debat | debate © SOCÌETAS RC © SOCÌETAS gelijkheid | equality © RENÉ HABERMACHER vlucht | escape DE LAGE RAYNAUD © CHRISTOPHE stemmen | vote IMAGE: NATIONAL THEATRE GRAPHIC DESIGN STUDIO THEATRE NATIONAL IMAGE: gemeenschap | community MARCUS © JOAN BLACK ANGELS 111 George Crumb, Claron McFadden, Ragazze MUZIEK Quartet, Slagwerk Den Haag, Ives Ensemble HET NIEUWE BABYLON 31 Jörg Widmann, Radio Filharmonisch Orkest, HOLLAND FESTIVAL PROMS 115-129 Groot Omroepkoor, Nederlands Kamerkoor HOLLAND FESTIVAL PROMS JONAS KAUFMANN 33 TEMPLE OF TIME 117 Speciale gast: Eva-Maria Westbroek Sinta Wullur

WEESHUIS VAN HET HOLLAND HOLLAND FESTIVAL PROMS FESTIVAL 49 SACRED ENVIRONMENT 119 Steve Mackey, George Crumb, Kate  16 Moore, Radio Filharmonisch Orkest, Groot INLEIDING MARGARET LENG TAN: COWELL, CAGE, CRUMB 59 Omroepkoor FOCUS: DEMOCRATIE 20 OPERA & ROBOTS/NON/ROBOTS 63 HOLLAND FESTIVAL PROMS FOCUS: MUZIEK UIT INDONESIË 21 MUZIEKTHEATER Mouse on Mars, Ensemble Musikfabrik, MANTRA 121 MARIAVESPERS 27 André de Ridder Lucas en Arthur Jussen FOCUS: GEORGE CRUMB 22 Claudio Monteverdi, Pierre Audi, De Nationale Opera THE MIRABEL SESSIONS 69 HOLLAND FESTIVAL PROMS FOCUS: RED DE HOORN 23 Kapok ORGAN PROM 123 SALOME 55 Tom Jenkinson, James McVinnie CJP 24 Richard Strauss, Ivo van Hove, À L’OMBRE DES ONDES 77 De Nationale Opera Kristoff K. Roll HOLLAND FESTIVAL PROMS HF YOUNG 25 THE NILE PROJECT 125 LA CHANSON DE ROLAND 67 A NIGHT IN INDONESIA 83 PROGRAMMA 26-129 Wael Shawky Kande, Boi Akih & guests, Jogja Noise HOLLAND FESTIVAL PROMS Bombing, Senyawa, Filastine, Sekan DARK PLAY 127 FESTIVALCENTRUM 130 OCTAVIA. TREPANATION 79 Jompet Kuswidananto Boris Joechananov, Dmitri Koerljandski, RUANG SUARA 93 CONTEXT & EDUCATIE 133-167 Stanislavsky Electrotheatre Ensemble Modern, Senyawa, Taufik A. Adam, Dewa Ketut Alit, Stevie Jonathan Sutanto, ADVERTENTIES 168-187 SIMPLE AS ABC #2: Gema Swaratyagita, Gatot Danar Sulistiyanto KEEP CALM & VALIDATE 87 THEATER TICKETS & INFO 188 Thomas Bellinck SETAN JAWA 95 LA DEMOCRAZIA IN AMERICA 37 Garin Nugroho, Rahayu Supanggah, Romeo Castellucci, Socìetas TV & RADIO 190 OPERA IN HET PARK: SALOME 100 Iain Grandage Richard Strauss, Ivo van Hove, THE NATION (1-3) 41 LOCATIES 191 De Nationale Opera ORCHESTER-FINALISTEN 99 Eric de Vroedt, Het Nationale Theater Studenten Koninklijk Conservatorium, ORGANISATIE & COLOFON 192 THE NAKED SHIT SONGS Christine Chapman MY COUNTRY; A WORK IN – A RETROPERA 107 PROGRESS 43 TREFWOORDEN 194 Huba de Graaff ALLES WIEDER GUT 103 National Theatre of Great Britain Franui, Florian Boesch, Jonas Dahlberg VRIENDEN VAN HET EN MANQUE 45 HOLLAND FESTIVAL 198 HOMMAGES 109 Vincent Macaigne, Théâtre de Vidy, Alexander Gavrylyuk, Pietari Inkinen, Compagnie Friche 22.66 FESTIVALSCHEMA 204 Koninklijk Concertgebouworkest

12 13 OBSESSION 47 MANIFESTENLEESTAFEL 136 SPUI25: Ivo van Hove, Toneelgroep Amsterdam, 70 JAAR HOLLAND FESTIVAL 157 Barbican BEELDENDE MANIFESTO READING SESSIONS 137 MEET THE ARTIST 159 THE GABRIELS 53 KUNST EYE ON ART: Richard Nelson, The Public Theater I’D RATHER BE OUTSIDE 61 MANIFESTO 138 åyr PROMISED ENDS: THE SLOW ARROW CRUMB AND THE EXPERIMENTAL 161-167 OF SORROW AND MADNESS 65 TRADITION 139 EDUCATIE Derrick Ryan Claude Mitchell, Saint Genet SYNTHESIZER CONSTRUCTION HET PARLEMENT VAN DE DINGEN 140 WORKSHOP 162 PHOBIARAMA 71 FILM Dries Verhoeven INSIDE 29 DEMOCRATISCHE CRISIS 142 WORKSHOP FLEX 163 Dimitris Papaioannou NKENGUÉGI 73 RECLAIMING DEMOCRACY 143 BOUW JE EIGEN HOORN 164 Dieudonné Niangouna MANIFESTO 35 Julian Rosefeldt, Cate Blanchett GROUP TALK: WORKSHOPS VOOR 887 81 DEMOCRACY 144 PROFESSIONALS 165 Ex Machina / Robert Lepage THE TEMPEST SOCIETY 75 Bouchra Khalili GESCHIEDENIS SCHRIJVEN 145 IMC WEEKENDSCHOOL 166 NEW CREATION 91 Dimitris Papaioannou SETAN JAWA 95 WATCHING PARTY: HYPERION LYCEUM 167 Garin Nugroho, Rahayu Supanggah, AURAL ARCHIPELAGO 146 DEMOLISHING EVERYTHING WITH Iain Grandage AMAZING SPEED 105 JAVAANSE MYSTIEK 147 Dan Hurlin, Dan Moses Schreier LUNCHCONCERTEN: LADY EATS APPLE 113 (70 JAAR) HF VAN A TOT Z 148 Back to Back Theatre GRATIS/FREE INSIDE 29 SPUI25: Dimitris Papaioannou OCTAVIA 149

DANSE DE NUIT 51 DIGITALK #3: DANS Boris Charmatz, Musée de la danse MACHINE LEARNING AND THE RITO DE PRIMAVERA 39 ARTS 150 José Vidal & Compañía I’D RATHER BE OUTSIDE 61 åyr ROBOT PARTY 151 DANSE DE NUIT 51 Boris Charmatz, Musée de la danse OPERA IN HET PARK: SALOME 100 LET’S TALK ABOUT DANCE 152 De Nationale Opera FLEXN 57 THE NATION, DEEL 7 153 Reggie (Regg Roc) Gray, Peter Sellars ONTBIJTCOLLEGES 154 SHOSTAKOVICH TRILOGY 89 133-159 Alexei Ratmansky, Het Nationale Ballet CONTEXT LISTENING PARTY: HF YOUNG ACADEMY: ARTHUR EN LUCAS JUSSEN 155 NICHT SCHLAFEN 97 COLLECTIVITEIT 134 Alain Platel, les ballets C de la B WHY SAVE THE FRENCH HORN? 156 DE AVANT-GARDE EN HET ONTSTAAN VAN HET MANIFEST 135

14 15 kunst anno 2017 niets aan relevantie heeft think, and provokes debate. This was no differ- verloren: kunst verrast, dwingt je om de tijd te ent when the festival started. It was 1947, the nemen ergens over na te denken, inspireert war was over. People turned to international tot discussie. Dat was bij de oprichting niet artists for inspiration to learn how to remake anders. Het was 1947, de duistere oorlogs­ their world. Similar international art festivals jaren waren voorbij. Mensen wendden zich sprang up throughout Europe at the same tot internationale kunstenaars voor inspiratie, time: Festival d’Avignon and Edinburgh Inter- om de wereld opnieuw op te kunnen bouwen. national Festival were also founded in 1947. Door heel Europa werden destijds gelijksoor- After last year’s festival’s exploration of ‘The tige internationale kunstenfestivals opgericht: Edges of Europe’ – at the same time as the Festival d’Avignon en Edinburgh International British voted for Brexit – a theme for this year Festival stammen eveneens uit 1947. emerged: democracy and representation. Nadat het festival vorig jaar ‘The Edges of Many countries will have important elections in Europe’ verkende – op het moment dat de Brit- the period between the announcement of this INLEIDING INTRODUCTION ten voor een Brexit kozen – diende een thema programme and start of the festival in June. voor dit jaar zich als vanzelf aan: democratie The world is rapidly changing. Several of the Het Holland Festival bestaat zeventig jaar. Dat This year, the Holland Festival is seventy years en representatie. Tussen het moment dat we artists we have invited this year are examining vieren we met het nieuwste werk van kunste- old. We are celebrating with world-famous dit programma aankondigen en het festival in these changes in their work. Representative naars van wereldfaam naast dat van veelal artists’ latest work and work by new talent juni vinden in veel landen belangrijke verkie- democracy was a symbol of the society from nog onbekende namen, wellicht de topkunste- who might become tomorrow’s leading artists. zingen plaats. De wereld verandert snel. Een which the post war festivals emerged, but naars van morgen. Sinds de oprichting in 1947 From its beginning in 1947, the festival had a aantal kunstenaars die we dit jaar hebben uit- which now is under question. The Italian direc- heeft het festival een traditie van vernieuwing tradition of innovation. As well as interna- genodigd, kijkt in hun werk naar die verande- tor Romeo Castellucci is exploring the Athe- opgebouwd. Naast wereldsterren – Maria tional stars – Maria Callas, Kathleen Ferrier, ringen. De representatieve democratie staat nian roots of democracy in La democrazia in Callas, Kathleen Ferrier, Fairuz – toonden we Fairuz – we presented the innovators of the aan de basis van de samenleving waarin na America. The American theatre maker Richard de vernieuwers van toen: componisten als time: composers like Karlheinz Stockhausen, de oorlog kunstenfestivals konden ontstaan, Nelson has taken the American election year Karlheinz Stockhausen, Luciano Berio, het Luciano Berio, Pina Bausch’s dance theatre, maar staat nu onder druk. In La democrazia of 2016 as the starting point for a story about danstheater van Pina Bausch, het werk van and directors Romeo Castellucci and Christoph in America onderzoekt de Italiaanse regisseur generations, family and change in his mara- regisseurs Romeo Castellucci en Christoph Schlingensief’s work. The festival showed and Romeo Castellucci de Atheense wortels van de thon performance The Gabriels. We are also Schlingensief. Het festival heeft geschiedenis made history. democratie. De Amerikaanse theatermaker looking at explicit problems in a number of laten zien én gemaakt. Artists who have shaped the Holland Festival’s ­Richard Nelson neemt in zijn marathonvoor- democratic societies, including Greece (The Dit jubileumjaar keren kunstenaars terug die history are returning for this birthday year. stelling The Gabriels het Amerikaanse verkie- Tempest Society) and Russia (Octavia), as well de geschiedenis van het Holland Festival heb- Romeo Castellucci, Alain Platel and Robert zingsjaar van 2016 als uitgangspunt voor een as in Brooklyn, New York (Flexn). ben gekleurd. Romeo Castellucci, Alain Platel Lepage return with new work, and once again vertelling over generaties, familie en verande- We also explore how art can challenge society en Robert Lepage presenteren nieuw werk en Stockhausen’s work is centre stage. Former fes- ring. Ook kijken we naar expliciete problematiek through an intervention, a call for change, or ook Stockhausen staat opnieuw op het pro- tival director Ivo van Hove is making two new in een aantal democratische samenlevingen, a manifesto. In his film installation Manifesto gramma. Oud-festivaldirecteur Ivo van Hove productions, one with Dutch National Opera zoals Griekenland (The Tempest Society) en Julian Rosefeldt draws on the history of artists’ maakt maar liefst twee nieuwe voorstellingen, and one with Toneelgroep Amsterdam. Rusland (Octavia), maar ook in Brooklyn (Flexn). manifestos and the cry for change which is of- een bij De Nationale Opera en een bij Toneel- Pierre Audi, also a former festival director, is Kunst kan de samenleving ook op een andere ten heard in history and art history. The Dutch groep Amsterdam. directing this year’s opening performance: manier beschouwen, namelijk door zich te composer Huba de Graaff shows the artist duo Pierre Audi, eveneens oud-festivaldirecteur, Monteverdi’s Maria Vespers in the Gashouder presenteren als een interventie, een roep om Gilbert & George (talking to Theo van Gogh) regisseert dit jaar de openingsvoorstelling: at the Westergasterrein. In this same opening verandering, een manifest. Julian Rosefeldt and their ideas about the role of art in modern Monteverdi’s Mariavespers in de Gashouder op weekend we have invited the star tenor Jonas grijpt in zijn filminstallatie Manifesto terug op society in The Naked Shit Songs. American het Westergasterrein. In hetzelfde openings- Kaufmann, to give his first solo performance in de geschiedenis van het kunstenaarsmanifest puppet artist Dan Hurlin works with texts by weekend halen we stertenor Jonas Kaufmann the Netherlands. He is singing works by Verdi en de schreeuw om verandering die door de futurist Fortunato Depero. voor het eerst naar Nederland voor een and Wagner at The Concertgebouw, joined by (kunst)geschiedenis klinkt. De Nederlandse solo-optreden. In Het Concertgebouw zingt special guest Eva-Maria Westbroek. componiste Huba de Graaff toont in The INDONESIA hij, deels samen met speciale gast Eva-Maria Naked Shit Songs kunstenaarsduo Gilbert Another programming focus is Indonesia. In Westbroek, werk van Verdi en Wagner. DEMOCRACY & George (in gesprek met Theo van Gogh) the same year 1947, the Indonesian National The Holland Festival is convinced that art has en hun ideeën over de rol van kunst in de Revolution reached a boiling point with the DEMOCRATIE lost none of its relevance in the year 2017: ­moderne samenleving. De Amerikaanse pop- first Dutch military campaign. Sukarno had Het Holland Festival is ervan overtuigd dat art surprises you, makes you take the time to penspeler Dan Hurlin werkt met teksten van declared Indonesia’s independence two years futurist Fortunato Depero. 16 17 INDONESIË previously, and the country had started a new Daarom houden we toegangsprijzen waar Verhoeven’s Phobiarama can be seen on Een andere focus in de programmering ligt op phase building an independent nation. mogelijk laag, zoals in de Holland Festival Proms Mercatorplein in Amsterdam-West. In collabo- Indonesië. In 1947 vonden tijdens de Indone- The Indonesian artists in the festival come met staanplaatsen voor tien euro per concert. ration with the Stedelijk Museum, there is an sische Onafhankelijkheidsoorlog de eerste from as far afield as Banda Aceh in the west of Ook zijn verschillende programmaonderdelen artwork on Museumplein by the architecture Nederlandse militaire acties plaats. Twee jaar the archipelago and the Moluccas in the east. gratis te zien. Daarnaast presenteren we kunst collective åyr. The Indonesian noise collective eerder had Sukarno de onafhankelijkheid van History and tradition play a role in their inno- op onverwachte plekken in de stad. Zo speelt Jogja Noise Bombing is giving pop-up con- Indonesië uitgeroepen en begon het land aan vative work, sometimes implicitly. Among lots de nieuwe voorstelling van choreograaf Boris certs in unexpected places during the festival. een proces van natievorming. of other things we are screening Garin Nugro- Charmatz zich af op het Anton de Komplein In recent years, we have also been exploring De Indonesische kunstenaars in het festival zijn ho’s Setan Jawa, a magic-realist film with live in Amsterdam-Zuidoost en is Dries Verhoevens the possibilities offered by digital art. In Kate afkomstig van Banda Aceh tot de Molukken. music by a gamelan and chamber orchestra. A Phobiarama te zien op het Mercatorplein in Moore’s Proms concert by the Netherlands In hun vernieuwende werk spelen geschiedenis great diversity of musicians and styles will take Amsterdam-West. Op het Museumplein is een Radio Philharmonic Orchestra virtual real- en tradities, soms impliciet, een rol. Zo tonen part in A Night in Indonesia in Paradiso, includ- kunstwerk te zien van architectencollectief åyr, ity is being used. Eric de Vroedt has included we onder meer Garin Nugroho’s Setan Jawa, ing socially engaged bands like Kande and een samenwerking met het Stedelijk Museum. an ­additional plot line in his play The Nation een magisch-realistische film met live muziek Filastine. The visual artist Jompet Kuswidan- Het Indonesische noise-collectief Jogja Noise which can only be seen with virtual-reality door een gamelan- én kamerorkest. We laten anto is presenting an opera installation about Bombing geeft tijdens het festival pop-upcon- glasses. een grote diversiteit aan muzikanten en stijlen censorship in art at the ­Holland Festival Proms. certen op onverwachte plekken. The extensive free context programme con- horen tijdens A Night in Indonesia in Paradiso, De laatste jaren kijken we ook naar de mogelijk- sists of lectures, debates and other activities met geëngageerde bands als Kande en Filas- RADICALS AND REVOLUTIONARIES heden van digitale kunst. In het Promsconcert which develop this year’s themes and invite tine. Tijdens de Holland Festival Proms toont History is not made without revolutionaries, van het Radio Filharmonisch Orkest en compo- viewers to participate actively. There are of beeldend kunstenaar Jompet Kuswidananto radicals and dissenters. From Igor Stravinsky niste Kate Moore wordt gebruik gemaakt van course plenty of introductions and talks after een opera-installatie over censuur in de kunst. to Karlheinz Stockhausen and Alexis de virtual reality. Eric de Vroedt maakt een extra the performances, and for twenty-one days Tocqueville, all were prepared to take risks verhaallijn bij zijn voorstelling The Nation, die the art platform The Parliament of Things is RADICALEN EN REVOLUTIONAIREN because they foresaw change and new pos- alleen te zien is met een virtual-realitybril. using debates and installations to develop De geschiedenis wordt niet gemaakt zonder sibilities. The Holland Festival welcomes daring Het uitgebreide contextprogramma bestaat new forms of representation for a new era in revolutionairen, radicalen en dwarsdenkers. artists of this kind and radicals in the arts. We uit lezingen, debatten en andere activiteiten the festival centre in the Stadsschouwburg Van Igor Stravinsky tot Karlheinz Stockhau- like to show work by rebellious talents from all die de thema’s uitdiepen en toeschouwers Amsterdam. sen en Alexis de Tocqueville, ieder voor zich over the world, such as Saint Genet’s opera uitnodigen actief deel te nemen. Er zijn It is also possible to take part in various work- durfde risico’s te nemen, omdat ze verande- performance, Dimitris Papaioannou’s capti- natuurlijk weer volop voor- en nagesprekken shops. As part of the Save the French Horn ring voor zich zagen, nieuwe mogelijkheden. vating physical theatre, and Bouchra Khalili’s en in het festivalcentrum in de Stadsschouw- campaign, young festival visitors can build Het ­Holland Festival verwelkomt graag dit activist theatre film The Tempest Society. burg Amsterdam bouwt kunstplatform Het their own French horn during a workshop, after soort durfkunstenaars en radicale stemmen George Crumb, this year’s composer in focus, Parlement van de Dingen eenentwintig dagen which they will perform the world premiere of in de kunst. Daarom laten we werk van rebels is another great example of a radical artist lang, middels debatten en installaties, aan a new composition by Wilbert Bulsink. talent van over de hele wereld zien, zoals whose innovation continues to influence and nieuwe vormen van representatie voor een At a time in which the world is rapidly chang- de opera-performance van Saint Genet, het inspire new generations. A series of concerts nieuw tijdperk. Ook is het mogelijk deel te ing, the Holland Festival would like more than betoverende bewegingstheater van Dimitris showcase some of the highlights of his idio­ nemen aan allerlei workshops. In het kader ever to bring critical innovative artists togeth- Papaioannou en de activistische theaterfilm syncratic work, including the world famous van de campagne Red de Hoorn bijvoorbeeld er with you, an active and engaged audience. The Tempest Society van Bouchra Khalili. ‘electric string quartet’ Black Angels (1970) and kunnen jonge festivalbezoekers tijdens een We hope to celebrate this 70th birthday with George Crumb, de focuscomponist dit jaar, is his latest piano cycle Metamorphoses (2017). workshop hun eigen hoorn bouwen, waarna ze you, and that together we can make sure the een goed voorbeeld van een radicale kunste- een nieuwe compositie van Wilbert Bulsink in Holland Festival continues for at least another naar wiens vernieuwingen nog altijd doorwer- JOIN US wereldpremière brengen. seventy years. We have only just begun. Join us ken in de nieuwste generatie componisten. Presenting world-class art to a broad and In een tijd waarin de wereld snel verandert, wil in June. In een reeks concerten komen enkele hoog- diverse audience has been an important part het Holland Festival meer dan ooit kritische, ge- tepunten uit zijn eigenzinnige werk voorbij, of the Holland Festival for seventy years. We ëngageerde kunstenaars samenbrengen met u, waaronder het wereldberoemde ‘elektrisch try to keep ticket prices low, with for instance een actief en geïnteresseerd publiek. Wij hopen Ruth Mackenzie strijkkwartet’ Black Angels (1970) en zijn aller- standing places at the Holland Festival Proms samen met u onze 70ste verjaardag te vieren Annet Lekkerkerker nieuwste pianocyclus Metamorphoses (2017). for ten euros a concert. We offer work in the en er samen voor te zorgen dat het Holland Fes- programme which is free. We also love to tival nog zeker zeventig jaar doorgaat. We zijn WEES WELKOM present art in unusual places in the city. The nog maar net begonnen. Wees welkom in juni. Kunst van wereldklasse presenteren aan een choreographer Boris Charmatz’ new perfor- zo breed en divers mogelijk publiek is al zeven- mance is being staged on Anton de Komplein Ruth Mackenzie tig jaar belangrijk voor het Holland Festival. in Amsterdam’s Zuidoost district, and Dries Annet Lekkerkerker

18 19 FOCUS: DEMOCRATIE FOCUS: DEMOCRACY FOCUS: MUZIEK UIT INDONESIË FOCUS: MUSIC FROM INDONESIA

Een aantal festivalkunstenaars kijkt dit jaar This year several festival artists are looking at Na regionale focussen op Turkije en omlig- Following the focus on Turkey and its neigh- naar de problemen waar westerse democrati- the problems faced by Western democracies. gende landen (2015) en op de rafelranden van bouring countries (2015) and on the Edges of sche landen mee te maken hebben. De Franse The French philosopher Alexis de Tocqueville Europa (2016) is er dit jaar speciale aandacht Europe (2016), this year’s special focus is on filosoof Alexis de Tocqueville bewonderde de admired democracy for its social equality. voor muziek uit Indonesië. In dit land bestaan music from Indonesia. In the islands, many democratie vanwege de maatschappelijke He saw its dangers too. Director Romeo veel stijlen en genres op een fascinerende wij- styles and genres exist next to each other in gelijkheid. Ook zag hij de gevaren ervan. Castellucci is making La democrazia in ze naast elkaar. Hieruit tonen we een selectie a fascinating way. We present a selection of Regisseur Romeo Castellucci maakt dit jaar ­ America, based on De Tocqueville’s epony- van eigentijds werk. Van noise uit de straten contemporary work: noise from the streets of La democrazia in America, naar het gelijk­ mous book (1835). In The Gabriels director van Yogyakarta en opzwepende folk uit het Yogyakarta and folk from strictly Islamic Aceh, namige boek (1835) van De Tocqueville. In The Richard Nelson reflects on the recent Ameri- streng islamitische Aceh tot hedendaagse to modern Indonesian composers. Gabriels beschouwt regisseur Richard Nelson can election year through the eyes of an Indonesische componisten die schrijven voor We show collaborations which transcend het afge­lopen Amerikaanse verkiezingsjaar ordinary family. Other artists focus on contro- westers instrumentarium. boundaries from artists from different corners door de ogen van een doodgewone familie. versies in democracies, such as the issue of We tonen grensoverschrijdende samenwer- of the archipelago. Rahayu Suppangah wrote Andere kunstenaars richten zich op de pro- refugees in directors Dieudonné Niangouna kingen tussen kunstenaars uit verschillende the music for Setan Jawa, a new silent dance blematiek in democratische naties, zoals de and Thomas Bellinck’s performances. Others hoeken van de archipel. Rahayu Suppangah film by Garin Nugroho. Indonesian composers vluchtelingenkwestie in de voorstellingen van address the threat of violence (Demolishing schreef muziek voor Setan Jawa, een nieuwe and musicians work with Ensemble Modern regisseurs Dieudonné Niangouna en Thomas Everything with Amazing Speed), tyranny zwijgende dansfilm van Garin Nugroho. In from Frankfurt in Ruang Suara. We are present- ­Bellinck. Weer anderen tonen de dreiging van (Octavia), or shaping activism (The Tempest Ruang Suara werken hedendaagse Indone- ing A Night in Indonesia in Paradiso, with the geweld (Demolishing Everything with Amazing Society). In Manifesto the film director Julian sische componisten en musici samen met latest music from the Indonesian underground, Speed), tirannie (Octavia) of het vormgeven Rosefeldt examines the relation between art Ensemble Modern uit Frankfurt. In Paradiso including the EDM duo Filastine & Nova Ruth aan activisme (The Tempest Society). Film­ and society. presenteren we A Night in Indonesia, met de and Senyawa’s acoustic metal. At the Holland regisseur Julian ­Rosefeldt kijkt in Manifesto We are presenting two national theatre pro- nieuwste muziek uit de Indonesische under- Festival Proms the visual artist Jompet naar de relatie tussen kunst en samenleving. duction companies, each with its own state ground, waaronder het geëngageerde EDM- Kuswidananto is presenting an opera installa- We presenteren twee nationale theaterhuizen of the nation: My Country by the National duo Filastine & Nova Ruth en de akoestische tion about censorship in art. The audience can met elk een eigen staat van de natie: My Theatre in London, and The Nation by the metal van Senyawa. Tijdens Holland Festival also enter and if they like participate in the Country van het National Theatre uit Londen Dutch National Theatre in The Hague. Both Proms kan het publiek de Temple of Time van Temple of Time by the Indonesian-Dutch com- en The Nation van Het Nationale Theater uit performances show divided countries in which de Indonesisch-Nederlandse componiste Sinta poser Sinta Wullur. The context programming Den Haag. Beide voorstellingen tonen een ver- no one, from politicians to citizens, seems to Wullur betreden en als het wil meespelen, explores topics such as Javanese mysticism scheurd land waarin niemand, van politici tot dare to take responsibility. We also believe evenals een nieuwe installatie over censuur and joint Dutch and Indonesian historiography. burgers, verantwoordelijkheid lijkt te durven that it is important to explore democracy of door beeldend kunstenaar Jompet Kuswida- Discover the sound of modern Indonesia. nemen. Ten slotte zijn er voorstellingen waarin form. Members of the audience can get nanto. In de context­programmering wordt democratie in de vorm is doorgevoerd: het actively involved as a passer-by, participant, ingegaan op onderwerpen als de Javaanse publiek kan – als het dat wil – actief betrok- or activist, if they so wish. Our artists encour- mystiek en de gezamenlijke Nederlandse en ken worden, als voorbijganger, deelnemer of age you to question the old hierarchy between Indonesische geschiedschrijving. activist. Deze kunstenaars moedigen het the audience and the artists. Ontdek het geluid van hedendaags Indonesië. publiek aan om de aloude hiërarchie tussen het publiek en de artiesten ter discussie te stellen.

