the life and death of marina abramoviÆ

robert wilson, marina abramović, antony, willem dafoe Info Credits performers productieteam / production team Marina Abramović, Ivan Civic, Amanda Sam Collins, productieleiding production Coogan, Willem Dafoe, Andrew Gilchrist, manager, Gemma Tonge, zakelijke leiding data / dates regie, toneelbeeld, lichtconcept / Antony, Elke Luyten, Christopher Nell, company manager, Jane Rosenbaum, toneel- do 21 (generale repetitie) direction, set design, lighting concept Kira O’Reilly, Antony Rizzi, Carlos Soto, meester van het gezelschap company stage vr 22, za 23, zo 24* juni 2012 Robert Wilson Svetlana Spajić. manager, Ros Chapelle adjunct toneelmees- Thu 21 (dress rehearsal) co-creatie / co-creation Svetlana Spajić Group (Minja Nikolić, ter deputy stage manager, Louise Martin Fri 22, Sat 23, Sun 24* June 2012 Marina Abramović Zorana Bantić, Dragana Tomić) adjunct toneelmeester deputy stage manager, locatie / venue muzikale leiding, componist, musici / musicians Sarah Coates, assistent toneelmeester Koninklijk Theater Carré liedteksten / musical director, composer Doug Wieselman, gitaar, klarinet, percussie assistant stage manager, Lynsey Peisinger, aanvang / starting time & lyricist guitar, clarinet, percussion souffleurprompt , Shanti Freed, supervisie 20.00 u, *15.00 u Antony Gael Rakotondrabe, piano, repetitor, kostuums costume supervisor, Jon Clarence, 8 pm, *3 pm componist / composer percussie piano, repetiteur, percussion geluidstechnicus sound operator, Amy duur / running time William Basinski Matmos, elektronica, percussie electronics, Spencer, geluid nr. 2 sound no 2, Wee 2 uur 30 minuten, inclusief een pauze componist, liedteksten / composer & percussion Cheng Low, programmeur licht lighting 2 hour 30 minutes, including one interval lyricist Oren Bloedow, gitaar, basgitaar guitar, bass programmer, Marcello Lumaca, hoofd LX taal / language Svetlana Spajić in opdracht van / commissioned by chief LX, Danny Hones, hoofd toneel chief Engels met Nederlandse boventiteling kostuums / costumes Manchester International Festival and of stage, Richard Schnider, videotechnicus English with Dutch surtitles Jacques Reynaud Teatro Real, Madrid video technician, Shaun MacDonald, inleiding / introduction lichtontwerp / lighting design met with Theater Basel, Art Basel, Hol- persoonlijke assistent van Antony 19.15 u, zo 24.6 14.15 u AJ Weissbard land Festival, Salford City Council en and administrator to Antony 7.15 pm, Sun 24.6 2.15 pm co-regie / associate director deSingel Fabien Zurmeyer, assistent Robert Wilson Meet the artist Ann-Christin Rommen met steun van / with support by assistant to Robert Wilson za 23.6, na de voorstelling dramaturgie / dramaturg The Metabolic Studio Manchester International Festival Sat 23.6 after the performance Wolfgang Wiens wereldpremière / world premiere Alex Poots, festivaldirecteur & uitvoerend websites geluidsontwerp / sound design The Lowry, Manchester, 9.7.2011 producent festival director & executive www.mif.co.uk Nick Sagar producer, Christine Cort, adjunct directeur www.robertwilson.com make-up / make up design associate director, Jim Forrester, interim www.antonyandthejohnsons.com Joey Cheng uitvoerend directeur interim executive video-ontwerp / video design director, Tracey Low, ‑senior producent Tomasz Jeziorski senior producer, Jack Thompson, technisch supervisie muziek & muziekmix / directeur technical director, Katie Vine, music supervision & music mix tourmanager touring manager, Cathy Dan Bora Gallagher, marketingmanager marketing assistent toneelbeeld / set design director, Nadja Coyne, pers en pr manager assistant press and pr director Annick Lavallée-Benny assistent kostuums / costume design Love and dedication to Wolfgang assistant Wiens for structuring and shaping Julia von Leliwa The Life and Death of Marina Abramovic´. regieassistent / assistant director We will always be grateful. 1941 – 2012 Thomas Hescott

2 3 proloog – pauze– Begrafenis P ozdrav Marini Abramović Intermezzo IV Een man ontmoeten (1975 – 1988) Intermezzo I Leuke frames (1946 – 1966) B1 Your Story, My Way De Grote Muur Empathy A1 Het Verhaal van de Wasmachine B2 Leugens, Leugens, Leugens (1989 – 2010) Intermezzo II C er planina i Hercegovina De Asbak (1967 – 1974) Cut the World Your Story, My Way (reprise) Salt in my Wounds

A2 B3 Het Verhaal van de Grote Neus Het Kleine Huis Willem’s Song Intermezzo III Moeders Lijst Intermezzo V Dodende Ratten A3 Het Verhaal van de Schoenpoets Epiloog I am Seething / Dream Crusher Begrafenis B jela golubica / Volcano of Snow A4 Het Verhaal van het Ziekenhuis Snowy Angel

A5 Het Verhaal over haar Moeder en Vader Saints Ascend

A6 Spiritueel Koken

A7 Het Verhaal van de Russische Roulette Watch Me

A8 De Groene Appelboom Oj jabuko zeleniko / The Cut

4 5 Luister naar melk inschonk voordat ze kalm haar twee de beelden kinderen doodstak. Het werd gevolgd door een 24 uur lange stille ouverture voor een voorstelling die gedurende zeven dagen Door John O’Mahony onafgebroken werd opgevoerd tijdens het kunstfestival van Shiraz-Persepolis (Iran). Robert Wilson is wereldwijd een van de Einstein on the Beach, een vijf uur durende meest vernieuwende en toonaangevende opera in vrije vorm gemaakt met compo- theaterregisseurs. Door zijn criticasters neer- nist Philip Glass in 1976, was een specta- gezet als een charlatan en door zijn fans be- culaire collage van beelden, onder meer een jubeld om zijn visionaire ideeën heeft Wilson levensgrote rook spuwende locomotief en niet alleen een theaterstijl gecreëerd, maar een gigantisch ruimteschip dat esoterische een geheel nieuwe beeldentaal voor het symbolen flitste op de maat van de muzika- toneel. Zijn oeuvre, gemaakt tijdens meer le herhalingen van Glass. dan veertig immens productieve en fantas- Meer recent is Wilson zich ook gaan bezig- tische jaren, is het sterkste en dwingendste houden met wat conventionelere opera theatrale argument ooit tegen de tot sterven en theater, zoals zijn versie van Wagners gedoemde, woordgebonden tirannie van Lohengrin, waarin tijdens de hele voorstel- het naturalisme. ‘Ik heb sinds ik geboren lingen witte lichtstralen werden geprojec- ben nooit iets mooiers gezien in de wereld,’ teerd op het achterdoek. Ik had destijds in schreef Louis Aragon in een ‘open brief’ 1991 als jonge journalist het genoegen de aan collega surrealistisch schrijver André repetities te mogen bijwonen, en net als bij Breton nadat hij in 1970 Wilsons Deafman mijn vele latere ontmoetingen met de regis- Glance had gezien. ‘Het is wat wij, uit wie seur was ik toen al verbaasd over hoe de het surrealisme geboren werd, droomden ideeën en toneelbeelden in de schetsboe- dat er na ons zou gebeuren, dat ons zou ken die nooit van zijn zijde weken spontaan overstijgen.’ leken te ontspringen aan zijn verbeelding – volledig gevormd en wel. Wilson is eigenlijk een schilder die in het Maar welk ruw materiaal hij ook onder han- theater werkt. Zijn eerste werk was het den heeft, Wilson blijft het publiek uitda- groot opgezette The King Of Spain in 1969, gen om op een heel andere manier naar the- een stil en uiterst langzaam voortgaand ater te kijken. ‘Ga zoals je naar een museum stuk met opvallende beelden, zoals een stel zou gaan, zoals je naar een schilderij zou reusachtige bontbenen die het toneel over- kijken,’ adviseert Wilson zelf zijn toeschou- staken, alsof er een enorme kat door de wers. ‘Je geniet gewoon van de enscenering, toneelzolders liep. van de architecturale ordening, de muziek, Deafman Glance was een zeven uur durend de emoties die dat allemaal oproept. Luister ‘droomlandschap’, kalm geobserveerd door naar de beelden.’ een dove jongen hoog boven het toneel. De meest gedenkwaardige momenten daarvan John O’Mahony is criticus bij de Britse waren de twintig minuten van de verschrik- krant The Guardian en programmamaker. kelijke proloog, waarin een vrouw in een Victoriaanse japon heel langzaam een glas

6 7 Biografie als Iedere keer dat ik een biografie maak, begin materiaal ik met hetzelfde principe: de controle hele- maal opgeven. Door het materiaal dus uit handen te geven aan de regisseur kan hij in Door Marina Abramović zekere zin een remix maken van mijn leven. Dat kan chronologisch of niet – dat doet er Dit is een heel ander type voorstelling dan niet toe. Ik ben materiaal, verder niets. Ik Marina Abramović Presents.... Dat was podi- heb geen input, maar wat er altijd gebeurt is umkunst, maar The Life and Death of Marina dat mijn leven me nieuw voorkomt. Abramović is een stuk poëtisch biografisch Ik kan niet zeggen hoe bevrijdend dat is. theater. En ik doe die biografieën ontzettend Toen ik Bob voor het eerst ontmoette, zei graag – sinds 1989 heb ik er zes gemaakt. hij dat hij wilde dat ik mijn moeder zou spe- len, en ik heb een enorm probleem met mijn De eerste kwam tijdens een echt moeilijke moeder, echt een haat-liefdeverhouding. periode in mijn leven, toen ik niet wist welke Maar hij had daar iets gezien en hij wilde dat kant het op ging met mijn werk. Ik pakte onderzoeken, ook al hield dat in dat ik sinds de theatervorm op om mijzelf los te maken we in Manchester aankwamen heb gehuild. van de pijn, denk ik. Ik vond het proces zijn. Maar voor mij is het nog steeds heel haar biografie uitgelegd op een ronde tafel. zo interessant dat ik er elke vijf of zes jaar Deze biografie is anders omdat alle vorige persoonlijk, en dat is de reden dat ik The Life Daar verkenden we voor het eerst grondig naar terugkeer en steeds een andere regis- regisseurs zich hebben geconcentreerd op and Death of Marina Abramović wil opdra- Marina’s herinneringen aan haar kinder- seur vraag mijn biografie onder handen te aspecten van mijn werk, terwijl Bob graag gen aan de grootste liefde van mijn leven, tijd, een kroniek van verschrikkelijk mis- nemen. Charles Atlas maakte in 1989 de mijn leven wilde verkennen. Hij nam alle Paolo Canevari. bruik. Elk huiveringwekkend verhaal werd eerste biografie en Michael Laub in 1997 de tragische, pijnlijke en emotionele verhalen omgebogen tot een Grimm-sprookje, maar laatste, The Biography Remix. Deze keer wil- die samen ‘mij’ vormen en zette die op het dan zonder de les die aan het eind troost de ik werken met Bob Wilson, omdat ik al toneel. Het wordt in feite zo tragisch dat je Muziek voor Marina en houvast biedt. Ik wist al van de boeiende zo lang een grote fan van hem ben. Hij heeft bijna moet lachen, en voor mij was dat een beelden die Marina de afgelopen veertig jaar echt een nieuwe theatertaal uitgevonden in enorme bevrijding van negativiteit! Werken als uitvoerend kunstenaar had geschapen. relatie tot tijd en ruimte. Zijn beeldentaal is met acteur Willem Dafoe en zanger Antony Door Antony We onderzochten haar worstelingen en haar symbolisch, hij schildert met licht. is als een fascinerende chemische reactie. successen, haar liefdes en haar groei naar Ik kan me niet meer voorstellen dat ik met Marina Abramović zag mij vier jaar geleden volwassenheid. Werken met Bob Wilson heeft wel wat weg anderen zou werken; Antony heeft mijn voor het eerst optreden, toen ik in Carnegie van het verkennen van parallelle werelden. Ik leven op een zeer emotionele manier ver- Hall Snowy Angel van Baby Dee zong. Na De opdracht om liederen te schrijven ervaar dezelfde woonkamer, dezelfde ont- taald in muziek, en Willem is een fenome- het concert kwam ze naar me toe en al snel die aspecten van het leven van Marina bijttafel, terwijl ik tegelijkertijd mij onbeken- naal acteur. werden we heel goede vrienden. Ik vond Abramović belichamen was voor mij aan- de parallelle werelden binnentreed. Ik heb haar een fantastisch mens: groter dan het vankelijk nogal een opgave. Dat voorjaar had altijd al met hem willen werken. Op een of Waarom blijft de biografie me intrigeren? leven, scherpzinnig, geestig, grootmoedig Marina een retrospectief in het MoMA in andere manier voelde ik intuïtief dat wij een Omdat kunstenaars altijd werken met het en radicaal. New York City en zat ze drie maanden in zelfde perceptie hebben van tijd en esthe- materiaal van hun eigen leven. Kunst maken het atrium van het museum, starend in de tiek. Ik begrijp de taal van de symbolen die gaat over het overzetten van die gevoelens Marina vroeg me om samen met Robert ogen van honderden toeschouwers. Toen ik hij gebruikt. Die is bekend voor mij. Met en gedachten in een universele taal. En zo Wilson te werken aan een op haar biogra- Lou Reed vertelde dat ik niet wist waar ik het werken aan The Life and Death of Marina werkt de biografie ook. Hoe dieper je in fie geïnspireerde voorstelling. Op de eerste moest beginnen, antwoordde hij: ‘Maak het Abramović had ik eindelijk de kans dit te jezelf afdaalt, hoe universeler je wordt. Deze repetitiedag bij de Watermill Foundation gewoon persoonlijk. Toen ik tegenover haar ervaren. biografie zou dus ieders biografie kunnen werden index-kaartjes met elementen van zat, wilde ik die kleuren die over haar gezicht

