Bijlagen 8.5 En 9.5: Overzicht Van Waardevol Cultureel Erfgoed En Aardkundige Waarden in De Gemeente Heeze- Leende Versie 2018

Bijlagen 8.5 en 9.5: Overzicht van waardevol cultureel erfgoed en aardkundige waarden in de gemeente Heeze- Leende Versie 2018

Inhoudsopgave

1. Overzicht van gebouwde rijksmonumenten ...... 2 2. Overzicht van archeologische rijksmonumenten ...... 8 3. Overzicht van gemeentelijke monumenten ...... 15 4. Overzicht van (rijksbeschermde) dorpsgezichten ...... 17 5. Overzicht van historische buitenplaatsen ...... 18 6. Overzicht van archeologisch waardevolle gebieden ...... 20 7. Overzicht van cultuurhistorische ensembles ...... 41 8. Overzicht van aardkundige waarden ...... 78

Sint Jans kapel op Leenderstrijp (uit: In Leenderstrijp Proefde ik de herfst. Schetsboek van Brabants contreien 1958)

1. Overzicht van gebouwde rijksmonumenten

De gegevens in dit overzicht zijn ontleend aan het Rijksmonumentenregister zoals beheerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en opgenomen in de Objecten Databank (ODB). Uit de ODB zijn alleen de volgende gegevens overgenomen: rijksmonumentnummer, straat en huisnummer en de inleiding van de redengevende omschrijving. Voor een uitgebreide (redengevende) omschrijving en waardering van het gebouwde erfgoed in de gemeente Heeze-Leende, zie de catalogus bij de gemeentelijke erfgoedkaart.

Rijksnr. Straat Huisnr. Redengevende Omschrijving Twee arbeiderswoningen zonder verdieping onder een zadeldak gedekt met pannen. In voor-, zij- en achtergevel(s) zesruits vensters met luiken. In het midden 21289 Boschlaan 9 van voor- en achtergevel kleine 4 ruits en een zesruits venster(s). In de huidige toestand tweede helft 19e eeuw, fragmenten van ouder (17e eeuws ?) metselwerk. Ned. Herv. Kerk. Zaalgebouw uit 1906 op de grondslagen van de bij het kasteel 21291 Kapelstraat 50 behorende middeleeuwse kapel. Klokkenstoel met klok van Jan van Asten, 1451, 56 cm. 21292 Leenderweg 14 Ronde stenen bergkorenmolen uit 1841. Veel van de boerderijen in het oorspronkelijk agrarische dorp Heeze zijn verdwenen of kregen een andere bestemming. Volgens de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed hebben we hier te maken met een langgevelboerderij, volgens een recent overzichtswerk voor monumenten in Nederland betreft Strabrecht 4 een kortgevelboerderij: ‘boerderij is de kortgevelboerderij Strabrecht 4 – 4A, heeft de in 21293 Strabrecht 4 afwijkende kleur baksteen uitgevoerde datering '1695'.1

De boerderij De Biesvelden is het oudste bouwwerk van Heeze. De ingemetselde symbolen in de voorgevel zijn wit geverfd. De twee ruitvormige runentekens onder de nok wilden zeggen dat de bewoner eigenaar is van de hoeve en niet onderhorig aan een heer. Het kruisteken gaf aan dat hij en zijn gezin christen waren. 21294 Strabrecht 32 Boerderij van het Kempische langgeveltype. 21295 Strabrecht 46 Boerderij van Kempische langgeveltype. R.K. Kerk van St. Petrus'Banden. Gesticht voor 1285, in haar huidige vorm een laatgotische kruisbasiliek met ingebouwde toren en moderne aanbouw te weerszijden van het koor. Het koor, uit omstreeks 1400, omstreeks 1930 verhoogd. Het schip, met lager dwarspand, behoort tot de Maasgotiek, omstreeks 1450, met kruisribgewelven op zuilen met door plompebladeren versierde kapitelen. Prachtige toren, hersteld in 1884 en 1905 (Jos. Th. Cuypers), met ruime toepassing van natuursteen, overhoekse steunberen met spaarvelden, natuurstenen boogfriezen in de muurvlakken der geledingen van het torenmassief, uitgebouwde traptoren; hoge van vier- tot achtkant ingesnoerde spits, door een peer bekroond (na de brand van 1699 in 1714 gebouwd). Inventaris: hardstenen doopvont uit omstreeks 1500; 23986 Dorpstraat 50 eiken preekstoel, XVIIIe eeuw, met latere Evangelistenkoppen en een leuning uit omstreeks 1800; XVe eeuwse beelden van Catharina en Barbara; St. Annabeeld uit omstreeks 1750. Schilderij op paneel uit omstreeks 1700; wonderbare broodvermenigvuldiging. Orgel in neo-gotische kas, gebouwd door de mechelse orgelbouwer Loret in 1863. Gerestaureerd in 1889, 1907 en 1937. Houten oxaal in neogotische trant met borstwering, gesteund door korbelen, die rusten op gekoppelde natuurstenen zuiltjes. In een neogotische kas een orgel met Hoofdwerk en Onderpositief, in 1863 gebouwd door F.B. Loret. In 1889, 1907 en 1987 gerestaureerd.

Huis "de Vier Linden", mooi dorpshuis met wolfdak en haaks erop staande vleugel 23987 Dorpstraat 99 met zadeldak en topgevel. Ramen met kleine roedenverdeling en onderluiken.

1 Kolman e.a., 1997,189.

Lindebomen ervoor.

Woonhuis met brouwerij uit 1815. Dwars zadeldak tussen zijtopgevels: in het woongedeelte met verdieping Empire schuiframen, daarboven voorraadzolder met Oostrikker- vierkante venstertjes waarin houten kozijnen met luiken; naast het woongedeelte 23988 1- dijk twee grote inrijpoorten. In de zijgevel hijsvensters. Het geheel bestaat uit twee langgestrekte evenwijdige gebouwen, waarvan het ene een haakse vleugel heeft; de tussenruimte is thans opgevuld door een gebouw met een plat dak.

Voormalig Gildehuis van St.Barbara en St.Catharina, boerderij uit 1682 van het Oostrikker- 23989 26 langgeveltype onder afgewolfd riet en pannen gedekt zadeldak; in de zijgevel van straat het woongedeelte sporen van vensters en dubbele vlechtingen. Eenvoudig kapelletje met zadeldak en topgevels, rechthoekig absisje, XIX A 23990 Heerstraat 4 herbouwd op oude grondvesten. Binnen een houten schotel-met-St. Janshoofd

(XVIIIe eeuw?). Op een heuvel met bomen. 23991 Strijperstraat 38 Boerderij van het Noordbrabants langgeveltype. Boerderij van het Noordbrabants langgeveltype. In de kopgevel een hart in grijze 23992 Strijperstraat 44 baksteen. Een kruiskozijn in de kopgevel. Boerderij van het Noordbrabants langgeveltype. In de langsgevel een hartvormige 23993 Strijperstraat 42 omtreklijn in grijze baksteen. Boerderij van het Noordbrabants langgeveltype. Jaarankers 1818. (in de V.L. 23995 Riesten 2 vermeld als C 27). Schuur met vakwerk en baksteenvulling. 23996 Zaalstraat 1 Boerderij van het Noordbrabants langgeveltype, versierd bovenlicht.

HET OUDE KASTEEL EYMERICH, met KEERMUUR en KOETSHUIS/GARAGE, Kapelstraat 25 Het kasteel vormde blijkens de omschrijving in het register van het leenhof van Brabant te Brussel destijds het middelpunt van de heerlijkheid Heeze- Leende en moet behalve het zaalgebouw ook een daarnaast gelegen omvangrijk bouwwerk hebben omvat, alsmede links en rechts van de toegangspoort gelegen gebouwen en een ringmuur. De ligging van het kasteel is strategisch gekozen in de driehoek die gevormd wordt door de rivieren de Aa en de Kleine Aa, die de gracht van water voorzien. In 1640 werd reeds vermeld dat het kasteel zeer vervallen was. De nieuwe heer van Heeze-Leende, Albert Snoeckaert van Schauwenburg, besloot in 1659 om ter plaats van kasteel Eymerick een nieuw kasteel te bouwen. Omdat dit plan niet in zijn geheel tot uitvoering kwam is het zaalgebouw blijven staan en is ook het beloop van de gracht bewaard gebleven. Het thans resterend gedeelte van het kasteel, bestaat uit een rechthoekig, gedeeltelijk onderkelderd, bakstenen gebouw van twee lagen onder pannen zadeldak tussen topgevels, waarvan het onderste gedeelte dateert uit de 15e, gedeeltelijk 16e eeuw, het muurwerk boven de kelders uit de 17e eeuw, toen ingrijpende herstellingen moeten zijn verricht. Ook de kruis- en ribgewelven boven de kelders dateren uit die tijd. In 515138 Kapelstraat 25 1912 werd een ingrijpende restauratie uitgevoerd, waarbij onder meer trapgevels werden aangebracht, die bij de restauratie van 1975 weer werden vervangen door puntgevels. De benedenruimte heeft vroeger inwendig niet in verbinding gestaan met de bovengelegen zaal, welke alleen toegankelijk was via een trap die tegen de voorgevel was gebouwd. Een deuropening in het midden van de gevel die voor de restauratie van 1913 nog aanwezig was getuigde daarvan. Aan de oostzijde bevinden zich beganegronds drie en op de verdieping vier vensters, voorzien van halfronde ontlastingsbogen en luiken, die het bovenste gedeelte van de ramen vrijlaten. Het gebouw is het gedeelte van het kasteel dat, afgaande op een tekening uit 1663 in gebruik geweest is als keuken. Aan weerzijden van de voormalige brug zijn funderingen aanwezig en rechts een kelder van het oude kasteel met muurdikten van 1,40 m, gelijk aan die van de fundering van het zaalgebouw. Het kasteel bevindt zich op een aanvankelijk onregelmatig gevormd eiland, dat vanaf de 17e eeuw onderdeel ging uitmaken van de formele aanleg van de gracht en geometrische tuinen. Op het terrein van kasteel Eymerick, werd (aan de achterzijde van het middelste stalgebouw) rond 1905 een koetshuis/garage van rode baksteen gebouwd onder met Oud-Hollandse pannen gedekt schilddak, waarvan de schilden

naar onderen uitzwenken. Naar de binnenplaats van Eymerick vier dubbbel halfronde garagedeuren; bovenlichten met spaakroeden. Drie door de goot heen stekende dakkapellen met open huifschild. Aan de grachtzijde kruisvensters met glas-in lood. Aan de NO-hoek tussen zaalgebouw en garage, de gracht volgende keermuur met kantelen en schietgaten in neo-gotische trant; deze vormgeving dateert vermoedelijk uit de tijd van de restauratie in 1913. Het kasteel Heeze is gelegen aan het eind van een 500 m lange oprijlaan, die ten oosten van de kom van het dorp Heeze een aanvang neemt vanaf de Kapelstraat. Het huidige gebouwencomplex wordt gedomineerd door het in de jaren 60 van de 17e eeuw vóór het oudere kasteel gesitueerde, streng symmetrische bouwwerk, totstandgekomen naar een ontwerp van Pieter Post. In oorsprong omvatte het ontwerp een vierkant hoofdgebouw ter plaatse van het toen vervallen kasteel Eymerick met op het voorterrein haaks daarop twee stalgebouwen. Van het 515139 Kapelstraat 25 ontwerp werden de laatstgenoemde gebouwen uitgevoerd, die met elkaar werden verbonden door een dwarsvleugel met een poorttoren en de toegang tot het binnenplein, zodat een U-vormige bebouwing ontstond. Volgens de plannen zou slechts in één bouwlaag worden gebouwd, maar reeds in 1665 tijdens de bouw, werd besloten de plannen te herzien en werd de voorgevel verhoogd tot twee lagen. Deze ingreep laat zich nog aflezen aan de zijde van het binnenplein, zowel als aan de hybride kapconstructie in het hoofdgebouw, waar verlengstukken aan de dakspanten zijn aangebracht. In 1735 werden om de ruimte achter het kasteel aan drie zijden lage bebouwing aangebracht: een langgerekt stalgebouw met daar haaks op twee korte vleugels onder doorlopend schilddak, waarmee een gesloten binnenplein ontstond. Deze stal- en woongebouwen onde schilden zadeldaken en met meerruitsvensters aan de buiten(gracht)zijde in U-vorm completeren het carree rond de binnenplaats. In het midden van het stalgebouw een poortdoorgang naar het oude kasteel Eimerick 515140 Kapelstraat 25 met een fronton aan de binnenzijde en een trapgevel aan de buitenzijde. Ter weerszijden van deze rondboogdoorgang met fronton drie dubbele rondboogstaldeuren met wapenschild; voor het overige enkele entrees met meerruitsvensters. Twee dubbele openslaande smeedijzeren hekken, 18e eeuw, verbinden de stalgebouwen met het hoofdgebouw en markeren de doorgang van de binnenplaats naar de binnentuinen. TUIN- EN PARKAANLEG, met onder meer moestuinmuur, schutting, tennishuisje, schappalen, console en hekwerken. De aanleg van de, voornamelijk uit bossen en landerijen bestaande, omgeving van kasteel Eymerick beperkte zich vóór 1665 waarschijnlijk tot enige rechthoekig op elkaar aansluitende paden ten zuidwesten van het gebouw.

In het ontwerp van het nieuwe kasteel was (wellicht eveneens door Pieter Post) ook een plan voor de omgeving opgenomen, dat voorzag in een streng symmetrische aanleg, geheel in overeenstemming met de stijl van het kasteel. In tegenstelling tot het bebouwingsplan werd het tuinontwerp wel geheel uitgevoerd, hetgeen een drastische ingreep betekende in de structuur van het gebied. Die ook 515141 Kapelstraat 25 thans nog in belangrijke mate aanwezige formele aanleg bestaat uit een rechthoekige gracht, die aan de frontzijde bestaat uit de waterloop van de rivier de Grote Aa en die een vrijwel vierkante aanleg omsluit, aldus een tweede omgrachting vormend, buiten het water rondom het oude kasteel. Alle waterlopen staan met elkaar in verbinding en worden gevoed door de riviertjes. Een tweetal sluisjes beheerst het waternieveau. Het kasteelterrein wordt omgeven door bossen, waarvan sommige een aanleg vertonen voor bewandeling (slingerpadenbossen) en andere die decoratief in het landschap zijn gesitueerd. Daartussen bevindt zich een aantal weilanden, zoals het weiland in de westhoek (achter de sluis aan de frontzijde) en het weiland aan de ZO-zijde bij de ijskelder, die een hoge visueel- landschappelijke waarde hebben en als zodanig ook zijn aangelegd. Aan het begin van de toegangsweg een bakstenen duiventoren onder leigedekt puntdak, op rechthoekige grondslag met aan vier zijden een rondboogdoorgang. 515142 Kapelstraat 25 Aan weerszijden van de rondbogen een rondboogspaarnis en boven de doorgangen op de verdieping een enkel rondboogspaarnis. Naar de kasteelzijde ter weerszijden van de spaarnis acht vliegopeningen. Laat 18e eeuws.

De ijskelder, 18e eeuw, bevindt zich noordoostelijk van het kasteelterrein juist buiten de buitenomgrachting. In de kunstmatig opgeworpen ca 4 m hoge heuvel twee bakstenen keermuren ter weerszijden van de toegang. De ommetselde ronde 515143 Kapelstraat 25 binnenruimte is toegankelijk via een deur beganegronds, waarboven twee rondboogstrekken, als sporen van twee voormalige entrees, maar mogelijk hebben de bogen ook een ontlastende functie. Twee eenvoudige bakstenen sluisjes met keermuren, eind 19e eeuw, waarmee de waterstand in de grachten kan worden gereguleerd, bevinden zich in de zuidoost en de noordwesthoek van de omgrachting. Het water wordt begrensd door kleine gemetselde kaden. Met houten schuiven kan de waterdoorvoer worden geregeld. 515144 Kapelstraat 25 Afwateringssluis in de zuidoosthoek van de buitenste gracht met haaks opgaande bakstenen keermuren en ijzeren sluis. In de noordwesthoek dubbele sluis met bakstenen doorlaat en keermuren met boven de sluisopening een gietijzeren brug met gietijzeren balustrade. Eind 19e eeuw. TUINMANS- OF RENTMEESTERWONING. In de landelijke villa-stijl uit ca 1905. Rode baksteen op meervoudig rechthoekige 515145 Boschlaan 10 grondslag onder samengestelde verspringende schilddaken met rode pannen gedekt met meervoudige typen meerruitsvensters met luiken. Topgevels en gevelvlakken deel in vakwerk. NEDERZETTING. Aan de Boslaan ter hoogte van het slingerpadenbos "De Hoeve" bevinden zich twee min of meer symmetrische blokjes van elk twee dienstwoningen met daar tussenin stalruimte. Het linker blokje uit ca 1900, onder éénzijdig afgewolfd zadeldak, gedekt met Oud-Hollandse pannen, bezit meerruits schuifvensters, was 515146 Boschlaan 20 wellicht in oorsprong een boerderij, maar werd later als dienstwoning ingericht. Het rechter blokje bezit een zadeldak gedekt met Oud-Hollandse pannen. Tussen de blokjes een boomgaard en een gepotdekseld schuurtje onder pannen schilddak. Ter linkerzijde van het linker blokje een vroeg 19e eeuwse bakstenen stal onder langgerekt wolfsdak, gedekt met Oud-Hollandse pannen. JACHTHUIS. In oostelijke richting in het park, op de scheiding van de twee bospercelen, gelegen ornamentele dienstwoning in chaletstijl onder samengestelde pannen zadeldaken, 515147 Boschlaan 31 deels met ornamentele daklijst en gootklossen, uitgevoerd in witgepleisterde baksteen met meerruits-, deels kruiskozijnvensters, voorzien van bakstenen strekken. Luiken en deuren in de kleuren van het kasteel. Ca 1905. BRUGGEN OVER DE SLOTGRACHT. In het verlengde van de oprijlaan geven twee achter elkaar gelegen bruggen over de gedeelde gracht toegang tot het kasteel. Omstreeks 1800 werd de houten brug die direct naar het kasteel leidde 515148 Kapelstraat 25 vervangen door een stenen. De huidige 19e eeuwse brug is voorzien van een klinkerbestrating, bakstenen keermuren en fraai vorm gegeven siersmeedijzeren leuning op hardstenen basementen. Houten ophaalbrug over de slotgracht aan de noordzijde (Boschlaan). TOEGANGSHEK NABIJ DE DUIVENTOREN. Een smeedijzeren hek vormt de begrenzing van de landerijen en geeft toegang tot de oprijlaan van het kasteel. Monumentaal siersmeedijzeren spijlenhek met voluten tussen twee vierkante 515149 Kapelstraat 25 bakstenen pijlers met hardstenen afdekplaat, geflankeerd door een siersmeedijzeren vleugelstuk en identieke maar iets lagere pijlers. De pijlers worden bekroond door een siersmeedijzeren ornamentstuk met samengestelde voluten met pijnappelbekroning, 19e eeuw. DRUIVENKAS. Nabij de rentmeesterwoning gesitueerde bakstenen MUURKAS 515150 Kapelstraat 25 van het lessenaarstype met rode bakstenen achterwand, 19e eeuw, in gebruik als druivenkas. Aan één zijde omgaande in een korte rechte tuinmuur met pijler. BOERDERIJ. Bij de ingang van de buitenplaats aan de Kapelstraat bevindt zich een monumentale boerderij van rode baksteen op rechthoekige grondslag onder afgeplat met rode muldenpannen gedekt schilddak. In de langsdeel getoogde stalvensters met spaakroeden. Terzijde een bakstenen schuur op langwerpige 515151 Kapelstraat 29 rechthoekige grondslag eveneens gedekt met muldenpannen en vensters met getoogde strekken en spaakroeden. Woongedeelte met tandfries en meerruits schuifvensters in kruiskozijnen met luiken. Dakkapellen. In het langsdeel getoogde vensters en dakkapel met hooiluik dat in de gevel is doorgetrokken.

