HISTMARTECH 2015 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA „HISTORIA TECHNIKI MORSKIEJ”

OKRĘTY, STATKI I ŁODZIE W DEKORACJI ŚWIATYŃ PÓŁNOCNEJ POLSKI

SHIPS AND BOATS IN SACRAL ART IN POMERANIA

Tadeusz Jastrzębski

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 1 SAKRALNEJ Plan prezentacji

1. Wprowadzenie, 2. Symbolika chrześcijańska, 3. Arka Noego, 4. Łodzie rybackie i inne, 5. Statki i okręty, 6. Statki wotywne, 7. Inspiracje okrętowe w architekturze, 8. Nie tylko na Pomorzu, 9. Podsumowanie.

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 2 SAKRALNEJ OKRĘTY, STATKI I ŁODZIE W DEKORACJI ŚWIATYŃ PÓŁNOCNEJ POLSKI

OBSZAR BADAWCZY: DZIEDZICTWO NARODOWE – ZABYTKI I DOBRA KULTURY Projekt: Ikonografia elementów marynistycznych w sztuce sakralnej Temat: Elementy marynistyczne w dekoracji świątyń na Pomorzu

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 3 SAKRALNEJ MARYNISTYKA

odwzorowanie artystyczne tematów związanych z morzem – okrętami, falami, fauną i florą morską oraz przedstawianie różnych przejawów działań ludzi na morzu w literaturze, muzyce, sztukach plastycznych – malarstwie, rzeźbie i in.

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 4 SAKRALNEJ DZIAŁY MARYNISTYKI WSPÓŁCZESNEJ

TEATR-KINO LITERATURA MUZYKA

MARYNISTYKA FOTOGRAFIKA PAMIĄTKARSTWO

ARANŻACJA MARYNISTYCZNE MODELARSTWO PRZESTRZENNA SZTUKI PLASTYCZNE

NUMIZMATYKA ARCHITEKTURA MALARSTWO i ZDOBNICTWO GRAFIKA

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 5 SAKRALNEJ Symbolika chrześcijańska - łodzie, statki, okręty

• Woda, fale – symbolizują niebezpieczeństwa życia, • Żeglowanie - płynięcie statkiem – symbol życia, • Navis, Navicella – Okręt - średniowieczna alegoria Kościoła jako statku na wzburzonym morzu, • Statek – Nawa Kościoła Świętego, • Arka Noego – bezpieczeństwo i ratunek, • Jezus i Piotr – sceny ewangeliczne - bezpieczeństwo, połów „ryb-ludzi”, nauczanie z łodzi, •KościółŚwięty – jako Łódź Chrystusowa

lub „Łódź Piotrowa” „Chrześcijaństwo zawsze jest ... rejsem po głębokim morzu...”, (W.Wencel, poeta)

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 6 SAKRALNEJ Symbolika - Łódź –Okręt

Swarzewo – Kość. Narodz. NMP Gdańsk – Kość. Św. Józefa

4..

Kąty Rybackie

Pobierowo

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 7 SAKRALNEJ Symbolika - Łódź –Okręt

Trzebież

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 8 SAKRALNEJ Arka Noego

malowidło, chrzcielnica, Ch. Schmidt, J. Sellin, płaskorzeźba, fragment żelaznej kraty 1682, Trzęsacz, kościół pw. Miłosierdzia Bożego Gdańsk, kościół p.w. św. Jana, XVII w

płaskorzeźba, 1980, S. Konieczny, J. Karczewska, Gdańsk, katedra p.w. Wniebowzięcia NMP.

malowidło, Świnoujście Karsibór, kościół p.w. Niepok. Poczęcia NMP T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 9 SAKRALNEJ Arka Noego

Arka dzisiejszym okiem: Budowa Arki Noego, witraż, • Zapotrzebowanie budowy jednostki pływającej – zapowiedź potopu, • Kontrakt na budowę: Zleceniodawca Pan Bóg [ST Rodz- , kościół p.w. Matki 6.9-22] Bożej Częstochowskiej. • Zleceniobiorca - Wykonawca - Stocznia – budowniczy: Noe, • Operator – Armator – Kapitan i załoga – Noe i rodzina, • Opis Techniczny: materiał –drewno żywiczne, podział grodziowy – przegrody, konserwacja i malowanie – smoła, wymiary: L=300 łokci , B=50 ł., H=30 ł., (133,5x22,3x13,4 m), osłona – przykrycie p. słoneczne, międzypokładzia – 3, załadunkowa furta burtowa, • Instrukcja Załadowania – składowe nośności: załoga i pasażerowie – Noe, synowie, ładunek – po parze każdego gatunku zwierząt ..., zapasy żywności, • Plan podróży – ponad 40 dni, port docelowy: Góra Ararat T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 10 SAKRALNEJ Łodzie rybackie i inne

