Cyfnodolyn Synod Cymru Yr Eglwys Fethodistaidd Rhifyn 219 Mehefin – Gorffennaf 2019 Gwyliedydd

1 Cyfarfod Synod Cymru, 30 Mawrth 2019

Cynhaliwyd y Synod eleni yng trafodaethau â Synod nghapel Seion, Llanrhaeadr ym wedi dod i ben am y tro Mochnant. Diolch am y croeso oherwydd y daeth yn amlwg cynnes. Agorodd y cyfarfod fod angen edrych yn gyntaf gyda defosiwn o dan arweiniad ar sefyllfa ariannol Synod a y Parchedig Gwyndaf Richards, Chylchdaith Cymru. Eglurwyd Arweinydd Ardal Llanrhaeadr. fod yr arian sydd gan Synod Canwyd emyn o fawl sef ‘Cân Cymru wrth gefn yn debygol o f’enaid, cân, fy Arglwydd Dduw ddod i ben ymhen pum mlynedd i ti’. Cyfieithwyd y geiriau gan os parheir i ariannu’r gwaith y diweddar Barchedig E.H. fel rydym yn gwneud yn awr. Griffiths, a oedd â chysylltiad Yn wyneb hynny, ni waeth beth clòs â’r ardal hon. fydd yn digwydd o ran uno, Yn ei geiriau agoriadol grŵp Astudiaeth Feiblaidd wedi peri iddynt sylweddoli mae angen meddwl yn ofalus. cyfeiriodd y Cadeirydd, y ecwmenaidd. Nid yw’n rhy o’r newydd pa mor freintiedig Cytunodd y Synod, drwy fwyafrif Parchg Ddr Jennie Hurd, hwyr chwaith i eraill ddechrau ydym ni, oherwydd clywsant clir, y dylid derbyn cynnig y at nifer o weinidogion nad gweithio ar y thema – efallai am bethau na allwn ni eu Pwyllgor Gwaith i ymweld â oeddent mewn iechyd digon gan ddefnyddio colofn Bywyd dychmygu. Disgrifiodd Maryl phob un o’n capeli cyn diwedd da i allu bod yn bresennol, sef Ysbrydol y Gwyliedydd i ei chyfarfyddiad â gwraig o Dde 2019 er mwyn ein helpu i feddwl y Parchedigion Bryn Jones, ysgogi meddwl neu sbarduno Affrica a oedd wedi byw dan sut rydym yn gweld ein gwaith Gwilym O. Jones, Patricia trafodaeth. drefn apartheid. A hithau’n a’n cenhadaeth, fel capeli unigol, Grudgings a Martin Evans- Penderfynodd y Synod ddal ferch ifanc, clywodd ddyn ar gyfer y pum mlynedd nesaf. Jones, gan ddymuno gwellhad ati â’r cynllun o ddilyn themâu gwyn yn dweud wrth ei thaid Ar yr un pryd fe edrychir yn buan iddynt hwy a hefyd i o flwyddyn i flwyddyn. Yn anllythrennog, ‘Put your cross ofalus ar weinidogaeth pob Wynn a Gwyneth Meredith. 2019-20 y thema fydd Estyn there, you baboon’. Rhaid i gweinidog sy’n gwasanaethu Allan i’r Gymuned. Wrth ninnau sylweddoli fod hiliaeth yng Nghylchdaith Cymru. Erbyn Pa thema? reswm, bydd gorgyffwrdd yn bodoli, gwaetha’r modd, 2020 bwriedir paratoi Cynllun Da oedd deall fod rhai capeli rhwng themâu a chyfle i o fewn yr Eglwys ond bod yn Ariannol newydd, i’w gyflwyno ac Ardaloedd yn rhoi sylw i ddal ymlaen gyda’r hyn a rhaid inni gydweithio i geisio i’r Synod ynghyd â chasgliadau’r thema Bywyd Ysbrydol, yr ddechreuwyd eisoes. ei oresgyn er mwyn cyrraedd y archwiliad a amlinellir uchod. ydym wedi dewis canolbwyntio man lle mae Duw am i ni fod. arni yn 2018-19. Yn Ardal Golwg newydd ar bethau 17 Adroddiad Glannau Meirion a Dyfi, er Clywodd y Synod gan y Un Synod yng Nghymru? Cafwyd cyfanswm o 17 enghraifft, mae astudiaethau rhai a’n cynrychiolodd yn Derbyniodd y Synod bapur yn adroddiad ar wahanol feysydd Beiblaidd yn cael eu cynnal a ddiweddar mewn Symposiwm cyflwyno cynnig gan y Pwyllgor fel y Rhwydwaith Dysgu, hefyd fe wahoddwyd Delyth Cydraddoldeb, Amrywiaeth a Gwaith, mewn perthynas Gweithredu dros Blant, Eiddo, Davies, ein Swyddog Datblygu, Chynwysoldeb, sef y Diacon â’r trafodaethau i ystyried y Diogelu ac yn y blaen, sydd yn i drafod cynllun twf ar gyfer Stephen Roe, y Parchg Ian posibilrwydd o weithio tuag cynrychioli ymrwymiad dwfn yr eglwysi yno. Yn Llanbedr Morris a Mrs Maryl Rees. at greu un Synod newydd i wasanaethu Duw yn Synod Pont Steffan, mae rhai aelodau Bu’r Symposiwm yn brofiad i’r Eglwys Fethodistaidd Cymru. o Synod Cymru yn mynychu bythgofiadwy i’r tri. Roedd yng Nghymru. Roedd ein Ff.R.

Rhoddion Diolchwn yn gynnes unwaith eto am y rhoddion caredig a ganlyn, a dderbyniwyd tuag at Hoffem ddiolch i’r canlynol am eu rhoddion tuag at gostau cyhoeddi a dosbarthu’r Gweithredu dros Blant, sydd wedi dod i law ers rhifyn Gwyliedydd. diwethaf y Gwyliedydd: Dienw £40-00 Dienw £100-00 Ardal De Gwynedd £400.00 Mrs Sheila Ann Thomas, Llanelwy £50.00 Cyfanswm £140-00 Mrs Mair Rees, Llanelwy £50.00 Blwch Casglu – Plas Llwynog £70.00 “Mawl y Pasg”, Ardal Glannau Maelor £33.50 MMM – Cyfri eich Bendithion £35.60 Capel Ebeneser, Eglwysbach £25.00 Os am gopi o Adroddiad 2018/19 “Hen Focs Casglu” £19.45 (Synod Cymru) cysylltwch â ni yn y cyfeiriad isod. Anfonwyd cyfanswm o £683.55 yn enw Synod Cymru. Parchg. Marc a Mrs Margaret Morgan Llety’r Bugail, 1 Cwrt Eden, Gwersyllt, Gyda diolch am bob cyfraniad. Wrecsam, LL11 4FF Marc a Margaret [email protected] O’R GADAIR AR Y GOROR gan y Parchedig Jennifer Hurd Gwyliedydd

CYFNODOLYN SYNOD CYMRU Beth ydych chi’n ei glywed o’ch cwmpas, gwneud i mi feddwl eto am sut rwyf yn wrth i chi ddarllen (neu wrando ar) gweddïo a cheisio Duw a’i ewyllys yn fy YR EGLWYS FETHODISTAIDD eich copi o’r Gwyliedydd heddiw? Oes mywyd i. Sefydlwyd 1877 – Cyfres Newydd llawer o sŵn yn y cefndir – y teledu Does dim modd gwybod sut y bydd 1987 neu’r radio, anifeiliaid, sŵn traffig bywyd gwleidyddol Cymru, y Deyrnas neu bobl yn siarad? Neu tybed ydych Unedig ac Ewrop erbyn i chi ddarllen RHIF 219 chi’n canolbwyntio ar y geiriau mewn y rhifyn hwn o’r Gwyliedydd. Mae MEHEFIN – GORFFENNAF 2019 distawrwydd? Mae distawrwydd yn wythnos, neu hyd yn oed awr, yn amser beth digon prin ac anodd ei ganfod hir mewn gwleidyddiaeth! Pan dwi’n Cyhoeddir 6 rhifyn y flwyddyn – yn ein hoes ni. Yn union fel y mae meddwl yn ôl i’r golygfeydd yn San am ddim i aelodau a chyfeillion mwy i heddwch nag absenoldeb Steffan, a hyd yn oed yn y Senedd yng Synod Cymru. 6 rhifyn drwy’r rhyfel, mae mwy i ddistawrwydd nag Nghaerdydd, dros y misoedd diwethaf, post £5. absenoldeb sŵn, ond mae tawelwch yn caf fy hun yn dyfalu tybed a fuasai gymorth mawr i ganfod dyfnder gwir pethau wedi bod yn wahanol petai BARN Y CYFRANWYR UNIGOL ddistawrwydd. ein gwleidyddion wedi cymryd amser A FYNEGIR YN YR EITEMAU Wrth i mi ysgrifennu’r darn hwn, i ddistewi yn hytrach na gweiddi ar UNIGOL dwi’n darllen llyfr sydd newydd gael ei gilydd. Dychmygwch! Hanner awr ei gyhoeddi gan ffrind. Teitl y llyfr yw o’n gwleidyddion yn eistedd mewn GOLYGYDDION Women Choosing Silence: Relationality distawrwydd yn ystod Prime Minister’s ROBIN JONES and Transformation in Spiritual Question Time yn hytrach nag yn LLYS ALAW, Practice (Routledge, 2019). Mi wnes i cyfarth ar ei gilydd! Yn ôl 1 Brenhinoedd 18 STAD ERYRI gyfarfod yr awdur, Alison Woolley, tra 19: 11-12, profodd y proffwyd Elias BETHEL, roeddem ni’n astudio efo’n gilydd yn bresenoldeb Duw nid yn y gwynt nac yn Birmingham. Roeddem yn rhannu’r un y ddaeargryn ond mewn distawrwydd CAERNARFON goruchwylydd astudiaethau, a hefyd yr llethol, llwyr. Duw ei hunan a ŵyr fod GWYNEDD LL55 1BX un fethodoleg, neu safbwynt, ar gyfer ein arnom angen gwybod am ei bresenoldeb Ffôn 01248 670140 gwaith, sef gwerthoedd diwinyddiaeth yn y distawrwydd rŵan. Ffôn symudol 07780 869907 ymarferol ffeministaidd. Mae gwaith Ac os yw hyn yn wir am ein bywyd e-bost [email protected] Alison yn ddiddorol oherwydd, fel fel cymdeithas, mae yr un mor wir rheol, mae ysgolheictod ffeministaidd am ein bywyd fel eglwysi. Mae pawb FFION ROWLINSON yn pwysleisio’r ffordd y mae merched yn sôn beth yw’r rhagolygon ar gyfer CRUD YR AWEL wedi cael eu distewi dros y canrifoedd, y dyfodol, pawb yn siarad am sut i LÔN NEWYDD COETMOR heb hawl i fynegi eu barn, a’u llais wedi’i wynebu’r dyfodol. Yn Synod/Cylchdaith BETHESDA, ddwyn oddi arnynt. Does dim rhaid imi Cymru, rydym yn dechrau proses o GWYNEDD ddweud wrth bobl Cymraeg eu hiaith Archwilio er mwyn Cenhadu gyda’n am y profiad yma: gwyddom yn iawn capeli a’n gweinidogion, fel y gallwn LL57 3DT sut mae distewi a dwyn llais neu iaith gynllunio ar gyfer ein cenhadaeth yn y Ffôn 01248 605365 yn gamddefnydd o bŵer ac yn ffurf ar dyfodol ac ystyried beth yw’r defnydd Ffôn symudol 07554 958723 ormes. Ond mae Alison wedi ysgrifennu gorau o’n hadnoddau, boed ddynol neu e-bost ffion.rowlinson@trysor. am ferched yn dewis distawrwydd, yn ariannol, yng ngwasanaeth Duw a’i f9.co.uk hytrach na gorfod distewi, fel rhan o’u deyrnas. Mae’n golygu llawer o siarad, hymarferiad ysbrydol. Wrth iddynt llawer o sŵn – sŵn allanol, wrth i ni ddewis distawrwydd yn eu bywydau drafod a sgwrsio a hyd yn oed dadlau, DYDDIAD CAU gweddi, maen nhw wedi dod o hyd i yn ogystal â sŵn mewnol, wrth i ni 1 GORFFENNAF 2019 berthynas ddyfnach â Duw. Yn hytrach feddwl a myfyrio a hyd yn oed pendroni na gwacter, mae’r distawrwydd wedi am bethau sy’n allweddol i bwy ydym Dylid gwneud sieciau yn daladwy bod yn llawn agosrwydd Duw. Yn ni a beth rydym yn ei wneud. Ond yn i “Yr Eglwys Fethodistaidd – hytrach na bod distawrwydd yn fan lle hytrach na dim ond creu sŵn, efallai Talaith Cymru” na chlywir Duw yn siarad, maen nhw fod hwn yn gyfnod i geisio Duw yn y wedi cael hyd i Dduw yno, mewn cariad, distawrwydd hefyd, fel Elias; i ddisgwyl Dyluniwyd gan Elgan Griffiths yn aros i glywed oddi wrthynt. Mae wrtho a phrofi ei bresenoldeb. Dwi’n Argraffwyd gan Wasg y Lolfa pob un o brif grefyddau’r byd yn dysgu credu’n gryf nad yw gweddïo yn mynd ymarfer distawrwydd fel ffordd o agosáu i newid Duw. Nid oes ar Dduw angen at Dduw, a hyd yn oed uno efo Duw, ac newid. Ond mae gweddïo yn caniatáu i Llun y clawr: mae gwaith Alison yn cadarnhau gwerth Dduw ein newid ni. Yn y distawrwydd, Pistyll Rhaeadr gan Andrew Chisholm a phositifrwydd ymarfer distawrwydd boed i ni glywed llais cariadus Duw, ac mewn byd mor swnllyd. Mae hi wedi ufuddhau.