HEKWERK ROND WEILANDEN. Eenvoudig smeedijzeren hekwerk, omgaande langs de weilanden die gelegen zijn langs de oprijlaan. Het hek dateert uit ca. het eerste kwart van de 20e eeuw. 515152 Kapelstraat 25 Houten hekwerk met smeedijzeren beslag nabij de toegang aan de Boschlaan en een dito nabij de toegang tot de Engelse Tuin. De hekwerken zijn verbonden met bakstenen hekpijlers. R.K. KERK toegewijd aan de H. Martinus van Tours. Ontwerp uit 1932 in traditionalistsche vormentaal van architect H. Valk uit 's-Hertogenbosch met onder andere streekeigen stijlkenmerken van de Kempense gotiek. De kerk, die een Jan grondplan heeft van ca. 27 meter in het vierkant, is niet georiënteerd. Het altaar ligt 522675 Deckersstraa 24 op het noorden. Aan de noord-oostkant van de kerk ligt aansluitend tussen kerk en t pastorie de sacristie. In het oorspronkelijke ontwerp was de plaats van de sacristie aan de noord-westkant van de kerk gesitueerd. Bij de uitvoering werd een andere lokatie gekozen, waardoor de oude mammoetboom in de pastorietuin gespaard is gebleven. PASTORIE van de H. Martinusparochie met kenmerken van de neo-Gotische stijl Jan Deckers- 522676 22 uit 1920. Het ontwerp is van architect W. te Riele uit Utrecht. De oost- of voorgevel straat ligt aan de Jan Deckersstraat. De kerk staat zuidelijk van de pastorie. HERENHUIS in eclectische stijl, uit het vierde kwart van de 19de eeuw. Het huis 522677 Kapelstraat 120 ligt vrij op het perceel op de hoek met de Molenstraat. De voor- of zuidgevel staat aan de Kapelstraat. VILLA "Marie Louise" uit het eerste kwart van de twintigste eeuw met kenmerken van de neo-renaissancestijl. Het huis is gebouwd voor garen-, lint- en 522678 Kapelstraat 116 bandfabrikante Anna Vullings. Aan de overkant van de straat stond tot in de jaren tachtig van de twintigste eeuw de fabriek. Het huis staat vrij op het perceel, met de voorgevel aan de Kapelstraat. LANGGEVELBOERDERIJ met dwarsdeel gebouwd in ambachtelijk-traditionele stijl in de tweede helft van de 19de eeuw. Rechthoekige plattegrond met de lange 522679 Kerkhof 13 gevel aan het Kerkhof. Erf met boerenhof en hoogstamboomgaard, gedeeltelijk omzoomd door beukenhaag. DIENSTWONING van de stationschef uit 1913 naar ontwerp van architect ir. G.W.van Heukelom. In het baanvak Eindhoven-Weert van de Nederlandse Spoorwegen werd in 1912, nu aan de zuidkant van de spoorwegovergang Oude Leenderweg-Oude Stationsstraat, het eilandstation Heeze gebouwd met drie 522680 Stations- 24 dienstwoningen. Dit station werd in 1977 afgebroken en vervangen door een nieuw straat meer noordelijk gelegen complex. De drie dienstwoningen liggen aan deze spoorwegovergang. Twee aan de oostkant, waarvan het meest noordelijke het stationschefhuis is. Het derde aan de westkant is het overwegwachtershuis. DIENSTWONING voor baanwachter uit 1913 naar ontwerp van architect ir. G.W.van Heukelom. In het baanvak Eindhoven-Weert van de Nederlandse Spoorwegen werd in 1912, aan de zuidkant van de spoorwegovergang Leenderweg-Oude Stationsstraat, het eilandstation Heeze gebouwd met drie 522681 Leenderweg 1 dienstwoningen. Dit station werd in 1977 afgebroken en vervangen door een nieuw meer noordelijk gelegen complex. De drie dienstwoningen liggen aan deze spoorwegovergang. Twee aan de oostkant, waarvan het meest noordelijke het stationschefhuis is. Het derde aan de westkant is het baanwachtershuis. Aan de noordelijke zijde van de als rijksmonument beschermde R.K. kerk van St. Petrus Banden staat de blokvormige R.K. PASTORIE, waarschijnlijk daterende uit 522682 Dorpstraat 48 omstreeks 1860 en gebouwd in neo-classicistische stijl. In 1979-1980 is het aan de noordelijke zijde aangebouwde koetshuis geamoveerd ten behoeve van een moderne aanbouw. Aan de noordelijke zijde van het Leenderbos staat een DIENSTGEBOUW, de voormalige betaalkeet van Staatsbosbeheer, gebouwd omstreeks 1932-1933. Valkens- 522683 35 Tijdens de crisisjaren werd in het kader van de werkverschaffing het Leenderbos waardseweg aangelegd. De uit Helmond aangevoerde werklozen werden in de keet uitbetaald. Omstreeks 1990 is het golfplaten dak vernieuwd. Aan de noordelijke zijde van de Valkenswaardseweg staat, op het gelijknamige Valkens- landgoed, dat buiten de bescherming valt, het in opdracht van J.W. Loudon in 522685 48 waardseweg 1930-1931 gebouwde LANDHUIS Valkenhorst, naar een ontwerp van J.W. Hanrath en P.H.N. Briët. Het langgerekte landhuis met aangebouwde garage en

dienstwoning is opgetrokken in Traditionalistische stijl en heeft elementen van de Engelse landhuisstijl. LANGGEVELBOERDERIJ annex BROUWERIJ uit XVIII-XIXd, opgetrokken in 526397 Zaalstraat 6 Ambachtelijk-traditionele bouwtrant. Het pand ligt aan een driehoekig dorpspleintje tegenover een veelarmige linde.

2. Overzicht van archeologische rijksmonumenten2

Heeze (Gemeente Heeze Leende)

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2282 Rijksnr. 45430 Bron AMK CAA 51G-007 Coördinaten x 164127 y 378402 Toponiem Groote Heide; Klein Huisven Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Laat-Paleolithicum Begin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Mesolithicum Begin periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Thema 3 Bewoning Complextype 3 Nederzetting Datering 3 Neolithicum Begin periode 3 Neolithicum: 5300 - 2000 v. Chr. Eind periode 3 Neolithicum: 5300 - 2000 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex Artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving CAA: 51GZ-12+17+18 163.409/378.195: vroeg Mesolithicum Geldrop 3-0 163.414/378.189: Laat-Paleolithicum Geldrop 3-1 163.429/378.181: vroeg Mesolithicum Geldrop 3-2 163.439/378.184: vroeg-Mesolithicum Geldrop 3-3 NB Dit monument valt volgens de ODB onder de gemeente Geldrop! Literatuur Wouters, A. 1957 Een nieuwe vindplaats van de Ahrensburgcultuur onder de gemeente Geldrop. pp. 2-11, in: Brabants Heem 9 Deeben, J. 1985 , in: Tussen twee vuren; De activiteiten in een Federmesser- nederzetting te Geldrop en in een Laat Glaciaal/Vroeg Holoceen nederzettingssysteem. (IPP) Beex, G. 1965 Vondstmeldingen. pp. 67-70, m.n. 70., in: Brabants Heem 17 Wouters, A. 1955 Vondstmeldingen. pag. 124., in: Brabants Heem 7 Deeben, J. 1996 De laatpaleolithische en mesolithische sites bij Geldrop (N.Br.). Deel 3 (p.3-79, met name p.23-74)., in: Archeologie 7 Deeben, J. 1988 The Geldrop sites and the Federmesser occupation of the Southern Netherlands (p.357-398)., in: British Archaeological Reports I.S.444 i Merckx, R.S. 1981 (p. 56-67), in: Het begin van een stad als Eindhoven. Een boek over de wording van Eindhoven in prehistorische tijden. Wouters, A. 1956 Vondstmeldingen, in: Brabants Heem 8 BLZ. 20

2 Deze gegevens zijn overgenomen van de AMK bestanden van het RCE d.d. 2010.

Deeben, J. 1994 De laatpaleolithische en mesolithische sites bij Geldrop (N. Br.). Deel 1., in: AR Deeben, J. 1995 De laatpaleolithische en mesolithische sites bij Geldrop (N. Br.). Deel 2., in: AR Bohmers, A. 1961 Geldrop., in: BKNOB Bohmers, A. & A. WOUTERS 1962 Belangrijke vondsten van de Ahrensburgcultuur in de gemeente Geldrop., in: BH Deeben, J. 1990 Geldrop. pp. 15-20., in: W.J.H. Verwers: Arch. Kroniek van Noord- Brabant 1985-1987. Deeben, J. 1999 De laatpaleolithische en mesolithische sites bij Geldrop (N.Br.). Deel 5, in: Archeologie 9 Deeben, J. 2001 Nieuwe C14-dateringen van de Ahrenburg-cultuur in Zuid-Nederland, in: Archeologie 10 Dijkstra, P. en J. Groels 1984 Nogmaals de 'Venus van Geldrop', in: Archeologische Berichten 14 Rozoy, A. 1978 , in: Les derniers chasseurs. L'Epipaléolithique en France et en Belgique. Essai de synthese Taute, W. 1968 , in: Die Stielspitzengruppen im Nordlichen Mitteleuropa. Ein Beitrag zur Kenntnis der späten Altsteinzeit Wouters, A. 1977 Reacties van lezers, in: Westerheem 26 z.a. 1956 Archeologisch nieuws: Leende, in: Nieuwsbulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 6

Opgraving archeologisch monument Groote Heide vlak naast de snelweg in 2009

Groote Heide bij Heeze, richting Waalre.

Thema 4 Bewoning Complextype 4 Nederzetting Datering 4 Middeleeuwen Begin periode 4 Middeleeuwen vroeg: 450 - 1050 na Chr. Eind periode 4 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving Kerk dateert vermoedelijk uit de 16e eeuw; 1827 verwoest door een blikseminslag en daarna afgebroken CAA: 51GZ-28 Het terrein omvat twee percelen: De wettelijke bescherming berustend op perceelnr.. 163 2 werd in 1996 uitgebreid met perceelnr.. 1778 (ged.); Eigenaar: gem. Heeze MRS-nr.:502269 gemeentelijk monumentnr.: 3 Voorlopig beschermd op: 2-1-1996; Definitief beschermd op: 1-10-1996. Kadasterregistratie op: 13-12-1996; Kadasterdeel- nr.: 12583-5 Funderingsresten van een kerk met daarmee samenhangend sporen van begravingen; mogelijk nog sporen van een vroegere houten kerk aanwezig Proefopgraving; 1998; ROB (Verwers) en heemkundekring Leende, Heeze, Zesgehuchten.

Archeologisch monument Kerkhof te Heeze (juli 2011)

Heezerenbosch (Gemeente Heeze Leende)

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heezerenbosch Monumentnr. 576 Rijksnr. 46003 Bron AMK CAA 51G-001 Coördinaten x 165160 y 376100 Toponiem GROOTE HEIDE; DROOGE MEERVEN Thema 1 Begraving

Complextype 1 Grafheuvel Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd vroeg: 2000 - 1800 v. Chr. Eind periode 1 Bronstijd midden: 1800 - 1100 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving CAA: 51GZ-27 reliëfrijk gebied. hoogte 0,8 m; diameter 13 m. De heuvel bestaat uit opgestapelde plaggen. In mei 1969 beschadigd in het centrum. Er is een gebied van > 1/2 km2 beschermd rond de heuvel, waarvan niet bekend is of er zich archeol. resten in de bodem bevinden. Bescherming omzetten in punt Coördinaten (= grafheuvel?).

Leenderstrijp (Gemeente Heeze Leende)

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Leenderstrijp Monumentnr. 746 Rijksnr. 45699 Bron AMK CAA 57E-001 Coördinaten x 165206 y 371726 Toponiem ST.JANSKAPEL; KAPELSTRAAT Thema 1 Religie Complextype 1 Kerk Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving volgens CAA (W. 32423) gaat het om NTA-NTB terrein (waarschijnlijk). Kapel voor het eerst genoemd in 1440. CAA: 57EN-9 Verhoging op dekzandrug Funderingen van de kapel liggen op geringe diepte. Bij het ontgronden van een aangrenzend perceel zijn crematieresten aangetroffen. Waarschijnlijk een urnenveld. Grondgebruik: bos, gras.

Archeologisch monument St. Janskapel (juli 2011)

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Leenderstrijp Monumentnr. 748 Rijksnr. 45700 Bron AMK CAA 57E-002 Coördinaten x 164001 y 367560 Toponiem GROOTE HEIDE; GRENSPAAL AAN KATTEPUT Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 Bronstijd Begin periode 2 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Thema 3 Begraving Complextype 3 Urnenveld Datering 3 IJzertijd Begin periode 3 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 3 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Thema 4 Begraving Complextype 4 Grafheuvel Datering 4 IJzertijd Begin periode 4 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 4 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988

Omschrijving CAA: 57EZ-4 Esgrond in bos- en heidepercelen. Grafheuvel uit heideplaggen opgebouwd. 163.97/367.475; diameter 16 m; hoogte 1 m. In de onmiddellijke nabijheid zijn een aantal andere heuvels waarneem- b aar = wellicht niet verploegd urnenveld. Volgens N. Arts tumulus tot diepte van 45 cm verstoord.

Zicht op de plek waar het archeologisch monument 45700, een urnenveld, moet liggen.

3. Overzicht van gemeentelijke monumenten

Adres Plaatsnaam Start Functie Albertlaan 19 Sterksel Begraafplaats Geldropseweg 47-49 Heeze ca. 1920-1930 Voormalige marechaussee-kazerne. Beukenlaan 1 Sterksel 1927 Kerk Beukenlaan 1 Sterksel Graftombe Ten Brakeweg (ongen.) Sterksel Kapel Pandijk (ongen) Sterksel 1953 Veldkapel Jan Deckersstr. 26 Heeze Vroeg 20e eeuw Klooster Beukenlaan 2 Sterksel Ca. 1925 Pastorie Jagerspad/Heezerweg ong Sterksel Kruisbeeld Pastoor Thijssenlaan ong Sterksel Beeld “d’n Os” Schoolstraat 2 Heeze 1920 School Jan Deckersstr. 4 Heeze School Kapelstraat 23 Heeze 1e kwart 20e eeuw Cafe Deckersstr. Jan 9-11 Heeze 1886 Woonhuis Ginderover 45 Heeze Woonhuis Kapelstraat 81 Heeze Woonhuis Kapelstraat 110 Heeze ca. 1900 Woonhuis Vondellaan 2 Heeze Woonhuis Beukenlaan 30 Sterksel 1895 Woonhuis Oostrikkerweg 1 Sterksel Woonhuis Ginderover 16 Heeze Ca. 1850 Boerderij Kapelstraat 17 Heeze 4e kwart 19e eeuw Boerderij Averbodeweg 6-6a Sterksel Boerderij Pastoor Thijsenlaan 4 Sterksel 1902 Villa Dreef 2 Sterksel Villa Jan Deckersstr. 29-31 Heeze 1906 Postkantoor Jan Deckersstr. 45 Heeze 1898 Villa Emmerikstraat 31-33 Heeze Woonhuis Geldropseweg 134 Heeze Woonhuis Huisvenseweg 14 Heeze Boerderij Kreijl (St. Nicasiuskapel) bij 20 Heeze Circa 1945 Kapel Kruis 12 Heeze Woonhuis Schoolstraat 10 Heeze Woonhuis Kattenput (grenspaal) ongenummerd Leenderstrijp Grenspaal Paaldijk (grenspaal) Leenderstrijp ongenummerd Grenspaal Renheide/Raadbroek Leenderstrijp (grenspaal) ongenummerd Grenspaal Strijperstraat 21 Leenderstrijp Boerderij

Strijperstraat 25 Leenderstrijp Boerderij Boschhoven (Heilig Leende Hartbeeld) bij 34 Heilig Hartbeeld Dorpsstraat 41-41a Leende Julianastraat 3-3a Leende Stoeiing 5 Sterksel Woonhuis

4. Overzicht van (rijksbeschermde) dorpsgezichten

Deze ontbreken vooralsnog in Heeze-Leende.

5. Overzicht van historische buitenplaatsen

1. Historische buitenplaats Kasteel Heeze

De historische buitenplaats Heeze is gelegen aan de oostzijde van het Heeze. Een 500m lange rechte laan verbindt het kasteel met het dorp. De geschiedenis van de heerlijkheid Heeze-Leende gaat terug tot in de 12e eeuw (Zie thema 18). Als eerste heer wordt in een oorkonde van 1172 genoemd Herbertus dominus de Hese, één van de edelen van Brabant in de tijd van Godfried III. Het bestaan van het huis wordt uitdrukkelijk vermeld in een oorkonde van 1203, waarin de hertog van Brabant en de graaf van Gelre verklaren hierop beiden rechten te verkrijgen. Uit de eerste uitvoerige omschrijving van 1405 blijkt dat het om een zeer aanzienlijk - zo niet het grootste - goed van Brabant gaat, met huizen, bossen en landerijen en als centrum het kasteel met de naam Emerick. In de 14e en 15e eeuw treedt het geslacht van Horn op als heer van Heeze en Leende tot het in de laatste helft van de 16e eeuw in bezit komt van Willem van Horn, die bekend is als Hezius of Van Heeze. Van het Kasteel Eymerick resteert thans (gesitueerd achter het nieuwere kasteel) een onregelmatig gevormd eiland, met daarop een zaalgebouw. Het kasteel ligt in een dal waar de grote Aa en Sterkselse Aa samenvloeien en als de Kleine Dommel of Rul noordwaarts stromen, een watersysteem waarin de omgrachting is opgenomen. Het complex was alleen bereikbaar via een ophaalbrug aan het einde van een brede dreef, die vanaf de weg Eindhoven-Weert naar het kasteel voerde en die thans de toegangsweg tot het kasteel is. De lanen, weilanden en bossen, die nog in 1440 het kasteel omgaven zijn vrijwel geheel vervangen door de latere, 17e eeuwse tuinen, daarna de 18e en 19e eeuwse parkaanleg.

In 1615 wordt het kasteel gekocht door Albert baron Snoeckaert van Schauburg, die het plan opvatte ter plaatse een geheel nieuw kasteel te bouwen, een ontwikkeling die in de 17e eeuw overigens veelvuldig viel waar te nemen. Voor het ontwerp werd opdracht gegeven aan één van de meest bekende bouwmeesters van die tijd, Pieter Post, die reeds naam had gemaakt met onder meer het Mauritshuis en het Huis ten Bosch in Den Haag. Het plan omvatte een vierkant hoofdgebouw op het oude kasteelterrein met een rechthoekige voorburcht, alles in de stijl van het Hollandse Classicisme. Uiteindelijk werd echter alleen de thans aanwezige U-vormige voorbouw uitgevoerd voor het terrein van kasteel Eymerick. Op het kasteeleiland, waar het nieuwe hoofdgebouw was geprojecteerd, en waarop zich nu nog het genoemde zaalgebouw bevindt, werd naast het oude kasteel een boerderij en een koetshuis opgetrokken. Het nieuwe kasteel, dat in 1665 gereed kwam, bezit een frontgedeelte met een streng symmetrische opzet van twee vleugels met in het midden een poorttoren en twee hoekpaviljoens aan de uiteinden. Daarbij werd afgeweken van het oorspronkelijke plan door het gehele bouwwerk te verhogen, zodat de vleugels van een extra woonlaag konden worden voorzien.

Heeze wisselde in 1733 van eigenaar en kwam in het bezit van Francois Adam baron van Holbach, die in 1735 het plein achter het kasteel door lage stalgebouwen liet omsluiten, zodat zich nu als het ware twee binnenplaatsen achter elkaar bevinden. Vanaf die tijd vonden uiterlijk weinig veranderingen aan het kasteel meer plaats.

Het ontwerp van het nieuwe kasteel omvatte tevens een plan voor de tuin met formele aanleg, omsloten door een vrijwel vierkante gracht, die thans geheel aanwezig is. Aan de voorzijde van het kasteel is de waterloop verdubbeld, zodat het kasteel over twee bruggen bereikt wordt. De buitenste waterloop aan de noordwestzijde en de gracht aan de zuidoostzijde bevatten twee sluisjes, die voor de waterbeheersing zorgdragen. Een opmeting uit het eind van de 18e eeuw, toen het kasteel inmiddels in eigendom was overgegaan naar Jan Diederik van Tuyll van Serooskerken, geeft inzicht in de door Pieter Post ontworpen tuinen, waarop een geheel geometrische indeling is te zien en die zich ook buiten de omgrachting uitstrekt, met name ten noorden en ten zuiden van de Boslaan. De aanleg bestaat hoofdzakelijk uit een geometrisch laanpatroon, dat vanaf de tweede helft van de 17e eeuw successievelijk tot stand kwam en waarbinnen verschillende plantages van loof- en naaldhout werden aangelegd. Enige van de huidige lanen dateren nog uit die tijd.

In de 90-er jaren van de 18e eeuw werd een begin gemaakt met de aanleg van de Engelse landschapstuin, die als één van de zeer vroege voorbeelden van een dergelijke aanleg in Noord-Brabant mag gelden. Met name de zgn. "Engelse tuin" en "de doolhof", waarin zich ook een ijskelder bevindt, getuigen daarvan. Deels door groen

18 omzoomde weilanden, afgewisseld door bossen, geven invulling aan het terrein. Aan het eind van de Boslaan bevindt zich een boerderij met een nederzetting bestaand uit twee tegenover elkaar gelegen rijtjes woningen. Even ten noorden van deze kleine nederzetting bevindt zich het jachtopzienershuis Jachtlust. Binnen het carré van de omgrachting bevinden zich een dienstwoning met erf en druivenkas, een siertuin, een bloementuin, een tennisbaan, een boomgaard en een weide met vruchtbomen, alles in een rechthoekig aangelegd patroon. Aan het begin van de met klinkers bestrate toegangslaan bevinden zich een smeedijzeren hek en een duiventil.

In de registeromschrijving van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed staat deze historische buitenplaats als volgt omschreven:

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met de volgende onderdelen: 1 HET OUDE KASTEEL EYMERICK 2 KASTEEL HEEZE 3 STALGEBOUWEN AAN DE BINNENPLAATS 4 TUIN- EN PARKAANLEG 5 DUIVENTOREN 6 IJSKELDER 7 SLUISWERKEN 8 TUINMANS- OF RENTMEESTERWONING 9 NEDERZETTING AAN DE BOSLAAN 10 JACHTHUIS 11 BRUGGEN OVER DE SLOTGRACHT 12 TOEGANGSHEK NABIJ DE DUIVENTOREN 13 DRUIVENKAS 14 BOERDERIJ Kapelstraat 29 15 HEKWERK ROND WEILANDEN

De historische buitenplaats Heeze is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorische belang: - vanwege de ouderdom; - vanwege de vrij gaaf bewaarde structuur van de aanleg; - vanwege de visuele samenhang van de complexonderdelen. Op de bij deze omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van de bescherming aangegeven.

6. Overzicht van archeologisch waardevolle gebieden3

De onderstaande archeologische monumenten zijn niet beschermd vanuit de Monumentenwet. Ze zijn op de archeologische verwachtingen- en waardenkaart en archeologische beleidskaart opgenomen als gebieden van archeologische waarde.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 574 Rijksnr. 46004 Bron AMK CAA 51G-002 Coördinaten x 166801 y 375567 Toponiem KERKHOF; MOLENWEG Thema 1 Religie Complextype 1 Kerk Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 IJzertijd Begin periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 3 Begraving Complextype 3 Kerkhof Datering 3 Middeleeuwen Begin periode 3 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Eind periode 3 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Thema 4 Bewoning Complextype 4 Nederzetting Datering 4 Middeleeuwen Begin periode 4 Middeleeuwen vroeg: 450 - 1050 na Chr. Eind periode 4 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving Kerk dateert vermoedelijk uit de 16e eeuw; 1827 verwoest door een blikseminslag en daarna afgebroken CAA: 51GZ-28 Het terrein omvat twee percelen: De wettelijke bescherming berustend op perceelnr.. 163 2 werd in 1996 uitgebreid met perceelnr.. 1778 (ged.); Eigenaar: gem. Heeze MRS- nr.:502269GEMEENTElijk monumentnr.: 3 Voorlopig beschermd op: 2-1-1996; Definitief beschermd op: 1-10-1996 Kadasterregistra gistratie op: 13-12-1996; Kadasterdeel- nr.: 12583-5 Funderingsresten van een kerk met daarmee samenhangend sporen van begravingen; mogelijk nog sporen van een vroegere houten kerk aanwezig Proefopgraving; 1998; ROB (Verwers) en heemkundekring Leende,

3 Deze gegevens zijn overgenomen van de bestanden van het RCE en niet gecontroleerd. Het kan zijn dat de gegevens fouten bevatten.