Manifesto p 35 The Tempest Society p 75 A Night in Indonesia p 83 Contextprogramma: Muziek uit Indonesië p 145-147 La democrazia in America p 37 Octavia. Trepanation p 79 Ruang Suara p 93 Synthesizer Construction workshop p 162 The Nation p 41 Simple as ABC #2: Keep Calm & Validate p 87 Setan Jawa p 95

My Country p 43 Demolishing Everything with Amazing Speed Holland Festival Proms p 105 Temple of Time p 117 The Gabriels p 53 Contextprogramma Democratie p 140-144 Holland Festival Proms Nkenguégi p 73 Dark Play p 127

20 21 FOCUS: GEORGE CRUMB FOCUS: GEORGE CRUMB RED DE HOORN SAVE THE FRENCH HORN

De Amerikaanse componist George Crumb The American composer George Crumb (1929) Te weinig kinderen kiezen nog voor de hoorn. Too few young people are learning the French (1929) geldt als één van de belangrijkste mu- is considered to be one of the most important Dit betekent dat conservatoria een kleinere horn, which means that fewer excellent players ziekvernieuwers van onze tijd. In ieder werk musical innovators of our time. He creates aanwas van uitmuntende spelers hebben en are competing for places in conservatoires. schept hij weer een heel eigen klankland- distinctive soundscapes with new playing dat dit belangrijke instrument voor orkesten This important instrument for orchestras and schap, mede door het gebruik van nieuwe techniques and musical notations, but also en kamermuziek in gevaar is. Om deze ten- chamber music is at risk. The Holland Festival speeltechnieken en muzieknotaties, maar ook by integrating non-Western elements in his dens te keren organiseren het Holland Festival and partners are organising the Save the door niet-westerse elementen in zijn muziek te music. His music is atmospheric, mysterious en partners de campagne Red de Hoorn. Vorig French Horn programme to reverse this trend. integreren. Zijn muziek klinkt sfeervol, myste- and sometimes oppressive, but the narrative jaar vond de lancering plaats na een jaar lang It was launched last year, after a year work on rieus en soms beklemmend, maar is door een character of his works provides an easy way in. Red de Fagot. Dit jaar staat de hoorn centraal Save the Bassoon. The French horn provides verhalende opbouw vaak ook heel direct toe- He is part of the American experimental tradi- in verschillende concerten en activiteiten. the focus for several concerts and events at gankelijk. Hij staat midden in de Amerikaanse tion, but nevertheless cites Bartók, Debussy Zo speelt hoorniste Christine Chapman, een this year’s festival. experimentele traditie, maar noemt net zo and Mahler as big influences. van de ambassadeurs van de campagne, het The French horn player Christine Chapman, goed Bartók, Debussy en Mahler als grote George Crumb is composer in focus at this hoornstuk NEBADON (2007) van Karlheinz one of the campaign’s ambassadors, is play- voorbeelden. year’s festival. A series of concerts cover dif- Stockhausen. George Crumbs An Idyll for the ing Karlheinz Stockhausen’s horn piece Dit festival krijgt Crumb bijzondere aandacht. ferent facets of his work: from his most famous Misbegotten (1986) klinkt tijdens het concert NEBADON (2007). George Crumb’s An Idyll for In een aantal concerten komen verschillende composition, the spectacular ‘electric string Black Angels in een door Crumb geautoriseer- the Misbegotten (1986) is being played during facetten van zijn werk voorbij: van zijn be- quartet’ Black Angels (1970) with its evocative de bewerking voor hoorn. Kapok, een jazztrio the concert Black Angels in an adaptation for kendste compositie, het spectaculaire ‘elek- themes, to the recent and masterly American onder leiding van jazzhoornist Morris Kliphuis, the French horn authorised by the composer. trisch strijkkwartet’ Black Angels (1970) met Songbook arrangements, which put familiar ook ambassadeur van Red de Hoorn, speelt ­Kapok, a jazz trio led by jazz horn player Mor- zijn indringende thematiek, tot de recente en melodies in alienating soundscapes. From gloednieuw werk in The Mirabel Sessions. ris ­Kliphuis, is playing brand new work in The magistrale American Songbook-bewerkingen, his kaleidoscopic orchestral work A Haunted György Kurtágs hommage aan Pierre Boulez Mirabel Sessions. Kliphuis is also one of the waarin bekende melodieën in vervreemdende Landscape (1984) to his brand new piano cycle Petite musique solennelle (2015), tijdens het campaign’s ambassadors. György Kurtág’s klanklandschappen worden geplaatst. Van Metamorphoses (2017). concert van het Koninklijk Concertgebouw­ tribute to Pierre Boulez, Petite musique solen- het caleidoscopische orkestwerk A Haunted Crumb shows he is still one of the most dis- orkest, bevat een hoofdrol voor de hoornsectie. nelle (2015), which is being performed during Landscape (1984) tot de gloednieuwe piano­ tinctive voices in the contemporary musical Jonge festivalbezoekers (7-12) kunnen tijdens the Royal Concertgebouw Orchestra’s concert, cyclus Metamorphoses (2017). landscape. een workshop hun eigen hoorn bouwen, waar- gives horns a leading role. Crumb laat horen dat hij nog altijd één van de na ze als orkest op hun doe-het-zelfhoorns een Young festival visitors (7-12 years old) can make eigenzinnigste stemmen in het hedendaagse nieuwe compositie van Wilbert Bulsink instu- their own horn at a workshop, after which muzikale landschap is. deren en meteen in wereldpremière brengen. they will use their home-made instruments to En ook tijdens het panelgesprek Why Save the rehearse a new composition by Wilbert Bulsink French Horn, waarin experts dieper ingaan and give its world premiere. During the panel op de campagne, klinkt een hoorncomposi- discussion Why Save the French Horn, in which tie: ­Decay (1970), voor acht hoorns, van John experts will discuss the campaign, a horn com- ­McGuire dat zijn Nederlandse première beleeft. position will also be played: John McGuire’s Decay (1970), for eight horns, which will be its Dutch premiere.

Margaret Leng Tan: Cowell, Cage, Crumb p 59 The Mirabel Sessions p 69 Why Save the French Horn p 156 Decay – John ­McGuire Black Angels p 111 Orchester-Finalisten p 99 (NEBADON) Bouw je eigen hoorn p 164 Holland Festival Proms: Wereldpremière Wilbert Bulsink Sacred Environment p 119 Hommages p 109 Petite musique solennelle Crumb and the Experimental Tradition p 139 Black Angels p 111

22 23 CJP

Onder de 30 en naar het Holland Festival met Under 30 and looking for some great dis- Met fikse korting naar topvoorstellingen Enjoy great discounts for top performances heel veel korting? Neem dan een CJP-pas voor counts on Holland Festival tickets? Get your Ben je tussen de 25 en 39 jaar oud en bezoek Are you between 25 and 39 years old and € 17,50 per jaar. Met deze pas loopt je korting annual CJP pass for € 17,50 and you’ll be eligi- je graag voorstellingen en concerten? Dan curious about the Holland Festival? Holland op voorstellingen van het Holland Festival op ble for discounts at the Holland Festival of up is HF Young iets voor jou! HF Young is een Festival Young is our special programme for tot wel € 22! Bovendien heb je na het festival to € 22 per ticket! What’s more, after the fes- speciaal programma met in aanloop naar het young professional people, offering a selec- nog het hele jaar korting op evenementen tival you can enjoy a whole year of discounts festival bijzondere events met een kijkje achter tion of the festival performances at reduced als North Sea Jazz, de Parade, IDFA en op on major festivals, including North Sea Jazz, de schermen en een gezellige borrel. Tijdens ticket prices. These performances represent kaartjes voor bijna alle theaters en bioscopen the Parade and IDFA, as well as on tickets for het festival wordt een selectie uit het festival- a cross section of the festival programming in Nederland. Ook sta je met korting vooraan nearly all theatres and cinemas in the Nether- programma, samengesteld door de HF Young and include dance, music, theatre and music bij de beste concerten in de Melkweg en het lands. And if that’s not enough, you can also Circle, aangeboden tegen gereduceerd tarief. theatre. HF Young members only pay € 19 for Paard van Troje. Wat wil je nog meer? Ga snel go and see your favourite bands at reduced Deze selectie vormt een dwarsdoorsnede van each of the seven selected performances. naar cjp.nl en koop die pas! prices in major venues including the Melkweg de programmering, met daarin dans, muziek, After the performances, there’s an opportunity and Paard van Troje. What more do you want? theater en muziektheater. Leden van HF to stay on for a drink and socialise with fellow Visit cjp.nl and get your pass now! Young betalen slechts € 19 per voorstelling of HF Young visitors. concert. Bovendien is er voor alle HF Young­ bezoekers een borrel na de voorstelling. Be quick The Nation p 41 A Night in Indonesia p 83 There is a set number of HF Young tickets for Actuele theaterthriller over de Nederlandse Indonesische pop, folk, noise en EDM in Wees er snel bij the selection. Limited availability! multiculturele samenleving Paradiso Voor de selectie is een vast aantal HF Young- A theatrical thriller about tensions in the Indonesian pop, folk, noise and EDM in Para- kaarten beschikbaar. Op = op! A foretaste and behind the scenes culturally diverse Netherlands diso Keep informed of the latest news on Facebook Voorpret en achter de schermen or LinkedIn. The Gabriels p 53 nicht schlafen p 97 Via Facebook of LinkedIn blijf je op de hoogte ‘The Best Theater of 2016’ ‘Dansen op de breuklijnen van de tijd’ van het laatste nieuws. – The New York Times – De Standaard ‘Dancing on the fault lines of time’ Flexn p 57 – De Standaard HF YOUNG PROGRAMMA Octavia. Trepanation do Thu 15.6, p 79 Virtuoze flex in aangrijpende regie van Reggie Een spectaculaire ‘opera-operatie’ over de (Regg Roc) Gray en Peter Sellars werking van tirannie Virtuoso flex in a moving direction by Reggie HF Young Academy p 134 A spectaculair ‘opera-operations’ about (Regg Roc) Gray and Peter Sellars tyranny Rito de primavera ma Mon 5.6, p 39 robots/non/robots p 63 Stravinsky’s meesterwerk als feest van de dans A Night in Indonesia vr Fri 16.6, p 83 Robots, elektronica en hedendaagse muziek Stravinsky’s masterpiece in a celebration of Indonesische pop, folk, noise en EDM in Robots, electronics and contemporary music dance Paradiso Indonesian pop, folk, noise and EDM in Para- Phobiarama p 71 En manque wo Wed 7.6, p 45 diso Een excursie door onze hedendaagse Radicaal theater over verlangen van Vincent angstcultuur Macaigne 887 zo Sun 18.6, p 81 An excursion into our contemporary culture Radical theatre about desire by Vincent Mac- Intiem, weemoedig en ontroerend theater of fear aigne Intimate, melancholic and moving theatre

Promised Ends: The Slow Arrow of Sorrow and nicht schlafen di Tue 20.6, p 97 Madness za Sat 10.6, p 65 Alain Platel doet Mahler Extreme performance van controversiële Platel takes on Mahler theatermaker Extreme performance by controversial theatre maker 24 25 ZA 3.6, ZO 4.6*, MA 5.6 locatie venue: 20:00, *14:00 EN 20:00 Westergasfabriek WERELDPREMIÈRE Gashouder OPENING HOLLAND FESTIVAL tickets: € 55 (dynamic pricing tot € 61) De prachtige Mariavespers vormen een hoogtepunt in het CJP/student/Stadspas oeuvre van Claudio Monteverdi. Pierre Audi toont een compleet € 50 nieuwe visuele en ruimtelijke interpretatie van de gezangen. Last minute studenten Voor zijn mise-en-espace werkt hij samen met de Belgische beel- € 15 dend kunstenares Berlinde De Bruyckere. Zij staat bekend om opzienbarend werk, waarin religieuze symboliek en mythologie duur running time: belangrijke elementen vormen. Samen ensceneerden ze eerder 1 uur 20 minuten, geen de opera Penthesilea in Brussel. De muzikale leiding is in handen pauze van dirigent Raphaël Pichon en de zangers en instrumentalisten 1 hour 20 minutes, no (op historische instrumenten) van zijn bejubelde barokensemble interval Pygmalion. Na zijn veelgeprezen Monteverdi-cyclus keert Audi terug naar deze eerste grote operacomponist. Een veelbelovend taal language: OPERA & MUZIEKTHEATER vooruitzicht. Latijn Latin

inleiding introduction: Monteverdi’s Mariavespers Bioscoop Het Ketelhuis door by Jan van den in nieuwe visuele mise-en- Bossche 4.6 – 13:00, 19:00 espace 5.6 – 19:00 The magnificent Marian Vespers are one of the highlights in

Monteverdi’s work. Pierre Audi presents a completely new visual muziek music and spatial interpretation of the piece. He developed a mise- Claudio Monteverdi en-espace in collaboration with the Belgian visual artist Berlinde muzikale leiding musical De Bruyckere. She is known for sensational work which integrates direction Raphaël Pichon religious symbolism and mythology as important elements. mise-en-espace mise-en- They jointly staged the opera Penthesilea in Brussels. Conductor espace Raphaël Pichon leads the musical performance, and the singers Pierre Audi and instrumentalists (using period instruments) are from his installatie installation renowned Baroque ensemble Pygmalion. After his acclaimed Berlinde De Bruyckere Monteverdi cycle, Audi is returning to this first great opera com- zangers en instrumentalisten Claudio Monteverdi singers and instrumentalists poser. A thrilling prospect. Pierre Audi Pygmalion aRia-De Nationale Opera vespers COPRODUCTIE © PETROVSKY & RAMONE © PETROVSKY 27 ZA 3.6, Z0 4.6, MA 5.6 locatie venue: 12:00 – 23:00 (DOORLOPEND TOEGANG) Stadsschouwburg Amsterdam, Grote Zaal

Inside is een film die in één enkele, fascinerende, zes uur meer more: durende take een grootschalig theaterexperiment vastlegt. Dimitris Papaioannou De Griekse kunstenaar Dimitris Papaioannou, die ook op het p 91 festival staat met een nieuwe voorstelling, bouwde een kamer in

het Pallas Theater in het hart van Athene. Hierin kwamen dertig visueel concept, regie, acteurs steeds opnieuw thuis. Zes uur lang toonden zij de ritue- kostuums, licht visual concept, len, bewegingen en gewoontes van een mens in zijn huis. Inside direction, costume, light Dimitris Papaioannou toont op magische wijze het gelijksoortige gedrag dat alle decor, video-installatie mensen vertonen wanneer ze zich in de veiligheid van hun eigen set design, video installation huis bevinden. Toeschouwers worden uitgenodigd om binnen te Dimitris Theodoropoulos, Sofia komen wanneer ze willen en om net zolang te blijven en zo vaak Dona terug te komen als ze willen. muziek music K.BHTA

geluid sound Kostas Michopoulos

licht light Griekse kunstenaar maakt Alekos Yiannaros

kostuums costume film in één take van 6 uur Thanos Papastergiou Inside is an art film, made in one single fascinating six-hour take, capturing a large-scale theatre experiment. The Greek artist Dimitris Papaioannou, whose new work is being performed at

the festival, built a room in the Pallas Theatre in the heart of Athens. Thirty performers went home to it repeatedly. For six hours they performed the rituals, movements and habits of peo- ple in their homes. Inside shows the extraordinary similarity of all people’s behaviour when in the confines of their own home. Audiences are invited to enter whenever they want, see as much as they want, and come back as many times as they want. FILM inside GRATIS

Dimitris Papaioannou © RENÉ HABERMACHER 29 ZA 3.6 locatie venue: 13:00 Het Concertgebouw

tickets: € 45 / 39 Binnen de muren van Babylon verklaren de Israëlische balling CJP/65+ € 39 Tammu en de priesteres Inanna elkaar de liefde. Tammu wordt (alle rangen) geofferd. Inanna zweert haar man uit de onderwereld te gaan inclusief pauzedrankje halen. Babylon is de tweede opera van Jörg Widmann, een leerling van Wolfgang Rihm. Filosoof Peter Sloterdijk schreef het duur running time: libretto. De wereldpremière in 2012 bij de Staatsoper in München 3 uur 30 minuten, was een spektakelstuk, mede dankzij de overrompelende kwa- inclusief een pauze liteiten van Widmanns muziek – nu in concertante uitvoering 3 hours 30 minutes, gebracht in de NTR ZaterdagMatinee. Het Radio Filharmonisch including one interval Orkest, het Groot Omroepkoor en het Nederlands Kamerkoor brengen onder leiding van Markus Stenz virtuoze vocale partijen inleiding introduction: MUZIEK en een ‘Babylonische’ polyfonie van stijlen en klanken. 12:25 – Bas van Putten in gesprek met talks with Jörg Widmann Een Babylonische opera muziek music Jörg Widmann

van Widmann en Sloterdijk libretto libretto The Israelite exile Tammu and the priestess Inanna declare their Peter Sloterdijk love for each other within the walls of Babylon. Tammu is sacri- dirigent conductor Markus Stenz ficed, and Inanna descends into the underworld to bring back her lover. Babylon is the second opera by Jörg Widmann, who koordirigent choral conductor Klaas Stok studied under Wolfgang Rihm. Philosopher Peter Sloterdijk wrote sopraan soprano the libretto. The world premiere at the Bavarian State Opera in Marisol Montalvo (Inanna) 2012 was spectacular, thanks to Widmann’s overwhelming music. Guibee Yang (Die Seele) A concert version is being performed at the NTR Saturday Gabriele Schnaut (Euphrat) Matinee. The Netherlands Radio Philharmonic Orchestra, the tenor tenor Jussi Myllys (Tammu) Netherlands Radio Choir and the Nederlands Kamerkoor, con- Steven Ebel (Priester)

ducted by Markus Stenz, promise virtuoso vocal scores and a bas-bariton bass-baritone ‘Babylonian’ polyphony of styles and sounds. Robert Bork (Priesterkönig/Der Tod)

countertenor countertenor Kai Wessel (Skorpionmensch) het nieuwe spreekstem speaking voice Franz Mazura (Ezechiel)

bas bass babylon Simon Duus (Der Schreiber)

Jörg Widmann Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Nederlands Kamerkoor

31 ZO 4.6 locatie venue: 15:00 Het Concertgebouw

tickets: € 120 / 100 Nooit eerder trad de stertenor Jonas Kaufmann solo in inclusief pauzedrankje Nederland op. Om het 70-jarig jubileum luister bij te zet- ten, haalt het Holland Festival hem naar Het Concertgebouw duur running time: voor een zeldzaam optreden met het Residentie Orkest. 1 uur 45 minuten, Internationaal wordt hij beschouwd als een van de belangrijkste inclusief een pauze zangers van onze tijd; met zijn rijke, glorieuze stem en fijnzin- 1 hour 45 minutes, nige interpretaties kan hij een bijzonder breed repertoire aan. including one interval In dit middagconcert zingt hij werk van Verdi. Na de pauze klinkt Wagner, tijdens een uitvoering van de adembenemende programma programme: slotscène van de eerste akte uit Die Walküre. Speciale gast is o.a. i.a.: de internationaal vermaarde Nederlandse sopraan Eva-Maria Giuseppe Verdi (1813-1901) MUZIEK Westbroek, met wie hij al vaker zong in Covent Garden in uit from: Otello (1887) Londen en de Metropolitan Opera in New York. ‘Gia nella notte densa’ akte 1, scène 3

Richard Wagner (1813-1883) Superstertenor zingt Verdi uit from: Die Walküre (1856) en Wagner in Nederlands akte 1, scène 3

muziek music solodebuut Giuseppe Verdi, Richard Wagner

Star tenor Jonas Kaufmann has never performed solo in the dirigent conductor jonas Netherlands. The Holland Festival invites him to make a rare Jochen Rieder appearance with The Hague Philharmonic in The Concert­ tenor tenor Jonas Kaufmann gebouw as part of the festival’s seventieth birthday celebration. Recognised internationally as one of the leading artists of our sopraan soprano Eva-Maria Westbroek time, his rich voice and subtle interpretations allow him to uitvoering performed by kaufmann per­form an especially wide repertoire. In the first half of this Residentie Orkest matinée concert he will sing Verdi. He will sing Wagner after the break: the breath-taking final scene of the first act of Die Walküre. The special guest will be the internationally acclaimed Dutch speciale gast: soprano Eva-Maria Westbroek; Kaufmann has performed Eva-Maria Westbroek frequently with her in Covent Garden in London and the Metropolitan Opera in New York. © JULIAN HARGREAVES 33 Z0 4 T/M ZO 25.6 locatie venue: INLOOPTIJDEN: 15:00 – 20:00 Casco Amsterdam

tickets: € 12,50 Een schreeuw om verandering klinkt steeds luider door alle studenten/CJP € 8 lagen van de maatschappij. Ooit waren manifesten een ge­ëigend middel om nieuwe ideeën te presenteren. Julian duur running time: Rosefeldt laat zien dat er ook nu grote behoefte is aan mani- 2 uur 30 minuten festen. In zijn filminstallatie Manifesto vormen sprankelende, 2 hours 30 minutes Julian Rosefeldt boze en opvallend modern klinkende teksten de basis voor Cate Blanchett dertien korte, parallel vertoonde films – collages van manifes- taal language: ten van onder anderen André Breton, Kazimir Malevitsj, Sol Engels zonder boven- LeWitt en Jim Jarmusch. Stuk voor stuk worden ze vertolkt door titeling de Australische actrice Cate Blanchett. Rosefeldt en Blanchett English without surtitles ­creëren fascinerende werelden, die de manifesten in een onver- manifestO wacht hedendaagse context plaatsen. tekst, regie, productie text, direction, production Julian Rosefeldt

met with ’Alles aan deze films lijkt Cate Blanchett adembenemend perfect.’ – The New York Times There is a growing cry for change throughout society. At one

time manifestos were considered the more popular way to present new ideas. Julian Rosefeldt shows that they are still essential in this day and age. In his film installation Manifesto, scintillating, angry and remarkably modern sounding texts are the basis of thirteen short films screened in parallel – they are collaged from famous artist’s manifestos by, amongst others, FILM André Breton, Kazimir Malevich, Sol LeWitt and Jim Jarmusch. They are each individually embodied by the Australian actress Cate Blanchett. Rosefeldt and Blanchett create fascinating worlds, which put the texts in an unexpectedly contemporary context.