3 yr Hebraeg ar y Gymraeg hefyd. Nid Davies, er na wyddai hynny ar y pryd, oedd yn fodlon ychwaith i ddefnyddio’r wynebu 40 mlynedd fel rheithor Mallwyd treigliadau, yn enwedig felly’r treigliad yn Esgobaeth Llanelwy. Mae’r nofel Cnoi trwynol! Efallai mai’r ystyfnigrwydd hwn yn rhoi darlun byw iawn o densiynau’r o du Salesbury a fu’n gyfrifol am ei anallu cyfnod yn arbennig felly gan fod gwraig y Cil ef a i gyfieithu’r Hen rheithor, sef Siân Prys o Lanfair Dyffryn Destament yn ôl gofynion Deddf 1563. Clwyd yn wyres i’r Barwn Lewis Owen gan Gwyndaf Digon efallai yw nodi beirniadaeth John a lofruddiwyd 12 Hydref 1555 yn y fan a Penri pan ddywedodd nad oedd ond un elwir Llidiart y Barwn hyd heddiw. Mae Roberts ymhlith deg yn yr eglwysi yn deall yr hyn mwy na digon o hanes a chyffro yn y nofel a glywyd ganddynt. Roedd hynny yn wir hon i fod yn destun drama neu ffilm. am y Lladin a’r Saesneg a glywyd o Sul i Gobeithio yn wir y bydd rhywun yn bachu Sul hefyd. ar y cyfle i adrodd i gynulleidfa newydd Fe ddywedir bod sawl dyn mawr wedi hanes pwysig rheithor Mallwyd. isoes ym mlynyddoedd cynnar sefyll ar ysgwyddau dynion mawr eraill Yn 2020 nid yn unig y bydd yr Eglwys y ganrif hon rydym wedi dathlu i gyflawni eu gwaith. Mae hynny’n wir yng Nghymru yn nodi’r Datgysylltiad ond sawl dyddiad arwyddocaol yn ein yn hanes William Morgan (1541-1604) fe fydd cyfle i ddathlu camp John Davies Ehanes fel cenedl. Yn 2017 fe fuom wrth iddo weddnewid Testament Newydd yn adolygu gwaith William Morgan gan yn nodi tri chan mlwyddiant geni . Aeth William Morgan i Goleg roi inni’r Beibl a ddefnyddiwyd yng Williams, emynydd mwyaf Cymru. Nid Sant Ioan Caergrawnt yn 1565 ac erbyn Nghymru o 1620 tan 1988. Beibl ar gyfer yn unig bod ei emynau yn parhau i fod yn 1575 roedd wedi derbyn pedair gradd yno. y pulpud oedd un 1620 ond yn 1630 foddion gras i’r genedl, ond bu hefyd yn Derbyniodd urddau offeiriad yn 1568 a cafwyd y Beibl Bach a werthwyd am 5 gyfrifol fel bardd rhamantus cyntaf Cymru bu yn Llanbadarn a’r Trallwm cyn symud swllt. Cafwyd argraffiad arall yn 1678 gan am osod seiliau cadarn i’r beirdd a’r i Lanrhaeadr-ym-Mochnant yn 1578. Yno yr SPCK ac yn 1770 ymddangosodd Beibl llenorion a’i dilynodd, Mae trosiadau o’r llwyddodd, er yr helyntion a gafodd, i Peter Williams am y tro cyntaf. emyn Arglwydd, arwain drwy’r anialwch gwblhau ei gyfieithiad o’r Hen Destament Daliwn ar y cyfle felly yn 2020 i gofio (emyn 702 yn Caneuon Ffydd) yn cael eu a’i ddiweddariad o’r Testament Newydd John Davies Mallwyd, gramadegwr, canu mewn sawl iaith ar draws y byd. gan sicrhau bod y Beibl cyfan yn dod geiriadurwr, adeiladydd pontydd, casglwr Yn ystod 2017 fe fuom hefyd yn dathlu o’r wasg yn 1588. Nid oedd y Beibl hwn llawysgrifau ond yn bennaf oll, ysgolhaig 450 mlynedd ers cyhoeddi’r Testament heb ei feiau fel y sylweddolodd yr Esgob Beiblaidd. Wedi’r cyfan, adnodau Beibl Newydd cyntaf yn Gymraeg yn 1567. Morgan gan y bu wrthi yn cywiro ei 1620 sydd ar gof y mwyafrif llethol William Salesbury (1520-1584) gyda waith ei hun ond oherwydd i lawysgrif o addolwyr Cymru heddiw. Mae’n chymorth yr Esgob Richard Davies a y Testament Newydd fynd ar goll yn wirioneddol haeddu cael ei gofio o’r Thomas Huet fu’n gyfrifol am y gwaith a Llundain yn 1559, ni fu’n bosib iddo newydd gennym. awdurdodwyd gan ddeddf seneddol yn gwblhau ei dasg. Bu’n rhaid disgwyl tan 1563. Roedd pedair blynedd yn gyfnod 1620 i rywun arall gwblhau’r gwaith. rhy fyr mewn gwirionedd ar gyfer y Y gŵr a ddaeth i’r adwy oedd Dr John gwaith, ond mae ysgolheigion erbyn hyn Davies Mallwyd (1567-1644), y disgleiriaf yn cytuno bod y cyfieithiad yn un gwych o ysgolheigion ei gyfnod. Bu’n cydweithio iawn. Yn anffodus roedd gan Salesbury gyda’r Esgob Morgan yn Llandaf ac yn syniadau unigryw ynglŷn ag orgraff 1604 fe’i penodwyd yn rheithor Mallwyd ac roedd y gwaith yn cynnwys geiriau ychydig cyn i’r Esgob farw. wedi’u Lladineiddio i’r fath raddau nes Rhannu eiddo William Morgan sydd bod talpiau yn annealladwy i’r sawl a’u yn digwydd ym mhennod agoriadol darllenai. Nid oedd chwaith yn gyson nofel hanesyddol Gwynn ap Gwilym, gyda sillafiad rhai geiriau ac roedd yn ‘Sgythia’. O’r dechrau rydym yng mynnu bod rhaid adlewyrchu dylanwad nghanol tensiynau eglwysig wrth i John

Y Cadeirydd yn pregethu yn y gwahanol Ardaloedd Mehefin 2 Môn ac Arfon 9 Glannau Meirion a Dyfi 16 Cynhadledd Eglwys Fethodistaidd Iwerddon 23 Glannau Maelor 30 Y Gynhadledd Fethodistaidd Gorffennaf 7 Y Sul ar ôl y Gynhadledd 14 Llanrhaeadr 21 28 Dyffryn Conwy Gweddïwn am fendith Duw ar ymweliadau’r Cadeirydd ac ar bawb sy’n pregethu’r Efengyl.

4 Heb fod yn ddigon seciwlar? gan W. H. Owen

Daeth oes Meri Huws, y Comisiynydd Iaith cyntaf, i ben a gwawriodd cyfnod Aled Roberts, Wrecsam yn y “barchus, arswydus swydd”. Yn ei sgyrsiau â’r cyfryngau wrth gamu i’w fyd newydd awgrymodd nad y Safonau Iaith bondigrybwyll oedd yn mynd â’i fryd yn gymaint â hybu rhagor ar y Gymraeg fel iaith lafar. Mae am weld y rhai sy’n gyndyn o’i defnyddio yn cael ychwaneg o gyfle i wneud hynny y tu allan i furiau’r ysgol er mwyn iddyn nhw arfer siarad yr iaith gyda’i gilydd. Fyddai neb yn anghytuno â’i nod. Ysgol Sul Ebeneser, Treuddyn, Nid ef yw’r cyntaf i ddweud hyn gan fod yn dathlu ryw dro yn y 1950au eraill wedi dymuno gweld camau fel hyn yn digwydd. A phob tro y clywaf hyn byddaf yn barod i weiddi ar eu traws fod darpariaeth Gymraeg mewn amryw y dweud a gafael ar idiomau a theithi’r ac nid yw’r capeli a’r eglwysi yn denu’r byd o bentrefi a threfi, ac wedi bod ers Gymraeg. hen na’r ifanc erbyn hyn. Wrth gwrs, mae cenedlaethau lawer. Yr enw arno yw capel Wrth edrych ar lun sydd o fy mlaen o hynny’n wir ac yn amlwg i bawb, a chapeli neu eglwys, mannau a fu’n gynhaliaeth i’r Ysgol Sul mewn capel yn un o bentrefi yn cau ym mhobman. Ond mae cnewyllyn Gymraeg ac a’i cadwodd hi cystal ar hyd y bychan Cymru ym mhumdegau’r ganrif ar ôl o hyd a rhai yn rhoi pwyslais ar le i’r blynyddoedd. ddiwethaf mae dros gant o blant ac ifanc gyfarfod. Mae’r rhai hŷn yn ein plith yn gwybod oedolion o bob oed. Mae rhai yma sydd o Rhywsut, rhywfodd, mae angen pa mor ddylanwadol oedd y sefydliadau gartrefi Saesneg ond Cymraeg oedd iaith cynyddu’r ddarpariaeth hon gan wneud hyn i gynnal yr iaith er nad dyna oedd y sgwrsio bob amser yn y cyfnod hwnnw, defnydd o’r adeiladau at bwrpas yr ifanc. eu pwrpas. Yno roedd yr hen a’r ifanc yn yn y capel ac ar y stryd. Yr adnodd Fydd fawr o gefnogaeth o swyddfa’r medru cymysgu â’i gilydd ac ychydig oedd cymdeithasol hwn fu’n rhannol gyfrifol Comisiynydd Iaith gan nad yw peth fel yn gorfod poeni am safonau iaith – yr am osod y safonau. hyn yn ddigon seciwlar. Pa ots am hynny, iaith lafar yn arbennig – oherwydd mai Clywaf yr amheuwyr yn dweud yn os yw’n sylfaen i gael yr ifanc i siarad yn y capeli a’r eglwysi yr oedd graen ar groch: mae’r oes honno wedi hen fynd Cymraeg gyda’i gilydd.