Heeze, Zesgehuchten.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2286 Rijksnr. Bron AMK CAA 51G-012 Coördinaten x 166079 y 378783 Toponiem Meelakkers Thema 1 Agrarische productie Complextype 1 Akker/(moes)tuin Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Bronstijd Begin periode 2 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 3 Bewoning Complextype 3 Nederzetting Datering 3 IJzertijd Begin periode 3 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Eind periode 3 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 4 Begraving Complextype 4 Urnenveld Datering 4 Bronstijd Begin periode 4 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Eind periode 4 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 5 Begraving Complextype 5 Urnenveld Datering 5 IJzertijd Begin periode 5 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Eind periode 5 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 6 Begraving Complextype 6 Grafveld Datering 6 Romeinse tijd Begin periode 6 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Eind periode 6 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begraving en/of bewoning uit de Bronstijd/IJzertijd alsook sporen van begraving (grafveld) uit de Romeinse tijd. Tevens is er sprake van sporen van landbouw uit de late middelee uwen. Essencomplex, bestaande uit een 'grote' oude es (waaronder zich een B-horizont bevindt) en latere uitbreidingen (waar onder een omgewerkt profiel werd aangetroffen; esgreppels?). Het terrein omvat geprononceerde essen, een systeem van wallen en herkenbare bewoningslocaties waar de laatste boerderijen

hebben gestaan; bovendien een ven. Archeologische resten omvatten een urnenveld en bewonin gssporen uit Bronstijd/IJzertijd alsook een Romeins grafveld (= voormalig monument 51G-013 -> is komen te vervallen door incorporatie in het uitgebreide 51G-012). Dikte van het esdek 50-80 cm (Opmerking: i in een eerdere melding was sprake van 110 cm). Betreft een zeer fraai en compleet complex, in bosgebied. Leent zich waarschijnlijk voor toelichting/visualisatie.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2290 Rijksnr. Bron AMK CAA 51G-016 Coördinaten x 166716 y 375568 Toponiem Molenweg; Kerkhof Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen: 450 - 1500 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen: 450 - 1500 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit de Middeleeuwen. Het terrein omsluit monument 51GZ-002 (mon nr. 574; resten kerk en begravingen). Grenst aan 51G-020 (mon nr. 15291).Volgens een brief van J.Deebe n aan W.J.H.Verwers uit 1981 zijn op het terrein merovingsiche scherven gevonden. In het aangrenzende monument 15291 werden bij de aanleg van een fietspad vroegmiddeleeuwse sporen aangetroffen.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2905 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-006 Coördinaten x 170298 y 377828 Toponiem Strabrechtse Heide; Rieloop Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Laat-Paleolithicum Begin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Mesolithicum Begin periode 2 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr.

Eind periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenvindplaats) uit het Laat-Paleolithicum en/of het Mesolithicum. Een deel van het monument ligt op kaartblad 51G.De vondsten zijn gedaan in een geploegde bran dgang en tijdens een verkenning van RAAP. Het betreft vuursteenmateriaal met een waarschijnlijke Datering 1 in het Mesolithicum. In het noorden van het terrein is een neolithische vuurstenen bijl gevond en. Het terrein ligt aan de rand van een beekdal en is deels bebost, deels met heide begroeid. RAAP-rapport 31, 1989: cat. nr.. 1 Literatuur RAAP- rapport 31

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2906 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-007 Coördinaten x 170582 y 378520 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Neolithicum Begin periode 1 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 1 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Mesolithicum Begin periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenvindplaatsen) uit het Mesolithicum en Laat-Neolithicum. De vondsten zijn gedaan tijdens een veldverkenning van RAAP. In de naaste omgeving was al de vindplaats van een mesolithische klingschrabber en een vuursteenafslag bekend (archief G. Beex, Coördinaten 170.625/378.450). Het terrein ligt aan de rand van een beekdal bij een ven. De ligging in de directe nabijheid van een waterloop en een ven en de waarschijnlijk goede conservering (voor dit type vindplaatsen een zeldzaamheid in Noord-Brabant; ligging in een heidegebied) geven een Hoge Archeologische Waarde aan het monument. RAAP- rapport 31, 1989: catalogus nr. 2 Literatuur RAAP- rapport 31 Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of ent of the Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht

- Leeuwaarden, W. van & C.R. Janssen, 1987. Differences between valley and upland vegetation development in eastern Noord-Brabant, the Netherlands, during the Late Glacial and Early Holocene. Review of Palaeobotany and Palynology 52, 179-204.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2907 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-008 Coördinaten x 171534 y 378482 Toponiem Strabrechtse Heide; Witte Loop; Maasven Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Mesolithicum Begin periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Thema 3 Begraving Complextype 3 Grafheuvelveld Datering 3 Onbepaald Begin periode 3 Neolithicum: 5300 - 2000 v. Chr. Eind periode 3 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenvondsten/- concentraties) uit het Mesolithicum, alsook mogelijke sporen van begraving (grafheuvels).Binnen de grenzen van het monument liggen 2 mogelijke grafheuvels (voormalige monumenten 51H-A02 en A03 -> werden samengevoegd met het onderhavige monument 51H-008). Deze grafheuvels bestaan uit donkere (zwartbruine) humusrijke grond. De kenmerkende heideplaggenstructuur ontbreekt echter. Ligt op de rand van een beekdal. De ligging in de directe nabijheid van een waterloop en de waarschijnlijk goede conservering (voor dit type vindplaatsen een zeldzaamheid in Noord-Brabant; ligging in een heidegebied) geven een Hoge Archeologische Waarde aan het monument. Literatuur RAAP -rapport 31, 1989: catalogus nr.s 3+7 Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W den, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of the Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht - Leeuwaarden, W. van & C.R. Janssen, 1987. Differences between valley and upland vegetation development in eastern

Noord-Brabant, the Netherlands, during the Late Glacial and Early Holocene. Review of Palaeobotany and Palynology 52, 179-204.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2921 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-023 Coördinaten x 171850 y 378140 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel Datering 1 Onbekend Begin periode 1 Onbekend Eind periode 1 Onbekend Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begraving (grafheuvel); Datering 1 onbekend. De heuvel ligt voor de helft in het aangrenzende monument (nr.. 2927). Rond de (mogelijke) tumulus zijn diverse vondsten uit het Mesolithicum gedaan. Het gebied waarin het monument ligt bestaat uit lage landduinen, dekzandruggen en moerassige laagten. Het terrein (voormalige code 51H-A04) werd in 2003 door Baac/Bilan verkend in het k et kader van het project IWAT -> een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant (verslag: zie CMA). De ronde heuvel bestaat uit een zandlichaam met een onverstoorde haarpodzol, waarboven zich een humeus dek bevindt dat waarschijnlijk opgebracht is. De top van de heuvel is enigszins afgeplat. Tijdens boringen zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. De verkenning gaf aanleiding tot een opwaardering van het monument tot de huidige status (ZHAW).

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2924 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-025 Coördinaten x 170682 y 378813 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr.

Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met waarschijnlijk sporen van bewoning uit het Mesolithicum. Het terrein (voormalige CMA-code 51H-A07) werd in 2003 door Baac/Bilan verkend in het kader van het project IWAT -> een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant (verslag: zie CMA). Er is sprake van ongeveer 20 a 30 cm vrij heterogene bovengrond (geen bouwvoor). Het bodemprofiel i s grotendeels intact. De verkenning gaf aanleiding tot een opwaardering van het monument tot de huidige status (AW). De status werd (bij gebrek aan Waarnemingen) toegekend op basis van diverse vondsten uit de omgeving en de ligging van het terrein op de overgang van de hogere gronden naar (c.q. in de directe nabijheid van) het beekdal. Literatuur RAAP -rapport 31, 1989: catalogus nr.s 3+7 Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W den, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of the Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht - Leeuwaarden, W. van & C.R. Janssen, 1987. Differences between valley and upland vegetation development in eastern Noord-Brabant, the Netherlands, during the Late Glacial and Early Holocene. Review of Palaeobotany and Palynology 52, 179-204.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2925 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-030 Coördinaten x 171328 y 378831 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met waarschijnlijk sporen van bewoning (vuursteenvondsten / -concentraties) uit het Mesolithicum en/of neolithicum. Ligt aan de rand van een beekdal. Het betreft een voormalig terrein van Archeologische Betekenis (51H-A08), dat in het kader van het project IWAT (een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant, uitgevoerd in 2003-begin 2004) niet kon worden verkend. Er zijn geen Archis-waarnemingen uit het monument bekend, wel uit aangrenzende terreinen die landschappelijk geheel vergelijkbaar zijn. De ligging in de

directe nabijheid van een ven en een waterloop, alsook de waarschijnlijk goede conservering (voor dit type vindplaatsen een zeldzaamheid in Noord-Brabant; ligging in een heidegebied) gaven aanleiding tot de opwaardering va n het terrein tot de huidige status (AW). Literatuur RAAP -rapport 31, 1989: catalogus nr.s 3+7 Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W den, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of the Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht - Leeuwaarden, W. van & C.R. Janssen, 1987. Differences between valley and upland vegetation development in eastern Noord-Brabant, the Netherlands, during the Late Glacial and Early Holocene. Review of Palaeobotany and Palynology 52, 179-204.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2926 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-031 Coördinaten x 170705 y 378301 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met waarschijnlijk sporen van bewoning (vuursteenvondsten / -concentraties) uit het Mesolithicum en/of neolithicum. Ligt aan de rand van een beekdal. Het betreft een voormalig terrein van Archeologische Betekenis (51H-A09), dat in het kader van het project IWAT (een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provinc.ie Noord-Brabant, uitgevoerd in 2003-begin 2004) niet kon worden verkend. Er zijn geen Archis-waarnemingen uit het monument bekend, wel uit aangrenzende terreinen die landschappelijk geheel vergelijkbaar zijn. De ligging in de directe nabijheid van een waterloop en de waarschijnlijk goede conservering (voor dit type vindplaatsen een zeldzaamheid in Noord-Brabant; ligging in een heidegebied) gaven aanleiding tot de opwaardering van het terrein to t de huidige status (AW). Literatuur RAAP -rapport 31, 1989: catalogus nr.s 3+7 Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W den, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of the

Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht - Leeuwaarden, W. van & C.R. Janssen, 1987. Differences between valley and upland vegetation development in eastern Noord-Brabant, the Netherlands, during the Late Glacial and Early Holocene. Review of Palaeobotany and Palynology 52, 179-204.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2927 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-026 Coördinaten x 171838 y 378239 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit het Mesolithicum en enkele ongedateerde sporen van begraving (grafheuvels). Voorts verwacht men hier eventueel sporen van begraving (urnenveld) uit de late Bronstijd- IJzertijd aan te treffen. De begroeiing bestaat uit droge heide met solitaire bomen op een ondergrond van lage landduinen, dekzandruggen en moerassige laagten zonder randwal. Het terrein (voormalige ige CMA-code 51H-A10) werd in 2003 door Baac/Bilan verkend in het kader van het project IWAT -> een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord- Brabant (verslag: zie CMA). Het bodemprofiel is grotendeels intact. De mogelijke grafheuvels daarentegen zijn in hoge mate verstoord. De verkenning gaf aanleiding tot een opwaardering van het monument tot de huidige sttatus (AW).Opmerking: het wordt wenselijk geacht om op het terrein vervolgonderzoek uit te voeren zodat de waardering beter kan worden onderbouwd. Literatuur RAAP -rapport 31, 1989: catalogus nr.s 3+7 Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W den, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of the Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht - Leeuwaarden, W. van & C.R. Janssen, 1987. Differences between valley and upland vegetation development in eastern Noord-Brabant, the Netherlands, during the Late Glacial and Early Holocene. Review of Palaeobotany and Palynology 52, 179-204.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 2928 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-027 Coördinaten x 170486 y 378329 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met waarschijnlijk sporen van bewoning (vuursteenvondsten) uit het Mesolithicum. Het terrein is gelegen op lage landduinen en moerassige laagten zonder randwal. Ten dele gaat het om stuifzand . De begroeiing bestaat voor het grootste deel uit heidevegetatie, met op de overgang naar en in het beekdal bos. Het terrein (voormalige CMA-code 51H- A11) werd in 2003 door Baac/Bilan verkend in het k kader van het project IWAT -> een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant (verslag: zie CMA). Het bodemprofiel op de hogere delen is intact. Het moer ras (4 ha) werd niet onderzocht. De verkenning gaf aanleiding tot een opwaardering van het monument tot de huidige status (AW). Deze werd (bij gebrek aan Waarnemingen) bepaald op basis van de landschappelijke ligging (in de onmiddellijke nabijheid van een beekdal), alsook het feit dat in de omgeving in een soortgelijke situatie vuursteenvondsten werden aangetroffen. De uitvoerende combinatie Baac/Bilan beveelt onderzoek door middel van proefsleuven aan, om te komen tot de gewenste nadere waardering. Literatuur RAAP -rapport 31, 1989: catalogus nr.s 3+7 Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W den, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of the Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht - Leeuwaarden, W. van & C.R. Janssen, 1987. Differences between valley and upland vegetation development in eastern Noord-Brabant, the Netherlands, during the Late Glacial and Early Holocene. Review of Palaeobotany and Palynology 52, 179-204.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 11903

Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-028 Coördinaten x 171799 y 378551 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met waarschijnlijk sporen van bewoning (vuursteenvondsten) uit het Mesolithicum. Het terrein bestaat uit lage landduinen, dekzandruggen en moerassige laagten zonder randwal. Het terrein (voormalige CMA-code 51H-A12) werd in 2003 door Baac/Bilan verkend in het kader van het project IWAT -> een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant (ver slag: zie CMA). Het bodemprofiel is grotendeels intact. De verkenning gaf aanleiding tot een opwaardering van het monument tot de huidige status (AW). Deze werd (bij gebrek aan Waarnemingen) bepaald o p basis van de landschappelijke ligging (ingeklemd tussen vennen en een waterloopje), alsook het feit dat in de omgeving in een soortgelijke situatie vuursteenvondsten werden aangetroffen. Opmerking: de bij ij Complextype 1 vermeldde mogelijke grafheuvels liggen buiten dit monument --> zie monument nr. 2907. Archis bevat geen Waarneming die correspondeert met het onderhavige terrein.RAAP-rapport 31, 1988: catalogus nr. 4. Literatuur RAAP-rapport 31, 1988: catalogus nr. 4 Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W den, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of the Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht - Leeuwaarden, W. van & C.R. Janssen, 1987. Differences between valley and upland vegetation development in eastern Noord-Brabant, the Netherlands, during the Late Glacial and Early Holocene. Review of Palaeobotany and Palynology 52, 179-204.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Heeze Monumentnr. 15291 Rijksnr. Bron AMK CAA 51G-020 Coördinaten x 166868 y 375238 Toponiem Hazenhurk

Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Nieuwe tijd Begin periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Eind periode 1 Nieuwe tijd: 1500 - 1950 Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Middeleeuwen Begin periode 2 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Eind periode 2 Nieuwe tijd: 1500 - 1950 Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met waarschijnlijk sporen van bewoning uit de Middeleeuwen. Bij de aanleg van een fietspad werden onder de es onder meer middeleeuwse paalkuilen aangetroffen (Waarneming 44594).Het betreft e en voormalig terrein van Archeologische Betekenis (51G-A02), dat in het kader van het project IWAT (een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provina Chr.ie Noord-Brabant, uitg evoerd in 2003-begin 2004) niet kon worden verkend. De beschikbare Archis-gegevens gaven aanleiding tot de opwaardering van het terrein tot de huidige status (AW), mede omdat er sprake is van een esde k.Het terrein sluit aan bij monument 51G-016 (monumentnr. 2290; sporen van middeleeuwse bewoning), waarbinnen het wettelijk beschermde monument 51G-002 ligt (monumentnr. 574; bewoningssporen IJZ-LME, kerk LME, , kerkhof LME).

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Leende Monumentnr. 5109 Rijksnr. Bron AMK CAA 57E-011 Coördinaten x 164376 y 372414 Toponiem Leenderbos; Strijperpad Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 IJzertijd Begin periode 2 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begraving (urnenveld) uit de late Bronstijd-IJzertijd. Het betreft de vermoedelijke restanten van een urnenveld dat tijdens de werkverschaffing in 1937 grotendeels is verwoest .Opmerking ten aanzien van de locatie:

volgens G. Beex (Waarneming 33473) circa 164.300/372.450, echter --> Plaats is mij niet nauwkeurig bekend, maar de Heer de Haan, die destijds opzichter was, meende dat het +/- 400 m ten oosten van de Galberg was.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Leenderstrijp Monumentnr. 5110 Rijksnr. Bron AMK CAA 57E-012 Coördinaten x 167623 y 370619 Toponiem Renheide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteen concentratie) uit het Mesolithicum. In het CAA bevindt zich een geïmproviseerd fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen door G. Beex d.d. 19670317: Vindplaats van vuursteenafslag. Opmerking: volgens een brief d.d. 19660411 en Bull. KNOB 1966 gaat het om een concentratie van mesolithisch materiaal.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Leenderstrijp Monumentnr. 5114 Rijksnr. Bron AMK CAA 57E-016 Coördinaten x 163274 y 368900 Toponiem Klein Kraaiven Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteen concentratie) uit waarschijnlijk het Mesolithicum. Volgens het Bulletin KNOB 1967 gaat het om een concentratie van vuursteenafslag[en]. Vanwege het gebrek aan gidsartefacten is geen nadere Datering 1 mogelijk dan voor-neolithisch. Arts (1987) dateert het complex in het Laat-Paleolithicum of Mesolithicum. De vondsten werden gedaan op een zandweg.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Leenderstrijp Monumentnr. 5115 Rijksnr. Bron AMK CAA 57E-017 Coördinaten x 165144 y 371799 Toponiem Nieuwland Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen vroeg: 450 - 1050 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit de vroege en/of late Middeleeuwen. Het monument ligt ingeklemd tussen (is waarschijnlijk een uitbreiding van) 57E-003 (monumentnr. 10564; onder meer middeleeuwse nederzetting) en 57E-001 (monumentnr. 746; terrein met resten van een kapel). Opmerking: onder 57E-001 staat beschreven dat op het aangrenzende perceel crematieresten zouden zijn gevonden. Die graven zouden dus binnen het onderhavige monument 017 moeten liggen.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Mierlo Monumentnr. 2922 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-029 Coördinaten x 172287 y 378884 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met waarschijnlijk sporen van bewoning (vuursteenvondsten / -concentraties) uit het Mesolithicum en/of neolithicum. Ligt aan de rand van een beekdal. Het betreft een voormalig terrein van Archeologische Betekenis (51H-A05), dat in het kader van het project IWAT (een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant, uitgevoerd in 2003-begin 2004) niet kon worden verkend. De beschikbare Archis-gegevens (verspreide vuursteenvondsten op zandpaden), de ligging in de directe nabijheid van een ven en een waterloop, alsook de waarschijnlijk goede conservering (voor dit type vindplaatsen

een zeldzaamheid in Noord-Brabant; ligging in een heidegebied) gaven aanleiding tot de opwaardering van het terrein tot de huidige status (AW). Literatuur Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W den, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of the Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht - Leeuwaarden, W. van & C.R. Janssen, 1987. Differences between valley and upland vegetation development in eastern Noord-Brabant, the Netherlands, during the Late Glacial and Early Holocene. Review of Palaeobotany and Palynology 52, 179-204.

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Mierlo Monumentnr. 2923 Rijksnr. Bron AMK CAA 51H-024 Coördinaten x 172436 y 378044 Toponiem Lieropsche Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit het Mesolithicum, alsook sporen van bewoning en/of begraving (urnenveld) uit late Bronstijd- Vroege IJzertijd (een mogelijke voortzetting van het aangrenzende monument 51H-005; monumentnr. 1362).Het terrein bestaat uit lage landduinen, dekzandruggen en moerassige laagten zonder randwal. Het grootste deel is heide, de uiterst zuidelijke punt is bebost. Het terrein (voor voormalige CMA-code 51H-A06) werd in 2003 door Baac/Bilan verkend in het kader van het project IWAT -> een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant ( verslag: zie CMA). Over het hele terrein is sprake van een intact podzolprofiel. De verkenning gaf aanleiding tot een opwaardering van het monument tot de huidige status (AW).De uitvoerende combinatie e Baac/Bilan beveelt onderzoek door middel van proefsleuven aan, om te komen tot de gewenste nadere waardering. RAAP-rapport 31, 1988: cat.nr.. 6 Literatuur RAAP- rapport 31, 1988: catalogus nr. 6 Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W den, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of the Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Rul Monumentnr. 2293 Rijksnr. Bron AMK CAA 51G-019 Coördinaten x 168779 y 379187 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (4 vindplaatsen van vuurstenen artefacten, op paden) uit waarschijnlijk het Mesolithicum. Dekzand met haar- en veldpodzolen, grenzend aan de beemden van de Kleine Dommel. Het terrein (voormalige CMA-code 51G-A01) werd in 2003 door Baac/Bilan verkend in het kader van het project IWAT -> een nadere waardering van terreinen van Archeologische Betekenis in de provincie e Noord-Brabant (verslag: zie CMA). Tijdens het onderzoek werd veelal dicht onder het oppervlak een intacte B- horizont aangetroffen, in een twintigtal boringen de E-horizont. De verkenning gaf aanleiding tot een opwaardering van het monument tot de huidige status (HAW). Literatuur RAAP- rapport 31, 1988: catalogus nr. 5 Ten aanzien van de vegetatiegeschiedenis: - Leeuwaarden, W den, W. van, 1982. Palynological and Macropalaeobotanical Studies in the Development of the Vegetation Mosaic in Eastern Noord-Brabant (The Netherlands) during Late-Glacial and Early Holocene Times. Rijksuniversiteit Utrecht - Leeuwaarden, W. van & C.R. Janssen, 1987. Differences between valley and upland vegetation development in eastern Noord-Brabant, the Netherlands, during the Late Glacial and Early Holocene. Review of Palaeobotany and Palynology 52, 179-204. IWAT geen aanvullingen

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Geldrop Monumentnr. 15925 Rijksnr. Bron AMK

CAA 51G-022 Coördinaten x 163547 y 377933 Toponiem Strabrechtse Heide Thema 2 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Paleolithicum laat Begin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 vC. Eind periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 vC Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Neolithicum Begin periode 1 Neolithicum: 5300 - 2000 vC. Eind periode 1 Neolithicum: 5300 - 2000 vC. Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Paleolithicum laat Begin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 vC Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenconcentraties) uit het Laat-Paleolithicum en mesolithicum. Op aangeven van de AMC is de omvang van het monument.nr 2292 in december 2005 vergroot en de status verhoogd naar ZHAW (zie aldaar). Het onderhavige monument.nr 15925 valt binnen de vergrote omvang, maar ligt aan de overzijde van de snelweg en is derhalve apart op de AMK gezet. Opmerking.: de "uitgestrekte vindplaats" omvat een cluster laatpaleolithische en Vroeg-Mesolithische sites langs (en waarschijnlijk ooit ook op de plek van) de snelweg A2, die recentelijk door Deeben (1994, 1995, in druk, in voorbereiding) zijn geanalyseerd en (ten dele) reeds gepubliceerd. Zie ook de Waarnemingen rondom het monument. Voor literatuur over de vele vondsten uit de directe omgeving zie Waarnemingen 5163, 30240, 30250, 30251, 30252, 30256, 30258, 30263, 30265. Literatuur

De onderstaande gebieden zijn op de archeologische verwachtingen- en waardenkaart en archeologische beleidskaart opgenomen als gebieden van archeologische waarde. Ze zijn een aanvulling op reeds landelijk en provinciaal geregistreerde archeologische monumenten en archeologisch waardevolle gebieden.

