Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1 : 50
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
P A Ń S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz TYCHY (969) Warszawa 2004 Autorzy: Katarzyna Strzemińska*, Robert Formowicz*, Józef Lis*, Anna Pasieczna*, Stanisław Wołkowicz*, Ryszard Strzelecki*, W. Krieger*, M. Gałka* Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Albin Zdanowski* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska* * – Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp – K. Strzemińska . 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Strzemińska. 3 III. Budowa geologiczna – K. Strzemińska. 6 IV. Złoża kopalin – K. Strzemińska, R. Formowicz . 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – K. Strzemińska. 17 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – K. Strzemińska. 20 VII. Warunki wodne – R. Formowicz. 21 1. Wody powierzchniowe . 21 2. Wody podziemne . .. 22 VIII. Geochemia środowiska. 25 1. Gleby – J. Lis, A. Pasieczna. 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – S. Wołkowicz. .29 3. Ryzyko radonowe – R. Strzelecki . 31 IX. Składowanie odpadów – W. Krieger, K. Strzemińska, M. Gałka. .. .. 32 X. Warunki podłoża budowlanego – K. Strzemińska. …37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – K. Strzemińska. ...38 XII. Zabytki kultury – K. Strzemińska. ...44 XIII. Podsumowanie – K. Strzemińska. ..46 XIV. Literatura . ...48 I. Wstęp Arkusz Tychy Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykonany w Oddziale Górnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2002 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Tychy Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w 1998 roku w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie (Preidl, 1998). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002) oraz o niepublikowany aneks do Instrukcji dotyczący wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Przy opracowywaniu rozdziałów III, VI, X i XII wykorzystano tekst objaśniający do MGGP autorstwa Marii Preidl. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Przeznaczona jest ona do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działań gospodarczych, w tym planowania przestrzennego, zwłaszcza w zakresie wykorzystania i ochrony zasobów złóż kopalin oraz środowiska przyrodniczego. Opracowanie sporządzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrzędnych 1942. Materiały konieczne do wykonania mapy zebrano w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach, starostwach powiatowych w Mikołowie i Bieruniu, Wojewódzkim Oddziale Służby Ochrony Zabytków w Katowicach, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Katowicach, w urzędach miast i gmin, w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie oraz u użytkowników złóż. Informacje dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złożach i wystąpieniach kopalin. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Tychy ograniczają współrzędne geograficzne: 18o45’ i 19o00’ długości geograficznej wschodniej oraz 50o00’ i 50o10’ szerokości geograficznej północnej. Pod względem administracyjnym omawiany teren znajduje się w obrębie województwa śląskiego i obejmuje zachodnią część miasta Tychy, południowe krańce Katowic oraz powiaty mikołowski i pszczyński. Do powiatu pszczyńskiego należą gminy: Kobiór, Suszec i Pszczyna, a do powiatu mikołowskiego gminy: Ornontowice, Wyry, oraz miasta Łaziska 3 Górne, Orzesze i Mikołów. Obszar mieszczący się w granicach arkusza Tychy według podziału J. Kondrackiego (2001) położony jest w obrębie podprowincji: Wyżyny Śląsko – Krakowskiej, należącej do prowincji Wyżyny Polskie (część północna i zachodnia obszaru), oraz podprowincji Północne Podkarpacie, należącej do prowincji Karpaty i Podkarpacie (część środkowa, południowa i wschodnia) (fig. 1). W obrębie podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska, na obszarze arkusza Tychy znajduje się makroregion Wyżyna Śląska, a w jego obrębie następujące mezoregiony: Płaskowyż Rybnicki na zachodzie, oraz Wyżyna Katowicka i skraj Pagórów Jaworznickich na północy. Rzeźba powierzchni terenów należących do Wyżyny Śląskiej ma charakter zrębowy. Na wychodniach skał odpornych na wietrzenie (piaskowce, częściowo wapienie) powstały progi strukturalne, o wyrównanych powierzchniach wierzchowin. Powierzchnię Płaskowyżu Rybnickiego, zbudowanego z osadów karbonu pokrywają miąższe osady trzeciorzędu, zawierające pokłady soli kamiennej i przeławicenia gipsu. Utwory trzeciorzędowe przykryte zostały piaszczystymi i