• Łodzie ze scen i inspiracji ewangelicznych – Łódź Jezusa, Łódź Piotrowa, • Łodzie i kutry rybackie w scenach symbolicznych i alegorycznych, • Łódźśw. Wojciecha, • Łodzie innych świętych, • Ołtarze i ambony łodziowe, • Łodzie na dziedzińcach. Kajak ze Szlaku Papieskiego, mozaika, M. Michalik 2007, Gowidlino

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 11 SAKRALNEJ Łódź Jezusa

• Znalezisko w Izraelu – 1986 r. – bracia Moshe i Yuval Lufan, kibutz GINOSAR, szczątki łodzi (lata 100 p.n.e. – 70 n.e.) L=8,27 m, B=2,30, H=1,30 m • Konstrukcja płaskodenna, klepkowa, na styk, z kołkami, wręgi usztywniające, • Materiał - drewno cedrowe i dębowe, • Napęd - wiosła, żagiel rejowy na maszcie, • Załoga i pasażerowie – do 15 osób (4 + 11),

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 12 SAKRALNEJ Łodzie w scenach ewangelicznych

Łódź Jezusa, malowidło ścienne, 1955, Kuźnica, kościół p.w. św. Antoniego.

Łódź z apostołami na Jeziorze Galilejskim, malowidło ścienne, , kościółśw. św. Piotra Ap. i Franciszka z Asyżu

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 13 SAKRALNEJ Łodzie – najcenniejsze dzieła zabytkowe

Łodzie ze scen ewangelicznych nad Jeziorem Galilejskim – nauczanie oraz powołanie pierwszych uczniów, malowidła ambony, Izaak van den Blocke, 1616-17 Gdańsk, bazylika p.w. Wniebowzięcia NMP.

Łodzie rybackie na “obrazie-mapie”, obraz olejny, II poł. XVII w. , kościół p.w. Narodzenia NMP T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 14 SAKRALNEJ Łodzie – najcenniejsze dzieła zabytkowe - Łodzie żaglowe

Łodzie na falach, obrazy alegoryczne, 1741. Stepnica, kościół p.w. św. Jacka. Łódź rybacka - atrybut św. Piotra, fragment obrazu, K. Keller, 1901, , kościół p.w. MB Nieustającej Pomocy T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 15 SAKRALNEJ Łodzie rybackie pod żaglami – scena ratowania Piotra, fragmenty obrazów. Łodzie żaglowe – c.d. Świnoujście-Przytór, kościół Najśw. Serca Pana Jezusa.

Wolin, J. Albrecht Lwów 1909 1920 Łódź rybacka z postawionym żaglem ze sceny ratowania św. Piotra, malowidło ścienne, Kościerzyna, kościółŚwiętej Trójcy, 1930

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 16 SAKRALNEJ Łodzie – najcenniejsze dzieła zabytkowe - Łodzie żaglowe

Dwie rybackie łodzie żaglowe z obrazu Matki Boskiej Orędowniczki Rybaków, obraz olejny, M. Pechstein, 1945. Łeba, kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 17 SAKRALNEJ Kutry rybackie - motorowe

Bałtycki motorowy kuter rybacki NIE-4 płaskorzeźba polichromowana, RM. Leończyk. , kościół p.w. św. Stanisława BM

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 18 SAKRALNEJ Kutry rybackie - motorowe

Kutry rybackie - obrazy Matki Boskiej „Nieustającej Pomocy” oraz „Anioła Stróża”, Obrazy olejne, W. Lubiniecki, 2004. , kościół p.w. Najświętszego Zbawiciela

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 19 SAKRALNEJ Łódźśw. Wojciecha

Jedna z „łodzi oruńskich”, Muzeum Archeologiczne w T. JastrzGdaębskińsku MARYNISTYKA W SZTUCE 20 SAKRALNEJ Łódźśw. Wojciecha