y perfformiad cyntaf – mae Jennens yng Ngorffennaf cymdeithas gorawl ‘Our Lady’s 1741. Mewn llythyr at ei Y ‘MESSIAH’ Choral Society’ yn Nulyn wedi ffrind Edward Holdsworth canu rhannau o’r ‘Messiah’ i ysgrifennodd Jennens: ‘Rydw gyfeiliant cerddorfa yn yr awyr i’n gobeithio y gwnaiff Handel AR Y STRYD agored ar Stryd Fishamble. ddefnyddio ei holl athrylith a’i Pan aethon ni yno eleni doedd holl ddawn er mwyn sicrhau dim llawer o le i symud ar ôl fod y cyfansoddiad yn rhagori gan Gareth Blainey i gannoedd o bobl dyrru i’r ar bob un o’i gyfansoddiadau stryd! blaenorol oherwydd bod Ces i a’m gwraig Delyth am y tro cyntaf ar 13 Ebrill Ychydig mwy na thair y testun yn rhagori ar bob brofiad hyfryd ar benwythnos 1742. Dydy’r neuadd ddim wythnos a gymerodd Handel testun arall. Y testun yw y 13 Ebrill yn Nulyn. Yn ystod yno erbyn hyn, felly ar 13 i lunio’r gwaith ar ôl derbyn Meseia.’ ymweliad â’n mab Huw oedd Ebrill bob blwyddyn ers 1992 geiriau a ddewiswyd o’r Mae hi’n deg dweud fod yn gweithio yno ar y pryd – 250 o flynyddoedd ar ôl ysgrythurau gan Charles Handel wedi gwireddu cawson ni’r cyfle i fwynhau gobeithion Jennens wrth greu perfformiad o rannau o cerddoriaeth wych yn cynnwys oratorio enwog y cyfansoddwr corws yr ‘Haleliwia’, ‘A o’r Almaen George Frideric Gogoniant Yr Iôr’ a ‘Bachgen Handel, y ‘Messiah’. Doedd A Aned’, ac enwi dim ond rhai y perfformiad hwnnw ddim o uchafbwyntiau’r oratorio. mewn neuadd ond ar Stryd Bron i dri chan mlynedd yn Fishamble sy’n agos at ganol ddiweddarach roedd hi’n prifddinas Gweriniaeth braf gallu gwerthfawrogi Iwerddon. Ar y stryd honno ‘holl athrylith’ a ‘holl ddawn’ mewn neuadd gyngerdd y y cyfansoddwr ar y stryd yn cafodd y gwaith ei glywed Nulyn.

4 5 rhoddion tuag at yr holl stondinau. Hefyd, cael cyfle i wrando arni yn Shiloh yn ystod diolch i holl ffrindiau’r capel a’r pentrefwyr Gwasanaethau Teulu. am ein cefnogi unwaith eto. ABERHENFELEN Capel Ni RALI AR 9 MEHEFIN Mae un arall o ieuenctid Shiloh wedi bod Edrychwn ymlaen at ein Rali flynyddol ar yn brysur ers rhai misoedd bellach. Cafodd yn Eglwys Iesu nos Sul, Mehefin 9fed am 6 yr hwyr pan Ifan Rhys Cooke ei ddewis i chwarae’r gitâr fydd y gwasanaeth yng ngofal Wendy Swan. fâs yng nghynhyrchiad Cwmni Theatr yr Croeso cynnes i bawb ymuno ȃ ni. Urdd, ‘Aberhenfelen’. Bydd y cynhyrchiad i’w weld yn Galeri Caernarfon ym mis Y GYMDEITHAS Gorffennaf ac yna yng Nghaerdydd. Mae Preswylfa, Cyffordd Llandudno Cynhelir ein Cymdeithas ar y nos Fercher Ifan yn dilyn cwrs Technoleg Cerdd yng gyntaf ym mhob mis o fis Mawrth hyd fis Ngholeg Menai. Llongyfarchiadau i ti a LLONGYFARCH Awst. Mae rhaglen y Gymdeithas wedi bod mwynha’r profiad gwych yma. Llongyfarchiadau i Amy Garstang, merch yn un amrywiol eto eleni, gyda’r Parchg Llinos a Paul, ar ei dyweddiad ag Alex Eirlys Gruffydd Evans yn sgwrsio am y ANRHYDEDD Russell. Hefyd i Bethan a Rhian, efeilliaid gwahanol anifeiliaid sydd yn y Beibl yng Rydym i gyd yn Shiloh wrth ein bodd o Eirian a’r diweddar Gwynfor Jones, nghyfarfod mis Mawrth; ym mis Ebrill glywed y newyddion y bydd Medal Syr ar ddathlu eu pen-blwydd yn 50 oed. fe wnaeth Mrs Margaret Morgan baratoi T.H. Parry Williams yn yr Eisteddfod Dymuniadau gorau i chi i gyd. cwis ar enwau lleoedd yng Nghymru o’r Genedlaethol eleni yn Llanrwst yn cael gogledd i’r de; ac ym mis Mai fe wnaeth Mr ei rhoi i Falyri Jenkins, Tal-y-bont ger GWASANAETHAU’R PASG Idris Jones sôn am y pethau y mae yn eu Aberystwyth. Un o genod Sling ydi Faleri Cafwyd oedfa Gymun undebol arbennig trysori gyda dogfennau a lluniau, ynghyd ac mae ei thad, Dennis Griffiths, yn aelod yn Eglwys Preswylfa fore’r Groglith dan ag ychydig o hanes lleol. Edrychwn ymlaen ffyddlon yma yn Shiloh. Llongyfarchiadau arweiniad y Parchedig Roger Roberts gyda’r am weddill y rhaglen pan fydd Mr Kevin Falyri a diolch am yr holl waith rwyt yn ei Parchedig Peter Jennings yn ei gynorthwyo. Matthias yn annerch y Gymdeithas ar wneud yn gerddorol a diwylliannol yn Sir Yna ar Sul y Pasg cafwyd oedfaon undebol Fehefin 5ed; a Brethyn Cartref fydd gennym Aberteifi. bendithiol iawn yng Nghapel Coffa am 10 ar Orffennaf 3ydd. Croeso cynnes i bawb y.b. gyda’r Parchedig Gareth Edwards ac ymuno ȃ ni. Ar ddydd Sadwrn, Medi 7fed DRWS AGORED am 5 y.h. gyda’r Parchedig Gerwyn Roberts. cynhaliwn ein Te Prynhawn blynyddol yn Bob bore Gwener rhwng 10 o’r gloch a GOHEBYDD. EIRIAN JONES Hafan Deg am 3 o’r gloch. hanner dydd mae’r drws yn agored ac mae croeso i bawb ddod am baned, sgwrs CYFARFOD PREGETHU AR 8 MEDI a chwmni. Beth am droi i mewn am orig Ebeneser, Treuddyn Eleni, y Parchedig Ddr Siôn Aled Owen, ddifyr? Wrecsam, fydd y pregethwr gwadd ar gyfer BEDYDD ein Cyfarfod Pregethu ar nos Sul, Medi 8fed OEDFA DEULU SUL Y BLODAU Ar ddydd Sul, Mawrth 10fed, cynhaliwyd am 6 yr hwyr. Estynnwn groeso cynnes i Ar Sul y Blodau cymerwyd rhan yn y Gwasanaeth Bedydd yn y capel o dan bawb ymuno ȃ ni. gwasanaeth gan rai o ieuenctid y capel a’u arweiniad y Parchedig Eirlys Gruffydd GOHEBYDD. GLENYS DAVIES teuluoedd. Cawsom fendith yng nghwmni Evans gyda Mrs Margaret Roberts wrth yr Gwenno ac Iestyn, Gwenlli, Nel Mai, Myfi organ. Bedyddiwyd William David, mab Celyn a Mali Non. Yn ystod y gwasanaeth bach Peter a Bethan Watkiss, yng nghwmni Shiloh, Tregarth hwn hefyd fe ganodd Helen Wyn y gân ‘Sul ei chwaer Meghan Mair, ei nain Amanda y Blodau’ yn hyfryd iawn. Cawsom sgwrs Jackson a llawer o deulu a ffrindiau. PROFEDIGAETH amserol gan Rhian Evans-Hill ac mae’n Anfonwn ein dymuniadau gorau iddynt oll. Wedi gwaeledd hir, bu farw un o aelodau hyfryd cael cyfle i wrando arni bob amser Shiloh, sef Valmai Evans, Bryn Cul gynt, – cawsom y cyfle hwnnw sawl gwaith yn gweddw y diweddar Joe Evans a mam ddiweddar gan ei bod yn dilyn hyfforddiant Robin ac Ann Catrin. Cafodd ofal arbennig i fod yn bregethwr lleol. Pob dymuniad yn y blynyddoedd olaf yng Nghartref Nyrsio da i Rhian gyda’i chwrs a hefyd i Ffion Ceris ym Mangor. Cynhaliwyd ei hangladd Rowlinson sydd yn dilyn yr un cwrs. dan ofal y Parchedigion Gwynfor Williams GOHEBYDD. GWENDA DAVIES a Richard Gillion. Cydymdeimlwn â’r teulu i gyd. Tabernacl, Llanfyllin HENO Braf oedd gweld Eirwen Williams ar y DRWS AGORED teledu yn ddiweddar yn sgwrsio ag Elin Yn dilyn tywydd oer, daeth cynulleidfa Fflur. Llongyfarchiadau, Eirwen. Cafwyd werthfawrogol i wrando ar Aubrey a Glenys cyfle i weld ar y rhaglen hon y gwaith Evans yn disgrifio eu profiadau yn prynu Y GROGLITH cerfiedig manwl a diddorol ar lechen fawr ac addasu hen gapel Wesle Bwlchycibau Ar fore Gwener y Groglith fe gynhaliwyd o gwmpas y lle tân yn Nhyddyn Dicwm, i’w wneud yn gartref iddynt. Darganfuwyd Oedfa Gymun o dan arweiniad y Parchedig cartref Eirwen a Wynn. Cip hefyd ar Wynn bod y pren a ddefnyddiwyd i wneud y Marc Morgan. yn mwynhau’r haul ac yn croesawu Elin cwiriau wedi dod o America. Ar hyn o bryd, Fflur! maent yn clirio’r fynwent, gyda’r bwriad DIOLCH Llongyfarchiadau hefyd i un o bobl o warchod y cerrig beddau (gan gynnwys Roedd ein Harwerthiant Blynyddol ar ifanc y capel sef Gwenno Roberts, a carreg fedd un gweinidog Wesle fu farw yn ddydd Sadwrn, Mai 4ydd yn Hafan Deg ymddangosodd ar yr un rhaglen o’r Ŵyl 1862, Y Parch William Batten). Roedd gan yn llwyddiannus iawn. Diolchwn yn fawr Delynau yng Nghaernarfon yn cyfeilio ar amryw yn y gynulleidfa gysylltiad â’r capel. iawn i aelodau’r capel am eu haelioni gyda’r y delyn. Da iawn ti, Gwenno. Byddwn yn Diolchwyd iddynt gan Rhoswen Charles.