CONTEXT P. 135-138 © JULIAN ROSEFELDT BONN BILD-KUNST, & VG 35 ZO 4.6, MA 5.6, DI 6.6 locatie venue: 20:00 Stadsschouwburg Amsterdam, Rabozaal la Een van de meest invloedrijke en controversiële theater- tickets: € 36 / 33 regisseurs in Europa is terug in het Holland Festival. Romeo studenten/CJP € 18 Castellucci staat bekend om zijn radicale beeldtaal in groots (alle rangen) gemonteerde voorstellingen. Voor La democrazia in America laat hij zich inspireren door het traktaat uit 1835 van Alexis de duur running time: democrazia Tocqueville, waarin de Franse filosoof vol ontzag kijkt naar de ca. 2 uur, geen pauze nog jonge, ontluikende Amerikaanse democratie. Castellucci approx. 2 hours, no THEATER situeert zijn voorstelling in een tijd die aan politiek voorafging. interval Hij zoekt naar de oorsprong van een vergeten ritueel, naar de primaire functie van het theater: als noodzakelijk en onverbid- taal language: in america delijk spiegelbeeld van de politieke arena, waarin alle lagen en Italiaans met Neder­ vormen van de samenleving weerspiegeld worden. Een voorstel- landse en Engelse ling die niet politiek wil zijn, maar discussie wil opwekken. boventiteling Italian with Dutch and Romeo Castellucci English surtitles Socìetas Theater als noodzakelijk en inleiding introduction: onverbiddelijk spiegelbeeld 19:15 meet the artist: van de politieke arena met with Romeo One of the most influential and controversial theatre directors Castellucci in Europe is back at the Holland Festival. Romeo Castellucci is 5.6 – na de voorstelling known for his radical visual language and his performances’ after the performance grand decors. La democrazia in America is inspired by Alexis

de Tocqueville's treatise (1835), in which the French philosopher vrij geïnspireerd op examined America's vibrant young democracy. Castellucci freely inspired on places his work in the time that precedes politics. He traces the Alexis de Tocqueville, De la démocratie en Amérique origin of a forgotten rite, of theatre’s primary function: to be the regie, decor, licht, kostuums necessary and obscure mirror image of the arena for political direction, set design, light, struggle, and reflect all layers and forms of society. A perfor- costume mance that is not intended to be political, but polemic. Romeo Castellucci tekst text Claudia Castellucci, Romeo Castellucci

CONTEXT muziek music Scott Gibbons P. 140-144 cast cast Evelin Facchini, Olivia Corsini, Gloria Dorliguzzo, Giulia Perelli, Stefania Tansini, Sofia Danai Vorvila

COPRODUCTIE

Socìetas © SOCÌETAS RC © SOCÌETAS 37 ZO 4.6, MA 5.6*, DI 6.6 locatie venue: 20:30, *16:00 & 20:30 Westergasfabriek, Zuiveringshal West

De wereldpremière van Igor Stravinsky’s revolutionaire mees- tickets: € 26 terwerk Le sacre du printemps veroorzaakte in 1913 een groot studenten/CJP € 18 schandaal. Het ballet verbeeldt een heidens offerritueel waarin HF Young € 19 een jonge maagd zich dood danst, zodat de lente kan begin- (avondvoorstelling) nen. De toehoorders destijds vonden de muziek ‘barbaars’. De dansers bewogen als ‘oermensen’. De Chileense choreo- duur running time: graaf José Vidal gebruikt nu de methode van Émile Jacques- 1 uur, geen pauze Dalcroze om de muziek opnieuw te ontrafelen en om te zetten 1 hour, no interval

in be­wegingen die aansluiten bij de huidige jongerencultuur. DANS Hij creëert een compleet nieuw ritueel, met vijftig dansers, inleiding introduction: een elektronische bewerking van de muziek en een euforische Bioscoop Het Ketelhuis enscenering die alle zintuigen aanspreekt. Dit is Le sacre als een 19:45 gepassioneerd feest van de dans. 5.6 – 15:15, 19:45

meet the artist: met with José Vidal Stravinsky’s meesterwerk 5.6 – na de matineevoorstelling als feest van de dans after the matinee The world premiere of Igor Stravinsky’s revolutionary master- performance piece The Rite of Spring caused a major scandal in 1913. The

ballet depicts a pagan sacrificial ritual in which a young virgin choreografie, regie dances herself to death so that spring can start. At the time choreography, direction audiences found the music ‘barbaric’. The dancers moved like José Vidal ‘primeval people’. The Chilean choreographer José Vidal is now muziek music Igor Stravinsky using the method of Émile Jacques-Dalcroze to unravel the muziekarrangement music and to turn it into movements that reflect youth culture. music arrangement José Vidal & Compañía He has created a completely new ritual, with fifty dancers, an Jim Hast electronic arrangement of the music, a euphoric staging, that licht light appeals to all senses. This is The Rite, a celebration of dance. Antonia Peon-Veiga geluid sound Carlos Barros

met medewerking van in collaboration with ritO de Opleiding Moderne Theaterdans – Academie voor Theater en Dans

HF YOUNG P. 25, 134 primavera CONTEXT P. 152 © FABIAN CAMBERO © FABIAN 39 MA 5.6, DI 6.6, WO 7.6, DO 8.6 locatie venue: 19:00 Muziekgebouw aan ’t IJ

tickets: € 36 The Nation is een actuele theaterthriller over de op hol geslagen studenten/CJP € 18 Nederlandse multiculturele samenleving. Het begint met een inclusief pauzedrankje mysterie: de elfjarige Ismaël uit de Schilderswijk is spoorloos verdwenen. De zoektocht voert langs alle lagen van de maat- duur running time: schappij, langs politieagenten, jihadisten, ondernemers, politici, 3 uur 30 minuten, journalisten en welzijnswerkers met ieder hun eigen belangen. inclusief een pauze The Nation is schrijver en regisseur Eric de Vroedts staat van 3 hours 30 minutes, THEATER de natie. De komende jaren werkt hij bij Het Nationale Theater including one interval verder aan deze meerjarige theaterreeks. Bij zijn debuut op het Holland Festival zijn de eerste drie afleveringen achter elkaar te taal language: zien. Met hoofdrollen voor onder anderen Anniek Pheifer, Mark Nederlands met Rietman en Hein van der Heijden. Eric de Vroedt maakt een Engelse boventiteling extra verhaallijn, die alleen te zien is met een virtual-realitybril. Dutch with English surtitles

inleiding introduction: Actuele theaterthriller 18:15

over de Nederlandse, meet the artist: met with Eric de Vroedt multiculturele samenleving 6.6 – na de voorstelling The Nation is a theatrical thriller about tensions in the tumul- after the performance tuous culturally diverse Netherlands. It starts with a mystery:

eleven-year-old Ismaël from a deprived area in The Hague has tekst, regie text, direction vanished without a trace. The search involves all levels of society Eric de Vroedt – police officers, jihadists, businessmen, politicians, journalists tekstbijdrage contribution text and social workers, each with their own interests. The Nation is Joeri Vos director Eric de Vroedt’s state of the nation. For the next few dramaturgie dramaturgy Remco van Rijn the years he will work on this theatre series at the National Theatre. De Vroedt will make his debut at the Holland Festival, where the decor set design Maze de Boer first three episodes will be shown in succession. It will star Anniek licht light Pheifer, Mark Rietman and Hein van der Heijden. Eric de Vroedt Bernie van Velzen

has included an additional plot line which can only be seen with geluid sound nation (1-3) virtual-reality glasses which we will provide. Florentijn Boddendijk, Remco de Jong

kostuums costume Lotte Goos CONTEXT cast cast Eric de Vroedt Saman Amini, Bram Coopmans, P. 144, 153 Tamar van den Dop, Hein van der Heijden, Antoinette Het Nationale Theater Jelgersma, Anniek Pheifer, Mark Rietman, Vanja Rukavina, Pieter van der Sman, Bram Suijker, Romana Vrede

COPRODUCTIE © ROBIN DE PUY © ROBIN 41 WO 7.6, DO 8.6 locatie venue: 20:00 Stadsschouwburg Amsterdam, Rabozaal

Nadat vorig jaar 52% van het Britse volk koos voor een Brexit tickets: € 29 / 26 National Theatre of Great Britain in het EU-referendum, begon het National Theatre in Londen studenten/CJP € 18 een landelijk onderzoeksproject. Een team van interviewers (alle rangen) sprak met mensen door het hele land – van Leicester tot Derry/ Londonderry en van Merthyr Tydfil tot Glasgow – om te horen duur running time: waar en hoe ze leven, om te luisteren naar hun meningen, nog niet bekend my cOuntry; to be announced THEATER angsten en passies. My Country brengt deze gesprekken in de exacte bewoordingen naar het toneel. In deze samenwerking A WORK IN PROGRESS van regisseur Rufus Norris, sinds 2015 artistiek directeur van taal language: het National Theatre, met Carol Ann Duffy, sinds 2009 poet Engels met Neder­ laureate, krijgen de mensen van Groot-Brittannië een hoofdrol. landse boventiteling­ English with Dutch surtitles

Documentair theater over inleiding introduction: Groot-Brittannië na Brexit 19:15 In the days after the EU referendum last year, when 52% of British meet the artist: people voted for Brexit, the National Theatre began a nation- met with the company wide listening project. A team of interviewers spoke to people 8.6 – na de voorstelling around the country – from Leicester to Derry/Londonderry and after the performance Merthyr Tydfil to Glasgow – to hear their views of where and

how they live: their opinions; their fears; their passions. Using regie direction exact words taken from the interviews, Rufus Norris, Director of Rufus Norris the National Theatre, collaborates with Carol Ann Duffy, Poet tekst text Laureate, to put the people of Britain centre stage. Carol Ann Duffy decor design Katrina Lindsay

licht light Paul Knott

geluid sound Alex Caplen CONTEXT gecreëerd in samenwerking P. 142, 143 met created in collaboration with acht Britse kunstorganisaties in samenwerking met Cusack Projects Limited eight UK arts organisations in association with Cusack Projects Limited BEELD: NATIONAL THEATRE GRAPHIC DESIGN STUDIO THEATRE BEELD: NATIONAL 43 WO 7.6, DO 8.6, VR 9.6 locatie venue: 20:30 Compagnietheater

tickets: € 29 en Vincent Macaignes theater is intens, wreed en liefdevol. Na vele studenten/CJP € 18 grensverleggende voorstellingen – Requiem 3 was in 2012 op HF Young € 19 het Holland Festival te zien – kan hij moeilijk nog enfant ter- rible genoemd worden. Zijn werk is echter niet minder radicaal duur running time: geworden. Zijn nieuwste voorstelling, En manque, gaat over 1 uur 45 minuten, geen manQue mensen die worstelen met hun eenzaamheid, gevangen in de pauze kloof tussen melancholie en depressie. Vier personages gaan 1 hour 45 minutes, no THEATER op zoek naar de zuivere en radicale liefde. Macaigne toont ons interval hun stormachtige gevecht: tegen de wereld en tegen het leven, Vincent Macaigne maar voor het verlangen. taal language: Frans, Engels, Italiaans

Théâtre de Vidy met Neder­landse en Compagnie Friche 22.66 Engelse boventiteling Radicaal, stormachtig (deel in het Engels niet boventiteld) theater French, English, Italian Vincent Macaigne’s theatre is intense, brutal, and loving. After with Dutch and English many ground breaking productions – Requiem 3 was performed surtitles (English is at the Holland Festival in 2012 – he can no longer be conside- partly not surtitled) red an enfant terrible. Not that his work has become any less radical. His latest performance, En manque, is about people inleiding introduction: struggling with loneliness, love and despair. Four characters go 19:45 in search of pure and radical love, fighting against the world and against life, but for desire. meet the artist: met with Vincent Macaigne 8.6 – na de voorstelling after the performance

HF YOUNG tekst, regie, scenografie P. 25, 134 text, direction, scenography Vincent Macaigne

medewerking scenografie collaboration scenography Julien Peissel

licht light Jean Huleu

rekwisieten props Lucie Basclet

geluid sound Marianne Pierré

cast cast Thibaut Evrard, Liza Lapert, Clara Lama-Schmit, Sofia Teillet © MATHILDA OLMI © MATHILDA 45 DO 8.6, VR 9.6, ZA 10.6, ZO 11.6, WO 14.6, DO 15.6, locatie venue: VR 16.6, ZA 17.6, ZO 18.6* Koninklijk Theater Carré

20:00, *14:00 50 tickets: € 51 / 45, / 50 50 50 43, / 38, / 30, Jude Law speelt Gino, een vreemdeling die in het wegrestau- rant van Giovanna (Halina Reijn) en Giuseppe (Gijs Scholten van duur running time: Aschat) belandt. Er ontstaat een passionele verhouding tussen ca. 1 uur 50 minuten, Gino en Giovanna. Samen smeden ze het plan om haar man te geen pauze vermoorden. Visconti´s Ossessione (1943) is tegelijk een misdaad- approx. 1 hour 50 klassieker en een krachtig sociaal drama over wat passie in minutes, no interval THEATER mensen kan aanrichten. Ivo van Hove maakt samen met Engelse en Nederlandse acteurs een toneelbewerking van de film – die taal language: op zijn beurt gebaseerd was op de roman The Postman Always Engels met Neder­ Rings Twice (1934). Obsession is zijn vierde Visconti-bewerking en landse boventiteling

een onverbiddelijke visie op de wanhoop van een leven op de English with Dutch rand van armoede. surtitles

meer more: Misdaadklassieker en Ivo van Hove p 55, 100

naar after gepassioneerd liefdesdrama Luchino Visconti

Jude Law plays Gino, a stranger who ends up at Giovanna regie direction (Halina Reijn) and Giuseppe’s (Gijs Scholten van Aschat) road- Ivo van Hove side restaurant. A passionate affair arises between Gino bewerking, dramaturgie adaptation, dramaturgy and Giovanna. They forge a plan to murder him. Visconti’s Jan Peter Gerrits Ossessione (1943) is both a classic crime story and a powerful scenografie, licht scenography, social drama about what passion can do to people. Ivo van light Hove has made a stage adaptation of the film with English and Jan Versweyveld Dutch actors – which is based in turn on the novel The Postman kostuums costume Always Rings Twice (1934). Obsession is his fourth Visconti adap- An d’Huys tation, and a grim vision of the dangers and desperation of life met with Jude Law, Halina Reijn, Gijs on the edges of poverty. Scholten van Aschat, Robert de Hoog e.a. et al.

productie production Barbican, Toneelgroep Amsterdam co-commissioners Les Théâtres de la Ville de Luxembourg, Wiener Festwochen, Holland Festival particulier producent private producer Joachim Fleury, Joost en Marcelle Kuiper, Harry en Obsession Marijke van den Bergh

Ivo van Hove Toneelgroep Amsterdam COPRODUCTIE Barbican © JAN VERSWEYVELD © JAN 47 DO 8.6, DO 15.6, DO 22.6 locatie venue: 21:00 Splendor

tickets: € 15 Tijdens 70 jaar Holland Festival klonken vele nieuwe werken studenten/CJP € 8 van Nederlandse componisten. Een aantal van die composities wordt weinig of nooit meer gespeeld en in veel gevallen ten duur running time: onrechte. In deze speciale festival­editie van het Weeshuis van 1 uur 15 minuten, de Nederlandse Muziek – een succesvolle reeks met veronacht- geen pauze zaamde eigentijdse kamermuziek in Splendor – zijn vergeten 1 hour 15 minutes, no pareltjes uit het festival te horen. Op drie avonden krijgen interval stukken van onder andere Maarten Bon, Willem Breuker, Misha

Mengelberg, Jan van Vlijmen en maar liefst drie Andriessens muziek music een hoognodige nieuwe kans. De muziek wordt steeds twee keer Hendrik Andriessen, Jurriaan uitgevoerd, met tussendoor een korte talkshow. Zo is het moge- Andriessen, Louis Andriessen, Willem Breuker, Maarten Bon, MUZIEK lijk om de muziek in al haar rijkdom te ontdekken. Micha Mengelberg, Jan van Vlijmen

uitvoering performed by Jeannette Landré, fluit flute Dorine Schoon, hobo oboe Vergeten pareltjes uit Marieke Stordiau, fagot bassoon Bas Duister, trompet trumpet 70 jaar Holland Festival Pauline Post, piano piano Brandt Attema, trombone In the last 70 years many new pieces by Dutch composers trombone have been performed at the Holland Festival. Some of these David Kweksilber, saxofoon saxophone compo­sitions have been unjustly neglected since and rarely Pascal Meyer, piano/keyboard performed again. In this special festival edition a series of the piano/keyboard festival’s forgotten gems are being performed at Splendor, as e.a. et al. part of their regular series of contemporary chamber music. On three ­evenings, pieces by Maarten Bon, Willem Breuker, PROGRAMMA PROGRAMME Misha Mengelberg, Jan van Vlijmen, and no less than three Andriessens are being given a much needed second perfor- DO 8.6 Louis Andriessen (1939) mance. Each composition is being performed twice, with a short Jan van Vlijmen (1935-2004) Cantico Job (1962) talk show in between – after which you can discover the music in Serie per sei strumenti (1960) Holland Festival 1967 all its richness. Holland Festival 1962 Talkshow: David Dramm, Louis Andriessen Misha Mengelberg (1935) Omtrent een componistenactie (1966) DO 22.6 Holland Festival 1966 Willem Breuker (1944-2010) CONTEXT Aah Jonge Eéj (1981) P 148, 149 Talkshow: David Dramm, Wim Laman Holland Festival 1981

DO 15.6 Maarten Bon (1933-2003) Hendrik Andriessen (1892-1981) Boréal II (1981) Aubade (1951) Holland Festival 1981 Holland Festival 1952 Talkshow: David Dramm, Olga Zuiderhoek, Jurriaan Andriessen (1925-1996) David Kweksilber Hommage à Milhaud (1948) COPRODUCTIE Holland Festival 1953

49 DO 8.6, VR 9.6, ZA 10.6 locatie venue: 22:30 Anton de Komplein

festival shuttle: € 7 Zes dansers op een plein in de stad, in de open lucht. Ze voeren 21:40 vertrek danse de nuit uit, de nieuwe voorstelling van Boris Charmatz. Muziekgebouw aan ’t IJ Met behulp van minimale middelen dansen ze een brutale 00:20 aankomst choreografie. Ze spreken ook. Te horen is onder andere een Muziekgebouw aan ’t IJ getuigenis van een hulpverlener na de schietpartij bij het reserveren verplicht Franse satirische weekblad Charlie Hebdo. Charmatz – met zijn bijzondere performances een graag geziene gast op het duur running time: Holland Festival – zoekt dit keer naar de grenzen van toelaat- 1 uur, geen pauze 1 hour, no interval

baar gedrag. Wat doen we als we geconfronteerd worden met DANS geweld in onze samenleving? Waar blijven we dan met onze beschaving? taal language: Engels, geen boventiteling Boris Charmatz zoekt naar English, no surtitles

interpretatie interpretation de grenzen van toelaatbaar Ashley Chen, Julien Gallée- Ferré, Peggy Grelat-Dupont, Mani Mungai, Jolie Ngemi, gedrag Marlène Saldana

Six dancers on a square in the city, in the open air. They are choreografie choreography performing Boris Charmatz’ new piece, danse de nuit. Using Boris Charmatz minimal resources, they are dancing a brutal choreography. licht light They also talk, including the words of an emergency doctor Yves Godin after the shooting at the French satirical weekly Charlie Hebdo. kostuums costume Jean-Paul Lespagnard Charmatz – his exceptional performances making him a Holland stemtraining vocal training Festival favourite – is now exploring the limits of what is per- Dalila Khatir missible behaviour. What do we do when we are confronted tekstfragmenten with brutal violence in our society? What chance does civilised text fragments behaviour have? o.a. i.a. Tim Etchells, Boris Charmatz, Robert Barry, Marc Gremillon, Bruno Lopes, Didier Morville, Thierry Moutoussamy, Bruce Nauman, Christophe daNse Tarkos CONTEXT GRATIS de nuit P. 165

Boris Charmatz COPRODUCTIE Musée de la danse © BORIS BRUSSEY 51 VR 9.6, ZA 10.6, ZO 11.6 locatie venue: 15:00 Frascati

tickets: € 36 Het Holland Festival presenteert The Gabriels: Election Year in studenten/CJP € 18 the Life of One Family van The Public Theater. Het is de veel- geprezen driedelige theatermarathon van schrijver en regis- duur running time: seur Richard Nelson, winnaar van een Tony Award in 2000. De 8 uur, inclusief twee voorstelling volgt de levens van een doodgewone, allesbehalve pauzes perfecte Amerikaanse familie in real time tijdens het turbulente 8 hours, including two verkiezingsjaar in 2016. Geschiedenis, geld, politiek, kunst en intervals THEATER cultuur komen stuk voor stuk ter sprake aan de keukentafel in deze ontroerende en onvergetelijke trilogie over een familie die schema schedule feest viert, herinneringen ophaalt en wacht tot de wereld gaat deel 1 part 1: 15:00-16:45 veranderen. deel 2 part 2: 17:30-19:15

deel 3 part 3: 21:00-22:45

taal language: the gabriels ‘The Best Theater of 2016’ Engels met Neder­landse boventiteling­ – The New York Times English with Dutch The Holland Festival presents The Public Theater production of surtitles Richard Nelson The Gabriels: Election Year in the Life of One Family, the new, critically-acclaimed three-play cycle by Tony Award-winning inleiding introduction: The Public Theater playwright and director Richard Nelson, following one extraordi- 14:15 nary, imperfect American family in real time, tracking their lives

throughout this turbulent election year. History, money, politics, regie direction art and culture are all on the table in this moving and unfor- Richard Nelson gettable trilogy about a family celebrating, remembering and decor set design waiting for the world to change. Susan Hilferty, Jason Ardizzone-West

licht light Jennifer Tipton

geluid sound Scott Lehrer, Will Pickens

kostuums costume Susan Hilferty

cast cast Meg Gibson, Lynn Hawley, Roberta Maxwell, Maryann Plunkett, Jay O. Sanders, Amy Warren

CONTEXT P. 140-144 © JOAN MARCUS © JOAN 53 VR 9.6, MA 12.6, ZO 18.6*, WO 21.6, ZA 24.6, locatie venue: DI 27.6, ZO 2.7*, WO 5.7 Nationale Opera & 20:00, *14:00 Ballet salOme tickets: Als ze zijn liefde niet kan krijgen, eist prinses Salome het hoofd ma t/m do € 22 – 165 van Johannes de Doper op een zilveren schaal. Richard Strauss’ CJP/Stadspas € 22 – 153 opera Salome (1905) is een onontkoombare lavastroom van vr t/m zo € 29 – 176 Richard Strauss religie, seks en geweld. Bij De Nationale Opera gaat een nieuwe CJP/Stadspas € 23 – 165 enscenering van regisseur Ivo van Hove in première. Naast zijn Last minute studenten Ivo van Hove werk als artistiek leider van Toneelgroep Amsterdam regisseerde € 15 De Nationale Opera Van Hove ook opera’s als Der Ring des Nibelungen (2007/2008, Antwerpen/Gent) en Brokeback Mountain (2014, Madrid) en de duur running time: musical Lazarus van David Bowie (2015, New York). De titel- 1 uur 45 minuten, geen rol is voor de Zweedse sopraan Malin Byström; de Russische pauze bas-­bariton Evgeny Nikitin vertolkt Johannes de Doper. Het 1 hour 45 minutes, no Koninklijk Concertgebouworkest speelt onder leiding van interval Daniele Gatti. Deze Salome belooft een hartstochtelijke analyse OPERA van de menselijke geest te worden. taal language: Duits met Nederlandse en Engelse boven­- titeling Lavastroom van religie, German with Dutch seks en geweld and English surtitles

If she can’t have his love, Princess Salome will have John the inleiding introduction: Baptist’s head on a silver platter. Richard Strauss’ opera Salome 19:15, 18.6 & 2.7 – 13:15 (1905) is an inescapable eruption of religion, sex, and violence. Dutch National Opera is premiering a new staging by direc- meer more: tor Ivo van Hove. In addition to his work as artistic director of Ivo van Hove p 47 Toneelgroep Amsterdam, Van Hove has directed operas such Opera in het park p 100 as Der Ring des Nibelungen (2007/2008, Antwerp/Ghent) and

Brokeback Mountain (2014, Madrid), and David Bowie’s musical muziek music Lazarus (2015, New York). The Swedish soprano Malin Byström Richard Strauss stars in the title role, Russian bass-baritone Evgeny Nikitin is libretto libretto singing the role of John the Baptist. The Royal Concertgebouw Richard Strauss naar after Oscar Wilde Orchestra is conducted by Daniele Gatti. This Salome promises dirigent conductor to be a passionate analysis of the human spirit. Daniele Gatti

regie direction Ivo van Hove

decor, licht set design, light Jan Versweyveld

kostuums costume An D’Huys

cast cast Lance Ryan (Herodes), Doris Soffel (Herodias), Malin Byström (Salome), Evgeny Nikitin (Jochanaan), Benjamin Bernheim (Narraboth), e.a.

uitvoering muziek music performed by Koninklijk Concertgebouworkest

© PETROVSKY & RAMONE © PETROVSKY 55 VR 9.6, ZA 10.6 locatie venue: 20:30 Stadsschouwburg Amsterdam, Grote Zaal

Flex is een vorm van streetdance, afkomstig uit Brooklyn, New tickets: York, die gebaseerd is op de Jamaicaanse dancehall en bruk up. € 33 / 30 / 26 / 23 Flexpionier en choreograaf Reggie (Regg Roc) Gray en regisseur studenten/CJP € 18 Peter Sellars maakten Flexn samen met een grote groep dansers (alle rangen) uit Brooklyn. De dansers maken gebruik van diverse stijlen en bewegingen – snapping, bone-breaking, pausing, gliding, get- duur running time: low, hat tricks en real-time in-body animation – om inspirerende 1 uur 30 minuten, geen en krachtige verhalen te vertellen over liefde en rechtvaardig- pauze

heid. Flexn staat voor een revolutie, op dans én sociaal vlak. Het 1 hour 30 minutes, no DANS is een virtuoze dansvoorstelling over leven in tijden van grote interval sociale onrust. inleiding introduction: 19:45 met with Reggie (Regg Virtuoze flex in Roc) Gray, Peter Sellars aangrijpende regie van een samenwerking van a collaboration of Reggie (Regg Roc) Gray Reggie (Regg Roc) Gray, Peter Sellars, leden van members of en Peter Sellars the Flex Community licht, sculpture lighting design, Flex is a form of street dance, that originated in Brooklyn, sculpture New York and evolved from Jamaican dance hall and bruk up. Ben Zamora Flex pioneer and choreographer Reggie (Regg Roc) Gray and kostuums costume Gabriel Berry director Peter Sellars created Flexn together with a community muziekmix music mix of dancers from Brooklyn. The dancers use a variety of styles – Epic B snapping, bone-breaking, pausing, gliding, get-low, hat tricks, and real-time in-body animation – to tell inspiring and powerful narratives about love and justice. As both a dance and social revolution, Flexn is virtuoso dance performance about ­living in times of great social unrest.