Misja św. Wojciecha w Prusach, tablica – replika płaskorzeźby z „drzwi gnieźnieńskich” - 1175, odlew z brązu, Głaz cumowniczy – przed kościołem – X w. i na malowidle ściennym w kaplicy na wzgórzu. Gdańsk Orunia, kościół p.w. św. Wojciecha

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 21 SAKRALNEJ Łódźśw. Wojciecha

Model łodzi św. Wojciecha. Gorzędziej, kościół p.w. św. Wojciecha

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 22 SAKRALNEJ Szkic i medal pamiątkowy III Łodzie św. Jana Pawła II pielgrzymki Ojca Św. w Gdańsku 1987, art. K. Jeż-Kręcicka do projektu art. M. Kołodzieja. Ze zbiorów - M. Frąckowiak, Gdańsk

Ołtarz papieski – III Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, Gdańsk, M. Kołodziej, 1987 oraz replika ołtarza, płaskorzeźba z brązu. Gdańsk, kościół p.w. NMP Królowej Różańca Świętego

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 23 SAKRALNEJ Łodzie św.Piotra i innych świętych

Św. Piotr w łodzi ze swoimi atrybutami – kluczem i kogutem, rzeźba w drewnie. Gdańsk Matemblewo, parafia p.w. Matki Bożej Brzemiennej Św. Piotr rybak, witraż kolorowy. Lubin, kościół p.w. Matki Bożej Jasnogórskiej

Św. Piotr, witraż. Międzyzdroje, kościół p.w. Św. Piotra Ap.

Św. Mikołaj – patron żeglarzy i rybaków, obraz olejny. Łeba, kościół p.w. Wniebowzięcia NMP T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 24 SAKRALNEJ ŁODZIE NA OŁTARZACH MARYNISTYCZNYCH

• GDAŃSK WRZESZCZ Kościół Św. Stanisława BP BM

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 25 SAKRALNEJ OŁTARZ MARYNISTYCZNY - OKRĘT

Gdynia-Oksywie

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 26 SAKRALNEJ Ambony łodziowe

Ambona w kształcie łodzi rybackiej, konstrukcja z drewna, P. Konkol. Kuźnica, kościół p.w. św. Antoniego Ambona w kształcie łodzi. Wiele, Kalwaria Wielewska, w pobliżu kościoła p.w. św. Mikołaja

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 27 SAKRALNEJ Ambony łodziowe

ŁÓDŹ – symbol Łodzi Piotrowej w kompozycji tzw. „ambony łodziowej”

JASTARNIA rzeźba w drewnie, Kościól p.w. M. Cichosz, 1933. Nawiedzenia Najśw. MP

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 28 SAKRALNEJ Łodzie na dziedzińcach

Aranżacja otoczenia z łodzią rybacką. Świnoujście - Karsibór, kościół p. w. Niepokalanego Poczęcia NMP

Łódź rybacka na dziedzińcu kościoła. Tolkmicko, kościół p.w. św. Jakuba Ołtarz polowy z łodzią rybacką. Krynica Apostoła Morska, kościół p.w. Św. Piotra Apostoła i św. Franciszka z Asyżu

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 29 SAKRALNEJ Statki i okręty

• żaglowce historyczne i współczesne,

• współczesne okręty wojenne,

• statki i okręty wotywne – modele i tablice,

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 30 SAKRALNEJ Okręty – obrazy zabytkowe

Św. Mikołaj odzyskuje wrzucone do morza naczynia liturgiczne, malowidło na drewnie, ok. 1450 r. Gdańsk, bazylika p.w. Wniebowzięcia NMP

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 31 SAKRALNEJ Statki i okręty

• KOŚCIÓŁŚW. KATARZYNY umieszczony czasowo w Bazylice Mariackiej Obraz olejny (10 x 3 m) na płótnie – przykład wielko-formatowego malarstwa sztalugowego Bartłomiej Milwitz, 1654 „Wjazd Chrystusa do Jerozolimy”

Statki żaglowe

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 32 SAKRALNEJ Statki i okręty

• SWARZEWO Kościół Narodzenia NMP Sanktuarium Królowej Polskiego Morza „Obraz mapa”, 1684

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 33 SAKRALNEJ Okręty – obrazy zabytkowe

OKRĘT z obrazu „Przybycie św. Urszuli” Pelplin, bazylika p.w. NM Panny, obraz olejny w predelli ołtarza, Jan Krieg XVII w. T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 34 SAKRALNEJ ORP Iskra , Statki i okręty witraż okienny Gdynia Oksywie, kościół p.w. MB Częstochowskiej

