Rob Sweere Abonnementsprijs Uitgave van deStichting BK-informatie Verschijnt acht keerperjaar Vakblad voor beeldendkunstenaars BK-informatie -negenendertigste jaargang -nummer622september2017 €

17,50 perjaar Paradisodebat 2017 De foto’s zijnbeschikbaargestelddoor deorganisatie. Zievoor nadere toelichtingen verantwoording oppagina 32. Kunstenaars indeeerstevijf jaren naafstuderen De foto’s inditnummerzijngewijdaan demanifestatieKerstvloedkunstroute 1717. Jaar van hetCultureel Erfgoed Recente toekenningen Mondriaan Fonds Cultuur engemeenteraadsverkiezingen Gracia Khouw: Activiteiten inbinnen-enbuitenland Cultural MobilityFundingGuide ‘ Kunst engeschiedenis - Column

De Stoelvande Toekomst Five Four, More Less ’ 2017-6 BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 2

REDACTIONEEL

‘Kunst en geschiedenis’

De grote kunst- en cultuurbezuinigingen begonnen zo’n zeven jaar geleden. Er werd niet alleen bezuinigd op kunst- en cultuurmakers: ook het kunst- en cultuuronderwijs moest het ontgelden. Daardoor is inmiddels een hele generatie scholieren opgegroeid in een verschraald cultureel landschap met een naar alle waarschijnlijkheid verschraald besef van (het belang van) kunst en cultuur.

Op dezelfde manier gaat dat ook al heel wat jaren in het geschiedenisonder- wijs. Nog ver voor de bezuinigingen op kunst en cultuur werd het belang van geschiedenisonderwijs al gebagatelliseerd, met bezuinigingen als gevolg. Dat heeft onder andere bijgedragen aan het ontstaan van een nieuwe generatie zwart-wit denkers. Een generatie die kwetsbaar is voor populisme, makkelijk te manipuleren.

Onlangs bleek weer de verwevenheid van kunst en geschiedenis en het belang van historisch besef in de wereld van de kunsten: bij de recente discussie rondom de naam van Witte de With Center for Contemporary Art. Middels een open brief werd gewezen op de achtergrond van de naamgever van het kunstencentrum: Witte de With. Bij veel mensen staat de man bekend als een ‘zeeheld’, maar hij was alles behalve een frisse figuur. Tegenwoordig zouden we hem een oorlogsmisdadiger noemen. De discussie was op veel plaatsen genuanceerd, in de sociale media echter overheerste verontwaardiging: “Willen ze ons nu ook al onze helden afpakken?” Tja. De Raad van Toezicht van het kunstencentrum besloot begin deze maand unaniem het eerste deel van de naam – Witte de With – te zullen wijzigen.

Geschiedenisonderwijs is van essentieel belang voor de ontwikkeling van historisch besef. Door het verleden te kennen kunnen we het heden begrijpen en een perspectief op de toekomst ontwikkelen. En het leert ons gebeurtenis- sen in het heden te relativeren. Kunstonderwijs bevordert kennis over kunst en erfgoed en daarmee de deelname aan de samenleving. Het maakt – net als geschiedenisonderwijs – de samenleving inzichtelijker, en misschien daar- door makkelijker te accepteren zoals ie is, waardoor de samenleving uitein- delijk inclusiever wordt. Geen overbodige luxe.

Dankzij goed geschiedenisonderwijs en goed kunstonderwijs kennen en begrijpen we ons verleden. We weten dan wat ‘wij’ in de rest van de wereld in het verleden hebben gedaan en begrijpen dan beter waardoor ‘de ander’ nu op een bepaalde manier reageert op en in ‘onze’ wereld. Dankzij goed kunstonderwijs kunnen we de wereld ondervragen, verbeelden en kennis nemen van de verbeelde wereld die meer inzicht in die wereld mogelijk maakt.

Niets staat op zich, alles ontstaat in de geschiedenis en dat creëert een bepaald verband. Een verband dat soms een paar honderd jaar later nog van belang kan zijn. Alles is onderdeel van de geschiedenis. Ook kunst. En kunst wordt ook weer geschiedenis, erfgoed. Iets wat wij over het algemeen koesteren. Laten we de weg daarnaar toe ook koesteren, waarderen en beschermen.

De redactie Marieke Kijk in de Vegte BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 3

EUROPA

Feiten & Cijfers Creative Europe Cultuur 2016

DutchCulture publiceerde in juli van dit jaar de publicatie Op 1 januari 2014 ging het Creative Europe programma (2014- Feiten & Cijfers Creative Europe Cultuur 2016. Daaruit blijkt 2020) van start met als doel de concurrentiepositie van de Euro- onder meer dat in 2016 het subprogramma Cultuur van het pese cultuur-, film- televisie- en game-industrie te versterken. Creative Europe programma, in Nederland 29 organisaties met Het programma heeft een budget van 1,46 miljard euro voor een 27 projecten voor een totaalbedrag van 11 miljoen euro onder- periode van zeven jaar: 56% is bestemd voor Media, 31% voor steunde. Creative Europe is het Europese ondersteuningsprogram- Cultuur (54 miljoen euro) en 13% voor een cross-sectoraal sub- ma voor de cultuur- en audiovisuele sector. programma, waar een garantiefaciliteit voor de culturele en crea- tieve sectoren onder valt. Het programma heeft een directe impact European Cultural Foundation, ROOTS &ROUTES, Paradiso en op de economische groei en werkgelegenheid, in lijn met de Eu- Wintertuin zijn de nieuwkomers. Daarnaast zijn ook aanvragen ropa 2020 strategie, de groeistrategie van de EU voor de jaren gehonoreerd van STRP, ZIHMIC, Technische Universiteit Eind- tot aan 2020. hoven, Cinekid, Dyne.org, Fries Productiehuis Popcultuur, Busi- ness Development Friesland, ICK Amsterdam, Maas theater en Creative Europe Desk NL adviseert en informeert over het dans, Rotterdams Wijktheater en de Hogeschool van Amsterdam. Creative Europe programma (Cultuur en MEDIA). De Desk is Binnen alle programmalijnen van het Creative Europe program- onderdeel van DutchCulture, de landelijke informatiemakelaar ma is Nederland goed vertegenwoordigd. Nederlandse instellingen voor professionals in de culturele en diplomatieke sector met coördineren grootschalige en kleinschalige projecten, Europese internationale culturele ambities. netwerken en literaire vertalingsprojecten. dutchculture.nl

2018 Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed

Het jaar 2018 is uitgeroepen tot het Europees Jaar van het Cul- Voor beeldende kunstinstellingen, musea en andere erfgoed- tureel Erfgoed. Met in Nederland het thema “Erfgoed verbindt, organisaties met een uitzonderlijk, eenmalig beeldende kunst- Europa inspireert” wordt aandacht gegeven aan de belangrijke en erfgoedproject kan bij het Mondriaan Fonds een aanvraag rol die erfgoed kan spelen in het cultureel diverse Europa. worden ingediend: www.mondriaanfonds.nl/aanvraag/project- investering-instellingen “We leren elkaars geschiedenis beter kennen door naar erf- goed te kijken binnen de Europese context. Erfgoed verbindt Nederlandse erfgoedinstellingen die samenwerken met buiten- gemeenschappen; cultuureducatie en meer kennis over erf- landse erfgoedinstellingen in onderzoeksprojecten op gezamenlijke goed bevordert sociale betrokkenheid en integratie. Voor het collectiegebieden kunnen een Bijdrage Internationale Samen- beheer en behoud van het cultureel erfgoed is het belangrijk werkingsprojecten Erfgoedinstellingen aanvragen bij het Mon- dat een breed en divers publiek ervan geniet en betrokken is.” driaan Fonds: www.mondriaanfonds.nl/aanvraag/bijdrage- internationale-samenwerkingsprojecten-erfgoedinstellingen Programma Samen met een groot aantal erfgoedorganisaties zullen Dutch- De regeling Jij maakt het mee van het Fonds voor Cultuurparti- Culture en Kunsten ‘92 een nationaal programma ontwikkelen cipatie voorziet in subsidie voor bijzondere, innovatieve of ex- en organiseren. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Weten- perimentele projecten op het gebied van de cultuurbeoefening schap is op Europees niveau betrokken bij de organisatie. in de vrije tijd: www.jijmaakthetmee.nl Erfgoedorganisaties kunnen in hun programmering aanhaken bij het Europees Erfgoedjaar. Organisaties die evenementen wil- len organiseren binnen het themajaar kunnen gebruik maken van een aantal fondsen.

Financiering Binnen Creative Europe, het Europees subsidieprogramma voor de culturele sector komt 5 miljoen euro beschikbaar voor pro- jecten die binnen het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed gericht zijn op Europese samenwerking. BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 4

INTERNATIONAAL / MINISTERIE OCW

Cultural Mobility Funding Guide

De organisaties On the Move en DutchCulture stelden de Cultural een residency na een selectieprocedure, een samenwerkings- Mobility Funding Guide samen. De gids is beschikbaar via de project, een uitnodiging, een zelf ontwikkeld project met een in- website van DutchCulture, het in Amsterdam gevestigde Neder- ternationale component, het opdoen van ervaring in het buiten- landse centrum voor internationale culturele samenwerking. land, etc.

De Cultural Mobility Funding Guide biedt een actueel overzicht De gids geeft voor al deze en meer gevallen een overzicht van van de in Nederland beschikbare subsidies voor onder andere financieringsmogelijkheden en ondersteuningsprogramma’s die reis, verblijf, onderzoek, samenwerking en productie in het buiten- de internationale mobiliteit van kunstenaars van en naar Neder- land – en voor buitenlandse kunstenaars naar en in Nederland. land bevorderen. De gids is een update van een vergelijkbare gids De gids wordt uitgebracht in samenwerking met het informatie- uit 2011. netwerk voor culturele mobiliteit, On The Move en bevat infor- matie en tips over hoe en waar financiering voor mobiliteit als dutchculture.nl/nl/financiering kunstenaar of cultuurinstelling kan worden gevonden. on-the-move.org/funding Er kunnen verschillende aanleidingen zijn voor een verblijf in het buitenland, die verschillende financieringsmogelijkheden (en -onmogelijkheden) met zich meebrengen; het kan gaan om

Toekomstbestendig erfgoedbeleid

Begin juli vroeg demissionair minister van OCW Jet Bussemaker de Raad voor Cultuur en de Raad voor de leefomgeving en infra- structuur een advies uit te brengen over een toekomstbestendig erfgoedbeleid- en stelsel. De adviesaanvragen passen bij het interactieve beleidstraject Erfgoed Telt, dat het erfgoedbeleid herijkt en als onderdeel daarvan werkt aan een nieuw financieel stelsel dat zo goed mogelijk de vele en verschillende monumenten in ons land kan behouden voor de toekomst.

De minister vroeg in het advies in te gaan op de volgende vragen:

- Welke transitieopgaven zijn het meest urgent in relatie tot het onroerend cultureel erfgoed in de leefomgeving?

- Welke effecten hebben deze transitieopgaven op het cultureel erfgoed en is het huidige erfgoedbeleid – zowel het objectgerichte als het gebiedsgerichte beleid – voldoende toekomstbestendig?

- Welke bijdrage kan cultureel erfgoed leveren bij de aanpak van de transitieopgaven?

- Is er behoefte aan nieuwe strategieën en (aanpassing van) instrumenten en zo ja, welke?

- Welke taak- en rolverdeling van zowel overheden als andere partijen in het erfgoedveld hoort daar bij?

Het advies van de Raad voor Cultuur wordt verwacht in januari 2018 cultuur.nl Jana Napoli Jana Napoli BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 5

LANDELIJK INSTELLINGEN

Kunsten ’92: Cultuur en gemeenteraadsverkiezingen

De programma’s voor de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018 worden op dit moment geschreven. Kunsten ‘92 heeft daarom flyers geproduceerd, ter inspiratie, voor gemeenteraadsleden en wethouders met het doel erfgoed en cultuur prominent in het verkiezingsprogramma op te nemen. Alle fractievoorzitters van alle partijen in een paar honderd gemeenten in Nederland en alle relevante wethouders ontvingen de flyers. Daarnaast roept Kunsten ’92 cultuurinstellingen en erfgoedorganisaties op om aan de hand van de in de flyers genoemde punten met de lokale politiek in gesprek te gaan over de waarde van erfgoed en cultuur.

Cultuur werkt voor de gemeente 3. Investeren in cultuur loont De flyerCultuur werkt voor de gemeente is verstuurd namens de Maak gebruik van de economische kracht. Culturele voorzieningen leden van Kunsten ’92 waaronder veel beeldende kunstinstel- maken een gemeente aantrekkelijk als vestigingsplaats voor lingen en kunstonderwijsinstellingen, zoals AKI Akademie voor bedrijven en functioneren als aanjagers van de lokale economie. Beeldende Kunst en Vormgeving, AKV / St. Joost, AkzoNobel Art Kunst en cultuur trekken niet alleen toeristen aan, maar ook Foundation, Amsterdams Fonds voor de Kunst, ArtEZ Hogeschool hoogopgeleide bewoners die actief bijdragen aan hun woon- voor de Kunsten, BAK Basis voor Actuele Kunst, BBK, Beroeps- plaats. Door verbetering van werkgelegenheid en leefklimaat verenging van Beeldende Kunstenaars, bkkc, Breitner Academie, profiteert de hele bevolking. CBK Rotterdam, Centrum Beeldende Kunst Emmen, De Appel arts centre, De Ateliers, De Zaak Nu, Fonds Kwadraat, Hoge- 4. Cultuur maken doe je samen school voor de Kunsten Utrecht, If I Can’t Dance, Jan van Eyck Faciliteer het eigen initiatief. Ondernemende burgers, bedrijven, Akademie, Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den culturele instellingen en creatieve ondernemers zijn allemaal Haag, Kunstenlab, Kunstgebouw, Stichting Kunst en Cultuur gebaat bij een gemeente die goede voorwaarden schept. Stimu- Zuid-Holland, Kunsthuis SYB, Marres, centrum voor contempo- leer eigen initiatief en geef culturele instellingen de ruimte om te raine cultuur, Mondriaan Fonds, Mothership, MU, Platform BK, ondernemen, en laat regelgeving aansluiten op de praktijk in deze Rijksakademie van Beeldende Kunsten, Sandberg Instituut, sector. Formuleer een vrijetijdsvisie die synergie oplevert tussen Stroom Den Haag, V2, Haagse Kunstkring, Vleeshal, Willem de horeca, leisure, middenstand en cultuur. Bied (jonge) makers Kooning Academie, Witte de With en WORM. atelierruimtes en oefenplekken aan en omarm experiment en innovatie. Ga met private partners op zoek naar aanvullende Met de zinnen “Cultuur werkt voor uw gemeente” en “Geef cul- middelen. tuur een plek in het verkiezingsprogramma met deze punten” vestigt de flyer meteen de aandacht op het doel ervan. 5. Cultuur verlegt het perspectief De vijf cultuurpunten zijn: Betrek cultuur bij grote gemeentelijke vraagstukken. De cultuur- sector speelt een steeds belangrijkere rol op het gebied van ruimte- 1. Verbeelding is een spier die je moet trainen lijke ordening, duurzaamheid, zorg en welzijn. Laat kunstenaars Stimuleer talent en creativiteit. Laat alle kinderen kennis maken en culturele instellingen vanaf het begin meedenken over oplos- met kunst en cultuur. Het leert hen zichzelf beter kennen, en el- singen voor deze grote vraagstukken en over de omgevingsvisie. kaar. Het versterkt hun eigen creatieve talenten en kritisch onder- Ontwikkel een brede visie op de rol van cultuur in onze samen- scheidingsvermogen – onontbeerlijke skills in de 21e eeuw. Zorg leving, waarin men over de grenzen tussen beleidsterreinen heen dat het kunstonderwijs op scholen en het culturele aanbod van denkt en waarin overheden gezamenlijke verantwoordelijkheid culturele instellingen goed op elkaar aansluiten. Houd basisvoor- dragen. zieningen als bibliotheken, centra voor de kunsten, podia en muziekscholen bereikbaar voor jong en oud. Richt een Jeugd- Erfgoed werkt voor uw gemeenten cultuurfonds op in de gemeente. De tweede flyer die Kunsten ’92 maakte gaat over erfgoed:Erf - goed werkt voor uw gemeente en bevat eveneens vijf aandacht- 2. Cultuur is voor iedereen spunten voor de gemeenteraadsleden en wethouders. Onder de Versterk de maatschappelijke samenhang. Betrek iedereen actief volgende koppen wordt het belang van Erfgoed voor de gemeente bij het culturele leven in de gemeente. Zorg voor passend en in- onder de aandacht gebracht: 1. Erfgoed geeft uw gemeente een clusief aanbod en programmering, ook voor mensen die niet van- gezicht. 2. Erfgoed levert geld op. 3. Erfgoed brengt mensen samen. zelfsprekend naar theater of museum gaan. Koester de brede 4. Erfgoed maakt een gemeente duurzaam. 5. Erfgoed levert unieke betrokkenheid van vrijwilligers. Faciliteer community arts-pro- ocaties. jecten en initiatieven die de sociale cohesie versterken tussen buurt- en stadgenoten uit alle bevolkingsgroepen. Beide flyers zijn beschikbaar via de website van Kunsten’92.

kunsten92.nl BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 6

LANDELIJKE INSTELLINGEN

Paradisodebat 2017 De Stoel van de Toekomst

“Als we vergaderen over belangrijke zaken, als we belangrijke besluiten nemen, wij samen, maar ook in onze eigen bedrijven, zetten we er altijd een lege stoel bij. Dat is de stoel voor de mensen die er nog niet zijn, voor de toekomstige generaties. De stoel van de toekomst.” – Jan Terlouw, uit zijn sprookje voor jong en oud Het hebzuchtgas. Bij het Paradisodebat op 27 augustus jl. in Amsterdam stond deze lege stoel er ook, om de aanwezigen te wijzen op het thema van de middag en deze vragen te stellen: Waar vinden de huidige en de toekomstige generaties elkaar? Hoe leggen we verbinding tus- sen culturen en wat betekent het collectief nog voor ons? Drie sprekers uit de podiumkunsten – theatermaker Anoek Nuyens, producent en regisseur Abdelkarim El-Fassi en acteur en voor- zitter van de Akademie van Kunsten Gijs Scholten van Aschat – reflecteerden op de waarden die ons binden en scheiden, en die we overdragen aan toekomstige generaties. Naast deze drie sprekers waren de cultuurwoordvoerders van de Tweede Kamer aanwezig om te reflecteren op de sprekers: Corinne Ellemeet (GroenLinks), Michel Rog (CDA), Peter Kwint (SP), Dilan Yesilgöz (VVD), Vera Bergkamp (D66) en Kirsten van den Hul (PvdA).