CONTEXT Flexn P. 144, 163

Reggie (Regg Roc) Gray Peter Sellars © STEPHANIE BERGER © STEPHANIE ARMORY AVENUE PARK COURTESY 57 VR 9.6 locatie venue: 20:30 Muziekgebouw aan ’t IJ

tickets: € 29 / 26 Metamorphoses, Book I (2017) is het nieuwe werk voor ver- studenten/CJP € 18 sterkte piano van George Crumb, dit jaar focuscomponist op (alle rangen) het Holland Festival. Crumb schreef het speciaal voor pianiste inclusief pauzedrankje Margaret Leng Tan. Hij noemde haar ooit ‘een tovenares op de piano’, zo volledig vertrouwd is ze met de ongebruikelijke duur running time: klankkleuren en speeltechnieken die hij voorschrijft. Tan maakte 1 uur 30 minuten, furore met een virtuoze uitvoering van Crumbs beroemde cyclus inclusief een pauze Makrokosmos en werkte lang samen met John Cage, wiens The 1 hour 30 minutes, Perilous Night ook op het programma staat. Daarnaast voert including one interval Tan werk uit van Henry Cowell, een van de grondleggers van de Amerikaanse experimentele traditie. Enkele van deze compo- inleiding introduction: MUZIEK sities worden volledig zonder het gebruik van de pianotoetsen 19:45 gespeeld. programma programme: John Cage (1912-1992) Nieuwe pianocyclus The Perilous Night (1944) Henry Cowell (1897-1965) van George Crumb The Tides of Manaunaun Metamorphoses, Book I (2017) is George Crumb’s long-awaited (1912) new work for amplified piano. He is the Holland Festival’s Aeolian Harp (1923) composer in focus this year. Crumb wrote this com­position The Banshee (1925) specifically for pianist Margaret Leng Tan. He once called her Advertisement (1914/1959) ‘a sorceress of the piano’ because she is so thoroughly fami- liar with the unusual sound palette and playing techniques he pauze interval requires. Tan caused a furore with her virtuoso performance of Crumb’s famous Makrokosmos cycle, and worked for a long time George Crumb (1929) with John Cage, whose The Perilous Night is on the programme Metamorphoses, Book I too. There are also compositions by one of the founders of the (2017) American ex­perimental tradition, Henry Cowell, some of which Europese première are played entirely without using the piano keys. European premiere

meer more: George Crumb p 22, Margaret Leng Tan: 111, 119 muziek music John Cage, Henry Cowell, George Crumb

piano piano Cowell, Cage, CONTEXT Margaret Leng Tan Crumb P. 139 © MICHAEL DAMES 59 ZA 10.6 T/M ZO 25.6 locatie venue: Museumplein

Toegankelijke slaapkamers, op ware grootte geproduceerd met concept concept i’d rather een 3D-printer, liggen verspreid over het Museumplein. Met åyr de installatie I’d Rather Be Outside richt het jonge collectief åyr zich op hedendaagse vormen van huisvesting. åyr werd in 2014 in Londen opgericht door vier architecten met de expo- sitie AIRBNB Pavilion. In hun werk – ze maakten onder andere be Outside ‘smart homes’ en exposeerden in gehuurde Airbnb-kamers – onderzoeken ze de invloed van ontwikkelingen rond eigendom, privacy en sharing op ons huiselijk domein. Dit nieuwe werk op het Museumplein is gemaakt in opdracht van Holland Festival en Stedelijk Museum. De geprinte kamers lijken aangespoeld als schelpen op een strand. Onderdeel van de installatie is Martha åyr Roslers Housing Is a Human Right, een reclamebord dat Rosler in 1989 maakte als kritiek op de sterke stijging van het aantal daklozen in de Verenigde Staten en dat nog altijd relevant is.

Collectief onderzoekt hedendaagse vormen

van huisvesting BEELDENDE KUNST Life-sized bedrooms open to the public, 3D printed and scat- tered around Museumplein. The young collective åyr examines contemporary housing with their installation I’d Rather Be Outside. åyr was founded in London in 2014 by four architects with an exhibition called AIRBNB Pavilion. In their work they investigate developments in ownership, privacy and sharing in the domestic space – they have made smart homes and they exhibited in rooms rented on online sharing platforms. This new work on Museumplein was commissioned by Holland Festival and Stedelijk Museum. The printed rooms look like shells that have washed up on a beach. Part of the installation is Martha Rosler’s billboard Housing Is a Human Right, made in 1989, as a comment on the steep rise of homelessness in the United States, still relevant today.

GRATIS

COPRODUCTIE YR © Å 61 ZA 10.6 locatie venue: 20:30 Muziekgebouw aan ’t IJ

tickets: € 31 / 28 ROBOTS/ Gezamenlijk staan ze op het podium: het avantgarde-orkest studenten/CJP € 18 Ensemble Musikfabrik, de elektronicapioniers Mouse on Mars, inclusief pauzedrankje dirigent André de Ridder en een aantal percussierobots. In dit concert staan ze garant voor een uitzonderlijk samenspel duur running time: van elektronische en akoestische geluiden. Mouse on Mars 1 uur 40 minuten, NON/ROBOTS behoort al jaren tot de voorhoede van de elektronische muziek. inclusief een pauze Dat bewijzen bandleden Jan St. Werner en Andi Toma met twee 1 hour 40 minutes, inclu- nieuwe composities van hun hand. De avond begint in volledige ding interval duisternis met een uitvoering van De Umbris Idearum … The Mouse on Mars acousmatic memory palace. In deze donkere en experimentele inleiding introduction: compositie zijn rollen weggelegd voor tien percussierobots (spe- 19:45 MUZIEK Ensemble Musikfabrik ciaal ontworpen door Moritz Simon Geist van Sonic Robots) en een lichtinstallatie die reageert op de muziek. Daarna volgt het programma programme: André de Ridder grote en lichtere werk Paeanumnion, een meeslepende hybride Mouse on Mars (Jan van elektronische en orkestmuziek. St. Werner, Andi Toma), Ensemble Musikfabrik De Umbris Idearum … The acousmatic memory Robots, elektronica palace (2016)

en hedendaagse muziek pauze interval They will all be performing together: the avant-garde orches- tra Ensemble Musikfabrik, the electronic pioneers Mouse on Mouse on Mars (Jan St. Mars, conductor André de Ridder, and ten percussion robots. Werner, Andi Toma) This concert will certainly be an exceptional combination of Paeanumnion (2011) electronic and acoustic sounds. Mouse on Mars has been at the

forefront of electronic music for years now. Band members Jan muziek music St. Werner and Andi Toma prove their place with these two new Mouse on Mars (Jan St. compositions. The evening will begin in complete darkness with Werner, Andi Toma), Ensemble Musikfabrik a performance of De Umbris Idearum... The acousmatic memory dirigent conductor palace. This dark and experimental composition includes per- André de Ridder

cussion robots (especially designed by Moritz Simon Geist’s Sonic uitvoering performed by Robots) and a lighting installation which responds to the music. Mouse on Mars, Ensemble It will be followed by the larger and lighter work Paeanumnion, a Musikfabrik compelling hybrid of electronic and orchestral music.

CONTEXT P. 150, 151 © KLAUS RUDOLPH © CREDIT KLAUS 63 ZA 10.6, ZO 11.6, MA 12.6 locatie venue: 20:30 Westergasfabriek, Zuiveringshal West

PROMISED Weinig kunstenaars durven zo meedogenloos te zoeken naar de tickets: € 36 / 33 gemene deler van schoonheid en pijn als Derrick Ryan Claude studenten/CJP € 18 Mitchell. In het heftige werk van zijn theatergroep Saint Genet HF Young € 19 mengt hij dans, muziek, beeldende kunst en extreme perfor- (alle rangen) mance. In deze nieuwe voorstelling experimenteren de spelers ENDS: met geaccepteerde vormen van wreedheid en extreme daden duur running time: van zorg in een poging te onderzoeken wat resteert als alles is nog niet bekend THEATER verloren. Promised Ends: The Slow Arrow of Sorrow and Madness to be announced THE SLOW ARROW OF is een opera-performance onder een installatie van tiental- len oplichtende tl-balken van Ben Zamora, geïnspireerd op de taal language: King Lear-films van Jean-Luc Godard en Akira Kurosawa en de Engels, geen

gruwelijke Amerikaanse legende van de Donner Party. Het is een boventiteling SORROW AND MADNESS ritueel van schuld en boetedoening. English, no surtitles

inleiding introduction: Bioscoop Het Ketelhuis Extreme performance 19:45 Derrick Ryan Claude Mitchell Saint Genet van controversiële meet the artist: met with Derrick Ryan theatermaker Claude Mitchell Few artists dare to look so ruthlessly for the common denomi- 11.6 – na de voorstelling nator of beauty and pain as Derrick Ryan Claude Mitchell. In after the performance this intense new production by his theatre group Saint Genet,

he mixes dance, music, visual arts and extreme performance. regie direction Performers experiment with accepted acts of transgression and Derrick Ryan Claude Mitchell radical acts of care, examining what is left when all has been muziek music lost. Promised Ends: The Slow Arrow of Sorrow and Madness is an Brian Lawlor opera-performance illuminated by an installation of dozens of installatie installation Ben Zamora fluorescent lights by Ben Zamora, inspired by Jean-Luc Godard and Akira Kurosawa’s King Lear films, and the horrific American kinetische sculptuur kinetic sculpture legend of the Donner party. It is a ritual of guilt and penance. Casey Curran

kostuums costume Robinick Fernandez

licht light John Torres

HF YOUNG cast cast Baso Fibonacci, Matt Drews, P. 25, 134 Lily Nguyen, Lavinia Vago, Francesca Frewer, Adriana Cubides

COPRODUCTIE © OLIVER OTTENSCHLÄGER 65 ZO 11.6, MA 12.6 locatie venue: 20:00 Stadsschouwburg Amsterdam, Rabozaal

De Egyptische kunstenaar Wael Shawky kijkt in zijn werk vanuit tickets: € 29 / 26 Arabisch perspectief naar de westerse geschiedenis. Hij expo- studenten/CJP € 18 seerde onder andere in New York (MoMA), Londen (Serpentine (alle rangen) Gallery) en Mathaf Arab Museum of Modern Art Doha. Vorig jaar vertoonde het Holland Festival zijn film Cabaret Crusades: duur running time: The Secrets of Karbala: over de kruistochten vanuit Arabisch 55 minuten perspectief. Dit jaar regisseert hij een grootschalige muziek- 55 minutes theaterbewerking van La Chanson de Roland. Dit heldendicht,

geschreven tussen 1040 en 1115, verhaalt over Karel de Grote taal language: en zijn neef Roelant die verwikkeld zijn in een oorlog met de Klassiek Arabisch, Saracenen, een volk dat zich al vroeg bekeerde tot de islam. met Neder­landse en

Een cast van meer dan twintig traditionele fidjeri-zangers uit de Engelse boventiteling Wael Shawky Golfstaten vertelt dit tijdloze verhaal opnieuw. Classical Arabic, with

Dutch and English surtitles

Westerse geschiedenis inleiding introduction: MUZIEKTHEATER la Chanson 19:15 vanuit Arabisch perspectief The Egyptian artist Wael Shawky looks at Western history from meet the artist: an Arab perspective in his work. He has exhibited in various met with Wael Shawky places, including New York (MoMA), London (Serpentine Gallery) 12.6 – na de voorstelling de Roland and Mathaf Arab Museum of Modern Art Doha, and last year after the performance the Holland Festival presented his film Cabaret Crusades:

The Secrets of Karbala, which presented the Crusades history regie direction from the Arab point of view. This year he is directing a large- Wael Shawky scale music theatre adaptation of La Chanson de Roland. This epic poem, written between 1040 and 1115, tells the story of Charlemagne and his nephew Roland, who were embroiled in war with the Saracens, a people who had converted to Islam early on. Shawky retells this timeless tale with a cast of twenty to thirty traditional Fijiri singers from the gulf states.

COPRODUCTIE © WAEL SHAWKY ...... ©JULIAN © WAEL 67 ZO 11.6 locatie venue: 20:30 Bimhuis WERELDPREMIÈRE tickets: € 19 / 15 The Mirabel studenten/CJP € 11 Ze noemen zichzelf een ongewoon jazztrio. Maar Kapok is meer (alle rangen) dan dat. Het is een van de opvallendste bands in de huidige Nederlandse indie-muziekscene. Neem alleen al de instrumen- duur running time: tatie. Er is geen bas. Remco Menting klinkt op een zelfontwor- 1 uur 15 minuten, geen Sessions pen drumkit als geen andere drummer. Timon Koomen brengt pauze op zijn gitaar ongehoorde klanken tot leven. Maar de atypische 1 hour 15 minutes, no held is hier de hoorn. Morris Kliphuis, ambassadeur van de cam- interval pagne Red de Hoorn, is een van de weinige jazzhoornisten ter

Kapok wereld. Hij zingt, scheurt en funkt op zijn hoorn alsof deze spe- muziek music ciaal gemaakt is voor Kapok. Deze avond presenteert de band, Kapok (Remco Menting, Timon MUZIEK die zijn festivaldebuut maakt, gloednieuw werk waarin voor het Koomen, Morris Kliphuis) eerst ook elektronica een rol speelt.

Gloednieuw werk van ongewoon indie-jazztrio They call themselves an unusual jazz trio, but Kapok is more than that. It is one of the most prominent bands in the contem- porary Dutch indie music scene. Just take their instrumen­tation – there is no bass. Remco Menting sounds unlike any other drum- mer on his self-designed drum kit. Timon Koomen's guitar brings strange soundscapes to life. But the trio's most un­expected member is the french horn. Morris Kliphuis, a Save the French Horn ambassador, is one of the world's few jazz French horn players. He sings, tears and plays offbeat on his horn, as if it has been especially made for Kapok. The band, makes its festi- val debut at this performance, and presents new work which includes electronics for the first time.

CONTEXT P. 156, 164

Logo of Red de Hoorn 3nd proposal

a b © KRIJN VAN NOORDWIJK © KRIJN VAN 69 MA 12.6 T/M DI 20.6 locatie venue: 15:00, 16:00, 17:00, 19:00, 20:00, 21:00, 22:00* Mercatorplein VR 16.6*, ZA 17.6* tickets: € 10 phObiarama studenten/CJP € 8 Een bezoek aan Phobiarama is een excursie door onze heden- daagse angstcultuur. De Nederlandse theatermaker en beel- duur running time: dend kunstenaar Dries Verhoeven maakt zijn festivaldebuut met ca. 40 minuten Dries Verhoeven een 21ste-eeuws spookhuis. Bezoekers ondervinden signalen van approx. 40 minutes dreiging en maatschappelijke paranoia. Gaandeweg verandert een presentatie van verondersteld gevaarlijke objecten in een taal language: THEATER beklemmende ervaring. Phobiarama is een nieuwe ‘levende language no problem installatie’ van Verhoeven, waarin hij een maatschappij toont

die geobsedeerd is door veiligheid en perfectie. Terroristen, concept concept marketeers en politici weten die angst feilloos te bespelen. Zijn Dries Verhoeven

we nog in staat ons hoofd koel te houden? dramaturgie dramaturgy Lara Staal

geluid sound S.M. Snider Een excursie door onze creative producer creative producer hedendaagse angstcultuur Studio Dries Verhoeven Visiting Phobiarama is an immersive excursion into our contem- porary culture of fear. The Dutch theatre maker and visual artist Dries Verhoeven’s debut at the Holland Festival is a latter-day haunted house. Visitors encounter potential threats and societal paranoia. This presentation of supposedly hazardous objects gradually morphs into an oppressive experience. Phobiarama is Verhoeven’s latest ‘living installation’, in which he depicts a society obsessed with safety and perfection. Terrorists, market- eers and politicians shrewdly exploit this fear. Are we still able to keep a cool head? © DIRK WAEM HOOGTE / HOLLANDSE BELGA 71 DI 13.6, WO 14.6 locatie venue: 20:00 Stadsschouwburg Amsterdam, Grote Zaal nkenguégi Voor de Congolese schrijver en regisseur Dieudonné Niangouna tickets: € 29 / 26 / 23 is kunst ‘een vlucht uit onderdrukking’. Theater is zijn wapen. Zijn / 21 werk, waarin Afrikaanse en Europese tradities samenkomen, is studenten/CJP € 18 gul, poëtisch en vol emotie en humor. Nkenguégi is het laatste (alle rangen) Dieudonné Niangouna deel van een trilogie, waar ook Shéda (Holland Festival, 2013) onderdeel van was. Niangouna toont hierin het falen van een duur running time: politiek systeem, de onderdrukking van een volk en de barre reis 2 uur 50 minutes, geen THEATER die vluchtelingen dagelijks ondernemen in gammele bootjes pauze over de Middellandse Zee. Tegelijk stelt hij de vraag óf het 2 hours 50 minutes, no verhaal van een vluchteling wel in een theater thuishoort. Tien interval acteurs en twee muzikanten verbeelden een levendige wereld-

op-zijn-kop, een reis langs dromen en nachtmerries. Nkenguégi taal language: is Niangouna’s staat van de wereld: onsentimenteel, muzikaal Frans met Nederlandse en gedreven door een onstuitbare wil om te leven. en Engelse boven­- titeling French with Dutch and Kunst als vlucht English surtitles inleiding introduction: uit onderdrukking 19:15 Art is ‘an escape from oppression’ to the Congolese writer and director Dieudonné Niangouna. Theatre is his weapon. His work, meet the artist: which brings together African and European theatrical tradi- met with Dieudonné tions, is rich, poetic, full of emotion and humour. Nkenguégi is Niangouna the final part of a trilogy which also includes Shéda (Holland 14.6 – na de voorstelling Festival, 2013). Niangouna shows the failure of a political system, after the performance the oppression of a people, and the perilous daily journey by

refugees in small boats across the Mediterranean. He questions tekst, regie text, direction whether a refugee’s story belongs in a theatre. Ten actors and Dieudonné Niangouna two musicians depict a journey through dreams and nightmares. artistieke samenwerking Nkenguégi is unsentimental, musical, and driven by an irrepres- artistic collaboration Laetitia Ajanohun sible will to live. kostuums costume Velica Panduru

maskerontwerp mask design Ulrich N’Toyo

licht light CONTEXT Thomas Costerg P. 140-144 geluid sound Félix Perdreau

creatie en uitvoering muziek music created and performed by Pierre Lambla, Armel Malonga © CHRISTOPHE RAYNAUD DE LAGE RAYNAUD © CHRISTOPHE 73 DI 13.6, WO 14.6 locatie venue: 20:30 Frascati the tempest tickets: € 18 Drie personen van verschillende afkomst vormen een theater- studenten/CJP € 11 groep in Athene. De groep wil de huidige staat van Griekenland en Europa onderzoeken op het toneel, van oudsher een plek duur running time: voor burgerkwesties en collectieve kunst. De Marokkaans-Franse ca. 60 minuten society kunstenaar Bouchra Khalili legde het theatrale experiment approx. 60 minutes vast in deze film. De groep noemt zichzelf The Tempest Society, als hommage aan de theatergroep Al Assifa (‘De Storm’ in het taal language: Arabisch), actief in de jaren 70 in Parijs en de oorsprong van het Grieks, Frans, Arabisch

idee van een ‘theatrale krant’. Al Assifa bestond uit immigran- met Engelse ondertitels Bouchra Khalili ten en Franse studenten en vocht dagelijks tegen ongelijkheid Greek, French, Arabic en racisme in Frankrijk. Nu, veertig jaar later, duikt de vergeten with English subtitling

erfenis van Al Assifa op in Griekenland. inleiding introduction: 19:45

Kan kunst een platform meet the artist: met with Bouchra voor burgerrechten zijn? Khalili (o.v. tbc) Three individuals from different backgrounds form a group in 13.6 – na de vertoning Athens to examine the current state of Greece and Europe from after the screening a theatre stage, approached as a space of the civic and collec-

tive art form. Their theatrical experiment is captured on film by concept concept the Moroccan-French artist Bouchra Khalili. They name them- Bouchra Khalili selves The Tempest Society to pay homage to Al Assifa (‘The in opdracht van Tempest’ in Arabic), a theatre group active in Paris in the 70s commissioned by documenta 14 that invented the format of a ‘theatrical newspaper’. Composed coproductie coproduction of immigrant workers and French students, Al Assifa addressed Ibsen Awards, Ibsen Teater

the daily struggle against inequality and racism in France. (Skien) FILM 40 years after, the forgotten legacy of Al Assifa finds a site for met steun van with support of reactivation in Greece. FNAGP

CONTEXT P. 140-144 STILL © BOUCHRA KHALILI STILL 75 DO 15.6, VR 16.6, ZA 17.6, ZO 18.6 locatie venue: Kristoff K. Roll 16:00, 19:00, 21:00 kade bij EYE (bij slecht weer Tolhuistuin) Neem plaats op een van de strandstoelen aan het water, zet de koptelefoon op en ervaar andermans dromen. Het muzi- tickets: € 10 À l’Ombre kantenduo Kristoff K. Roll – dat zich toespitst op intiem geluids- studenten/CJP € 8 theater en elektro­akoestische improvisaties – creëert een ‘audio-siësta’. Ze verzamelen speciaal voor deze reeks dromen duur running time: van Nederlanders. Deze, en de dromen die ze in 2016 opnamen ca. 40 minuten in het vluchtelingenkamp de ‘Jungle’ van Calais, waar mensen approx. 40 minutes des Ondes onder de meest erbarmelijke omstandigheden leefden, mixen ze tijdens de voorstelling met een geïmproviseerde soundscape. taal language: De stemmen, het verkeer, het getjilp van de vogels boven het diverse talen, vertalin- kabbelende water en andere ‘geluidsgolven’ op de koptelefoon gen zijn beschikbaar M UZIEK vormen het landschap waarin alle dromen tot leven komen. various, translations are available

door by Droom andermans dromen Kristoff K. Roll (Carole Rieussec, Sit back in a deckchair on the waterfront, put on the head- Jean-Christophe Camps) phones, and experience other people's dreams. The musician muziek music Jean-Christophe Camps duo Kristoff K. Roll – ­specialised in intimate sound theatre and electro-acoustic improvisation – create an ‘audio siesta’. They collect the dreams of people in the Netherlands especially for this series. These dreams will be mixed with an improvised soundscape during the performance, together with the dreams they recorded in 2016 at the Jungle refugee camp in Calais, where people lived in deplorable conditions. The voices, traffic, bird calls above the flowing water, and other 'sound waves' on the headphones shape a landscape in which all dreams come to life.

CONTEXT P. 154

COPRODUCTIE © KRISTOFF K. ROLL © KRISTOFF 77 DO 15.6, VR 16.6 locatie venue: 20:30 Muziekgebouw aan ’t IJ WERELDPREMIÈRE tickets: € 33 / 28 studenten/CJP € 18 Octavia. Trepanation legt de bloederige werking van de HF Young € 19 revolutie bloot. Deze opera – die op het Holland Festival in (alle rangen) wereldpremière gaat – is van componist Dmitri Koerljandski inclusief pauzedrankje en regisseur Boris Joechananov, artistiek directeur van het Stanislavsky Electrotheatre uit Moskou. Ze noemen het zelf een duur running time: ‘opera-operatie’, want op het podium staat onder andere een 1 uur 30 minuten, geen gigantische replica van Lenins hoofd, waarvan de schedel wordt pauze gelicht. Koerljandski’s muziek bestaat uit opgerekte socialisti- 1 hour 30 minutes, no sche hymnen. Daarover­heen zingen de solisten teksten van de interval marxistische revolutionair Leon Trotski en delen uit Octavia, een

toneelstuk, toegeschreven aan Seneca, over de Romeinse keizer taal language: Nero. Kan kunst tirannie verklaren? Russisch met Neder­ landse en Engelse boventiteling OPERA & MUZIEKTHEATER Russian with Dutch and Een spectaculaire ‘opera- English surtitles

operatie’ over de werking inleiding introduction: van tirannie 19:45 Octavia. Trepanation investigates the bloody mechanisms of meet the artist: the revolution. This opera, which has its world premiere at the met with Boris Holland Festival, is by composer Dmitri Kourliandski and director Joechananov, Sergej Boris Yukhananov, the artistic director of Moscow’s Stanislavsky Adonjev, Dmitri Electrotheatre. They call it an ‘opera-operation’. On stage Koerljandski stands a giant replica of Lenin's head, the skull of which is being 16.6 – na de voorstelling trepanated. Kourliandski's music consists of socialist hymns after the performance stretched out in time, texts by the Marxist revolutionary Leon

Trotsky and excerpts from Octavia, a play attributed to Seneca concept, conceptuele about the Roman emperor Nero. Is art capable of explaining uitwerking concept, tyranny? conceptual elaboration Boris Joechananov, Sergej Adonjev

muziek music Dmitri Koerljandski

libretto libretto Boris Joechananov, Dmitri HF YOUNG Koerljandski P. 25, 134 regie direction CONTEXT Boris Joechananov 140-144, 157 decor set design Stepan Loekjanov

kostuums costume Anastasia Nefedova

choreografie choreography Boris Joechananov COPRODUCTIE Andrej Koeznetsov-Vetsjeslov geluid sound Dmitri Koerljandski Oleg Makarov Stanislavsky Electrotheatre 79 DESIGN: LOEKJANOV STEPAN VR 16.6, ZA 17.6, ZO 18.6* locatie venue: 20:00, *15:00 Stadsschouwburg Amsterdam, Rabozaal

Waarom kunnen we ons iets triviaals als het deuntje van een tickets: € 36 / 33 oude televisiereclame wel herinneren, maar niet ons eigen tele- studenten/CJP € 18 foonnummer? In de autobiografische solo 887 (het huisnummer HF Young € 19 van zijn ouderlijk huis) staat theatermagiër Robert Lepage stil bij (alle rangen) de werking van ons geheugen. Met zijn filmische, meeslepende manier van theatermaken neemt Lepage het publiek mee naar duur running time: zijn jeugd in Quebec, jaren 60. Hij staat zelf op het podium, 2 uur, geen pauze THEATER naast een imposante maquette van zijn ouderlijk huis, en vertelt 2 hours, no interval over een familie die zich aan het arbeidersmilieu probeert te ontworstelen en over zijn coming-out. Hij verbindt deze verhalen taal language: met de toenmalige, radicaliserende vrijheidsstrijd in Quebec. Engels met Neder­ Lepages theaterkunst is intiem, weemoedig en ontroerend. landse boventiteling English with Dutch surtitles

‘Dit is de meest intieme inleiding introduction: show van zijn carrière, 19:15, 18.6 – 14:15 meet the artist: even intelligent als met with Robert Lepage emotioneel’ – Telegraph 17.6 – na de voorstelling Why do we remember trivial things like the tune of an old televi- after the performance sion advert but not our own telephone number? In the auto-

biographical solo 887 (the house number of his family home) tekst, ontwerp, regie, spel text, theatrical magician Robert Lepage examines how our memory design, direction, performed by functions. With his cinematic, immersive theatre-making style, Robert Lepage Lepage transports the audience to his childhood in the Québec creative director, concept creative director, ideation City of the 1960s. He himself performs on stage, next to an Steve Blanchet

impressive scale model of his childhood home, and tells about a dramaturgie dramaturgy family’s struggle to emerge from the working class and about his Peder Bjurman coming out, and he connects these stories to Québec’s libera- muziek, geluid music, sound tion struggle. Lepage’s theatre is intimate, melancholic, and Jean-Sébastien Côté moving. licht light Laurent Routhier 887 beeldontwerp image design Félix Fradet-Faguy

medewerking decor associate set design HF YOUNG Sylvain Décarie Ex Machina P. 25, 134 medewerking rekwisieten associate properties design Robert Lepage Ariane Sauvé medewerking kostuums associate costumes design Jeanne Lapierre COPRODUCTIE © ÉRICK LABBÉ 81 83 MUZIEK venue: venue: locatie Paradiso € 26 tickets: € 18 studenten/CJP € 19 HF Young duur running time: inclusief pauzes 5 uur, 5 hours, including intervals meer more: p 93 p 21, Senyawa HF YOUNG HF YOUNG 25, 134 P. CONTEXT 162 145-147, P. Indonesische pop, folk,Indonesische pop, noise en EDM in Paradiso

VR 16.6 20:00 , in de Indonesia A Night in IndonesischeDuik in het nachtleven. uit met het beste op zich, een festival is Paradiso, van drie zalen die er te performers live en de meest intense de underground van In navolging en Amsterdam. tussen Yogyakarta vinden zijn deze laten 2015), (Holland Festival, Skies A Night Under Eastern ele- traditionele zien hoe Indonesische muzikanten optredens - com Zo folk, noise of elektronica. in pop, incorporeren menten Islamitische klassieke Banda Aceh uit bineert de band Kande Het Acehs. in het zang en gitaren met westerse percussie - met traditio metal akoestische maakt duo Senyawa Javaanse Shabara Rully zanger waar het eiland Sulawesi, van nele zang uit Malang, is een Ruth Nova Filastine, met zangeres opgroeide. het van EDM-duo’s en meest geëngageerde de rauwste van verzorgen een dj-set Jiwa) (Jiwa zal Sekan slotte moment. Ten funk en boogie. Indonesische disco, met de lekkerste , in A Night in Indonesia night life. Indonesia’s Plunge into with the best in itself, halls, is a festival three Paradiso’s between performers live and the most intense underground of A Night the example Following and Amsterdam. Yogyakarta these performances 2015), (Holland Festival Skies Under Eastern elements traditional Indonesian musicians incorporate how show Banda from The band Kande folk, noise, or electronics. in pop, guitars with Western classic Islamic percussion combines Aceh - acous makes duo Senyawa The Javanese vocals. and Acehnese of Sulawesi, the island from vocals with traditional tic metal Filastine, with singer Nova up. grew Shabara singer Rully where and engaged Malang, is one of the most exciting from Ruth the finest mixes Jiwa) (Jiwa Sekan Finally, EDM duos at present. funk and boogie. Indonesian disco,

© JOHN YINGLING JOHN © JOGJA NOISE BOMBING BOMBING NOISE JOGJA Kelder 21:00-22:00 Jogja Noise Bombing 22:45 vanaf Jiwa) (Jiwa Sekan Kleine zaal 20:15-21:00 Rangkai Boi Akih & Kenali Radittya) (Lintang Pakai 21:30-22:30 Senyawa Kande, Boi Akih & guests, JogjaKande, Filastine, Noise Bombing, Senyawa, Jiwa) (Jiwa Sekan

22:00-23:00 Ruth Filastine & Nova 20:30-21:30 Kande 20:00 Jogja workshop presentatie Noise Bombing Grote Zaal Grote PROGRAMMA PROGRAMME

indonesia a night in a night en de Javaanse zangeres Nova Ruth maakte SENYAWA is ‘een van de meest intense naam met filmische live shows met elektro- live bands ter wereld’, volgens online maga- nische muziek, video, live drum en zang. Ze zine Red Bull Music Academy. Het duo uit spelen een speciaal voor het Holland Festival Yogyakarta bestaat uit Rully Shabara en Wukir ontwikkelde show met twee gastmuzikanten Suryadi. Hun werk is geïnspireerd door metal en een Javaanse danser. Verwacht urban en avant-garde muziek, maar ook door tradi- beats versus pentatonische gongs. tionele muziek van over de hele archipel.