8 9 rolden niet zien.’ Was het de publieke intimi- fie dan utobiografiea was. Hoewel Marina teit van het werk, of haar schijnbare zelfop- zelf mede-uitvoerende was van The Life offering die hem een ongemakkelijk gevoel and Death of Marina Abramović had zij het gaf? Wat zou een minnaar tegen Marina auteurschap van het stuk volledig uit handen zeggen? Dat gesprek met Lou was de aan- gegeven. Marina had een mannelijke regis- zet voor het schrijven van Willem’s Song, en seur gevraagd, een mannelijke hoofdrolspe- toen begon de bal te rollen. ler en een gender-overstijgende zanger om het verhaal over haar leven te reconstrueren. De getalenteerde Servische zangeres En toch kon ik in mijn perceptie Marina’s Svetlana Spajić zong een groet aan Marina leven en werk niet scheiden van haar verhaal tijdens het diner ter gelegenheid van het als een vrouw. Dit alles speelde door mijn MoMA-retrospectief. Svetlana stelde me hoofd toen ik de teksten schreef voor de paar later voor aan haar kwartet, en we begon- songs die mijn bijdrage aan de productie uit- nen elementen van de hartverscheuren- maken. De centrale song van de soundtrack de traditionele volksmuziek van Marina’s blijft echter Snowy Angel, dat enkele jaren vaderland te verweven in de soundtrack voor geleden fungeerde als het licht dat Marina The Life and Death of Marina Abramović. en mij voor het eerst samenbracht. Componist William Basinski vroeg ik of we werk van hem konden verwerken in de partituur. De muziek van William onthult Een uniek zichzelf langs hypnotiserende cirkels die persoonlijk werk onderbewust veranderen, en dat voelde in lijn met de manier waarop Marina in haar werk gebruikmaakt van duur. Ik nodigde drie ervaren musici uit van de kern van een Door Willem Dafoe live band: Doug Wieselman op hoorn en gitaar, Oren Bloedow op bas en gitaar en Het werk van Bob Wilson heeft me altijd Gael Rakotondrabe op piano en keyboards. geïnspireerd en ik heb er veel genoegen aan Bob introduceerde een getalenteerde jonge beleefd. Marina is een vriendin en Antony countertenor bij de cast, Christopher Nell, heb ik gretig gevolgd vanaf het allereerste en zijn stem was mijn muze bij het schrij- moment dat ik hem hoorde zingen in de ven van de songs voor The Life and Death of filmAnimal Factory, waar wij elkaar voor het Marina Abramović. Ten slotte heb ik het elec- eerst ontmoetten. Dus toen Bob mij uitno- tronic sound art-duo Matmos bij het ensem- digde om me bij het project te voegen, wist ble betrokken. Hun muziekfragementen en ik dat het om een uniek persoonlijk werk -fragmentjes stonden in hoekcontrast met zou gaan. In creatief opzicht wil ik altijd de grote lijnen van William Basinki’s werk. graag ‘in één kamer’ zijn met mensen die ik Met Matmos’ vaardigheden om klanken te bewonder – niet alleen vanwege hun werk ontleden en te transformeren konden we maar ook om hoe zij hun leven leven en hoe Robert Wilsons regie verder ondersteunen. zij die twee verenigen. Marina is daarvan het ultieme voorbeeld. Het is fantastisch Terwijl het project vorderde, realiseerde ik deel te hebben aan de totstandkoming van mij opnieuw dat dit inderdaad meer biogra- Marina’s Leven en Dood... onze dood.

10 11 12 13 Lyrics by Antony Saints Ascend God condemns Those who hurt others Your Story, My Way But what does I’ll tell you a story He think Through my man’s eye Of a woman who afflicts pain Your story Upon herself? My way Who weeps and moans Your black and blue story Tears at her hair Rends her limbs? Through the white of my eye Punched and starved My loneliness Does God My pain Love or despise her? My drinking My eminence Cut the World The horror of For so long I’ve obeyed that feminine decree My manicured grave I’ve always contained your desire to hurt me I’ll tell you a story But when will I turn and cut the world? Grind it through my eye My eyes are coral, absorbing your dreams Crush it through my white’s eye My heart is a record of dangerous scenes I’m gonna cry My skin is a surface to push to extremes But I’m gonna use your eyes I’m gonna cry through your eyes When will I turn and cut the world?

Dream Crusher The Cut I will make a necklace The cut upon her face From the stones you throw The blood from under her skirt! I will take your hate A red fountain carries me And I’m gonna grow Towards my destiny Towards the luminosity Of your mistake The cut in the sky! Out fall Father’s eyes As any child would Dive deep in the snow You don’t want the best for me Cold seed for the spring You don’t want to see me free Harvest of my Creativity You seek to crush my dreams As someone crushed your dreams The Cut of Her Before you met me Face Portal of our race Spurned Majesty sighs Watch Me For That Cut! Watch me Hurt myself Salt In My Wounds It makes me Salt, salt in my wounds Feel so alive To dull more pedestrian pain To sting transcendentally

14 15 As if in a dream Seems to call my name As if I had a choice Can I walk away As if I had control Without feeling the same?

Salt, salt in my wounds Snake Song Hanging like a skin on a man I am seething with love Pain hangs onto me I am giving with rage As if in a dream I am bleeding with humour As if I had a choice As if I had control Willem’s Song Why must you cut yourself? Gold, gold in my womb Do you know it hurts me to see you suffer? Gold is the white of my eyes I never asked for you to risk your life Gold will deliver me On the altar As if in a dream I don’t want to see those colours As if I had a choice As they roll across your face As if I had control Why must you hurt yourself? Are you hungry for my guilt? Volcano of Snow Are you eating my guilt? I want white breath Or does this pain nourish you? I want everrest Every night I wait for you I want sun‘s eyes Why must you suffer And rivers that Like Christ for his Father? Wind glittering to the sea Like a lamb under a Weeping Willow tree Like empty guts That is my destiny Like a cow, folding in creases of her own I became a volcano of snow blood? Like a purse full of spite I want crystal light I want white night Like a horse‘s bite And gold gilds Like a bitter slice of metal in the stream? This dancing plane My form, The immaculate constellation of whiteness

Empathy She calls to me She calls to me She calls to me Across the sea Can I have empathy? The movement Of energy Within her heart

16 Prologue – intermission – Funeral P ozdrav Marini Abramović Kneeplay IV Meeting a Man (1975 – 1988) Kneeplay I Nice Frames (1946 – 1966) B1 Your Story, My Way The Great Wall Empathy A1 The Story of the Washing Machine B2 Lies, Lies, Lies (1989 – 2010) Kneeplay II Cer planina i Hercegovina The Ashtray (1967 – 1974) Cut the World Your Story, My Way (reprise) Salt in my Wounds

A2 B3 The Story of the Big Nose The Small House Willem’s Song Kneeplay III Mothers List Kneeplay V Killing Rats A3 The Story of the Shoe Polish Epilogue I am Seething/Dream Crusher Funeral Bjela golubica/Volcano of Snow A4 The Story about the Hospital Snowy Angel

A5 The Story about her Mother and Father Saints Ascend

A6 Spirit Cooking

A7 The Story of the Russian Roulette Watch Me

A8 The Green Apple Tree Oj jabuko zeleniko/The Cut

18 19 Listen to the pictures esoteric symbols in time to Glass’s soaring musical repetitions. More recently, Wilson has branched out Robert Wilson is one of the world’s most into marginally more conventional opera innovative and influential theatre direc- and theatre – such as his luminous interpre- tors. Dismissed as a charlatan by his detrac- tation of Wagner’s Lohengrin, the rehears- tors and exalted as a visionary by his fans, als of which, as a young journalist, I had the Wilson has created not only a style of thea- pleasure of witnessing back in 1991. At the tre, but an entirely new imagistic stage time, as in my many subsequent encoun- vocabulary. His body of work, created over ters with the director, I was astonished at more than 40 immensely prodigious years, how the ideas and stage pictures seemed to is the most sustained and compelling argu- spontaneously leap - fully formed - from his ment ever seen in the theatre against the imagination onto the sketch-pads that never moribund, word-bound tyranny of natu- leave his side. ralism: “I never saw anything more beau- But no matter what dramatic raw material he tiful in the world since I was born,” wrote takes on, Wilson continues to challenge the Louis Aragon in an “open letter” to fellow audience to view theatre in an entirely differ- Surrealist writer Andre Breton, after seeing ent way. “Go as you would to a museum, as Wilson’s Deafman Glance in 1970. “It is what you would look at a painting,” Wilson says, we, who fathered surrealism, dreamed might “You just enjoy the scenery, the architectural come after us, beyond us.” arrangements, the music, the feelings they Primarily a painter who works in theatre, all evoke. Listen to the pictures.” Wilson made his first impression with vast devised works such as The King Of Spain John O’Mahony in 1969, a silent, glacially progressing piece that featured such striking images as a set of giant furry legs incrementally traversing the stage, as if an enormous cat were walking through the flies. Deafman Glance was a seven-hour dream- scape, quietly observed by a deaf boy perched high above the stage. Its most mem- orable moments come during devastating 20-minute prologue, in which a matron in Victorian dress very slowly pours a glass of milk before silently stabbing her two chil- dren. It was followed by a twentyfour hour silent overture for a seven day play in Persia. Einstein on the Beach, a five-hour, free-form opera created with composer Philip Glass in 1976, was a spectacular collage of images, including a huge smoke-belching, full-size locomotive and a giant spaceship flashing

20 21 Biography as Material director he can make a remix of my life in a way. It can be chronological or not - it doesn’t matter. I’m material, nothing more. This is a very different kind of show to I have no input, but what always happens is Marina Abramović Presents... . That was per- that my life looks new to me. formance art, but The Life and Death Of Marina Abramović is a poetic piece of bio- I can’t tell you how liberating that is. When I graphical theatre. And I love to do these first met Bob he said he wanted me to play my biographies – I’ve been involved in six of mother, and I have a huge problem in my life them since 1989. with my mother, a real love-hate relationship. But he’d seen something there and wanted to The first one came during a really difficult explore it, even though it’s meant that I’ve been period of my life where I didn’t know where crying ever since we arrived in Manchester. I was going with my work. I took on the the- atrical form to detach myself from the pain, This biography is different because all the I think. I found the process so interesting other directors concentrated on aspects of that every five or six years I return to it, and my work, whereas Bob was keen to explore ask a different director to take on my biog- my life. He took all the tragic, painful and raphy. Charles Atlas made the first biogra- emotional stories that make up me and put phy in 1989 and Michael Laub made the them on the stage. In fact it becomes so last one, The Biography Remix in 1997. This tragic you almost have to laugh and for me time I wanted to work with Bob because I’ve that has been such a release of negativity. To been a great fan of his for such a long time. work with Willem and Antony is like a fas- He really invented a new language of thea- cinating chemical reaction. I cannot imagine tre in relation to time and space. His image- working with anyone else; Antony has trans- ry is iconic, he paints with light. lated my life into music in a way that’s very emotional and Willem is an amazing actor.” Working with Bob Wilson is a little bit like that exploring parallel universes. I experi- Why does biography continue to intrigue ence the same living room, the same break- me? Because artists always work with the fast table, while at the same time entering materials from their own lives. Making art parallel worlds unknown to me. I always is about transferring those feelings and wanted to work with him. Somehow intui- thoughts into a universal language. That’s tively, I felt that we share a similar percep- how biography works, too. The deeper you tion of time and aesthetic. I can understand go into yourself the more universal you the language of symbols he uses. It is famil- become. This biography, then, could be iar to me. Working on the play The Life and anybody else’s biography. But for me, it is Death of Marina Abramović, I finally had a still very personal and that is why I would chance to experience this. like to dedicate The Life and Death of Marina Abramović to the biggest love of my life, Every time I do a biography I start with the Paolo Canevari. same principle: to completely give up con- trol. So by handing over the material to a Marina Abramović 22 23 Music for Marina to write Willem’s Song, and the ball started rolling.