Tijd en vertrouwen Theatermaker Anoek Nuyens vertelde over de goededoelenstich- de toneelwereld nog zo’n vierhonderd acteurs in vaste dienst werk- ting Auxilium in Kenia van haar oudtante. Nuyens nam de stich- ten, nu zijn dat er minder dan vijftig. Acteurs leven in een voort- ting over en maakte naar aanleiding van haar (verwarrende) be- durende ratrace die al begint op de academies. De eerdere indivi- zoek aan Kenia de voorstelling Hulp, die zij ook speelde in ver- dualisering leidt nu echter tot een hang naar het collectief. Hij gaderzalen van ngo’s en campagnebureaus van politieke partijen. spreekt over de kracht van het collectief en de voordelen van het Nuyens verhaal was een ‘schreeuw’ om medemenselijkheid en ging gezamenlijk een visie voor ogen hebben. Alle beslissingen kun- voor een groot deel over goed doen in de 21e eeuw en de rol die nen dan min of meer automatisch die kant op gaan. Hij laakt het kunstenaars daar wel of niet in kunnen spelen. Ze vroeg de poli- korte termijn denken en de daarmee gepaard gaande ad-hoc be- tiek uiteindelijk vooral om tijd en vertrouwen voor kunstenaars. slissingen. Kunstenaars hebben tijd nodig, en een visie. In het na- Michel Rof (CDA) zei geraakt te zijn door het verhaal van Nuyens, gesprek met Vera Bergkamp (D66) en Kirsten van den Hul (PvdA) dat volgens hem ging over nalatenschap en omkijken naar elkaar. wordt gezegd dat zowel het wij-gevoel (het collectief) nodig is, Ook Peter Kwint (SP) was geraakt, maar waar Nuyens aangaf als de kracht van het individu. vergezichten te verwachten van politiek, verwacht hij die nou juist van kunstenaars. Vanuit de zaal Meer en meer klinkt tijdens dit Paradisodebat dat kunst en cultuur DNA tegemoetkomen aan een basisbehoefte. Dat het geen luxe is, daar El-Fassi vertelde dat de symbolische lege stoel over hem gaat. is iedereen het inmiddels weer over eens. “We moeten minder Hij vertelde over de documentaire die hij over zijn vader maakte focussen op de tegenstellingen en streven naar een nieuwe kunst- en de voorstelling over zijn moeder die begin oktober in première en cultuursector waar je elkaar nodig hebt. De waarde van kunst gaat: Toen ma naar Mars vertrok. Die verhalen zijn bouwstenen en cultuur zelf hoeft niet meer bediscussieerd te worden.” Ook de van de samenleving, El-Fassi wil met zijn verhalen het DNA van Code Culturele Diversiteit komt aan de orde. De Code is bedoeld migranten in het Nederlandse DNA krijgen. El-Fassi herkent zich ter versterking van de inkomenspositie van kunstenaars: begin niet in het cultuurbeleid. Als voorbeeld noemt hij Rotterdam; oktober volgt de presentatie van de agenda. Dan kunnen zowel een stad waar meer dan 50% van de inwoners een migratieachter- kunstenaars als politici daarmee verder. PvdA en de SP laten weten grond heeft en waar slechts 2% van het cultuurplangeld gaat naar dat ze geld bij de cultuurbegroting willen (resp. 100 en 200 miljoen). de big minorities. Hij vraagt zich af in hoeverre men bereid is een De VVD houdt zich op de vlakte en vindt “dat we vanuit de sector stoel af te staan aan een nieuwe generatie verhalenvertellers en moeten kijken wat er kan worden gedaan. De politiek zal daar in hoeverre diversiteit echt een ideaal is. Want, als je een ideaal dan op reageren.” Ger Koopmans, gedeputeerde cultuur in Limburg hebt moet je ver gaan, zelfs als dat betekent dat je je eigen positie vat de middag samen: “Het ging vandaag over vier dingen; tijd moet opgeven. Omdat we leven in een tijd waarin tegenstellingen en vertrouwen, diversiteit in het DNA van Nederland, aandacht juist worden benadrukt, is het belangrijk zoveel mogelijk mensen voor het collectief, en aandacht voor honorering. Deze vier dingen te betrekken bij kunst en cultuur, aldus Dilan Yesilgöz (VVD). zijn alleen maar op te lossen met geld.” Koopmans pleitte ook voor een kortere periode van plannen maken en aanvragen voor Collectiviteit de instellingen. Presentator en moderator Lex Bohlmeijer vatte Gijs Scholten van Aschat vindt dat het na het schrappen van een de middag als volgt samen: “geef vertrouwen, gun de tijd, ontwik- derde van de cultuurbegroting tijd is om in kunst en cultuur te kel op de lange termijn, steun het collectief, juich inclusiviteit investeren (in plaats van te subsidiëren), zoals eerder de overheid toe, verdedig engagement, investeer in de regio. in banken heeft geïnvesteerd. “De € 200 miljoen die eerder uit ons is geperst, heeft een overschot van € 13 miljard opgeleverd. Het gehele debat is terug te zien via de website van Kunsten 92. We kijken reikhalzend uit naar het rendement op onze investering.” Scholten van Aschat had het ook over de jaren tachtig toen er in kunsten92.nl BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 7

Recente toekenningen Mondriaan Fonds

Werkbijdrage Jong Talent Projectinvestering Kunstenaar Beeldend kunstenaars Florian Braakman, Mischa Doorenweerd, Zeven kunstenaars ontvingen een Projectinvestering Kunstenaar: Rabi Koria, Samuel Otte, Aura Rendón Benger, Annemarie Slobbe, Melvin Moti, Elspeth Diederix, Hans Broek, Fahrettin Örenli, Julius Thissen en Judith Westerveld ontvingen onlangs een Werk- Geer van der Klugt, Ringel Goslinga en Radboud Mens. bijdrage Jong Talent. De bijdrage is bedoeld voor beloftevolle De bijdrage is bestemd voor een in tijd begrensd plan, zoals de kunstenaars tot uiterlijk vier jaar na hun opleiding en kan worden uitwerking van een concreet plan voor nieuw werk, een reis, een gebruikt voor alles wat verband houdt met de ontwikkeling van werkperiode in binnen- of buitenland, een onderzoek, een samen- nieuw werk, zoals het verrichten van onderzoek, het bekostigen werking met een andere kunstenaar of een stage of leerperiode. van materiaal en apparatuur en het uitvoeren van projecten in binnen- of buitenland. Residencies buitenlandateliers De volgende kunstenaars zijn geselecteerd voor een werkperiode Experimenteerreglement kunstenaarshonoraria in een van de buitenlandse gastateliers waarin het Mondriaan Beeldende kunstinstellingen die de richtlijn voor kunstenaars- Fonds bemiddelt: honoraria toepassen kunnen hiervoor een gedeeltelijke compen- - FLORA ars+natura, Bogotá (Colombia): Ana Fernanda satie aanvragen via het experimenteerreglement. Bij deze aan- Navas Dolinsek vragen wordt beoordeeld of instellingen de richtlijn toepassen - AIR Berlin Alexanderplatz (Duitsland): Babette Kleijn, en op welke wijze. De richtlijn voor kunstenaarshonoraria is Tamar Chabashvili, Graham Kelly begin dit jaar geïntroduceerd en wordt op dit moment door meer - CU-Jazdowski Residency Programme, Warschau (Polen): dan honderd musea en presentatie-instellingen onderschreven Rogier Delfos, Marc Roig Blesa (zie ook BK-informatie nr. 1 van dit jaar). - ISCP, New York (V.S.): Remy Jungerman - Voor de tentoonstelling Nora ontving Garage Rotterdam - WIELS Brussel (België); Marlie Mul, Jasper de Beijer een bijdrage aan de honoraria van de deelnemende kunste- - Instituto Buena Bista, Willemstad (Curaçao): Paul Devens, naars J&B, Luiz Roque, Pauline Boudry & Renate Lorenz. Elke Uitentuis, Mette Sterre - Kunstvereniging Diepenheim ontving een compensatie - Projectstudio China, Beijing (China): Yoeri Guépin, Dennis voor het honorarium van Lisa Reitmeier voor de soloten- de Bel toonstelling Penumbra. - Capacete, Rio de Janeiro (Brazilië): Valentina Desideri, Sol - PLANETART ontving een bijdrage aan de kunstenaars- Archer honoraria voor het GOGBOT festival. - Calcutta Art Research Foundation (India): Tim Breukers, - Een bijdrage voor de kunstenaars die, met zowel nieuw als Arthur Stokvis bestaand werk, deelnemen aan de groepstentoonstelling Het Zalig Nietsdoen bij culturele buitenplaats Kranen- mondriaanfonds.nl burgh in Bergen. - Een bijdrage aan de kunstenaarshonoraria voor de tentoon- stelling The Materiality of the Invisible bij Marres Huis voor Hedendaagse Cultuur.

Regiomakelaars beeldende kunst

Bij het Mondriaan Fonds werken sinds 1 september vier regio- Regio Noord makelaars. Zij hebben een onderzoekende en stimulerende rol Andrea Möller [email protected] bij het bereiken van potentiële aanvragers, opdrachtgevers en adviseurs in het land. Ook signaleren zij nieuwe initiatieven, Regio Oost/Midden doelgroepen en actuele ontwikkelingen op het gebied van beel- Marlies Leupen [email protected] dende kunst en cultureel erfgoed. De regiomakelaars werken Erna aan de Stegge [email protected] één dag per week voor het Mondriaan Fonds en combineren deze functie met hun andere werkzaamheden. Regio Zuid Rebecca Nelemans [email protected] mondriaanfonds.nl BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 8

ONDERZOEK

Kunstenaars in de eerste vijf jaren na afstuderen

Het Researchcentrum voor onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van De werkloosheid tussen 2010/2011 en 2015 nam toe van 3% naar de Universiteit van Maastricht publiceerde in juli van dit jaar 6%*. Toch is de arbeidsmarktpositie van de meeste afgestudeerde een onderzoek naar de arbeidsmarktpositie van afgestudeerde kunstenaars tussen 2010/2011 en 2015 versterkt. Het aandeel van kunstenaars en hun terugblik op de gevolgde opleiding in de alumni werkzaam op hbo-niveau nam toe van 72% naar 78%. eerste vijf tot zes jaar na hun afstuderen aan een hbo kunstop- Het aandeel dat werkzaam is in een baan in de eigen opleidings- leiding. Het onderzoek resulterend in het rapport Van startende richting én op het eigen opleidingsniveau nam toe van 53% naar kunstenaar tot gevorderde. De loopbaanontwikkeling van kun- 63%. Ook de lonen van de afgestudeerden groeiden: vijf/zes jaar stenaars in de eerste vijf jaren na afstuderen, werd uitgevoerd na diplomering verdienen zij (gemiddeld) ongeveer een kwart door Jim Allen, Barbara Belfi en Ardi Mommers. meer dan één jaar na afstuderen. De bruto uurlonen van afge- studeerde kunstenaars zijn tussen 2010/2011 en 2015 met 27 Het onderzoek is een variant op de jaarlijkse Kunsten-Monitor, procent toegenomen. Kunstenaars hebben verhoudingsgewijs die elk jaar de arbeidsmarktpositie van afgestudeerde kunstenaars een sterkere loongroei doorgemaakt dan het hbo-gemiddelde een jaar na diplomering in kaart brengt. Er is nu op dezelfde wijze (22% toename), maar in absolute zin liggen de lonen (zowel in en bij eenzelfde groep afgestudeerden gekeken naar de eerste vijf 2010/2011 als) in 2015 lager. tot zes jaar na afstuderen. In totaal zijn er 397 respondenten die op beide meetmomenten deel hebben genomen aan de vragenlijst. Sinds het moment van diplomering hebben vrijwel alle afgestu- De helft van hen (51%) is afkomstig uit de sector beeldende kunst. deerde kunstenaars op een bepaald moment een baan gehad. De andere helft bestaat uit afgestudeerden uit de sectoren muziek De helft van de voltijdstudenten (51%) heeft drie of meer werk- (16%), theater (9%), creatieve industrie techniek (12%) en overige gevers gehad: relatief hoog ten opzichte van het hbo-brede gemid- opleidingen (12%). delde van 38 procent (voltijders). Het aandeel afgestudeerden dat (vooral) als zelfstandige werkte, is tussen 2010/2011 en 2015 Arbeidsmarkt fors afgenomen (van 51% naar 39%). Vergeleken met andere hbo- De arbeidsmarktpositie kort na afstuderen blijkt maar deels samen sectoren is het aandeel zelfstandigen hoog. te hangen met de situatie vijf tot zes jaar na afstuderen. Een moei- zame start van de loopbaan betekent niet dat de verdere loopbaan Beleving even moeizaam verloopt. “Ruim de helft van de afgestudeerde Afgestudeerde kunstenaars ervaren in 2015 relatief goede loop- kunstenaars die een jaar na diplomering een baan onder hbo- baanmogelijkheden. De helft van de voltijdstudenten geeft aan niveau hadden, werkt vijf/zes jaar na afstuderen toch in een baan goede carrièremogelijkheden te hebben in de huidige baan: dit op het eigen opleidingsniveau.” Het tegenovergestelde gebeurt is boven het hbo-brede gemiddelde van 43 procent. Onder deel- echter ook. tijdstudenten is men iets minder positief over de carrièremoge- lijkheden. Alumni uit de kunstensector (voltijd) zijn van alle hbo- sectoren het vaakst tevreden over hun huidige baan (68% tegen- over 63% hbo-breed). Alumni van kunstenopleidingen ervaren net als afgestudeerden uit de hbo sector Onderwijs, relatief vaak (34%) een hoge werkdruk. Hbo-breed is dat ongeveer een kwart.

Terugkijkend De meeste alumni van de kunstenopleidingen kijken positief terug op hun studie. In 2015 geven twee op de drie afgestudeer- den aan (zeer) tevreden te zijn over de gevolgde opleiding, ver- gelijkbaar met het hbo-brede gemiddelde. Minder dan 30% van de alumni is tevreden over de voorbereiding van de studie op de loopbaan, een stuk lager dan hbo-breed. Toch geeft driekwart van de afgestudeerde kunstenaars aan dat ze opnieuw voor dezelfde opleiding zouden kiezen.