Filastine sounds ‘less like world music and more like music from another world,’ accord- ing to Pitchfork. The EDM duo of the American JOGJA NOISE BOMBING is een van de gasten zijn de Molukse (Ambon Stad) dichter producer Grey Filastine and the Javanese centrale krachten in de ongekend grote noise- en vredes­activist Rudi Fofid, Kenali Rangkai singer Nova Ruth is known for its cinematic scene in Indonesië. Het is een wisselend col- Pakai van Jogja Noise Bombing en de live shows with electronic music, video, live lectief van noisemakers dat guerrillaconcerten­ Balinese multi-instrumentalist I Made Subandi. drums, and vocals. They are performing a © MAO NIANSHU © MAO geeft op straat, in restaurants en in galeries. In show, especially developed for the Holland MUZIEK de kelder van Paradiso is een van hun exces- Festival, with a dancer and two musicians. sieve improvisatieconcerten mee te maken. De Expect urban beats versus pentatonic gongs. Senyawa are ‘one of the most intense live groep opent de avond in de Grote Zaal met bands in the world’ says online magazine Red een synthesizerorkest bestaande uit de deel­ Bull Music Academy. The duo from Yogyakarta nemers van de workshop Synthesizer bouwen. De muziek van KANDE kent vele invloeden, consists of Rully Shabara and Wukir Suryadi. zoals 16e-eeuws soefisme en hedendaagse Their work is influenced by metal and avant- westerse rock. De band is afkomstig uit Banda garde music and also draws from traditional

© R.O.I. AKIHARY © R.O.I. Aceh en dat is terug te horen in het gebruik music that can be found across Indonesia.

In Controlling the swing, a concert on the dif- SEKAN is een Amsterdamse dj met Indo­ ficult relationship between Indonesia and the nesische roots, die vorige zomer drie maan- Netherlands, Boi Akih combine Moluccan melo- den ging schatgraven op Java, op zoek naar

© JOHN YINGLING dies, improvisation, noise, and other sounds. obscure disco, rammelende funk en psyche- The band from Amsterdam is led by vocal- delische rock uit de jaren 70, 80 en 90. Hij ist Monica Akihary and guitarist/composer kwam terug met tassen vol cassettebandjes en Jogja Noise Bombing is one of the central Niels Brouwer. Special guests: the Moluccan platen. Daarvan draait hij tot diep in de nacht forces in Indonesia’s enormous noise scene. lyricist and peace activist Rudi Fofid, Jogja de fijnste tracks. It’s a variable collective of noise makers, Noise Bombing’s Kenali Rangkai Pakai and the playing guerrilla concerts on the street, in Balinese multi instrumentalist I Made Subandi. van traditionele, typisch Acehse lijsttrommels. restaurants, and in galleries. Experience one De nummers gaan over vrede, milieu en religie of their excessive improvisation concerts in in tijden van hevige conflicten. De energieke Paradiso’s basement. The group is opening FILASTINE klinkt volgens Pitchfork ‘niet echt voorman van de band, Rafly Kande, werd the evening in the Main Hall with a synthesizer als wereldmuziek, maar eerder als muziek uit benoemd tot Aceh Peace Ambassador en is orchestra consisting of the participants of een compleet andere wereld’. Het EDM-duo senator namens Aceh in Jakarta. their Synthesizer construction workshop. van de Amerikaanse producer Grey Filastine Kande’s music has many influences, including 16th century Sufism and contemporary Western In Controlling the swing, een concert over de rock. The band comes from Banda Aceh, which moeizame verhouding tussen Indonesië en is reflected by its use of traditional Acehnese Sekan, a half-Indonesian DJ from Amster­dam, Nederland, combineert BOI AKIH Molukse frame drums. Its songs are about peace, the spent three months treasure hunting on Java melodieën, improvisatie, noise en andere environment, and religion in times of intense last summer. There he found obscure disco, klanken. De Amsterdamse band staat onder conflict. The band’s energetic frontman, rumbling funk and psychedelic rock from the aanvoering van vocalist Monica Akihary en Rafly Kande, was appointed the Aceh Peace 70s, 80s, and 90s. He returned with bags

gitarist, componist Niels Brouwer. Speciale FEROZ © JULIETA Ambassador, and has since become a senator stuffed with cassette tapes and records, the representing Aceh in Jakarta. best of which he will play deep into the night. 84 85 VR 16.6, ZA 17.6 locatie venue: 20:30 Frascati

tickets: € 26 simple as Hoe krijg je grip op een complex fenomeen als migratie­ studenten/CJP € 18 management? Hoe breng je de grens in kaart als de grens overal is? Belgisch theatermaker Thomas Bellinck knoopte tal duur running time: van gesprekken aan met grens- en datamanagers in controle­ ca. 1 uur 30 minuten, kamers en langs de rafelranden van Europa. Met twee acteurs, geen pauze abc #2: vier muzikanten van SPECTRA, scenograaf Jozef Wouters, approx. 1 hour 30 componist Joris Blanckaert en tien gigabyte aan audiomateri- minutes, no interval aal maakte hij de voorstelling Simple as ABC #2: Keep Calm & KEEP CALM & VALIDATE Validate, een documentaire muziektheatervoorstelling over het taal language: uitbesteden van ons ongemak over sociale sortering. Engels met Neder­ landse boventiteling English with Dutch surtitles

Thomas Bellinck Muziek­theater over de OPERA & MUZIEKTHEATER inleiding introduction: Westerse migratiemachine 19:45 How do you get a grip on a complex phenomenon like migration management? How do you delineate a border when it is every- meet the artist: where? The Belgian dramatist Thomas Bellinck had numerous met with Thomas conversations with border and data managers in control rooms Bellinck and on the fringes of Europe. With two actors, four musicians 17.6 – na de voorstelling from SPECTRA, scenographer Josef Wouters, composer Joris after the performance Blanckaert, and ten gigabytes of audio material, he made

Simple as ABC #2: Keep Calm & Validate, a documentary music tekst, regie text, direction theatre performance about outsourcing our discomfort with Thomas Bellinck social selection. muziek music Joris Blanckaert

dramaturgie dramaturgy Sébastien Hendrickx, Esther Severi

kostuums costume An Breugelmans

licht light Stef Stessel CONTEXT scenografie scenography P. 140-144 Jozef Wouters cast cast Marjan De Schutter, Jeroen Van der Ven

uitvoering muziek music performed by SPECTRA © THOMAS BELLINCK 87 ZA 17.6, DO 22.6, VR 23.6, ZO 25.6*, WO 28.6, locatie venue: DO 29.6, VR 30.6 Nationale Opera & 20:15, *14:00 Ballet

tickets: Na succesvolle premières in New York en San Francisco is Alexei ma t/m do € 15 – 57 Ratmansky’s Shostakovich Trilogy nu voor het eerst in Europa CJP/Stadspas € 15 – 52 te zien bij Het Nationale Ballet. ‘Mijn meest persoonlijke werk’, vr t/m zo € 16 – 61 noemt de Russisch-Amerikaanse choreograaf het, waarin hij de CJP/Stadspas complexe relatie met zijn geboorteland onderzoekt. Tegelijk € 16 – 53 is het een sfeerschets van het leven en de carrière van zijn Last minute studenten favoriete componist, die leefde in de beklemmende greep van € 15 het Sovjetregime. Ratmansky laat zich inspireren door werk DANS Alexei Ratmansky van Dmitri Sjostakovitsj uit diverse perioden: Symfonie nr. 9, duur running time: Kamersymfonie in C-klein, opus 110a en Pianoconcert nr. 1 vor- 2 uur 20 minuten, Het Nationale Ballet men de basis van de drie delen. Ze worden gespeeld door Het inclusief een pauze Balletorkest onder leiding van Matthew Rowe. Een opmerkelijke 2 hours 20 minutes, reis door de Sovjet-Russische geschiedenis en politiek. including one interval

inleiding introduction: ShostakOviCh 19:30, *13:15 ‘Een verbijsterende

choreografie choreography verbeelding van het leven Alexei Ratmansky

muziek music trilogy in Sjostakovitsj’ Rusland ten Dmitri Sjostakovitsj kostuums costume tijde van Stalin.’ Keso Dekker decor set design – The New York Times George Tsypin licht light After a successful premiere in New York and San Francisco, Jennifer Tipton Alexei Ratmansky’s Shostakovich Trilogy is now being perfor- med for the first time in Europe with the Dutch National Ballet. The Russian-American choreographer calls it ‘my most personal work’, in which he explores his complex relationship with his homeland. It is an atmospheric sketch of the life and career of his favourite composer, who lived in the oppressive grip of the Soviet regime. Ratmansky was inspired by works from different periods of Dmitri Shostakovich’s life: the three parts are based on Symphony no. 9, Chamber Symphony in C minor, opus 110a, and Piano Concerto no. 1. They are performed by Het Balletorkest conducted by Matthew Rowe. A remarkable journey through Soviet Russian history and politics.

© PETROVSKY & RAMONE © PETROVSKY 89 ZA 17.6, ZO 18.6 locatie venue: 20:30 Stadsschouwburg Amsterdam, Grote Zaal

Een mens wordt opgegraven, hij wordt bewonderd, in steen tickets: € 33 / 30 / 26 gevangen, gekannibaliseerd en gezocht. Voor de Griekse / 23 kunstenaar Dimitris Papaioannou is het menselijk lichaam de studenten/CJP € 18 basis van zijn werk. In zijn bewegingstheater – zonder tekst of (alle rangen) muziek – gaat hij op zoek naar de essentie van de mens, het lichaam voorbij. Papaioannou ziet zichzelf niet als danser of duur running time: choreograaf, maar als beeldend kunstenaar. Een schilder op het nog niet bekend THEATER toneel, die gebruik maakt van het menselijk lichaam in al zijn to be announced veelzijdigheid. Met minimale middelen creëert hij werelden van een verbluffende schoonheid, om het leven te verrijken met de inleiding introduction: magie die we zo hard nodig hebben. 19:45

meet the artist: met with Dimitris Bewegingstheater van een Papaioannou 18.6 – na de voorstelling verbluffende schoonheid after the performance A human is being dug out, it is worshipped, captured in stone, cannibalised, and searched for. The Greek artist Dimitris meer more: Papaioannou employs the human body in most of his work. In Dimitris Papaioannou his physical theatre – without text or music – he looks for the p 29 essence of humanity, beyond the body. Papaioannou does not

see himself as a dancer or a choreographer, but as a visual artist visueel concept, regie, – a painter on the stage who uses the human body in all its ver- kostuums, licht visual concept, satility. He takes minimal resources to create worlds of astound- direction, costume, light Dimitris Papaioannou ing beauty, to imbue life with the magic we so desperately need. new creation

Dimitris Papaioannou © JULIAN MOMMERT 91 ZA 17.6 locatie venue: 20:30 Muziekgebouw aan ’t IJ MET WERELDPREMIÈRE tickets: € 29 / 26 ruang suara studenten/CJP € 18 Ruang Suara (‘klankruimtes’) laat een nieuwe generatie Indo­ (alle rangen) nesische componisten horen. Wat onder andere opvalt aan hun inclusief pauzedrankje stukken zijn de volstrekt eigen klankwerelden die ze creëren, het Ensemble Modern, Senyawa, gebruik van theatrale en visuele elementen en dat ze tradi- duur running time: Taufik A. Adam, Dewa Ketut Alit, tionele zang of instrumenten in een nieuwe muzikale context 2 uur, inclusief een plaatsen. De composities zijn het resultaat van een intensief uit- pauze Stevie Jonathan Sutanto, Gema wisselingstraject dat Ensemble Modern uit Frankfurt opzette om 2 hours, including one deze componisten een platform te bieden. Tijdens het concert interval Swaratyagita, Gatot Danar Sulistiyanto vindt ook een wereldpremière plaats. Het akoestische noise- duo Senyawa (Wukir Suryadi & Rully Shabara) speelt samen met inleiding introduction:

het ensemble een nieuw werk dat in opdracht van het Holland 19:45 MUZIEK Festival gecreëerd is. Op deze avond hoort u het geluid van modern Indonesië. meer more: p 21, Senyawa p 83

muziek music Ensemble Modern speelt Taufik A. Adam, Rully Shabara & Wukir Suryadi (Senyawa), Dewa Ketut Alit, Stevie nieuw werk van de beste Jonathan Sutanto, Gema Swaratyagita, Gatot Danar hedendaagse componisten Sulistiyanto dirigent conductor uit Indonesië Bas Wiegers uitvoering muziek muziek Ruang Suara (‘soundscapes’) showcases a new generation of performed by Indonesian composers. The most striking feature of these pieces Ensemble Modern, Senyawa is the innovative sound palettes they create, their use of theatri- cal and visual elements, and how they place traditional vocals

© KATRIN SCHILLING © KATRIN and instruments in a new musical context. The compositions are the result of an intensive exchange process that Ensemble Modern from Frankfurt set up to provide the composers with a platform. There will be a world premiere at the concert: the acoustic noise duo Senyawa (Wukir Suryadi & Rully Shabara) and PROGRAMMA PROGRAMME the ensemble will play a new work commissioned by the Holland Festival. The concert shows the sound of modern Indonesia.

Taufik A. Adam (1975) Gema Swaratyagita (1984) Balayia (2015) Da-Dha-Dah (2015) CONTEXT Rully Shabara (1982), Wukir Suryadi (1977) Stevie Jonathan Sutanto (1992) P. 145-147 N.N. (2017) Mata and Senar (2015) wereldpremière world premiere Gatot Danar Sulistiyanto (1980) Dewa Ketut Alit (1973) Mihrab (2015) Open My Door (2015) COPRODUCTIE

pauze interval

92 93 ZO 18.6, MA 19.6 locatie venue: 20:30 Muziekgebouw aan ‘t IJ

tickets: € 36 / 33 Begin vorige eeuw leefden mensen op Java veelal in armoede. studenten/CJP € 18 Ze zochten hun toevlucht tot de Javaanse mystiek, in het (alle rangen) bijzonder tot de rituelen die een mens rijk maken. Setan Jawa inclusief pauzedrankje (‘Javaanse duivel’) toont het verhaal van een arme man die verliefd wordt op de dochter van een aristocratische familie. duur running time: Hij sluit een pact met de duivel. Deze maakt hem rijk, zodat 1 uur 10 minuten, geen hij met haar kan trouwen. Maar de prijs voor dit geluk is hoog. pauze Regisseur Garin Nugroho – van wie onder andere Opera Jawa 1 hour 10 minutes, no te zien was in het IFFR – heeft zich voor deze nieuwe zwijgende interval dansfilm laten inspireren door de donkere sfeer en stijl van klas- sieke films als Nosferatu en Metropolis. De live soundtrack wordt taal language: uitgevoerd door Rahayu Supanggah Gamelan Orchestra en language no problem MUZIEK het Nederlands Kamerorkest en is gecomponeerd door Rahayu Supanggah, die eerder samenwerkte met Robert Wilson, en Iain inleiding introduction: Grandage. Een magisch-realistisch meesterwerk uit de moderne 19:45 Indonesische cinema. meer more: p 21 Indonesische Faust in regie direction Garin Nugroho

zwijgende dansfilm met live muziek music Rahayu Supanggah, Iain muziek Grandage director of photography At the beginning of the 20th Century poverty swept across the Teoh Gay Hian island of Java. People sought refuge in Javanese Mysticisms, cast cast especially the mystic practices to become wealthy. Setan Jawa Asmara Abigail, Heru FILM (‘Javanese devil’) is the tale of a poor village man who falls in Purwanto, Dorothea Queen, Luluk Ari Prastyo, Danang love with the daughter of an aristocratic family. He makes a Pamungkas, Anggono Kusumo pact with the devil to become wealthy and gain her hand in W, Bambang Besur, Ibnu marriage. The price of this happiness unfolds in a tragic love Sukodok, Rusini, M. Fathan Irsyad, Kristiyanto, Adriana, story. Director Garin Nugroho – whose films include Opera Jawa Otniel Tasman, Kristiyanto, Adi which was screened at the IFFR – took inspiration for his new Nugroho, Ari Yandhi, Matheu setan silent dance film from the dark atmosphere and style of clas- Mergans sic films including Nosferatu and Metropolis. The soundtrack is uitvoering music performed by Rahayu Supanggah Gamelan performed live by Rahayu Supanggah Gamelan Orchestra and Orchestra, Nederlands the Nederlands Kamerorkest. Composed by Rahayu Supanggah Kamerorkest who has pre­viously collaborated with Robert Wilson, and Iain Jawa Grandage. A magic-realist masterpiece of contemporary Indonesian cinema. Garin Nugroho Rahayu Supanggah CONTEXT Iain Grandage P. 145-147 © ERIK WIRASAKTI 95 DI 20.6, WO 21.6, DO 22.6 locatie venue: 20:30 Koninklijk Theater Carré

Rondom een sculptuur van dode paarden geven negen dan- tickets: € 40 / 35 / 30 sers zich over aan Alain Platels karakteristieke dansidioom. Het / 25 / 20 imposante toneelbeeld in nicht schlafen is van beeldend kun- studenten/CJP € 18 stenares Berlinde De Bruyckere, de muziek is van Gustav Mahler. HF Young € 19 Platel – eerder op het Holland Festival te zien met onder andere (alle rangen) C(H)ŒURS en pitié – richt zich in deze nieuwe voorstelling op de getroebleerde beginjaren van de 20e eeuw, die hebben geleid duur running time: tot de tragedies van twee wereldoorlogen. Hij toont opvallende 1 uur 40 minuten, geen

parallellen tussen toen en nu. De heftige emoties en verwarrin- pauze DANS gen waaraan Mahlers muziek toen uiting gaf zijn ook nu weer 1 hour 40 minutes, van toepassing. Platel en zijn dansers gaan op zoek naar trans- no interval formatie in de hoop niet wederom te eindigen in grootschalige vernietiging. inleiding introduction: 19:45

meet the artist: ‘Dansen op de breuklijnen met with Alain Platel 21.6 – na de voorstelling van de tijd’ – De Standaard after the performance nicht Nine dancers lose themselves in Platel’s characteristic dance idiom around a sculpture of dead horses. The imposing set regie direction design was made by visual artist Berlinde De Bruyckere and the Alain Platel music is by Gustav Mahler. Platel – whose previous productions muziek music at the festival include C(H)ŒURS and pitié – focuses on the trou- Gustav Mahler, Steven Prengels shlafen bled early years of the 20th century, which led to the tragedy muzikale leiding musical direction of two world wars. He draws striking parallels between then and Steven Prengels now. The intense emotions and confusion that Mahler’s music creatie, uitvoering creation, expressed are once again relevant. Platel and his dancers go on performed by Alain Platel a quest for transformation, hoping not to end up in large-scale Bérengère Bodin, Boule Mpanya, Dario Rigaglia, David destruction once more. Le Borgne, Elie Tass, Ido Batash, les ballets C de la B Romain Guion, Russell Tshiebua, Samir M’Kirech

dramaturgie dramaturgy Hildegard De Vuyst

muziekdramaturgie music HF YOUNG dramaturgy P. 25, 134 Jan Vandenhouwe artistieke assistentie artistic assistance Quan Bui Ngoc

decor set design Berlinde De Bruyckere

licht light Carlo Bourguignon

geluid sound Bartold Uyttersprot COPRODUCTIE kostuums costume Dorine Demuynck © CHRIS VAN DER BURGHT © CHRIS VAN 97 DI 20.6 locatie venue: 20:30 Muziekgebouw aan ’t IJ

tickets: € 29 / 26 Karlheinz Stockhausen was een graag geziene gast in de studenten/CJP € 18 70-jarige geschiedenis van het Holland Festival. In 1996 schreef (alle rangen) hij speciaal voor het festival ORCHESTER-FINALISTEN, voor inclusief pauzedrankje ensemble en elektronica. De muzikanten in dit theatrale concer- twerk – studenten van het Koninklijk Conservatorium – stellen duur running time: finalisten voor, deelnemers aan een wedstrijd, die ‘auditeren’ 1 uur 15 minuten, met solo’s. Het werk is onderdeel van MITTWOCH, een van de geen pauze zeven dagen en opera’s uit Stockhausens legendarische opera- 1 hour 15 minutes, cyclus LICHT. ORCHESTER-FINALISTEN vormt een opmaat naar no interval de marathonvoorstelling die het Holland Festival in 2019 met De Nationale Opera en Koninklijk Conservatorium presenteert: aus inleiding introduction: LICHT. Het concert van deze avond begint met de Nederlandse 19:45 MUZIEK première van NEBADON, voor hoorn en elektronica, dat net als bij de wereldpremière wordt uitgevoerd door Christine meer more: Chapman. Tijdens beide stukken is het publiek omringd door Karlheinz Stockhausen luidsprekers voor Stockhausens octofonische geluid. p 121

programma programme: Karlheinz Stockhausen Opmaat naar marathon- (1928-2007) voor­stelling aus LICHT NEBADON (2007) Karlheinz Stockhausen has been a special guest in the Holland ORCHESTER-FINALISTEN Festival’s 70-year history. In 1996 he wrote ORCHESTER- (1996) uit from: FINALISTEN, for ensemble and electronics, especially for the MITTWOCH aus LICHT festival. The musicians in this theatrical concert work – students

from the Royal Conservatoire – depict finalists in a contest muziek music ‘auditioning’ with solos. The work is part of MITTWOCH (Wednes­ Karlheinz Stockhausen day), one of the seven days and operas in Stockhausen’s klankregie, geluidsprojectie legendary opera cycle LICHT (light). ORCHESTER-FINALISTEN is sound engineering, sound projection a prelude to the marathon performance the Holland Festival Jan Panis, Renee Jonker

will be presenting with Dutch National Opera and Royal uitvoering performed by Studenten Koninklijk Conservatoire in 2019: aus LICHT. The concert on this evening Christine Chapman (NEBADON) starts with the Dutch premiere of NEBADON, for horns and hoorn French horn Conservatorium studenten students electronics, which – like the world premiere – is performed by Koninklijk Conservatorium Christine Chapman Christine Chapman. In both pieces the audience is surrounded (ORCHESTER-FINALISTEN): by speakers for Stockhausen’s octophonic sound. Davide Baldo, fluit flute Leon Westerweel, hobo oboe Daniele Zamboni, klarinet clarinet Sjoerd Frishert, fagot bassoon Oscar Moreno Just, hoorn French CONTEXT horn Orchester- Carlos Cunha, trompet trumpet P. 148 Nuno Silveira Texeiro, trombone trombone

Logo of Red de Hoorn 3nd proposal Giedrius Steponaite, tuba tuba Emil Emilsson, percussie percussion COPRODUCTIE Marieke Kosters, viool violin Elisa Karen Tavenier, altviool viola finalisten Begonia Chan, violoncello violoncello Miguel Morano Traba, contrabas

a b double bass © ARCHIV DER STOCKHAUSEN-STIFTUNG FÜR MUSIK DER STOCKHAUSEN-STIFTUNG © ARCHIV 99 WO 21.6 locatie venue: 20:00 Park Frankendael Opera in Salome p 55 meer more: het park: Ivo van Hove p 47 salOme GRATIS