Leende (Gemeente Heeze-Leende)

GEMEENTE Valkenswaard Plaats Leende Monumentnr. Heeze-Leende 1 Bron Cultuurhistorische inventarisatie erfgoedkaart Uniek nummer 5.5.1.227 (zie catalogus erfgoedkaart)

Coördinaten x 164121 y 371115 Toponiem Klein Hasselsven Complextype 1 Onbekend, onbepaald Datering 1 Paleolithicum (voor 10.000 v.Chr) Begin periode 1 Paleolithicum (voor 10.000 v.Chr) Eind periode 1 Nieuwe tijd: 1500 - 2000 n. Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Pingo-ruïne uit de volle ijstijd, het Pleniglaciaal. De streek was toen een toendra met bevroren bodem. Hier en daar drong onder druk kwelwater via vorstwiggen naar boven, om daar in de bovenste bodemlaag weer te bevriezen. Zo ontstond daar een ijslens die tot een bult in het terrein leidde. Die bult ving nog wat extra rondvliegend zand op. Aan het eind van de ijstijd dooide de bodem: die werd een laag blubber op een dieper nog bevroren grond. De ijslens drukte die modder wat opzij en kwam zo dieper te liggen. De bedekkende bodemlagen schoven van de bult af en kwamen rondom terecht. Tenslotte dooide ook het ijs weg. Het resultaat was een ronde vrij diepe laagte met een walletje eromheen. In de laagte bleef water staan en er ontwikkelde zich op den duur een veenpakket. Daarin kunnen pollen bewaard gebleven zijn daterend van heel het Holoceen. Die pollen geven dus informatie over de ontwikkeling van de vegetatie in het landschap in die periode. In het gebied van de 9 gemeenten zijn er tot nog toe slechts twee met zekerheid aangetroffen. Dit zijn dus zeldzame waardevolle aardkundige verschijnselen. Het gaat om het Rond Venneke op de Strabrechtse Heide en het Klein Hasselsven in het Leenderbos in Heeze-Leende. Het Klein Hasselsven heeft een veenpakket van ongeveer 4 meter. Pollenonderzoek van het veenpakket in het Rond Venneke laat met enkele hiaten de gehele holocene vegetatiegeschiedenis zien met onderin ook nog laaglaciaal veen.4 Literatuur W. van Leeuwarden, 1982: Palynological and macropalaeobotanical studies in the development of the vegetation mosaic in the eastern Noord-Brabant (the Netherlands) during Lateglacial and early Holocene times (proefschrift Rijksuniversiteit Utrecht), Utrecht. Opmerkingen

4 W. van Leeuwarden, 1982: Palynological and macropalaeobotanical studies in the development of the vegetation mosaic in the eastern Noord-Brabant (the Netherlands) during Lateglacial and early Holocene times (proefschrift Rijksuniversiteit Utrecht), Utrecht.

Het Klein Hasselsven vanuit de lucht (Google Maps) en de pingo in een drieluik met duidelijk zichtbaar het ringvormige ven (bron Hei,Heg en Hoogeind).

Sterksel (Gemeente Heeze-Leende)

GEMEENTE Heeze-Leende Plaats Sterksel Monumentnr. Heeze-Leende 2 Bron Cultuurhistorische inventarisatie erfgoedkaart Uniek nummer 5.17.5.004 (zie catalogus erfgoedkaart) Coördinaten x 162100 y 369700 Toponiem Sterksel Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Late Middeleeuwen (1250 – 1500 n.Chr.) Begin periode 1 Late Middeleeuwen (1250 – 1500 n.Chr.) Eind periode 1 Nieuwe tijd (1500 – 1950 n.Chr.) Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Sterksel is sinds de middeleeuwen steeds een allodiale hoge heerlijkheid gebleven, die in 1197 in handen kwam van de abdij Averbode, die de heerlijkheid in 1797 verkocht aan de heer Pompe. Door de recente omwenteling bestond die heerlijkheid toen alleen

nog uit grond: boerderijen, landerijen en heide. Op de kadasterkaart van 1830 is Sterksel een compact gehuchtje van 4 boerderijen en een kapel, aan een wat verbrede straat met waterpoel, alles op een klein terrein van ongeveer 4 hectare. 700 meter noordoostelijker lag geisoleerd de hoeve Ter Brake. Het geheel was omgeven door vrij ruime maar omheinde akkers. Het is opmerkelijk hoe dit beeld overeenkomt met dat op de kaart van Sterksel die in 1653 door C. Lowis gemaakt werd. Archeologisch onderzoek van 2005 tot en met 2009 aan de Averbodeweg heeft bewoningssporen opgeleverd uit de Volle en Late Middeleeuwen, evenals uit de Nieuwe Tijd. Deze sporen bevinden zich op het hoofd- en achtererf van twee historisch bekende boerderijen, te weten hoeve Ten Poel en hoeve In de Kan. De hoofderven worden door een gracht afgescheiden van de achtererven en de achtererven worden begrensd door de dubbele vierkante omgrachting rond de laatmiddeleeuwse kern van Sterksel. Op de hoofderven is de concentratie grondsporen het grootst. Op het hoofderf van hoeve Ten Poel zijn de hoeve zelf, een moestuin, twee bijgebouwen, zes waterputten, enkele waterkuilen en een poel waaraan de hoeve haar naam dankt aangetroffen. Het hoofderf van hoeve In de Kan bevatte resten van de hoeve zelf, twee bijgebouwen, drie waterputten en een waterkuil. De poel vormde lange tijd de grens tussen beide erven en werd op een gegeven moment vervangen door een aantal greppels. De oudste vondsten die waarschijnlijk wijzen op bewoning ter plaatse dateren uit de 11de-12de eeuw, maar de eerste bewoningssporen stammen uit ca. 1150-1350. Opmerkelijk is de plaatscontinuïteit van met name het hoofdgebouw van de hoeven en ook de functionele continuïteit van diverse elementen. Bijzonder is bijvoorbeeld het gegeven dat de potstal in de hoeven Ten Poel en In de Kan in gebruik is geweest van respectievelijk de 14de eeuw tot 1900 en de 14de-15de eeuw tot circa 1830. Hiermee wordt het beeld bevestigd dat het potstalsysteem in de Late Middeleeuwen is ontstaan. Pas vanaf circa 1800 traden er veranderingen op in de ruimtelijke indeling van de hoeven. Naast de grote hoeveelheid grondsporen met een grote tijdsdiepte heeft het onderzoek ook kwalitatief goede ecologische informatie opgeleverd, waarmee een behoorlijk compleet beeld is verkregen van de agrarische bestaanswijze, functies van de bijgebouwen, watervoorziening, erfinrichting, de vegetatie op de erven en directe omgeving enz. De combinatie van de archeologische gegevens met de eveneens rijke historische informatie, met name afkomstig van de abdij van Averbode die eeuwenlang eigenaar was van Sterksel versterkt en vergroot het beeld aanzienlijk. De onderzoeksresultaten benadrukken de noodzaak om de omgrachte kern van Sterksel een hogere archeologische en cultuurhistorische status te geven dan tot op heden het geval is. Literatuur X.C.C. van Dijk (red.)2011: Een biografie van hoeves Ten Poel en In de Kan. Archeologisch onderzoek van twee boerderijerven uit de Middeleeuwen en Nieuwe tijd in Sterksel, gemeente Heeze-Leende, (RAAP-Rapport 2155), Weert. Opmerkingen

Fraaie vondst uit Sterksel is een gouden munt (een zgn. altin uit 1603, geslagen te Constantinopel); op de volgende pagina de opgravingsplattegrond met alle aangetroffen sporen (uit Van Dijk 2011).

7. Overzicht van cultuurhistorische ensembles

E5.001 Landgoed en klooster Achelse Kluis Ensemble met een hoge historisch geografische en cultuurhistorische waarde. CHW3-DO22 Cultuurhistorisch vlak en complex van cultuurhistorisch belang

Waarden/kenmerken  Het wegenpatroon  De lanenstructuur  De stuw in de Tongelreep

Beschrijving Het kloosterterrein van de Achelse Kluis ligt deels op Nederlands grondgebied. Het heeft een landgoedachtig karakter met landbouwgronden en een rechthoekige lanenstructuur. Ten noorden van het in België gelegen klooster Achelse Kluis ligt een gebied dat deel uitmaakt van de landgoedachtige aanleg van de kloosterbezittingen. Het terrein bestaat uit landbouwgronden met eiken-, beuken- en lindenlanen. Het klooster is ontstaan op de plek waar in 1648, net over de grens van de toenmalige Republiek der Verenigde Nederlanden, een houten schuurkerk is gebouwd voor de katholieken van Valkenswaard. De kerk deed dienst tot omstreeks 1672, toen de Staten Generaal een gedoogbeleid gingen voeren en een nieuwe schuurkerk werd gebouwd in Valkenswaard. In 1686 vestigden zich hier kluizenaars, die de omliggende gronden ontgonnen. In de Franse Tijd (1795-1815) werd de kluis gesloten en zijn de gronden verkocht. In 1846 werd opnieuw een klooster gesticht, nu door de trappisten die tot op heden het klooster bewonen. Op het Belgische deel van het landgoed staan enkele monumentale gebouwen, waaronder het klooster met kapel en een kloosterboerderij. Vanaf omstreeks 1850 was het klooster actief betrokken bij het aanleggen van vloeisystemen in het dal van de Tongelreep. Het gebied kent een samenhang met het Belgische deel van het kloostercomplex, met de Belgisch- Nederlandse grens, met de Groote Heide en met de stroomafwaarts gelegen delen van het dal van de Tongelreep.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 8.13.7.011 Kluizerbrug brug 5.27.21.003 Cafe De Ploeg herberg 5.19.3.001 De Leenderhoef of Cluysse Hoef hoeve 5.23.7.006 hooiland

5.12.4.001 Antwerpen-Eersel-Roermond Middeleeuwse hoofdweg 5.13.1.002 Abdijweg doorgaande weg 8.13.1.011 Maastrichterweg doorgaande weg 8.14.1.010 lokale weg

5.14.1.063 lokale weg

5.14.1.064 lokale weg

5.14.1.065 lokale weg

5.14.1.115 lokale weg

5.14.2.018 bij Achelse Kluis Voorde 5.19.6.003 Landgoed klooster Achelse Kluis landgoedgebied 5.21.2.011 Leende, Achelse Kluis besloten akker 5.21.2.012 Leende, Achelse Kluis besloten akker

5.21.2.013 Leende, Achelse Kluis besloten akker 5.21.2.014 Leende, Achelse Kluis besloten akker 22.9.001 Schaft ruilverkaveling 24.2.022 Valkenswaard en Waalre gemeynte

Grenspaal bij de Achelse kluis

E5.002 Groote Heide bij Achelse Kluis Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO23 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De zandwegen  De zichtlanen  De grenspalen  De vennen  De open heide  De jeneverbesstruwelen  De schaapskooi  De tobhut

Beschrijving Het gebied maakte deel uit van het uitgestrekte heidegebied Groote Heide. Het bestaat uit heideterreinen, vennen en bossen. Deze laatste zijn in het midden van twintigste eeuw aangelegd. Enkele oude wegen doorkruisen het gebied. De Groote Heide is een uitgestrekt heidegebied met een aantal vennen, waaronder het Groot Kraanven en het Klein Kraanven. Het is een restant van de grote, open heidegebieden die in de periode 1250-1500 in grote delen van de Brabantse zandgebieden zijn ontstaan. In het gebied staat de oude grenspaal Aan Kattenput, waar vroeger de grenzen van Leende, Soerendonk, Budel, Hamont en Achel bij elkaar kwamen. Voor een deel zijn deze grenzen nog zichtbaar in de vorm van wegen, greppels en wallen. Midden over de heide loopt een zandweg, die onderdeel was van de oude landweg tussen Soerendonk en Valkenswaard. Enkele andere zandwegen sluiten aan op de zichtlaan naar het klooster Achelse Kluis. Verspreid in het gebied komen jeneverbessen voor.

Sinds 1936 is het gebied in eigendom en beheer bij Staatsbosbeheer, dat oorspronkelijk beoogde om het gehele gebied te bebossen. In het zuidelijke deel van het gebied zijn verschillende bospercelen aangelegd. In 1965 besloot men om van verdere bebossing van de Groote Heide af te zien. Recent is in het gebied een tobhut (valkenvangplaats) gereconstrueerd, die een beeld geeft van het vroegere gebruik van de heide voor de valkerij. Plaatselijk treedt spontane opslag van berken en dennen op.

Het gebied kent een samenhang met het kloostercomplex van de Achelse Kluis en met de jonge heidebebossing Leenderbos.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 5.12.4.001 Antwerpen-Eersel-Roermond Middeleeuwse hoofdweg 5.13.1.001 Bruggerhuizen doorgaande weg 5.13.1.002 Abdijweg doorgaande weg 5.13.1.003 Bergbosweg doorgaande weg 5.13.12.001 holle weg

5.14.1.065 lokale weg

5.13.12.016 Zandberg Leenderstrijp ZW holle weg 5.13.12.017 bij Kraanvennen holle weg 5.13.12.018 bij Kraanvennen holle weg 5.13.12.035 bij Kraanvennen holle weg 5.13.12.036 bij Kraanvennen holle weg 5.13.12.037 bij Kraanvennen holle weg 3.18.4.001 Baronie Cranendonck

3.22.4.001 Gemeentegronden achter Gastel heideontginning 22.9.001 Schaft ruilverkaveling 24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynte 5.28.5.2 De Goorsche Putten moerput

E5.003 Leenderbos Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO24 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De percelering en padenstructuur  De open heiderestanten met de vennen  De Kluizerweg  De Heezerdijk  De Jeneverbesstruwelen  De boswachterswoning en betaalkeet

Beschrijving Het Leenderbos was onderdeel van de Groote Heide en is in het midden van de twintigste eeuw grotendeels bebost. Bijzonder is dat niet voor een strak rechthoekig patroon is gekozen, maar dat de bospercelen gescheiden worden door enigszins kronkelende bospaden. Het Leenderbos, vanouds onderdeel van de Groote Heide, behoorde vroeger tot het landgoed Heeze-Leende. Het gebied werd vroeger gebruikt door de valkeniers uit Valkenswaard. In 1932 kwam het in bezit van het Staatsbosbeheer en wordt nog steeds door hen beheerd. Het Leenderbos is verkaveld, ontgonnen en bebost in de periode 1932-1965. De werkzaamheden begonnen in het kader van de werkverschaffingsprojecten in de crisisjaren voor de Tweede Wereldoorlog. Het bestaat nu overwegend uit productiebossen met naaldhout, deels op gefixeerd stuifzand. Plaatselijk zijn heiderelicten met vennen aanwezig.

Het gebied kent een bijzondere verkaveling met slingerende wegen en met een onregelmatige percelering. Op de drogere gronden werden met name Corsicaanse en Oostenrijkse den aangeplant. De nattere gronden, met name bij de Drie Bruggen, beplantte men met lariks, douglasden en fijnspar. Aan de Kluizerweg staan een boswachterswoning en een houten betaalkeet van de werkverschaffing. De noordgrens van het gebied wordt gevormd door de Heezerdijk, de oude verbindingsweg tussen Valkenswaard

43 en Leende. Op een aantal plekken in het gebied komen jeneverbessen voor. Recentelijk zijn delen van het naaldbos gekapt in het kader van een vernattingsproject en een meer natuurlijk bosbeheer.

Afbeelding: Hasselsvennen en rechts het Ringselven, een pingo, midden in het Leenderbos (augustus 2011)

Het gebied kent een samenhang met het niet beboste deel van de Groote Heide, met de viskwekerij langs de Tongelreep, met het landgoed Valkenhorst en met de jonge heidebebossing met kampjes in het gebied Molenheide.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 5.25.5.001 Heerstraat ong. kazemat 5.31.1.003 Leende Dienstwoning Valkenswaardeweg 35 5.14.2.002 bij Bruggenhuis Voorde 5.14.2.017 Zeelbergse Brug Voorde 5.13.12.007 Veestraat westwaarts holle weg 5.13.12.008 langs de Heimole holle weg 5.13.12.010 Kapelstraat Leenderstrijp holle weg 5.13.12.011 Zandberg Leenderstrijp ZW holle weg 5.13.12.012 Zandberg Leenderstrijp ZW holle weg 5.13.12.013 Zandberg Leenderstrijp ZW holle weg 5.13.12.014 Zandberg Leenderstrijp ZW holle weg 5.13.12.015 Zandberg Leenderstrijp ZW holle weg 5.13.12.016 Zandberg Leenderstrijp ZW holle weg 5.13.12.019 Zandberg Leenderstrijp ZW holle weg 5.13.12.038 Veestraat westwaarts holle weg 5.21.2.005 Leende, Bruggerhuis besloten akker 5.21.2.006 Leende, Bruggerhuis besloten akker 5.21.3.007 Leenderstrijp, aan de Heerbaan open akker 5.21.1.013 Bos en houtwallen Molenheide Zandberg akkerwal 5.21.2.015 Leende, Bruggerhuis besloten akker 5.21.2.016 Leende, aan de Zeelbergse Brug besloten akker 5.21.2.019 Leende, Bruggerhuis besloten akker 5.21.3.019 Leenderstrijp, Leenderstrijpse Akker open akker 5.21.2.023 Leende, Bruggerhuis besloten akker 5.21.1.025 Leenderstrijp , Leenderstrijpse Akker akkerwal

5.21.1.029 Leenderstrijp, Leenderstrijpse Akker akkerwal 5.21.2.084 Leenderstrijp, in de Heide besloten akker 5.21.2.095 Leenderstrijp, in de Heide besloten akker 5.21.2.096 Leenderstrijp, in de Heide besloten akker 24.2.029 langs de Aa gemeynte

E5.004 Molenheide Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO25 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De (hakhout)wallen  Het patroon van zandwegen  De zandwegen  De stuifzandwal langs de Langakkers  De kampjes

Afbeelding: Wallen in het noordoosten van het Leenderbos (augustus 2011)

Beschrijving De Molenheide is een grotendeels bebost voormalig heideveld met verschillende kleine kampontginningen en een goed bewaard patroon van zandwegen. De Molenheide is een jonge heideontginning, overwegend bestaande uit productiebossen met naaldhout, grotendeels op gefixeerd stuifzand. Het gebied was onderdeel van Groote Heide en lag aan de rand van de Langakkers, het akkercomplex van Leende.

Kenmerkend is de hoge stuifzandwal, die de aangrenzende akkers bij Leende tegen stuifzand moest beschermen. Onder het stuifzand liggen plaatselijk oude akkerbodems. Op de heide stond de Heimolen, de korenmolen waar de boeren uit Leende hun graan lieten malen. In het gebied liggen meerdere, door (hakhout)wallen omgeven kampjes. De oudste kampjes dateren waarschijnlijk uit het begin van de 19e eeuw. Bij de (deels spontane) bebossing van het gebied, omstreeks 1940, zijn deze kampjes bewaard gebleven. Ook het oude patroon van zandwegen bleef behouden. Het gebied wordt thans beheerd door Staatsbosbeheer, dat recentelijk een deel van de opslag op het stuifzand heeft gekapt en enkele kampjes heeft hersteld.

Het gebied kent een samenhang met de jonge heidebebossing Leenderbos.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema 5.27.1.175 920336 Bijzondere boom 5.27.17.003 Spinsterberg - Kabouters verhalen 5.24.14.106 kabouters verhalen 5.14.1.061 lokale weg 5.14.1.068 lokale weg 5.14.1.074 lokale weg 5.13.12.007 Veestraat westwaarts holle weg 5.13.12.008 langs de Heimole holle weg 5.13.12.010 Kapelstraat Leenderstrijp holle weg 5.21.1.013 Bos en houtwallen Molenheide Zandberg akkerwal 5.21.3.019 Leenderstrijp, Leenderstrijpse Akker open akker 5.21.3.020 Leende, De Akker open akker 5.21.1.022 Leende, De Akker akkerwal 5.21.1.023 Leende, De Akker akkerwal 5.21.1.024 Leenderstrijp , Leenderstrijpse Akker akkerwal 5.21.1.026 Leenderstrijp , Leenderstrijpse Akker akkerwal 5.21.1.027 Leende, De Akker akkerwal 5.21.1.028 Leende, De Akker akkerwal

E5.005 Viskwekerijen Tongelreep Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW2 nr. G221 en CHW3-DO27 Cultuurhistorisch vlak

Voormalige viskwekerijen, met visvijvers en opgeleide beken voor de aanvoer van water. Het geheel ligt in een beekdal. Een deel van de visvijvers, met name de vijvers ten zuiden van de N634, is aangelegd ter plekke van voormalige vloeiweiden. E?n van de vijvers ligt op de plek van het oude Greveschutven. De viskwekerijen kennen een uitgekiend systeem met opgeleide beken, kaden en sluisjes, voor het op peil houden van de verschillende vijvers. De opgeleide beek aan de westzijde van de Tongelreep, Witsloot geheten, werd in 1886 aangelegd ten behoeve van vloeiweiden. De eerste visvijvers dateren uit de periode 1902-1910. In deze periode werd ook de oostelijke opgeleide beek, Bronzesloot geheten, gegraven. Nadien werd het complex visvijvers nog regelmatig uitgebreid. In 1936 kwam het beheer van de visvijvers in ??n hand. Omstreeks 1950 werd een beheerderswoning gebouwd. In 1976 vond de llatste uitbreiding plaats. Thans is het gebruik als viskwekerij grotendeels be?indigd. Het gebied kent een samenhang met het landgoed Valkenhorst en met de jonge heidebebossing Leenderbos.