* Uit een recent onderzoek van Barbara Belfi en Ardi Mommers blijkt dat de werkloosheid onder afgestudeerden uit het hbo-kunstonderwijs een jaar later, 2016, gezakt is naar 3,1%.

roa.sbe.maastrichtuniversity.nl Jan Gilbert BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 9

Collectieve selfie 2017 Nederlander vindt cultuur duur

In 2016 nam BKNL (Beeldende Kunst Nederland) het initiatief De toegangsprijs voor culturele uitjes weerhoudt bijna een kwart om alle beschikbare gegevens over de beeldende kunstsector in van de Nederlanders om culturele activiteiten te ondernemen, Nederland te bundelen. Het resultaat werd gebundeld in de on- terwijl tweederde van de Nederlanders cultuur wel een verrijking line publicatie Een collectieve selfie. Beter zicht op Beeldende van zijn of haar leven vindt. Dat blijkt uit een representatieve Kunst. Onlangs is deze publicatie geüpdatet. peiling die de Bank Giro Loterij liet uitvoeren in het kader van de opening van het culturele seizoen. De collectieve selfie #2 laat zien wat beschikbaar is aan gegevens over beeldende kunst in Nederland. In deze tweede editie zijn Van de ondervraagde Nederlanders vindt 66% de toegangsprijs voor het eerst ook de festivals beeldende kunst in kaart gebracht. voor cultuuruitjes duur. Voor 23% is dat de reden om niet te gaan. In 2016 vonden honderd festivals plaats met een belangrijk beel- Vrouwen vinden deze uitjes sneller duur of té duur dan mannen: dende kunstprogramma. De stijging van het aantal festivals met 75% om 56%. Uit het onderzoek blijkt verder dat de meeste Neder- een beeldende kunstprogramma is met name te zien in de laatste landers het afgelopen jaar een bioscoop (54%) en een museum jaren. Het bereik van kunstmusea in Nederland steeg tussen (43%) hebben bezocht. Ook geven de respondenten aan de bio- 2012 en 2014 tot bijna 30 procent van de bevolking van zes jaar scoop (50%) en het museum (42%) graag vaker te bezoeken. en ouder. Ook de bezoekersaantallen bij presentatie-instellingen Hetzelfde geldt voor het theater (41%) en een popconcert (41%). namen toe: van tegen de 600.000 bezoekers in 2013 tot rond de 800.000 in 2015. Vooral een museumbezoek wordt als cultuur beschouwd (89%), gevolgd door een theatervoorstelling (71%) en een klassiek con- Wat opvalt is dat in de beeldende kunst het aantal kunstenaars cert (65%) of de opera (62%). Voornamelijk stedelingen vinden blijft dalen: van 19.000 in 2012 tot 14.000 in 2016. Het aantal dat cultuur hun leven verrijkt (75%), 58% van de Noorderlingen afgestudeerden beeldende kunst dat alleen binnen het vakgebied is het daarmee eens. inkomen verwerft neemt toe. bankgiroloterij.nl De verzamelde gegevens in de Collectieve selfie moeten bijdragen aan gefundeerde analyses van het veld, waaronder die van de Raad voor Cultuur. Na de zomer van 2017 verzorgt BKNL een aan- vulling op deze selfie, met onder meer extra gegevens over het inkomen van kunstenaars, over moderne kunstmusea en galeries. bknl.nl Nishiko Rontherin Ratliff Nishiko BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 10

OVERHEIDSBELEID

Zwangerschapsverlof met terug- Weer uitstel handhaving Wet DBA werkende kracht voor zzp’ers

Zelfstandigen zonder personeel die tussen augustus 2004 en juni De handhaving van de wet DBA, waarin de relatie tussen zzp’ers 2008 zijn bevallen van een kind, kunnen met terugwerkende en hun opdrachtgevers is geregeld, wordt met nog een half jaar kracht een uitkering ontvangen voor hun zestien weken durende uitgesteld. Dat betekent dat de Belastingdienst tot 1 juli 2018 zwangerschapsverlof. Nederland kende tussen 1 augustus 2004 geen boetes of naheffingen oplegt, ook al hebben ondernemer en en 4 juni 2008 geen wettelijke regeling die voorzag in een zwanger- opdrachtgever zich niet aan de regels gehouden. schaps- en bevallingsuitkering voor vrouwelijke zelfstandigen. Kwaadwillenden worden wel aangepakt door de Belastingdienst. De Centrale Raad van Beroep heeft in zijn uitspraak van 27 juli Dat zijn zzp’ers en opdrachtgevers die overduidelijk een werk- 2017 geoordeeld dat het UWV ten onrechte heeft geweigerd vrouwe- gevers-werknemersrelatie hebben, en dus opzettelijk geen be- lijke zelfstandigen in aanmerking te brengen voor een zwanger- lasting en premies betalen. schaps- en bevallingsuitkering. Vrouwelijke zelfstandigen hebben op grond van het VN-Vrouwenverdrag recht op enige vorm van De wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties) is de ver- bevallingsverlof met behoud van (een zeker) inkomen. vanger van de VAR, de Verklaring Arbeidsrelaties. De wet is be- De Centrale Raad van Beroep is de hoogste rechter op het gebied doeld om schijnzelfstandigheid tegen te gaan. In november 2016 van het sociale bestuursrecht, het ambtenarenrecht en delen van werd de wet uitgesteld tot 2018. Nu krijgen zzp’ers en opdracht- het pensioenrecht. Door de afschaffing in 2004 van de toen be- gevers nog een half jaar langer de tijd. staande regeling voor zwangere zelfstandigen zonder hen in een andere vorm een vergoeding te bieden, heeft Nederland zich niet belastingsdienst.nl gehouden aan zijn verplichting op grond van het VN-Vrouwen- verdrag. rechtspraak.nl Rob Sweere BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 11

BEELDENDE KUNST IN DE OPENBARE RUIMTE

lb Henk Visch, Das Kino kunstmanifestatie Façade2017, Middelburg, 2017 h 3,6m_brons lo Berlinde De Bruyckere, Lost IV kunstmanifestatie Façade2017, Middelburg, 2017 hbd 1,13 x 1,73 x 1,26m_veulenhuid_epoxy_stof_metaal_hout rb Joep van Lieshout, HUIS kunstmanifestatie Façade2017, Middelburg, 2017 6 x 2,5 x 2,5m_staal

ro Anouk Kruithof, AHEAD kunstmanifestatie Façade2017, Middelburg, 2017 2,9 x 28 x 0,56m_foto-stickers

De beelden op deze pagina zijn onderdeel van de kunstmanifestatie Façade2017 in Middelburg.

facade2017.nl BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 12

COLUMN

Beeldend kunstenaar Gracia Khouw verbleef van juni tot en met augustus van dit jaar in ISCP New York Residency. Het werk van Gracia Khouw bestaat uit schilderijen, muurschilderingen en (digitale) prints. Met haar werk verkent ze taal, zowel visueel als akoestisch, en laat ze zich inspireren door visuele data en symbolen uit het dagelijks leven, zoals billboards, advertenties en pictogrammen. Ze creëert minimale taalbeelden waarmee ze onze interpretatie van letters en hun symbolische betekenis op zijn kop zet. Zoals een woord zijn betekenis gaat verliezen wanneer het lang genoeg herhaald wordt, zo laat de kunstenaar beelden zweven tussen abstracte ontwerpen en herkenbare letters en symbolen.

FIVE FOUR, MORE LESS

Op 2 juni ben ik in New York aangekomen en semi-industrieel landschap is duidelijk aan- wist ik nog niet helemaal, hoewel ik thuis wel begonnen aan een residency bij ISCP in wezig. schetsen had gemaakt. Daarom wilde ik zo Brooklyn. ISCP staat voor International Studio snel mogelijk aan de slag. Daarnaast ben ik Curatorial Program; het gebouw aan het einde Ik ben hier om drie maanden te werken aan nieuwsgierig naar hoe Engelssprekenden de van Metropolitan Avenue ligt aan de rand van mijn project. Mijn werk bestaat uit letters en letterbeelden zien en wat voor associaties ze stedelijk woongebied waar het overgaat naar beelden, composities op papier, op panelen daarbij hebben. Ik wilde daarover in gesprek bedrijventerrein. Er rijden enorme, toeterende of op muurschilderingen. Soms met bestaande gaan. vrachtwagens en bestelwagens af en aan bij woorden, soms alleen een letter of een klank. de kruising met Grand Street. Tijdens deze residency wil ik een project uit- Het ISCP bleek de juiste plek hiervoor. Het be- Het blok waar het gebouw aan vastzit, huis- werken dat ik al langer in gedachten heb, maar schikbare netwerk van visiting critics bijvoor- vest ook andere creatieve bedrijven en kunste- nog niet de ruimte voor had in mijn hoofd. De beeld, biedt een programma van de curato- naars. Het deel van het pand waar ISCP is ge- werktitel is FIVE FOUR, MORE LESS, waarbij ren of kunstrecensenten die op atelierbezoek vestigd telt 35 ateliers. Als je aanbelt kom je een verzameling van bestaande Engelse vier- komen. Maandelijks kun je voor een gesprek in een projectruimte en drie kantoren. letterwoorden het uitgangspunt vormt. Woor- van een uur inschrijven. Vier curatoren kwa- Mijn atelier bevindt zich op de hoek van het den die iedereen over de hele wereld kent. men bij mij langs en ik vertelde hen over het gebouw op de 2e verdieping. Daar staat de Daarbij gebruik ik een iconisch kunstwerk, het project waar ik mee bezig ben. ISCP boekenkast en bevindt zich het raam LOVE letterbeeld van Robert Indiana als format. met uitzicht op dakterras en skyline van Man- In deze simpele twee bij twee ordening is de Buiten het ISCP-programma had ik veel aan hattan, in de verte kun je Queens zien. Ik deel betekenis van het woord en het letterbeeld de contacten die ik in 2011 had opgedaan. de lounge, keuken en wc met vijf kunstenaars met bijbehorende restvormen, gelijkwaardig. Ik heb samen met een vriendin die al een aan- uit Taiwan, New Zeeland, Japan, Italië en Het gebruik van woorden geeft eigenlijk alleen tal kunstenaars kende, andere kunstenaars Argentinië. In het atelier is het verkeerslawaai een aanleiding of kapstok of architectuur voor leren kennen en hun ateliers bezocht. Sinds- goed te horen, maar ook het vergezicht op het het beeld. Hoe het beeld vorm moest krijgen dien zijn die contacten versterkt, ook vanwe- BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 13

ge gezamenlijke groepstentoonstellingen in Bij een andere gelegenheid werden we voor dan via het fonds. Bij een directe aanmelding Nederland en in de VS. Dit los-vast netwerk een borrel uitgenodigd bij haar thuis in Chelsea moet je zelf voor financiering en een woning bood mij een warm bad. Om hier te zijn en om daarna te wandelen naar de openingen zorgen. Ik heb via crowdfunding bij Voorde- samen naar openingen te gaan om ook daar an een paar galeries. De persoonlijke betrok- kunst.nl en met een Bijdrage Bewezen Talent weer geïntroduceerd te worden bij andere kenheid om het meeste uit je verblijf te halen van het Mondriaan Fonds deze residency kun- kunstenaars. De generositeit waarmee je met is kenmerkend voor haar en ontzettend be- nen bekostigen. anderen in contact wordt gebracht, maken langrijk; hetzelfde geldt overigens ook voor Door zelf te zoeken naar een woning, kwam dat je je welkom voelt. de medewerkers van ISCP. ik in verschillende wijken terecht: in juni ver- bleef ik in Bushwick, in juli/augustus in Lefferts Ik bezocht zeven ateliers in New York: Mid Binnen het programma zijn een paar moge- Garden bij Prospect Park beide in Brookyn, Town en Uptown Manhattan, en in Brooklyn lijkheden om over je werk te vertellen. ‘Salons’ in augustus in SoHo in Manhattan. Je leert de East-Williamsburg, Sunset Park, maar ook in zijn tweemaandelijkse openbare korte lezingen stad beter kennen door veel met het openbaar New Jersey, naar Newark en een galerie en van ISCP deelnemers; daarnaast is er ‘One vervoer te reizen. Buiten het circuit van ISCP ateliergebouw in Jersey City. Degenen die ik Artist, One Work’ atelier presentaties over je kom je mensen tegen met verrassende con- bezocht kwamen later ook een tegenbezoek werk (niet openbaar). Aan het einde van mijn tacten. Mijn room mate in het appartement brengen in mijn atelier. Ik genoot van de ge- verblijf kwam de timing hiervan niet op het in Lefferts garden bleek contacten te hebben sprekken die hier zijn ontstaan over elkaars juiste moment om hieraan mee te kunnen doen. met een interessant kunstcomplex in New werk en het bezoeken van deze plekken. Daarom besloot ik om zelf een mini open stu- Jersey, bijvoorbeeld. Het werk gaf aanleiding voor de gesprekken dio te houden in mijn atelier. Zo heb ik New Via via heb ik een woning gevonden op Step- en inhoudelijk kon het over van alles gaan. Yorkse vrienden uitgenodigd om te komen hanie Diamond Listingsproject, een wekelijks Veel kunstenaars hebben een druk bestaan; kijken naar het resultaat van mijn drie maan- lijst met woningen en opportunities voor New de meeste kunstenaars geven les aan aca- den durende residency. York en andere steden. demies of hebben een voltijds kantoorbaan. Een bijkomstigheid is dat ik het metrosysteem Hoewel ik op redelijk niveau Engels spreek, ook beter heb leren kennen. Ik heb een onbe- ISCP heeft een programmacoördinator die merk ik dat mijn woordenschat of vaardigheid perkt MTA kaart gekocht en ISCP vanuit ver- bijna iedere week lezingen en excursies orga- niet toereikend is om een diepere dialoog over schillende woonadressen benaderd. Soms is niseert waar je je op kunt inschrijven. Zelf heb mijn werk op gang te brengen. Dit besef is het woon-werk verkeer 1 uur en 15 minuten, ik de field trips aan de Judd Foundation in soms frustrerend, omdat je niet echt kunt be- soms was ik er in 25 minuten. New Yorkers SoHo, Socrates Sculpture Park gedaan en het grijpen wat er precies wordt gezegd en kunt maken veel gebruik van de overvolle metro; atelier en huis van Martha Rosler bezocht. overbrengen wat je bedoelt en hoe je kan rea- een gesprek gaat daar vaak over – hoe lang Ook zijn we twee dagen naar The School geren. De Engelse taal heeft veel woorden om je erover doet om ergens te komen. (Jack Shaiman Gallery) in Kinderhook, Mass- verschillende nuances treffend te formuleren. Moca, Williamstown College Museum, The Mijn indruk van een aantal artist talks waar ik Is drie maanden genoeg om iets uit je residency Clark Institute geweest. Meestal worden we ben geweest is dat over de kunst veel meer te halen? Ja en nee. Aan de ene kant is de ontvangen met een op ons afgestemde rond- associatief en vrijer wordt gesproken. Het be- tijd te kort om een relatie op te bouwen, dat leiding. naderen van een bepaald onderwerp geeft kost jaren, dat werkt in Nederland net zo. verschillende ingangen die voor mij niet voor Maar deze periode is uitstekend om bestaande Bijzonder is dat de directeur van ISCP, Susan de hand liggen. Over het algemeen kom ik in relaties om te zetten in hechtere contacten Hapgood, al bij de introductie van kunstenaars de kunstkringen waarin ik me de afgelopen en vooral om een specifiek onderdeel van je en personeel vraagt om bij je atelier langs te drie maanden heb begeven vrijheid, openheid werk uit te werken, te experimenteren en om komen, “whenever you’re ready”. Dat moment en vriendelijkheid tegen. daar veel over in gesprek te gaan. kwam voor mij in de derde week van mijn ver- blijf. Bij een atelierbezoek vroeg ze aan wie ik Je kunt je direct voor ISCP aanmelden. Daar- graciakhouw.nl voorgesteld wilde worden. Ik vroeg of ze kun- naast zijn er zijn ook aanmeldingen via het graciakhouw.blogspot.com stenaar Kay Rosen kende. Dezelfde middag Mondriaan Fonds mogelijk; de vaste ateliers iscp-nyc.org heeft ze per e-mail een introductie verzorgd. en bijbehorende financiering hiervoor lopen www.listingsproject.com BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 14

ACTIVITEITEN BINNENLAND

Genomineerden Piket van beeldhouw- en design technieken en 1790 kunstenaars uit 75 verschillende landen. Kunstprijzen – Den Haag videokunst. De drie winnaars ontvangen een De jaarlijkse open call is een barometer voor

geldbedrag van elk € 8.000 en de winnaars de staat van de hedendaagse fotografie. Op zaterdag 2 september jl. zijn de genomi- en genomineerden mogen elk een award in Het onthult diverse trends en tendensen. neerden voor de Piket Kunstprijzen 2017 ge- ontvangst nemen van beeldend kunstenaar Zo uiten veel kunstenaars in deze tijd van presenteerd in Korzo Theater tijdens het Florentijn Hofman. De Piket Kunstprijzen wor- wereldwijde onzekerheid hun zorgen door Haags UIT Festival. Negen jonge, veelbelo- den sinds 2014 uitgereikt en zijn bestemd diverse sociaal-politieke onderwerpen te vende kunstenaars uit verschillende kunst- voor kunstenaars niet ouder dan 30 jaar uit visualiseren in hun werk. Kwesties als iden- disciplines, die een binding hebben met Den de disciplines schilderkunst, dans en toneel. titeit en representativiteit blijven ook belang- Haag, zijn genomineerd voor de vierde editie De vakjury bestaat uit professionals uit de rijke thema’s voor een nieuwe generatie foto- van de stimuleringsprijs. Op maandag 27 verschillende kunstdisciplines en zij stellen grafen. Naast portfolio’s met een duidelijke november a.s. worden de drie winnaars be- jaarlijks uit een brede inventarisatie van het esthetische aantrekkingskracht, zag de re- kendgemaakt. In de categorie schilderkunst kunsttalent dat in en rond Den Haag actief dactie dit jaar veel lange termijn projecten zijn genomineerd: Suzie van Staaveren, Julien is de lijst van genomineerden samen. die met het verstrijken van de tijd diepere Guettab (MU) en Mattia Papp (IT), in de ca- betekenis en meer gelaagdheid kregen. tegorie dans: Claire Hermans, Astrid Boons Meer informatie: piketkunstprijzen.nl Ook opvallend is dat de opkomende foto- (BE) en Juul van Helvoirt, en in de categorie grafen van vandaag duidelijk een breed scala toneel: Vanja Rukavina, Bram Suijker en Sallie aan media gebruiken voor hun werk en zich Harmsen. Dit jaar kenmerkt de genomineer- Foam Talent – Amsterdam zelden beperken tot de camera alleen. denlijst van de Piket Kunstprijzen zich door Fotografen: Sushant Chhabria (India), David nog meer verscheidenheid van genomineer- Dit najaar start de tentoonstellingsreeks De Beyter (Frankrijk), Mark Dorf (USA), Alinka den. Zo zijn er niet alleen professionele jonge Foam Talent in Amsterdam, bestaande uit Echeverría (Mexico/UK), Weronika Gęsicka kunstenaars, acteurs en dansers genomineerd, het werk van 20 internationale kunstenaars, (Polen), Wang Juyan (China), Thomas Kuijpers maar heeft de jury er ook voor gekozen om geselecteerd uit de jaarlijkse open call. De (Nederland), Quentin Lacombe (Frankrijk), een veelbelovend choreografe en theater- tentoonstelling, die is ontwikkeld met werk Clément Lambelet (Zwitserland), Namsa maker te nomineren. Daarbij koos de vakjury uit de portfolio’s in het magazine, is tot 12 Leuba (Zwitserland/Guinea) Erik Madigan schilderkunst ervoor om kunstenaars te november te zien in Foam en zal daarna Heck (USA), Alix Marie (Frankrijk), Martin nomineren die werken op het snijvlak van internationaal gaan reizen. De 11e Talent Call Errichiello & Filippo Menichetti (Italië), Wang schilderkunst, maar daarbij ook gebruikmaken kreeg de meeste inzendingen tot nu toe, met Nan (China), Kai Oh (Zuid Korea/Duitsland), Richard Bolhuis Bolhuis Richard BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 15 Teruhisa Suzuki Teruhisa