6 HANNER CANRIF O WASANAETH Tirion a Mali Grug, Rowena, Cadi a Pleser yw llongyfarch Mr Robin Hughes Salem, Rhyd y Foel Gwil, Ruth, Beth a Steffan, Bethan mam am dderbyn tystysgrif clod am roi 50 Matthew a Mali Faith. Yr organydd oedd mlynedd o wasanaeth fel blaenor. Cafodd GŴYL DDEWI Anna sef mam Mari a Cadi. Roedd 11 o Mr Hughes ei ordeinio yng nghapel Nos Iau Mawrth 21ain y bu aelodau a blant yn bresennol a phob un wedi dod Rhiwlas i fod yn flaenor yn Seion, chyfeillion y capel yn dathlu dydd ein â blodau i addurno bwrdd y Cymun. Llansanffraid hanner can mlynedd yn nawddsant eleni. Y gŵr gwadd oedd Mr Cafwyd sgwrs bwrpasol gan Catherine ac ôl. Yn dilyn hyn, daeth yn flaenor ym Bob Morris, Penygroes. Yn dilyn swper fe derfynwyd yr oedfa trwy i bawb gydganu Moreia, Llanfyllin hyd nes caewyd y blasus cawsom weld sleidiau i gyd-fynd â “Pwy wnaeth y sêr uwchben”. Oedfa capel. Bellach mae’n un o flaenoriaid sgwrs ddifyr gan Bob am y modd y dethlid gofiadwy iawn ac fe wnaeth y plant yn y Tabernacl, ac er nad ydyw’n gallu gwahanol wyliau yn yr hen ddyddiau. ogystal â’r oedolion fwynhau wyau Pasg ar mynychu pob gwasanaeth mae ganddo ôl y gwasanaeth. ddiddordeb mawr yng ngweithgaredd LLWYDDIANT GOHEBYDD. SIÂN PRICE y capel. Cafodd y tystysgrifau eu Llongyfarchiadau calonnog i Cadi Mai Pegg cyflwyno mewn gwasanaeth yn Llanfair ar ei llwyddiant yn Eisteddfod Sir yr Urdd. Pwllgwyngyll. Diolch, Robin, am Daeth yn gyntaf ar yr unawd ffliwt a hefyd Eglwys Unedig Colwyn flynyddoedd o ymroddiad i Eglwys Iesu ar waith celf. Dymuniadau gorau i Cadi Grist. yn Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd yng GWELLHAD BUAN Nghaerdydd. Drwg gennym gofnodi fod Mrs Dora SUL Y PASG Jones, sydd yn 102 oed, wedi derbyn Paratowyd gwasanaeth y Pasg eleni EISTEDDFOD GENEDLAETHOL SIR triniaeth ar ei chlun yn dilyn codwm gan Mrs Mair Ellis a chymerwyd rhan CONWY 2019 cas yn ei chartref. Yn dilyn cyfnod yn gan Gristnogion o bob oed. Thema’r Nos Iau Ebrill 11fed yn Salem bu Côr yr ysbyty symudodd i Gartref Gofal gwasanaeth oedd ‘Dwylo Iesu Grist’. Meibion Llanddulas o dan arweiniad Brompton Lodge, Llandrillo yn Rhos. Cafwyd eitemau cerddorol unigol gan medrus Eirlys Dwyryd yn cadw noson er Dymunwn adferiad llwyr a buan iawn i Eos a Mared a chanwyd y ddeuawd mwyn codi arian ar ran ardal Rhyd y Foel Dora ac i’n cleifion oll. ‘Dwy law yn erfyn sydd yn y darlun’ a Llanddulas tuag at yr Eisteddfod. Dilwyn gan Brenda ac Elain. Cafwyd sgwrs am Price oedd yn arwain y noson yn ei ffordd YMWELIAD wyrth yr Atgyfodiad gan Mr Tom Ellis. hwyliog arferol. Daeth dros 90 o’r cyhoedd Ar 14 Ebrill cawsom y pleser o groesawu Llywyddwyd yr oedfa gan y Gweinidog i gefnogi’r digwyddiad a phawb wedi Mr Iorwerth Roberts i’n plith. Mae Iori yn gyda Mrs Eldrydd Jones wrth yr organ. mwynhau. Gwnaed elw haeddiannol iawn. fab i’r diweddar Barchedig a Mrs John Alun Yn ogystal bu aelodau pwyllgor y ganolfan Roberts ac mae wedi cael bywyd hynod CROESO I’R BABAN yn brysur yn darparu paned a chacen am o amrywiol a diddorol. Wedi graddio o Ar Ddydd Gwener y Groglith daeth bris rhesymol wedi’r noson ac fe roddwyd Brifysgol Bangor aeth i Jamaica i weithio newyddion da i Tom a Mair Ellis, gan yr arian a gymerwyd yn ogystal â swm fel athro. Treuliodd lawer o amser yn iddynt glywed eu bod yn hen daid a nain ychwanegol tuag at yr Eisteddfod. Uganda lle bu yn helpu i adeiladu tai i blant i or-ŵyr bach newydd. Ganed mab bach amddifad. Erbyn hyn mae wedi treulio i’w hŵyr Bryn a Lisa sydd yn byw ger OEDFA DEULUOL blynyddoedd lawer yn Oslo lle sefydlodd Pwllheli. Ei enw yw Owain Thomas Ellis. Ar Sul y Blodau eleni cafwyd oedfa deuluol Gymdeithas Gymraeg lwyddiannus. Llongyfarchiadau a dymuniadau gorau fendithiol iawn o dan arweiniad Mrs Roeddem hefyd yn falch iawn o groesawu iddynt fel teulu. Catherine Blythin. Croesawyd pawb i’r Tora ei wraig ac Aluna ei chwaer. oedfa yn Gymraeg ac yn Sbaeneg, gan GWELLHAD BUAN Gwenno oedd wedi dod adref am ysbaid MERCHED METHODISTAIDD Gwellhad buan yw’n dymuniad i un o’n o Sbaen. Cymerwyd rhan gan Angharad, Er gwaethaf y tywydd ar y diwrnod fe haelodau, sef Mrs Mary Lewis, Hafod wnaethom fwynhau prynhawn difyr Lon. Cafodd Mary anafiadau difrifol i’w a diddorol yn Seilo, Llandudno ar 27 hysgwydd a’i braich yn dilyn codwm yn ei Ebrill pan gynhaliwyd cyfarfod Merched chartref ar fore Llun y Pasg. Anfonwn ein Methodistaidd. Cawsom anerchiad gyda cofion cynhesaf ati. sleidiau gan y Parchedig Anna Jane Evans, Cymorth Cristnogol, ar y pwnc ‘Heddwch CYDYMDEIMLO Nain’. Clywsom am apêl Merched Gyda thristwch y clywsom am farwolaeth Cymru a Mynwy yn 1924 at Ferched yr Mr Emrys Jones, Caernarfon, yn Unol Daleithiau i ymdrechu i berswadio ddiweddar. Bu Emrys yn flaenor ffyddlon Cynghrair y Cenhedloedd i gyfrannu tuag at a diwyd yng nghapel y Tabernacl fyd heb ryfel. Roedd hyn wrth gwrs yn dilyn am flynyddoedd lawer cyn symud i Gaernarfon i fyw. Bu farw ar yr union ddiwrnod yr oedd ef a’i briod Derwena yn dathlu eu priodas Blatinwm (sef 70 mlynedd o fod yn briod). Er y tristwch, mae’n dal i fod yn llawenydd iddynt gael dathlu’r diwrnod yng nghwmni’r teulu. Cydymdeimlwn yn gywir â Derwena a’r plant Geraint ac Alwena ynghyd â’u teuluoedd. Estynnwn ein cydymdeimlad hefyd gyda Mr a Mrs Robin Hughes, wedi i Robin golli brawd yn ddiweddar. GOHEBYDD . ALWENA FRANCIS