Bos en beplantingen langs watergangen en vijvers van een viskwekerij. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, zwarte els, grove den, ruwe berk, zachte berk, wilde lijsterbes, sporkehout, Amerikaanse vogelkers, aalbes, zwarte bes, wilde kamperfoelie en elzenzegge. Het geheel dateert met name uit de periode 1900-1920, maar is deels ook jonger.

Waarden/kenmerken  De vijvers  De kaden  De sluisjes  De aanvoersloten Witsloot en Bronzesloot  Het verdeelwerk bij Zeelberg  De Driebruggen  De beheerderswoning met erf en visbakken

 De ruïnes van de veldkeuken  Het tracé smalspoorlijn  Het tracé goederenspoor Valkenswaard-Heeze-Geldrop

Beschrijving De visvijvers bij Valkenswaard is een uniek complex van visvijvers met kaden, aanvoersloten en sluisjes. Samen met de beheerderswoning en de andere dienstgebouwen heeft de voormalige viskwekerij grote cultuurhistorische waarde.

De voormalige viskwekerijen, met visvijvers en opgeleide beken voor de aanvoer van water liggen in een beekdal. Een deel van de visvijvers, vooral de vijvers ten zuiden van de N634, is aangelegd ter plekke van voormalige vloeiweiden. Eén van de vijvers ligt op de plek van het oude Greveschutven. De viskwekerijen kennen een uitgekiend systeem met opgeleide beken, kaden en sluisjes, voor het verversen van het water in de verschillende vijvers. De opgeleide beek aan de westzijde van de Tongelreep, Witsloot geheten, werd in 1886 aangelegd ten behoeve van vloeiweiden. De eerste visvijvers dateren uit de periode 1902-1910. In deze periode werd ook de oostelijke opgeleide beek, Bronzesloot geheten, gegraven. Nadien werd het complex visvijvers nog regelmatig uitgebreid. In 1936 kwam het beheer van de visvijvers in één hand.

Via een smalspoor werd een verbinding gemaakt met de goederenspoorweg Geldrop-Valkenswaard (1949), een zijtak van de eveneens opgeheven spoorlijn Eindhoven-Achel uit 1866. Omstreeks 1950 is de beheerderswoning gebouwd. In 1976 vond de laatste uitbreiding plaats. De boerderij De Vloeiweide werd gekocht en het land, dat langs de aanvoersloot van het water voor de oostelijke vijvers lag (de Bronzesloot), kon eenvoudig tot visvijvers worden omgevormd. Thans is het gebruik als viskwekerij grotendeels beëindigd.

De verschillende fasen in de ontwikkeling van het vijvercomplex. Rood: 1900-1922; groen: 1922-1930; blauw: 1950- 1960; geel 1970-1980

E5.006 Landgoed Valkenhorst Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW2 nr. V186 en CHW3-DO26 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De Heezerhut met oude bouwlandkampen en graslanden bij het voormalige ven  De historische gebouwen: landhuis Valkenhorst en dienstwoningen  De Oude Baan  Het tracé van de goederenspoorweg

 De heiderestanten  De vennen

Beschrijving Landgoed met park/tuin, naald- en loofbossen, landbouwgronden en heiderelicten met vennen. Het gebied, vanouds onderdeel van de Groote Heide, is verkaveld en ontgonnen in de periode 1920-1940. Stichter van het landgoed was dhr. J.W. Loudon. Kern van het landgoed is een buitenhuis in Engelse Landhuisstijl, met omliggende tuin. Verder op het landgoed enkele dienstwoningen en pachtboerderijen. Midden door het landgoed loopt de Oude Baan, een onderdeel van de oude landweg tussen Heeze en Valkenswaard. Aan deze Oude Baan ligt de Heezerhut, een oude herberg, die eeuwenlang als een eiland in de omliggende heide lag. Rond de Heezerhut wallen met oude bomen en (restanten van) hakhout. Het gebied kent een samenhang met de viskwekerij aan deTongelreep, met het Leenderbos en met de woeste gronden rond het Meerven.

De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 8.13.7.010 Leenderbrug brug 5.14.2.016 Zeelbergse brug brug 5.31.2.024 Leende Kortgevelboerderij Valkenswaardeweg 45 5.13.1.004 Zeelberg doorgaande weg 5.13.1.013 Huisvenseweg doorgaande weg 5.13.1.018 Valkenswaardseweg doorgaande weg 5.14.1.150 Het Mollenstraatje lokale weg 5.14.1.127 De Dreef lokale weg 5.13.1.004 Zeelberg doorgaande weg 5.14.1.146 Strijperstraat lokale weg 5.13.12.008 langs de Heimole holle weg 5.13.12.009 Kraaienberg holle weg 5.13.12.041 Hezerenbosch - Hezerhut holle weg 5.21.2.010 Heeze, Heezer Hut besloten akker 8.21.2.019 Heeze, Heezer Hut besloten akker 8.21.2.020 Heeze, Heezer Hut besloten akker 5.21.2.021 Leende, Bruggerhuis besloten akker 5.21.1.021 Leende, De Akker akkerwal 8.21.2.063 Valkenswaard, aan de Zeelbergse Brug besloten akker 24.2.022 Valkenswaard en Waalre gemeynte 5.28.10.3 Steenovens Tongelreep steenoven 5.28.15.007 Viskwekerijen Tongelreep visvijvers

E5.007Woeste gronden Meerven Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO18 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De open heiderelicten  De vennen  De oude zandwegen  Het tracé van de oude goederenspoorlijn Heeze-Valkenswaard

Beschrijving Het gebied is een deel van de Groote Heide en bestaat uit heiderestanten, vennen en naaldbossen. Meerven en omgeving zijn een gedeeltelijk bebost deel van de vroeger zeer uitgestrekte Groote Heide. Het gebied bestaat uit bossen (voornamelijk naaldhout), heiderestanten en verschillende vennen: Heezerven, Witven, Drooge en Diepe Meerven en Veeven. Het is een restant van de grote, open heidegebieden die in de periode 1250-1500 in grote delen van de Brabantse zandgebieden ontstaan zijn. De productiebossen met naaldhout dateren voornamelijk van omstreeks 1940. Enkele oude zandwegen en het tracé van de oude goederenspoorweg doorsnijden het gebied.

Het gebied kent een samenhang met het akkercomplex rond het buurtschap Kerkhof, met de kleinschalige oude ontginningen Muggenberg en Kreijl aan de westkant van Heeze, met de jonge heideontginning in het gebied Huisven, met het landgoed Valkenhorst en met de viskwekerij aan de Tongelreep.

Afbeelding: Zicht op het Meerven vanuit het einde van de Huisvenseweg (augustus 2011)

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 5.13.1.013 Huisvenseweg doorgaande weg 5.13.1.017 Boschhoven doorgaande weg 5.14.1.001 lokale weg

5.14.1.105 lokale weg

5.14.1.123 Den Hoole Weg lokale weg 5.14.1.127 De Dreef lokale weg 5.13.12.009 Kraaienberg holle weg 5.13.12.042 Hezerenbosch - Hezerhut holle weg 5.21.3.005 Leende, Speelakker open akker 5.21.2.008 Zesgehuchten, Aalster Hut besloten akker 5.21.3.010 Heeze, Kerkakkers open akker 5.21.1.012 Bos en houtwallen Heezerven akkerwal 5.21.1.019 Leende, Speelakker akkerwal 5.21.2.106 Heeze, De Ballersche Akkers besloten akker 24.2.033 Heezerven gemeynte

5.28.16.2 Huisvennen turfvaart

E5.008 Groot Huisven Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO15 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De samenhang tussen de inrichting en het bodemgebruik van het gebied met  de terreingesteldheid  De watergangen met begeleidende wallen en beplanting  De zandwegen  De laanstructuren  De beide langgevelboerderijen  De percelering van het voormalige Groot Huisven  De kaarsrechte zandweg die vroeger naar de Paassensche Hut leidde  Het tracé van de goederenspoorweg Heeze-Valkenswaard

Afbeelding: Huisvenseweg gaat dwars door het gebied heen (augustus 2011)

Beschrijving Het Groote Huisven en het omringende heidegebied zijn in de twintigste eeuw ontgonnen. Het ven is drooggelegd en ontgonnen tot landbouwgrond, vooral grasland. De vroegere heidevelden veranderden in bossen. Het gebied Groote Huisven is een jonge heideontginning, met landbouwgronden en productiebossen met naald- en loofhout. Het gebied, vanouds onderdeel van de Groote Heide, is verkaveld en ontgonnen in de periode 1920-1940.

De geomorfologie van het gebied weerspiegelt zich voor een deel in de ontginning. Het zuidelijk deel, Heezer Gemeentebossen geheten, kent een rationele, blokvormige verkaveling en is grotendeels bebost. Het noordelijk deel, ter plaatse van het voormalige Groote Huisven, bestaat hoofdzakelijk uit landbouwgronden. De verkaveling is in dit deel minder rationeel en voor een deel gebaseerd op de contouren van voormalige vennen. Het is een gebied met relatief veel zandpaden. Kenmerkend voor het gebied zijn de watergangen of "lopen" die in de periode van de ontginning zijn gegraven om de vennen in het gebied droog te leggen. Kenmerkend is ook het vrijwel ontbreken van bebouwing. Centraal in het gebied liggen een tweetal (langgevel)boerderijen uit de periode van de ontginning. In het gebied liggen de ontsluitingsweg naar de Paassensche Hut, een tobhut die gebruikt werd bij de valkenjacht en het tracé van de oude goederenspoorweg Heeze-Valkenswaard.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema 5.27.14.006 De man die op zijn duim de tijd kon lezen verhalen 5.31.2.034 Heeze Boerderij Huisvenseweg 14 5.27.21.009 Paessense Hut herberg 5.13.1.013 Huisvenseweg doorgaande weg 5.14.1.128 Dreef Muggenberg-Kreil - De Sneppekamer lokale weg 5.13.12.043 Genoenhuis-Aalsterhut holle weg 5.21.1.008 Bos, houtwallen en lanen Meelakkers e.o. akkerwal 5.21.2.115 Zesgehuchten, Paassensche Hut besloten akker 5.21.2.116 Zesgehuchten, nabij de Paassensche Hut besloten akker 5.21.2.117 Zesgehuchten, nabij de Paassensche Hut besloten akker 24.2.035 Hulst. Genoenhuis, Riel gemeynte 5.28.16.2 Huisvennen turfvaart

E5.009 Groote Heide bij Geldrop Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO17 Cultuurhistorisch vlak

Waarde/kenmerken  De open heide  Het Klein Huisven  De toegangsweg naar de Paassensche Hut

Beschrijving De Groote Heide bij Geldrop is een restant van het uitgestrekte heidegebied tussen Valkenswaard en Heeze. Heidegebied met een aantal vennen, (o.a. Klein Huisven), en met gefixeerd stuifzand. Restant van de grote, open heidegebieden die sinds de middeleeuwen in grote delen van de Brabantse zandgebieden voorkwamen. Aan de randen liggen enkele productiebossen met naaldhout, voornamelijk van omstreeks 1940, en spontane opslag van berken en dennen. In het gebied liggen delen van de kaarsrechte toegangsweg van Kreijl naar de Paassensche Hut, een tobhut voor de valkerij

E5.010 Meelakkers Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO14 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  Het (beboste) akkercomplex met de bolle ligging en met het esdek  De (hout)wallen  De greppels  De padenstructuur  De zandwegen  De graslandpercelen in de Oeffels

Beschrijving Het gebied is een voorbeeld van een ‘wüstung’, een verdwenen nederzetting, waarvan de laatste boerderijen ca 100 jaar geleden zijn afgebroken. Het gebied is nadien bebost. De steilranden en ho lle wegen van het voormalige akkercomplex zijn nog goed te herkennen. Wüstungen zijn zeldzaam in Nederland.

De Meelakkers is een klein voormalig akkercomplex. In de vijftiende eeuw lag hier een hoeve van Kasteel Heeze, die In de Oevels of In de Meel heette. Aan de zuidzijde van het akkercomplex, in het gebied De Oeffels, liggen beemdgronden (oude hooi- en weilanden) met (restanten van) houtwallen. Het akkercomplex lag, met de bijbehorende boerderijen, de Meelhoeven, eeuwenlang als een eiland in de omliggende heide. In het begin van de 20e eeuw is het akkercomplex bebost en zijn de bijbehorende boerderijen afgebroken, zodat sprake is van een verdwenen nederzetting of "wüstung

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 5.13.1.009 Ven doorgaande weg 5.14.1.128 Dreef Muggenberg-Kreil - De Sneppekamer lokale weg 5.15.3.095 sloot

5.13.12.003 Genoenhuis - Kreil holle weg 5.13.12.027 Genoenhuis - Kreil holle weg 5.21.1.008 Bos, houtwallen en lanen Meelakkers e.o. akkerwal 5.21.3.026 Heeze, Meelsche Hoeven open akker 5.21.3.030 Akkercomplex Meelakkers open akker 5.21.2.139 Heeze, Meelsche Hoeven besloten akker 5.21.2.140 Heeze, Meelsche Hoeven besloten akker 5.21.2.145 Heeze, Meelsche Hoeven besloten akker

E5.011 Muggenberg en Kreijl Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO13 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De open akkercomplexen met een bolle ligging en met een esdek  De buurtschappen Muggenberg en Kreijl met bebouwingsstructuur  De plaetse van Kreijl met boomweide van eiken  De (langgevel)boerderijen  Het tracé van de oude goederenspoorweg Heeze-Valkenswaard  De wegbeplanting en perceelsrandbegroeiing  De zandwegen

Beschrijving Het gebied ten oosten van Heeze is een kleinschalig oud cultuurlandschap met een mozaïek van landbouwgronden, bosjes en kleine buurtschappen. Het gebied ligt ten westen van de oude, deels bebouwde akkercomplexen van Kreijl, Strabrecht en Heeze. De buurtschappen Muggenberg en Kreijl en hun akkercomplexen liggen er grotendeels in. In de buurtschap Kreijl bevindt zich een oude plaetse met boomweide van eiken.

Het is een kleinschalig gebied met een aaneenschakeling van kleinere oude akkers, kampen, graslanden en enkele loof- en naaldbossen. De kleinschaligheid wordt nog vergroot door de beplanting langs de wegen en de hier en daar aanwezige perceelrandbegroeiing. Er komen tal van zandwegen voor. De percelering van de akkers bij Muggenberg en Kreijl en van de beemdgronden bij Heezerenbosch kan deels nog dateren uit de late middeleeuwen (1250-1500). De kampjes in het gebied Philipslanden zijn van latere datum. De oudste kampjes dateren waarschijnlijk uit de 17e eeuw. In het gebied staan verschillende oude (langgevel)boerderijen. In het gebied zijn veel oude bomen en (restanten van) hakhout aanwezig. In het gebied ligt het tracé van de oude spoorlijn Heeze- Valkenswaard.

Buurtschap Heezerenbosch met lintbebouwing. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen en oude alleengelegen hoeven of "einzelhöfe" werden opgesplitst en uitgroeiden tot buurtschappen. Het bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1850-1950. Het buurtschap kent een samenhang met het akkercomplex rond het buurtschap Kerkhof en met het gebied met kleinschalige oude ontginningen ten westen van Heeze.

Het gebied kent een samenhang met met de verdwenen nederzetting Meelakkers en met het buurtschap Kerkhof, waar de middeleeuwse kerk heeft gestaan.

De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 5.27.22.008 Heezerenbosch 6 hotel/restaurant 5.27.1.018 Bijzondere groene afscheidingen bijzondere boom 5.24.14.105 spookhuis verhalen 5.27.17.001 Heezerbos - spookhuis verhalen 5.31.1.038 Heeze Woonhuis Kreijl 5 5.31.1.048 Heeze Woonhuis Oude Stationsstraat 5 5.17.1.002 Heeze Groot dorp 5.17.3.002 Kreil Groot gehucht 5.17.4.004 Heezerenbosch Klein gehucht 5.17.4.005 Muggenberg Klein gehucht 5.17.4.006 Oude Molen Klein gehucht 5.13.12.002 holle weg

5.13.12.004 akkerpaden Kreil holle weg 5.13.12.005 akkerpaden Kreil holle weg 5.13.12.026 Genoenhuis - Kreil holle weg 5.13.12.027 Genoenhuis - Kreil holle weg 5.13.12.028 akkerpaden Kreil holle weg 5.13.12.029 akkerpaden Kreil holle weg 5.13.12.030 akkerpaden Kreil holle weg 5.13.12.031 akkerpaden Kreil holle weg 5.13.12.033 Molenweg Kerkhof holle weg 5.21.3.001 Heeze, De akker open akker 5.21.1.008 Bos, houtwallen en lanen Meelakkers e.o. akkerwal 5.21.1.009 Heeze, De Braakakkers akkerwal 5.21.1.010 Heeze, De Molenhoeven akkerwal 5.21.3.010 Heeze, Kerkakkers open akker 5.21.1.011 Heeze, Muggenberg akkerwal 5.21.3.011 Heeze, Muggenberg open akker 5.21.1.012 Heeze, Muggenberg akkerwal 5.21.1.013 Heeze, Kerkakkers akkerwal 5.21.3.014 Heeze, De Luchtakkers open akker 5.21.1.014 Heeze, Kerkakkers akkerwal 5.21.3.015 Heeze, De Molenhoeven open akker 5.21.3.018 Heeze, De Braakakkers open akker

5.21.3.022 Heeze, De Molenhoeven open akker 5.21.3.023 Heeze, De Molenhoeven open akker 5.21.3.024 Heeze, De Molenhoeven open akker 5.21.3.025 Heeze, Kerkakkers open akker 5.21.2.103 t/m 146 Heeze, diversen besloten akker 5.28.15.2 De Weijer visvijvers

E5.012 Dijkakkers Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO12 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  Het open akkercomplex met de bolle ligging en met een esdek  De relatie tussen het akkercomplex en de bosjes en kampontginningen aan de randen  Het patroon van wegen en paden  De zandwegen  De Mierlose Dijk  De lineaire bebouwing van Rul en Kreijl

Beschrijving De Dijkakkers is een klein akkercomplex, met aan de rand bosjes en kampontginningen, op de overgang van het beekdal van de Kleine Dommel en de hogere dekzanden aan de westkant. De Dijkakkers is het akkercomplex van de buurtschappen Rul en Kreijl (vroeger Kraail). Aan de noorden oostzijde van het akkercomplex, op de overgang naar het beekdal van de Kleine Dommel of Rul, liggen De Zegge en de Kreijlse Kampen, met kleine bosjes en kampontginningen. Dit gebied kent een rationele percelering; de landbouwpercelen worden ontsloten door zandwegen. De oudste kampjes dateren waarschijnlijk uit de zeventiende eeuw.

Het gebied kent een samenhang met de Kreijlse Bossen, het beekdal van de Kleine Dommel en de Strabrechtse Heide.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 5.31.2.062 Heeze Boerderij Rul 3 5.31.2.063 Heeze Boerderij Rul 6a 5.17.1.002 Heeze Groot dorp 5.17.3.002 Kreil Groot gehucht 5.17.3.004 Rul Groot gehucht 5.21.3.001 Heeze, De akker open akker 5.21.1.001 Heeze, De Kampen, Dijkakkers akkerwal 5.21.1.002 Heeze, De Kampen, Dijkakkers akkerwal 5.21.1.003 t/m 005 Heeze, De Binnenvelden akkerwal 5.21.3.016 Heeze, De Kampen, Dijkakkers open akker 5.21.3.017 Heeze, De Binnenvelden open akker 5.21.3.021 Heeze, De Binnenvelden open akker 5.21.3.027 Akkercomplex Dijkakkers open akker 5.21.2.132 t/m 136 Heeze, Nieuwe Erven besloten akker

E5.013 Beekdal van de Kleine Dommel of Run Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO10 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  Kleinschalige strookvormige percelering, haaks op de beek, gemarkeerd door sloten/greppels  Mierlose Dijk  Strabrechtse Dijk  Ruldijk  Onverharde insteekwegen  (restanten van) hakhout

Beschrijving Het gebied is een goed bewaard gebleven kleinschalig beekdal met een afwisseling van bossen en graslanden. Enkele dijken verbonden de buurschappen aan de westkant van het dal met de gronden aan de overkant van de Kleine Dommel. Het dal van de Kleine Dommel is een kleinschalig beekdal met bossen en beemdgronden (oude hooi- en weilanden). Het dal is verkaveld in kleine, onregelmatige percelen. Mogelijk zijn deze gronden al in de middeleeuwen verdeeld (1250-1500), toen grote delen van de beekdalen werden ontgonnen. Via de Rulse Dijk (nu Mierlose Dijk) en Strabrechtse dijk konden de boeren uit Rul en Strabrecht hun graslanden en heidevelden aan de overkant van de Kleine Dommel bereiken. Aanzienlijke delen van het beekdal, met name bij Geldrop, zijn thans bedekt met aaneengesloten bos. Voor een deel bestaat dit bos uit (doorgeschoten) hakhout.

Afbeelding: Beekdal Kleine Dommel ten noorden van Kasteel Heeze (augustus 2011)

Het gebied kent een samenhang met het landgoed Kasteel Heeze, met de Strabrechtsche Heide en met het akkercomplex Dijkakkers

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema 5.16.2.001 Watermolen Strabrecht watermolen 5.17.3.004 Rul Groot gehucht 5.31.2.066 Heeze Boerderij Rul 12 5.31.2.067 Heeze Boerderij Rul 23 5.13.1.010 Dirk Heziuslaan doorgaande weg 5.13.1.011 De Zegge doorgaande weg 5.14.2.010 bij Rul Voorde 5.17.1.002 Heeze Groot dorp 5.17.3.004 Rul Groot gehucht 5.17.3.005 Strabrecht Groot gehucht 5.11.2.375 Kleine Dommel / Rietbeemden ecologisch oud bos 5.11.2.376 Kleine Dommel / Rietbeemden ecologisch oud bos 5.11.2.377 t/m 379 Kleine Dommel ecologisch oud bos 5.11.2.380 Kleine Dommel / Strabrechtse D ecologisch oud bos 5.19.5.001 Bos, park/tuin en lanen Kasteel Heeze park 5.21.3.001 Heeze, De akker open akker 5.21.1.006 Heeze, De akker akkerwal 5.21.1.007 Bos, houtwallen en lanen Kleine Dommel of Rul akkerwal 5.21.1.007 Heeze, De akker akkerwal 5.21.1.008 Heeze, De akker akkerwal 5.21.3.012 Heeze, bij Strabrecht open akker 5.21.2.120 Heeze, Houtse Velden besloten akker 5.21.2.121 Heeze, Houtse Velden besloten akker 5.21.2.132 Heeze, Nieuwe Erven besloten akker 24.2.031 Vooraard Stabrecht gemeynte 5.28.10.1 Steenovens Steenbleek Strabrechtse Heide steenoven 5.28.10.2 Steenovens Rielveld steenoven

E5.014 Strabrechtse Heide Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO01 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De open natte heideterreinen en de vennen  De oude landwegen met sporenbundels/stuifzandwallen in verlengde Mierlosche Dijk, Strabrechtse Dijk (richting Moorsel)  De zandpaden  De greppels en wallen van oude gemeentegrenzen en mislukte ontginningen  De Jeneverbesstruwelen  De grenspaal Hoenderboom

Beschrijving De Strabrechtse Heide is een groot heidegebied met bosjes, vennen en twee beekjes. Verschillende wallen en greppels zijn restanten van de oude gemeentegrenzen en mislukte pogingen om de heide te ontginnen. Het gebied wordt doorsneden door schapenpaden en twee doorgaande zandwegen.