Richard Strauss OPERA & MUZIEKTHEATER Ivo van Hove De Nationale Opera © ADA NIEUWENDIJK © ADA WO 21.6 locatie venue: 20:30 Muziekgebouw aan ’t IJ

tickets: € 29 / 26 Franui speelt het grote repertoire van barok tot laat-roman- studenten/CJP € 18 tiek, maar dan net even anders. Deze ‘musicbanda’ uit Oost- (alle rangen) Tirol speelt eigen interpretaties van liederen van Schubert, inclusief pauzedrankje Schumann, Brahms, Mahler en Purcell. Met een bezetting die onder andere bestaat uit koperblazers, hakkebord, harp en duur running time: viool, creëren de muzikanten een geluid dat klassiek verenigt 1 uur 15 minuten, geen met volksmuziek en jazz. Franui – wiens Mahlerlieder een succes pauze was op het festival in 2013 – weet zo ongekende lagen in het 1 hour 15 minutes, no befaamde repertoire aan te boren. Ze worden bijgestaan door interval alles Florian Boesch, de bas-bariton die vorig jaar in het festival te horen was als fenomenale Wozzeck, en videokunstenaar Jonas inleiding introduction: Dahlberg. Zijn filmdecor toont het genadeloze verstrijken van de 19:45 MUZIEK tijd. De liederen ademen vergankelijkheid. Maar wees getroost,

want Franui is hier. muziek music wiedEr gut Franz Schubert, Robert Schumann, Johannes Brahms, Gustav Mahler, Henry Purcell Het grote liedrepertoire arr. Franui video video Franui Jonas Dahlberg met Florian Boesch door bas-bariton bass-baritone Florian Boesch Florian Boesch Jonas Dahlberg Oostenrijkse ‘music­banda’ Franui performs the great repertoire of the period from the Baroque to the late Romantic era, but with a twist. This ‘musicbanda’ from East Tyrol performs its own interpreta- tions of songs by Schubert, Schumann, Brahms, Mahler, and Purcell. With a line-up that includes brass instruments, dulcimer, harp, and violin, the musicians create a sound that combines classical music with folk music and jazz. This enables Franui – whose Mahlerlieder was a success at the 2013 festival – to explore unfamiliar facets of this famous repertoire. They are collaborating with Florian Boesch, the bass-baritone who was a phenomenal Wozzeck at last year’s festival, and video artist Jonas Dahlberg, whose film set shows the relentless passing of time. The songs emphasise impermanence. Let Franui bring consolation. © LUKAS BECK 103 WO 21.6, DO 22.6, VR 23.6 locatie venue: 20:30 Compagnietheater

tickets: € 26 Een dronken vrouw wandelt op de rand van een afgrond, een studenten/CJP € 18 ruziënd echtpaar trekt elkaars ledematen los, een aanslag treft het hele toneel. De scènes in deze absurdistische tragikomedie duur running time: veranderen telkens van lieflijk in gruwelijk voordat je er erg in 1 uur 20 minuten, geen hebt. De Amerikaanse theatermaker en poppenspeler Dan pauze Hurlin baseerde zich op vier verloren gewaande, maar door 1 hour 20 minutes, no hemzelf teruggevonden eenakters van de Italiaanse futurist interval THEATER Fortunato Depero, geschreven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Gebruikmakend van klassiek Japans bunraku-spel, 3D-printers, taal language: video en live gesamplede muziek creëert Hurlin een razend- Engels zonder boven­- snelle, futuristische voorstelling. Multidisciplinair theater dat titeling

huiveringwekkende parallellen blootlegt tussen toen en nu. English without surtitles

inleiding introduction: ‘A Harrowing Puppet Show’ 19:45 meet the artist: – The New York Times met with Dan Hurlin A drunken woman walks along the edge of a precipice; a quar- 22.6 – na de voor- relling couple tear each other’s limbs off; there is an attack on stelling after the the whole stage. Before you know it the scenes in this absurdist performance tragicomedy change from gentle to atrocious. The American

theatre maker and puppeteer Dan Hurlin based this work on tekst text four single-act plays he rediscovered in Italy that had been writ- Fortunato Depero ten by the futurist Fortunato Depero at the height of World War I. vertaling, ontwerp, regie Hurlin combines classic Japanese bunraku puppetry, 3D printers, translation, design, direction Dan Hurlin Dan Hurlin video and sound sampling to create a swift, futurist piece of art. Dan Moses Schreier muziek music This multidisciplinary theatre reveals chilling parallels between Dan Moses Schreier their time and ours. creatie creation het gezelschap the ensemble

ontwerp media media design Tom Lee demolishing licht light Tyler Micoleau

CONTEXT kostuums costume P. 135 Anna Thomford

creative producer creative producer everything MAPP International Productions with amazing speed © STEPHANIE BERGER © STEPHANIE 105 DO 22.6, VR 23.6 locatie venue: 20:00 Stadsschouwburg THE Naked WERELDPREMIÈRE Amsterdam, Rabozaal tickets: € 26 / 23 ‘We geloven in democratische kunst. Dat een kind van vijf studenten/CJP € 18 ernaar kan kijken en het snapt, maar ook iemand van negentig.’ (alle rangen) Aldus Gilbert & George tegen Theo van Gogh in 1996. Deze laatste Shit Songs ontving het kunstenaarsduo in zijn legendarische programma duur running time: Een Prettig Gesprek naar aanleiding van de expositie The Naked 1 uur 40 minuten, geen Shit Pictures in het Stedelijk Museum. Huba de Graaff, compo- pauze nist van onder andere de Apera (over de oorsprong van zang) 1 hour 40 minutes, no - a retropera en Pornopera (over de kunst van het kreunen) gebruikte het interval interview als libretto. In regie van Marien Jongewaard zingen acteur Xander van Vledder als Theo van Gogh, twee zangers als taal language:

Gilbert & George en een koor deze ‘retropera’ over kunst, seks Engels met Neder­ en religie, over moslims, fundamentalisme en de dood. landse en Engelse

Huba de Graaff boventiteling OPERA & MUZIEKTHEATER English with Dutch and Theo van Gogh meets English surtitles inleiding introduction: Gilbert & George in 19:15

‘retropera’ meet the artist: ‘We believe in democratic pictures. That a child can see them met with Huba de and understand in some level, and a person of ninety.’ This is Graaff, Marien what Gilbert & George said to Theo van Gogh in 1996. Van Gogh Jongewaard spoke to the artist duo in his legendary programme Een Prettig 23.6 – na de voor- Gesprek (A Nice Chat) at the time of The Naked Shit Pictures stelling after the exhibition at the Stedelijk Museum. Huba de Graaff, composer performance of Apera (about the origin of singing) and Pornopera (about

the art of moaning), used the interview as libretto. Directed by muziek music Marien Jongewaard, actor Xander van Vledder as Theo van Huba de Graaff Gogh, two singers as Gilbert & George, and a choir sing this ‘ret- regie direction ropera’ – about art, sex and religion, Muslims, fundamentalism, Marien Jongewaard and death. cast cast o.a. a.o. Xander van Vledder

COPRODUCTIE VIDEO-STILL VAN ‘EEN PRETTIG GESPREK’ VAN VIDEO-STILL © TVAMSTERDAM OP 23.2.1996 DOOR AT5 UITGEZONDEN 107 VR 23.6 locatie venue: 20:15 Het Concertgebouw

tickets: € 48 / 23 Ter gelegenheid van de negentigste verjaardag van Pierre inclusief pauzedrankje Boulez schreef György Kurtág in 2015 Petite musique solennelle. Beide componisten hebben een lange geschiedenis met het duur running time: Holland Festival. Kurtágs hommage aan de vorig jaar overleden 1 uur 45 minuten, componist bevat hoofdrollen voor hoornsectie en slagwerk. inclusief een pauze Het Koninklijk Concertgebouworkest, dat voor het eerst wordt 1 hour 45 minutes, geleid door de jonge Finse dirigent Pietari Inkinen, presenteert including one interval deze avond de Nederlandse première. Ook speelt het een ander Hongaars werk: Béla Bartóks Concert voor orkest, een van de inleiding introduction: absolute hoogtepunten uit het orkestrepertoire. Daarnaast zijn 19:15 te horen: Igor Stravinsky’s Symphonies d’instruments à vent – MUZIEK met een hommage aan Claude Debussy – en Sergej Prokofjevs meet the artist: korte maar krachtige Eerste pianoconcert, waarvoor pianist met with Joel Ethan Alexander Gavrylyuk terugkeert bij het orkest. Fried en artiesten and artists na het concert after the Kurtágs hommage aan performance

muziek music Pierre Boulez Igor Stravinsky, György Kurtág, György Kurtág wrote Petite musique solennelle in 2015 to mark Sergej Prokofjev, Béla Bartók Pierre Boulez’ ninetieth birthday. Both composers have had a dirigent conductor Pietari Inkinen hommages long association with the Holland Festival. Kurtág’s homage piano piano to the composer, who died last year, includes a prominent role Alexander Gavrylyuk for the French horns and percussion instruments. This Dutch premiere is being performed by the Royal Concertgebouw Orchestra, conducted for the first time by the young Finnish conductor Pietari Inkinen. The programme also includes ­another Hungarian composer, Béla Bartók and his Concerto for Orchestra, one of the highlights of the orchestral repertoire. The programme also features Igor Stravinsky’s Symphonies Alexander Gavrylyuk d’instruments à vent – including a homage to Claude Debussy Pietari Inkinen – and Sergey Prokofiev’s concise First Piano Concerto, for which pianist Alexander Gavrylyuk plays again with the orchestra. Koninklijk Concertgebouworkest MOLDOVÁN © DOMOKOS ARCHIVE & HAWKES BOOSEY

PROGRAMMA PROGRAMME CONTEXT P. 156 Igor Stravinsky (1882-1971) Sergej Prokofjev (1891-1953) Symphonies d’instruments à vent (versie 1947) Pianoconcert nr. 1 in Des gr.t., op. 10 (1912)

LOGO RCO AMSTERDAM the logo can be used separately from eachLogo of Red de Hoorn other, see the manual for same examples. 3nd proposal György Kurtág (1926) pauze interval Petite musique solennelle – En hommage à Pierre Boulez 90 (2015) Béla Bartók (1881-1945) Concert voor orkest, Sz. 116 (1943)

a b

108 109 VR 23.6 locatie venue: 20:30 Muziekgebouw aan ’t IJ

tickets: € 26 / 23 Drie Nederlandse topensembles spelen een doorsnede uit studenten/CJP € 18 het adembenemende oeuvre van George Crumb, de focus- (alle rangen) componist van dit festival. Black Angels, met als ondertitel inclusief pauzedrankje Thirteen Images from the Dark Land, is een van zijn heftigste en bekendste werken. Het is geschreven in 1970, ten tijde van de duur running time: Vietnamoorlog, voor een ‘elektrisch strijkkwartet’. In dit concert 1 uur 45 minuten, speelt het Nederlandse Ragazze Quartet dit werk, begeleid inclusief een pauze door een nieuwe videoinstallatie van 33 1/3. Voor de pauze klinkt 1 hour 45 minutes,

onder meer een selectie uit A Journey Beyond Time (American including one interval Songbook II), een reeks bewerkingen van klassieke spirituals uit het American Songbook, die Crumb in 2003 maakte, gezongen inleiding introduction: MUZIEK door sopraan Claron McFadden. An Idyll for the Misbegotten 19:45 (1985), uitgevoerd op hoorn, brengt eenzame, dreigende stilte. In Dream Sequence (Images II) uit 1976 schept Crumb een sprook- meer more: black jesachtige droomwereld. George Crumb p 22, 59, 119

muziek music Nederlandse topensembles George Crumb

angels sopraan soprano spelen betoverende Claron McFadden

hoorn French horn klanken van George Crumb Christine Chapman George Crumb Three leading Dutch ensembles are playing a selection of visuals George Crumb’s astounding work. He is this festival’s composer 33 1/3 (Black Angels) Claron McFadden, Ragazze in focus. Black Angels, subtitled Thirteen Images from the Dark uitvoering music performed by Ragazze Quartet, Slagwerk Quartet, Slagwerk Den Haag Land, is one of his most intense and best known works. It was Den Haag, Ives Ensemble written in 1970, during the Vietnam War, for an ‘electric string © 33 ⅓ Ives Ensemble quartet’. The Dutch Ragazze Quartet is playing the piece accompanied by a new commissioned video installation from 33 1/3. The programme includes a selection from A Journey Beyond Time (American Songbook II), a series of arrangements PROGRAMMA PROGRAMME of classic spirituals from the American Songbook, composed by Crumb in 2003, sung by soprano Claron McFadden. An Idyll George Crumb (1929) 6. Sit Down, Sister for the Misbegotten (1985), played on French horn, has a lonely An Idyll for the Misbegotten (Images III) (1985) 7. Nobody Knows de Trouble I See menacing calm, and Crumb ­creates an enchanting dream world hoornarrangement door French horn in his 1976 composition Dream Sequence (Images II). arrangement by Robert Patterson pauze interval

Dream Sequence (Images II) (1976) Black Angels: Thirteen Images from the Dark Land for Electric String Quartet (Images I) CONTEXT Uit from: A Journey Beyond Time (American (1970) P. 139, 156

Logo of Red de Hoorn Songbook II) (2003) 3nd proposal 1. Swing Low, Swing Chariot 2. Joshua Fit de Battle Ob Jerico 3. Steal Away 4. Oh, A-Rock-a My Soul

a b

110 111 ZA 24.6, ZO 25.6* locatie venue: 20:30, *15:00 & 20:30 Stadsschouwburg Amsterdam, Grote Zaal lady eats Een verveelde God schept de wereld in de hoop op een beetje tickets: € 26 verering. Adam en Eva verschijnen in een donker paradijs. Een studenten/CJP € 18 ongemakkelijke romance vindt plaats tussen de lege stoelen van het theater. Lady Eats Apple is een reis door een imponerend duur running time: droomlandschap. Het ensemble van Back to Back Theatre uit 1 uur, geen pauze apple Australië – dat bestaat uit spelers met een verstandelijke han- 1 hour, no interval dicap – mengt de komedie van ons leven met de tragedie van THEATER onze onherroepelijke dood. Na het succes van Ganesh Versus taal language: the Third Reich, die in 2012 in Nederland te zien was, komt de Engels met Neder­ Back to Back Theatre groep nu terug met zijn grootste voorstelling ooit. In hun eigen landse boventiteling opblaasbare ­theater zoeken de spelers naar de grote tegenstel- English with Dutch

lingen van het menselijk bestaan. surtitles

inleiding introduction: 19:45 Tragikomedie over de grote 25.6 – 14:15, 19:45

tegenstellingen van het meet the artist: met with Bruce Gladwin menselijk bestaan (o.v. tbc) A bored God creates the world, hoping for a little worship. Adam 25.6 – na de matinee- and Eve appear in a dark paradise. An uneasy romance takes voorstelling after the place between the empty seats of the theatre. Lady Eats Apple matinee performance is a journey through an impressive dream landscape. The Austra­

lian Back to Back Theatre's ensemble mixes the comedy of exist- regie direction ence with the tragedy of our inevitable death. After the success Bruce Gladwin of Ganesh Versus the Third Reich, performed in the Netherlands co-creatie, performers in 2012, the group is back with their biggest production yet. devisors, performers Mark Deans, Simon Laherty, They explore the contradictions of human existence in their own Romany Latham, Brian Lipson, inflatable theatre. Sarah Mainwaring, Scott Price decor set design Mark Cuthbertson

projectieontwerp projection design Rhian Hinkley

licht light Andrew Livingston, bluebottle

CONTEXT muziek music P. 154 Chris Abrahams geluid sound Marco Cher-Gibard

dramaturgie dramaturgy Melissa Reeves, Tamara Searle, Kate Sulan

kostuums costume Eugyeene Teh © JEFF BUSBY 113 ZA 24.6 locatie venue: VANAF 15:00 Het Concertgebouw

tickets:  Een dag lang, van ‘s middags tot diep in de nacht, vindt in ­Het per concert: Concertgebouw een bruisend minifestival plaats. Tijdens de staanplaats € 10 Holland Festival Proms zijn vijf concerten en een installatie te podiumplaats € 25 zien. Van een concert met virtual reality door onder anderen het balkonplaats € 40 Radio Filharmonisch Orkest tot het swingende The Nile Project.  Van de broers Lucas en Arthur Jussen die Karlheinz Stockhausen dagkaart: spelen tot een opera-installatie van de Indonesische kunste- staanplaats € 40 naar Jompet Kuswidananto. De dag wordt gepresenteerd door podiumplaats (incl. cabaretier en televisiepresentator Klaas van der Eerden. In de staanplaats bij Sacred pauzes zijn er optredens van conservatoriumstudenten en korte Environment) € 85 concert­inleidingen. Voor slechts tien euro per concert, of minder balkonplaats € 125

prOms MUZIEK voor wie een dagkaart koopt, hoor je de nieuwste en avontuur- lijkste muziek van over de hele wereld. ’s Nachts is er een after- day ticket: party voor iedereen die er geen genoeg van kan krijgen. standing ticket € 40 seat stage (incl. stan- ding tickets for Sacred Environment) € 85 Avontuurlijke muziek van nu seat balcony € 125 For a whole day, from noon until late at night, there will be a vibrant mini-festival in The Concertgebouw. The Holland Festival catering Proms consists of five concerts and an installation. From a con- gehele dag aanwezig cert with virtual reality to the Netherlands Radio Philharmonic available all day Orchestra, and the swinging music of The Nile Project. From the brothers Lucas and Arthur Jussen playing Karlheinz Stockhausen to an opera-installation by the Indonesian artist Jompet Kuswidananto. The day is being hosted by comedian and tele­ vision presenter Klaas van der Eerden. In the intermissions there will be performances by conservatory students, as well as short introductions to the concerts. For only ten euros per concert – or less for those who buy a day pass – you can hear the latest and most adventurous music from around the world. There’s an after- © WOUTER JANSEN © WOUTER party that night for everyone who can’t get enough of it.

GROTE ZAAL KLEINE ZAAL FOYERS ENTREEHAL

15:00 - 16:00 19:30 - 20:40 23:30 - 00:30 16:00 - 01:00 Korte concerten door vanaf 00:30 Temple of Time Mantra The Nile Project Dark Play studenten Conservatorium Afterparty met dj Jairzinho Sinta Wullur Lucas en Arthur Jussen Jompet Kuswidananto van Amsterdam

17:00 - 18:00 21:30 - 22:30 Inleidingen Sacred Environment Organ Prom Radio Filharmonisch Orkest Tom Jenkinson, Groot Omroepkoor James McVinnie

114 115 ZA 24.6 locatie venue: HOLLAND FESTIVAL PROMS 15:00 Het Concertgebouw WERELDPREMIÈRE tickets: staanplaats € 10 temple Veertien hangende en zeventig liggende gongs staan in de podiumplaats € 25 Grote Zaal van Het Concertgebouw. Welkom in de Temple of balkonplaats € 40 Time van de Indonesisch-Nederlandse componiste Sinta Wullur. Het publiek betreedt deze ‘gongtempel’ samen met de muzi- dagkaart: kanten. Een negenkoppig vocaal ensemble brengt gezangen staanplaats € 40 ten gehore, gebaseerd op eeuwenoude teksten en sacrale podiumplaats (incl. Of time klanken uit de vier wereldreligies. De teksten gaan over tijd en staanplaats bij Sacred tijdsbeleving. De gongs in het concert zijn afkomstig van de wes- Environment) € 85 ters gestemde gamelan die Wullur speciaal heeft laten maken balkonplaats € 125 voor haar composities. Temple of Time is een overrompelende MUZIEK en meditatieve ervaring voor jong en oud. day ticket: Sinta Wullur standing ticket € 40 seat stage (incl. stan- ding tickets for Sacred Beleving van tijd in Environment) € 85 overrompelende seat balcony € 125 duur running time: ‘gongtempel’ 1 uur Eighty-four bowl gongs in The Concertgebouw's Main Hall 1 hour welcome you to the Temple of Time by the Indonesian-Dutch composer Sinta Wullur. This ‘gong temple’ the audience and the inleiding introduction: musicians enter together. A nine-member vocal ensemble per- 14:30 forms songs based on ancient texts and sacred sounds from the four world religions. The lyrics are about time and the percep- meer more: tion of time. The gongs at the concert are from the chromatic p 21 gamelan which Wullur made especially for her compositions.

Temple of Time is a stunning and meditative experience for concept, muziek, artistieke young and old. en muzikale leiding concept, music, artistic and musical direction Sinta Wullur

regie, dramaturgie, libretto direction, dramaturgy, libretto CONTEXT Miranda Lakerveld

P. 145-147 zang vocals Chetna Sahni Sehgal Ilyas Nadjafi Ganesh Ramnath Marielle de Winter Juliette van Dijk Miranda Driessen Sinta Wullur

slagwerk percussion Marijn Korff de Gidts Jasper Goedman Achim Heine Fredrike de Winter Clara de Mik

117 ZA 24.6 locatie venue: 17:00 Het Concertgebouw MET WERELDPREMIÈRE tickets: staanplaats € 10 Sacred Environment is een grensverleggend nieuw werk van de balkonplaats € 40 Nederlands-Australisch componiste Kate Moore en beeldend podiumplaatsen niet kunstenaar Ruben van Leer, geschreven in opdracht van het beschikbaar Holland Festival en NTR Radio. Het oratorium wordt gespeeld en gezongen door het Radio Filharmonisch Orkest en het dagkaart: Groot Omroepkoor. De Australische zangeres Alex Oomens staanplaats € 40 maakt in virtual reality een droomreis naar de Hunter Valley in podiumplaats (incl. Australië, oorspronkelijk grondgebied van de Wonnarua- en de staanplaats bij Sacred Darkinjung-stam. Het publiek volgt haar op een groot scherm, Environment) € 85 Steve Mackey, George Crumb, terwijl ze zoekt naar de steenloze tempel. In dit stuk wordt de balkonplaats € 125 MUZIEK veranderende betekenis van heilige grond in onze ontmytho- Kate Moore logiseerde samenleving onderzocht. Een vergelijkbaar onder- day ticket: Radio Filharmonisch Orkest werp raakt Haunted Landscape van George Crumb, dit jaar standing ticket € 40 focuscomponist op het festival. Het concert opent energiek met seat stage (incl. stan- Groot Omroepkoor Steven Mackey’s Lost and Found. Verwacht gelaagde muzikale ding tickets for Sacred landschappen. Environment) € 85 seat balcony € 125

HOLLAND FESTIVAL PROMS duur running time: ‘Mahleriaanse allure en 1 uur 1 hour sared emotionaliteit’ inleiding introduction: – de Volkskrant over Kate 16:30 meer more: George Moore Crumb p 22, 59, 111 environmeNt Sacred Environment is a ground-breaking new work by the Dutch-Australian composer Kate Moore and visual artist Ruben muziek music van Leer, commissioned by the Holland Festival and NTR Radio. Steve Mackey, George Crumb, The oratorio is being performed and sung by the Netherlands Kate Moore Radio Philharmonic Orchestra and the Netherlands Radio Choir. libretto libretto Kate Moore (Sacred Environment) The Australian singer Alex Oomens goes on a virtual reality dirigent conductor dream-track towards the Hunter Valley in Australia, originally Brad Lubman © RUBEN VAN LEER VAN © RUBEN the territory of the Wonnarua and Darkinjung people. The audi- koordirigent choral conductor ence will follow her on a big screen in search of the stoneless Daniel Reuss

temple. In this piece, the changing meaning of sacred ground didgeridoo didgeridoo in our demythologised society is being explored. A similar issue Lies Beijerinck PROGRAMMA PROGRAMME is touched upon in Haunted Landscape by George Crumb, the sopraan soprano festival’s composer in focus this year. The concert opens with Alex Oomens Steven Mackey (1956) George Crumb (1929) Kate Moore (1979) Steven Mackey’s energetic piece Lost and Found. Expect multi- visuele installatie Ruben van Leer (Sacred Lost and Found (1996) A haunted landscape (1984) Sacred Environment (2017) layered soundscapes. Environment) Nederlandse première opdracht commissioned by Download Dutch premiere Holland Festival, NTR Radio en gebruik Wolfgang tijdens wereldpremière dit concert. Deze gratis smart- world premiere phone app vertelt u, ter­- wijl de musici spelen, wat u op dat moment hoort in de muziek. Kijk op: wolfgangapp.nl 118 119 ZA 24.6 locatie venue: HOLLAND FESTIVAL PROMS 19:30 Het Concertgebouw

tickets: Karlheinz Stockhausens Mantra is een compositie voor twee staanplaats € 10 mantra ­piano’s, live elektronica en slagwerk die je live moet hebben podiumplaats € 25 meegemaakt. Stockhausen schreef het werk in 1970 voor de balkonplaats € 40 vermaarde pianistenbroers Alfons en Aloys Kontarsky. In de Holland Festival Proms spelen nu de broers Lucas en Arthur dagkaart: Jussen hun interpretatie van deze mijlpaal uit de muziekgeschie- staanplaats € 40 Lucas en Arthur Jussen denis. Als tieners waren de Jussens al wereldberoemde pianisten, podiumplaats (incl. ge­specialiseerd in het klassieke repertoire. Minder bekend is dat staanplaats bij Sacred ze ook een grote belangstelling hebben voor eigentijdse muziek. Environment) € 85 Dit is hun eerste uitvoering van dit hypnotiserende meesterwerk. balkonplaats € 125 Een verrassend festivaldebuut. MUZIEK day ticket: standing ticket € 40 seat stage (incl. stan- Stockhausens ding tickets for Sacred Environment) € 85 hypnotiserende meesterwerk seat balcony € 125 Karlheinz Stockhausen's Mantra is a composition for two pianos, live electronics, and percussion which needs to be experienced duur running time: live. Stockhausen wrote the piece in 1970 for the renowned 1 uur 10 minuten pianist brothers Alfons and Aloys Kontarsky. Brothers Lucas and 1 hour 10 minutes Arthur Jussen are now performing this landmark in music history at the Holland Festival Proms. The Jussens have been world- inleiding introduction: famous pianists specialised in classical repertoire since they were 19:00 teenagers. But they also have a keen interest in contemporary music. This will be their first performance of this hypnotic master- meer more: piece. A surprising festival debut. Karlheinz Stockhausen p 99

muziek music Karlheinz Stockhausen

uitvoering performed by Lucas en Arthur Jussen

CONTEXT klankregie sound engineer P. 155 Jan Panis

Download en gebruik Wolfgang tijdens dit concert. Deze gratis smartphone app vertelt u, ter­- wijl de musici spelen, wat u op dat moment hoort in de muziek. Kijk op: wolfgangapp.nl © DIRK KIKSTRA 121 ZA 24.6 locatie venue: HOLLAND FESTIVAL PROMS 21:30 Het Concertgebouw MET WERELDPREMIÈRE tickets: staanplaats € 10 Tom Jenkinson is als Squarepusher beroemd om zijn razend- podiumplaats € 25 Organ balkonplaats € 40 snelle en ontregelende beats. Daarnaast is hij een fenomenale bassist en van jongs af aan gefascineerd door het kerkorgel. In dit concert deelt hij het podium met James McVinnie, die al dagkaart: op jonge leeftijd organist in Westminster Abbey was en tevens staanplaats € 40 een virtuoos vertolker van eigentijdse muziek is. McVinnie podiumplaats (incl. prom staanplaats bij Sacred werkte met componisten als Nico Muhly en Oneohtrix Point Never (Holland Festival, 2014). Naast een eerder orgelwerk dat Environment) € 85 Jenkinson voor McVinnie schreef, staat ook een speciaal voor balkonplaats € 125 dit promsconcert geschreven stuk op het programma: een duet MUZIEK Tom Jenkinson voor kerkorgel en basgitaar, waarin Jenkinson zelf meespeelt. day ticket: James McVinnie Ook speelt McVinnie een zelden gehoord orgelwerk van Philip standing ticket € 40 Glass en een vroeg werk van orgelgigant Oliver Messiaen seat stage (incl. stan- ding tickets for Sacred Environment) € 85 James McVinnie seat balcony € 125 duur running time: bespeelt het 1 uur Maarschalkerweerdorgel in 1 hour inleiding introduction: Het Concertgebouw 21:00 Tom Jenkinson is famous as Squarepusher for his rapid and

unsettling beats. He is also a phenomenal bass player and has muziek music been fascinated by the church organ from an early age. In this Philip Glass, Tom Jenkinson, concert, he shares the stage with James McVinnie, who was an Olivier Messiaen organist at Westminster Abbey, and is also a virtuoso performer uitvoering muziek music performed by of contemporary music. McVinnie has worked with composers James McVinnie, Tom like Nico Muhly and Oneohtrix Point Never (Holland Festival, Jenkinson 2014). The programme includes an earlier organ work Jenkinson