Marina Abramović first saw me perform The talented Serbian singer Svetlana Spajić four years ago at Carnegie Hall, singing a sang a salute to Marina at a dinner celebrat- song by Baby Dee called Snowy Angel. She ing the MoMA retrospective. Svetlana approached me after he concert and soon later introduced me to her quartet, and we became the best of friends. I found her to be began to weave elements of the heart-rend- a wonderful person: larger than life, soulful, ing traditional music of Marina’s homeland funny, generous, nurturing and radical. into the soundtrack for The Life and Death Of Marina Abramović. I asked the compos- Marina asked me to collaborate with er William Basinski to lend his work to Robert Wilson on a piece inspired by her the score. William’s music revealed itself biography. On the first day of rehearsal at over the course of hypnotic, subliminally the Watermill Foundation, index cards con- evolving cycles, and that felt aligned with taining elements of her biography were laid the way Marina utilized duration in her out on a round table. There for the first time work. I invited three accomplished musi- we perused Marina’s recollections of child- cians to form the nucleus of a live band: hood, a chronicle of terrible abuse. Each Doug Wieselman on horns and guitar, chilling story was tailored like a Grimm’s Oren Bloedow on bass and guitar, and Gael fairy tale, but without any lesson learned Rakotondrabe on piano and keyboards. Bob to cling to as consolation at the end. I was introduced a gifted young counter tenor already aware of the riveting images that to the cast named Christopher Nell whose Marina had created as a performance artist voice served as a muse to my songwriting over the last four decades. We examined her for The Life and Death Of Marina Abramović. struggles and successes, her romantic rela- Finally, I recruited the electronic sound art tionships, and her movement into maturity. duo Matmos to be a part of our ensemble. Their musical fragments and shards stood I found the task of writing songs that might in angular contrast to the pastoral overview embody aspects of Marina Abramović’s of William Basinki’s work, and Matmos’ life to be a daunting one. That spring, ability to dissect and transform sound Marina had a retrospective at MoMA in provided further ways to support Robert NYC, and she sat for three months in the Wilson’s staging. museum’s atrium, staring into the eyes of hundreds of onlookers. When I told Lou As the project progressed, I realised again Reed that I didn’t know where to begin, he that this was indeed biography, rather than replied, “Just make it personal. When I sat autobiography; although Marina herself across from her, I didn’t want to see those was performing in The Life and Death Of colours rolling across her face.” Was it the Marina Abramović, she had utterly surren- public intimacy of the work, or her appar- dered authorship of the piece. Marina had ent self-sacrifice that made him uncomfort- asked a male director, a male leading actor able? What would a lover say to Marina? and a transgendered singer to re-construct That conversation with Lou prompted me a narrative about her life. And yet I could

24 25 26 27 not separate my understanding of Marina’s BIOGRAfieën The Black Rider (1991), Alice (1992), en de life and work from my sense of her story as opera’s Einstein on the Beach, Parsifal, The a woman. All of this was in my mind as I Magic Flute en Lohengrin. In 2005 bracht wrote lyrics for the handful of songs that I artistiek team Wilson een productie van I La Galigo, een contributed to the production. The center- mythisch epos uit Zuid-Sulawesi, op de piece of the soundtrack, though, remained Robert Wilson (1941, VS) is een van de planken. Snowy Angel, which a few years ago had grootste en belangrijkste avant-garde thea- Sinds 2004 is Wilson ook actief in video, served as the light that first drew Marina terregisseurs van zijn generatie. Behalve met met een serie portretten, variërend van and I together. regisseren houdt hij zich ook bezig met beel- Hollywood-acteurs tot daklozen, voor het dende kunst en videowerk, en wordt hij door Amerikaanse videokunst-kanaal LAB HD. Antony velen gezien als de grootste lichtontwerper Wilson is vele malen bekroond. Voor zijn van het moderne toneel. werk als theatermaker ontving hij onder Na zijn studie bedrijfskunde aan de meer een Obie, de Premio Europa en de a unique University of Texas trok Wilson in 1963 derde Dorothy and Lillian Gish Prize for personal work naar New York, waar hij architectuur en Lifetime Achievement. Voor zijn sculptu- schilderkunst studeerde. In 1968 richtte hij ren ontving hij de Gouden Leeuw bij de zijn eerste experimentele theatergezelschap Biënnale in Venetië. Wilson is geridderd in The work of Bob Wilson has always op, de Byrd Hoffman School of Byrds. In de de Franse orde van ‘Commandeur des arts inspired and given me great pleasure. jaren zeventig ging hij zich ook toeleggen op et lettres’. Marina is a friend and Antony I have fol- opera. In 1975 maakte hij samen met com- Robert Wilson is ook de oprichter van The lowed avidly ever since I first heard him sing ponist Philip Glass Einstein on the Beach, een Watermill Center, een interdisciplinair labo- in the film, Animal Factory, where we first radicaal vernieuwende opera waarmee bei- ratorium voor de kunsten en de humanoria met. So when Bob invited me to join the den hun faam als kunstenaar vestigden. dat in 2006 zijn deuren opende op Long making of the project I knew it would be a Wilson heeft in zijn theaterwerk telkens de Island, New York. Het centrum geeft jon- unique personal work. Creatively, I always grenzen van het medium willen verleggen. ge, opkomende kunstenaars de ruimte en want to be ‘in the room‘ with people that I Hij experimenteert met het gebruik van taal de middelen om nieuwe ideeën te ontwik- admire – not only in their work but also in en beweging, waarbij beweging niet tradi- kelen op het gebied van de experimentele how they live their lives and how they marry tioneel de taal illustreert, maar op zichzelf podiumkunsten. Of, zoals Wilson het zelf the two. Marina is the ultimate example. It staat en een eigen ritme heeft. Als deze twee omschrijft, ‘to do what no one else is doing’. is a pleasure to be part of making Marina’s lagen van beweging en taal in een later stadi- Life and Death ... ours. um van het repetitieproces worden samenge- Marina Abramović (1946, Belgrado) is voegd ontstaat er een nieuwe vorm. een performancekunstenaar die sinds de Willem Dafoe Zijn theaterwerken kenmerken zich door jaren zeventig van de vorige eeuw actief is. een sobere stijl, sublieme belichting, vaak In haar werk verkent ze de relatie tussen traag voortschrijdende scènes en hun gigan- kunstenaar en publiek, de grenzen van het tische schaal in tijd en ruimte. The Life and lichaam en de mogelijkheden van de geest. Times of Joseph Stalin (1973) duurde bij- In haar ritualistische performances spelen voorbeeld twaalf uur; KA MOUNTain and lichamelijke beschadiging, uithoudingsver- GUARDenia Terrace (1972) werd boven op mogen en catharsis een centrale rol. een berg in Iran uitgevoerd en duurde zeven Abramović groeit op als dochter van dagen. Enkele andere van Wilsons vele voormalige Partisanen in de Tweede invloedrijke stukken zijn Death, Destruction Wereldoorlog en later prominente leden & Detroit (1979), de baanbrekende musical van de Communistische Partij onder Tito.

28 29 Haar vader was een oorlogsheld, haar moe- Acconci), een oude performance van haar- uit. Ann Powers van de LA Times noemde Albertina in Turijn en op de Triennale in der werd in de jaren zestig directeur van zelf en een nieuw werk. Elke performance het ‘het meest persoonlijke milieustatement Milaan. In 2009 was hij curator van een het Museum van de Revolutie en Kunst in duurde zeven uur. mogelijk, waarin een onvermoede parallel groepsexpositie onder de titel Six Eyes Belgrado. De hardhandige, liefdeloze opvoe- In 2010 kreeg Abramović een groot retros- wordt getrokken tussen de identiteitspoli- in de Agnès B. Galerie Du Jour in Parijs, ding door haar moeder is een veelbesproken pectief in het MoMA in New York, waarbij tiek van de homocultuur en de milieube- met werk van Peter Hujar, Kiki Smith en onderwerp in relatie tot haar performances. ze zelf het nieuwe werk The Artist is Present weging. Als muziek is het simpelweg van William Basinski. In 2010 bracht Antony Na de afronding van haar studie aan de uitvoerde. Daarin zat ze 736,5 uur stil op een volmaakte schoonheid.’ In 2009 stond een boek uit met collages en tekeningen, kunstacademies van Belgrado en Zagreb een stoel, terwijl het publiek één voor één Antony voor het eerst ook op het Holland onder de titel Swanlights, gepubliceerd door raakte Abramović steeds meer geïnteres- tegenover haar mocht plaatsnemen. Het Festival in een concert met het Metropole Abrams Image. seerd in performance als visuele kunst- retrospectief was het grootste dat ooit in het Orkest in Koninklijk Theater Carré. In vorm. In Belgrado bracht ze een aantal MoMA werd gewijd aan een performance- 2010 gaf The Sun Swanlights vijf sterren en Willem Dafoe (1955, VS) werkte in 2010 voorstellingen uit waarin rituelen en fysieke kunstenaar. Zo’n vijftig werken werden noemde Antony ‘een van de grootste leven- voor het eerst samen met Robert Wilson in pijn centraal stonden. Tijdens een van die getoond, waaronder geluids- en videower- de zangers’. Voom, een serie videoportretten die Wilson voorstellingen, Rhythm5 getiteld, raakte ze ken, maar ook vele van haar performance- In 2006 werkte Antony samen met film- maakte voor het Amerikaanse videokunst- bewusteloos toen ze midden in een branden- werken (solo en met Ulay) die door andere maker Charles Atlas aan TURNING, een kanaal LAB HD. Willem was een van de de communistische ster stond, en kon ze net performancekunstenaars werden uitge- concert en live video-installatie. Sinds 2008 oprichters van The Wooster Group, het the- op tijd worden gered door het publiek. voerd. Sinds 2007 is Abramović bezig treedt Antony overal ter wereld op met atercollectief uit New York dat ook regel- In 1976 verliet Abramović Belgrado en ging met het opzetten van een organisatie voor symfonieorkesten, waaronder The London matig in het Holland Festival staat. Hieraan ze in Amsterdam wonen, waar ze meer dan het behoud van performancekunst. Ze is Symphony Orchestra in de Barbican, The was hij tussen 1977 en 2004 actief verbon- tien jaar intensief samenleefde en werkte van mening dat door de kunsthandel en Chamber Orchestra of Sydney in Sydney den. In 1998 stond hij met de groep op het met de Duitse performancekunstenaar Uwe de strenge voorschriften in musea, onder Opera House, The Orchestra of St. Luke’s Holland Festival met The Hairy Ape. Ook Laysiepen, beter bekend als Ulay. Zij presen- andere wegens brandgevaar, de perfor- in het Lincoln Center en de Brooklyn stond hij op het toneel met het Ontological- teerden zich als een twee-eenheid en onder- mancekunst steeds verder in de marge is Philharmonic in BAM. Hysteric Theatre van Richard Foreman zochten als zodanig thema’s en noties als het gedrongen. Antony’s nieuwe voorstelling Swanlights, in Miss Universal Happiness (1985) en The ego en artistieke identiteit en tegenstellingen dat hij in opdracht schreef voor het Museum Idiot Savant (2009). Dafoe heeft in meer als lichaam en geest, natuur en cultuur, actief Antony (1971, Groot Brittannië) woonde of Modern Art (MoMA), ontwikkelde hij dan zeventig films gespeeld, in Hollywood- en passief. Ook in de performances met Ulay als kind een tijd in Amsterdam en in het ste- speciaal voor het in januari van dit jaar uit- producties (Spider-Man, Mississippi Burning, vormden fysieke en mentale pijn en uitput- delijk gebied rond San Francisco. Op negen- verkochte concert in Radio City Music Hall Last Temptation Of Christ, The English ting centrale elementen. Hun laatste perfor- tienjarige leeftijd verhuisde hij naar New in New York. Patient), onafhankelijke films Auto( Focus, mance, een afscheid van hun professionele en York City, waar hij in 1992 in de Pyramid Antony heeft samengewerkt met een reeks Wild At Heart, Boondock Saints) en wereld- liefdesrelatie, was Lovers, waarin ze van beide Club het performancecollectief Blacklips van verschillende artiesten en muzikanten, cinema (Dust of Time, Antichrist). Hij werd kanten van de Chinese Muur naar elkaar oprichtte. De jaren daarna ontwikkelde hij onder wie Björk, Boy George, Yoko Ono, twee keer genomineerd voor een Oscar voor toe liepen om elkaar 2.500 kilometer later te zijn stem en ideeën op de nachtpodia van Laurie Anderson, CocoRosie en Lou Reed. beste acteur in een bijrol, voor Platoon en ontmoeten. New York. Reed zei: ‘Toen ik hem voor het eerst hoor- Shadow of the Vampire. In 2009 was Dafoe In 1997 won Abramović de Gouden Leeuw In 1998 begon hij op te treden met zijn de, wist ik dat ik me in de aanwezigheid van te zien in My Son, My Son, What Have Ye op de Biënnale van Venetië voor haar muziekensemble Antony and the Johnsons. een engel bevond.’ Anderson voegde daar- Done van Werner Herzog (Nederlandse gecombineerde video- en performancewerk In 2005 won hij hiermee de prestigieu- aan toe: ‘Een paar woorden en hij heeft je release 2011). In 2010 speelde hij in Balkan Baroque, waarin ze honderden koei- ze Britse Mercury Prize voor het album hart gebroken. Zijn zang is het prachtigste A Woman, geregisseerd door zijn vrouw enbotten waste. In 2005 bracht ze haar werk I am a Bird Now. Datzelfde jaar kwamen wat je in je leven kunt horen.’ Giada Colagrande, en dit jaar stond hj in Seven Easy Pieces uit in het Guggenheim Antony and the Johnsons voor het eerst naar Antony is ook een voortreffelijk beeldend John Carter van Andrew Stanton. Museum in New York. Hierin voerde ze Nederland voor een concert in een uitver- kunstenaar. Zijn tekeningen hingen in het zeven performances uit, vijf van andere kun- kocht Koninklijk Theater Carré. In 2009 Paleis voor Schone Kunsten in Brussel, stenaars (onder wie Bruce Naumann en Vito kwam het derde album The Crying Light de Isis-galerie in Londen, de Accademia