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 35 SAKRALNEJ Statki i okręty

Galeria podwodnych okrętów Marynarki Wojennej – ORZEŁ, SĘP, WILK,witraż okienny. Gdynia Oksywie, kościół p.w. Matki Bożej Częstochowskiej

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 36 SAKRALNEJ Statki i okręty

G73B (Burza), PIORUN, DRAGON, G90 ORKAN

Galeria nawodnych okrętów Marynarki Wojennej – WILJA, J (Jaskółka), B (Błyskawica), G (Grom), ,witraż okienny, proj. J. Skąpski, wyk. „TESTOR”. Gdynia Oksywie, kościół p.w. Matki Bożej Częstochowskiej

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 37 SAKRALNEJ STATKI WOTYWNE

– ogólniej jednostki (obiekty) pływające – statki, okręty, łodzie czy tratwy – ważny element zdobniczej marynistyki sakralnej.

Są to vota, przede wszystkim w postaci modeli, rzeźb lub malowideł zawieszanych lub stawianych w kościołach oraz na cmentarzach, dla wyproszenia i zapewnienia bezpieczeństwa, pomyślności lub w podziękowaniu za opiekę,uratowane życie i inne łaski boże czy też zachowania pamięci o zmarłych.

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 38 SAKRALNEJ Statki wotywne

ŚWINOUJŚCIE

Kościół Chrystusa Króla Okret wotywny- model - 1812 r Korweta francuska .

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 39 SAKRALNEJ Statki wotywne

Odrestaurowanie statku sfinansowali Gunter Mezger z Mannheim i Pani Adeltraut z domu von Gotzendorf-Grabowska ą wspólnie z rodzin Szczepkowskich ze Stegny z okazji 20-lecia wspólnej zaprzyja co Boguźni, dzi ękują – Anno 2002

Model XIX – wiecznej fregaty, F.W. Wellm, 1872. Stegna, kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 40 SAKRALNEJ Statki wotywne

• ŚWINOUJŚCIE – Karsibór Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP -Okręt wotywny – model Kolumbia - 1909 r. - kopia modelu z r. 1668

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 41 SAKRALNEJ Statki wotywne

W tym szpitalu gildii szyprów gdańskich pod wezwaniem św. Jakuba Większego Apostoła wedle tradycji spędził swe ostatnie lata i w tutejszym kościele został pochowany około roku 1480 słynny gdański żeglarz i kaper kapitan Paul Beneke, który dowodząc karaką „Peter von Danczik“ zdobył 27 kwietnia 1473 r. burgundzką galerę „San Matteo”, a wraz z nią dzieło sławnego Hansa Memlinga „Sąd Ostateczny”

Karaka kapitana Paula Beneke – szypra z Gdańska, Zdobywcy „Sądu Ostatecznego” Hansa Memlinga GDAŃSK – św. Jakuba T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 42 SAKRALNEJ Okręty wotywne – wspomnienie bł. W. Miegonia

Model okrętu przy tablicy pamiątkowej bł. Wł. Dwa modele współczesnych okrętów Miegonia. Gdynia, kościół p.w. Matki Bożej Marynarki Wojennej. Świnoujście, kościół Częstochowskiej p.w. bł. W. Miegonia

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 43 SAKRALNEJ Statki i okręty na tablicach wotywnych - żeglarze i żaglowce

KSIĘDZU KANONIKOWI WOJCIECHOWI KOSSAK-GŁÓWCZEWSKIEMU 28.03.1904 – 14.09.1975 KAPELANOWI „DARU POMORZA ALBATROSOWI HORNU 1934 –1939 WIĘŹNIOWI HITLEROWSKICH OBOZÓW KONCENTRACYJNYCH 1940 – 1945 PŁK. WOJSKA POLSKIEGO TUTEJSZEMU PROBOSZCZOWI 1947-1972 WSPÓŁBUDOWNICZEMU TEJ ŚWIĄTYNI NIESTRUDZENIE ZABIEGAJĄCEGO Fregata Dar Pomorza na tablicy O JEJ PIĘKNO upamiętniającej ks. W. Kossak- STRÓŻOWI WIARY I WYCHOWAWCY Główczeskiego, 2003. , kościół p.w. JASTARNIA 2003 PARAFIANIE Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 44 SAKRALNEJ Statki i okręty na tablicach wotywnych - żeglarze i żaglowce Dekoracja ołtarza bocznego z płaskorzeźbążaglowca – Dar Pomorza. Gdynia, kościół p.w. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski

Tablica upamiętniająca ludzi i fakty związane z budową fregaty Dar Młodzieży, 1981. Gdańsk, kościół p.w. św. Brygidy

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 45 SAKRALNEJ Tablice wotywne Marynarki Wojennej Mały Panteon MW

TABLICE ZATOPIONYCH OKRĘTÓW W BOJACH W LATACH 1939-1945 IMIONA CHWAŁY POLSKIEJ MARYNARKI WOJENNEJ Tablica informacyjna „Małego POWSTAŁEJ Panteonu Marynarki Wojennej”, U STÓP TEJ OKSYWSKIEJ 1980. Gdynia, kościół p.w. św. ŚWIATYNI Michała Archanioła STOWARZYSZENIE MAR.WOJ. W T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE LONDYNIE 46 SAKRALNEJ KOLEDZY W KRAJU 1980 Tablice i obrazy wotywne – statki współczesne

Tablica z symbolicznym wizerunkiem masowca PŻM Statek na obrazie – Polska Walcząca. wotywnym dziękczynnym Szczecin, bazylika p.w. św. portowców gdańskich, olej, Jakuba Apostoła R. Bukowski, 1985. Gdańsk, kościół p.w. Niepokalanego Serca Maryi

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 47 SAKRALNEJ Płyty nagrobne i epitafia

Statek wotywny - galeon z epitafium rodziny Karsten. Słupsk, Muzeum Pomorza Środkowego

Żaglowiec XVII-wieczny na płycie nagrobnej. Gdańsk, kościół p.w. Św. Piotra i Pawła

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 48 SAKRALNEJ ARCHITEKTURA KOŚCIOŁÓW - inspiracje okrętowe ELBLĄG Kościół p.w. Matki Bożej Królowej Polski BALKONY - GALERIE JAK POKŁADY NADBUDOWKI STATKU

WIEŻE KOŚCIOŁA JAK MASZTY OKRĘTOWE

architekt A. Szymski. Elbląg, kościół p.w. MB T. Jastrzębski MARYNISTYKA WKrólowej SZTUCE Polski 49 SAKRALNEJ ARCHITEKTURA KOŚCIOŁÓW c.d.

TCZEW – Kościół p.w. N.M.P. Matki Kościoła

NADBUDOWA JAK GIGANTYCZNE ŻAGLE

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 50 SAKRALNEJ ARCHITEKTURA KOŚCIOŁÓW c.d.

JANTAR – Kościół p.w. NMP Matki Kościoła

STROP NICZYM WRĘGI ŁODZI

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 51 SAKRALNEJ Nie tylko na Pomorzu

Portugalskie statki żaglowe, malowidła na sklepieniu. Portugalia, Ericeira, kościół p.w. św. Piotra

Statki epoki Vasco da Gama, witraż oraz nagrobek. Portugalia, Lizbona - Belém, kościół Świętej Marii

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 52 SAKRALNEJ Nie tylko na Pomorzu

Statek wotywny poświęcony Matce Bożej od Morza – model karaki, XIV w., Hiszpania, Barcelona, katedra p.w. Matki Bożej od Morza Model karaki - statku Johna Cabota, 1498-1998, wyk. Kryształowy żyrandol w współczesne. Anglia, Bristol, St kształcie łodzi, model Mary Redcliffe Church kryształowy. Wilno, kościół p.w. św. św. Piotra i Pawła

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 53 SAKRALNEJ PODSUMOWANIE

Zaprezentowany przegląd wizerunków jednostek pływających pokazuje, iż:

•łodzie, statki i okręty stanowią częsty motyw dekoracyjny w sztuce sakralnej w Polsce Północnej, •występują one w rozmaitych formach artystycznych – w malarstwie, na witrażach, rzeźbach oraz modelach, •są wśród nich cenne zabytki i dóbra kultury dziedzictwa okrętowego i szkutniczego na Pomorzu, •najstarsze wizerunki pochodzą z wieków XVI i XVII.

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 54 SAKRALNEJ BARDZO DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ !!

T. Jastrzębski MARYNISTYKA W SZTUCE 55 SAKRALNEJ