© MAGNÚS ANDERSEN © MAGNÚS wrote for McVinnie, as well as a piece written especially for this Proms concert: a duet for church organ and bass guitar, in which Download en gebruik Wolfgang tijdens dit concert. Deze gratis Jenkinson is also playing. McVinnie also performs a rarely heard smartphone app vertelt u, ter­- organ work by Philip Glass and an early work by organ giant wijl de musici spelen, wat u op Olivier Messiaen. dat moment hoort in de muziek. Kijk op: wolfgangapp.nl PROGRAMMA PROGRAMME

Tom Jenkinson (1975) Olivier Messiaen (1908-1992) Tom Jenkinson (1975) selectie uit selection from: Le banquet céleste (1928) new work (2017) Solo Electric Bass 1 for electric bass and organ Philip Glass (1937) wereldpremière Tom Jenkinson (1975) Mad Rush (1979) world premiere Space Frame Suite (2016)

122 123 ZA 24.6 locatie venue: HOLLAND FESTIVAL PROMS 23:30 Het Concertgebouw

tickets: De Nijl is een van de langste rivieren ter wereld en doorkruist staanplaats € 10 the nile vele Afrikaanse muzikale tradities. Onder de noemer The Nile podiumplaats € 25 Project kwamen onlangs achttien artiesten uit zes landen balkonplaats € 40 langs de Nijl (Egypte, Ethiopië, Eritrea, Zuid-Soedan, Soedan en Oeganda) bij elkaar om een compleet nieuw en eens­gezind dagkaart Nijl-repertoire te creëren en te spelen, wat resulteerde in het staanplaats € 40 project swingende album Aswan. Het collectief komt voor het eerst podiumplaats (incl. naar Nederland, met nummers die de modale muziektradities staanplaats bij Sacred uit Egypte en Soedan verenigen met de polyritmische stijlen Environment) € 85 van rond het Victoriameer en de prachtige melodieën uit het balkonplaats € 125 Ethiopische hoogland. Zo verdeeld als de regio rond de Nijl is, zo MUZIEK harmonieus en levenslustig klinkt The Nile Project. day ticket: standing ticket € 40 seat stage (incl. stan- ding tickets for Sacred Swingende muziek uit Environment) € 85 de Nijl-regio seat balcony € 125 The Nile is one of the world's longest rivers, and it flows through duur running time: many African musical traditions. Eighteen artists from six coun- 1 uur tries in the Nile river basin (Egypt, Ethiopia, Eritrea, South Sudan, 1 hour Sudan, and Uganda) recently came together and formed The Nile Project to create and play a new and unified Nile repertoire, inleiding introduction: resulting in the swinging album Aswan. The collective performs 23:00 for the first time in the Netherlands; they will combine Egypt

and Sudan's modal music traditions with the polyrhythmic styles musici musicians from around Lake Victoria, and the beautiful melodies of the Adel Mekha, zang, percussie Ethiopian highlands. For all the division in the Nile river basin, vocals, percussion Ahmed Omar, bas, tambour The Nile Project resonates harmony and vibrancy. bass, tanbour Mohamed Abozekry, oed oud Nader El Shaer, kawala, keytar, farfisa, zang kawala, keytar, farfisa, vocals Saleeb Loza, zang vocals Asia Madani, zang, percussie vocals, percussion Selamnesh Zemene, zang vocals Ibrahim Fanous, krar krar Dave Otieno, elektrische gitaar electric guitar Kasiva Mutua, percussie, zang percussion, vocals Steven Sogo, zang, bas, ikembe, umiduri vocals, bass, ikembe, umiduri Michael Bazibu, entongoli, adungu, endingidi, percussie, zang entongoli, adungu, endingidi, percussion, vocals © HABI GIRGIS 125 ZA 24.6 locatie venue: HOLLAND FESTIVAL PROMS 16:00 - 01:00 (DOORLOPEND TOEGANG) Het Concertgebouw, WERELDPREMIÈRE Kleine Zaal

tickets: € 10 Dark Play De kroonluchter valt. De gruzelementen liggen verspreid op de gratis toegankelijk grond. Speciaal voor de Proms én voor de Kleine Zaal van Het voor concertbezoekers Concertgebouw – met zijn imposante kroonluchter –­ ­creëerde Grote Zaal de Indonesische kunstenaar Jompet Kuswidananto een bij- free admission with a zondere opera-installatie. Hij liet zich inspireren door de scène ticket for a Main Hall Jompet Kuswidananto met de vallende kroonluchter in de musical The Phantom of concert the Opera. Op video’s zijn liederen te zien over de tegenwer-

king, sabotage en censuur waarmee kunst en kunstenaars door dagkaart: de jaren heen te kampen hebben gehad, in het bijzonder in staanplaats € 40 landen waar de vrijheid van meningsuiting onder druk staat. podiumplaats (incl. MUZIEK Kuswidananto toonde eerder werk in onder andere de National staanplaats bij Sacred Gallery of Victoria in Melbourne, de Biënnale van Taipei en het Environment) € 85 Tropenmuseum in Amsterdam. Zijn werk gaat over een wereld in balkonplaats € 125 verandering en de rol van kunst hierin. day ticket: standing ticket € 40 seat stage (incl. stan- Opera-installatie over ding tickets for Sacred Environment) € 85 sabotage en censuur in de seat balcony € 125 BEELDENDE KUNST kunst meer more: The chandelier falls, and smithereens are scattered across the p 21 floor. The Indonesian artist Jompet Kuswidananto has created an opera installation especially for the Proms and the Recital Hall of The Concertgebouw with its imposing chandelier. He was inspired by the falling chandelier scene in The Phantom of the Opera. Videos show newly recorded songs about the obstruc- tion, sabotage and censorship that art and artists have had to endure over the years, particularly in countries where freedom of speech is under threat. Kuswidananto has previously exhib- ited work at the National Gallery of Victoria in Melbourne, the Taipei Biennial, and the Tropenmuseum in Amsterdam. His work is about a changing world and the role of art in this.

CONTEXT P. 145-147

127 HOLLANDafter FESTIVAL PROMS party

Een swingende afterparty zet het feest in Het When the last musicians have played their Concertgebouw voort nadat de laatste arties- final notes, the night will continue with a ten gespeeld hebben. In de Entreehal van Het swinging after-party. DJ Jairzinho will be play- Concertgebouw draait dj Jairzinho en blijft ing at The Concertgebouw Café into the small het nog tot laat bruisen. Voor iedereen die er hours, so it’s bound to be a lively affair. For na tien uur muziek echt geen genoeg van kan anyone who, after ten hours of music, is still in krijgen. the mood for more. © WOUTER JANSEN © WOUTER Stadsschouwburg Amsterdam is het kloppend hart van het Hol- land Festival. Dit is dé plek om voor of na de voorstellingen af te spreken en meer over het festival te weten te komen. Ontmoet de artiesten of verdiep u in het festivalprogramma. Ook vindt festival- een groot deel van het contextprogramma hier plaats. Zo is Het Parlement van de Dingen eenentwintig dagen aanwezig met gesprekken en installaties. Het restaurant serveert elke dag een speciaal menu en het is mogelijk om tot 23:00 te dineren. centrum Stadsschouwburg Amsterdam is the heart of the Holland Festival. This is the place to meet before or after performances and to learn more about the festival. Meet the artists or im- merse yourself in the festival programme. Much of the context programme takes place here. The Parliament of Things will have discussions and installations here for twenty-one days. The restaurant serves a special menu every day, and it is pos- sible to eat until 23:00. © ADA NIEUWENDIJK © ADA CONTEXT- PROGRAMMA

Op zoek naar meer inhoud? Naast de voorstellingen en concerten biedt het Holland Festival met het contextprogramma heel uiteenlopende acti- viteiten voor publiek en professionals, voor (vak-)studenten en scholieren. Onderbouw uw activisme in de readings bij Manifesto, duik in de geschie- denis van het Holland Festival bij de lunchconcerten en Spui25, luister naar de inzichten van de kunstenaars tijdens debatten en nagesprekken. Liever actiever? Beoefen dan uw democratische vaardigheden met het Instituut voor Publieke Waarden en het Parlement van de Dingen in het festivalcentrum.

Looking for some substance? Apart from performances and concerts the Holland Festival offers an ancillary extra programme with a diver- sity of enriching activities for public, professionals, (arts) students and school children. Find the basis for your activism in the Manifesto reading sessions, dive into Holland Festival history at a lunchtime concert or at Spui25, listen to the artists’ views during debates and aftertalks. Do you prefer a more active role? Practise your democratic skills together with the Institute for Public Values and the Parliament of Things in the festival centre. © JANIEK DAM © JANIEK 132 133 DO 20.4 – 20:00 context bij: DI 6.6 – 19:00 context bij: Rito de primavera p 39 Manifesto p 35  YOUNG A Night in Indonesia DE AVANT-GARDE Demolishing Everything p 83 with Amazing Speed ACADEMY: HF Young p 25 EN HET ONTSTAAN p 105 COLLECTIVITEIT locatie venue: VAN HET MANIFEST locatie venue: Stadsschouwburg Casco Amsterdam Amsterdam 50 Hoe werkt collectiviteit? Dat is het thema van de HF Young tickets: € 7, Academy dit jaar. Choreograaf José Vidal toont fragmenten uit tickets: € 5 zijn voorstelling Rito de primavera, waarin vijftig dansers een duur running time: collectieve choreografie uitvoeren. Verder biedt de Academy duur running time: 1 uur een levendige reis langs diverse hoogtepunten uit het festival in avondvullend 1 hour de backstageruimten van de Stadsschouwburg. Afsluitend is er full evening een borrel en muziek. taal language:

taal language: Nederlands MA N IF E STO How does collectivity work? That is the theme of the HF Young Nederlands en Engels Dutch Academy this year. Choreographer José Vidal will show scenes Dutch and English from his performance Rito de primavera, in which fifty dancers perform a collective choreography. The Academy also offers a vibrant journey through various highlights of the festival in the backstage areas of the Stadsschouwburg. Afterwards there will be drinks, and music. HF YOUNG

Van het futurisme tot Dogma 95, een beetje serieuze nieuwe kunststroming heeft een manifest. In deze lezing vertelt litera- tuurwetenschapper Sascha Bru, verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven, over de onstuimige ontstaansgeschiedenis van het manifest en het belang dat veel van deze teksten van- daag nog hebben. Na afloop kunt u de filminstallatie­ Manifesto van Julian Rosefeldt bezoeken.

From Futurism to Dogme 95, every serious new art movement has a manifesto. In this lecture literature scholar Sascha Bru, affiliated with the Catholic University of Leuven, discusses the turbulent history of manifestos and the relevance of many of these texts today. Afterwards you can visit Julian Rosefeldt’s film installation Manifesto. OISE BOLECHOWSKI © FRAN Ç

134 135 ZO 4.6 T/M ZO 25.6 context bij: ZA 10.6, ZA 17.6, ZA 24.6 – 14:00 context bij: MANIFESTEN- Manifesto p 35 MANIFESTO Manifesto p 35 locatie venue: locatie venue: LEESTAFEL Casco Amsterdam READING SESSIONS Casco Amsterdam

50 tickets: € 7, In Casco, bij de filminstallatie Manifesto van Julian Rosefeldt, is het gedurende het hele festival mogelijk je te verdiepen in duur running time: de manifesten en andere teksten van en over de kunstenaars. 2 uur Boekhandel van Rossum opent er een pop-up winkel met een 2 hours uitgebreide leestafel. Voor iedereen die onder het genot van een kop koffie wil lezen over kunst die de wereld veranderde. taal language: Nederlands Throughout the festival you can delve into the manifestos Dutch and other texts by and about the artists in Casco, at Julian

Rosefeldt’s film installation Manifesto. Boekhandel van Rossum programma MA N IF E STO opens a pop-up store. There will be a reading table. For anyone programme: who wants to enjoy a cup of coffee while reading about art that 10.6 – Vrouw en changed the world. manifesten GRATIS Women and Manifestos

17.6 – De taal van actie The Language of © JULIAN ROSEFELDT Action MA N I FEST O 24.6 – Het manifest nu Manifesten zijn er om gelezen te worden. Alleen zijn de teksten Manifestos Today niet altijd even makkelijk te doorgronden. Daarom organiseert het Holland Festival deze drie speciale leessessies over drie ver- schillende onderwerpen, waar onder leiding van experts dieper op de materie wordt ingegaan. De teksten worden samen gele- zen, de expert plaatst deze in de context van hun tijd en daarna gaan de deelnemers onderling in discussie. Na afloop kunt u de filminstallatie Manifesto van Julian Rosefeldt bezoeken.

Manifestos are there to be read – but the texts are not always easy to understand. That is why these three special reading ses- sions are being organised on three different subjects, with each subject being discussed in depth with experts. Together you read the texts, the expert puts them into the context of their time, and then the participants discuss them. Afterwards you can visit Julian Rosefeldt’s film installation Manifesto.

136 137 DI 20.6 – 19:15 context bij: ZA 10.6 – 14:00 context bij: Manifesto p 35 Focus: George Crumb EYE ON ART: CRUMB AND THE p 22 locatie venue: Margaret Leng Tan: MANIFESTO EYE EXPERIMENTAL Cowell, Cage, Crumb p 59 tickets: € 8 tRADITION Black Angels p 111 Scott Mackenzie laat in deze filmlezing in EYE zien hoe mani- Sacred Environment festen de wereld veranderden. Naar aanleiding van Manifesto duur running time: p 119 van festivalkunstenaar Julian Rosefeldt kijkt Mackenzie naar de 2 uur rol die filmmanifesten hebben gespeeld bij het aanvechten en 2 hours locatie venue: bekritiseren van dominante ideologieën. Mackenzie is assis- Universiteitstheater tent professor film en media op Queens University in Kingston, taal language: Canada. Hij schreef het boek Film Manifestos and Global Engels tickets: € 10 Cinema Cultures (2014). English studenten gratis op vertoon van college­-

In this film lecture in EYE, Scott Mackenzie shows how manifestos kaart g e org cr u mb changed the world. In response to Julian Rosefeldt’s film instal- lation Manifesto Mackenzie looks at the major role film manifes- duur running time: tos have always played in challenging and criticising dominant 3 uur ideologies. Mackenzie is assistant professor of film and media 3 hours at Queens University in Kingston, Canada. Mackenzie wrote Film Manifestos and Global Cinema Cultures (2014). taal language: Engels English © YVONNE TAN © YVONNE MA N I FEST O

Samen met de Universiteit van Amsterdam organiseert het Holland Festival een symposium over focuscomponist George Crumb. Musicoloog, journalist en componist Kyle Gann is keynote spreker. Hij schreef recensies voor The Village Voice en boeken over John Cage en andere moderne Amerikaanse componisten. Hij noemt zichzelf een ‘echte Crumbfanaticus’ en zal spreken over Crumbs werk en zijn plaats in de Amerikaanse experimentele traditie van radicale vernieuwers. Margaret Leng Tan, Crumbs muze op de piano, schetst een persoonlijk portret van de componist aan de hand van muzikale voorbeelden. studenten The Holland Festival and the University of Amsterdam are orga- GRATIS nising a symposium on the composer in focus, George Crumb. The keynote speaker is the musicologist, journalist and compo- ser Kyle Gann. He wrote reviews for The Village Voice and books about John Cage and other modern American composers. He calls himself a ‘real Crumb fanatic’, and will discuss Crumb’s work and its place in the American experimental tradition of radical innovators. Margaret Leng Tan, Crumb’s muse on the piano, pro- vides an intimate portrait of the composer supplemented with musical illustrations.

138 139 ZA 3.6 T/M ZO 25.6 context bij: HET PARLEMENT Focus: Democratie p 20 PROGRAMMA locatie venue: DEMOCRATIE IN HET ANTROPOCEEN VAN DE DINGEN Festivalcentrum Stadsschouwburg DEMOCRATIE IN HET ANTROPOCEEN Amsterdam

Het Parlement van de Dingen bouwt eenentwintig dagen lang programma programme: aan een parlementair decor in de Stadsschouwburg, een monu- zie pagina hiernaast ZA 3.6 T/M ZO 25.6 technologieën hun eigen belangen kunnen ment voor een nieuw soort democratie in een nieuw tijdperk. see right page gratis free entrance vertegenwoordigen? Hier in vinden verschillende debatten en activiteiten plaats. Volgens sommigen leeft de mensheid inmiddels in het Antropo­ Installatie: Het Parlement van de Dingen Talk show: our post-human democracy in ceen: het tijdperk waarin de aarde de gevolgen ondervindt van Kom langs in de tentoonstelling van de nieuwe 60 minutes menselijke activiteit. Bij dit nieuwe tijdperk hoort een nieuwe democratie. Hoe geef je een stem aan een Post-human democracy will be set up during politiek. Drie weken lang is de Stadsschouwburg de plek waar ding, plant of dier? Hoe formuleert een tolk of three talk shows on three consecutive Tuesdays.

een posthumanistische politiek in de praktijk gebracht kan voogd de belangen van het hout of de eek- What would happen if people were to share FOC U S: D E MOCRATI worden. hoorn? Hoe ziet een Parlement van de Dingen political power with non-human things? What eruit, en wat zegt dat over de relatie tussen if animals, plants, objects, and technologies For twenty-one days The Parliament of Things is building a par- mens en natuur? could represent their own interests? liamentary décor in the Stadsschouwburg, as a monument to a new kind of democracy for a new era. There is a programme of Installation: The Parliament of Things activities and debates. Come to the new democracy exhibition. How 6.6 T/M 8.6 Some argue that humanity is now living in the Anthropocene – do you give a thing, plant or animal a voice? gratis free entrance an epoch in which human activity affects the earth. A new How does an interpreter or a guardian formu-

FOC U S: D E MOCRATI epoch comes with a new kind of politics. For three weeks, the late the interests of wood or deer? What does Workshop: Handboek voor het Antropoceen Stadsschouwburg will be the place where post-humanist politics a Parliament of Things look like, and what does Een open workshop waarin wordt gewerkt aan can be put into practice. it say about the relationship between human een handboek voor het Antropoceen. Kom beings and nature? langs, ga in gesprek en schrijf mee met de redacteuren van het Handboek.

GRATIS Workshop: Handbook for the Anthropocene An open workshop which will work on a hand- book for the Anthropocene epoch. Come, discuss, and take part in writing the Handbook with its editors.

GRATIS DI 6.6, DI 13.6, DI 20.6 presentatie: 20:00, nagesprek: 21:00 50 tickets: € 7,

Talkshow: onze post-humane democratie in 60 minuten © MICHIEL COTTERINK Tijdens drie talkshows op drie dinsdagen wordt de post-humane democratie tot leven geroe- pen. Wat gebeurt er als mensen hun politieke macht zouden delen met niet-menselijke din- gen? Wat als dieren, planten, dingen en

140 141 MA 5.6 – 19:00 context bij: WO 7.6 – 17:00 context bij: DEMOCRATISCHE La democrazia in RECLAIMING La democrazia in America p 37 America p 37 CRISIS My Country p 43 DEMOCRACY My Country p 43 locatie venue: locatie venue: Festivalcentrum Festivalcentrum Actieonderzoeker en publicist Albert Jan Kruiter bekijkt in deze Stadsschouwburg Stadsschouwburg lezing de huidige democratische crisis door de bril van Alexis Amsterdam Amsterdam de Tocqueville. De voorstelling La democrazia in America van Romeo Castellucci is geïnspireerd door het gelijknamige werk duur running time: tickets: € 5 van deze Franse filosoof. Volgens velen, onder wie ook premier 1 uur Mark Rutte, is dit ‘hét boek over de democratie’. Kruiter geeft 1 hour duur running time: een inkijkje in het gedachtegoed van De Tocqueville. 2 uur taal language: 2 hours In this lecture researcher and publicist Albert Jan Kruiter looks Nederlands

at the current democratic crisis through Alexis de Tocqueville’s Dutch taal language: FOC U S: D E MOCRATI eyes. Festival artist Romeo Castellucci’s performance La Nederlands democrazia in America is inspired by the French philosopher’s Dutch most important work. Many people, including the Dutch Prime GRATIS Minister Mark Rutte, consider it to be the single most impor- tant book about democracy. Kruiter offers insight into De Tocqueville’s thinking. FOC U S: D E MOCRATI

In deze workshop, gegeven door Renée Frissen van het Instituut voor Publieke Waarden, ga je aan de slag met de ideeën van de Franse filosoof Alexis de Tocqueville, die Romeo Castellucci inspireerden tot La democrazia in America. De Tocqueville stelde bijna 200 jaar geleden al vast dat individualisme en overheid elkaar in een wurggreep houden. Een analyse die ver- bazingwekkend goed toe te passen is op onze tijd.

In this workshop by Renée Frissen from the Institute of Public Values, you look at the ideas of the French philosopher Alexis de Tocqueville, that inspired La democrazia in America by Romeo Castellucci. De Tocqueville argued almost 200 years ago that individualism and government have a stranglehold on each other. His analysis is surprisingly relevant in our time. ALEXIS DE TOQUEVILLE

142 143 VR 9.6 – 17:00 context bij: DO 8.6 – 20:00 context bij: GROUp TALK: Focus: Democratie GESCHIEDENIS Focus: Muziek uit p 20 Indonesië p 21

DEMOCRACY locatie venue: SCHRIJVEN locatie venue: Festivalcentrum De Balie Stadsschouwburg Wat is de rol van de kunstenaar in het democratische debat? In Amsterdam tickets: € 10 dit rondetafelgesprek gaan onder anderen festivalkunstenaars Peter Sellars, Eric de Vroedt en Romeo Castellucci en artistiek duur running time: duur running time: directeur van het Holland Festival Ruth Mackenzie in discussie 1 uur 30 minuten 1 uur 30 minuten over de vraag hoe kunstenaars een rol kunnen spelen in het 1 hour 30 minutes 1 hour 30 minutes publieke debat. Hoe kan kunst ervoor zorgen dat niet alleen het recht van de sterkste of van de meerderheid gaat gelden? taal language: taal language: Engels Nederlands What is the artist’s role in democratic debate? In this group English Dutch

discussion festival artists, including Peter Sellars, Eric de Vroedt, FOC U S: MUZI E K IT INDON SIË and Romeo Castellucci, and the Holland Festival’s artistic direc- tor Ruth Mackenzie will discuss how artists can play a role in the public debate. How can art ensure that ‘might is right’ does not GRATIS prevail? DIPONEGORO – RADEN-SALEH DIPONEGORO FOC U S: D E MOCRATI

De geschiedenis van Indonesië is al vaak geschreven vanuit een Nederlands perspectief. Verschillende facetten van de getroe- bleerde relatie tussen de twee landen zijn daarin onderbelicht gebleven. Zowel in Nederland als in Indonesië zoekt men naar nieuwe vormen van geschiedschrijving – een gezamenlijke poging om het verleden te benoemen en te onderzoeken is er daar een van. In dit debat wordt gezocht naar en gesproken over de mogelijkheden van het schrijven van zo’n gezamenlijke geschiedenis.