30 31 creatief team Cronenberg. Zijn werk was te zien in de belang- dan twaalf projecten. Wiens heeft daarnaast klas- het International Summer Program van het rijkste operahuizen en theaters, op festivals en siek en hedendaags toneelwerk vertaald en kin- Watermill Center (Long Island, New York). William Basinski (componist) is een klas- op multimediatentoonstellingen in musea, zoals derverhalen bewerkt. Hij overleed in mei 2012 te In het theater werkt hij als videast samen met siek geschoold musicus en componist. Hij werkt het Guggenheim in New York en Bilbao, de Hamburg. Robert Wilson en Laurent Chetouane. Zijn meer dan 25 jaar in experimentele media in New Triennale van Milaan en de Biënnale van Venetië. eigen filmografie omvat documentaires alsJoan York en recent in Californië. Door het gebruik Onlangs ontving hij als eerste de IFS-prijs voor Tijdens zijn twintigjarige loopbaan was Nick (2009), Free Flight (2010), Camp (2011) en korte van in onbruik geraakte technologie en analoge lichtontwerp. Sagar (klankontwerper) actief in theater, muziek films alsBrothers (2005), Cross-Country tapeloops creëert hij krachtige en melancholische en klankontwerp. Hij bracht meer dan tien (2010), Mora (2011) en Reflection (2011), die voor klanklandschappen die peilen naar de verganke- Ann-Christin Rommen (assistent-regis- jaar door in het Londense West End waar hij tal van filmfestivals werden geselecteerd. lijkheid van het leven, en die de herinnering en seur) studeerde theater-, film- en televisiewe- de klankafdeling leidde voor producties als de het mysterie van de tijd laten weerklinken. Zijn tenschappen aan de universiteit van Keulen in wereldcreatie van Whistle Down the Wind, The De jongste jaren heeft Dan Bora (supervisie epische 4-disc-meesterwerk de Disintegration haar geboorteland. Tijdens haar werk aan het Beautiful Game en Bombay Dreams. Zijn jong- muziek & muziekmix) zich ontwikkeld tot een Loops genoot internationaal succes. Art Forum Schauspiel Köln begon in 1984 met The CIVIL ste werk was het klankontwerp van Caledonia drijvende kracht in de nieuwemuziekscene van verkoos The River, zijn 2-disc-kortegolf-muziek- WarS haar jarenlange samenwerking met (Edinburgh International Festival), Men Should New York. Als producer en klankingenieur werk- experiment, tot een van de top-tienalbums van Robert Wilson. Sindsdien was ze zijn coregis- We e p , Appointment with the Wicker Man (National te hij vaak samen met gerenommeerde compo- 2003. Installaties en films, gemaakt in samen- seur voor meer dan veertig producties, waar- Theatre of Scotland) en End of the Road (Young@ nisten en kunstenaars als Antony, Philip Glass werking met kunstenaar en cineast James Elaine, onder Orlando van Händel (Berlijn, Lausanne, Heart Chorus/No Theatre). Nick Sagar is ook en groepen als de Dirty Projectors en Magnetic werden internationaal gepresenteerd op festivals Edinburgh), Woyzeck van Berg (Kopenhagen) gastdocent muziektechnologie aan Edge Hill Fields. Dan Bora werkte mee aan tal van albums en in musea. Zijn concerten worden wereldwijd en Dreigroschenoper van Weill, Sonnetten University. en films, waaronder de OscarwinnaarFog of War, uitgevoerd. van Shakespeare en Lulu van Wedekind (bij het voor een Oscar genomineerde The Hours en het Berliner Ensemble). In het Manchester Na de opening van zijn studio in 1989 heeft Joey Woody Allens Cassandra’s Dream. Zijn mixage en Jacques Reynaud (kostuumontwerper) is een International Festival van 2007 was ze co-regis- Cheng (make-upontwerper) met zijn allround- klankontwerp werd in de New York Times gepre- Frans-Italiaanse kostuumontwerper. Na zijn seur van de kunstenaarsopera Il Tempo Del styling-services een uitmuntende naam verwor- zen als ‘knap, provocerend en aangrijpend’. studies aan de New York University werkte Postino. In 2008 regisseerde ze in het Londense ven in de modewereld. Hij werkte samen met hij in Europa en de Verenigde Staten, onder Barbican Theatre Drifting And Tilting, een liede- talloze nationale en internationale ontwerpers. De Canadese Annick Lavallee-Benny (assi- andere voor de Scala van Milaan, de Salzburger renavond gewijd aan Scott Walker. Hij gaf gastcolleges aan onder andere de Shih stente decorontwerp) studeerde decor en kos- Festspiele, het Berliner Ensemble, de Lyric Chienuniversiteit en aan de National Taiwan tuum in Canada, waarna ze afstudeerde als Opera van Chicago, het Lincoln Center in New De Poolse Wolfgang Wiens (dramaturg ) (1941- Culture University. Cheng en zijn studio zijn scenografe in Noorwegen. Ze werkte mee aan York, het Thalia Theater in Hamburg en de 2012) studeerde literatuur en theater aan de uni- gespecialiseerd in verfijnd werk van de hoogste verscheidene producties met Robert Wilson, Muntschouwburg in Brussel. Zijn debuut als versiteiten van Frankfurt, Berlijn en Wenen. Hij kwaliteit. Ze zijn voortdurend op zoek naar ver- onder andere de Monteverdi-cyclus, waarvan het kostuumontwerper was in 1993 met Peer Gynt in richtte een studententheater op in Frankfurt nieuwing en verandering en creëren elk seizoen tweede deel afgelopen september werd gecre- regie van Luca Ronconi, met wie hij net als met en maakte daar regies. In 1965 werd hij drama- nieuwe stijlen. Ze combineren natuur, schoon- ëerd werd in de Scala van Milaan. In 2011 werd Robert Wilson talrijke malen samenwerkte. turg en in 1971 artistiek leider van het TAT in heid en stijl in uitmuntend werk. Cheng werkte Lavallée-Benny op de Quadriennale van Praag Frankfurt. Tussendoor werkte hij voor het Verlag reeds samen met Robert Wilson voor 433 - The bekroond met de gouden medaille voor het meest De Amerikaan A. J. Weissbard (lichtontwerper) der Autoren. Vanaf 1974 werkte Wiens als dra- Grand Voyage, dat in 2010 gecreëerd werd door belovende talent. woont in Rome en is wereldwijd werkzaam als maturg (en vaak ook als regisseur) voor theaters het National Theater van Taipei. lichtontwerper voor theater, video, tentoonstel- in Hamburg, Frankfurt, Bremen, Keulen, Berlijn Julia von Leliwa (assistente kostuumontwerp) lingen, permanente architectuurinstallaties en (Schaubuhne) en voor het Wiener Burgtheater. Nadat hij afstudeerde in culturele studies aan studeerde geïntegreerd ontwerp met focus op speciale manifestaties. Hij werkte samen met Hij werkte samen met Luc Bondy, Andrea Breth, de universiteit van Warschau volgde Tomasz mens en mode. Daarna werkte ze onder de lei- onder anderen Robert Wilson, Peter Stein, Jurgen Flimm, Klaus Michael Gruber, Claus Jeziorski (video-ontwerper) een opleiding ding van verscheidene kunstenaars en in de Luca Ronconi, Daniele Abbado, Bernard Sobel, Peymann en Peter Stein. Begonnen in 1984 filmregie aan de nationale filmschool in het modenijverheid (Robert Wilson, Viktor&Rolf, Peter Greeneway, William Kentridge, Fabrizzio met The CIVIL WarS zette hij zijn wereldwijde Poolse Lodz. In de voorbije jaren werd hij als Balenciaga). Voor haar eigen werk haalt ze inspi- Plessi, Giorgio Armani, Shirin Neshat en David samenwerking met Robert Wilson voort in meer videokunstenaar meermaals uitgenodigd op ratie uit het vervaardigingsproces en materialen

32 33 die vreemd zijn aan de modebranche. In 2011 stu- haar mogelijkheid om een idee te condenseren Nadat Christopher Nell in 2006 afstudeerde Als performer, ontwerper en assistent werkt deerde ze met een speciale beurs aan de gerenom- tot zijn zuiverste essentie, en die dan met haar in Berlijn werd hij als acteur aangenomen door Carlos Soto sinds 1997 samen met Robert meerde Akademie Schloss Solitude in Stuttgart lichaam uit te drukken. Amanda toont en voert het Berliner Ensemble, waar hij werkte met regis- Wilson voor talrijke producties en installaties en werd ze uitgenodigd als gastkunstenaar in haar werk wereldwijd op. Haar stukken waren seurs als Peter Stein, Claus Peymann en Manfred in Europa en de Verenigde Staten. Daarnaast Museuminsel Hombroich. Julia von Leliwa werkt te zien op tal van festivals, zoals in 2003 op de Karge. In 2007 speelde hij in Robert Wilsons werkte hij met Richard Foreman, Dan Graham, als freelance ontwerpster voor mode en theater. Biënnale van Venetië en in 2004 op de Biënnale Berlijnse enscenering van de Dreigroschenoper. In Terence Koh en Andrey Bartenev. Zijn werk van Liverpool. Voor het MIF 2009 presenteerde 2010 werkten ze weer samen (Shakespeare-Sonette toonde hij onder andere op de Biënnales van Thomas Hescott (assistent regisseur) volg- ze The Fall in het kader van Marina Abramović pre- met muziek van Rufus Wainwright). Momenteel Istanboel, het Walker Art Center en de Biënnale de zijn opleiding aan de Central School of sents… in de Whitworth Art Gallery. Ze ontving is Nell te zien als Romeo in Romeo en Julia in van Whitney. Soto’s Girlmachine werd voor- Speech and Drama, aan de English National de Allied Irish Bank’s Art Prize in 2004. Haar het Berliner Ensemble en in Kuba Beach in de gesteld op Performa 09. Pig Pig Pig (2010) Opera in het kader van het National Theatre werk wordt vertegenwoordigd door de Kevin Volksbühne Berlin. Daarnaast toert hij met zijn werd opgevoerd in het museum voor moder- Studio Directors’ Programme. Zijn regies Kavanagh Gallery in Dublin. band Muttis Kinder door Europa en Azië. ne kunst van Moskou. In 2011 creëerde hij omvatten Wolves At The Window (Arcola en een kort werk op de performanceavond in het Off-Broadway), The British Ambassador’s Belly De Amerikaanse Andrew Gilchrist is schrij- Kira O’Reilly is beeldend kunstenares en woont Guggenheimmuseum onder curatorschap van Dancer (Arcola en Arts Theatre, West End), ver, regisseur en performer. Hij is artistiek in Londen. In haar werk, dat interdisciplinair is Robert Wilson. In 2012 tekent Carlos Soto Anatol (Arcola), Romeo And Juliet, Macbeth en codirecteur en medeoprichter van de United (en tegelijk helemaal ongedisciplineerd) gebruikt de kostuums voor de nieuwe enscenering van Twelfth Night (Southwark Playhouse), Reunion Broadcasting Theater Company. In maart 2010 ze performances, biotechnologische procedés, Einstein on the Beach van Wilson en Philip Glass. (Bridewell) en Our Thing (Gate). Hescott is trad hij op in een voorstelling van Carlos Soto fotografie en literatuur om de veranderlijkheid en regisseur aan het National Youth Theatre en was in het Guggenheimmuseum, als onderdeel van de vormbaarheid van het menselijke en niet-men- muzikanten eerder als regisseur verbonden aan het Y Touring een reeks performances onder curatorschap van selijke lichaam te verkennen. Nadat ze in 1998 Theatre. Robert Wilson. Gilchrist was ook te zien in de afstudeerde aan het University of Wales Institute Matmos (elektronica & percussie) is een elek- jongste video-installatie The Gray Rabbit van Cardiff werd haar werk in Groot-Brittannië en troduo bestaande uit MC Schmidt en Drew acteurs Laurie Anderson. Momenteel bereidt hij het internationaal tentoongesteld. Als onderzoeker Daniel. Ze creëren en samplen met een uitge- tweede deel voor van zijn trilogie van maritiem aan het dramadepartement van de Queen Mary breid arsenaal aan vintagesynthesizers en akoes- De in Sarajewo geboren Ivan Civic leeft geïnspireerde korte films. University of London houdt ze zich bezig met tische instrumenten, ritmische instrumentele en werkt in Berlijn. Hij studeerde aan de conflicten van biotechnische facta met ficties, pop en grillige concrete muziek. In de afgelo- Kunstakademie Braunschweig performance bij De Vlaamse Elke Luyten, woon- en werkzaam door speculatieve lichamen en scenario’s te creë- pen vijftien jaar brachten ze acht albums uit. Marina Abramović en film en nieuwe media bij in New York City, werkte als performancear- ren die raken aan het metamorfe. Ze traden wereldwijd op en werkten samen met Birgit Hein. Sinds jaren is hij actief in de inter- tieste samen met Thomas Leabhart, Marina Terry Riley, het Kronos Quartet, Björk, Zeena nationale kunstscene. Ivan Civic ontving tal- Abramović, Robert Wilson en Elaine Summers. De Amerikaanse Antony Rizzi werkt in Parkins, Marshall Allan (Sun Ra Arkestra), So rijke internationale prijzen en beurzen, zoals de Daarnaast heeft ze een uitgebreid repertoire Frankfurt als danser, performer en beeldend kun- Percussion, Rachel’s, Jay Lesser, de cineaste Daria prijs voor de beste nationale performance op het aan solowerk. Ze leidde workshops aan onder stenaar. Zijn stukken, zoals Snowman Sinking Martin en met toneelauteur en regisseuse Young- International Performance Festival in Trento, andere het Pomona College in Californië, het met zijn gezelschap Moving Productions, wor- Jean Lee. Het duo woont in Baltimore (VS), waar Italië, de gerenommeerde Schloss Solitude- Theatre of Yugen in San Francisco, Robert den internationaal opgevoerd. In de afgelopen MC Schmidt elektronische instrumenten bouwt beurs in Stuttgart en de Duitse DAAD-prijs. Wilsons Watermill Center, het Hippocampe twintig jaar werkte Rizzi bovendien als per- en Drew Daniel doceert aan de John Hopkins Hij is actief in beeldende kunst, performance en Centre d’Etude du Mouvement in Parijs en former, medewerker en assistent van William University. acteren. aan de University of Art and Design in Kyoto. Forsythe. Rizzi trad op in acht producties van Jan Momenteel werkt Luyten aan een nieuw solo- Fabre, het meest recent in Drugs kept me alive. Hij Gael Rakotondrabe (piano, repetitor & Amanda Coogan werkt als beeldend kunste- stuk getiteld Studies of Inertia, waarvoor ze een werkte met de legendarische performancearties- percussie) is afkomstig van het Afrikaanse naar in Dublin. Ze is een van de belangrijkste aanbeveling kreeg voor het LMCC-Residency- te Penny Arcade, met wie hij optrad in zijn eigen eiland Réunion, is pianist, toetsenist, com- uitvoerders van durational performances. Deze Program in New York. werken en in haar Denial of Death: Part 2. Met zijn ponist en arrangeur. Hij speelt jazz, klassiek live events breiden zich uit tot video en fotogra- korte films en polaroidcollages presenteert Rizzi en pop. Van 2004 tot 2005 was hij klavierle- fisch werk. Haar bijzondere kwaliteit ligt in zich ook als visueel en beeldend kunstenaar. raar aan de Bill Evans Academy in Parijs. In