6 7 Bywyd Ysbrydol: Trysor Gwerthfawr Mathew 13:44 dirgelwch bywyd ond yn addo (Mathew 19:26). Mae’n bosib pheth arall yw rhoi iddo Ef ( ) bywyd tragwyddol hefyd. Mae’r “oherwydd gwelodd eich Tad reolaeth lwyr dros ein bywydau. Deyrnas yn perthyn i’r Iesu am yn dda roi i chwi’r deyrnas” Ac eto – “Eiddof fi fyddant,” gan Owen Morris ei fod wedi ei phrynu â’i einioes. (Luc 12:32). medd Arglwydd y Lluoedd, “fy Ond beth amdanom ninnau? eiddo arbennig ar y dydd pan Fe ddywed y Beibl: “Fy Mab, os Dyma eiriau’r Iesu: “Rwy’n Trysor ein calonnau weithredaf; ac arbedaf hwy fel derbynni fy ngeiriau, a thrysori dweud wrthych eto, y mae’n Wedyn, pam gwerthu popeth? y mae dyn yn arbed ei fab, a’i fy ngorchmynion, a gwrando’n haws i gamel fynd trwy grau Disgrifiad yw hyn o ble y gwasanaetha.” (Malachi 3:17). astud ar ddoethineb, a rhoi nodwydd nag i’r dyn cyfoethog dylai ein calonnau fod i gael Clodforwn ein Harglwydd a dy feddwl ar ddeall; os gelwi fynd i mewn i deyrnas Duw.” mynediad i deyrnas Duw. rhown iddo ein calonnau. am ddeall, a chodi dy lais am (Mathew 19:24). Y cwestiwn Os yw ein calonnau yn Nuw, • Beth yw eich trysorau chwi? wybodaeth, a chwilio amdani amlwg yw: “Pwy felly all gael ei byddwn yn barod i ildio popeth, Beth yw dyhead eich calon? fel am arian, a chloddio achub?” (Mathew 19:25). Mae’r ein holl fywyd. Ond methu a • A ydych yn trysori’r Iesu? amdani fel am drysor - yna broblem bron yn amhosib, ond wnawn, mor aml, oherwydd • Pa mor anodd yw dilyn yr cei ddeall ofn yr Arglwydd, a medd yr Iesu: “Gyda dynion y un peth yw dweud wrth yr Iesu trwy ddarllen Mathew? chael gwybodaeth o Dduw.” mae hyn yn amhosibl, ond gyda Iesu ein bod am ei ddilyn, ei • Beth yw apel Teyrnas (Diarhebion 2:1-5 BCN) Duw y mae pob peth yn bosibl.” garu ac ymddiried ynddo, a Nefoedd i chwi? Mae’r Beibl yn debyg i drysor yn yr adnodau yma. Yn aml mae trysorau wedi eu cuddio neu o dan glo ac yn aml mae anturiaeth ynghlwm a hwy Yn y Dwys Ddistawrwydd wrth geisio eu darganfod. Cofiaf fy nhaid, flynyddoedd yn ol, yn dweud stori am long gan y Parchedig Peter Jennings Arglwydd; cymer f’einioes, oherwydd nid wyf fi y ‘Royal Charter’ a suddodd ddim gwell na’m tadau.” Aeth Elias i gysgu; bu’n ar arfordir Ynys Mon. Yn ol Oes gennym ni ddigon o ddistawrwydd yn ein ymddiddan ag angel oedd wedi dod â bwyd iddo pob sôn fe suddodd yn llawn bywydau? Mae cerddoriaeth yn yr archfarchnad, ar gyfer y daith. Ymlaen ag ef gan olrhain llwybr o drysor gwerthfawr. Mae cerddoriaeth yn y gegin, cerddoriaeth pan plant Israel hyd at fynydd y Cyfamod. Dyna yna lawer o straeon tebyg am fyddwn yn darllen neu astudio. Wrth i aelodau’r lle roedd Duw wedi siarad wyneb yn wyneb â drysorau gwerthfawr yn cael Clwb Ieuenctid fynd ar daith gerdded, mae’n Moses gan roi sicrwydd y byddai’n arwain ei bobl eu colli; trysorau mor ladron bosib iawn y gwelwn ni bawb wedi ei blygio ymlaen am mai hwy oedd y bobl a ddewisodd ac wedi eu claddu; mwyngloddiau i mewn i ffôn neu ddyfais er mwyn clywed y byddai’n parhau i’w dewis. aur wedi eu colli – i gyd wrth cerddoriaeth! Hyd yn oed mewn oedfa, mae Ac yn y mynydd sanctaidd hwn, Horeb / Sinai, gwrs yn borthiant i gannoedd o cerddoriaeth i’w chlywed wrth inni wneud ein y cyfarfu Elias yntau â Duw. Pan siaradodd nofelau a ffilmiau anturiaethus. hoffrwm ac yna, pan gyrhaeddwn uchafbwynt Duw â Moses, bu tymestl a storm a chreigiau’n ein gwasanaeth Cymun, bydd cerddoriaeth hollti. Pan welodd pobl Israel daranau a mellt yr Teyrnas nefoedd yn debyg dawel yn y cefndir wrth inni gymuno. Pa mor Arglwydd, fe doddodd eu calonnau. Y tro hwn, i drysor aml fyddwn ni’n wirioneddol dawel gerbron Elias sydd yn disgwyl… Fe ddywed yr Iesu: “Y mae Duw? A bu daeargryn, ond nid oedd Duw yn y teyrnas nefoedd yn debyg i Ychydig cyn iddo ffoi am ei fywyd, fe welwn ddaeargryn. Bu gwynt cryf nerthol ond nid oedd drysor wedi ei guddio mewn y proffwyd Elias ar ben Mynydd Carmel yn Duw yn y gwynt. Bu tân, hyd yn oed – ac eto maes; pan ddaeth dyn o hyd pryfocio offeiriaid y duw paganaidd, Baal, nid oedd Duw yn y tân. Yna ar ôl y tân – ‘llef iddo, fe’i cuddiodd, ac yn ei am nad oedd eu duw yn eu hateb. Roedd gan ddistaw fain’…Yn Hebraeg ‘sŵn distawrwydd lawenydd y mae’n mynd ac yn Elias ffydd gref, ond efallai nad oedd yn llawn braf’. Ar ôl holl sŵn y ddaeargryn, y gwynt a’r gwerthu’r cwbl sydd ganddo, sylweddoli fod gan y Frenhines Jesebel hithau tân, dyna ddistawrwydd yn atseinio mor gryf fel ac yn prynu’r maes hwnnw.” ffydd. Roedd Elias wedi sarhau’r frenhines, y y gallech ei dorri â chyllell. Roedd y distawrwydd (Mathew 13:44) Brenin Ahab…yn ogystal â duw Jesebel. A dyma mor UCHEL fel y bu iddo dorri Elias. “O’r Anodd cael hyd i well darlun Elias yn dianc am ei fywyd! distawrwydd,” meddai Sant Ignatius, “y seiniodd i ddisgrifio apêl a gwerth Ei Ymlaen â’r hen broffwyd cadarn, ar ffo rhag y Gair.” Deyrnas. Daw ei darganfod dialedd Jesebel, nes gorwedd o dan lwyn banadl Roedd Elias bron â chyrraedd pen ei daith. Fe â llawenydd a hyfrydwch lle y galwodd ar Dduw: “Dyma ddigon bellach, O dderbyniodd ei gomisiynau terfynol: “Eneinia mawr. Mae nid yn unig yn ateb

8 Cymru a chôr enwog Côr Cymry Lerpwl. Yn y llyfryn cyhoeddir y geiriau a’r tonau a Dyma a ddywed ef yn y rhagair i’r gyfrol chawn wybodaeth werthfawr a defnyddiol Mawlgan gyntaf: am yr emynwyr a’r cyfansoddwyr gan Dr ‘Ers plentyndod rwyf wedi bod yn Rhidian Griffiths. Mae safon uchel y canu canu’r emynau yng nghapeli Lerpwl. Fe’m a’r mynegiant cerddorol yn adlewyrchiad gan Mair Carrington Roberts hysgogwyd i gomisiynu’r gyfres hon o 150 teilwng iawn o’n traddodiad cyfoethog. o’m hoff emynau a thonau ar ôl mynychu’r Cynlluniwyd y gyfres dan benawdau Fel cenedl, rydym wedi trysori ac edmygu Gymanfa Ganu a gynhaliwyd yn Lerpwl ac mae pob detholiad yn cynnwys 15 o ein hemynwyr, a’r cyfansoddwyr a luniodd yn 2015 yn ystod Gŵyl y Mimosa. Daeth emynau. donau cerddorol i fynegi’r geiriau. Un o cynulleidfa o ryw 300 ynghyd – ond brif nodweddion ein canu cynulleidfaol ychydig iawn oedd dan 60 oed….ofn y Cyfrol 1: Seren Bethle’m – Côr Rhuthun yw ein hoffter o anwylo’r geiriau a’u byddai ein hetifeddiaeth unigryw yn mynd Cyfrol 2: Mor Fawr Wyt Ti – Côr Cymry cyflwyno’n ystyrlon. Maent yn gyfrwng yn anghofiedig a’m hysgogodd i ymgymryd Lerpwl arbennig i fynegi ein ffydd a’n cred. â’r fenter hon.’ Cyfrol 3: Dros Gymru’n Gwlad - Côr Ger Bu’r canu yn ein capeli, a hynny mewn y Ffin pedwar llais, yn destun edmygedd mawr, Cyfrol 4: Diolch a Chân – Côr CF1 a ninnau’n ymhyfrydu ynddo. Cyfrol 5: Mawlgan - Côr Hen Nodiant Bellach, mae’r gynulleidfa wedi Cyfrol 6: Gŵyl y Pasg - Côr ABC lleihau a’r canu yn aml yn unsain, Aberystwyth heb nodweddion arbennig y gorffennol. Diolch fod rhai eglwysi Wrth gwrs, mae yma amrywiaeth yn parhau i baratoi ar gyfer y eang yn y datganiadau, ac mae Gymanfa Ganu a chynnal ambell cymeriad gwahanol y corau yn oedfa o fawl. ychwanegu at y mwynhad a’r apêl. Penderfynodd Ted Clement-Evans, Mae’r dehongliadau yn adlewyrchiad un o ffyddloniaid Capel Heathfield diddorol o ddawn yr arweinyddion Road, Lerpwl, gyhoeddi cyfrolau o’r medrus sydd yma, a’r pwyslais a roir ar y emynau gwerthfawr hyn mewn cyfres Mae datganiadau’r corau wedi eu traddodiad llafar yn amrywio hefyd. arbennig o gryno-ddisgiau. Mae chwe cyfarwyddo yn ofalus gan gwmni Sain a’r Mae naws a didwylledd y canu yn ein chyfrol eisoes wedi’u cwblhau a’r rheiny cryno-ddisg wedi’i gynnwys o fewn cloriau cyffwrdd ac yn brofiad dwfn ambell waith. wedi eu recordio gan rai o gorau dawnus hardd a gynlluniwyd gan Ruth Myfanwy. Diolch ichi am y wledd a gefais i wrth wrando a myfyrio, gan ryfeddu at goethder ein treftadaeth a’r fraint o gael ein magu a’n meithrin yn sŵn yr emynau a’r tonau hyn. Gwelwch fod yma gasgliad gwerthfawr a rhaid llongyfarch pawb a fu ynglŷn â’r fenter. Ein cyfrifoldeb ni yn awr ydy gwneud defnydd o’r cryno-ddisgiau hyn pan ddaw’r cyfle – mewn gwasanaethau o bob math, wrth baratoi cyflwyniadau ar gyfer cymdeithasau ac yn ein cartrefi. Rwy’n sicr y byddant yn gaffaeliad mawr ac yn cyfoethogi ein haddoliad. Diolch yn arbennig i Ted Clement-Evans, y cefnogwr hael am ei weledigaeth a’i weithred ac am ei gymwynas fawr i ni.

Mae’r cyfan wedi’i grisialu yn y gerdd hon gan Aled Lloyd Davies:

Am eiriau wedi’u plethu’n dynn mewn emyn, rhoddwn foliant. Am ddawn y bardd, a chrefftwaith hwn, fe ganwn er D’ogoniant.

Diolchwn am emynwyr lu fu’n canu am Dy Gariad. Llun gan Ally Barrett Trwy ddethol gair yn gelfydd iawn, cydrannu gawn eu profiad.

Hasael yn frenin ar Syria, a Jehu yn frenin i’w gynnig i chi? Cafodd Eseia ei alw ar Ac mewn priodas gair a chân ar Israel, ac Eliseus yn broffwyd yn dy le. foment o ddistawrwydd yng nghanol sŵn cawn hafan o’n pryderon. Nid ti yw’r unig un sydd ar ôl, mae saith y Deml. Cafodd Elias ei ryddhau mewn Fe gawn mewn emyn, fel mewn salm, mil sydd heb blygu glin i Baal.” Roedd moment o ddistawrwydd ar y mynydd. eli dry’n falm i’r galon. Elias yn ddianghenraid bellach; roedd Cafodd yr Iesu gadarnhad yn yr ardd… wedi colli’i blwc. Y distawrwydd oedd “nid fy ewyllys i ond yr eiddot ti a wneler, Am eiriau beirdd yr awen gu diwedd y daith iddo. O Dad”. Beth sydd gan ddistawrwydd Duw fu’n canu drwy’r canrifoedd; Beth sydd gan ddistawrwydd Duw i’w gynnig i chi? am waddol deg i ni a’n plant, Rhown foliant yn oes oesoedd.