Viacheslav Poliakov (Oekraïne), Ben Schon- van de moderne mens. Hoe reageren onze de Brakke Grond in Amsterdam. Hij volgt berger (USA), Sadegh Souri (Iran), Harit Srikhao instincten op rode lippenstift, teddyberen daarmee Mieke Renders op, die afgelopen (Thailand) en Vasantha Yogananthan (Frankrijk). en junkfood? Is een Picasso voor de mens juni vertrok. Bart Govaert (Antwerpen, 1973) wat een rood-wit stokje voor de meeuw is? is tot op heden werkzaam als directeur cul- Meer informatie: foam.org Vooral die laatste vraag over de rol van de tuur Stad Antwerpen. Hiervoor werkte hij supernormale prikkel bij het maken en er- o.a. als perswoordvoerder en als kabinets- varen van kunst zal tijdens Hoogerwerfs adviseur cultuur, sport, evenementen en Artist-in-residence NIAS-KNAW fellowship centraal staan. Samen met gere- citymarketing voor voormalig burgemeester – Amsterdam nommeerde wetenschappers en kunstenaars van Antwerpen Patrick Janssens en als co- gaat hij op zoek naar antwoorden, die zul- ördinator van de kunsteducatieve organisa- Mediakunstenaar Arnold Hoogerwerf is van len verschijnen in essaybundel. Mediakun- tie Piazza dell’Arte. Daarnaast is hij, vanuit 1 september 2017 tot februari 2018 de nieuwe stenaar Arnold Hoogerwerf maakt audio- zijn functie als directeur cultuur, o.a. lid van artist-in-residence bij het Netherlands Insti- visuele installaties en componeert muziek de Raad van Bestuur van ‘Volksschouwburg’ tute for Advanced Study (NIAS-KNAW). voor theater en film. Daarnaast initieert hij De Roma in Antwerpen en van Fameus, Hoogerwerf (1975) zal gaan werken aan een samenwerkingsprojecten op het snijvlak van een rganisatie die amateurkunst in Antwer- project over supernormale prikkels, waarin kunst en wetenschap. Hoogerwerf studeerde pen ondersteunt. Bart Govaert studeerde hij op zoek gaat naar de overeenkomsten aan de Koninklijke Academie van Beelden- Germaanse Taal- en Letterkunde aan de tussen mens en meeuw, en de biologische de Kunsten en het Koninklijke Conservator- Universiteit van Antwerpen en wijsbegeerte oorsprong van kunstzinnig gedrag. In de ja- ium in Den Haag en is als onderzoeker en aan de Katholieke Universiteit van Leuven. ren veertig ontdekte gedragsbioloog, teke- docent verbonden aan de Hogeschool voor De Brakke Grond is de belangrijkste make- naar en Nobelprijswinnaar Niko Tinbergen de Kunsten Utrecht. laar voor Vlaamse kunst en cultuur in Ne- dat meeuwenkuikens heftiger reageren op derland, en een partner voor zowel Vlaam- een rood stokje met witte strepen, dan op Meer informatie: knaw.nl se als Nederlandse partijen die nieuwe de echte rode vlek op de snavel van hun ideeën willen ontwikkelen. Ook functioneert ouders. Hij noemde het een ‘supernormale de Brakke Grond als presentatieplek en prikkel’: een kunstmatige prikkel die een Nieuwe directeur Brakke Grond (co)producent. instinct sterker laat reageren dan normale, – Amsterdam natuurlijke prikkels. Arnold Hoogerwerf wil Meer informatie: brakkegrond.nl erachter komen of de supernormale prikkel Bart Govaert wordt per 1 oktober 2017 de ook meer inzicht kan geven in het gedrag nieuwe directeur van Vlaams Cultuurhuis BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 16

ACTIVITEITEN BINNENLAND Groenewoud & Buij Groenewoud

Queering the Collection – Publicatie: Onvergetelijk – disch centrum, afdeling psychiatrie, dat de Eindhoven Amsterdam implementatie en impact van het Onverge- telijk-programma onderzocht. De publicatie Het Van Abbemuseum in Eindhoven streeft Op 21 september2017 (Wereld Alzheimer richt zich allereerst op culturele instellingen, er op verschillende manieren naar om steeds Dag) lanceerden het Stedelijk Museum maar kan ook gebruikt worden door zorgin- inclusiever te worden. Queering kan worden Amsterdam en het Van Abbemuseum in stellingen voor mensen met dementie, die gezien als één van deze methodes. Vaak wordt Eindhoven de publicatie Onvergetelijk – kunst en cultuur willen implementeren in hun aangenomen dat queering alleen onderwer- Kunst en cultuur toegankelijk maken voor activiteitenaanbod. Onvergetelijk is geïnspi- pen rondom LHBT-kwesties bespreekt en mensen met dementie en hun dierbaren. reerd op het Meet Me at MoMA programma homoseksualiteit in de kunst onderzoekt. De inhoud van de publicatie is gebaseerd van het Museum of Modern Art. Hoewel dat een belangrijke pijler is van de op de uitkomsten van de landelijke uitbrei- methode, gaat queering nog een stap verder. dingsproject van het programma Onverge- Meer informatie: stedelijk.nl Vooral het tegendraadse, het onverwachte telijk en het wetenschappelijk onderzoek en het fluïde in identiteit, seksualiteit en po- gedaan door de afdeling Psychiatrie van litiek staan in het proces centraal. Queering het VUmc Amsterdam. De publicatie heeft Zakelijk directeur Stedelijk ziet seksualiteit als iets vloeibaars, en ver- als doel om de opgedane inzichten te delen Museum – Amsterdam werpt daarbij de algemene categorieën en met het veld. Het programma Onvergetelijk standaarden. Met Queering the Collection bestaat uit rondleidingen en workshops Karin van Gilst, sinds 2013 zakelijk directeur wil het Van Abbemuseum een bijdrage leve- voor mensen met dementie en hun naas- van het Stedelijk Museum Amsterdam, heeft ren aan de zichtbaarheid van LHBT-erfgoed ten en werd in 2013 door het Stedelijk en laten weten dat zij per 1 oktober 2017 het in de kunst en worden handvatten gegeven het Van AbbeMuseum geïnitieerd. Dankzij Stedelijk zal verlaten. Karin van Gilst heeft om kennis te vergaren en hiermee te experi- steun van het Gieskes-Strijbis Fonds ont- het museum sinds de heropening vijf jaar menteren. Queering the Collection is een wikkelden de musea in 2014 een intensief geleden succesvol geleid. Eerst samen met samenwerkingsverband met IHLIA, de Rein- trainings- en implementatieprogramma, artistiek directeur Ann Goldstein, daarna wardt Academie in Amsterdam en het Am- waarmee tien andere Nederlandse musea anderhalf jaar alleen en nu drie jaar samen sterdam Museum om het LHBT-erfgoed in de kans kregen zelf een programma voor met directeur Beatrix Ruf. Onder haar heeft publieke collecties zichtbaarder te maken. deze doelgroep op te zetten. Het landelijke het Stedelijk zakelijk en organisatorisch een uitbreidingsproject werd begeleid, beschre- professionaliseringsslag gemaakt. Zo richtte Meer informatie: vanabbemuseum.nl ven en geëvalueerd door middel van uitvoerig ze onder meer het Young Stedelijk en het wetenschappelijk onderzoek van het VU me- Stedelijk Museum Fonds op om het museum BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 17 Eko Prawoto Eko Prawoto financieel te ondersteunen. Ook was ze mede- doende mate voldoet aan de vooraf gestelde Glass 4Ever - verantwoordelijk voor het mogelijk maken criteria. De selectiecommissie zag indruk- beeldend glas van nu – Gorcum van grote tentoonstellingen als Kazimir Male- wekkende werken, maar kwam tot de con- vich en de Russische avant-garde, Marlene clusie dat er geen kunstwerk bij was dat In het Gorcums Museum is van 21 oktober Dumas: The Image as Burden en De oase voldeed aan alle gestelde eisen van kwali- 2017 tot en met 18 maart 2018 de tentoon- van Matisse, de best bezochte tentoonstel- teit en toelichting waarom het werk binnen stelling Glass 4Ever - beeldend glas van nu ling in de geschiedenis van het museum. het thema van de tijdgeest past. In 2018 te zien. De tentoonstelling wil laten zien hoe worden kunstenaars opnieuw uitgenodigd glas tegenwoordig wordt gebruikt in de beel- Meer informatie: stedelijk.nl om deel te nemen aan de Van Lanschot dende kunst met werk van ruim 25 heden- Kunstprijs. Er wordt in 2018 extra aandacht daagse kunstenaars. Het gebruik van het besteed aan het geven van toelichting op medium glas door kunstenaars en vormge- Geen Van Lanschot Kunstprijs de gestelde criteria. Van Lanschot heeft vers kreeg zo’n 50 jaar geleden een enorme 2017 – Amsterdam sinds haar oprichting kunst verzameld. Het boost door de introductie in Amerika van een fundament werd gelegd in de negentiende kleine, verplaatsbare glasoven. Dit maakte Dit jaar hebben 514 kunstenaars werken in- eeuw door Godfried van Lanschot en zijn het mogelijk om zelfstandig met het weer- gestuurd voor de Van Lanschot Kunstprijs vrouw; zij waren fervente kunstliefhebbers barstige materiaal te werken. Het functio- 2017, waarvan de winnaar een plek verdient en hun aankopen vormen nog steeds een nele en economische nut van glas stond in de kunstcollectie van Van Lanschot en een belangrijk onderdeel van de kunstcollectie. niet langer voorop en de Studioglasbewe- tentoonstelling in de Nieuwe Kerk in Amster- Om die traditie voort te zetten heeft de ging was geboren. Glas deed zijn intrede in dam. Na het beoordelen van de inzendingen bank een jaarlijkse prijs in het leven geroe- de lesprogramma’s van universiteiten en – heeft de selectiecommissie echter laten weten pen voor de kunstenaar die in zijn of haar in Nederland – van de Gerrit Rietveld Academie. dat er dit jaar geen werken genomineerd werk het best de huidige tijdgeest weet vast Glass 4Ever is een tentoonstelling van uiter- worden voor deze prijs. Er wordt door de jury te leggen voor latere generaties. Eerdere sten. Zo is het werk van Simsa Cho surrea- beoordeeld aan de hand van drie criteria die winnaars van de Van Lanschot Kunstprijs listisch en figuratief. Hij is bekend van zijn voor de prijs op een evenwichtige manier waren Annemarie Busschers met het werk project Shoerealism, een reeks glasobjec- met elkaar in verhouding moeten zijn: Ageing (2015) en Mirjam Offringa met het ten waarin de schoen steeds de hoofdrol visuele kracht, aansluiting met de tijdgeest videokunstwerk Het Contact (2016). speelt. Katrin Maurer werkt met transparant van nu en originaliteit. Het is voor het eerst glas, in haar bewoordingen “een bijna on- sinds het oprichten van de Van Lanschot Meer informatie: vanlanschot.nl/kunstprijs zichtbaar, maar tegelijk gevaarlijk materiaal”. Kunstprijs dat geen van de werken in vol- Haar abstracte installaties ogen wetenschap- BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 18

ACTIVITEITEN BINNENLAND

pelijk en verbeelden de onzichtbare bedrei- is verheugd met zijn benoeming: “Het is een de HKU, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht gingen in ons bestaan. Pâte de verre (glas- eer om leiding te geven aan de beste design- in aanmerking voor de PUG-prijs. Er zijn acht pasta) is het favoriete materiaal van Xandra opleiding ter wereld, want dat ís de Design kandidaten voorgedragen. De genomineerden Bremers. Haar aan de alledaagse werkelijk- Academy Eindhoven. Er is niet een opleiding zijn Tim Hollander (beeldende kunst), Guusje heid ontleende objecten lijken kwetsbaar, zo invloedrijk als de DAE, en waar zoveel America (beeldende kunst), Rick van Eijck alsof ze kunnen verkruimelen, slechts door goede ontwerpers aan zijn afgestudeerd. (beeldende kunst), Mathieu Klomp (beel- ernaar te kijken. Luchtiger van karakter is het Veel van mijn medewerkers hebben gestu- dende kunst (educatie)), Simon Böing-Messing werk van Hans van Bentem. Hij haalt zijn deerd in Eindhoven. Om daar nu te gaan (Utrechts Conservatorium), Myrthe van de inspiratie uit de kunsthistorie, populaire (strip-) werken, vind ik echt buitengewoon span- Wetering (muziek en technologie), Bonnie cultuur en de wereld van de moderne com- nend. (…) Ze werken er zonder angst. Alle Mier (media) en Bob Los (media). De prijs municatie. Deze ingrediënten mixt hij tot een vragen kunnen er worden gesteld, alles kan bestaat uit een vrij besteedbaar bedrag van volstrekt eigen wereld vol geestige, decora- worden onderzocht; dat maak je niet veel € 2.500 en een door de Utrechtse kunstenaar tieve elementen. De encyclopedische ge- mee in de onderwijswereld, dat weet ik uit Theo van de Vathorst ontworpen PUGpen- wrochten van Bernard Heesen zijn geba- ervaring. Die volstrekt open houding maakt ning. Elk jaar komt een andere tak van weten- seerd op afbeeldingen die hij vond in oude deze opleiding zo zeldzaam en speciaal. Ik schap voor de PUGprijs in aanmerking. encyclopedieën. Aan de kannen, arabesken, zal er alles aan doen om dat te behouden Om de vier jaar is het een kunstenaar. De prijs kelken en pullen geeft hij – in zijn glasblazerij en waar mogelijk te intensiveren.” Grima is zal na de najaarslezing op 7 november in De Oude Horn bij Leerdam – een eigen fan- zo vaak als mogelijk in Eindhoven. de Senaatszaal van het Academie Gebouw tasievolle interpretatie. Ook De La Torre in Utrecht worden uitgereikt door Elaine Vis Brothers uit Mexico hebben een kleurrijke Meer informatie: designacademy.nl directielid PUG). Deze uitreiking is openbaar. kijk op glas, maar betrekken in hun werk ook Na de laudatio krijgt de winnaar het woord altijd nadrukkelijk de locatie waar zij – overal om het oeuvre verder toe te lichten. De jury ter wereld – werken. Het werk bevat veelal Openbare uitreiking PUGprijs bestaat dit jaar uit Jacob ter Veldhuis (com- een maatschappijkritische noot of speelt in 2017 – Utrecht ponist), Lydia van Oosten (kunstprofessio- op de actualiteit. Andere deelnemende kun- nal) en Gerben Schermer (directeur HAFF). stenaars zijn onder meer Gabriëlle van de Op dinsdag 7 november a.s. reikt het Pro- Laak, Josja Caecilia Schepman, Caroline vinciaal Utrechts Genootschap voor de Kun- Meer informatie: pugutrecht.nl Prisse, Mieke Groot, Klaas Gubbels, Paul sten en Wetenschappen de jaarlijkse PUG- Funcken, Ans Bakker, Gert Bullée, Bikkel, prijs uit. Dit jaar komt een afgestudeerde van Rachel Daeng Ngalle, Albert Hendriks, Wouter Bolangier, Yvon Trossèl, Nataliya Vladichko, Sebastiaan Coppens, Krista Israel, Marta Klonowska en Marinke van Zandwijk.