De Strabrechtse Heide is een uitgestrekt heidegebied met een groot aantal vennen, waaronder het grote Beuven (vroeger Bauven geheten), het Waschven, het Henneven, het Grafven en het Kranenmeer. Enkele deels rechtgetrokken beken (Peelrijt en Witte Loop) voeren het water af uit het gebied. Het gebied is een van de grootste restanten van de grote, open heidegebieden die sinds de Late Middeleeuwen (1250-1500) in grote delen van de Brabantse zandgebieden voorkwamen. De heide werd vroeger gebruikt door boeren uit Lierop, Mierlo, Geldrop en Heeze om hun schapen te weiden en plaggen te steken.

Ten oosten van het Grafven staat de oude grenspaal Hoenderboom, waar vroeger de grenzen van Heeze, Mierlo, Lierop, Someren en Sterksel bij elkaar kwamen. Voor een deel zijn deze grenzen nog zichtbaar in de vorm van wegen, greppels en wallen. Midden over de heide lopen twee zandwegen, de oude landwegen tussen Heeze en Mierlo en tussen Heeze en Lierop. Verder is er in het gebied een dicht patroon van – deels oude – zandpaden.

Vanaf ca. 1830 werden delen van de woeste gronden door de gemeenten verkocht aan particulieren. Op een aantal plekken, zoals ten westen van het Grafven liggen (resten van) greppels en wallen van vroegere eigendomsgrenzen en van mislukte ontginningen in de vorm van grote blokvormige percelen uit de periode 1880-1920. Sinds ca. 1930 zijn delen van het gebied aangekocht door J. van Alphen en R. Carp, met als doel om de woeste gronden te behouden. Sinds 1952 kwamen grote delen van het gebied in eigendom en beheer bij Staatsbosbeheer. Verspreid in het gebied komen jeneverbessen voor. Plaatselijk vindt spontane opslag van berken en dennen plaats.

Geldrop-Mierlo

Lieropse Heide

Someren

Strabrechtse Heide

Heeze-Leende Dijkakkers Kleine Dommel

Oude kern Heeze

Kasteel Heeze

Afbeelding: Ensemble Strabrechtse Heide rond 1840 (Pieck-kaart)

Het gebied kent een samenhang met het landgoed kasteel Heeze, met het beekdal van de Kleine Dommel of Rul en met de omliggende jonge heidebebossingen en ontginningen in de gebieden Braakhuizensche Heide, Blauwe Kei en Lieropsche Heide, De Weijer en Meerven en met de akkercomplexen bij Moorsel. Een aanzienlijk deel van het gebied is nog in beheer bij de gemeente Someren.

Afbeelding: Strabrechtse Heide vanaf de Hoenderboom gezien (juli 2011)

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 24.4.099 Hoenderboom grensmarkering 5.27.8.001 Schaapskooi Strabrechtse Heide schaapskooi 24.4.105 Scherpenberg grensmarkering 5.13.1.007 Heipoldersstraat doorgaande weg 5.13.1.010 Dirk Heziuslaan doorgaande weg 5.13.1.011 De Zegge doorgaande weg 5.14.2.010 bij Rul Voorde 5.13.12.024 Overakker - Kreil holle weg 5.13.12.025 Overakker - Kreil holle weg 5.19.5.001 Bos, park/tuin en lanen Kasteel Heeze park 5.21.1.007 Bos, houtwallen en lanen Kleine Dommel of Rul akkerwal 5.21.2.025 Heeze, Hezerhut-oost besloten akker 24.2.023 Lierop in Mierlo gemeynte 24.2.031 Vooraard Stabrecht gemeynte 24.2.034 Lierop tot Scorkene gemeynte 5.28.10.1 Steenovens Steenbleek Strabrechtse Heide steenoven 5.28.10.2 Steenovens Rielveld steenoven

E5.015 Braakhuizensche Heide Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO09 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De samenhang van het wegenpatroon met de percelering  De zandwegen  De Rulse Dijk

 De open heiderelicten en vennen

Beschrijving De Braakhuizensche Heide is een voormalig heidegebied dat gedeeltelijk is ontgonnen tot landbouwgrond en gedeeltelijk is bebost. Vennen en kleine heidevelden herinneren aan de vroegere situatie. Jonge heideontginning, bestaande uit productiebossen met naaldhout, uit landbouwgronden en uit heiderelicten met vennen: Grootven, Slootjesven en Meerloomeer. Het gebied behoorde vroeger bij de verdwenen buurtschappen Groot en Klein Braakhuizen. Het westelijke deel van het gebied is waarschijnlijk omstreeks 1800 verkaveld in strookvormige percelen loodrecht op de Rulse Dijk. Enkele percelen werden beplant, de overige zijn pas tot landbouwgrond ontgonnen in de periode 1910-1945. In het oostelijke deel liggen heiderestanten, vennen en enkele bospercelen, voornamelijk naaldhout. Het patroon van zandpaden is sinds 1840 vrijwel onveranderd gebleven.

Het gebied kent een samenhang met de Strabrechtsche Heide en met het beekdal van de Kleine Dommel of Rul.

E5.016 Lieropse Heide, Blauwe Kei en De Weijer Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO02 en DO03 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  Het padenpatroon  De oude landweg met sporenbundels en stuifzandwallen  De Bussersdijk  De begrenzing van de bossen en de oude cultuurgronden van Moorsel  De samenhang van de bossen op rabatten met de van oorsprong natte  omstandigheden  De hakhoutrestanten  De bossen op rabatten  De percelering met paden en sloten/greppels

Beschrijving Het gebied bestaat uit rationeel aangelegde percelen productiebos uit het midden van de twintigste eeuw. Het gebied bestaat uit vroegere heidevelden en stuifzanden die in de eerste helft van de twintigste eeuw zijn ingeplant met bos overwegend bestaande uit productiebossen met naaldhout. De voornamelijk rechthoekige bospercelen worden gescheiden door zandpaden die in een rationeel patroon zijn aangelegd. Het gebied is verkaveld en ontgonnen in de periode 1930-1945, maar deels ook al eerder.

Het oude patroon van schapenpaden en verbindingswegen tussen de buurtschappen aan de rand van de heide is bij de ontginning verloren gegaan. Tussen de buurtschap Moorsel en het Kranenmeer in de Strabrechtsche Heide ligt een reeks langgerekte stuifduinen op en langs het tracé van de oude landweg tussen Lierop en Heeze.

De Weijer is een voormalig nat heidegebied dat in de achttiende eeuw is ontgonnen en deels bebost met naaldhout. Het grasland en de resterende heideveldjes zijn rond 1900 omgezet in loofbos. De Weijer is een jonge heideontginning, overwegend bestaande uit productiebossen met loof- en naaldhout, in een nat gebied. Het gebied is waarschijnlijk verkaveld en gedeeltelijk bebost in de periode 1750-1850, maar deels ook al eerder. In 1840 bestond het gebied uit een afwisseling van bosjes, heideterreinen en grasland. Tussen 1840 en 1900 zijn de graslandpercelen ingeplant met loofbos, waarschijnlijk eikenhakhout. De percelering is fijnmazig en de percelen zijn omgeven door sloten. In de natste delen, met name in de noordoostelijke hoek, zijn de bossen aangelegd op rabatten. Het gebied is deels omgeven door wallen.

Het gebied kent een samenhang met de Strabrechtsche Heide, de akkercomplexen bij Moorsel en de jonge heidebebossingen in het gebied Blauwe Kei.

E5.017 Kasteel Heeze Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO11 en rijksbeschermd landgoed Cultuurhistorisch vlak en complex van cultuurhistorisch belang

Waarden/kenmerken  De relatie van het kasteelterrein met de samenvloeiing van Groote Aa en Sterkselsche Aa  De samenhang tussen de parkaanleg, grachten en vijvers, rondwandelingen, lanen en uitzichten  De Boschlaan  De oprijlaan  Het Freulelaantje  De historische gebouwen: kasteel, duiventoren, enz  De parkaanleg met rechte lanen, slingerwegen, enz  Diverse monumentale bomen: zwarte moerbei, beuken, enz  De grachten  De strookvormige percelering in beekdal Groote Aa, gemarkeerd door sloten/greppels

Beschrijving Landgoed Heeze is een goed bewaard voorbeeld van een buitenplaats uit de zeventiende eeuw. Deze vormt de kern van een uitgestrekt landgoed. Het park bevat elementen uit verschillende perioden van tuinaanleg, waaronder de oudste elementen uit de vroege landschapsstijl die in Noord-Brabant zijn toegepast specifiek Heeze is een landgoed met park/tuin, eiken- en beukenlanen, loof- en naaldbossen en landbouwgronden, gelegen bij de samenvloeiing van de Groote Aa en de Sterkselsche Aa. Kern van het landgoed is een middeleeuws kasteelcomplex, Eymerick geheten, dat voor het eerst wordt genoemd in 1203. Het kasteel was zetel van de heerlijkheid Heeze-Leende.

In de periode 1662-1665 werd het oude kasteelcomplex verbouwd onder leiding van architect Pieter Post. Hij ontwierp ook het park in formele stijl met een zichtas/oprijlaan naar het westen. Omstreeks 1800 werd het landgoed omgevormd in de landschapsstijl. Onderdelen van de oude aanleg zijn opgenomen in het nieuwe park. Nieuwe elementen waren verschillende bospercelen en de kaarsrechte Boschlaan die uitkwam op de heide, bij de Somersche Hut. De Engelse Tuin en het Doolhof waren de eerste elementen uit de vroege landschapsstijl in Noord-Brabant. In de periode 1904-1923 werd onder leiding van landschapsarchitect Hugo Poortman een aantal wijzigingen uitgevoerd, waaronder de bouw van een tuinmanswoning en een jachthuis en de aanleg van het Ursulapark, een slingerpadenbos.

Op het landgoed staan verschillende monumentale gebouwen, waaronder het zaalgebouw van het oude kasteel Eymerick (15e-17e eeuw), het nieuwe hoofdgebouw van architect Pieter Post (1662- 1665), stalgebouwen (1735), een duiventoren (18e eeuws), een ijskelder (ca. 1905), een tuinmanswoning (ca. 1905), een jachthuis (ca. 1905) en dienstwoningen/boerderijen (ca. 1905). Daarnaast zijn de sluiswerken en de monumentale hekken rond de weilanden waardevol. Op het landgoed staan diverse oude parkbomen, waaronder beuken en een moerbei. In de Hubertusbossen ten oosten van het kasteel staan meer dan honderd jaar oude beuken, eiken en grove dennen.

Het gebied kent een samenhang met het beekdal van de Kleine Dommel of Rul, met de Strabrechtsche Heide en met de oude dorpskern van Heeze.

Kleine Dommel

Strabrechtse Heide Oude kern Heeze

Heeze-Leende Kasteel Heeze

Kerkhof

Else Beemden

Afbeelding: Ensemble Kasteel Heeze op de erfgoedkaart

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 5.19.6.004 Sluiswerken Kasteel Heeze overig 5.18.3.007 De Hoeve achter Kasteel Heeze hoeve 5.19.6.006 Boschlaan 20 Heeze overig 5.19.16.002 Stalgebouwen binnenplaats Kasteel Heeze overig 5.27.1.182 882802 Bijzondere boom 5.27.1.183 882803 Bijzondere boom 5.27.1.184 882805 Bijzondere boom 5.27.1.186 991651 Bijzondere boom 5.27.1.187 991652 Bijzondere boom 5.27.17.002 Kasteel Heeze - Locatiekeuze verhalen 5.18.1.003 Kasteel Eymerick in Heeze kasteel 5.19.6.008 Bruggen over slotgracht Kasteel Heeze overig 5.27.1.185 920443 Bijzondere boom 5.19.16.001 IJskelder Kasteel Heeze overig 5.19.16.007 Boschlaan 31 Heeze overig 5.19.16.005 Boschlaan 10 Heeze overig 5.19.6.004 Sluiswerken Kasteel Heeze overig 5.17.1.002 Heeze Groot dorp 5.19.5.001 Bos, park/tuin en lanen Kasteel Heeze park

5.19.6.001 Landgoed kasteel Heeze landgoedgebied 5.19.1.001 Slotgracht Kasteel Heeze gracht 5.19.12.001 Tuin Kapelstraat 25 Heeze tuin 5.21.3.012 Heeze, bij Strabrecht open akker 24.2.031 Vooraard Stabrecht gemeynte 24.2.032 over de Aa gemeynte 24.2.034 Lierop tot Scorkene gemeynte

E5.018 Oude dorpskern van Heeze Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. CHW2-S274

Oude dorpskern met een driehoekig plein en lintbebouwing. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen en oude alleengelegen hoeven of "einzelhöfe" werden opgesplitst en uitgroeiden tot buurtschappen. De huidige kern van Heeze is ontstaan uit de vroegere buurtschappen Emmerik en Strabrecht. Het centrum van Heeze, met de kerk, lag in de Middeleeuwen in het huidige buurtschap Kerkhof. Geleidelijk groeide het buurtschap Emmerik, met het kasteel en een kapel, uit tot het centrum van de dorpsgemeenschap. In de Generaliteitsperiode (1648-1795) werd even ten zuiden van het buurtschap Emmerik een schuurkerk gebouwd. De kapel bij het kasteel werd geleidelijk de belangrijkste en later de enige kerk voor de protestanten. In het aangrenzende buurtschap Strabrecht verdichtte de bebouwing, maar bleef het agrarische karakter bewaard. Het bebouwingsbeeld met veel eenlaags bebouwing, waaronder nog een aantal (verbouwde) langgevelboerderijen, dateert met name uit de periode 1750-1950. Monumentale gebouwen zijn ondermeer de N.H. Kerk (1906), enkele horecapanden (1850-1950) en enkele langgevelboerderijen (1750-1950). Op het onverharde driehoekige plein in Strabrecht een beplanting van eik. Tussen de huidige dorpskern van Heeze en het buurtschap Kerkhof loopt de Lijkweg. Over deze weg werden eeuwenlang de doden naar hun laatste rustplaats gebracht. De oude dorpskern kent een samenhang met het landgoed rond kasteel Heeze en met het beekdal van de Kleine Dommel of Rul. CHW. nr: S274 (HK-HS-13)

De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema Adres 5.31.1.035 Heeze Woonhuis Kapelstraat 96 Sint Nicasiusstraat 5.31.1.044 Heeze Woonhuis 29 5.31.1.034 Heeze Woonhuis Kapelstraat 94 5.31.1.043 Heeze Woonhuis Molenstraat 25 5.31.4.026 Kapelstraat 78-80 winkel

5.19.6.003 Duiventoren Kasteel Heeze overig

5.19.6.009 Toegangspoort Kasteel Heeze overig

5.19.3.002 Boerderij Kapelstraat 29 te Heeze hoeve

5.24.5.004 De kapel als Raadhuis voor Heeze raadhuis

5.26.2.006 Begraafplaats bij Kapel te Eijmerik, Heeze begraafplaats

5.26.6.004 Kapel St. Anthonis Heremijt te Eijmerik kapel

5.27.21.014 De Drie Koningen/cafe De Zwaan herberg

5.24.3.001 Gevangenis te Heeze (Kapelstraat 50) gevangenis

5.26.1.004 Nederlands Hervormde Kerk kerk

5.18.3.006 Hoeve bij Kasteel Heeze hoeve

5.27.14.007 De man die terug moest komen verhalen

5.27.22.006 Hotel de Jager hotel/restaurant

5.27.22.003 Hotel Barendsma hotel/restaurant

5.29.1.001 Boschlaan 9 arbeiderswoning

5.27.1.010 Linde Kapelstraat 17 bijzondere boom

5.31.2.031 Heeze Lanngevelboerderij Kapelstraat 17 5.31.1.026 Heeze Woonhuis Kapelstraat 15 5.31.4.020 Kapelstraat 26 Heeze winkel

5.27.19.005 Kapelstraat 3 Heeze winkel

5.27.1.012 Linde Strabrecht 37 bijzondere boom

5.31.1.054 Heeze Langgevelboerderij Strabrecht 37 5.17.3.005 Strabrecht Groot gehucht

5.27.1.013 Linde Strabrecht 50A bijzondere boom

5.31.2.046 Heeze Boerderij Strabrecht 29 5.17.1.002 Heeze Groot dorp

5.17.3.005 Strabrecht Groot gehucht

5.13.12.032 Kapelstraat holle weg

5.19.5.001 Bos, park/tuin en lanen Kasteel Heeze park

5.19.6.001 Landgoed kasteel Heeze landgoedgebied

5.21.3.001 Heeze, De akker open akker

5.21.3.012 Heeze, bij Strabrecht open akker

E5.019 Else Beemden Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO20 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  De strookvormige percelering haaks op de beek, gemarkeerd door sloten/greppels  De elzensingels langs de percelen.

Beschrijving De Else Beemden is een goed bewaard gebleven deel van het dal van de Groote Aa De Else Beemden is een complex strookvormige percelen in het beekdal van de Groote Aa ten zuiden van Heeze. Vroeger waren deze gronden in gebruik als grasland, tegenwoordig komen ook bosjes en bouwlanden voor. Het gebied heeft de specifieke kleinschalig percelering behouden, met lange, smalle percelen, haaks op de beek. De percelen worden van elkaar gescheiden door sloten, vaak met elzensingels. De percelering kan deels nog dateren uit de periode 1250-1500, toen grote delen van de beekdalen werden verdeeld.

Op de rand van de beemden en de hogere gronden loopt de oude (tol)weg tussen Heeze en Leende. Vanuit Ven loopt een weg naar het oosten, over de Groote Aa (in 1840 lag hier al een brug). Deze weg werd door de boeren uit Ven en Kerkhof gebruikt om hun schapen naar de heidevelden aan de overkant van de Groote Aa te brengen.

Het gebied kent een samenhang met het akkercomplex Kerkhof.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema

5.27.1.024 Bijzondere groene afscheidingen bijzondere boom 5.14.2.005 Vennerbrug Voorde 5.17.1.002 Heeze Groot dorp 5.17.3.006 De Ven Groot gehucht 5.16.6.001 Molenbiotoop molen Sint Victor Heeze Molenbiotoop 5.21.3.003 Heeze, Ginderover open akker 5.21.3.009 Heeze, De Bulders open akker 5.21.3.010 Heeze, Kerkakkers open akker 5.21.1.035 Heeze, Ginderover akkerwal 5.21.2.037 Heeze, Ginderover besloten akker

E5.020 Akkercomplex Kerkhof Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW3-DO19, CHW2-G348, S307 en S292 Cultuurhistorisch vlak

Waarden/kenmerken  Het open akkercomplex met bolle ligging en met een esdek  De kampen  De wegenstructuur  De zandpaden  De (hakhout)bosjes  De kerkplaats met het kerkhof  De Lijkweg  De buurtschap Kerkhof met bebouwingsstructuur  De (langgevel)boerderijen  De kleinschalige percelering bij Kerkhof en Het Ven

Beschrijving Het gebied bestaat uit een groot akkercomplex met daarin gelegen de buurtschap Kerkhof, de oude, waarschijnlijk vroegmiddeleeuwse kern van Heeze. Het zwaartepunt van de bebouwing verplaatste zich naar de huidige plaats van het dorp, maar de kerk bleef eeuwenlang in Kerkhof staan. Veel wegen en paden leiden hierheen. Aan de randen van het akkercomplex liggen kleine kampen en beemden.

Kerkhof is een oud akkercomplex, met (hakhout)bosjes en kampjes aan de westzijde en beemden aan de oostzijde. Het akkercomplex, nu deels gebruikt als grasland, heeft een bolle ligging, openheid, en zandpaden. Midden in het akkercomplex ligt de buurtschap Kerkhof, met oude (langgevel)boerderijen. Deze buurtschap is het oude, middeleeuwse centrum van Heeze. Hier bevindt zich het oude, middeleeuwse, nog steeds gebruikte kerkhof. De middeleeuwse kerk werd gesloopt in 1828. De toren is blijven staan tot 1854, waarna ook deze werd gesloopt. De funderingen van het koor zijn recentelijk gemarkeerd door een buxushaag. Tussen het oude kerkhof en de huidige dorpskern van Heeze, ontstaan uit het buurtschap Emmerik, loopt de Lijkweg. Over deze weg werden eeuwenlang de doden naar hun laatste rustplaats gebracht. De hele structuur van wegen en paden rond Kerkhof is goed bewaard gebleven. De westelijke rand van het akkercomplex wordt gevormd door latere ontginningen in de vorm van kampjes, te midden van door aanplant van houtwallen gefixeerd stuifzand. De oudste kampjes dateren waarschijnlijk uit de zeventiende eeuw.

In het gehucht Kerkhof heeft de 13e eeuwse kerk gestaan te midden van de akkers en weilanden van de gehuchten Heezerenbosch en Ven. Nu resteert een kerkhof met erop het graf van de Baron Tuyll van Serooskerken. Zo’n vijfhonderd jaar geleden was dit het dorp Heeze, maar veel menen zijn vertrokken naar het tegenwoordige Heeze, ongeveer drie kilometer noordelijker. De buurtschap die achterbleef is een voorbeeld van

64 een landelijke woongemeenschap zoals die bijna nergens meer bestaat. Vanuit de verte biedt het een aanzicht van geborgenheid die de mensen tegenwoordig niet meer kennen.