34 35 Frankrijk werkte hij samen met tal van kunste- met de afrobeatgroep Antibalas en speelde hij partners ook grote beeldend kunstenaars uit om in naars. Sinds 2006 maakt hij deel uit van de band de muziek van Fela Kuti in de Broadwaymusical het theater te komen werken, onder anderen CocoRosie. In 2008 trad CocoRosie op met Fela!. Anselm Kiefer, Jaume Plensa, Emilia en Ilya het Concertgebouworkest in Amsterdam, met Het Manchester International Festival Kabakov en Marina Abramović. een arrangement van Rakotondrabe. Hij speel- Svetlana Spajic is een traditionele kunstenaar is een groots opgezet, internationaal festival de met Gaspard Yurkievich en Nadia Lauro en uit Servië, die de oude Servische orale tradi- voor oorspronkelijk nieuw werk en speciale Theater Basel won in 2008 de Bosendorfer World Solo Piano tie en haar unieke vorm koestert. Sinds 1992 evenementen. Het vindt elke twee jaar plaats Het Theater Basel is het grootste multifunc- Competition op het Jazzfestival van Montreux. legt ze zich toe op de traditionele zangwijze en in Manchester, Groot-Brittannië. Het festi- tionele theater van Zwitserland. Gesitueerd Momenteel werkt hij aan een eigen soloalbum. oude vocale technieken. Haar solo-uitvoeringen val, dat in in 2007 zijn eerste editie beleefde in de drielandenregio Duitsland-Frankrijk- brengen een eerbetoon aan de grote artiesten, en van meet af aan gestalte kreeg door de Zwitserland biedt het een breed en uitda- Doug Wieselman (gitaar, klarinet & percus- traditionele zangers en verhalenvertellers die kunstenaars zelf, verstrekt opdrachten en gend programma van opera, theater en bal- sie) is als componist, arrangeur en muzikant haar hebben geïnspireerd. Het album Žegar Živi, presenteert nieuw werk in het spectrum van let, evenals producties voor kinderen en voor vele artiesten een veelgevraagde partner. dat ze opnam samen met de laatste authentieke podiumkunsten, beeldende kunst en popu- jongeren. In de theater- en muziektheater- Hij werkte samen met Robert Woodruff en de Servische zangers in Dalmatië, werd geprezen laire cultuur. sectie wil Theater Basel naast klassieke en Flying Karamazov Brothers in tal van thea- als een van de belangrijkste projecten voor het Enkele hoogtepunten uit de eerste drie traditionele werken ook eigentijds toneel en terproducties, verder voor dansvoorstellingen behoud van de muzikale erfenis in het voormali- festivals waren de Chinese opera Monkey: moderne opera en muziektheater stimule- met Jerome Robbins, Paul Taylor en Victoria ge Joegoslavië. Ze zong samen met enkele van de Journey to the West, het groepskunst-event ren, met name wereldpremières en Duitse en Marks. Als muzikant werkte hij onder ande- beste zangers ter wereld, zoals Yanka Rupkina en Il Tempo del Postino, It Felt Like a Kiss van Zwitserse debuutvoorstellingen. Daarmee ren met Laurie Anderson, Lou Reed, Steven Sainkho Namtchylak. Ze treedt op met compo- Punchdrunk en Adam Curtis, de nieuwe biedt het theater een zeer gevarieerd en Bernstein, Martha Wainwright en Antony and nist en instrumentalist Boris Kovac in zijn New ruimte voor de muziek van Bach ontworpen spannend repertoire. Theater Basel biedt the Johnsons. In 2005 werkte hij voor Robert Ritual Group. In 2005 was ze te zien in Marina door Zaha Hadid Architects, de live show een platform voor experimentele projecten Wilsons In The Evening At Koi Pond samen met Abramović’ Balkan Erotic Epic. Biophilia van Björk en Robert Wilsons The en wil bovendien expliciet jong talent aan- Eyvind Kang, Bill Frisell en Hal Willner. Hij is Life and Death of Marina Abramović. moedigen. Het staat voor een theater met co-bandleader van de Kamikaze Ground Crew De Svetlana Spajic Groep werd in 2009 opge- een lokale basis en verreikende verbanden; en leidt zijn eigen ensemble Trio S. Dit jaar zal richt en bestaat uit drie getalenteerde zangeres- De heropening van het Teatro Real in het is levendig en boeiend, en zowel traditio- zijn soloklarinetalbum uitkomen met melo- sen uit Belgrado: Minja Nikolic, Zorana Bantic Madrid in 1997, heringericht met achttien- neel als vernieuwend. dieën waarvoor hij zich liet inspireren door en Dragana Tomic, die bovendien een schitte- honderd zitplaatsen en de nieuwste podi- waterbronnen. rende kavalspeelster is. De groep beschikt over umtechnologie, is een enorme stimulans Salford City Council een uitgebreid en aanstekelijk repertoire van oude geweest voor de Spaanse opera, en dat was De gemeenteraad van Salford is er trots op Oren Bloedow (gitaar & bas) maakt deel uit twee- en meerstemmige liederen, de meeste uit het afgelopen decennium goed te merken. medeopdrachtgever te zijn van The Life and van de New Yorkse band Elysian Fields. Deze Dinarisch Servië. Deze liederen worden met sterk Met de benoeming van Gerard Mortier als Death of Marina Abramović. De raad stelt band bracht zeven albums uit, in 2011 nog Last emotionele en zelfs fysieke werking gezongen in artistiek leider in 2010 wilde de Spaanse zich ten doel de kunsten te ondersteunen, Night on Earth. Bloedow trad op in de bekende intense en pregnante niet-getempereerde interval- regering het Teatro Real op het hoogste onder meer door intensief samen te werken New Yorkse club Knitting Factory and Tonic len van de natuurlijke toonladder. De groep heeft Europese niveau brengen. Om het orkest met The Lowry Theatre, vanuit de gedeel- met onder anderen The Lounge Lizards en ook oude ballades en liederen uit Oost-Servië te stimuleren heeft Mortier eersteklas diri- de overtuiging dat blootstelling aan cultuur Meshell Ndegeocello. Hoogtepunten in zijn car- op het repertoire, begeleid op de kavalfluit uit de genten uitgenodigd, zoals Semyon Bychkov, mensen kan inspireren en stimuleren en het rière waren de bekroning als artiest van het jaar regio Kosovo en Metochië. Sylvain Cambreling, Thomas Hengelbrock, hun leven kan verrijken. De komst van de door Greil Marcus in 2004, de muzikale lei- Teodor Currentzis, Hartmut Haenchen BBC en MediaCityUK naar Salford Quays ding op het Randy Newman Tribute in UCLA’s en Alejo Pérez, en vooraanstaande regis- brengt geheel nieuwe mogelijkheden met Royce Hall voor Hal Willner, optredens met seurs als Bob Wilson, Christoph Marthaler, zich mee en markeert daarmee een opwin- Lou Reed, Emmylou Harris, Steve Earle en Dmitri Tcherniakov, Peter Sellars, Krzysztof dende nieuwe fase. Net als de nieuwe ont- met Bruce Springsteen in Carnegie Hall. De Warlikowki, Lluís Pasqual en de theater- wikkelingen in de stad heeft ook Salford van laatste twee jaar werkte hij hoofdzakelijk samen groep La Fura dels Baus. Mortier nodigde oudsher een sterke cultuurtraditie.

36 37 Het Holland Festival is sinds 1947 het een netwerk van internationale organisa- de omgeving en internationale culturele en De vredige rust hier is puur goud. Je kunt je toonaangevende internationale podiumkun- ties die ruimte bieden aan nieuwe interdis- educatieve instellingen. De artistieke pro- eigen gedachten voorbij zien drijven als in stenfestival in Nederland. Jaarlijks presen- ciplinaire benaderingen. Er zijn dagelijk- gramma’s worden gefinancierd door de een meditatie…’ teert het festival uitzonderlijke voorstellin- se workshops met Robert Wilson en zijn steun van individuen, stichtingen, corpora- gen van internationaal niveau. Het festival medewerkers, gebaseerd op nieuwe projec- ties en staatsinstellingen. Aanmelden voor de workshops van Robert kent een roemruchte geschiedenis waarbij ten die zij in alle kunstdisciplines ontwikke- De nieuwe faciliteiten van The Watermill Wilson in het zomerprogramma of voor de iedere artistieke directeur een eigen wen- len. Deelnemers ontwikkelen onder leiding Centre werden in juli 2006 in gebruik geno- voor- of najaarscursussen is mogelijk via de ding gaf aan het festival. Al meer dan zestig van Wilson ook hun eigen werk. Een reeks men. Sinds de feestelijke opening daar- website www.watermillcenter.org. jaar is het festival telkens weer spraakma- lezingen maakt het ambitieuze programma van biedt The Watermill Center het hele kend. Sinds 2005 is het Holland Festival compleet. De missie van het centrum is om jaar door een breed scala aan program- Voor meer informatie kunt u contact met artistiek directeur Pierre Audi terug bij jonge opkomende kunstenaars tijd en ruim- ma’s en activiteiten. Voor het welbekende opnemen met The Watermill Center zijn wortels: een mix van alle podiumkun- te te geven om nieuw oorspronkelijk werk International Summer Arts Program nodigt (631.726.4628 of [email protected]) sten, een mix van grote namen en gedurfde te maken in alle artistieke en aanverwante Wilson jaarlijks zestig tot tachtig kunste- of TJ Witham, communicatiemanager experimenten. disciplines en hun een netwerk te bieden van naars uit, afkomstig uit zo’n 25 landen, voor in New York (212.253.7484 ext. 22 of geassocieerde instellingen, kunstenaars en een intensieve creatieve verkenning van vier [email protected]) deSingel presenteert, produceert en ont- alumni. Daarmee wil het hen ondersteunen à vijf weken. sluit theater, dans, muziek en architectuur in hun artistieke en professionele ontwik- Voor de programma’s in het voorjaar en voor een breed kunstminnend publiek. Als keling. Veel vooraanstaande kunstenaars het najaar, die plaatsvinden van september hedendaags en internationaal georiënteerde vanuit de hele wereld hebben meegewerkt tot juni, selecteert een comité van vooraan- kunstcampus is er aandacht voor permanen- aan de programma’s van Watermill, onder staande beoefenaars van kunst en menswe- te kunsteducatie. De grootschalige infra- wie Trisha Brown, David Byrne, Lucinda tenschappen – onder wie Wilson, Marina structuur bestaat uit een middelgrote con- Childs, Philip Glass, Isabelle Huppert, Abramović, Alanna Heiss, Albert Maysles, certzaal (966 pl.), een grote zaal voor theater Jeanne Moreau, Lou Reed, Miranda Gerard Mortier, John Rockwell, Jonathan en dans (803 pl.), een tentoonstellingsruim- Richardson, Dominique Sanda, Susan Safran Foer, Richard Sennett, Nike Wagner te, een muziekstudio (150 pl.) en een theater- Sontag en Robert Wilson zelf. Wereldwijd en anderen – zo’n vijftien groepen, indivi- studio (270 pl.). hebben theaters en musea tientallen projec- duele kunstenaars en wetenschappers voor ten geprogrammeerd die oorspronkelijk in workshops waarin zij eigen werk maken. The Watermill Center is een laborato- het Watermill Center werden ontwikkeld. Daarnaast organiseert het centrum educa- rium voor performance, opgericht door In de woorden van Jessye Norman: ‘Voor tieve programma’s voor scholen en ande- Robert Wilson met de bedoeling een unieke wie zijn plek wil vinden in de kunstwereld, re instellingen en publieke evenementen omgeving te scheppen waar jonge en opko- is Watermill het beste idee sinds Pierre als open repetities, lezingen, seminars en mende kunstenaars uit de hele wereld nieu- Boulez in Parijs het IRCAM opzette. symposia, alsmede rondleidingen door het we ideeën kunnen verkennen. Watermill Robert Wilsons unieke talent en enthou- gebouw en over het terrein. haalt zijn inspiratie uit alle kunsten en cul- siasme vormen het sterke fundament voor De in Londen woonachtige performance- en turen, evenals uit de sociale wetenschappen een nieuwe visie op het maken en uitvoeren videokunstenaar Daria Martin schrijft over en de mens- en natuurwetenschappen. De van alles wat we theater noemen, en wel door haar ervaringen in Watermill: ‘We werden kern van Watermill is dat een wereldwij- alle kunstvormen in een fris perspectief te aangemoedigd om wanneer we maar wilden de gemeenschap van kunstenaars daar het combineren.’ naar eigen goeddunken de ruimte te gebrui- samenleven en samenwerken te midden van De Byrd Hoffman Water Mill Foundation ken… We konden ook vrijelijk ronddwalen de uitgebreide kunstcollectie en -objecten bestuurt het centrum en coördineert het door Wilsons ongelooflijke collectie objec- kan ervaren. Watermill wil een toevluchts- artistieke programma. Daarnaast heeft ten, ongehinderd door afschermend glas en oord zijn voor een volgende generatie kun- het centrum een samenwerkingsnetwerk dergelijke. Deze beelden voegen een uitda- stenaars door hun werk te ondersteunen via opgebouwd met verwante instellingen in gend weefsel toe aan gedachten en werk…