Meer informatie: gorcumsmuseum.nl

Nieuwe directeur Design Academy – Eindhoven

Joseph Grima is de nieuwe directeur van de Design Academy Eindhoven (DAE). Hij volgt Thomas Widdershoven op die in oktober 2016 na drie jaar afscheid nam van de DAE. Tot de benoeming van Grima was Jurriënne Ossewold, op directieniveau verantwoordelijk voor educatie, onderzoek en ontwikkeling, waarnemend directeur. Grima (40), wonend in Genua, in bezit van een Brits paspoort, studeerde in 2003 af aan Architectural As- sociation in Londen en is de oprichter van Space Caviar; een studio in Genua die zich richt op design, architectuur, technologie en politiek. Grima was gedurende drie jaar de jongste hoofdredacteur van het even- eens Italiaanse blad Domus. In 2012 was hij een van de twee curatoren van de (eerste) Esther de Graaf Design Biënnale in Istanbul. Twee jaar later was hij verantwoordelijk voor de befaamde Biënnale Interieur in Kortrijk. Joseph Grima BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 19

On Speaking Terms – Den Haag beste eindexamenvideo’s, films, shorts en gierige filmstudent die zijn verwachtingen en animaties. Festus Toll won 26 augustus de ambities probeert waar te maken tijdens het Tot en met 5 november 2017 is in Nest, plat- TENT Academy Award 2017, de prijs voor filmen van zijn eigen afstudeerfilm. Het appel- form voor hedendaagse beeldende kunst, de beste eindexamenvideo van de Neder- leert aan een gevoel dat iedereen kent, dat te Den Haag de tentoonstelling On Speaking landse kunstacademies. De Noor Simen van een oplichter of bedrieger, aldus de jury. Terms te zien. Voor On Speaking Terms is Gjersvold won de Best Foreign Film Award, Simen Gjersvold studeerde af aan Nordland een experimentele tentoonstellingsruimte de prijs voor de beste eindexamenvideo van College of Art and Film en won een artist- ontwikkeld door ontwerpers van Studio L A. jonge kunstenaars uit gastland Noorwegen. in-residence bij Het Wilde Weten in Rotter- De kunstwerken worden getoond in een De film van Igrayne Hörmann is uitgeroe- dam. Igrayne Hörmann, de genomineerde nieuwe architectuur binnen de muren van pen tot de favoriet van het publiek. In KINO van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht Nest, om zo vanuit een ander standpunt te werden de Awards door de jury onder leiding maakte de filmRode Krijtjes, die gaat over kijken. De vermenging van culturele tradities van Rutger Wolfson uitgereikt. De filmWe Syrische kinderen die een nieuwe taal leren en het wij-zij denken in onze samenleving Will Maintain van Festus Toll gaat over een en vertellen over hun ervaringen. Het is een worden bevraagd. Deze tijdelijke ‘arena’ wil Keniaans kind wiens oom voorspelt dat een intiem perspectief op de nog altijd woeden- de bezoeker uitnodigen nieuwe ideeën te kind van gemixte ouders zich nooit thuis gaat de oorlog en op de moeizame reis naar een vormen en deze te bediscussiëren. voelen in Afrika en niet in Europa. Twaalf nieuw thuisland. De jury stond dit jaar onder On Speaking Terms is een initiatief van en jaar later is het kind een filmmaker en onder- leiding van Rutger Wolfson, voormalig direc- vormgegeven door Studio L A, met: Yair zoekt hij de betekenis van zijn ooms profe- teur van het IFFR. Scott Elliott (kunstenaar Callender, Robert Glas, Charl Landvreugd, tische woorden. De jury had veel waarde- en coördinator residency Hordaland Art Centre, Barbara Visser en Marga Weimans. ring voor de manier waarop hij belangrijke Bergen), Roderick Hietbrink (kunstenaar), thematiek van vandaag heel persoonlijk Priscila Fernandes (kunstenaar en coördi- Meer informatie: nestruimte.nl weet te maken. We Will Maintain is tevens nator residency Het Wilde Weten, Rotterdam) geselecteerd voor de NFF Studentencom- en Karen Verschooren (programma coördi- petitie 2017, IDFA en het IFFR. Festus Toll nator Visual Arts & Artefact STUK, Leuven), Tent Academy Awards 2017 – studeerde aan de AKV St. Joost Academie namen deel in de jury. De TENT Academy Rotterdam in Breda en won een artist-in-residence bij Awards wordt jaarlijks georganiseerd door Hordaland Art Centre in Bergen, Noorwe- TENT, platform voor hedendaagse kunst in Festus Toll en Simen Gjersvold zijn de win- gen. Simen Gjersvolds filmI overkant is een Rotterdam. De TENT Academy Awards biedt naars van de jaarlijkse competitie tussen de zelfreflectievemockumentary over een leer- jong audiovisueel talent een podium en is voor afstuderende kunstenaars een spring- plank naar grotere bekendheid.

Meer informatie: tentrotterdam.nl

BAK: Propositions for non-fascist living – Utrecht

BAK, presentatie-instelling op het gebied van theoretische reflectie over de rol van kunst in de maatschappij in Utrecht, ver- huist van de Nieuwstraat naar de nieuwe locatie op de Pauwstraat 13a. BAK wil de theaterzaal aan de Pauwstraat inzetten als auditorium voor debatavonden, artist talks, performances en audiovisuele installaties. Daarnaast krijgen ook tentoonstellingen, onderzoek, talentontwikkeling en educatie- ve activiteiten een plek op de Pauwstraat. Terwijl de nieuwe locatie wordt verbouwd, is BAK ondertussen ook de eigen visuele dentiteit en online platform aan het heront- wikkelen in samenwerking met het in Milaan gebaseerde Leftloft. De tijdelijke website gaat 11 september 2017 online. Te midden van

Valerie van Leersum Valerie de renovatie gaat op zaterdag 7 oktober 2017 BAK’s nieuwe onderzoekstraject Propositions for Non-Fascist Living van start met de eerste performatieve conferentie: Propositions #1: BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 20

ACTIVITEITEN BINNENLAND

What We Mean. De artistieke interventies en groot en divers publiek in aanraking met kunst. te maken voor de Afrikaanse markt. Marlene het filmprogramma zijn ook te bezichtigen Dit gebeurt alleen niet wanneer er werken Dumas, geboren in Zuid-Afrika en sinds 1976 op zondag 8 oktober. De nieuwe website in depot staan. Daarom heeft de VBCN het woonachtig in Amsterdam, onderzoekt in en BAK’s nieuwe digitale tijdschrift Basics initiatief genomen enkele van deze werken de serie Young Men de relatie tussen beeld zullen in januari 2018 online komen. uit de depots te halen. De eerste presentatie en beeldvorming in portretten van jongeman- van Uit het depot was in het Anningahof te nen met een Noord-Afrikaans uiterlijk. Meer informatie: bakonline.org zien van 20 mei tot en met 6 augustus jl. De tentoonstelling bevat werk van: Peter Alma Deelnemende collecties zijn: Collectie ABN (ID, 1886 – NL, 1969), Halil Altindere (TR, 1971), AMRO collectie, Collectie Albert Heijn Kunst Francis Alys (BE, 1959), Kors van Bennekom TodaysArt 2017 – Den Haag Stichting, DSM Art Collection, ING Collectie, (NL, 1933 – 2016), Rossella Biscotti (IT, 1979), Collectie Radboudumc, Isala Kunst collectie. Miguel-Ángel Cárdenas (CO, 1934 – NL, 2015), Op vrijdag 22 en zaterdag 23 september Ulises Carrión (MX, 1941 – NL, 1989), Ad van a.s. vindt in het Haags theaterkwartier de Meer informatie: vbcn.nl Denderen (NL, 1943), Rineke Dijkstra (NL, 13e editie van TodaysArt plaats, een twee- 1959), Agoes Djaya (ID, 1913 – 1994), Otto daags internationaal festival voor heden- Djaya (ID, 1916 – 2002), Marlene Dumas (ZA, daagse kunst, muziek en digitale cultuur. Ik ben een geboren buitenlander 1953), Aslan Gaisumov (Tsjetsjenië, 1991), De organisatie heeft met het festival door – Amsterdam Gillion Grantsaan (SR, 1968), Ed Hart (SR, de jaren heen een reputatie opgebouwd als 1936), Nola Hatterman (NL, 1899 – SR, 1984), pionier op het gebied van live performances, Het Stedelijk Museum Amsterdam onder- Lewis Hine (US, 1874 – 1940), Remy Junger- digitale kunst, elektronische muziek en audio- zoekt in een aantal tentoonstellingen in 2017- man (SR, 1959), Aart Klein (NL, 1909 – 2001), visuele performances. In TodaysArt 2017 2018 verschillende aspecten van het thema Bertien van Manen (NL, 1942), Meredith Monk wordt het publiek uitgedaagd in het mystieke migratie. In de tentoonstelling Ik ben een (PE, 1942), Otobong Nkanga (NG, 1974), domein te duiken van algoritmische syste- geboren buitenlander die van 23 september Wendelien van Oldenborgh (NL, 1962), Michiel men. De vraag die wordt gesteld is: who is 2017 tot en met 3 juni 2018 is te zien, staat Schuurman (NL, 1974) en Barbara Visser (NL, connecting the dots? Het festival vindt plaats de collectie van het museum centraal: Hoe 1966). in het Theater aan het Spui, het Filmhuis verhouden kunstenaars zich tot migratie, Den Haag en in de Koninklijke Schouwburg. en op welke wijze brengen ze dit thema in Meer informatie: stedelijk.nl Te zien, te horen en te beleven zijn onder beeld? Deze collectiepresentatie laat zien andere Hauschka, de Ghanees Ata Kak, wat de invloed van migratie kan zijn op kun- Laurel Halo en de show Still be Here met stenaars nu en in het verleden, en hoe zij de Een Moment, Nu: Mo(nu)ment – Hatsune Miku. gevolgen ervan verbeelden en in perspectief Rotterdam plaatsen. De titel Ik ben een geboren buiten- Meer informatie: todaysart.nl lander is een uitspraak van de Mexicaanse Tot en met 8 oktober 2017 vindt op de Avenue kunstenaar Ulises Carrión (1941-1989) die Concordia in Rotterdam de vierde editie sinds de jaren ’70 in Amsterdam woonde. van Arte Concordia plaats. Gedurende een Uit het depot in Anningahof – De voor deze tentoonstelling gepresenteer- maand verandert deze statige Rotterdamse Zwolle de werken variëren van foto’s van de Neder- laan in een buitenexpositie met grote en kleine landse migranten die rond 1900 arriveerden beelden van 13 kunstenaars, vlaggen, per- Deze zomer presenteert de VBCN (Vereniging op Ellis Island, New York en Surinaamse formances en andere optredens, rondlei- BedrijfsCollecties Nederland) in twee delen Nederlanders die zich in de jaren ’70 ves- dingen en meet & greets. Curator Karin Arink kunstwerken uit haar depot in de lichthal tigden in de Bijlmer, tot meer actuele beelden ontwikkelde dit jaar het concept voor de van het Anningahof bij Zwolle. Tot 29 okto- van vluchtelingen aan de kust van Zuid- tentoonstelling en selecteerde de kunste- ber 2017 is de tweede presentatie Uit het Spanje. Er komen kunstenaars aan bod die naars. Over het thema zegt zij: “De wijk waar- depot te bezoeken. Het gaat om werken zelf migrant zijn en vanuit die ervaring werk in Avenue Concordia ligt, is een monumen- van Hans van de Ban, Marinus Boezem en maken zoals Remy Jungerman en Ed Hart. taal ‘beschermd stadsgezicht’. Het woord Irene Fortuyn. De werken worden uit het In de jaren ’60 en ‘70 verlieten de kunstenaars ‘Monument’ roept statige beelden in de pu- depot gehaald en krijgen in de Anningahof hun geboorteland Suriname voor Amster- blieke ruimte op en mooi versierde gebou- weer de zichtbaarheid die ze verdienen. dam. Jungerman gebruikt in zijn werk een wen: herkenningstekens die verwijzen naar Met dit initiatief wil de VBCN een lans breken platgetreden pad “als metafoor voor iets of het verleden. Tegelijk verbergen zich in dit voor collectiemobiliteit en bijdragen aan de iemand die vrijwillig uit de natuurlijke habitat woord de begrippen ‘nu’ en ‘moment’: monu- dynamiek en zichtbaarheid van bestaande stapt. Die stap is een risico: je kunt platge- menten verwijzen naar specifieke momen- collecties. Het publiek wordt uitgenodigd treden worden, maar je kunt ook ontsnap- ten, naar (politieke) gebeurtenissen in de mee te denken over de beste locatie voor pen.” Sommige kunstenaars onderzoeken tijd.” Deelnemende kunstenaars maakten deze werken uit depot. Mogelijk leidt het tot de relatie tussen migratie en het Nederlandse speciaal voor Arte Concordia beelden als een tweede leven op een nieuwe plek. De koloniale verleden. Wendelien van Olden- monumenten die het tijdelijke markeren of VBCN is een onafhankelijk non-profit ken- borgh concentreert zich in La Javanaise op tijdelijke handelingen die tot mo(nu)ment nisnetwerk voor Nederlandse bedrijven en de Dutch wax, waarmee Nederlanders zich worden. Het werk staat in relatie tot het (semi)publieke instellingen met een kunst- de traditionele batiktechniek toe-eigenden dagelijkse komen en gaan van passanten collectiebeleid. Via deze collecties komt een om er (nog altijd) zeer populaire stoffen van over de Avenue en incidentele gebeurtenis- BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 21

sen in deze leefomgeving. Deelnemende door Bildmuseet, Umea (Zweden) met steun de kans om kennis te maken met heden- kunstenaars zijn: Juan Beladrich, Willem van Z33 en Arts Catalyst. daagse tendensen en vernieuwingen in de Besselink, Anna Bondt, Ellen Boersma, Iris kunst en om zelf kunstenaars te ontmoeten, Bouwmeester, Paul Cox, Jessica van Deur- Meer informatie: nuclear.artscatalyst.org die ze later mogelijk tegenkomen in collecties, sen, Rolf Engelen, Albert Kliest, Robin Kol- tentoonstellingen en biënnales wereldwijd. leman, Maurice Meewisse, Tanja Smeets en Josua Wechsler. Façade – Middelburg Meer informatie: rijksakademie.nl/NL/rijksakademieopen Meer informatie: arteconcordia.nl Tot en met 5 november 2017 vindt in Middel- burg de internationale kunstmanifestatie Façade plaats. Vijftien installatie of beelden Among other things, I’ve taken Perpetual Uncertainty – Hasselt (B) van kunstenaars uit Nederland, België, Duits- up smoking – Rotterdam land en het Verenigd Koninkrijk staan op Tot en met 10 december 2017 is in Z33 Huis verschillende plaatsten in de binnenstad van Tot en met 29 oktober 2017 is in TENT te voor actuele kunst te Hasselt de tentoonstel- Middelburg opgesteld. Een wandelroute Rotterdam de groepstentoonstelling Among ling Perpetual Uncertainty te zien. De tentoon- verbindt de beelden en geeft tegelijkertijd other things, I’ve taken up smoking te zien stelling brengt een twintigtal hedendaagse een beeld van de stad Middelburg die dit waarin kunstenaars hun visie geven op gender kunstenaars samen uit Europa, de VS en jaar 800 jaar stadsrechten viert. De vier vrij- en seksualiteit. Het aantal categorieën voor Japan die werken rond het nucleaire Antro- heden van de Amerikaanse president Roose- het aanduiden van seksuele en genderiden- poceen, het recent geïntroduceerde nieuwe velt (1933-1945) zijn het thematisch uitgangs- titeiten is de laatste tijd verveelvoudigd. Zo geologische tijdperk dat gekenmerkt wordt punt: vrijheid van spreken en meningsuiting, biedt Facebook naast het standaard ‘man’ door de invloed van de mens op het klimaat vrijheid van godsdienst, vrijwaring van ge- of ‘vrouw’ aan gebruikers op dit moment 71 en de atmosfeer, waarin onder andere de brek en vrijwaring van vrees. Het begrip fa- opties voor genderidentificatie. Maar draagt nucleaire industrie een grote rol speelt. çade heeft alles te maken met vrijheid. Met dit ook daadwerkelijk bij aan de vrijheid van Z33, de naam is afgeleid van haar locatie, de vrijheid om te verhullen, net zo goed als het uiten van identiteit? En wil iedereen zich Zuivelmarkt 33, de historische begijnhofsite met de vrijheid om te onthullen. In hoeverre wel met een label identificeren? De tentoon- in de stad Hasselt, werkt op het raakvlak zijn we wie we zeggen te zijn? Wie we in stelling engageert zich met de aanhoudende tussen kunst, wetenschap en maatschap- onze selfie-cultuur tonen te zijn? In hoever- behoefte aan veiligheid en erkenning van de pij. De deelnemende kunstenaars stellen de re hebben we een façade nodig, een mas- LHTB+ gemeenschap in de samenleving, en nucleaire utopie in vraag en kaarten thema’s ker dat verbergt en soms ook misleidt. Hoe viert tegelijkertijd de optimistische en tegen- aan die in het huidige debat onderbelicht vrij we ook willen zijn, misschien kunnen we draadse verbeelding van deze groep voor een blijven. Eerder dan een puur wetenschap- ook wel niet zonder masker. Het is aan de wereld die nog moet komen. Met: All the pelijke, economische of pragmatische bena- kunst en aan de deelnemende kunstenaars Cunning Stunts, Pauline Boudry/ Renate Lorenz, dering, stellen ze een breder cultureel pers- om ons daarover aan het denken te zetten, Alberto García del Castillo m/ Steev Lemercier pectief voor waarin kennis en de overdracht door vragen te stellen, door conventies onder- & César Segarra, Angelica Falkeling, Hannah ervan, rituelen, architectuur en beeldvorming uit te halen, door twijfel te zaaien en ons ver- James, Alex Mawimbi, Floriane Misslin, Olle centraal staan. Deelnemende kunstenaars: volgens te laten verwonderen. Deelnemende Lundin, Rory Pilgrim, Julius Thissen, Geo Lise Autogena en Joshua Portway, Nick kunstenaars zijn: Guillaume Bijl, Melanie Wyeth. Samengesteld door Jesse van Oosten. Crowe en Ian Rawlinson, Dave Griffiths, Bonajo, Birgit Brenner, Berlinde De Bruyc- David Mabb, Susan Schuppli, Andrew Weir, kere, Ed Fornieles, Folkert de Jong, Anouk Meer informatie: tentrotterdam.nl Yelena Popova, Eva en Franco Mattes, Isao Kruithof, Joep van Lieshout, Nadia Naveau, Hashimoto, Erika Kobayashi, Cécile Massart, Liza May Post, Michael Sailstorfer, Anne- Kota Takeuchi, Thomson & Craighead, Su- Marie van Sprang, Henk Visch, Anne de Vries Jubileumtentoonstelling 30 x 30 zanne Treister, Shuji Akagi, Finger Pointing en Dirk Zoete. - Amsterdam Worker, Shimpei Takeda, Kota Takeuchi, Robert Williams en Bryan McGovern Wilson, Meer informatie: facade2017.nl Centrum Beeldende Kunst Zuidoost in Amster- Ken + Julia Yonetani, Tim Geelen en Micha dam Zuidoost bestaat dit jaar 30 jaar. In hartje Volders. Perpetual Uncertainty maakt deel Bijlmer brengt zij al 30 jaar meerdere werel- uit van het bredere, langlopende onderzoeks- RijksakademieOPEN 2017 – den bij elkaar. CBK Zuidoost nodigt kunste- traject Nuclear Culture, dat uitwisseling en Amsterdam naars uit om nieuwe verhalen te vertellen en samenwerking tussen kunstenaars, experten daarmee het nieuwe Nederland te verbeel- en wetenschappers bevordert. Het werd In het laatste weekend van november, 25 den. Inclusief en niet vanuit één ideaal. Met geïnitieerd door Arts Catalyst en Goldsmiths en 26 november a.s., openen kunstenaars de jubileumtentoonstelling 30 x 30, een Salon- College in Londen en omvat fieldtrips voor van de Rijksakademie in Amsterdam hun achtige tentoonstelling, zie je indirect een kunstenaars naar nucleaire locaties in Europa atelier. 45 residentie kunstenaars presente- portret van 30 jaar CBK Zuidoost. De ten- en Japan, opdrachten voor nieuwe kunst- ren hun werk aan een het publiek. Naast de toonstelling is te zien tot en met 21 oktober. werken, tentoonstellingen, rondetafelgesprek- studiopresentaties kunnen bezoekers per- Werk van onder andere: Papa Adama, Kostana ken, publicaties en lezingen. formances bijwonen, rondleidingen volgen Banovic, Diana Blok, Celine van den Boorn, Perpetual Uncertainty werd geproduceerd en het filmprogramma zien. Het publiek krijgt Barbara Broekman, Frank Creton, Avantia BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 22