Afbeelding: Buurtschap Heezerenbosch5

Buurtschap Ven met lintbebouwingen. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen en oude alleengelegen hoeven of "einzelhöfe" werden opgesplitst en uitgroeiden tot buurtschappen. Het bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1850-1950. Het buurtschap kent aan de noordzijde een samenhang met het akkercomplex rond het buurtschap Kerkhof. Aan de zuidzijde kent het buurtschap nog een zichtrelatie met een oude akker met een esdek.

Afbeelding: Buurtschap Ven 6

Het gebied kent een samenhang met de buurtschappen Heezerenbosch en Het Ven, met de woeste gronden rond het Meerven en met het beekdal Else Beemden

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema

5 Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant 6 Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant

5.26.10.002 Jobsboom kruiseik 5.26.6.005 Oude St. Jobskapel kapel 5.27.1.024 Bijzondere groene afscheidingen bijzondere boom 5.17.3.006 De Ven Groot gehucht 5.26.2.002 Gemeentelijke begraafplaats De Oude Kerkhof begraafplaats 5.26.1.001 Eerste parochiekerk Heeze kerk 5.26.4.001 Reinoud Diederick van Tuyll van Serooskerken graf 5.27.9.001 17e eeuwse school Heeze school 5.27.1.020 Bijzondere groene afscheidingen bijzondere boom 5.27.1.021 Bijzondere groene afscheidingen bijzondere boom 5.27.1.011 Linde 't Oude Kerkhof 12 bijzondere boom 5.14.2.005 Vennerbrug Voorde 5.14.2.005 Vennerbrug Voorde 5.17.4.001 Boshoven Klein gehucht 5.17.5.002 Kerkhof Huizengroep 5.17.3.003 Oosterik Groot gehucht 5.17.4.004 Heezerenbosch Klein gehucht 5.17.3.006 De Ven Groot gehucht 5.13.12.006 Molenweg Kerkhof holle weg 5.13.12.042 Hezerenbosch - Hezerhut holle weg 5.21.3.005 Leende, Speelakker open akker 5.21.3.009 Heeze, De Bulders open akker 5.21.3.010 Heeze, Kerkakkers open akker 5.21.1.012 Bos en houtwallen Heezerven akkerwal 5.21.1.016 Heeze, Kerkakkers akkerwal 5.21.1.017 Leende, Speelakker akkerwal 5.21.1.018 Heeze, Kerkakkers akkerwal 5.21.3.029 Akkercomplex Kerkhof open akker 5.21.2.098 Leende, De Langstraat besloten akker 5.21.2.101 Heeze, De Zillense Heivelden besloten akker 5.21.2.102 Heeze, De Zillense Heivelden besloten akker 5.21.2.107 Heeze, Koekdriesen besloten akker 5.21.2.108 Heeze, Koekdriesen besloten akker 5.21.2.114 Heeze, Vensche Beemden besloten akker 5.21.2.142 Heeze, De Binnenakkers besloten akker 5.21.2.143 Heeze, De Binnenakkers besloten akker 5.26.2.003 Beplanting oud kerkhof Heeze religieus groen

E5.021 Oude dorpskern Leende Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. CHW2-S303

Oude dorpskern met driehoekig plein en lintbebouwingen. Mogelijk dateert de structuur in eerste aanleg al uit de Hoge Middeleeuwen (1000-1250). Kern en kerk van Leende hebben zich in de Late Middeleeuwen (1250- 1500) en daarna niet over een grotere afstand verplaatst. Het bebouwingsbeeld, met veel eenlaags bebouwing,

66 waaronder veel (verbouwde) langgevelboerderijen, dateert met name uit de periode 1750-1950. Monumentale gebouwen zijn de R.K. kerk van de H. Petrus Banden (1400-1450) en enkele boerderijen en woonhuizen (1750- 1950). Aan de oostzijde kent de oude dorpskern plaatselijk nog een relatie met het beekdal van de Groote Aa. CHW. nr: S303 (KP-HS-02)

Afbeelding: Buurtschap Oude Dorpskern

Het meest waardevolle is de plaetse van Oostrik, die overigens niet maximaal is ingericht, maar omgeven is door de Rijksmonumenten het Brouwershuis en het pand Oostrikkerstraat 26, alsmede de monumentwaardige panden Oostrikkerstraat 28 en Oostrikkerstraat 24. Het pand Oostrikkerstraat 13 en het kruisbeeld dragen bij aan de beeldvorming ter plaatse.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema Adres 5.31.2.041 Leende Boerderij Renhoek 20A 5.31.2.040 Leende Boerderij Renhoek 20 5.31.2.105 Leende Boerderij Renhoek 18 5.31.2.106 Leende Boerderij Renhoek 9 5.27.1.007 Populus canadensis 990798 Bijzondere boom

5.31.2.037 Leende Boerderij Renhoek 16 5.31.2.104 Leende Boerderij Renhoek 1 5.26.13.001 Pastorie Sint-Petrusbanden pastorie

5.31.2.096 Leende Boerderij Dorpstraat 112 5.26.16.003 Schuurkerk Klein Kerk Kattestraat 1 schuilkerk

5.26.19.003 Kruisbeeld aan het Oranjeplein wegkruis

5.24.5.001 Eerste Raadhuis Leende raadhuis

5.24.5.002 Tweede Raadhuis Leende raadhuis

5.27.21.002 De Scheuter herberg

5.27.16.001 Kiosk marktplein Leende kiosk

5.16.3.001 Rosoliemolen Dorpsstraat 26 Leende rosmolen

5.27.1.016 Oude linden vroegere markt Leende bijzondere boom

5.24.5.003 Derde Raadhuis Leende raadhuis

5.27.1.004 Tillia europea Groep 850560 Bijzondere boom

5.26.1.007 Voorganger kerk Sint Petrus Banden kerk

5.26.1.008 Leende, St. Petrusbanden kerk

5.26.13.005 Pastorie Leende pastorie

5.26.3.001 Calvarie Sint-Petrusbanden Leende calvarieberg

5.27.19.004 Dorpstraat 41 Leende winkel

5.27.22.005 Hotel De Ster hotel/restaurant

5.27.15.001 Oudemannenhuis of Liefdehuis gasthuis/armenhuis

5.27.9.005 St. Catharinaschool school

5.27.22.004 Hotel De Win hotel/restaurant

5.27.9.006 Naaischool en Mariaschool school

5.31.2.099 Leende Boerderij Oostrikkerstraat 21 5.31.2.098 Leende Boerderij Oostrikkerstraat 28 5.31.2.111 Leende Boerderij Oostrikkerstraat 15-15A 5.26.19.004 Kruisbeeld aan de Oostrikkerstraat wegkruis

5.27.17.001 (Water)put 't Brouwershuis waterput

5.27.1.008 Lindebomen plein 't Brouwershuis bijzondere boom

5.29.2.002 Oostrikkerdijk 1 brouwerij

5.31.2.079 Leende Boerderij Boschoven 6 5.26.16.001 Bedehuis Oostrikkerstraat 24 schuilkerk

5.31.2.101 Leende Boerderij Oostrikkerdijk 5 5.31.2.102 Leende Boerderij Oostrikkerdijk 8 5.31.2.100 Leende Boerderij Oostrikkerdijk 18 5.17.3.003 Oosterik Groot gehucht

5.13.1.017 Boschhoven doorgaande weg

5.13.1.018 Valkenswaardseweg doorgaande weg

5.14.2.004 Oosterik Voorde

5.13.1.008 Julianastraat doorgaande weg

5.13.1.009 Ven doorgaande weg

5.13.1.014 Hoogeindseweg doorgaande weg

5.13.1.016 Dorpstraat doorgaande weg

5.17.1.003 Leende Groot dorp

5.21.3.005 Leende, Speelakker open akker

5.21.3.008 Leende, De Broekakker open akker

5.21.3.019 Leenderstrijp, Leenderstrijpse Akker open akker

5.21.3.020 Leende, De Akker open akker

5.21.2.092 Leende, De Renhoek besloten akker t/m 100 5.26.8.001 Huize St. Catharina klooster

5.26.2.004 R.K. Begraafplaats St. Petrus Banden begraafplaats

5.26.9.001 Huize St. Catharina kloosterterrein

5.26.15.002 Pastorietuin Pastorie Leende religieus groen

Meerven

Kerkhof

Boschoven

Landgoed Valkenhorst

Leenderbos

Heeze-Leende

Molenheide

Strijper Aa Leenderstrijp Afbeelding: Ensemble Leende op de topografische kaart van 1900.

E5.022 Bosschoven Ensemble met een hoge cultuurhistorische waarde.

In het kader van bestemmingsplan Oostrik/Boschhoven heeft de gemeente een inventarisatie laten uitvoeren naar de cultuurhistorische waarden in het gebied. Het gehucht Bosschoven werd zodanig geclassificeerd dat zij ook hier als dorpsgezicht zou kunnen worden aangemerkt:

“Het gebied Boschhoven presenteert zich als een redelijk ongeschonden voormalige agrarische gemeenschap met veelal oude boerderijen. Het ademt de rustieke sfeer van vroeger. Naar de opvatting van de commissie is daarin voor een belangrijk deel de waarde van het gebied gelegen. Voor de sfeer is belangrijk de maatvoering van de bebouwing (lengte, goothoogte, nokhoogte en voorzover zichtbaar vanaf de weg, de diepte van de gebouwen), de afstand van de gebouwen tot de weg, het wegprofiel en last but not least, de aanwezigheid van de zo kenmerkende hagen. Het is belangrijk dat dit beeld in takt blijft. Het opvullen van "open gaten" met nieuwbouw zou veelal ten koste gaan van de aanwezige karakteristieke beplanting en ook het bebouwingsritme verstoren. Dit betekent dat nieuwbouw in principe ongewenst is in het gebied Boschhoven. De genoemde hagen (beukenhagen) zijn vaak eeuwen oud. In een aantal gevallen geven zij nog aan waar vroeger de kerkpaden liepen.”7

De Renhoek ligt ten zuiden van het dorp Leende. Oorspronkelijk is het een uitloper van het dorp. Thans is het van het dorp afgesneden door de rijksweg, die ter plaatse in verband met het viaduct verhoogd is aangelegd. In het gebied herkent men het oude intieme dorpse karakter, een samenspel van weg, gevels, hagen en bomen. Merkwaardig is dat in het gebied zelf geen monumentwaardige panden voorkomen, maar de uitstraling van het geheel is bijzonder rustiek. Het buurtschapje is dicht bij de rivier gelegen. De broekbosjes bij de rivier maken duidelijk deel van het gebied uit. De uiterste noordwestelijke punt is het overblijfsel van een driehoek, die overal in de streek voorkomt en er kenmerkend voor is. Door de aanleg van de rijksweg is de driehoek deels verloren gegaan.

De Renhoek is het voorbeeld van een gebied dat door een juiste situering van de gebouwen en een heel goede groenstructuur grote kwalitatieve waarden krijgt, zonder dat de afzonderlijke elementen uitzonderlijke kwaliteiten hebben. Hier is duidelijk dat de som van de componenten een meerwaarde vertegenwoordigt. Het is een gebied dat beschermd en zorgvuldig beheerd dient te worden. Het is een voorbeeld voor de inrichting van andere oudere delen van de gemeente.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema Adres 5.31.2.108 Leende Boerderij Boschhoven 37 5.31.2.094 Leende Boerderij Boschhoven 21 5.31.2.107 Leende Boerderij Boschhoven 31

7 Bestemmingsplan Oostrik/Boschhoven: cultuurhistorische waarden (Leende 1987), p. 2

5.31.2.075 Leende Boerderij Boschhoven 31 5.31.2.013 Leende Langgevelboerderij Boschhoven 50 5.31.2.027 Leende Langgevelboerderij Boschhoven 27 5.31.2.074 Leende Boerderij Boschhoven 27 5.31.2.078 Leende Boerderij Boschhoven 50 5.31.2.073 Leende Boerderij Boschhoven 25 5.17.4.001 Boshoven Klein gehucht

5.26.5.002 Heilig Hart Beeld op Boschhoven heiligenbeeld

5.31.2.077 Leende Boerderij Boschhoven 46 5.31.2.110 Leende Boerderij Boschhoven 46 5.31.2.095 Leende Boerderij Boschhoven 44 5.31.2.109 Leende Boerderij Boschhoven 48 5.13.1.017 Boschhoven doorgaande weg

5.14.1.002 lokale weg

5.14.1.105 lokale weg

5.14.1.141 Boschhoven lokale weg

5.14.1.151 Verbindingsweg Zwarte Pad lokale weg

5.13.1.017 Boschhoven doorgaande weg

5.14.1.141 Boschhoven lokale weg

5.17.4.001 Boshoven Klein gehucht

5.21.3.005 Leende, Speelakker open akker

5.21.3.020 Leende, De Akker open akker

E5.023 Leenderstrijp Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. CHW2-S327

Buurtschap met driehoekige pleinen en lintbebouwingen. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen en oude alleengelegen hoeven of "einzelhöfe" werden opgesplitst en uitgroeiden tot buurtschappen. Het bebouwingsbeeld met relatief veel langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1700-1950. Kenmerkend is verder de klinkerbestrating. Aan de noordwestzijde, min of meer vrij in de akkers gelegen, de Sint-Janskapel (herbouwd in de 19e eeuw), omgeven door een boomweide van linde. Aan de zuiden oostzijde kent het buurtschap plaatselijk nog een relatie met het beekdal van de Strijper Aa. Aan de noordzijde kent het buurtschap nog een zichtrelatie met een oude akker met een esdek.

Afbeelding: Buurtschap Leenderstrijp

In een monumenteninventarisatie van de heemkundekring werden enkele dorpsgezichten genoemd, waaronder sommige delen van Leenderstrijp, namelijk Klooster met de dorpslinde, de beplanting nabij de kapel aan het Strijperpad en de schilderachtig verspringende bebouwing ter hoogte van Strijperstraat 26.

Het Kaatsveld en omgeving is een zeer waardevol gebied binnen Strijp. De commissie acht de waarde van dit stuk Leende zo groot dat zij pleit voor de behandeling in het nieuwe bestemmingsplan als ware het een beschermd dorpsgezicht. Dit gebied is groter dan de directe omgeving van het Kaatsveld. De commissie heeft enkele kaarten laten opstellen om de cultuurhistorische waarden zichtbaar te maken. De kaarten bestaan uit: - de zichtrelaties naar buiten; - de zichtrelaties naar binnen; - de kenmerkende waardevolle infrastructuur/verstorende bouwmassa' s; - de rooilijnstructuur/ monumentale panden; - de historisch ruimtelijke groenstructuur (zie archief SRE Milieudienst).

“De cultuurhistorische waarden van Leenderstrijp beperken zich niet tot de aanwezigheid van een paar oudere boerderijen. Ook de ruimtelijke inrichting van het dorp: de plaats van de gebouwen, het wegenpatroon, de wegprofielen, de relaties met de akkergronden, de weidegronden, het beekdal, de voormalige heide, de relaties tussen de erven en binnenterreinen onderling en de overgangsgebieden zijn belangrijk. Deze waarden verdienen evenzeer bescherming omdat zij in totaliteit de cultuurhistorische waarde van Strijp uitmaken.”

Het Eindje is het gedeelte van de Strijperstraat dat gelegen is voorbij de afslag van de Hoogeindseweg. Naar verluid zou reeds rond het jaar 1400 het Eindje in stukken genoemd worden. De bebouwing aan het Eindje ademt nog enigszins de sfeer van vroeger. De meeste boerderijen dateren hier uit de vorige eeuw. De boerderijen staan hier zo gegroepeerd dat het de indruk geeft van een klein gehucht. Dat moet het vroeger ook geweest zijn. Immers de bebouwing aan de Strijperstraat ten zuiden en ten noorden van het Eindje dateert van de laatste decennia. Tussen Strijp en het Eindje kwam vroeger geen bebouwing voor omdat de grond daar door de lage ligging niet geschikt voor was. De plaats van de gebouwen komt veelal nog overeen met de oudst bekende kadastrale kaart. Gezien vanuit de kern van Strijp (Kaatsveld en omgeving) was dit inderdaad het "eind" van Strijp.

Omwille van het oude "intieme" karakter verdient de bestemmingsregeling van dit stuk Strijp extra aandacht en zorg. Per stuk bezien zijn er nauwelijks echte monumentwaardige gebouwen aanwezig (met uitzondering van het pand Strijperstraat 25). De plaatsing en de vorm van de meeste gebouwen alsmede de nog aanwezige groenelementen is echter van dien aard dat aan het geheel (het ensemble) een aanmerkelijke meerwaarde moet worden toegekend boven de som van de kwaliteiten van de afzonderlijke gebouwen. Het bestemmingsplan dient ernaar te streven dat deze kwaliteiten worden versterkt en dient aantasting van de aanwezige waarden te voorkomen.

De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Adres 5.19.3.003 tegenover Riesten 2 te Leende hoeve

5.31.2.087 Leende Boerderij Strijperstraat 53 5.27.9.011 Hulpschool Strijp school

5.27.19.003 Cooperatieve winkel Sint Jan winkel

5.31.2.088 Leende Boerderij Strijperstraat 57 5.31.2.086 Leende Boerderij Strijperstraat 50 5.31.4.007 Leende Cafe Strijperstraat 46 5.31.2.089 Leende Boerderij Zaalstraat 5 5.31.2.103 Leende Boerderij Heerstraat 2 5.26.7.001 Leende kapel

5.31.2.085 Leende Boerderij Strijperstraat 43 5.29.2.003 Leende brouwerij

5.17.1.004 Leenderstrijp buurtschap

5.27.1.001 Kroonlinde Kaetsveld bijzondere boom

5.27.21.27 Cafe Hulsen herberg

5.31.2.080 Leende Boerderij Klooster 4 5.27.9.012 RK Basisschool Sint Jan school

5.26.6.007 Sint Janskapelleke kapel

5.27.1.009 Bomen Sint Janskapel bijzondere boom

5.31.2.082 Leende Boerderij Strijperstraat 25 5.31.2.083 Leende Boerderij Strijperstraat 26 5.31.2.081 Leende Boerderij Strijperstraat 24 5.14.2.003 in Pompen Eusels (2) Voorde

5.13.1.004 Zeelberg doorgaande weg

5.13.1.014 Hoogeindseweg doorgaande weg

5.21.3.006 Leenderstrijp, Zandberg open akker

5.21.3.007 Leenderstrijp, aan de Heerbaan open akker

5.21.1.010 Bos en houtwallen Strijper AA akkerwal

5.21.3.019 Leenderstrijp, Leenderstrijpse Akker open akker

5.21.2.087 Leenderstrijp, Schoorhorst besloten akker

5.21.2.088 Leenderstrijp, aan de Heerbaan besloten akker t/m 090 5.21.2.091 Leenderstrijp, aan de Leenderstrijpse Akker besloten akker

5.28.5.1 Dollingerputten moerput

Molenheide

Heeze-Leende Leenderbos Leenderstrijp

Strijper Aa

Afbeelding: ensemble Leenderstrijp op de erfgoedkaart.

E5.024 Beekdal Strijper Aa Ensemble met een hoge historische groen waarde. CHW2-G337

Bos en houtwallen, plaatselijk met (restanten van) hakhout, in een beekdal. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, zwarte els, hazelaar, vogelkers, hop, wilde lijsterbes, zwarte bes en berk. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1880-1940.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 5.13.1.004 Zeelberg doorgaande weg 5.14.2.003 in Pompen Eusels (2) Voorde 5.17.1.004 Leenderstrijp Groot dorp 3.18.4.001 Baronie Cranendonck

5.21.1.010 Bos en houtwallen Strijper AA akkerwal 5.21.2.067 Leende, aan de Waterstraat besloten akker 5.21.2.068 Leende, Dijkse Velden besloten akker 5.21.2.070 Leende, Dijkse Velden besloten akker 5.21.2.071 t/m 077 Leende, De Riesten besloten akker 5.21.2.081 Leende, Donkerbroeken besloten akker 5.21.2.082 Leende, Donkerbroeken besloten akker

5.21.2.083 Leende, Donkerbroeken besloten akker 5.21.2.085 Leenderstrijp, Schoorhorst besloten akker 5.21.2.086 Leenderstrijp, Schoorhorst besloten akker 5.21.2.087 Leenderstrijp, Schoorhorst besloten akker 24.2.028 Dijkse Heide gemeynte 24.2.029 langs de Aa gemeynte 24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynte 5.28.5.2 De Goorsche Putten moerput

E5.025 Sterkselsche Aa Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. CHW2-V181 en V 184

Beekdal met beemdgronden (oude hooi- en weilanden) en restanten van een kleinschalige percelering, met lange, smalle percelen, haaks op de beek. Veel perceelsscheidingen worden nog gemarkeerd door greppels en (resten van) houtwallen. Plaatselijk nog zandpaden. De percelering kan deels nog dateren uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen grote delen van de beekdalen werden ontgonnen. Aan de noordzijde van het beekdal ligt het Sterkselsch Kanaal, dat omstreeks 1920 is gegraven. De Sterkselsche Aa is omstreeks 1970- 1975 gekanaliseerd tijdens de ruilverkaveling. Bij de ruilverkaveling is de verkaveling (plaatselijk) gewijzigd en uitgedund. Een deel van het beekdal is thans bedekt met aaneengesloten bos. Voor een deel bestaat dit bos uit (doorgeschoten) hakhout. Het gebied kent een samenhang met het akkercomplex bij Euvelwegen.