38 39 BIOGRAPHies Wilson are Death, Destruction & Detroit Her father was recognised as a war hero; in In 2010 the Museum of Modern Art in New (1979); the groundbreaking musical The the 1960’s her mother became the direc- York held a major retrospective and per- Black Rider (1991); Alice (1992); and the ope- tor of the museum of Revolution and Art in formance recreation of Abramović’s work, artistic team ras Einstein on the Beach, Parsifal, The Magic Belgrade. The harsh, military style upbrin- the biggest exhibition of performance art Flute and Lohengrin. In 2005 Wilson staged ging by her mother has been a much-discus- in MoMA’s history. Some fifty pieces were Robert Wilson (1941, Waco, Texas) is one a production of I La Galigo, an epic creati- sed subject in relation to her performances. exhibited, including audio and video pieces of the greatest and most important avant- on myth from South Sulawesi. From 2004 After finishing her studies at the art acade- and many of her performance pieces (solo garde stage directors of his generation. As Wilson has also been working with video. mies of Belgrade and Zagreb, Abramović and with Ulay), which were performed by well as directing he also works in the visual For the American video art channel LAB became increasingly more interested in per- other artists. In 2007 Abramović set up a arts and in video. Many consider him to be HD he made a series of video portraits, formance as a visual art form. In Belgrade foundation for the preservation of perfor- the greatest lighting artist of our modern ranging from Hollywood actors to home- she staged a number of performances cen- mance art, believing the art trade and strict times. less people. Wilson is a recipient of many tred on rituals and physical pain. During safety measures in museums (fire hazards Wilson studied business administration at awards. For his work as a stage director he one of the performances, Rhythm5, she lost etc.) are jeopardising the form. the University of Texas, then moved to New has won an Obie, the Premio Europa and consciousness standing in the middle of a York in 1963 to study architecture and pain- the third Dorothy and Lillian Gish Prize for burning communist star and had to be saved Born in Sussex, England, Antony also ting. In 1968 he founded his first experi- Lifetime Achievement. For his sculptures by a member of the audience. spent his childhood in Amsterdam and the mental theatre company, the Byrd Hoffman he received the Golden Lion at the Venice In 1976, Abramović moved from Belgrade San Francisco Bay Area before moving to School of Byrds. In the early 1970’s he stret- Biennale. Wilson has been knighted in the to Amsterdam, where she started an inten- NYC at the age of 19. In 1992, he founded ched out into opera. In 1975 he and compo- French order of ‘Commandeur des arts et se personal and working relationship with the performance collective Blacklips at the ser Philip Glass created Einstein on the Beach, lettres’. German performance artist Uwe Laysliepen Pyramid Club, and spent the next several a radically new approach to opera, bringing Robert Wilson is the founder of The aka Ulay. They presented themselves as a years developing his voice and ideas on late both men instant fame as serious artists. Watermill Center, an interdisciplinary labo- ‘two-headed body”, exploring themes such night stages around NYC. In his theatrical work Wilson has always ratory for the arts and humanities which as the ego, the other and artistic identity; Antony emerged with his musical ensemble tried to move the boundaries of the medi- opened its doors in 2006 on Long Island, and pairs of opposites such as body and Antony and the Johnsons in 1998. In 2005 um. He experiments with the use of langu- New York. The centre provides up-and- mind, nature and culture, active and passive. Antony and the Johnsons won the UK’s age and movement. For Wilson, movement coming artists with an environment and the Just as before, her performances with Uwe Mercury Prize for the album I am a Bird does not illustrate language, as it tradition- resources to develop new ideas in the field centred on physcial and emotional pain and Now. ally does, but is autonomous and has its own of experimental performing arts. Or, in the exhaustion. Their last performance, Lovers That same year Antony and The Johnsons, rhythm. When the two layers of language words of Wilson, ‘to do what no one else is (1988), was a spiritual journey which would selling out their first concert in Holland at and movement are combined at a later stage doing’. end their relationship. They walked the the Royal Theatre Carré. in the rehearsal process, a new form evolves. Great Wall of China, starting from opposite Ann Powers of the LA Times wrote upon His theatrical works are noted for their aus- Marina Abramović (1946) has been active ends and meeting in the middle, each cove- the release of 2009’s The Crying Light, tere style, sublime lighting, slow moving as a performance artist from the 1970’s. In ring a distance of more than 1500 miles. ‘it’s the most personal environmentalist scenes and often extreme scale in space her work she explores the relation between In 1997 Abramović was awarded the Golden statement possible, making an unforese- and time. The Life and Times of Joseph performer and audience, the limits of the Lion at the Venice Biennale for her com- en connection between queer culture’s Stalin (1973) was a 12-hour performance; body and the possibilities of the mind in bined video and performance work Balkan identity politics and the green movement. KA MOUNTain and GUARDenia Terrace ritualistic performances centring on physical Baroque, in which she scrubbed clean hund- As music, it’s simply exquisite.’ 2009 was (1972) was staged on a mountaintop in Iran self-harm, endurance and emotional and spi- reds of cow bones. also the year that Antony was invited to and lasted seven days. The surrealist artist ritual transformation. In 2005, she staged Seven Easy Pieces at the the Holland Festival for a concert with the Louis Aragon praised Wilson’s work as: Abramović was born the daughter of former Guggenheim Museum in New York, perfor- Metropole Orchestra in Carré. In 2010, “What we, from whom Surrealism was Partisans of the Second World War. Both ming seven performance pieces, five of other The Sun gave Swanlights 5 out of 5 stars born, dreamed would come after us and her parents were prominent members of the artists, one of her old pieces and one new and called Antony ’one of the greatest living go beyond us”. Other influential works by communist party headed by Marshall Tito. piece. Each performance lasted seven hours. vocalists.’

40 41 In 2006 Antony collaborated with film- Willem Dafoe first worked with Robert ration with artist / filmmaker James Elaine have 2008 shedirected Drifting And Tilting, an evening maker Charles Atlas on TURNING, a Wilson in his Voom video portrait series. been presented in festivals and museums inter- of Scott Walker songs at the Barbican Theatre in concert and live video installation. Since Willem is one of the original members of nationally, and his concerts are presented around London. 2008, Antony has performed with symp- The Wooster Group, the NYC based the- the world. honies throughout the world, including atre collective, which regularly performs at Born in 1941 in Stettin, Poland, Wolfgang The London Symphony Orchestra at the Holland Festival. Based in Rome, American light designer A.J. Wiens studied literature and drama at Frankfurt, the Barbican, The Chamber Orchestra He created and performed with the group Weissbard has worked worldwide designing Berlin and Vienna Universities. He founded and of Sydney at Sydney Opera House, The from 1977 to 2004, both in the US and for theatre, video, exhibition, permanent archi- directed a students’ theatre in Frankfurt, becom- Orchestra of St. Luke’s at Lincoln Center, internationally (The Hairy Ape, Holland tectural installation and special events. His col- ing dramaturg at the TAT Frankfurt in 1965. He and the Brooklyn Philharmonic at BAM. Festival 1998) . He also performed on laborations include projects with Robert Wilson, was made artistic director for TAT Frankfurt Last summer, Antony was the musical direc- stage with Richard Foreman’s Ontological- Peter Stein, Luca Ronconi, Daniele Abbado, in 1971, in between working for drama agency tor and a performer in the critically lauded Hysteric Theatre in Miss Universal Happiness Bernard Sobel, Peter Greenaway, William Verlag der Autoren. Since 1974 Wolfgang has The Life and Death of Marina Abramović, (1985) and The Idiot Savant (2009). Dafoe Kentridge, Fabrizio Plessi, Giorgio Armani, been dramaturg (and sometimes director) at directed by Robert Wilson. This piece will has worked in over 70 films in Hollywood Pierluigi Cerri, Richard Gluckman, Matteo the municipal theatres in Hamburg, Frankfurt, tour Madrid, Holland Festival Amsterdam, (Spider-Man, Mississippi Burning, Last Thun, Fabio Novembre, Shirin Neshat and Bremen, Cologne, Berlin (Schaubühne), and the Basel and Antwerp in Spring 2012. Temptation Of Christ, English Patient), David Cronenberg and more. His work has been Burgtheater in Vienna. He has collaborated with His new performance piece Swanlights, independent (Auto Focus, Wild At Heart, seen presented in major opera houses, festivals Luc Bondy, Andrea Breth, Jürgen Flimm, Klaus especially developed for the sold out Boondock Saints) and world cinema (Dust and theatres including Lincoln Center NY and Michael Grüber, Claus Peymann and Peter Stein. Radio City Music Hall concert on January of Time, Antichrist). He was twice nomi- Theatre du Chatelet Paris, Brussels Opera La His work with Robert Wilson begun with The 26, 2012, has been commissioned by the nated for the Academy Award, for Platoon Monnaie, Teatro Real Madrid, Teatro alla Scala, Civil WarS in 1984 and continued with more Museum of Modern Art. and Shadow Of the Vampire. In 2009 Dafoe Piccolo Teatro Milano, Opera San Carlo Naples, than a dozen works all over the world. He has Antony has collaborated with a wide-ran- starred in Werner Herzog’s My Son, My the Schaubuhne Berlin, Esplanade Singapore and also translated classical and contemporary plays ging group of artists and musicians inclu- Son, What Have Ye Done (Dutch release Bunka Kaikan Tokyo; and for multimedia and and adapted children’s stories; he died in May ding Björk, Boy George, Yoko Ono, Laurie 2011), in 2010 he played in A Woman, a film exhibits in museums include the Guggenheim 2012 in Hamburg. Anderson, CocoRosie, and Lou Reed. Reed directed by his wife Giada Colagrande and New York and Bilbao, the Milano Triennale, the has said, “When I first heard him I knew I earlier this year in Andrew Stanton’s John Venice Biennale. He was recently awarded the Since the establishment of his studio in 1989, was in the presence of an angel.” Anderson Carter. first IFSArts award for Lighting Design. Joey Cheng’s all round styling services have adds, “Two words and he has broken your earned him an excellent reputation in the world heart. When he sings it is the most exquisite creative team Ann-Christin Rommen studied theatre,film of fashion. He has worked with a wide range of thing you will hear in your life.” and television at theUniversity of Cologne in her- local and international designers. He has also lec- Antony is also an accomplished visual artist William Basinski is a classically trained musici- native Germany. In 1984, whileworking at the tured at Shih Chien University and the National and has exhibited his drawings at Palais an and composer who has been working in expe- Schauspiel Köln, she began her long collabora- Taiwan Culture University amongst others. Joey Des Beaux Arts in Belgium, Isis Gallery rimental media for over 25 years in New York and tion with RobertWilson for The Civil Wars and and his studio are committed to creating sophis- in London, Accademia Albertina in Turin most recently, California. Employing obsolete has since then worked on morethan 40 produc- ticated, high quality works. Always looking to and the Triennale in Milan. In 2009 he technology and analogue tape loops, his haunting tions as his co-director. Among these work- innovate and promote change, they make use of curated a group show entitled Six Eyes at and melancholy soundscapes explore the tempo- sare: Orlando (Berlin, Lausanne, Edinburgh), new styles each and every season. Agnès B. Galerie Du Jour in Paris, which ral nature of life and resound with the reverberati- Dreamplay(Stadsteatern Stockholm); Peer They expertly combine nature, beauty and style included work by Peter Hujar, Kiki Smith, ons of memory and the mystery of time. His epic Gynt (Bergen, Oslo),Woyzeck (Betty Nansen to create outstanding works. Joey’s previously and William Basinski. In October of 2010, 4-disc masterwork, The «Disintegration Loops» TeatretCopenhagen); Threepenny Opera, worked with Robert Wilson on 1433 – The Grand Antony released a book of collages and dra- received international critical acclaim. Art Forum Shakespeare’s Sonnets, Wedekind’s Lulu (Berliner Voyage at the National Theater in Taipei in 2010. wings, also called Swanlights, published by selected «The River», his two-disc shortwave Ensemble). For the Manchester International Abrams Image. music experiment, as one of the top ten albums Festival in 2007 Ann-Christin was Associate Jacques Renaud is a French-Italian costume of 2003. Installations and films made in collabo- Director for artist opera Il Tempo Del Postino. In designer. Since graduating from New York