8 9 yn Eglwys Iesu Capel Ni Bethel, Rhiwbeina

GWASANAETHAU trasiedi y Rhyfel Cyntaf. Diolch i Gwenllian Yn ystod mis Mawrth croesawyd ein a Rhiannon am gymryd rhan yn y cyfarfod gweinidog, y Parchedig Evan Morgan, dros ein capel ni ac i bawb a fu’n gweithio pan weinyddwyd y Cymun Sanctaidd. mor galed tuag at lwyddiant y prynhawn. Cynhaliwyd gwasanaethau hefyd o dan ofal Mrs Eirian Dafydd a Mr Gwyndaf CYFARFODYDD GWEDDI Roberts. Croesawyd y Parchedig Aled UNDEBOL Edwards atom ar y Sul cyntaf yn Ebrill. Diolch i Ken ac Owen am ein cynrychioli yn Ar Ebrill 14 ein gweinidog oedd yn arwain y Cyfarfodydd Gweddi ym misoedd Mawrth y gwasanaeth a gweinyddu’r Cymun ac Ebrill. Sanctaidd. GOHEBYDD . RHIANNON JONES DATHLU GWEINIDOGAETH Daeth Evan i wasanaethu yn Salem, Bethel, Prestatyn Treganna a Bethel, Rhiwbeina 20 mlynedd yn ôl. Wrth ddathlu hyn ar 14 DATHLU’R PASG Ebrill diddorol oedd darganfod sawl Cawsom wasanaeth hyfryd i ddathlu’r un o’r gynulleidfa oedd yn aelodau ym Pasg eleni gyda gwahanol aelodau yn Methel yn 1999. Diolchodd Evan i’r “hen” arwain y defosiwn. Rhoddodd Geraint aelodau am eu cwmni a’u ffyddlondeb. anerchiad i’r plant am bwysigrwydd wyau Cyfeiriodd hefyd at gyfeillion annwyl fel symbol o fywyd newydd cyn rhoi wy a gollwyd ar hyd y ffordd. Ond roedd Pasg i bob plentyn fel anrheg gan yr Ysgol hefyd yn llawenhau bod cynifer o Sul. Ar ddiwedd y gwasanaeth daeth pob aelodau newydd wedi ymuno yn ystod y blynyddoedd diwethaf ac yn hynod falch o’u croesawu’n gynnes. Yn dilyn y gwasanaeth cafwyd cyfle dros baned a un o’r gynulleidfa i addurno’r groes darn o deisen arbennig i ddiolch i Evan â blodau ac wedyn rhoddwyd y groes am ei wasanaethau ysbrydoledig ac am ei y tu allan i’r Capel yn y Stryd Fawr. gymorth amhrisiadwy ymhob argyfwng. Derbyniodd pob un o’r gynulleidfa Rhoddwyd gair o ddiolch cynnes ynghyd gerdyn Pasg yr oedd y plant wedi eu a charden i Evan gan Wyn Jones ar ran gwneud yn yr Ysgol Sul. Bethel.

PANED A SGWRS CROESAWU ARFON Croeso cynnes i unrhyw un alw i mewn Ar fore Sul 24 Mawrth cawsom y pleser am baned ar fore dydd Mercher rhwng mawr o dderbyn Arfon Roberts yn aelod ym 10.00 a 11.30. Methel.

Y BOCS BWYD Y GYMDEITHAS Diolch o galon i’r holl aelodau sy’n dod Ar 14 Mai trefnwyd bore goffi yn y capel i â bwyd yn rheolaidd i’w roi yn y bocs godi arian at wahanol elusennau. bwyd yn y porth. Mae’r bwyd yn cael ei Diolch i bawb a fynychodd y digwyddiad. gyfrannu i Fanc Bwyd Prestatyn. GWASANAETH SUL Y PASG Y GYMDEITHAS LENYDDOL Aeth nifer o aelodau Bethel i Salem Trefnwyd ein cyfarfod ym mis Mawrth Treganna i ddathlu Sul y Pasg ac ar ar y cyd gyda Merched y Wawr pan ddechrau’r gwasanaeth cafwyd cyfle i gawsom swper i ddathlu Gŵyl Dewi. fwynhau perfformiad gwych gan gôr Daeth rhai o ddisgyblion Ysgol Glan ieuenctid o Mizoram, yr India. Clwyd i’n diddori gydag eitemau cerddorol. CYDYMDEIMLO Estynnwn ein cydymdeimlad dwys i Carol MERCHED METHODISTAIDD O’Donnell a gollodd ei mam yn ystod y mis Cynhaliwyd cyfarfod y Gwanwyn yn aeth heibio. Llandudno ac aeth nifer ohonom yno. Y GOHEBYDD. GWILYM E ROBERTS siaradwr gwadd oedd y Parchedig Anna Jane Evans sy’n gweithio gyda Chymorth Cristnogol a thestun ei hanerchiad oedd Pendref, Dinbych ‘Heddwch Nain’. Disgrifiodd y modd yr aeth merched o Gymru yn y 1920au OEDFAON i America gyda deiseb i hyrwyddo Cynhaliwyd oedfaon bendithiol yn ystod heddwch ar draws y byd. Diolch yn fawr Mawrth ac Ebrill dan ofal Mrs Elizabeth i Mrs Rona Morris am drefnu’r bws ac i Jones, Mr Royce Warner, Mr Richard Jones bawb a ddaeth â chacennau i’r te. a Mr David Barker Jones. Hoffem hefyd GOHEBYDD . GWENDA HUMPHRIES ddiolch i’r rhai a gymerodd ran yn y ddau

10 gyfarfod gweddi a gynhaliwyd pan nad oedd yng nghyfraith yn sydyn, a Rhian Hughes pregethwr ar gael. Ebeneser, Caernarfon a’r teulu a gollodd fodryb, hefyd Audrey Dydd Sul 3ydd o Fawrth cynhaliwyd sydd wedi colli gŵr i nith sef Jess Griffiths. oedfa undebol Gŵyl Dewi tref Dinbych yn y ER COF ANNWYL Meddyliwn amdanoch i gyd yn eich hiraeth Capel Mawr. Mae’r traddodiad o gynnal yr Yn frawychus o sydyn yn ei gartref, Tŷ am anwyliaid. oedfa undebol arbennig yma yn Ninbych yn Capel Ebeneser, Caernarfon nos Sul, 17 parhau ers blynyddoedd lawer. Cymerwyd Mawrth eleni bu farw Joseph Williams yn TRYSORYDD rhan yn y gwasanaeth gan gynrychiolwyr 83 mlwydd oed. Priod annwyl Nel a thad Rydym yn falch fod Siôn Hughes wedi o Gapel Lôn Swan, Y Capel Mawr, Capel y gofalus David a Geraint, taid a hen daid cytuno i fod yn drysorydd capel Bathafarn. Fron, Eglwys y Santes Fair, Capel Brwcws a hoffus iawn a ffrind da i lawer. Bu ef a Nel Diolch o galon iddo ac i Lucy am ei Chapel Pendref. Fe’n cynrychiolwyd ni gan yn ofalwyr Capel Ebeneser ers yn agos i pharodrwydd i helpu. Gwyn Williams. ddeugain mlynedd a’r ddau yn barod iawn Ar Sul y Blodau buom yn cydaddoli â eu cymwynas i bawb bob amser. DATHLU chyfeillion Ardal Bathafarn mewn oedfa I ychwanegu at y tristwch o golli Joe bu Llongyfarchiadau calonnog i Helen ac arbennig yng nghapel Bathafarn, Rhuthun. eu mab Geraint hefyd farw yn arswydus Elgan ar enedigaeth merch sef Beca Nel, Cymerwyd rhan yn yr oedfa gan ddau o o sydyn yr un noson a hynny tuag awr chwaer fach i Aled a Tomos. Dymuniadau aelodau Pendref sef Geraint Roberts a o amser ar ôl ei dad, yn 53 mlwydd oed. gorau hefyd i’r ddwy nain, Rhian a Bethan, Gwyn Williams. Ar ôl yr oedfa mwynhawyd Cydymdeimlwn yn fawr â’r teulu oll gan a Gwyn sydd wedi cael gor-wyres arall. paned a sgwrs yng Nghanolfan Awelon. weddïo y bydd iddynt dderbyn cymorth Bendith fo arnoch. Dymuniadau gorau Cynhaliwyd gwasanaeth Byd Eang cariadus Duw a’i ras yn eu colled a’u hefyd i Ynyr a Sioned ar eu dyweddïad. y Chwiorydd Capeli Cymraeg Dinbych hiraeth. yn y Capel Mawr ar ddydd Gŵyl Dewi. GOHEBYDD. Y PARCHG. GWYNFOR GWELLHAD BUAN Cymerwyd rhan yn y gwasanaeth bendithiol WILLIAMS Dymuniadau gorau am wellhad buan i yma, ar ran Pendref, gan Ceri Ellis a Gladwen, Gwyddelwern, a gafodd anffawd Margaret Sellers. Darparwyd lluniaeth i’w garddwrn. Ein cofion ati ac at Llew ysgafn ar ddiwedd y gwasanaeth gan Ardal Bathafarn Jones sydd yn yr ysbyty. Pob dymuniad da chwiorydd y Capel Mawr. hefyd i’r Parchedig Martin Evans-Jones, Ni fu modd cynnal oedfa arferol Gwener PROFEDIGAETH Ifor Parry, Eva Rogers Jones, Gretta Davies, y Groglith eleni yn anffodus oherwydd bod Brawychwyd ni i gyd o glywed am Olwen Jones, Margaret Hughes a Lorna ein gweinidog y Parchedig Tudur Rowlands farwolaeth sydyn Dafydd Williams. Colled Wynne. Gobeithio bod y gwanwyn yn wedi derbyn llawdriniaeth. Dymunwn enfawr i ni yng nghapel ac Ardal Bathafarn. gymorth i roi hwb i’r galon. Anfonwn ein wellhad buan iddo ac edrychwn ymlaen at Bu Dafydd yn drysorydd a swyddog diwyd cofion gorau hefyd at y Parchedig Gwilym gael ei gwmni eto yn fuan. a threfnus tu hwnt am flynyddoedd lawer O. Jones. ac mae’r chwithdod yn fawr iawn o golli CWBLHAU GWAITH cydweithiwr hawddgar a ffrind da. Daeth OEDFAON BATHAFARN O’r diwedd mae’r gwaith ar y capel ac ati tyrfa i dalu’r gymwynas olaf iddo ym Erbyn hyn rydym yn gallu defnyddio capel yn dirwyn i ben gyda chwmni arbenigol Mathafarn, yr addoldy yr oedd ganddo Bathafarn unwaith yn rhagor. Diolch i wrthi’n glanhau’r capel ar ôl yr holl waith. gymaint o feddwl ohono, dan arweiniad bawb a fu’n helpu i lanhau’r capel yn dilyn Edrychwn ymlaen yn fawr at ddefnyddio’r y Parchedig Stuart Evans yn cael ei y gwaith a wnaed arno a diolch hefyd i Lys capel yn fuan. gynorthwyo gan y Parchedig John Owen, Awelon am gael defnyddio ystafell yno ar gyda Meirion Wyn Jones yn cyfeilio. Ein gyfer ein gwasanaethau, am rai misoedd. DYMUNIADAU GORAU cydymdeimlad dyfnaf â Lucy, Elin a Simon, Diolch i’r Chwaer Eluned Williams, y Dymunwn yn dda i Rhys a Kiya Evans Buddug a Wyn a’r teulu. Parchedigion Bernant Hughes, Jennifer yn dilyn eu priodas yn Wick yr Alban ar Cydymdeimlwn hefyd yn ddiffuant â Hurd a Glyn Thomas ac i Elizabeth Jones Fawrth 30ain. Mae Rhys yn fab i Elfed a Lowri, Bathafarn, ac Ann, Plas Isaf, y ddwy a Delyth Davies am arwain addoliad Janet Evans, Garej y Ffowndri, Dinbych. wedi colli brodyr annwyl; hefyd Margaret ym Mathafarn. Hefyd i’r Parchedigion GOHEBYDD. MARY JONES Hughes, Abbeyfield, a gollodd chwaer Tudur Rowlands a Gwilym O. Jones a Llinos Mary Jones am eu gwasanaeth yng Ngwyddelwern ac Elizabeth yng Nglyndyfrdwy.

LLWYDDIANT Llongyfarchiadau i Gareth Hughes, Corwen, ar dderbyn Tystysgrif a Medal Cymdeithas Amaethyddol Meirion.

