ışık tutan sözlü ortamlardır. Bu tür verilerin derlenip yazıya geçirilmesi amacıyla yapılan ağız araştırmaları, toplumların geçmişine ve bugününe dair bilgiler sunan önemli belgelerdir. Özellikle bir etnik yapıya ait ağız çalışmalarına duyulan ihtiyaç her geçen gün daha da artmaktadır. Bu çalışmada Mersin ili Erdemli ilçesi Arpaçbahşiş kasabasında yaşayan Boynuinceli Yörükleri’nin ağız özellikleri incelenmiştir. Çalışma; kaynak kişi tespiti, derleme, derlemelerin metne dönüştürülmesi ve metinlerin dil bilgisi yönüyle incelenmesi şeklinde yapılmıştır. Araştırmanın başında teknik ve metodik bilgilere, birinci bölümde Boynuinceli Yörükleri’ne, ikinci bölümde Boynuinceli ağzının ses bilgisi özelliklerine, üçüncü bölümde Boynuinceli ağzının şekil bilgisi özelliklerine yer verilmiştir. Sonuç bölümünde ise elde edilen bilgiler değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonunda Mersin ili Erdemli ilçesi Arpaçbahşiş kasabasında yaşayan Boynuinceli Yörükleri’nin ağız özellikleri maddeler hâlinde verilmiştir. Bu çalışmanın genelde Türkiye Türkçesi ağız araştırmalarına özelde ise ağız-etnik yapı ilişkisine yönelik soru işaretlerinin giderilmesine katkı sağlaması amaçlanmıştır. Anahtar Sözcükler: Ağız Araştırması, Boynuinceli Yörükleri, Arpaçbahşiş kasabası (Mersin-Erdemli). v ABSTRACT Dialect of Boynuinceli Yörüks from Arpaçbahşiş (Mersin-Erdemli) The most important cultural haritage of nations is spoken in dialects with its most alive form. For this reason, dialect studies are among the important documents enlightening the history, language and culture of nations. The need of dialect studies for determining ethnicity has been raising gradually. In this study the structure of dialectical aspects of Boynuinceli Yörüks from Arpaçbahşiş Town of Erdemli District of Mersin Province. Study was hold as determinig the source person, anthology and recording to the text. Technical and methodic information is given at the beginning of the study, Boynuinceli Yörüks take place in the first chapter, phonetics and semantics took place in the second and third chapter. In the final chapter data was evaluated. Although the determination of dialectical aspects Boynuinceli Yörüks from Arpaçbahşiş Town of Erdemli District of Mersin Province was aimed particularly as a result of the study, it was also aimed to contribute to linguistic atlas of Turkey. Key Words: Dialect research, Boynuinceli Yörüks, Arpaçbahşiş Town (Mersin-Erdemli). vi İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ .................................................................................................................................. i ÖZET .................................................................................................................................... iv ABSTRACT .......................................................................................................................... v SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ................................................................................. xi ÇEVİRİ YAZI ALFABESİ ................................................................................................ xiii Ünlüler ............................................................................................................................ xiii Ünsüzler .......................................................................................................................... xiv GİRİŞ ..................................................................................................................................... 1 Araştırmanın Kapsamı ....................................................................................................... 2 Araştırmanın Sınırları ........................................................................................................ 2 Araştırmanın Soruları ........................................................................................................ 2 Araştırmanın Amacı ve Önemi .......................................................................................... 3 Araştırma Materyali ve Metodu ......................................................................................... 3 Karşılaşılan Problemler ...................................................................................................... 4 Kaynak Kişiler ve Metinler ................................................................................................ 5 I. BÖLÜM ............................................................................................................................. 6 1. Yörükler, Boynuinceli Yörükleri’nin Tarihi ve Arpaçbahşiş Kasabası ............................ 6 1.1. Yörük nedir? ............................................................................................................... 6 1.2. Boynuinceli Yörükleri Tarihi ...................................................................................... 7 1.3. Arpaçbahşiş Kasabası ............................................................................................... 18 1.3.1.