42 43 University he has worked in Europe and in the ists including Antony, Philip Glass and groups Dancer (Arcola and Arts Theatre, West End), tic Director and a founding member of United United States, at the Teatro alla Scala in Milano, such as The Dirty Projectors and The Magnetic Anatol (Arcola), Romeo And Juliet, Macbeth and Broadcasting Theater Company. In March 2010, the Salzburg Festival, the Berliner Ensamble, the Fields. Dan is credited on many albums and films, Twelfth Night (Southwark Playhouse), Reunion he performed in a showing in Carlos Soto’s new- Lyric Opera of Chicago, Lincoln Center in NY, among which, the Academy Award-winning Fog (Bridewell) and Our Thing (Gate). Thomas is an est work at the Guggenheim Museum, as part Thalia Theatre in Hamburg, La Monnaie Opera of War, the Academy Award-nominated The Associate Artist for the National Youth Theatre, of a series of performances curated by Robert in Brussels and many other venues. His debut as Hours and Woody Allen’s Cassandra’s Dream. His and was previously an Associate Director for Y Wilson. Andrew also performed in Laurie a costume designer was in 1993 in «Peer Gynt» mixing and sound design have been praised as Touring Theatre. Anderson’s recent video installation The Gray directed by Luca Ronconi with whom he also deft, provocative and even poignant… (NYTimes). Rabbit. He is currently in pre-production for the collaborated with Robert Wilson on numerous In the future, he is looking forward to working on performers second part of his trilogy of maritime inspired productions. theatrical works including Philip Glass’s Einstein short films. on the Beach. Born in Sarajevo, Ivan Civic lives and With a career spanning more than 20 years, Nick works in Berlin, Germany. He studied at the Elke Luyten, originally from Hasselt, Belgium, Sagar’s work has included theatre, music and Julia von Leliwa studied integrated design with Braunschweig Arts Academy under Marina currently lives and works in New York City. recording. He spent over a decade in London’s a focus on humans and fashion. She than worked Abramović in performance and Birgit Hein in Luyten is a performing artist who has worked with West End as Head of Sound on productions under the supervision of various artists and film and new media, and has already been active Thomas Leabhart, Marina Abramović, Robert including the world premiers of Whistle Down the people in the fashion industry (Robert Wilson, for several years in the international art scene. Wilson and Elaine Summers. She also maintains Wind, The Beautiful Game and Bombay Dreams. Viktor&Rolf, Balenciaga). Julia’s personal work Ivan has also been awarded several internation- a diverse repertoire of solo work. She has taught Recent sound design credits include Caledonia draws inspiration from the making process and al prizes and grants, including Best National workshops at Pomona College in California, (Edinburgh International Festival), Men Should material sources of fashion unrelated industries. Performance at the International Performance Theatre of Yugen in San Francisco, Robert We e p , Appointment with the Wicker Man (National In 2011, she was a fellow at the renowned artist Festival in Trento, Italy; the prestigious Schloss Wilson’s Watermill Center, Hippocampe Centre Theatre of Scotland) and End of the Road residency Academy Schloss Solitude in Stuttgart, Solitude grant in Stuttgart, Germany and the d’Etude du Mouvement in Paris, Kyoto University (Young@Heart Chorus/No Theatre). Nick is Germany and has been invited as a guest artist at German DAAD prize. He continues to be active of Art and Design among others. Currently also a visiting lecturer in Music Technology at the racket-station at the Museum Insel Hombroich. in fin the visual arts, performance and acting. Luyten is working on a new solo called Studies of Edge Hill University. Julia works as a freelance designer in fashion Inertia for which she is a recommended artist for and theater. www.juliavonleliwa.de Amanda Coogan practices as a visual artist in the LMCC residency Program in New York. Thomas Jeziorski graduated in Culture Studies Dublin, Ireland. She is to the forefront of live at University of Warsaw. Subsequently he started Annick Lavallée-Bennywas born in Québec. durational performance. These live events in Christopher Nell is a young actor from Berlin. studying film directing in National Film School She studied set and costume design in Canada turn feed into a body of video and photographic After graduating in 2006 he became a mem- in Lodz. In a last few years he was invited sev- before completing a degree in scenography in works. Her expertise lies in her ability to con- ber of the Berliner Ensemble. While working eral times to International Summer Program at Norway. She has worked on several productions dense an idea to its very essence and communi- with German directors like Peter Stein, Claus Watermill Center (Long Island, NY) as a video with director Robert Wilson. cate it through her body. Amanda exhibits and Peymann and Manfred Karge he met Robert artist. He works in theatre as a video designer Amongst them, the Monteverdi Cycle the sec- performs her work widely. Her pieces have been Wilson in 2007 doing Threepenny Opera at with Robert Wilson and Laurent Chetouane. ond part of which premiered last September at seen at many festivals including the 2003 Venice Berliner Ensemble. In 2010 they worked together His own filmography includes documentaries: La Scala, Milano. She was recently awarded the Biennial and the 2004 Liverpool Biennial and for again for Shakespeares’ Sonetts (music: Rufus Joan (2009), Free Flight (2010), Camp (2011), Gold Medal for Most Promising Talent at the MIF 2009 she presented «The Fall» in «Marina Wainwright). Recently Christopher can be seen as well as short features: Brothers (2005), Cross- Prague Quadrennial 2011. Abramović presents ... at Whitworth Art Gallery. playing Romeo in Romeo and Juliet at Berliner country (2010), Mora (2011), Reflection (2011) that She was awarded the Allied Irish Bank’s Art Ensemble and in Cuba Beach at Volksbühne were selected to many film festivals. Thomas Hescott trained at the Central prize in 2004. Her work is represented by the Berlin. He also tours with his band Muttis School Of Speech And Drama, with English Kevin Kavanagh Gallery in Dublin. Kinder in Europe and Asia. Over the last years, Dan Bora has proven to be a National Opera and The National Theatre major force behind New York City’s new music Studio Directors’ Programme. Credits as direc- Andrew Gilchrist is a writer, director and per- Kira O’Reilly (born 1967) is a London based scene. As a producer and engineer he has worked tor include: Wolves At The Window (Arcola, and former originally hailing from Kansas City and visual artist, her practice, both wilfully interdispli- extensively with renowned composers and art- off-Broadway), The British Ambassador’s Belly currently based in Brooklyn. He is co-Artis- nary and entirely undisciplined, employs perfor-

44 45 mance, biotechnical practices, photography and of performance curated by Robert Wilson at the ting musique concrete from a palette that ranges and leads his own ensemble, Trio S. This year,he writing with which to explore the mutability and Guggenheim Museum. In 2012 Carlos designs from vintage synthesizers to acoustic instru- will be releasing a solo clarinet album based on malleability of bodies, human, non human, par- the costumes for the revival of Wilson’s and ments to sampled sources. Over the past 15 melodies from water. tial and fragmentary. Since graduating from the Philip Glass’ Einstein On The Beach. years they have released eight albums, perfor- University of Wales Institute, Cardiff in 1998 her med across the globe, and have collaborated with Oren Bloedow is half of the New York based work has been exhibited widely throughout the Svetlana Spajić is a traditional artist from Terry Riley, The Kronos Quartet, Bjork, Zeena group Elysian Fields. They have recorded seven UK and internationally. Serbia and cherishes ancient Serbian oral tradi- Parkins, Marshall Allan (Sun Ra Arkestra), So albums, the most recent of which is 2011’s Last She is a research fellow in the Department of tion and its unique forms. Since 1993 she has Percussion, Rachel’s, Jay Lesser, the filmmaker Night on Earth. Oren was also a key player on the Drama, Queen Mary University of London been learning traditional singing and ancient Daria Martin, and the playwright Young-Jean Knitting Factory and Tonic scenes, having played continuing her preoccupations with collapses of vocal techniques. Her solo performances pay Lee. They live in Baltimore, Maryland (USA) with The Lounge Lizards, Meshell Ndegeocello biotechnical facts and fictions, setting up specu- tribute to the great spirits, old singers and story- where MC builds electronic instruments and and more. Career highlights for Oren include lative bodies and scenarios that touch on the tellers who inspired her. The international release Drew teaches in the Department of English at being named Artist of the Year by Greil Marcus metamorphic. of Žegar Živi, the album which Svetlana Spajic´ Johns Hopkins University. in 2004, Musical Directing the Randy Newman recorded with the last authentic Serbian singers tribute at UCLA’s Royce Hall for impresario Hal Originally from the United States, Antony in Dalmatia is praised as one of the most signifi- Gael Rakotondrabe is a 28 year old pia- Willner, performing with Lou Reed, Emmylou Rizzi is a performing visual dance artist living cant projects in the preservation of the musi- nist, keyboardist, composer and arranger from Harris, Steve Earle, and once with Bruce and working in Frankfurt, Germany. His perfor- cal heritage of former Yugoslavia. She has sung Reunion Island. He performs jazz, classical, and Springsteen at Carnegie Hall, where he was also mances, such as Snowman Sinking - created with with some of the the world’s best singers such as pop music. A piano teacher at the Bill Evans Musical Director. his group Moving Productions - are presented Yanka Rupkina, Sainkho Namtchylak, and per- Academy, Paris, in 2004-2005, he has worked For much of the last two years, Oren played with internationally. He has worked as a performer, forms with composer and instrumentalist Boris with many artists in France. Since 2006 he’s the Afrobeat group Antibalas, performing Fela collaborator and assistant to dancer and chore- Kovac in his New Ritual Group. In 2005 she per- been a member of the band CocoRosie. In 2008 Kuti’s music on Broadway in the musical Fela!. ographer William Forsythe for over 20 years. formed in Marina Abramovićs Balkan Erotic Epic. he arranged for and performed with the Royal Antony has performed in eight productions with Dutch Orchestra for a CocoRosie performance Jan Fabre, most recently in DRUGS KEPT ME Svetlana Spajić Group was founded in in Amsterdam. Gael has also performed shows ALIVE. He has also worked and performed 2009 and includes three talented singers from in collaboration with Gaspard Yurkievich and with legendary performance artist Penny Arcade Belgrade, Minja Nikolić, Zorana Bantić and Nadia Lauro. He won the Bösendorfer World in his own works and appeared in her piece, Dragana Tomić, who is also an exquisite kaval Solo Piano Competition at the Montreux Jazz Denial Of Death: Part 2. Besides performing player. The group has a broad and challenging Festival in 2008. Gael is currently preparing his Antony is also a visual artist creating short films repertoire of the oldest diphonic and polyphonic solo album. and polaroid collages. songs mostly of the Dinaric Serbs. These songs are often sung in intensive and striking non-tem- Doug Wieselman has worked as composer, Carlos Soto has worked with Robert Wilson pered intervals of natural scale with great emo- arranger and musician with a variety of artists. In since 1997 as a performer, designer and assistant tional and physical impact. theatre he has worked on many shows with direc- on numerous productions and installations in The group also performs ancient tender ballads tor Robert Woodruff and the Flying Karamazov the US and Europe. Throughout the last decade, from Eastern Serbia and songs accompanied Brothers. In dance Doug has collaborated with Soto has collaborated with Richard Foreman, with the kaval from the region of Kosovo and Jerome Robbins, Paul Taylor, and Victoria Dan Graham, Terence Koh and Andrey Bartenev Metohija. Marks. As a musician, he has worked with Laurie and presented work at the Istanbul Biennial, Anderson, Lou Reed, Steven Bernstein, Martha Walker Art Center, the Whitney Biennial and musicians Wainwright and Antony And The Johnsons others. Soto’s «Girlmachine» was presented at amongst many others. In 2005 Dough colla- Performa 09; «Pig Pig Pig» (2010) was performed Matmos are an electronic duo comprising MC borated with Eyvind Kang, Bill Frisell and Hal at the Moscow Museum of Modern Art. In 2011, Schmidt and Drew Daniel. They construct Willner on Robert Wilson’s In The Evening At he created a short work featured in an evening rhythmic instrumental pop music and disorien- Koi Pond. He co-leads Kamikaze Ground Crew,