ACTIVITEITEN BINNENLAND

Damberg, Harley Davelaar, Brian Elstak, Dan Johannes Vermeer Prijs 2017 – npark in Apeldoorn. Winnares Eja Siepman Ernst, Marijke Everts, Neil Fortune, Fransicus Den Haag van den Berg is de tiende kunstenaar die de & Franciscus, Quinsy Gario, Antonio Jose prijs toegekend heeft gekregen en zij schaart Guzman, Maartje Jaquet, Gita Hacham, De Johannes Vermeer Prijs 2017, de Neder- in de rij van een illuster gezelschap van prijs- RaQuel van Haver, Remy Jungerman, Patricia landse staatsprijs voor de kunsten, is door winnaars, waaronder Auke de Vries, Joep van Kaersenhout, Abu Kanu, Iris Kensmil, Ben minister Bussemaker toegekend aan mode- Lieshout, Carel Visser en Maria Roosen. Krewinkel, Charl Landvreugd, Lego Lima, ontwerper Iris van Herpen. De jury prijst Van Judith Leysner, Jikke van Loon, Helen Mar- Herpen wegens haar grensverleggende en Meer informatie: wilhelminaring.nl tina, Glenda Martinus, Joanneke Meester, interdisciplinaire ontwerpen, waarin zij uit- Cindy Moorman, Chequita Nahar, Baukje zonderlijk talent en ongebreidelde nieuws- Spaltro, Angela Tellier, Su Tomesen. gierigheid verbindt aan vernieuwende digi- Nieuwe naam Witte de With – tale technieken en ambachtelijk vakmanschap. Rotterdam Meer informatie: cbkzuidoost.nl Iris van Herpen (1984) studeerde mode aan de hogeschool voor de kunsten ArtEZ in De Raad van Toezicht van Witte de With Center Arnhem en liep tijdens haar studie stage bij for Contemporary Art is tijdens zijn driemaan- Once more, with feeling – Alexander McQueen en Claudy Jongstra. delijkse vergadering van 5 september 2017 Almere Stad In 2007 begon zij haar eigen label met een unaniem overeengekomen om een wijziging unieke ontwerpstijl die zij ‘New Couture’ noemt. aan te brengen in het deel van de naam van Tot en met 7 januari 2018 presenteert KAF Haar werken tonen futuristisch en sculpturaal het instituut dat refereert aan de marineoffic- Expo de tentoonstelling over Land Art: en zijn geëxposeerd in internationale musea. ier Witte Corneliszoon de With (1599-1658). Once more, with feeling. Hierin komen de Van Herpens couture ontstaat op het snijvlak Voorzitter van de Raad van Toezicht Kees zeven Flevolandse landschapskunstwerken van kunst, technologie en mode. Bij het ont- Weeda: “In het licht van recente nationale en van internationaal befaamde kunstenaars wikkelen van haar collecties werkt zij inten- globale ontwikkelingen zijn we tot de conclusie samen met nieuwe performances van zeven sief samen met architecten, choreografen, gekomen dat de verwijzing naar Witte Cornelis- nieuwe kunstenaars. Aan de hand van ma- musici, fotografen en filmmakers, maar ook zoon de With in onze naam en de implicaties quettes, fotografie, videomateriaal, historische met wetenschappers. Van Herpen rekt de daarvan in conflict zijn met de waarden waar documenten, vluchtige momenten én maat- grenzen van mode op door haar multidisci- wij als instituut voor hedendaagse kunst en schappelijke vraagstukken geeft KAF de plinaire manier van werken en daagt daar- cultuur voor staan.” Directeur/bestuurder bezoeker de kans om de zeven grote land- door, aldus de jury, het geijkte concept van Defne Ayas: “Naar aanleiding van het project schapskunstwerken én de performances mode uit. De Johannes Vermeer Prijs is de Cinema Olanda: Platform dat deze zomer op één plek te bewonderen. De tentoon- Nederlandse staatsprijs voor de kunsten en plaatsvond in Witte de With zijn wij recent stelling vormt daarmee een overzichtsten- bestaat uit € 100.000. De winnaar mag dat be- begonnen de oorsprong van onze naam te toonstelling die veertig jaar Land Art viert steden aan een speciaal project op zijn of haar onderzoeken. Het besluit van de Raad van en wereldwijd nog niet eerder is vertoond. werkterrein. De Nederlandse regering heeft Toezicht is een noodzakelijke en belangrijke Nergens op de wereld is zoveel Land Art te de prijs in 2009 ingesteld om uitzonderlijk arti- stap in het onder ogen zien van een blinde vinden als in Flevoland. Deze opvallende stiek talent te eren en te stimuleren. De prijs vlek in onze geschiedenis als instituut en in landschapskunstwerken gevormd uit o.a. kan worden toegekend aan in Nederland wer- ons zelfbewustzijn. We voorzien geen verdere staal, beton, steen, bomen en aarde bevin- kende kunstenaars uit alle artistieke disciplines. besluiten met betrekking tot de details van den zich op onverwachte plekken midden de wijzigingen in onze naam tot begin 2018, in het landschap. In het kader van het onder- Meer informatie: johannesvermeerprijs.nl wanneer de termijn van mijn opvolger start.“ zoeksprogramma Land Art Live hebben ze- Een van de tentoonstellingen in Witte de With ven nieuwe kunstenaars, vanuit een sociaal Center for Contemporary Art, in de serie perspectief, zich laten inspireren door de Wilhelminaring 2017 – Apeldoorn Rotterdam Cultural Histories, is gewijd aan Flevolandse Land Art en een performance een deel van de vraag: “Wat houdt het voor op locatie opgevoerd. In tegenstelling tot Eja Siepman van den Berg neemt op 23 sep- een witte instelling in om onder de noemer de originele kunstenaars werken zij niet met tember a.s. in het CODA Museum in Apel- Witte de With zogenaamd ‘kritisch’ te werken?”. staal en beton, maar houden zij zich bezig doorn de Wilhelminaring in ontvangst uit Met deze historische verkenning probeert met sociale processen, menselijke ervaringen handen van juryvoorzitter Wim Pijbes. de kunstinstelling om zowel het handelen en maatschappelijke vraagstukken. Kunste- De Wilhelminaring is een landelijke oeuvre- van Witte Corneliszoon de With aan het naars van Land Art: Marinus Boezem, Antony prijs die sinds 1998 elke twee jaar wordt toe- licht te brengen als een toelichting te geven Gormley, Paul de Kort, Daniel Libeskind, gekend aan een vooraanstaand Nederlandse op de beweegredenen achter de naamge- Robert Morris, Richard Serra, Piet Slegers. beeldhouwer. Het is een van de belangrijkste ving van de straat in de negentiende eeuw Kunstenaars van Land Art Live interventies: kunstprijzen in Nederland. Met deze prijs wordt en van de instelling zevenentwintig jaar Feiko Beckers, Melanie Bonajo, Gilles de aandacht gevraagd voor de Nederlandse geleden. Daarnaast wordt ruimte geboden Brock, Zhana Ivanova, Cindy Moorman, beeldhouwkunst. De prijs bestaat uit een voor openbare reacties op de vraag of Maria Pask, Rory Pilgrim. speciaal ontworpen ring door sierraadont- Witte de With Center for Contemporary Art werper Katja Prins, De Wilhelminaring, een van naam zou moeten veranderen. Meer informatie: gedicht, een expositie in museum Coda en kaf.nl/expo/landschapskunst-in-flevoland een opdracht voor een werk in het Sprenge- Meer informatie: wdw.nl BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 23

ACTIVITEITEN BUITENLAND

Beeldende kunst(enaars) over Duitsland Engeland de grens - Lithografie workshop – München - The Pastel Society – Londen Zoals opgaat voor de meeste berichten in De lithography workshop Steindruck Munich The Pastel Society is op zoek naar de beste BK-informatie, baseert de redactie zich ook vindt plaats in het Müncher Künstlerhaus in hedendaagse werken in pastel en droge media wat betreft deze rubriek op bronnen van derden; het hart van München. Doel van de work- (pastel, oliepastel, houtskool, pen, conte, ‘in goed vertrouwen’ omdat zij niet in staat is shop is om de druktechniek te behouden sanguine), gecombineerd met de traditionele alle beschikbare gegevens zelf na te trekken. en te cultiveren door kunstenaars een plek aardigheden en creatieve originaliteit, voor Men wordt aangeraden te allen tijde, alvorens te geven waar zij zich kunnen focussen op hun jaarlijkse tentoonstelling. Kunstenaars, met het opsturen van werk, dia’s of geld aan lithografie als kunstvorm. Sinds 2001 vergeeft naast leden van de Society, werkend in deze een genoemde activiteit deel te nemen, zelf enig de stichting Müncher Künstlerhaus vier keer media worden uitgenodigd werk in te zenden onderzoek te verrichten. Daartoe staat - zo per jaar een beurs aan kunstenaars over de voor de jaarlijkse tentoonstelling in de Mall mogelijk - bij het desbetreffende bericht een hele wereld die geïnteresseerd zijn in litho- Galleries te Londen, die plaatsvindt van 20 adres, telefoonnummer en/of e-mailadres en grafie om twee maanden te werken. Kunste- februari tot en met 3 maart 2018. Het inge- website vermeld. Met name de vraag of ook naars die in aanmerking willen komen die- zonden werk mag niet ouder zijn dan een jaar internationale kunstenaars mee kunnen dingen nen bekend te zijn met de basic skills van en niet eerder zijn tentoongesteld. De werken is soms moeilijk te achterhalen. lithografiedruk en moeten zelfstandig kun- mogen niet groter zijn dan 2,4m. en beschik- nen werken. De beurs bestaat uit accommo- baar zijn voor verkoop met een minimum datie en onkosten voor materiaal. De kunste- bedrag van £ 300. Online inschrijven. naar wordt de mogelijkheid geboden een Inschrijfgeld £ 15, voor kunstenaars onder solotentoonstelling in te richten aan het einde de 36 jaar: £ 10. Voor studenten is inzending van de twee maanden. Aanmelden per post. van werk gratis. Er zijn verschillende geld- Er zijn geen formele eisen aan de aanvraag prijzen en verscheidene prijzen in natura te gesteld. winnen, zoals de Alfred Teddy Smith and Zsuzsi Roboz Prize van £ 5.000 en de Unison België Deadline: 30 september 2017 Colour Award van £ 500 voor een jonge kunstenaar onder de 35 jaar werkend in soft - ThalieLab artists residency – Brussel Meer informatie: steindruck-muenchen.de pastel. De Jackson’s Award, bestaat bijvoor- Thalie Art Foundation is een stichting in Brussel beeld uit een set handmade Soft Pastels in en ondersteunt sociaal geëngageerde heden- houten doos (200 Pastels). daagse kunst door internationale kunstenaars uit te nodigen voor een werkperiode in Brussel - Stipendien Künstlerbahnhof Ebernburg – Deadline: 3 november 2017 die in maart 2018 van start gaat. Gebaseerd Bad Münster am Stein-Ebernburg op de ambachtelijke praktijk en nieuwe vor- De vereniging Künstlerbahnhof Ebernburg Meer informatie: thepastelsociety.org.uk men van voedselproductie worden kunste- vergeeft drie tot vier keer in het jaar voor naars, curatoren, vormgevers en chefs van twee maanden een stipendium. De moge- tenminste 30 jaar uitgenodigd een voorstel lijkheid wordt gegeven om ongestoord en in te dienen met thema van vertraging, en onafhankelijk in een prachtige omgeving te Frankrijk concepten van deeleconomie (recycling, tex- werken. De vereniging is gehuisvest in een tiel, 3D creatie, voedsel, etc.). Er worden twee oude spoorwegstation. Er wordt verwacht, - The Contemporary Talents 2017, Wattwiller kandidaten geselecteerd. De kandidaten die- maar niet vereist dat de kunstenaar zich met De François Schneider Foundation in Watt- nen goed Engels en Frans te kunnen spreken. het landschap en de omgeving uiteenzet. willer in de Elzas is een centrum voor heden- Selectiecriteria zijn: artistieke ambitie, inno- De beurs wordt gegeven aan jonge kunste- daagse kunst met kunstwerken rond het vatie, sociale impact, en het voorstel moet naars voor een werkperiode van twee maan- thema water. Jaarlijks vinden er zowel binnen- uniek zijn. De laureaten ontvangen ieder een den. Geboden wordt accommodatie en een als buitententoonstellingen plaats en er is beurs voor productie van € 10.000. Daarnaast lichte studio, beschikbaar gesteld door de een auditorium, een restaurant en een biblio- wordt accommodatie aangeboden en onder- Rheingarfenstein Stiftung van Max und Herta theek. Voor de 7e keer wordt de Contem- steuning. Kuna. Daarnaast worden ook tentoonstel- porary Talents Competition uitgeschreven Afhankelijk van het project is er mogelijkheid lingen georganiseerd voor jonge kunstenaars voor kunstwerken die als thema water heb- voor een presentatie. Online aanmelden. om het werk te presenteren aan het publiek ben. Elk jaar worden zeven laureaten gese- Inschrijfgeld bedraagt 12 euro. en om de Künstlerbahnhof Ebernburg te pro- lecteerd. Kandidatuur staat open voor alle moten. Aanmelden per post. nationaliteiten, leeftijden en kunstdisciplines. Deadline: 31 oktober 2017 Inzendingen op het gebied van installaties Deadline: 30 september 2017 of sculpturen hebben ook de mogelijkheid, Meer informatie: thalielab.org/en/call-for- naast bestaande werken, projecten in te proposal/de-la-transition-ecologique-a-la- Meer informatie: zenden. De andere disciplines kunnen alleen decroissance-du-bon-usage-de-lart kuenstlerbahnhof-ebernburg.de gerealiseerde werken indienen. De awards bestaan uit een schenking van € 20.000 per aureaat, een groepstentoontelling in het BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 24