Y GRAWYS A’R PASG Braf oedd cael cynulliad da i’n cyfarfodydd ym Mathafarn a diolch o galon i’r Parchg Marc Morgan am ei neges bwrpasol i ni ac i Margaret ei briod am ganu’n swynol. Diolch hefyd i Rhian a Rhodri a fu’n brysur yn paratoi, i Meta, Dilys ac Elizabeth am eu cymorth ac i bawb am eu rhoddion. Ar Sul y Blodau daeth cynulleidfa niferus i’r addoliad fel arfer. Cafwyd gair o groeso gan Elizabeth a defosiwn dan ofal Marian, Elwyn ac Elved. Arweiniwyd y gweithgareddau gan Siôn. Hyfryd a swynol

10 11 iawn oedd cyfraniadau graenus William, Osian, Ynyr a Lois, rhai o ieuenctid talentog y fro. Cafwyd cyfraniadau gwefreiddiol gan Gwyn Hafod Elwy a Geraint Roberts. Teimladwy oedd gweld rhai o’n cyfeillion yn mynd â blodau fel offrwm i’r allor. gan Lionel Madden Roeddem yn falch iawn o gael cwmni’r Parchg Jennie Hurd a chlywed neges bwrpasol iawn ganddi. Cyfeiliwyd gan Rhian a diolchwyd gan Elizabeth. Ymlaen wedyn i Ganolfan hwylus Awelon i fwynhau lluniaeth blasus a baratowyd yn ôl yr arfer gan Mairwena gyda chymorth y chwiorydd. Prynhawn bendithiol iawn i’n harwain at yr Wythnos Fawr a’r Pasg. Evans o Cymorth Cristnogol. Llawer o ddiweddar Megan Roberts, Caernarfon, un MERCHED METHODISTAIDD ddiolch i chwiorydd Dyffryn Conwy am eu a fu mor weithgar – chwith meddwl, ond Cawsom brynhawn bendithiol er i Storm paratoadau a’r te blasus. Hefyd diolch cywir diolch am yr atgofion tyner amdani. Hannah fod yn o egr! Cawsom sgwrs i Rona Morris am drefnu’r bws ac i Manon GOHEBYDD. ELIZABETH JONES hynod o ddiddorol gan y Parchg Anna Jane y trysorydd diwyd. Cawsom funud i gofio’r

O’r Pen Yma gan Angharad Tomos’

70au. Daeth newid mawr i enw llawn. Cyfeiriai eraill ati Athrawes Ysgol Sul fyd Mrs Thomas a Manon fel ‘Mrs Thomas Wesla’; ‘Mrs wrth iddynt orfod gadael Thomas Rysgol Sul’ oedd hi i’n Trefonnen, i symud i fyw yn teulu ni. Roedd athrawon Rysgol Sul Penygroes i ben flynyddoedd is i lawr yn Ffordd Llwyndu, Dan ba enw bynnag y’i yn wahanol. Roedd athrawon maith yn ôl, ond wedi dod i a Mrs Thomas yn cael gwaith cofir, mae’n golled ddofn i cyffredin yn reit strict, ond fyw i Benygroes yng nghanol yn Siop Paragon. Doedd Benygroes. Roedd pawb yma roedd athrawon Ysgol Sul y 90au, byddwn yn dal i weld bywyd ddim yn hawdd. efo’r parch mwyaf ati. Roedd rhyw hanner ffordd rhwng Mrs Thomas yn yr oedfa yn Ond ni chwerwodd wrth i’r hi’n gymeriad cadarn, ac yn rhieni ac athrawon go iawn. Soar lle cefais fy atgoffa o’i blynyddoedd fynd rhagddynt, un oedd yn meddu ar urddas. Roeddent yn hynod falch llais canu cryf. Yna, yn ystod y a’i hiechyd yn mynd yn fwy Yn gynnar iawn yn fy mywyd, eich bod yn dod i’r Ysgol Sul blynyddoedd diwethaf, roedd bregus. dysgodd hi a’i gŵr bethau o gwbl, a fydden nhw byth yn gaeth i’w thŷ, ond byddwn Gwraig breifat ydoedd, gorau’r ddaear i mi. Prin oedd yn eich ceryddu. Atgofion yn galw heibio yn achlysurol a byddwn yn dal i ganfod y plant oedd yn mynychu’r felly ddaeth i’m cof o glywed efo’r Gwyliedydd. mwy amdani fesul dipyn. Ysgol Sul Wesleaidd erbyn fod Mrs Gwyneth Thomas, Roedd yn briod â’r Parch Yng Nghroesoswallt y cafodd ein cyfnod ni, ond wnaeth Penygroes wedi marw. Gwilym Thomas o Fynytho, ei haddysg. Mewn sgwrs hynny mo’i rhwystro. Cofiaf Daeth Ysgol Sul Horeb, a fu farw yn ifanc ddechrau’r ddiweddar, soniais am y cyflwyniadau y byddem Mildred Eldridge a fu’n briod yn eu gwneud ar wahanol ag R.S.Thomas. “Ron i’n ei gymeriadau, ac yn arbennig nabod,” meddai Mrs Thomas, am Martin Luther King. “hi oedd ein hathrawes gelf”. Dysgais lawer am y Beibl, sawl Gwyddai yn burion beth oedd salm, ac yn Horeb y dysgais yn digwydd yn ei milltir sgwâr, yn ifanc i adrodd darnau gan a hi roddai wybod i mi yn aml Gwenallt ar fy nghof. pwy oedd wedi cael plentyn, Erbyn y blynyddoedd neu pwy gafodd brofedigaeth. diweddar, a hithau yn ei Roedd yn darllen Y Ffynnon nawdegau, roedd fy rhieni yn rheolaidd a Llanw Llŷn, wedi mynd, sawl capel wedi byddai’n gwneud croesair Lleu cau, sawl cydnabod yn atgof, yn gyson, ond byth yn ei anfon ond roedd Gwyneth Thomas i mewn. yn dal yno, yn dal yn gyswllt Dirywio yn sydyn wnaeth efo’r gorffennol, ac yn wyneb ei hiechyd, ac wythnos cyn ei cyfarwydd mewn byd sy’n marwolaeth, fe’i gwelais yn mynd yn fwy dieithr. Diolch yr ysbyty. Bu bron i mi fethu iddi am ei dyfalbarhad. ei gweld. “Gwyneth Thomas” Cydymdeimlwn â Manon a’r ron i wedi holi amdani, ‘Ada teulu gan ddiolch iddynt am

cartŵn Gwyneth Thomas’ oedd yr eu gofal mawr.

12 Crwydro Llefydd Sanctaidd – Wessex Jamaat gan Angharad Tomos’ gan Bet Holmes 2009, gyda chefnogaeth haul ar y to i gynhyrchu Heddlu Hampshire, Cyngor trydan ac mae’r adeilad yn Ychydig cyn y Pasg, es i gyda Fareham, yr ysgolion lleol a cael ei gynhesu gan ynni dros ugain o ffrindiau o Adran hyd yn oed Eglwys Gadeiriol tanddaearol. Mae hyd yn Brydeinig y Gymdeithas Portsmouth. Roedd yr adeilad oed pedalau er mwyn Ecwmenaidd Ryngwladol i ei hun yn f’atgoffa o Orendy i’ch traed gau’r tap pan ymweld â’r Wessex Jamaat, Margam; yn y gerddi mae fyddwch yn golchi’ch dwylo! canolfan Mwslimiaid Shia ger coed, perllannau a chloddiau Ond gwir fwriad y ganolfan yw Fareham yn Hampshire. Nid wedi cael eu plannu, llawer cynnig lle i Fwslimiaid Shia oedd syniad gyda fi beth i’w o blanhigion eraill yn tyfu, o Portsmouth, Southampton roedd eu menywod nhw’n ddisgwyl. tomenni compost yn twymo, a Bournemouth ymgynnull i ei wneud; er hynny oedd Mae’r adeilad, Canolfan Al ac anifeiliaid gwyllt yn prifio. addoli, dysgu a chymdeithasu. hi’n fraint bod yn bresennol. Mahdi, yn newydd: cafwyd Ond mae’n wyrdd mewn Maent yn dod o bedwar ban Oedfa fer oedd hi, rhyw ugain caniatâd i’w adeiladu yn ffordd arall: mae paneli byd i weithio ac i ymgartrefu munud, gyda’r dynion a’r yn yr ardal eang hon: merched yn wynebu Mecca roedd pobl o Awstralia ac ar eu pengliniau a hefyd ar eu Afghanistan yn bresennol. hyd, yn cydadrodd moliant i Rhywbeth arall sy’n bwysig Dduw. i’r gymuned yw estyn allan at Ar ôl yr oedfa, cawsom ni Pwy ŵyr werth aberth ddi-baid - y rhai mân grefyddau eraill: yn ddiweddar a hefyd ficer y plwyf gyfle i sy’n rhoi mwy na’u dyrnaid aeth Sheikh Fazle Abas Datoo rannu bwyd a siarad gyda’n Rhoi rhagor na’u blaenoriaid i Ysgol Gynradd Sant George ffrindiau newydd. Achos A rhoi o hyd fwy na’r rhaid. yn Portsmouth am ddiwrnod ffrindiau i ni oedden nhw: yn Gwynfor ab Ifor rhyng-grefyddol i drafod ei groesawgar ac yn agored, yn ffydd gyda chynrychiolwyr fodlon ateb unrhyw gwestiwn Bwdhaidd, Hindŵ ac Iddewig, ac esbonio’r ffordd mae eu yr Eglwys Anglicanaidd, a’r ffydd ddofn yn effeithio ar Eglwys Uniongred Roegaidd, bopeth maent yn ei wneud, ac i ateb cwestiynau plant y ffordd maent yn rhoi i Blwyddyn 5. Rhan o’u elusennau ac yn helpu’r tlawd hymgyrch i esbonio Islam i yno yn ardal Wessex ond bobl eraill oedd ein croesawu hefyd ledled y byd. Roedd eu ni i fynychu oedfa gweddi’r cariad at Dduw ac at gyd-ddyn hwyr; dywedodd Muhammad yn disgleirio yn eu hwynebau. mai Piler y Ffydd yw Gweddi, “Dewch eto!” meddai Sheikh ac mae Mwslimiaid yn Fazle. gweddïo bum gwaith bob Beth yw ymateb ein dydd. Er mwyn dangos darllenwyr i hyn oll? Ac parch roedd rhaid i bob un a fyddai ein capeli ni mor ohonom dynnu ein sgidiau, groesawgar tuag at ymwelwyr a gofynnwyd i’r merched o ffydd a diwylliant estron, orchuddio ein pennau fel tybed?