46 47 co-commissioners The Theater Basel is Switzerland’s larg- of the BBC and MediaCityUK bringing world have mounted dozens of projects that est multipurpose theatre. Situated in the with it a whole new set of opportunities on were originally developed at the Watermill trinational metropolitan region it offers a Salford Quays. As well as the new develop- Center. Manchester International Festival is the broad and challenging programme of opera, ments in the city, Salford also has a strong In the words of Jessye Norman, “Watermill world’s first festival of original, new work drama, and ballet, as well as productions cultural history. is the best idea to find a place in the world and special events and takes place bien- for children and young people. In the act- of arts since Pierre Boulez created IRCAM nially, in Manchester, UK. The Festival ing and musical theatre section, Theater At deSingel International Arts Campus we in Paris. Robert Wilson’s unique gifts and launched in 2007 as an artist-led, commis- Basel intends on promoting classical and present and produce theatre, dance, music spirit provide the strong basis of a new sioning festival presenting new works from traditional works as it is to present contem- and architecture and make it available to a vision of the creation and presentation across the spectrum of performing arts, vis- porary plays and modern opera and musi- broad art-loving public. As a contemporary of all that we think of as theatre in par- ual arts and popular culture. cal theatre including world premieres and and internationally- oriented arts campus ticular, combining all of the arts in a fresh Some highlights of the first three festi- German and Swiss debut performances to they are concerned with permanent educati- perspective.” vals: Chinese opera Monkey: Journey to the offer a wide variety and excitement in the on in the arts. The large-scale infrastructure The Byrd Hoffman Water Mill Foundation West, group art event Il Tempo del Postino, It repertoire. The Theater Basel offers a plat- comprises a medium-sized concert hall (966 operates the Center and coordinates its Felt Like a Kiss by Punchdrunk and Adam form for experimental projects and is also seats), a large hall for theatre and dance (803 artistic programs. In addition, the Center Curtis, Zaha Hadid Architects’ new space keen to encourage young talents. It stands seats), an exhibition space, a music studio has established collaborative networks with for the music of Bach, Björk’s Biophilia live for a theatre with a local base and far reach- (150 seats) and a theatre studio (270 seats). both neighboring and international cultural show and Robert Wilson’s The Life and ing connections , lively, enthralling, tradi- desingel.be: full programme and all practical and educational institutions. Its artistic pro- . Death of Marina Abramović tional and innovative. information in English. grams are financed through the generous support of individuals, foundations, corpo- The reopening of the Teatro Real in The Holland Festival has been the trend- The Watermill Center is a laboratory for rations and state institutions. Madrid in 1997, refurbished with 1800 setting performance arts festival in the performance founded by Robert Wilson The Watermill Center’s new facilities were seats and cutting-edge technology for the Netherlands since 1947, annually presenting as a unique environment for young and inaugurated in July 2006. Since the Grand stage area, lead Spain into an authentic exceptional work at the international level. emerging artists from around the world to Opening the Watermill Center offers a wide «boom» in the world of opera that has had The Festival has had an illustrious history, explore new ideas. Watermill draws inspira- range of programs and activities throughout repercussions throughout the last decade. with every artistic director taking it in new tion from all the arts and cultures as well as the year. For the well-known International With the engagement of Gerard Mortier as directions that have again and again made from social, human, and natural sciences. Summer Arts Program, Wilson invites artistic director in 2010, the Spanish gov- the Festival a bespoke event for over sixty Watermill is a global community of artists 60-80 artists who come from over 25 coun- ernment wanted to put the Teatro Real on years. Since 2005 artistic director Pierre where living and working together among tries – 48 countries so far – for 4-5 weeks of the highest European level. He has invited Audi has taken the Holland Festival back to the extensive collection of art and artifacts intense creative exploration. There are daily first class conductors to boost the orches- its roots: a mix of all the performance arts, a lies at the heart of the experience. Watermill workshops with Mr. Wilson and his collabo- tra including Semyon Bychkov, Sylvain mix of big names and daring experiments. strives to be a haven for a next generation of rators, based on new projects they are deve- Cambreling, Thomas Hengelbrock, Teodor hollandfestival.nl artists while supporting their work among loping in all areas of the arts. Residents also Currentzis, Hartmut Haenchen and Alejo a network of international institutions that develop their own work under Wilson’s gui- Pérez and leading stage directors such as Salford City Council is proud to have embrace new interdisciplinary approaches. dance. A lecture series completes the ambi- Bob Wilson, Christoph Marthaler, Dmitri co-commissionedThe Life and Death of Many of the world’s most celebrated art- tious program. Its mission is to give young Tcherniakov, Peter Sellars, Krzysztof Marina Abramović. The council is commit- ists have participated in Watermill pro- emerging artists time and space to create Warlikowki, Lluís Pasqual and Fura dels ted to supporting the arts, including hav- grams including Trisha Brown, David new original works in all artistic fields and Baus. He has also gathered great visual art- ing a strong relationship with The Lowry Byrne, Lucinda Childs, Philip Glass, related disciplines and to offer them a net- ists to work at the theatre including Anselm Theatre based on an understanding that Isabelle Huppert, Jeanne Moreau, Lou work of associated institutions, artists and Kiefer, Jaume Plensa, Emilia and Ilya exposure to culture can raise aspirations Reed, Miranda Richardson, Dominique alumni to support them in their artistic and Kabakov and Marina Abramović. and enrich lives. Salford is now embarking Sanda, Susan Sontag and Robert Wilson professional development. on an exciting new journey with the arrival himself. Theaters and museums around the

48 49 For the Center’s Fall and Spring Residen- Production credits A4 cy programs, which take place from Sep- Snowy Angel - Baby Dee tember to June, a high profile committee of practitioners in the arts and humanities The production features the work of A5 – including Wilson, Marina Abramović, Carlos Soto, Miss Every Evening (perfor- The Trail of Tears - William Basinski Alanna Heiss, Albert Maysles, Gerard Mor- mance 2006) Saints Ascend - Antony tier, John Rockwell, Jonathan Safran Foer, Ivan Civic, Fabulous Marina (video, perfor- Kavalska Ezgija - Dragana Tomić Richard Sennett, Nike Wagner and others – mance, costume design) Metal chest-plate selects over 15 groups, individual artists and made by Kristina Estell A6 scholars in residence to workshop their own Kira O’Reilly, Stair Falling (performance TV in Africa - William Basinski creations. The residencies are complemen- 2009-2001) Pineapple Rag - Scott Joplin ted by educational programs with schools Andrew Gilchrist, Cocksure (performance and other institutions; public events such 2010) A7 as open rehearsals and lectures, seminars Amanda Coogan, Yellow 2008 (live perfor- Watch Me - Antony and symposia; and tours of the building and mance); Medea 2001 (live performance) grounds. Elke Luyten, Heart in You (performance A8 1997) Oj jabuko zeleniko - Svetlana Spajić (tradi- The London-based performance and video tional arranged by Svetlana Spajić) The Cut artist Daria Martin writes about her Water- Music composition credits – Antony mill experience: “We are encouraged to use Prologue the space as we see fit, whenever suits us.... Overture - William Basinski Kneeplay 5 We also enjoyed the freedom of wandering Pozdrav Marini Abramović - Svetlana Spajić Piano for Radio - Gael Rakontondrabe through Robert Wilson’s incredible col- lection of objects, unhindered by protec- Kneeplay 1 B1 tive glass etc – these statues add a provoca- Your Story, My Way - Antony The Lovers - William Basinski tive texture to thoughts and to work.... The Empathy - Antony peace and tranquility here is gold dust. You A1 can watch your own thoughts drift past like U sjeni palme - Beti Jurković B2 in a meditation....” Life is Beautiful - Olivera Marković I Cer planina i Hercegovina - Svetlana Spajić Diana - Paul Anka Cut the World - Antony To apply for the summer workshop program Melancholia - William Basinski Kićeno nebo - traditional, arranged by with Robert Wilson or a fall or spring resi- Svetlana Spajić dency, please refer to the webpage Kneeplay 2 Salt in my Wounds - Antony, Nico Muhly www.watermillcenter.org Your Story, My Way (reprise) - Antony B3 For more information please contact The A2 Disintegration Loop 1.3 - William Basinski Watermill Center (631.726.4628 or Theme from And God Created Woman - Paul Willem’s Song - Antony [email protected]) or TJ Witham, Misraki Communications Manager in New York Epilogue (212.253.7484 ext. 22 or A3 Disintegration Loop 3 - William Basinski [email protected] Trailer for 1000 Films - William Basinski Bjela golubica - Svetlana Spajić I Am Seething - Antony Volcano of Snow - Antony, Oren Bloedow Dream Crusher - Antony

50 51 Musical arrangement and development Antony, Oren Bloedow, Matmos, Gael Rakotondrabe, Doug Wieselman Additional Musical development by Nico Muhly Cultuur verbindt. Antony’s compositions © Rebis Music E Publishing / Kobalt 2011 Al voor 4 Willam Basinksi’s compositions © Musex International sluit u zich aan.

Wordjuist donateur nu!

Het Prins Bernhard Cultuurfonds steunt het Holland Festival 2012.

Beeldende kunst, geschiedenis & letteren, monumenten- zorg, muziek & theater en natuurbehoud. Het Prins Bernhard Cultuurfonds zet zich in voor cultuur die u raakt. Al vanaf e 4 per maand sluit u zich aan. Ga naar www.cultuurfonds.nl.

52 53 Holland Festival Cultuur, Clifford Chance, Automobiel- beschermers Holland Festival heeft ook uw steun 1-28 juni 2012 bedrijf Van Vloten, Ngage media S. Brada, J. Docter en E. van Luijk, H. Doek, nodig: word Cultuurminnaar L. Dommering-van Rongen, Als Cultuurminaar draagt u actief bij aan bedrijfsvrienden HF Business E. Granpré Moliere, J. Houwert, de bloei van het Holland Festival. directie Beam Systems, De Nederlandsche Bank R. Katwijk, R. Kupers en H. van Eeghen, Pierre Audi, artistiek directeur N.V., DLA Piper Nederland N.V., G&S H. en I. Lindenbergh-Sluis, Liefhebber (vanaf € 45 per jaar) U ontvangt Annet Lekkerkerker, zakelijk directeur Vastgoed, ING Groep, Ten Have Change A. van der Linden-Taverne, F. Mulder, dit programmaboek gratis, u krijgt voorrang Management, WPG Uitgevers B.V. G. van Oenen, H. Sauerwein, K. Tschenett, bij de kaartverkoop en korting op tickets. bestuur P. Wakkie, R.R. Walstra, T. Winkelman, Begunstiger (vanaf € 250 per jaar of € 21 Martijn Sanders, voorzitter fondsen en instellingen O.L.O. en Tineke de Witt Wijnen-Jansen per maand) Uw bijdrage komt rechtstreeks Renze Hasper, penningmeester VSBfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds Schoonhoven ten goede aan de internationale program- Marjet van Zuijlen, secretaris en BankGiroLoterij, Stichting Dioraphte, mering van het Holland Festival. U heeft Mavis Carrilho Turing Foundation, Gieskes Strijbis Fonds, begunstigers recht op vrijkaarten en andere aantrekkelijke Joachim Fleury Amsterdams Fonds voor de Kunst, Prins I. Baljon-Hellingman, M. Beekman, privileges. Ben Noteboom Claus Fonds, The Brook Foundation, Co Bleeker, A. Boelee, K. de Bok, Beschermer (vanaf € 1.500 per jaar of € 125 Institut Français France, Institut Français E. Bracht, G. Bromberger, D. de Bruijn, per maand) . Als dank ontvangt u een uitno- Het programma van het Holland des Pays-Bas, Goethe-Institut M. Daamen, J. Damen, S. van Delft-Vroom, diging voor de openingsvoorstelling en voor Festival kan alleen tot stand komen J. Drupsteen, Chr. van Eeghen, Ch. Engeler, exclusieve bijeenkomsten, naast vrijkaarten door subsidies, bijdragen van sponsors donaties E. Goossens-Post, D. Grobbe, J. Haalebos, en andere privileges. en fondsen en door de gewaardeerde De genereuze, meerjarige, steun van de J. Hennephof, M. Henriques de Castro, Hartsvriend (vanaf € 5.000 per jaar) U steun van u, ons publiek. Governors is van groot belang voor de inter- L.D.M.E. van Heteren, G. van Heteren, ontvangt alle privileges van de Beschermers nationale programmering van het Holland B. van Heugten, S. Hodes, R. Hoogendijk, en u wordt uitgenodigd voor bijzondere subsidiënten Festival, met name de internationale copro- J. Hopman, G. van der Hulst, Jan de Kater, bijeenkomsten waarbij ontmoetingen met Ministerie van Onderwijs, Cultuur en ducties. Ook de belangrijke bijdrage van J.Keukens, A. Ladan, W. Lee, A. Ligeon, andere Hartsvrienden en artiesten uit het Wetenschap, Gemeente Amsterdam, de Cultuurminnaars komt rechtstreeks ten T. Lodder, C. Meekel, D. van der Meer, festival centraal staan. Europese Commissie Programma Cultuur goede aan de internationale programmering. E. van der Meer-Blok, A. Mees-Lubberman, (2007-2013) R. Nieuwpoort, B. Oremus, H. Pinkster, Periodiek schenken via een notariële akte governors F. Racké, Wessel Reinink, M. Robben, Een periodieke schenking is een schenking Het Holland Festival is lid van Réseau G.J. van den Bergh en C. van den Bergh-Raat, B. Robbers, A. Schneider, G. Scholten, van een vast bedrag per jaar, voor de loop Varèse, Europees netwerk voor de creatie en R.F. van den Bergh, W.L.J. Bröcker, C. Schoorl, C. Schunck, P. Smit, I. Snelleman, van minimaal 5 jaar, die u vastlegt in een promotie van nieuwe muziek, gesubsidieerd J. van den Broek, J. Fleming, J. Fleury, A. Sonnen, C. Teulings, H. Tjeenk Willink, notariële akte. Bij een periodieke schenking door het Culturele Programma van de V. Halberstadt, H.J. ten Have en H. van der Veen, R. Verhoeff, vanaf € 250 neemt het Holland Festival de Europese Commissie. G.C. de Rooij, J. Kat en B. Johnson, F. Voorsluis-Spanhoff, A. Vreugdenhil, kosten van het opstellen van de akte voor Irina en Marcel van Poecke, W. Vroom, M. Willekens, zijn rekening. Zie voor de fiscale aftrek- hoofdbegunstiger Ton en Maya Meijer-Bergmans, M. van Wulfften Palthe baarheid van uw gift de brochure Uw gift, SNS REAAL Fonds Sijbolt Noorda en Mieke van der Weij, de fiscus en de nieuwe geefwet. Wij sturen u Robert Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, anonieme schenkers deze folder graag toe. Voor meer informa- mediapartners Françoise van Rappard-Wanninkhof, Ook dankt het Holland Festival anonieme tie of een voorstel op maat kunt u contact NTR, VPRO A. Ruys en M. Ruys-van Haaften, schenkers. opnemen met de afdeling sponsor- en fond- M. Sanders, Tom de Swaan, S. Tóth, senwerving, Esther van der Veldt, telefoon- sponsors Elise Wessels-van Houdt, liefhebbers nummer 020 – 788 21 20 of per e-mail Rabobank Amsterdam, DoubleTree Hotel, H. Wolfert en M. Brinkman Het Holland Festival dankt meer dan 600 [email protected]. Westergasfabriek, MeyerBergman, Buma Liefhebbers voor hun steun en bijdrage.

54 55 Colofon / colophon redactie / editing Lonneke Kok, MoreTXT Amsterdam vertaling / translation Margriet Agricola, Jane Bemont, deSingel eindredactie en opmaak / editorial and lay-out Holland Festival foto’s / photos Lucie Jansch ontwerp omslag / design cover Maureen Mooren druk / printing Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

© Holland Festival, 2012 Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival. No part of this publication may be reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland Festival

56