lessowatymi osadami czwartorzędu o niewielkiej miąższości. Wysokości terenu w tej części obszaru arkusza Tychy wahają się od 254 m n.p.m. na południu do 270 m n.p.m. na północy. Tereny należące do Wyżyny Katowickiej to płaskowyż, z odsłoniętymi na powierzchni utworami karbonu produktywnego i z ostańcami węglanowych skał triasu. Charakterystyczne jest tu występowanie garbów o spłaszczonych wierzchowinach, o wysokościach dochodzących do 350 m n.p.m. Garby rozdzielają niewielkie rowy zapadliskowe i wąskie obniżenia dolinne, o wysokościach 270 - 280 m n.p.m., wypełnione osadami piaszczysto-mułkowymi czwartorzędu o niewielkiej miąższości. Rozwój górnictwa węglowego, przemysłu różnych branż i intensywna urbanizacja, spowodowały, że naturalne formy rzeźby terenu uległy silnemu przeobrażeniu. Na obszarze arkusza Tychy tereny podprowincji Północne Podkarpacie zajmują prawie 70 % jego powierzchni. Tereny te wchodzą w obręb makroregionu Kotlina Oświęcimska i mezoregionu Równina Pszczyńska. Powierzchnia Równiny Pszczyńskiej jest falista, o wysokościach od 240 do 260 m n.p.m. Jest to pochylona ku wschodowi porośnięta lasem piaszczysta równina, której rzeźba wymodelowana została przez liczne rzeki, rozcinające powierzchnię zasypania lodowcowego. 4 Fig. 1. Położenie arkusza Tychy na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji; 2 – granica podprowincji; 3 – granica makroregionu; 4 – granica mezoregionu; 5 – granica państwa Podprowincja Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Śląskiej: 318.59 – Płaskowyż Głubczycki Podprowincja Wyżyna Śląsko-Krakowska Mezoregiony Wyżyny Śląskiej: 341.13 – Wyżyna Katowicka, 341.14 – Pagóry Jaworznickie, 341.15 – Płaskowyż Rybnicki Podprowincja Północne Podkarpacie Mezoregiony Kotliny Ostrawskiej: 512.11 – Wysoczyzna Kończycka Mezoregiony Kotliny Oświęcimskiej: 512.21 – Równina Pszczyńska, 512.22 – Dolina Górnej Wisły, 512.23 – Pogórze Wilamowickie Podprowincja Zewnętrzne Karpaty Zachodnie Mezoregiony Pogórza Zachodniobeskidzkiego: 513.32 Pogórze Śląskie Charakter gospodarczy terenów w obrębie obszaru arkusza Tychy i struktura zatrudnienia zamieszkującej tu ludności są zróżnicowane. W części północnej arkusza, silnie zurbanizowanej, znajdują się główne miasta tego obszaru i tu skoncentrowane są największe zakłady przemysłowe. W Łaziskach Górnych znajdują się: Kopalnia Węgla Kamiennego 5 „Bolesław Śmiały”, Elektrownia „Łaziska”, Zakład Tworzyw Sztucznych „ERG”; w Tychach browar (inne zakłady znajdują się poza granicami arkusza) a w Orzeszu Huta Szkła. W części zachodniej omawianego obszaru, w miejscowości Suszec znajduje się Kopalnia Węgla Kamiennego „Krupiński”. Oprócz przemysłu, na obszarze arkusza Tychy ważną rolę odgrywa gospodarka leśna i w mniejszym stopniu gospodarka rolna. Kompleksy naturalnych lasów sosnowych zajmują tu rozległe powierzchnie (prawie 60 % powierzchni arkusza). Należą one do lasów pszczyńskich, a określane są tu nazwą lasów kobiórskich. Produkcja rolna oparta jest na glebach średnich klas, niewielkie powierzchnie zajmują tu gleby chronione klas bonitacyjnych III i IVa oraz łąki na glebach organicznych. Z rolnictwem związana jest hodowla zwierząt, sadownictwo i drobny przemysł spożywczy, w większości zaspokajające potrzeby lokalne. Na obszarze arkusza Tychy występuje dobrze rozwinięta sieć dróg i linii kolejowych. Główną arterią komunikacyjną jest droga międzynarodowa (E16) z Katowic przez Mikołów, Żory do Cieszyna i dalej na teren Czech. Przez część wschodnią arkusza przebiega droga krajowa z Katowic przez Tychy, Pszczynę do Bielska Białej i Żywca. Wszystkie miejscowości na tym obszarze łączy sieć dróg asfaltowych. Gęsta jest tu również sieć linii kolejowych. Przez wschodnią część obszaru arkusza przebiega linia kolejowa z Katowic do Bielska Białej i Żywca. W Tychach od tej linii odgałęziają się linie kolejowe boczne: w kierunku wschodnim do Oświęcimia i na zachód przez Łaziska Górne i Orzesze do Rybnika. Klimat omawianego obszaru jest typowy dla podgórskich nizin i kotlin. Charakteryzuje się średnią roczną wartością temperatury powietrza 7,5–8,0 oC, dla stycznia wynosi ona 3–4 oC, dla lipca 18–18,5 oC. Okres wegetacyjny trwa tu 210 do 220 dni. Przeważają wiatry zachodnie i południowe. Średnie roczne sumy opadów z wielolecia (1961- 1986) kształtują się w granicach 747 mm (Tychy) do 825 mm (Kobiór). Przeciętny czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 70 do 75 dni. III. Budowa geologiczna Budowa geologiczna obszaru arkusza Tychy przedstawiona jest na Mapie geologicznej Polski w skali 1:200 000 Arkusz Gliwice (Kotlicki,