12 Dyma sylfaen Blodau holl obeithion gan y Parchedig J. Bryn Jones euog fyd Dwi wrth fy modd â blodau hynny! o bob lliw a llun, nid yn unig Trown i’r Beibl, a gwelir yno oherwydd eu hamrywiaeth o sawl cyfeiriad at flodau yn yr ran ffurf ac arogl, ond hefyd Hen Destament a’r Newydd; oherwydd eu rôl a’u pwrpas oddi yno y cafodd William hanfodol i’r amgylchedd a byd Williams Pantycelyn, y Pêr natur. Mae’n hollbwysig cofio rôl Ganiedydd, ei ysbrydoliaeth. y wenynen fach yn ein bywydau Yn un o’i emynau mwyaf ninnau….a diolch i’r blodau poblogaidd ac ysbrydoledig am sicrhau bod modd iddynt mae’r Pêr Ganiedydd yn sôn am gyflawni hynny. Iesu fel Rhosyn Saron (Caneuon Mae blodau a rhai planhigion Ffydd 320). Dyma un o’r blodau tŷ yn un o’r ffyrdd gorau i godi mwyaf prydferth ac adnabyddus, calon, yn enwedig ar adegau pan ac fe genir amdano mewn tai fydd pethau yn anodd i ni. Dyna tafarn a gemau rygbi a phêl- “Yr hyn sy’n dod allan o rywun, dyna sy’n ei paham y gwelir blodau mewn droed, yn ogystal â’r mannau halogi. Oherwydd o’r tu mewn, o galon dynion, ysbytai a chartrefi’r henoed, ac mwy traddodiadol megis capeli y daw allan feddyliau drwg, puteinio, lladrata, yn gysur mewn adegau o golled. ac eglwysi. Yn ystod ymweliad llofruddio, godinebu, trachwantu, anfadwaith, Daeth pecyn o flodau drwy’r diweddar â Chadeirlan Bangor, twyll, anlladrwydd, cenfigen, cabledd, balchder, post yn ddiweddar i fy merch sylwais ar y Rhosyn Saron yn yr ynfydrwydd; o’r tu mewn y mae’r holl ddrygau Angharad a’i phriod Meic, ardd fechan gerllaw. hyn yn dod ac yn halogi rhywun.” (Marc 7:20-23 ac arno’r geiriau ‘A bunch of Meddyliais ei bod yn werth BCND) blooms for a happy planet’. sôn am flodau prin sy’n cael Os yw’r holl ddrygioni yma yn llechu o’n mewn, Hynny yw, does dim yn eu gwarchod (rhag cwningod yn ein calonnau, fel y dywed yr Iesu, a oes gobaith niweidiol mewn blodau. I’r yn bennaf) ar y Gogarth ger am degwch a byd heddychlon? Cyn bo hir fe gwrthwyneb, fel y dywedais, Llandudno. Enw’r blodyn yw glywn unwaith eto yr Archdderwydd yn gofyn mae blodau yn un o’r ffyrdd Cotoneaster (Creigafal) Gwyllt ym mhafiliwn yr Eisteddfod Genedlaethol: ‘A oes gorau i godi calon drom; nid neu Cotoneaster (Creigafal) y heddwch?’ Gwaetha’r modd, ‘nac oes’ yw’r ateb yn unig oherwydd eu lliwiau Gogarth, ac nid yw’n tyfu yn gonest pan ystyriwn gyflwr ein byd. Ac a all neb amryliw ond hefyd eu harogl unman arall yn y byd heblaw ohonom mewn gwirionedd fod yn rhydd rhag bendigedig…tonig i’r llygaid a’r ar y Gogarth. Blodyn rhyfeddol ‘meddyliau drwg…yr holl ddrygau hyn’? enaid. arall sydd hefyd yn cael ei Aeth y diweddar Owain Owain i’r afael â’r Dewisodd y botanegydd Dr ddiogelu yw Clychau’r Gog; cwestiwn mewn ffordd ddeifiol iawn yn y penillion Goronwy Wynne ymchwilio mae’n debyg bod y blodyn hardd isod (gydag ymddiheuriad wrth gwrs i Eifion i’r gwahanol flodau yn Sir y hwn yn cyfleu cariad hir-oes. Wyn). Fflint ar gyfer ei Ddoethuriaeth, Diolch i’n Creawdwr am a chael y fraint gyda’i gyfrol gyfoethogi’n bywydau ni ac Efengyl tangnefedd, O! rhed dros y byd ‘Blodau Cymru’ o ennill Llyfr am ein bendithio â harddwch (Ond nid, dalia sylw, i’r gwledydd i gyd); Gorau’r Flwyddyn yn 2018. Nid bytholwyrdd blodau a byd Na foed neb yn credu fod cariad y groes ar chwarae bach y mae gwneud natur. Bob amser yn addas i bawb ym mhob oes.

Efengyl tangnefedd, dos rhagot yn awr O’n cwmni gohiriwyd y wawr! A chofia, byth-bythoedd, fod dial a phoen A chariad at ryfel ynghudd dan ein croen.

Na foed i ni ein twyllo ein hunain. Ar yr un pryd, gwyddom fod inni obaith. Er mwyn gweithio tuag at well byd, rhaid inni goleddu’r math o obaith a fynegwyd gan Martin Luther King pan ddywedodd: “Rwy’n gwrthod derbyn y farn fod y ddynoliaeth wedi ei chyfyngu’n gwbl drychinebus i nos ddi- sêr hiliaeth a rhyfel, fel na all gwawr heddwch a brawdoliaeth fyth dorri. Rwy’n credu mai gwirionedd di-arf a chariad diamod fydd â’r gair olaf.” Yn aberth Crist y mae’r fuddugoliaeth. Yng ngeiriau Gwenallt, fe gawn “o dan y diferion gwaed a dŵr gusanu Ei fuddugoliaethus draed, heb feiddio edrych gan euogrwydd ar santeiddrwydd ofnadwy ei wyneb.” Ff.R. Creigafal y Gogarth

14 Y Samariad Trugarog gan y Parchedig J. Bryn Jones (Luc 10:25-37)

gan Mari Owen, Pontarddulais

Wyddech chi fod y fath beth â Diwrnod Cenedlaethol y Samariad Trugarog? Ar Fawrth 13eg y mae’r diwrnod hwn a’i neges yw y dylai pawb gyflawni gweithredoedd caredig i helpu’r rhai sydd mewn angen, yn enwedig dieithriaid. Cafodd y diwrnod ei sefydlu i gofio am Catherine Genovese a lofruddiwyd yn Efrog Newydd ar 13eg o Fawrth 1964. Petai rhyw Samariad wedi ei helpu, efallai y byddai Catherine yn dal yn fyw heddiw. Dwi’n cofio Wncwl Harry ers talwm yn ein dysgu yn yr Ysgol Sul mai dameg yw stori gyffredin ac iddi ystyr arbennig. Mae neges i bob dameg. Mae’r neges yn y ddameg hon am y Samariad Trugarog wrth gwrs yn berthnasol i bawb, beth bynnag fo’n hoed a’n gallu, ein lliw neu’n cred neu’n hiaith. Pam tybed? Oherwydd mai stori am berthynas ydyw, sy’n gofyn cwestiynau pwysig ac yn ein Eicon y Samariad Trugarog gan Giovanni Paolo Bardini yn Eglwys Sant Pedr, Bologna. procio i’n holi ein hunain:

• Pa mor bwysig yw helpu Mae’r ddameg yn troi o fod yn ‘Samariad Trugarog’, er cyfrifoldeb, fel na wnawn ddim ein gilydd? amgylch nifer o gymeriadau, efallai ddim ar yr un raddfa â’r byd weithiau heblaw gwthio’r • Pwy fyddaf fi’n ei helpu? sef y dyn druan a ddioddefodd ddameg. broblem o’r neilltu drwy • Pwy yw fy nghymydog? ymosodiad ynghyd â’r Mae angen i ni gymhwyso’r ddiffodd y teledu. cymeriadau eraill a’u hagweddau ddameg i’n bywydau ni yn awr, Gochelwn rhag ymdebygu Dywedodd Iesu’r stori er amrywiol tuag at y truan. Wrth gan edrych ar yr angen sydd i’r offeiriad a’r Lefiad yn y mwyn ateb cwestiwn gan i ni ystyried y stori, gallem o’n cwmpas, yng Nghymru ddameg. Fel Cristnogion, tybed arbenigwr yn y gyfraith, a ni ofyn i ni’n hunain p’un o’r a thu hwnt. Mae angen inni ydyn ni mor brysur yn trafod ofynnodd iddo sut y byddai e’n cymeriadau sydd fwyaf tebyg ddeall sefyllfa pobl pan fyddan problemau cymdeithasol a gallu cael bywyd tragwyddol. i ni. Mae siŵr o fod yn wir ein nhw mewn angen a chofio nad beth sydd angen i ni ei wneud, Roedd e’n gwestiwn da, bod, ryw dro neu’i gilydd, wedi arnyn nhw y mae’r bai eu bod fel ein bod mewn gwirionedd cwestiwn pwysig, ond roedd bod yn debyg i bob un ohonyn yn wynebu anawsterau, fel yn ‘mynd o’r tu arall heibio’ ei gymhelliad dros ofyn y nhw, hyd yn oed y dioddefwr! rheol. Does neb ohonom yn cael gan adael i bobl nad ydynt yn cwestiwn yn anghywir, am Cawn ateb clir i’r cwestiwn dewis ble y caiff ei eni ac mae Gristnogion ddangos y tosturi mai ceisio profi Iesu yr oedd. I ‘Pwy yw fy nghymydog?’ ein hamgylchiadau ar adegau rydyn ni’n ei broffesu? gael ateb, cyfeiriodd Iesu ef at Yr ateb ydy unrhyw un sy’n y tu hwnt i’n rheolaeth. Dro Gadewch inni adael i’r y Gyfraith yr oedd yn hyddysg ymateb yn dosturiol i’r un sydd arall, wrth gwrs, bydd pobl yn cwestiwn ‘pwy oedd yn ynddi. Yna, o sylweddoli angen help, a’r gorchymyn gwneud dewisiadau annoeth: yn gymydog?’ a’r ateb ‘yr un a efallai fod ei fethiant i gadw’r ydy ‘Ewch a gwnewch chi’r un sicr, ar yr adegau hynny, bydd ddangosodd drugaredd’ ein Gyfraith ar fin dod yn amlwg, peth’. Efallai mai’r cwestiwn arnynt angen cymydog. herio ni o’r newydd ynglŷn â’n gofynnodd y cyfreithiwr y dylen ei ofyn i ni ein hunain Pan welwn yr holl luniau o dyletswyddau tuag at y rhai gwestiwn arall sef ‘Pwy yw ydy ‘Ydw i’n gymydog?’ neu anghenion y byd ar y teledu mewn angen, pwy bynnag fy nghymydog?’ Trodd Iesu ‘Pa fath o gymydog ydw i?’ i’r ac yn y cyfryngau, bydd maint ydyn nhw a ble bynnag y bônt. ddadl gyfreithiol am ddiffiniad rhai hynny sydd mewn angen. y broblem yn ein dychryn, Gadewch inni gael ein herio i geiriau yn fater pwysicach, sef Bob dydd, mae’n rhaid i ni i gan wneud inni deimlo nad roi heibio pob rhagfarn. Mae perthynas, gan adrodd dameg y gyd benderfynu sut rydyn ni’n oes dim y gallwn ei wneud. helpu eraill yn ganolog i ffordd Samariad Trugarog. mynd i ymateb i gyfleoedd i Mae’n tynnu’r min oddi ar ein Iesu Grist.

14 15 Y Drindod Sanctaidd Wedi iddo atgyfodi o farw’n a’r Ysbryd Glân. (Mathew 28:19). Mae Duw yn dri-yn-un – y fyw, dywedodd Iesu Grist wrth ei Os ydych wedi bod mewn bedydd, “Drindod Sanctaidd” yw’r enw ar ddilynwyr am fynd i ddweud wrth byddwch wedi gweld baban, hyn. Mae yn gariad perffaith ac yn bobl ym mhob gwlad ei fod yn neu rywun mewn oed, yn cael ei caru’n berffaith bopeth y mae wedi eu caru. Dywedodd wrthynt am fedyddio yn enw Duw sydd yn dri ei greu. fedyddio pawb oedd am fod yn person, y Tad a’r Mab a’r Ysbryd Dyma lun enwog o’r Drindod ddilynwyr iddo, yn enw’r Tad a’r Mab Glân. Sanctaidd y gallwch ei liwio.