ACTIVITEITEN BUITENLAND

François Schneider Foundation, een twee- Zweden citeits- en coördinatiekosten. Reiskosten en talige catalogus, en opname van het kunst- kosten voor levensonderhoud worden niet werk in de collectie van de Foundation. - Short Term Residency 2018 – Skärhamn vergoed. Er is geen inschrijfgeld. The Nordic Watercolour Museum in Skärhamn in de provincie Västra Götalands biedt sinds Deadline: onbekend Deadline: 1 oktober 2017 2010 de mogelijkheid aan professionele kun- Inschrijving: opent in september 2017 stenaars om een korte periode van een week Meer informatie: in een van de studio’s van het museum te Meer informatie: fondationfrancoisschneider.org verblijven. Het verblijf is bedoeld voor reflectie FISKARS AiR en voortgang en er wordt uitgekeken naar Kati Sointukangas de ontmoetingen tussen kunstenaars, de T +358 (0) 40 0241017 locatie, de bezoekers en de tentoonstellingen E [email protected] - Open Oproep Van Doesburghuis – Parijs in het museum. Het museum is open sinds De Nederlandse publieke cultuurfondsen – 2000 en ontworpen door de Deense archi- het Mondriaan Fonds, Stimuleringsfonds tecten Niels Bruun and Henrik Corfitsen. Creatieve Industrie, Fonds Podiumkunsten, Het museum is in 2012 uitgebreid met een Verenigde Staten Filmfonds en Letterenfonds – bieden via drie ontwerp van Tengbom. Kunstenaars die in open oproepen de komende drie jaar (2018- aanmerking willen komen, kunnen een ver- - NARS International Residency Open Call 2020) gezamenlijk een residency aan in het zoek indienen door een korte motivatiebrief – New York (Brooklyn) Van Doesburghuis in Meudon-Val-Fleury in te schrijven met presentatie van werk in een De New York Art Residency and Studios Parijs. Makers en bemiddelaars werkzaam pdf bestand van maximaal 10 pagina’s. (NARS) Foundation is een non-profit organi- in de disciplines beeldende kunst, creatieve satie die kunstenaars en curatoren wil onder- industrie. Het Van Doesburghuis is één van de Deadline: 1 Oktober 2017 steunen op internationaal niveau en de lokale beroemdste kunstenaarshuizen uit het Inter- gemeenschap in Brooklyn en op grotere bellum dat zijn functie als atelierwoning heeft Meer informatie: akvarellmuseet.org schaal de New York area wil engageren voor behouden. Theo van Doesburg ontwierp de kunst. NARS staat open voor inzendingen atelierwoning eind jaren twintig voor hemzelf voor hun International Residency Program en zijn vrouw Nelly. De cultuurfondsen stellen van internationale en US-based kunstenaars. deze residency beschikbaar aan kunstenaars Finland NARS ondersteunt zowel opkomende als die werkzaam zijn op de vele gebieden waar- mid-career kunstenaars en curatoren vanuit binnen Theo van Doesburg en Nelly actief - Fiskars AiR 2018, Fiskars alle kunstdisciplines voor een drie tot zes waren. De oproep wordt daarnaast ook open- De stad Fiskars met 600 inwoners ligt in het maanden lang verblijf. Geboden wordt 24/7 gesteld voor makers uit de disciplines film zuiden van Finland, 100 km ten westen van toegang tot gemeubileerde privé of semi- en digitale cultuur. Doel van het gastatelier Helsinki. De coöperatie van kunstenaars, privé studioruimte in de artist community in is het stimuleren van de verdieping van de ontwerpers en ambachtslieden van Fiskars Sunset Park te Brooklyn. De focus ligt op het artistieke ontwikkeling en de praktijk van heeft meer dan 100 leden verspreid over 20 artistieke proces en experiment met andere makers en bemiddelaars in het buitenland. verschillende disciplines. In 2006 is de Fiskars kunstenaars in New Yorks culturele en socio- Hierdoor kunnen aanvragers nieuwe inter- Artists in Residence van start gegaan om politieke context. Presentatiemogelijkheden nationale contacten en markten verkennen, de uitwisseling te stimuleren tussen profes- zijn er in de NARS gallery, bi-annual Open uitbreiden en opbouwen. Daarbij is het mo- sionele kunstenaars en creatieven in Fiskars Studios, en de Entree/Encore program waar- gelijk gebruik te maken van de faciliteiten en overzee en om de lokale gemeenschap in kunstenaars de mogelijkheden hebben van het Atelier Néerlandais, een (net)werk- te verrijken met nieuwe inzichten die de resi- onderzoek en werk te delen door middel van plaats voor Nederlandse kunstenaars en dency-bezoekers meebrengen. De historische artist talks, discussies, screenings, workshops ontwerpers, en een locatie om Franse ge- stad wordt omringd door een rijke flora, meer- en performances. The NARS Gallery biedt sprekspartners te ontmoeten en te ontvan- tjes en bossen. De natuur is een bron van het hele jaar ruimte voor tentoonstellingen. gen. De verblijfsperioden die middels de inspiratie voor de lokale gemeenschap als eerste open oproep worden aangeboden voor de artists in residence. Fiskars heeft Deadline: 30 September 2017 zijn: 2 september tot en met 29 december een unieke geschiedenis die de bevolkings- 2018, 2 januari tot en met 29 april 2019 en structuur en atmosfeer heeft gevormd. De Meer informatie: narsfoundation.org 2 mei tot en met 29 augustus 2019. gemeenschap staat bekend als creatief, nieuws- gierig, multicultureel, liberaal en actief. De Deadline: 20 oktober 2017 residency voor een periode van een tot twee maanden staat open voor professionals uit Japan Meer informatie: elke tak van de creatieve sector, ongeacht Mondriaanfonds nationaliteit en leeftijd. Geboden wordt ac- - Residency Program for Overseas Media Lara Riga commodatie in Fiskars. Er wordt geen huur Arts Creators 2018 – Tokyo T 020 5231600 gevraagd, toch wordt van de geselecteerde De Agency for Cultural Affairs, Government I mondriaanfonds.nl/aanvraag/open-op- kunstenaar een bijdrage van € 300 per maand of Japan (Bunka-cho) organiseert een resi- roep-doesburghuis-parijs/ gevraagd voor onderhoud, water en elektri- dency programma dat onderdeel is van het BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 25

DutchCulture | TransArtists beveelt aan:

Project to Support Nurturing of Media Arts Internationaal Zwitserland Creators. Kunstenaars in de Media Arts (Media Geijutsu in het Japans) over de hele - PhotoChallenge: Girl Power 2017 - Bibliotheek in een voormalig hotel – Oberegg wereld zijn uitgenodigd naar Tokyo te komen PhotoChallenge 2017 is een internationale Wetenschapper, kunstenaar en bibliofiel om nieuw werk te maken. De uitnodiging is fotowedstrijd die door Jak&Jil (Mucca.co) Andreas Züst (1947–2000) verzamelde ge- bedoeld voor makers in de leeftijd van 20- wordt uitgeschreven voor studenten en aca- durende zijn leven meer dan tienduizend 35 jaar wiens werk eerder op een internatio- demici. De wedstrijd heeft als thema Girl bijzondere boeken over onderwerpen als naal festival filmfestival, gameshow, comic Power/Women Empowerment: over gelijk- het weer, geologie, astronomie, fysica, lite- festival etc. is gepresenteerd. Of het nu gaat heid tussen geslachten en de strijd van vrou- ratuur, fotografie, kunst, kitsch en populaire om media art, video’s, games, animatie of wen om te participeren in elk deel van de cultuur. Deze boeken werden 10 jaar na zijn manga, gedurende de werkperiode wordt de maatschappij. De beste foto wordt beloond dood meegenomen op een reis door de kunstenaar/maker in staat gesteld de Japan- met een totale geldprijs van € 5.400. De win- Zwitserse bergen en onderweg getoond. se mediakunst te leren kennen en te ervaren naar van de foto krijgt € 2.700 en nog eens De laatste bestemming was het voormalige met daarbij de mogelijkheid om Japanse een bedrag van € 2.700 om te doneren aan hotel Alpenhof Panorama Lodge in Oberegg. ontwikkelaars te ontmoeten en met hen hun een van de ngo’s die de wedstrijd steunt. Hier bevindt zich de artist residency Biblio- werk te bespreken. Doel van het programma Online aanmelden. Er is geen inschrijfgeld. thek Andreas Züst. Kunstenaars die de boek- is om niet alleen de creatie van werk te sti- encollectie als thema voor een werk of onder- muleren, maar om ook de cross-culturele Deadline: 30 november 2017 zoek willen gebruiken kunnen hier in april dialoog in de mediakunsten te bevorderen. 2018 een aantal weken verblijven in een be- Meer informatie: scheiden kamer met uitzicht over de Alpen, Deadline: 19 September 2017 jakandjil.nl/photochallenge2017 de Rijn vallei en het Bodenmeer. De lengte van het verblijf kan variëren van 1 tot 4 weken Meer informatie: creatorikusei.jp/en/appli- en hangt af van de wenst van de kunstenaar. cation-guide-for-overseas-creator-english Geïnteresseerden kunnen zowel als individu Zwitserland of als collectief (maximaal vier personen) vóór 31 oktober een artistiek voorstel indienen - Drie verblijfsbeurzen in 2018 voor Kunst- met betrekking tot deze bibliotheek. schloss – Werdenberg De organisatie betaalt de reis- en verblijf- De Verein Schloss Werdenberg heeft drie kosten, de kosten voor het gebruik van de beurzen te vergeven voor een periode van studio, een eigen slaapkamer, gedeelde vijf weken, van 16 april tot en met 27 mei keuken en woonkamer. Daarnaast is er een 2018, in het kader van het Kasteel-mediale, stipendium van circa 230 euro per week op een festival voor oude muziek, nieuwe muziek aanvraag beschikbaar. en audiovisuele kunst dat elk jaar met Pink- steren plaatsvindt. De opening van de 7e Deadline: 31 oktober editie van het festival vindt volgend jaar op 18 mei plaats. Gezocht wordt naar kandi- Meer informatie: daten met afgeronde studie op het gebied transartists.org/air/bibliothek-andreas-züst van Klankkunst, sound studies, audio-visuele kunst of experimentele instrumentenbouw voor een installatie, sculpturaal werk of landart project. Elk jaar is er een thema en voor 2018 is dit ‘Wild’, in de zin van de wilde natuur in tegenstelling tot het geciviliseerde. De drie geselecteerde kandidaten wonen gedurende het verblijf in het schilderachtige en kleinste stadje van Zwitserland aan de voet van het slot. De ontstane werken worden tijdens de Kasteel-mediale gepresenteerd. De beurs bedraagt CHF 5.000. Voor verzorging en reiskosten is een bedrag van CHF 1.500 DutchCulture | TransArtists is de wereldwijde gids voor beschikbaar. De geselecteerde kandidaten artist-in-residences. Met hun kennis over residencies ontvangen daarnaast nog CHF 1.000 voor beveelt het team in iedere uitgave van BK-informatie materiaalonkosten. een uniek programma aan. Aanmelden per post of e-mail. W www.transartists.org Deadline: 15 oktober 2017 E Lotte Geeven [email protected] T +31 (0)20 61 64 225 Meer informatie: schlossmediale.ch Jette Mellgren & Jan Johansen & Jan Johansen Jette Mellgren BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 26

ADVERTENTIES

Vraag & Aanbod en Oproepen_e-mail naar: [email protected]

Let bij ‘Vraag & Aanbod’ advertenties op: nlwww.deboekhoudkunst.nl De Mallenmaker Westkust van Ierland Te koop in R’dam, pak 50 vel - Een ‘Vraag & Aanbod’ advertentie kost bij eenmalige plaatsing T 079-3439393 Uw boekhouding Mallenmakerij te Amsterdam. Stichting Polranny Pirates biedt Fabriano Tiepolo 70x100 300 grs min. € 15,50 en max. € 31,- afhankelijk van de hoeveelheid tekst, c.q. het aantal tekens incl. spaties en lettertekens. op maat. Alle fiscale aangiften. Voor lichtgewicht rubber mallen, huis aan voor werkperioden van €175, 35 vel Lana Royal 51x66

- € 15,50 is men verschuldigd voor 130 tekens (of minder); elke Vast tarief. Termijn betaling gietwerk in brons, kunststof, e.d. minimaal een week tot maximaal 250 grs. Alle druktechnieken 26 tekens meer kosten € 3,10 extra. Het maximum is dus 260 mogelijk. en lifecasting. een maand. Vanaf €16,- p.p. Tel 0640268646 tekens voor € 31,-. Men dient zelf het verschuldigde bedrag uit www.demallenmaker.nl per dag. Neem contact op met te rekenen. - Een ‘Vraag & Aanbod’ advertentie moet vooruit worden betaald, [email protected] ook in geval van herhaalde plaatsing. Bijzondere, betaalbare websites 90-Jarige Grafica biedt aan: - Bij de opgave dient men het nummer van BK-informatie waarin Wordpress expert superflexibel Rob Bohle – Vakfotograaf Krause Etspers en men wil adverteren te vermelden, evenals het te betalen bedrag veel extra’s voor kunstenaars van beeldende kunst, exposities vGinkel lithopers type ML60 Grote Verwarmingstafel en rekeningnummer waarvan men dit bedrag heeft overgemaakt. www.arttrust.nl 06 40662525 en sieraden. cap73x146 incl rijvers etc, max T.E.A.B. H.Steur. 0356561011 - Voor eenmalige plaatsing wordt géén BTW rekening gestuurd. - Bij herhaalde plaatsing (vier of meer), kan men desgevraagd een Kijk op www.robbohle.nl steen 38x55, met ets aanpassing BTW rekening ontvangen. t.e.a.b. tel 0657915724 Art of Casting Tijdelijk werken/verblijven Martinique BV Tingieterij. Reeds Galerie Urinoir Bezet in Amsterdam? Stichting Pol- Kunstzyde helpt met het visua- Niet zomaar een boek maken? meer dan 40 jaar vervaardigen Exposeren in de kleinste galerie Grafische Werkplaats Den Haag ranny Pirates biedt atelier aan liseren van ideeën op het internet. Wil je een catalogus van je werk, wij sculpturen en replica’s in van Nederland? Makersplek hartje Den Haag voor perioden van minimaal een Een goede website hoeft niet een kunstproject vastleggen of tinlegering verbronsd in diverse info: www.galerieurinoirbezet.nl www.grafischewerkplaats.nl week tot maximaal een maand. duur te zijn. Meer weten? een fotoboek maken? Ik kan de kleurenpatina’s in grote en kleine [email protected] Neem hierover contact op met Ga naar www.kunstzyde.com impact van je werk versterken oplages. tel. 077-3872327 [email protected] (tel: 06 - 51 71 53 48) door het ontwerp, materiaalkeuze [email protected] Zelf te beheren websites en beeldselectie. www.martinique-bv.nl - professionele kwaliteit RR Keramiekbranden Voor een geslaagd boek; Roelant - eenvoudig te onderhouden verhuurt ovencapaciteit tot 3000 l. Vijf ateliers in Alicante, KUNSTtransport: ‘ALLES = Meijer / www.tegenwind.eu - eigen domein en keramische faciliteiten. Spanje, met eigen woonruimte, KUNST’. Ook naar het buiten- Het giet door in Meppel - onbeperkt pagina’s Ruime ervaring met groot kera- voor een verblijf van minimaal land (Europa). Goede service, Andor Prod ‘Art - goede begeleiding misch werk. Combinatie met een maand. niet duur. Standplaats Amsterdam. Beeldengieterij TENAX Bronsgieterij en rubber mallen - Vanaf 150,- ex BTW atelier en overnachten mogelijk. www.fundatie-knecht-drenth.eu Info: 06 1524 7953 Siliconen mallen, gietwerk in www.andorprodart.com tel. 071-5144028 tel. 06-28071919 [email protected] kunsthars met vele kleurmogelijk- 06 222 57 57 1 www.kunstcms.nl www.rrkeramiekbranden.nl heden. Nu ook rotatiegieten. Kleine en grote oplages. Bronsgieterij Bogart [email protected] Zelf grond kopen en atelier Websites voor Kunstenaars: Te koop in Frankrijk huis, atelier, voor siliconenmallen en het www.beeldengieterijtenax.nl bouwen in Zutphen aan dijk - makkelijk zelf te onderhouden terrein €70.000 kk, grotendeels gieten van uw beelden in binnenarm v.d IJssel ism - eigen domein gerestaureerd. brons, messing of aluminium ondernemers. - ook video/pdf/Issuu www.yvettelardinois.com/news www.bronsgieterijbogart.nl Beeldhouwruimte in Amsterdam Inl. carienengelhard.nl - vanaf 60 euro p/j enkele dagdelen te huur voor 0616136011 www.FotoPortfolios.nl workshops. Bokken, gereedschap- 80 Wissellijsten Therapie voor Kunstenaars pen en stenen aanwezig. hout en aluminium, nieuw en Beeldend Kunstenaar die in het Daarnaast is er ook een werk/ Cursus Japanse houtsnede Laat uw teksten vertalen door gebruikt; met glas en board laatste jaar van opleiding tot psy- vergaderruimte beschikbaar voor handmatige druktechniek een ervaren, in kunst gespeci- div. maten vanaf 30x40 tot chotherapeut zit, zoekt cliënten. workshops of bijeenkomsten en atelier Nel Pak 0633767394 aliseerde vertaler. E/N en N/E. 110x80cm. 50 vel Moorman Ook voor oefendoeleinden een ruime keuken. Voor info (studio van de 4 vrienden) [email protected]/ passe partout karton nieuw, www.cataieze.nl 020-6733241/nick@vivari. www.paknieuws.nl 06 34267728 div. tinten tel 0641447322 Roger Rigorth BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 27

Oproepen

Ballotage Kunstenaarsvereniging gekozen. plines. Ieder kunstenaar beschikt over een Sint Lucas te Amsterdam Het doel is om vanuit het Pinksterfeest, als hoek van 2 x 2.50 m bij 2.50 m witte wand feest van inspiratie, een verbinding te maken met vierkant grondoppervlak. Sint Lucas verwelkomt graag nieuwe leden. met de hedendaagse kunst en daarmee beeld, Opname op CD-rom. Kosten € 155,- (te vol- Kunstenaars uit alle beeldende disciplines woord, klank en monumentale architectuur bij doen na toelating voor 1 november), voor kunnen reageren. de mensen tot de verbeelding te laten spreken. galeries gelden andere prijzen. Informatie over de vereniging, de ballotage Er doen ca 25 kerken mee in 2018. Wij roepen kunstenaars/galeriehouders op en het aanmeldingsformulier: De verdeling van de kerken geschiedt na rond- vóór 15 oktober representatieve foto’s en cv http://kunstenaarsverenigingsintlucas.nl gang in december 2017. Deelname is aan be- op CD/usb stick te sturen aan: paalde criteria gebonden en er is een beschei- voorz. Ballotagecommissie De ballotage vindt plaats op dinsdag 17 den onkostenvergoeding. Gegevens zijn op Harrie Schenning oktober a.s. te Amsterdam te vragen bij de voorzitter. Dierenriem 11, 7071 TJ Ulft Contactpersoon: Rud Perree, 020-6175454 Aanmelding graag middels het opsturen van Inl: 0315-681961 of 06-30183967 een kort CV met max 10 afbeeldingen van [email protected] recent werk en opgave website. In verband www.huntenkunst.org met praktische zaken waaronder reisafstand en verwachte aanwezigheid worden met name CD, stick-retour, mits voldoende gefrankeerde Deelname kunstenaars uit de noordelijke provincies uit- enveloppe is meegezonden. OPENPOORTENDAG 2018 genodigd zich te melden. Kijk voor meer informatie op:

www.feestvandegeest.nl of bel met Inschrijving om professioneel werk op locatie Albert Waarsing (voorzitter) Masterclass Tekenen door te tonen voor de kunstwandelroute Open- tel 0592-272160 PoortenDag Buggenum, zondag 6 mei 2018. Aline Thomassen Aanmelding via email: Buggenum is een pittoresk Maasdorpje in [email protected] Midden-Limburg. Drawing Centre Diepenheim (Kunstvereniging Het evenement mag zich jaarlijks verheugen Diepenheim) organiseert in het weekend van Sluitingsdatum: 15 november 2017 op +/- 3000 bezoekers. 18 en 19 november een Masterclass Tekenen De oproep heeft met name betrekking op onder leiding van Aline Thomassen. ruimtelijk ‘buitenwerk’, aangezien de meeste Zij zal de begeleiding van ongeveer 12 profes- locaties in de open lucht zijn gesitueerd (tui- Ballotage Kunstenaarsvereniging sionele kunstenaars gedurende het weekend op zich nemen. Tijdens het Masterclass- nen, binnenplaatsen). Binnen-locaties zijn be- Hoorn perkt. weekend wordt meegebracht werk besproken.