Akkercomplex met esdek, bolle ligging, openheid, steilranden en (restanten van) hakhout. Akkercomplexen dateren in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier kleinschalige cultuurlandschappen. Midden in het akkercomplex ligt het buurtschap Euvelwegen. Dit buurtschap kent nog relatief veel oude (langgevel)boerderijen. Het akkercomplex lag, met bijbehorend buurtschap, eeuwenlang als een eiland in de omliggende heide. Het gebied kent een samenhang met het beekdal van de Sterkselsche Aa.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema Adres 5.31.1.016 Sterksel Woonhuis Oostrikkerweg 1 5.17.5.001 Euvelwegen Huizengroep

5.31.2.043 Heeze Boerderij Euvelwegen 21-23 5.31.2.042 Heeze Boerderij Euvelwegen 27 5.13.1.006 Oostrikkerweg doorgaande weg

5.13.1.015 Nieuwendijk doorgaande weg

5.13.1.016 Dorpstraat doorgaande weg

5.14.2.012 Leenderbrug Voorde

5.14.2.013 zuid van Sterksel Voorde

3.13.1.017 Koenraadtweg doorgaande weg

3.18.4.001 Baronie Cranendonck

5.21.3.002 Heeze, Euvelwegen Zandakker open akker

5.21.1.009 Bos en houtwallen Hemelrasten akkerwal

5.21.2.026 Sterksel, Motbeemden besloten akker

5.21.2.027 Sterksel, Weiakkers besloten akker

5.21.3.028 Akkercomplex Euvelwegen open akker

5.21.1.030 Heeze, Euvelwegen Zandakker akkerwal

5.21.1.031 Heeze, Euvelwegen Zandakker akkerwal

5.21.1.032 Heeze, Euvelwegen Zandakker akkerwal

5.21.2.033 Heeze, Euvelwegen besloten akker

5.21.2.034 Heeze, Euvelwegen besloten akker

24.2.024 De Oelkens gemeynte

24.2.027 Het Cijnsgoed gemeynte

24.2.038 Heugten gemeynte

E5.026 Terrein Providentia Waardevolle bebouwing Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. Terrein “Providentia” Sterksel CHW. Nr.: BP067-000335

Broederhuis dat is gelegen ten noordoosten van Sterksel. Omstreeks 1915 gebouwd kloostercomplex met kapel in sobere, traditionele baksteenstijl. In 1919 kocht de congregatie van de broeders van Sint Joseph een stuk land van de Maatschappij “De heerlijkheid Sterksel” en bouwde er een onderkomen voor epileptische patiënten en een klooster met kapel. Huize Providentie wordt tegenwoordig door leken beheerd. Er wonen ongeveer 175 zware patiënten die permanente verzorging nodig hebben. Op het terrein werd een gemeenschappelijk atelier “De Galerie” ingericht waar patiënten bezig zijn met schilderen en boetseren. Een aantal heeft een opmerkelijk talent en gevoel voor kleuren. De Galerie organiseert regelmatig exposities en publiceert platenboeken van het eigen werk van de inwoners. Bezoekers zijn welkom, de Galerie is elke namiddag open.

Afbeelding: Terrein Huize Providentia

Het complex is van betekenis als gaaf voorbeeld van kloostergebouw voor congregaties in het begin van deze eeuw. Het complex is gelegen in een parkaanleg met diversen bomen waaronder beuken en lindes en heesters.

De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble: Uniek nr Naam Subthema 5.26.8.002 Het Broederhuis Providentia klooster 5.13.1.015 Nieuwendijk doorgaande weg 5.31.5.004 Terrein Providentia (beschermde) stads- en dorpsgezichten

8. Overzicht van aardkundige waarden

Onderstaande gegevens zijn ontleend uit de bijlagen bij de ‘Aardkundig Waardevolle Gebiedenkaart Noord- Brabant’, zoals opgesteld door de provincie. De aardkundig waardevolle gebiedenkaart is de concrete uitwerking van veertig, tot nu toe alleen globaal begrensde, gebieden. Hij bestaat uit een kaartatlas en een toelichting. De provincie geeft op deze manier een impuls aan behoud en ontwikkeling van aardkundige waarden, in én buiten de veertig gebieden.8

In onderstaande gebiedsbeschrijvingen worden de aardkundige waarden van de gebieden toegelicht. Daarbij wordt een relatie gelegd met grondgebruik en cultuurhistorische en ecologische kenmerken. Om bescherming van aardkundige waarden te bevorderen, is ook aandacht voor bestaande en potentiële aantastingen en voor ontwikkelingen en kansen.

1. Leenderbos, Tongelreep, Groote Heide, Het Goor

Oppervlakte : 1926 ha Reliëf : ca. 10 m Aardkundige betekenis : Gaaf bewaarde heide- en duinenvelden, met overgang naar beekdal en een zeldzame pingo-restant (Klein Hasselsven) Aardkundige fenomenen : Beekdal; dekzandreliëf; laagveen Vormende processen : Verstuiving en duinvorming (windwerking), beekdalerosie en -afzetting; meerafzetting (vennen, afgesneden beekmeanders), verlanding, veenvorming, vorstwerking (pingo) Actuele processen : Beekdalerosie en -afzetting; meerafzetting (vennen, afgesneden beekmeanders) verlanding, veenvorming Geologische formaties en afzettingen : Formatie van Boxtel (Twente, dekzand; Laagpakket van Kootwijk (stuifzand) fluvioperiglaciaal bedekt met dun dekzand; Singraven, organogeen) Geologische ontstaansperiod : Dekzand (Formatie van Boxtel): Weichselien (tot Laatglaciaal): Beekdalen: Weichselien/ Holoceen; stuifzand (Laagpakket van Kootwijk) : Holoceen; opvulling vennen (Laagpakket van Singraven) Laatglaciaal/Holoceen Geomorfologische fenomenen : Lage landduinen; dekzandruggen; vlakte (verspoeld) dekzand; dalvormige laagt beekdalbodem; dekzandrug; laagte zonder randwal Bodemtypen : Duinvaaggrond, Gooreerdgrond, Haarpodzolgrond, Hoge zwarte enkeerdgrond, Lage enkeerdgrond, Veldpodzolgrond, Vlakvaaggrond, Vlierveengrond Wetenschappelijke & educatieve betekenis : Goed toegankelijk heidelandschap met diversiteit aan gaaf bewaarde duinenvelden en vennen, waaronder zeldzame pingo restant in de vorm van het morfologisch mooi ontwikkelde en gave Klein Hasselsven. Het

8 http://www.brabant.nl/dossiers/dossiers-op-thema/natuur-en-landschap/natuurgebieden/aardkundige-waarden.aspx

voorkomen van dergelijke structuren is zeer zeldzaam in Zuid-Nederland

Algemeen

Het aardkundig waardevolle gebied Leenderbos, Tongelreep, Groote Heide, Het Goor (deelkaart 38) ligt op het grondgebied van de gemeenten Heeze-Leende, Valkenswaard en Cranendonck. Het bestaat uit het bos- en heidegebied van het Leenderbos, het ten zuiden ervan gelegen heidegebied de Groote Heide, het westelijk gelegen beekdal van de Tongelreep en het laaggelegen bosgebied van Het Goor in het oosten. Ook het Brugven ten westen van de Tongelreep werd in het gebied opgenomen.

Afbeelding: Typisch licht golvend dekzanden stuifzandreliëf

Aardkunde

Het westelijk deel van het Leenderbos en de Groote Heide bestaat uit een licht golvend dekzandlandschap met dekzandruggen en tussenliggende laagten met vennen. Het westelijk deel bestaat grotendeels uit lage land- en stuifduinen met tussenliggende laagten waarin nog enkele verspreide vennen voorkomen. Vooral in het noordoosten van het gebied liggen plaatselijk ook enkele lage stuifzandwallen. Het Klein Hasselsven (coördinaten 164/371) is een gaaf en voor Zuid-Nederland zeer zeldzaam voorbeeld van een pingo-ruïne: een kleine (80-100m doorsnede) maar zeer goed bewaarde laagte met een 1 tot 2 meter hoge randwal en een typische verlandings-vegetatiesuccessie in het centrale lage deel. Het is het overblijfsel van een afgesmolten ijslens in de bodem uit de eindfase van de laatste ijstijd. Het Brugven is een mooi voorbeeld van een ven dat ontstaan is in de uitwaaiingslaagte van een noordoostwaarts gericht paraboolduin. In het beekdal van de Tongelreep werd de rechtgetrokken beekloop op een nogal kunstmatige manier opnieuw in een meanderende staat teruggebracht. Het Goor vormt een onderdeel van een laaggelegen en vochtige dekzandvlakte.

Cultuurhistorie

Het Leenderbos is grotendeels een productiebos (1932-1941) dat moest helpen om zandverstuivingen vast te leggen en te voorkomen. De stuifzandwallen aan de noordoostzijde van het gebied getuigen nog van deze periode van zandverstuiving. In de beekdalen van de Tongelreep en de Warmbeek zijn nog de contouren zichtbaar van oude experimenten met heide-irrigatie. De Kluizerweg is een oude klinkerweg.

Grondgebruik en ecologie

Het Leenderbos bestaat grotendeels uit naaldbos. Op de Groote Heide komen voornamelijk droge en natte heide en enkele vennen voor. Ook in het Leenderbos komen kleine heideterreintjes voor. Het noordelijk deel van het Tongelreep-dal is in agrarisch gebruik. In het zuidelijk deel ontwikkelt zich sinds de hermeandering een

79 wilgenbroekbos. Het Goor bestaat overwegend uit elzen- en berkenbroekbos, met kleinere oppervlakten rietmoeras/struweel/ruigte bij de waterplassen.

Afbeelding: Open en vlak heidelandschap rond de Hasselsvennen

Kwetsbaarheid en aantastingen

Het archeologisch en aardkundig bodemarchief dat bewaard is gebleven onder het maaiveld of in vennen is gevoelig voor grootschalige graaf- of baggerwerkzaamheden in het kader van natuurontwikkeling en -beheer. De pingo-ruïne van het Klein Hasselsven is aardkundig zeer waardevol maar ook kwetsbaar. De opvulling van het smeltgat bevat waarschijnlijk een klimaatarchief van de periode sinds het einde van de laatste ijstijd, maar dat gaat verloren wanneer het ven in het kader van natuurontwikkeling zou worden uitgebaggerd om verdere verlanding tegen te gaan. De gave bijna cirkelvormige vorm en randwal kunnen gemakkelijk beschadigd worden bij graaf- of natuurbeheerwerkzaamheden waarbij machines worden ingezet. In het landbouwgebied hebben plaatselijk egalisaties en/of oppervlakkige ontgrondingen plaatsgevonden. In het dal van de Tongelreep is de belangrijkste aantasting de vroegere rechttrekking van grote delen van de natuurlijke beekbedding. Een potentiële bedreiging, vooral in het noordwesten van het gebied, is verdere uitbreiding van de bebouwing rond Valkenswaard.

Ontwikkeling, kansen

De bereikbaarheid en toegankelijkheid van het gebied is goed. Op diverse plaatsen zijn informatieborden geplaatst en er zijn gemarkeerde fiets- en wandelpaden die het gebied doorkruisen. Sommige wegen zijn zelfs per auto toegankelijk. De aardkundige informatie zou echter verder uitgebreid kunnen worden. Vooral een goed toegankelijk, gaaf bewaard en zeldzaam aardkundig verschijnsel als het Klein Hasselsven verdient de nodige aandacht te krijgen.

2. Sterkselsche Aa

Naam gebied : Sterkselsche Aa Oppervlakte : 493 ha Reliëf : ca. 7 m Aardkundige betekenis : Beekdalgebied met een klein deel van het aangrenzend dekzandlandschap met enkele dekzandruggen; slechts kleine delen van de beek zijn nog vrij meanderend Aardkundige fenomenen : Beekdal Vormende processen : Beekdalerosie en -sedimentatie; verstuiving en dekzandvorming (windwerking); verlanding Actuele processen : Beekdalerosie en -sedimentatie, verlanding Geologische formaties en afzettingen : Formatie van Boxtel (Twente, Singraven, organogeen; fluvioperiglaciaal bedekt met dun dekzand)

Geologische ontstaansperiode : Dekzand: Weichselien; beekdal (Laagpakket van Singraven): Weichselien/Holoceen Geomorfologische fenomenen : Dalvormige laagte; beekdalbodem; vlakte (verspoeld) dekzand; dekzandvlakte; glooiing beekdalzijde; dekzandruggen; dekzandrug; laagte zonder randwal Bodemtype : Gooreerdgrond, Hoge zwarte enkeerdgrond, Madeveengrond, Veldpodzolgrond Wetenschappelijke & educatieve betekenis : Typisch Noord-Brabants beekdal met grotendeels rechtgetrokken beekloop en de erg geleidelijke en meestal onduidelijk zichtbare beekdalglooiingen op de overgang naar het omliggende dekzandlandschap

Algemeen

Het aardkundig waardevolle gebied van de Sterkselsche Aa (deelkaart 37) ligt in het zuidoosten van de provincie, op het grondgebied van de gemeenten Heeze - Leende en Cranendonck. Het gebied sluit aan op het Dommeldal in het gebied 27 Strabrechtse Heide. Het omvat een groot deel van het beekdal van de Sterkselsche Aa stroomopwaarts van zijn samenvloeiing met de Dommel bij Heeze

Aardkunde

Het gebied omvat het beekdal, de beekdalglooiingen en een deel van het omliggende licht golvende dekzandlandschap waarin ook enkele dekzandruggen voorkomen. Een groot deel van de Sterkselsche Aa is rechtgetrokken. Enkel aan de noordwesten zuidoostzijde van het gebied zijn nog relatief kleine delen met een meanderende bedding bewaard gebleven.

Afbeelding: Oorspronkelijke meanderende loop van de Sterkselsche Aa

Cultuurhistorie

Cultuurhistorische elementen in het gebied zijn onder andere Landgoed Cranendonck, de beemdenpercelering (in het centrale deel van het gebied), broekbosjes (onder andere benedenstroomse deel) en laanbeplanting.

Grondgebruik en ecologie

Het grondgebruik in het noordwestelijke deel van het gebied is overwegend agrarisch. Het meest stroomopwaartse (zuidoostelijke) deel van het gebied wordt grotendeels door loofbos ingenomen, waaronder elzenbroekbos en vochtig berkeneikenbos.

Kwetsbaarheid en aantastingen

Sterke aantastingen van de aardkundige waarden in het beekdal zijn onder andere de rechttrekking van grote delen van de meanderende beekbedding, de aanleg van het Sterkselsch Kanaal (sterke beïnvloeding van de waterhuishouding in het beekdal), de aanleg van de spoorweg Eindhoven - Weert die een deel van het dal doorsnijdt, een ontgronding nabij de Molhoutse Brug, en het deels egaliseren van landbouwland in het beekdal. Bedreigingen van de aardkundige waarden in het gebied zijn onder andere verdere egalisaties voor landbouwdoeleinden, vergravingen in het kader van natuurontwikkeling, en verdere aanleg van infrastructuur of bebouwing.

Ontwikkeling, kansen

De toegankelijkheid van het gebied is goed. In het meer stroomopwaartse deel, dat behoort tot het natuurgebied ‘De Pan’ (Staatsbosbeheer), zijn informatiepanelen aanwezig. Deze gaan echter niet specifiek over het beekdal van de Sterkselsche Aa en besteden weinig aandacht aan de aardkundige aspecten ervan. Dit zijn verbeterpunten bij de verdere ontwikkeling van het gebied.

3. Strabrechtse Heide, Kleine Dommel

Naam gebied : Strabrechtse Heide, Kleine Dommel Oppervlakte : 2709 ha Reliëf max. : 10m Aardkundige betekenis : Uitgestrekt heidegebied met diverse aardkundige fenomenen in samenhang met cultuurhistorische waarden Aardkundige fenomenen : Beekdal, dekzandreliëf, stuifduinen, pingoruïneVormende processen Verstuiving (windwerking); riviererosie en -afzetting; meerafzetting, verlanding, veenvorming (vennen, afgesneden meanders); vorstwerking (pingo) Actuele processen : Riviererosie en -sedimentatie; verstuiving (windwerking), meerafzetting, verlanding, veenvorming (vennen, afgesneden meanders) Geologische formaties en afzettingen : Formatie van Boxtel (Nuenen groep, fluvioperiglaciale afzettingen, dekzand); bedekking Laagpakket van Kootwijk; Laagpakket van Singraven Geologische ontstaansperiode : Dekzand: Weichselien (tot Laatglaciaal): stuifzand: Holoceen; Laagpakket van Singraven (opvulling vennen): Laatglaciaal/Holoceen; beekdalen (Laagpakket van Singraven): Weichselien/ Holoceen Geomorfologische fenomenen : Dekzandruggen; lage landduinen; laagte zonde randwal; beekdalbodem; dalvormige laagte; dekzandvlakte; glooiing beekdalzijde; daluitspoelingswaaier

Bodemtypen : Duinvaaggrond, Gooreerdgrond, Haarpodzolgrond, Hoge zwarte enkeerdgrond, Laarpodzolgrond, Lage enkeerdgrond, Meerveengrond, Moerige eerdgrond, Moerige podzolgrond, Veldpodzolgrond, Vlakvaaggrond, Vlierveengrond Wetenschappelijke & educatieve betekenis : Typisch heide- en beekdallandschap, met diverse ventypes afhankelijk van bodem en ondergrond, en met verschillende hydrologische en Hydro ecologische condities. Van grote aardwetenschappelijke waarde is zeker het Rondvenneke (kleine Laatglaciale pingo-ruïne of palsa met mogelijk Laatglaciaal klimaatarchief)

Algemeen Aardkundig waardevol gebied Strabrechtse Heide, Kleine Dommel (deelkaart 36) is gelegen ten zuidoosten van Geldrop, op het grondgebied van de gemeenten Heeze-Leende en Someren. Het gebied bestaat uit een uitgestrekt heidegebied met een aantal grote vennen, dat omgeven wordt door bossen. In het gebied is ook het beekdal van de Kleine Dommel ten zuiden van Geldrop en ten westen van Heeze opgenomen, dat aansluit aan de westrand van de Strabrechtse Heide.

Afbeelding: Een groepje ‘vliegdennen’ bij het Sterven

Aardkunde Het heide- en bosgebied bestaat uit een licht golvend dekzandlandschap waar lokaal vennen in uitwaaiingslaagten en lage landduinen voorkomen. Het Beuven in het oosten van de Strabrechtse Heide is het grootste ven van Noord-Brabant. Een aantal van de moerassige terreindepressies staat alleen periodiek onder water en droogt uit in de zomermaanden. In het centrale deel van de heide (Galgeberg) werd in het kader van natuurontwikkeling de vegetatie en het bovenste deel van de bodem verwijderd zodat het zandoppervlak kon gaan verstuiven. In dit gebied vindt nu weer actieve zandverstuiving en nieuwe duinvorming plaats. Het Rondvenneke bij de Hoenderboom is een zeldzaam voorbeeld van een pingo-ruïne: een kleine (30-40 meter doorsnede) maar goed bewaarde laagte met een lage randwal en een typische verlandingsvegetatie in het deel

83 met open water. In het westen gaat het bos- en heidegebied van de Strabrechtse Heide via een zachte terreinglooiing over in het beekdal van de Kleine Dommel. De beekloop werd over een groot deel van zijn lengte rechtgetrokken en plaatselijk verlegd. Naast de verlegde nieuwe loop blijft nog een deel van de oude meanderende bedding zichtbaar. De loop van de Sterkselsche Aa in het zuiden heeft nog wel zijn oorspronkelijke meanderende karakter behouden.

Cultuurhistorie Het gebied wordt doorkruist door een aantal oude zandpaden (bv. Strabrecht, Mierlosedijk). Op de Strabrechtse Heide zijn nog plaatselijk restanten van oude heideontginningen zichtbaar. In het Dommeldal komen broekbossen, laanbeplantingen, struwelen en zones met kleinschalige beemdenpercelering voor.

Grondgebruik en ecologie In dit open heidegebied komt, afhankelijk van het plaatselijke reliëf, een mozaïek van droge en natte heide en kleine verspreide bosjes voor. Naaldbos vormt de bosgordel rond het centrale heidegebied. De smalle bosgordel langs de Witte Loop bestaat uit berken- en wilgenbos. Het dal van de Kleine Dommel is in agrarisch gebruik, net als dat van de Grote Aa. In de beekdalen komt plaatselijk vochtig schraalland, bloemrijk grasland en (elzen)broekbos voor. In het zuidwestelijk deel van het gebied komt droger loofbos met eiken en beuken voor.

Afbeelding: Actieve verstuiving Galgenberg

Kwetsbaarheid en aantastingen Het bodemarchief dat bewaard is gebleven onder het maaiveld of in vennen is gevoelig voor grootschalige graaf- of baggerwerkzaamheden in het kader van natuurontwikkeling en -beheer. De pingo-ruïne van het Rondvenneke is aardkundig zeer waardevol maar ook zeer kwetsbaar. De opvulling van het smeltgat bevat waarschijnlijk een klimaatarchief uit het Laatglaciaal, maar dat gaat verloren wanneer het ven in het kader van natuurontwikkeling zou worden uitgebaggerd om verlanding tegen te gaan. De gave, bijna cirkelvormige vorm en de lage en smalle randwal kunnen gemakkelijk beschadigd worden bij graaf- of natuurbeheerwerkzaamheden waarbij machines worden ingezet. In het heidegebied hebben de voornaamste aantastingen te maken met natuurontwikkeling: afplaggen van de bovenste bodemlaag ten behoeve van bodemverarming of vrijmaken van het moedermateriaal voor heractiveren van zandverstuivingen, en uitbaggeren van vennen om te snelle verlanding tegen te gaan. Het bodemarchief wordt hierdoor potentieel bedreigd, en het natuurlijk aanwezige reliëf wordt in mindere of meerdere mate gewijzigd. In het Dommeldal is de belangrijkste aantasting het rechttrekken van grote delen van de natuurlijke beekbedding. Ondiepe oppervlakkige ontgrondingen bevinden ten zuiden van Heeze, aan de oostzijde van de Rul tussen Rul en Strabrecht, bij Rederijk en de Blauwe Kei. Ook het Witven in het zuiden van de Strabrechtse Heide is gegraven.

Ontwikkeling, kansen De Strabrechtse Heide is één van de grootste heidelandschappen van Nederland. Natuurbeheer en natuurontwikkeling zijn erop gericht om het open heidelandschap met vennen te bewaren en vergrassing tegen te gaan. De toegepaste beheermaatregelen bestaan voornamelijk uit maaien, afplaggen en begrazen. Sterk verlande vennen worden opnieuw uitgegraven. Deze maatregelen zijn niet zonder gevaar voor de aardkundige waarden (zie boven). De bereikbaarheid van het gebied van de Strabrechtse Heide is goed: verharde wegen lopen tot aan de belangrijkste ingangen, waar ruime parkings gelegen zijn. De toegankelijkheid is eveneens goed: een netwerk van al dan niet gemarkeerde fiets-, wandel- en ruiterpaden doorkruist het gebied. Slechts enkele delen van het heidegebied zijn tijdelijk afgesloten voor het publiek. Bij de voornaamste ingangen en ook binnen het gebied van de Strabrechtse Heide zijn informatiepanelen te vinden waar ook uitleg over aardkunde- gerelateerde onderwerpen wordt gegeven (zoals het heractiveren van de zandverstuivingen op de Galgeberg). Een afleesbare grondwater-peilschaal met informatiepaneel staat bij de Mierlose dijk. Deze al goede

84 infrastructuur zou verder kunnen uitgebouwd worden met specifiek aardkundig gerichte informatiepanelen, zoals bij het Rondvenneke en de zandverstuivingen op de Galgeberg.