Uw beeldend werk wordt geballoteerd en De selectie van de professionele kunstenaars Kunstenaarsvereniging Hoorn & Omstreken dient verrassend afgestemd te worden op gebeurt op basis van kwaliteit van de artistieke houdt op maandag 9 oktober weer een bal- een locatie. Geen eenvoudige galerie- en praktijk en motivatie. lotage ronde voor nieuwe leden. winkelachtige tentoonstelling en er wordt Kosten voor het weekend bedragen € 295,00 geen stabijdrage of provisie gevraagd. incl. overnachting en maaltijden en excl. De vereniging is gevestigd in een fraai monu- Onkostenvergoedingen worden niet uitgekeerd. materialen. mentaal pand in de binnenstad van Hoorn. Inschrijven en nadere informatie: Aanmelden kan tot 23 oktober 2017, door het Beeldend kunstenaars, maar ook schrijvers, www.openpoortendag.nl zenden van relevante documentatie, tien af- dichters, architecten, theatermakers enz. die beeldingen van recente tekeningen en een cv. lid willen worden, kunnen zich aanmelden via het inschrijfformulier op de website van Zenden naar: Stichting Feest van de Geest de vereniging: Kunstvereniging Diepenheim Groningen en Noord-Drenthe t.a.v. Masterclass Aline Thomassen http://www.boterhal.com/lid-worden Grotestraat 17, 7478 AA Diepenheim

of via www.wetransfer.com naar Het bestuur roept professionele kunstenaars [email protected] op zich te melden voor het 9e Feest van de Geest dat plaats vindt rond de Pinksterdagen HUNTENKUNST 2018 Ulft Voor vragen en informatie: van 10 t/m 21 mei 2018. www.kunstvereniging.nl of Het Feest van de Geest is een samenwerkings- Op 25, 26 en 27 mei vindt de 26ste interna- [email protected] project tussen kerken en kunstenaars. tionale kunstbeurs Huntenkunst plaats in Ulft Kunstenaars presenteren en exposeren in kerk- (SSP-hal, DRU Industriepark). gebouwen nieuw gemaakt werk, waarbij zij Deelname staat open voor beroepsmatig zich laten inspireren door het verhaal van werkende beeldende kunstenaars en galeries. Pinksteren en de architectuur van het kerkge- Selectie geschiedt d.m.v. ballotage, uitgaande bouw. Voor 2018 is het thema ‘Levensadem’ van kwaliteit binnen de verschillende disci- BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 28

ADVERTENTIES

Gezocht: kunstwerk voor Gooise Meren

De gemeente Gooise Meren is op zoek naar een nieuw kunstwerk Vergoeding voor de wisselsokkel in het centrum van Bussum (Veerplein). De kunstenaar ontvangt een vergoeding van € 1.000,- excl. btw. De wisselsokkel heeft eerder plaats geboden aan de kunstwerken per jaar. ‘Paard’ van Eric Dolfij, ‘La Piëta’ van Linda Verkaaik en ‘Mamadonna’ van Tine Rinds. Meer informatie Momenteel is ‘Wonderhoorn’ van Hanz Daniel te zien. Informatie over de sokkel, de locatie en de procedure kunt u in- winnen bij mevrouw Tissot van Patot via telefoonnummer (035) Criteria 207 00 00. Het kunstwerk dient: Aanmeldingen, voorzien van contactgegevens, CV en foto van - passend voor de afmetingen van de wisselsokkel het kunstwerk kunt u sturen naar: [email protected] (82x80x80) te zijn; - weerbestendig te zijn; - niet aanstootgevend of discriminerend te zijn.

Procedure De wervingsperiode voor het nieuwe kunstwerk sluit op 20 oktober 2017. De beoordeling van de geschiktheid vindt plaats door middel van een atelierbezoek. Van de geschikte inzendingen maakt Kunst- kring Artes uit Bussum een voorselectie, waarna het burgerpanel van Gooise Meren eind 2017 de definitieve keuze maakt. Het kunstwerk wordt begin 2018 op de sokkel geplaatst en blijft minimaal één jaar te bezichtigen. Jette Mellgren & Jan Johansen & Jan Johansen Jette Mellgren BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 29 BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 30

ADVERTENTIES BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 31

Wij nodigen u uit om in te schrijven voor de selectieprocedure. Een breed scala aan disciplines is welkom. Kwaliteit, vernieuwing en originaliteit zijn belangrijke criteria. Voldoen aan ons thema heeft onze voorkeur.

Deelnamekosten €75. Voor jonge beginnende kunstenaars gratis plus een bescheiden tegemoetkoming in de verblijfskosten. Voor groot ruimtelijk werk transportvergoeding (i.o.). Meer informatie, inschrijfformulier en voorwaarden vindt u op: www.kunstschouw.nl Inschrijven vóór 1 december 2017 Contact: [email protected] BK-informatie - negenendertigste jaargang - nummer 6 - 22 september 2017 32

INHOUD

Aandacht voor Activiteiten binnenland 14 BK-INFORMATIE is een vakblad van de Stichting BK-informatie - ‘Kunst en geschiedenis’ 2 - Genomineerden Piket Kunstprijzen Secretariaat: Marina Lagerwerf - Foam Talent Postbus 25049, 3001 HA Rotterdam Europa - Artist-in-residence NIAS-KNAW tel: 010-213 16 68 - Feiten & Cijfers 3 - Nieuwe directeur Brakke Grond e-mail: [email protected] website: www.bk-info.nl facebook.com/BKinformatie Creative Europe Cultuur 2016 - Queering the Collection twitter.com/BKinformatie - 2018 Europees Jaar van het - Publicatie: Onvergetelijk Bestuur: instagram.com/BKinformatie Cathy Jacob, voorzitter Cultureel Erfgoed - Zakelijk directeur Stedelijk Museum Klaas Hoekstra, penningmeester - Geen Van Lanschot Kunstprijs Sandra Smets, secretaris Internationaal - Glass 4Ever - beeldend glas van nu Redactie en vormgeving: - Cultural Mobility Funding Guide 4 - Nieuwe directeur Design Academy Xandra Nibbeling/Kamiel Verschuren - Openbare uitreiking PUGprijs Redacteur Binnen-Buitenland: Ministerie OCW - On Speaking Terms Angélique de Meijer - Toekomstbestendig erfgoedbeleid - Tent Academy Awards Druk: Veldhuis Media - BAK: Propositions for non-fascist living Landelijke instellingen - TodaysArt Oplage: 8.000 Verschijnt acht keer per jaar - Kunsten ’92: Cultuur en 5 - Uit het depot in Anningahof gemeenteraadsverkiezingen - Ik ben een geboren buitenlander De inhoud is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid verzameld en geverifieerd. De uitgeefster draagt geen verantwoordelijkheid - Paradisodebat 2017 - 6 - Een Moment, Nu: Mo(nu)ment voor onjuiste vermeldingen. De Stoel van de Toekomst - Perpetual Uncertainty - Recente toekenningen Mondriaan Fonds 7 - Façade2017 ISSN 0167-3491 © 2017 Stichting BK-informatie, Rotterdam. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of openbaar - Regiomakelaars beeldende kunst - RijksakademieOPEN gemaakt door middel van boekdruk, fotokopie, microfilms of werk - Among other things, I’ve taken up smoking ander medium dan ook, zonder voorafgaande toestemming van Onderzoek - Jubileumtentoonstelling 30 x 30 de uitgeefster. De publicatierechten van werken van beeldend kunstenaars aan- - Kunstenaars in de eerste vijf jaren 8 - Once more, with feeling gesloten bij een CISAC-organisatie zijn geregeld met Beeldrecht na afstuderen - Johannes Vermeer Prijs te Amsterdam. - Collectieve selfie 2017 9 - Wilhelminaring Abonnement BK-informatie: - Nederlander vindt cultuur duur - Nieuwe naam Witte de With - Abonnee wordt men door storting van het abonneegeld op NL96INGB0000259513 t.n.v. BK-informatie, Postbus 25049, 3001 HA Rotterdam; o.v.v. ‘nieuwe abonnee’, naam en volledig Overheidsbeleid Activiteiten buitenland 23 adres. Voor incasso zie www.bk-info.nl - Zwangerschapsverlof met 10 - België —­­ Duitsland­ — Engeland­ — Frankrijk — IBAN: NL96INGB0000259513 BIC: INGBNL2A (het bedrag is terugwerkende kracht voor zzp’ers Zweden­ — Finland­ — Verenigde Staten­ — Japan ­ afhankelijk van de periode waarin het abonnement wordt aan- - Weer uitstel handhaving Wet DBA — Internationaal­ — Zwitserland gegaan. Zie www.bk-info.nl voor de exacte bedragen). Een jaarabonnement (8 nummers) binnen Nederland kost € 17,50 voor een kalenderjaar, buiten Nederland betaalt u € 34,- voor een Beeldende kunst in openbare ruimte 12 Advertenties, opdrachten, aankopen e.d. 26-32 kalenderjaar. - Abonnementen die niet vóór 31 december schriftelijk zijn opge- - Middelburg: Façade2017 - Vraag en aanbod – oproepen – advertenties zegd, worden automatisch een jaar verlengd. - Reeds verschenen nummers worden niet nagezonden. Column - Losse nummers zijn in principe niet verkrijgbaar. - Adressen van abonnees worden niet verstrekt aan derden. - Gracia Kouw: Five Four, More Less 12 Adreswijzigingen Adreswijzigingen (met vermelding van naam en postcode) kunnen Toelichting en verantwoording foto’s uitsluitend schriftelijk aan bovenstaand adres of via - secretariaat@ bk-info.nl - worden doorgegeven. Eventuele klachten over de ont- Kerstvloed kunstroute 1717 vangst van BK-informatie kunnen worden doorgegeven op het 16 Internationale kunstenaars tonen hun werk langs de Noord-Groningse kust, geïnspireerd op de telefoonnummer van de Stichting BK-informatie: 010-213 16 68 Kerstvloed van 24 december 1717. Dit jaar is het 300 jaar geleden dat het Noordzeekustgebied ge- troffen werd door deze zware stormvloed, die duizenden mensen het leven kostte. Het was de grootste Sluitingsdatum: kopij______nr. 2017-7: 10 oktober 2017 natuurramp van Nederland in de afgelopen vier eeuwen. Hoe verhouden wij ons nu ten opzichte van water en natuur? Deze vraag doet ook vandaag de dag menig discussie oplaaien. Oproepen via [email protected] Klimaatverandering, de ontkenning van Trump, het smelten van ijskappen, natuurrampen en het - Vraag & Aanbod belang van een gezamenlijk klimaatakkoord zijn onderwerpen die dagelijks in het nieuws komen. 5 gedrukte regels per advertentie (26 posities per regel), halve kolom Daarmee is het thema actueler dan ooit. Curator Merijn Vrij benaderde beeldend kunstenaars uit breed. Schriftelijke opgave en betaling vooraf, t.g.v. Stichting hedendaagse vloedgebieden als Indonesië (zeebeving, 2004), Japan (tsunami, 2011) en de Verenigde BK-informatie te Rotterdam, NL08INGB0000569654, kosten: € 15,50 tot 5 regels, iedere regel meer € 3,10 met een maximum van 10 regels, Staten (Katrina flood, 2005). Daarnaast zijn er kunstenaars gevraagd uit kustgebieden die destijds e.e.a. incl. BTW (21%). door de Kerstvloed werden getroffen, zoals Duitsland, Denemarken en Nederland. N.B. Wanneer tekst en te betalen bedrag niet voldoen aan het hier- De kunstroute is gratis te bezoeken tot en met 1 oktober 2017 en loopt van Vliedorp, Pieterburen, voor gestelde, kan plaatsing niet doorgaan.

Westernieland, Den Andel en Warffum tot Noordpolderzijl. - Kleine Oproep www.bk-info.nl Kort bericht ter grootte van 1/3 kolom (1/9 pagina) tot 20 gedrukte www.kerstvloed1717.nl regels (38 posities per regel), incl. titel: € 142,- iedere regel meer € 7,- Deelnemende kunstenaars: tot een maximum van 40 regels, e.e.a. excl. BTW (21%). Roger Rigorth (DE), Jette Mellgren & Jan Johansen (DK), Rob Sweere (NL), Esther de Graaf (NL), - Aan basis lay-out gebonden Oproep Teruhisa Suzuki (JP), Richard Bolhuis (NL), Nishiko (JP), Groenewoud & Buij (NL), Eko Prawoto Uitsluitend t.b.v. opdrachten, aankopen c.q. verwerving van in- (ID), Jan Gilbert (New Orleans & Co) (VS), Rontherin Ratliff (New Orleans & Co) (VS), Jana Napoli komsten door beeldend kunstenaars: - hele pagina; - halve pagina; - kwart pagina. (New Orleans & Co) (VS), Marieke Kijk in de Vegte (NL), Valerie van Leersum (NL). Tarieven op aanvraag verkrijgbaar bij het secretariaat. p01 - Rob Sweere, Exploded View, 2017 (foto Kees van de Veen) Provisie ten behoeve van tussenpersonen enz. komt ten laste van p02 - Marieke Kijk in de Vegte, Opkomen en Verdwijnen, 2017 de opdrachtgever. Alle opdrachten dienen schriftelijk te worden p04 - Jana Napoli, DrawerSpeaks, 2017 (foto Knelis) bevestigd. p08 - Jan Gilbert, Trinitas, 2011 (foto Knelis) Betalen van advertenties uitsluitend op NL08INGB0000569654, t.n.v Stichting BK-informatie te Rotterdam. De redactie behoudt zich p09 - Rontherin Ratliff, Dwelling Afloat, 2017 (foto Jan Hendrik van der Veen) het recht voor advertenties te weigeren zonder opgaaf van redenen. p09 - Nishiko, Repairing Earthquake Project, 2017 (fotos Kees van de Veen) p10 - Rob Sweere, Exploded View, 2017 (foto Marc Knip) Sluitingsdatum: kopij advertenties____nr. 2017-7: 10 oktober 2017 p14 - Richard Bolhuis, Flood, 2017 (foto Jan Hendrik van der Veen) p15 - Teruhisa Suzuki, Rolling Gate, 2017 (foto Kees van de Veen) Advertenties via Virtùmedia BV: [email protected] p16 - Groenewoud & Buij, Aquatheek Stille Wetters, 2017 (foto Kees van de Veen) Informatie over mogelijkheden, deadlines, formaten en tarieven p17 - Eko Prawoto, Gotong Royong, 2017 (foto Jan Hendrik van der Veen) van deze advertenties zijn verkrijgbaar bij Virtùmedia BV, Elma Noë; p18 - Esther de Graaf, Silent Pulse, 2017 (foto Jan Hendrik van der Veen) tel. 030 69 33 192 of e-mail [email protected] p19 - Valerie van Leersum, Waar de laatsten zijn weggegaan, 2017 (foto Jan Hendrik van der Veen) Sluitingsdatum: niet aan basis lay-out gebonden advertenties p25 - Jette Mellgren & Jan Johansen, Consolation Houses, 2017 (foto Kees van de Veen) ______nr. 2017-7: 10 oktober 2017 (13:00) p26 - Roger Rigorth, Water Horizont, 2017 (foto Kees van de Veen) p28 - Jette Mellgren & Jan Johansen, Consolation Houses, 2017 (foto Jan Hendrik van der Veen) Verschijningsdatum BK-informatie__nr 2017-7: 3 november 2017