Indonesian history has often been written about from a Dutch perspective. Facets of the troubled relationship between the two countries have been understated. Historians in both the Netherlands and Indonesia are looking for new forms of histo- riography, in a joint effort to find new less partial approaches. This debate will explore and discuss the possibilities of writing a shared history. © ADA NIEUWENDIJK © ADA

144 145 WO 14.6 – 20:30 context bij: DO 15.6 – 20:00 context bij: Focus: Muziek uit Setan Jawa p 95 Watching Party: Indonesië p 21 JAVAANSE locatie venue: Aural locatie venue: MYSTIEK De Balie Festivalcentrum Archipelago Stadsschouwburg tickets: € 10 Amsterdam duur running time: De Amerikaan Palmer Keen is zo gegrepen door de Indo­nesi­ duur running time: 1 uur 30 minuten sche muziek dat hij naar Bandung verhuisde. Daar is hij het hele 1 uur 30 minuten 1 hour 30 minutes jaar op zoek naar traditionele en eigentijdse muziek die hij nog 1 hour 30 minutes niet kent. Soms vindt hij die in zijn woonplaats, soms in afgele- taal language: gen plekken van de archipel. Op zijn blog Aural Archipelago taal language: Engels doet hij hiervan verslag middels tekst, foto’s en filmpjes. Tijdens Engels English deze ‘watching party’ vertelt hij over zijn reizen door Indonesië English

en toont hij zijn mooiste fragmenten. s e ta n ja w a

The American Palmer Keen was so enthralled by Indonesian music that he moved to Bandung. He spends the whole year GRATIS looking for traditional and contemporary music he does not yet know. Sometimes he finds it in Bandung, and some- times in remote corners of the archipelago. On his blog Aural Archipelago he reports on his discoveries using text, pictures, and films. At the watching party, he will recount his travels © ERIK WIRASAKTI

FOC U S: MUZI E K IT INDON SË through Indonesia, and show his best clips.

Mystiek en magie maken op Java deel uit van het dagelijks leven. Ook de film Setan Jawa (‘Javaanse duivel’) van Garin Nugroho, over een man die een pact sluit met de duivel om rijk te kunnen worden, is ervan doorvlochten. Maar hoe kunnen deze mystieke rituelen bestaan naast hedendaagse vormen van de vele religies die Indonesië rijk is? Een gesprek, met onder anderen Nugroho, over leven met tradities, geloof en rituelen.

Mysticism and magic are still part of everyday life in Java. This is also the case in Garin Nugroho’s film Setan Jawa (‘Javanese Devil’), about a man who makes a pact with the devil to become rich. But how do these mystical rituals coexist with the mani- fold beliefs that flourish in Indonesia? A discussion with Garin Nugroho, amongst others, about living with traditions, beliefs, and rituals. © PALMER KEEN © PALMER

146 147 D0 8.6, DO 15.6, DO 22.6 – 12:30, 13:30 locatie venue: VR 16.6 – 17:00 context bij: Kleine Gartman­ Octavia. Trepanation LUNCHCONCERT: plantsoen / Leidseplein SPUI25: p 79 (70 JAAR)  VAN duur running time: OCTAVIA locatie venue: 30 minuten Spui25 A TOT Z 30 minutes duur running time: programma 1 uur 30 minuten De gratis lunchconcerten staan dit jubileumjaar in het teken van programme: 1 hour 30 minutes de geschiedenis van het Holland Festival. De jongste generatie 8.6: letters A-H muzikanten en muziektheatermakers van het Koninklijk Conser­ 15.6: letters I-Q taal language: vatorium en de muziektheateropleiding T.I.M.E. liet zich inspire- 22.6: letters R-Z Nederlands ren door de legendarische opera Reconstructie (Holland Festival, Dutch 1969). Die bevatte 26 scènes, één voor elke letter van het alfabet. De studenten kiezen voor elke letter een componist of composi- aanmelden register:

tie uit de geschiedenis van het festival. Met deze theatrale stoet [email protected] OCTA V IA. TRE PA N ATION van spraakmakende musici geven ze in drie afzonderlijke delen t 020 – 525 81 42 op drie donderdagen hun visie op het verleden. Let op: dit jaar op het Leidseplein en op het balkon van de Stadsschouwburg. GRATIS

The free lunch concerts in this anniversary year are inspired by the history of the Holland Festival. The latest generation of musicians and music theatre makers at the Royal Conservatoire and the music theatre master course T.I.M.E. has been inspired © MONIQUE KOOIJMANS

  70 JAAR by the legendary opera Reconstructie (Holland Festival, 1969). It contained 26 scenes, one for each letter of the alphabet. The students are choosing a composer or composition from the his- Octavia is een Romeinse tragedie, waarschijnlijk geschreven tory of the festival for each letter. With this theatrical procession door Seneca. Over de Romeinse keizer Nero die scheidde van of high-profile musicians, they are giving their vision of the past zijn vrouw Octavia en haar vervolgens liet vermoorden in bal- in three parts on three Thursdays. This year at Leidseplein and lingschap. De opera Octavia van het Stanislavsky Electrotheatre on the Stadsschouwburg’s balcony. gaat over de revolutionair Leon Trotski en de Russische revolutie. Deze lezing in Spui25 – een podium dat de academische en cul- turele werelden verbindt – zoekt naar de verbanden tussen het Romeinse Rijk van Seneca’s Octavia en het huidige Rusland.

Octavia is a Roman tragedy, probably written by Seneca. The Roman emperor Nero divorced his wife Octavia and then kil- led her in exile. The opera Octavia by the Stanislavsky Electro GRATIS Theatre is about the revolutionary Leon Trotsky, and the Russian Revolution. This lecture at SPUI25 – a platform connecting the academic and cultural worlds – looks for the links between the Roman Empire of Seneca’s Octavia and contemporary and historical Russia.

148 149 ZA 10.6 – 16:00 context bij: ZA 10.6 – 17:00-23:00 context bij: The Nation p 41 ZO 11.6 – 11:00-14:00 & 17:00-21:00 robots/non/robots p 63 DIGITALK #3: robots/non/robots p 63 ROBOT PARTY locatie venue: MACHINE locatie venue: Muziekgebouw aan Muziekgebouw aan ’t IJ, Atrium LEARNING AND THE ’t IJ taal language: ARTS Engels English GRATIS

Op de dag van het concert robots/non/robots en de Robot Party in het Muziekgebouw aan ’t IJ vindt ook Digitalk #3 plaats. Wat kunnen slimme computers betekenen in de handen van kunste- naars en curatoren en kunnen ze bijdragen aan de manieren

waarop mensen met cultuur omgaan? Het panel wordt voorge- ROBOTS/NO N /ROBOTS zeten door Freya Murray, Creative Lead van het Google Cultural Institute Lab. GRATIS The same day the concert robots/non/robots and the Robot Party take place in the Muziekgebouw aan ’t IJ there’s Digitalk #3. What can smart computer systems do in the hands of artists, CENTER NABI © ART curators and can they help people connect with culture in new ways? The talks will be chaired by Freya Murray, Creative Lead,

robots /n o n/ Google Cultural Institute Lab. The Bremen Music Robot bestaat uit vier afzonderlijke ‘spelers’, gemodelleerd naar de Bremer stadmuzikanten, die omge- vingsgeluiden kunnen opvangen en die omzetten in muziek. Deze omgebouwde stofzuigerrobots gebruiken AI-algoritmes om te communiceren met hun omgeving. Publiek kan muziek afspelen op een telefoon, waarna de robotband de melodie afmaakt. De robots zijn gemaakt op een speciale afdeling van het moderne kunstmuseum Art Center Nabi in Zuid-Korea. Hier onderzoeken ze de mogelijkheden van kunstmatige intelligentie in kunst. Naast The Bremen Music Robot wordt ook Chair Walker ge­demonstreerd, een robotstoel die zelf bepaalt waar hij gaat staan.

The Bremen Music Robot consists of four separate ‘players’, modelled after the Town Musicians of Bremen, that can capture ambient sounds and convert them into music. These converted vacuum cleaner robots use AI algorithms to interact with their environment. The audience can play music on a phone, and the robot band then completes the melody. The robots were made at a special section of the South Korean modern art museum Art Center Nabi. They are being used to explore the possibili- © ART CENTER NABI © ART ties of artificial intelligence in art. The Chair Walker is also being demonstrated – it is a robotic chair that can decide when and where it moves.

150 151

Can be changed according to the color of the color when using the text logo type without symbols MA 5.6 – 15:15 & 17:15 context bij: MA 5.6, DI 6.6, WO 7.6, DO 8.6 – VANAF 16:00 context bij: LET’S TALK ABOUT Rito de primavera p 39 THE NATION, DEEL 7 The Nation p 41 locatie venue: locatie venue: DANCE Westergasfabriek, Muziekgebouw aan ’t IJ Zuiveringshal West

Rito de primavera van choreograaf José Vidal is een fysieke toegang ervaring. In deze bijeenkomsten gaat dans­onderzoeker Bram gratis, op vertoon van Vreeswijk voor en na de festivalvoorstelling in gesprek met voorstellingsticket Rito dansers en publiek. Hij geeft een introductie over de bijzondere de primavera GRATIS (op de methode van Émile Jacques-Dalcroze gebaseerde) werk- free entrance with wijze van Vidal en interviewt de dansers. Na afloop gaat hij in ticket for Rito de gesprek met het publiek over hun ervaringen. primavera

Rito de primavera by the choreographer José Vidal is a physi- duur running time:

cal experience. At these sessions, the dance researcher Bram inleiding: 30 minuten TH E N ATION Vreeswijk will talk to the dancers and the audience before and meet the artist: 45 after this festival performance. He will introduce Vidal’s spe- minuten cial method (based on Emile Jacques-Dalcroze’s method) and introduction: 30 interview the dancers. Afterwards, he will discuss the audience’s minutes experiences with them. meet the artist: 45 minutes

taal language: Nederlands, Engels

rito d e prima ve ra The Nation is meer dan alleen toneel. Het is ook een multi­ Dutch, English mediale ervaring. Naast de zes delen van het theaterfeuille­ton schrijft regisseur Eric de Vroedt een zevende verhaallijn die wordt geproduceerd in virtual reality. In een 360 graden­ omge- ving ziet de individuele bezoeker door de ogen van Ismaël hoe GRATIS iedereen naar hem op zoek is. Decorontwerper en kunste­naar Maze de Boer maakt een installatie met 50 VR-brillen waarmee deel 7 te zien is.

The Nation is more than just theatre; it is a multi-media expe­ rience. In addition to the six parts of the theatre series, director Eric de Vroedt has written a seventh storyline which has been produced in virtual reality. With a 360-degree view, the indivi­ dual visitor is able to see through Ismaël’s eyes how everyone is looking for him. Set designer and artist Maze de Boer has made an installation with 50 VR headsets with which part seven can be viewed. © FABIAN CAMBERO © FABIAN

152 153 ZO 18.6 – 11:00 context bij: ZO 18.6 – 15:30 context bij: ZO 25.6 – 11:00 À l’ombre des ondes LISTENING PARTY: Mantra p 121 ONTBijTCOLLEGES p 77 Lady Eats Apple p 113 locatie venue: ARTHUR EN LUCAS Festivalcentrum locatie venue: Stadsschouwburg Slimmer worden terwijl je ontbijt, dat kan bij de ontbijtcolleges Festivalcentrum JUSSEN Amsterdam van het Holland Festival en Felix Meritis. Met een maaltijd en Stadsschouwburg een kort college door een spreker uit de wetenschap, kunst of Amsterdam politiek over een fascinerende ontdekking, een misvatting of een heimelijke hobby. Het eerste college op 18 juni gaat over tickets: € 15 herinneringen en dromen, naar aanleiding van de voorstelling inclusief ontbijt GRATIS À l’ombre des ondes. Op 25 juni staat de scheppingsmythe uit Lady Eats Apple centraal. duur running time: 1 uur 30 minuten Get smarter whilst you have breakfast – join us at the Holland 1 hour 30 minutes

Festival and Felix Meritis breakfast lectures. As well as breakfast, ma n tra you get a brief lecture by a speaker from academia, the arts taal language: or politics on a fascinating discovery, misconception, or secret Nederlands hobby. The first lecture, on 18 June, is about memories and Dutch dreams, based on the themes of the performance À l’ombre des ondes. On 25 June, the focus is on the creation myth from Lady Eats Apple. À L ’OMBR E D S OND / LADY EATS APP LE © DIRK KIKSTRA

De pianobroers Lucas en Arthur Jussen, die dit jaar optreden tijdens de Holland Festival Proms, laten zich inspireren door een breed scala aan muziekstijlen. In de Rotonde van de Stadsschouwburg draaien ze tijdens deze informele listening party hun favoriete muziek. Tussendoor vertellen ze persoonlijke verhalen. Kom luisteren naar de verrassende inspiratiebronnen van twee meesterpianisten.

The pianist brothers Lucas and Arthur Jussen, who are perform- ing at this year’s Holland Festival Proms, are inspired by a wide range of musical styles. This informal listening party is in the Stadsschouwburg’s Rotonde, where they will play their favour- ite music. They will tell personal stories between the pieces. Come and listen to two master pianists’ unexpected sources of inspiration.

154 155 WO 21.6 – 17:00 context bij: VR 23.6 – 17:00 locatie venue: Red de Hoorn p 23 Spui25 WHY SAVE THE The Mirabel Sessions SPUI25: p 69 duur running time: FRENCH HORN? Orchester-Finalisten p 99 70 JAAR  1 uur 30 minuten Black Angels p 111  1 hour 30 minutes Waarom moet de hoorn eigenlijk gered worden? Gesprek locatie venue: taal language: met Ruth Mackenzie (artistiek directeur Holland Festival), Muziekgebouw aan ’t IJ Nederlands Morris Kliphuis (hoornist in onder andere de band Kapok), Dutch Herman Jeurissen (docent hoorn aan het Conservatorium van duur running time: Amsterdam) en Christine Chapman (hoorniste van Ensemble 1 uur 30 minuten aanmelden register: Musikfabrik) over nut en noodzaak van de campagne. Tijdens 1 hour 30 minutes [email protected] het panelgesprek vindt ook een uitvoering plaats van John t 020 – 525 81 42 McGuires compositie Decay (1967-70) voor acht hoorns, taal language: gespeeld door Christine Chapman en conservatoriumstudenten. Engels

English ho ll a n d f e sti v l 70 jaar Why should the French horn be saved? A debate with Ruth Mackenzie (the Holland Festival’s artistic director), Morris Kliphuis (French horn player for the band Kapok), Herman Jeurissen (French horn teacher at the Conservatorium van Amsterdam), and Christine Chapman (Ensemble Musikfabrik French horn player) on the need for the campaign. During the panel discussion, there will also be a performance of John GRATIS McGuire’s composition Decay (1967-70) for eight French horns,

R E D HOOR N played by Christine Chapman and conservatory students. © ROB BOGAERTS BOGAERTS © ROB ANEFO) (FOTOCOLLECTIE

Na de duistere oorlogsjaren werden overal in Europa interna- tionale kunstenfestivals opgericht, zoals het Holland Festival, Festival d’Avignon en het Edinburgh International Festival. Deze lezing in Spui25 – een podium dat de academische en culturele werelden verbindt – gaat in op de vraag waar deze plotselinge behoefte aan podiumkunsten vandaan kwam.

After the dark years of World War II, international arts festi- vals were established across Europe, starting with the Holland Festival, Festival d’Avignon, and the Edinburgh International GRATIS Festival in 1947. This lecture at SPUI25 – a platform connecting the academic and cultural worlds – addresses the question of where this need for performing arts came from. CHRISTINE CHAPMAN CHRISTINE

Logo of Red de Hoorn 3nd proposal

a b 156 157 MEET THE Octavia. Trepanation VR FRI 16.6 met with Boris Joechananov, Sergej Adonjev, ARTIST Dmitri Koerljandski p 79

Simple as ABC #2: Keep Calm & Validate La democrazia in America ZA SAT 17.6 MA MON 5.6 met with Thomas Bellinck met with Romeo Castellucci p 87 p 37 887 Rito de primavera ZA SAT 17.6 MA MON 5.6, na matineevoorstelling met with Robert Lepage after the matinee performance p 81 met with José Vidal p 39 New Creation ZO SUN 18.6 The Nation met with Dimitris Papaioannou DI TUE 6.6 p 91 met with Eric de Vroedt p 41 nicht schlafen WO WED 21.6 My Country met with Alain Platel DO THU 8.6 p 97 met with the company p 43 Demolishing Everything with Amazing Speed DO THU 22.6 En manque met with Dan Hurlin DO THU 8.6 p 105 met with Vincent Macaigne p 45 The Naked Shit Songs – A Retropera VR FRI 23.6 Promised Ends: The Slow Arrow of Sorrow met with Huba de Graaff, Marien Jongewaard and Madness p 107 ZO SUN 11.6 met with Derrick Ryan Claude Mitchell Lady Eats Apple p 65 ZO SUN 25.6 met with Bruce Gladwin (o.v. tbc) La Chanson de Roland p 113 MA MON 12.6 met with Wael Shawky p 67 GRATIS The Tempest Society DI TUE 13.6 met with Bouchra Khalili (o.v. tbc) p 75

© ADA NIEUWENDIJK © ADA 159 EDUCATIE- PROGRAMMA

Er wordt vaak gezegd dat kijkers geen doeners zijn. Dat dit geen wet van Meden en Perzen is blijkt uit het grote enthousiasme bij het publiek voor de workshops die het Holland Festival ieder jaar organiseert. Dit jaar kunt u zich inschrijven voor een workshop Flex of zelf een synthesizer bouwen. Voor kinderen is er een workshop hoorn bouwen in het kader van de campagne Red de Hoorn. Daarnaast biedt het festival masterclasses aan specifieke groepen, zoals kunstvakstudenten en jonge professionals, en wordt met het Hyperion Lyceum een project over democratie opgezet.

It is generally assumed that spectators are physically not the most active people. The enthusiasm of the audience for the workshops organized annually by Holland Festival proves this is not a hard and fast rule. This year you can register for workshops Flex or build your own synthesizer. Children can construct a French horn within the framework of the cam- paign Save the French horn. Apart from these workshops the festival offers masterclasses for specific groups like art students and young pro- fessionals, as well as a project about democracy for youngsters together with Hyperion Lyceum.

160 NIEUWENDIJK © ADA 161 ZA 10.6 & ZO 11.6 – 11:00 context bij: ZA 10.6 – 14:00 context bij: Focus: Muziek uit Flexn p 57 Synthesizer Indonesië p 21 WORKSHOP A Night in Indonesia locatie venue: COnstruction p 83 FLEX Chassé Dance Studios WOrkshOp locatie venue: duur running time: Steim 2 uur JOgja NOise Bombing 2 hours deelname: € 25 inclusief lunch en taal language: Ga tijdens het Holland Festival in wereldpremière met een materialen Engels noise-compositie. In deze tweedaagse workshop bouwt u onder English leiding van de Indonesische noise-artiest Kenali Rangkai Pakai duur running time: (Lintang Radittya) – lid van het collectief Jogja Noise Bombing – ca. 6 uur (inclusief aanmelden register: uw eigen synthesizer. Vervolgens studeren de deelnemers als lunch) workshop@hollandfes-

kersvers synthesizerorkest een nieuwe compositie in, die tijdens approx. 6 hours tival.nl f le x n A Night in Indonesia in de grote zaal van Paradiso in wereld­ (including lunch) première zal gaan. De enige regel in noise: er zijn geen regels. vereisten requirements: Star in a Holland Festival world premiere with a noise composi- geen ervaring vereist tion. Build your own synthesizer during this two day workshop, experience not led by Indonesian noise artist Kenali Rangkai Pakai (Lintang neccessary Radittya) of the Jogja Noise Bombing collective. Then you

© STEPHANIE BERGER © STEPHANIE GRATIS rehearse as a member of the brand-new synthesizer orchestra­ Deelnemers worden geacht beide dagen

foc u as : m zi e k it i n do ne si ë a new composition which will have its world premiere in Paradiso’s main hall during A Night in Indonesia. Noise only has van de workshop en op one rule: there are no rules. de avond van 16 juni Flex is een vorm van streetdance die gebaseerd is op de in Paradiso aanwezig Jamaicaanse dancehall en bruk up. De dansers blinken uit in te zijn. flexibiliteit en bewegingen als pausing, snapping, gliding, Participants are expec­ bone breaking en contortion. Flexpionier en choreograaf ted to be present on Reggie (Regg Roc) Gray en regisseur Peter Sellars staan op het both workshop days festival met de dansvoorstelling Flexn. De deelnemers van deze and in the evening on workshop krijgen les in de basistechnieken van flex van dansers 16 June in Paradiso. uit de voorstelling. Ervaring is niet vereist.

aanmelden register: Flex is a form of street dance that evolved from Jamaican workshop@hollandfes- dancehall and bruk-up. The dancers are incredibly flexible, tival.nl and excel at movements such as pausing, snapping, gliding, bone breaking, and contortion. Flex pioneer and choreograp- her Reggie (Reggi Roc) Gray and director Peter Sellars are taking part in the festival with their dance performance Flexn. Workshop participants are taught the basics of flex by dancers from the show. No experience is needed.

162 163 ZO 11.6 – 13:00 context bij: Dit is een besloten Red de Hoorn p 23 WORKSHOPS VOOR project. BOUW JE The Mirabel Sessions This project is not open EIGEN HOORN p 69 PROFESSIONALS for applications. locatie venue: 7-12 jaar Muziekgebouw aan ‘t IJ

deelname participation: Iedereen kan een hoorn bouwen. In deze workshop gaan € 5 kinderen van zeven tot twaalf jaar, onder begeleiding van ­studenten van het Conservatorium van Amsterdam, aan de slag duur running time: met verschillende materialen. Ze bouwen hun eigen hoorn en 4 uur studeren daarmee meteen een splinternieuwe compositie van 4 hours Wilbert Bulsink in, die aan het einde van de middag in wereld­ première gaat. Deelnemers aan de workshop krijgen bovendien taal language: in het Bimhuis een exclusief kijkje bij de soundcheck van het trio Nederlands Kapok van jazzhoornist Morris Kliphuis dat later die avond zal Dutch optreden. programma programme: Anyone can make a French horn. In this workshop between the 13:00 ontvangst en ages of seven to twelve years old, instructed by students from begin workshop the Conservatorium van Amsterdam, work with various mate- welcome and start © STEPHANIE BERGER © STEPHANIE rials. They will make their own French horn in one workshop workshop session, and then rehearse a new composition by Wilbert Bulsink, 16:30 uitvoering compo- sitie Wilbert Bulsink

r e d hoor n which will have its world premiere at the end of the afternoon. Participants will also get an exclusive look at jazz horn player performance composi- Het Holland Festival organiseert samen met de festivalkunste- Morris Kliphuis and his band Kapok during their soundcheck. tion Wilbert Bulsink naars weer een aantal inspirerende masterclasses voor profes- 17:00 sneak preview sionals en talentvolle studenten van de kunstvakopleidingen. Kapok Zo verzorgt de Amerikaan Dan Hurlin, een van ’s werelds beste poppenspelers, een masterclass poppenspel met Feikes Huis. aanmelden register: Danser en choreograaf Boris Charmatz geeft danslessen bij de workshop@hollandfes- Henny Jurriëns Stichting. En op verschillende plekken in het land tival.nl zullen de flex-dansers uit de groep van Reggie (Regg Roc) Gray intensieve workshops flex geven.

The Holland Festival is once again organising with festival artists, a series of inspirational master classes for professionals and students. One of the world’s best puppeteers, the American Dan Hurlin, is giving a puppet master class with Feikes Huis. The dancer and choreographer Boris Charmatz is giving dance lessons at the Henny Jurriëns Foundation. Flex dancers from Reggie (Reggie Roc) Gray’s company are giving intensive flex workshops in venues around the country. © JORINDE VERWEIJ

Logo of Red de Hoorn 3nd proposal

a b 164 165 Dit is een besloten context bij: IMC project. HYPERION Focus: Democratie This project is not open p 20 WEEKENDSCHOOL for applications. LYCEUM Dit is een besloten project. Alumni van de IMC Weekendschool bezoeken de workshop This project is not open van Flexn en maken kennis met de internationale kunstenaars for applications. van het Holland Festival. IMC Weekendschool is een school in Amsterdam voor aanvullend onderwijs voor jongeren van tien tot veertien jaar uit sociaaleconomische achterstandswijken. Het Holland Festival wil hen de kans geven om voorstellingen en concerten van topkwaliteit te bezoeken.

IMC Weekendschool alumni are visiting the Flexn workshop and meeting the Holland Festival’s international artists. IMC

Weekendschool in Amsterdam gives young people between the FOC U S: D E MOCRATI ages of ten and fourteen from socio-economically disadvan- taged neighbourhoods supplementary education. The Holland Festival wants them to have the opportunity to see world class performances and concerts. © ADA NIEUWENDIJK © ADA f le x n Deze jubileumeditie van het Holland Festival biedt een belang- rijk thema voor educatie: democratie en democratische vorming. Het Hyperion Lyceum heeft voor de derdejaars een educatieproject ontwikkeld, waar in mei gemeenteraadslid Sofyan Mbarki het startsein voor geeft. Het Holland Festival sluit bij het vaste curriculum aan met een speciaal gastcollege over democratie, een voorstelling op school en voorstellingsbezoek tijdens het festival.

This anniversary edition of the Holland Festival deals with an important issue in education: democracy and learning about democracy. The Hyperion Lyceum has developed an educati- onal project for third year students which starts in May with an opening by councillor Sofyan Mbarki. Alongside the curriculum, the Holland Festival has organised a special guest lecture on democracy, a performance at school, and visits to performan- ces during the festival. © PIM RUSCH

166 167 HOOFDBEGUNSTIGER HOLLAND FESTIVAL FLEXN, PHOTO CLEMENTINE CROCHET AMMODO × HOLLAND FESTIVAL

WWW.AMMODO.ORG/HOLLAND-FESTIVAL Rabobank is trotse van het Holland partner Festival.

Cultuur breed toegankelijk maken Rabobank Amsterdam vindt het belangrijk om de ontwikkeling, het behoud en de toegankelijkheid van cultuur te stimuleren. Dit doen we door samen te werken met culturele partners. Zoals het Holland Festival, een toonaangevend podiumkunstenfestival met uitzonderlijke voorstellingen.

Een aandeel in elkaar Vandaag kunst. Morgen?

fi lm theater park markt muziek dans koffi e natuur spelen concert cultuur sport expo picknick fotografi e skaten fashion barbecue drinken geschiedenis eten feest ...

Bij de Westergasfabriek is altijd wat te doen.

Volg ons: www.westergasfabriek.nl

Trotse partner van Holland Festival Holland Festival As an international fascineert investment bank, mede dankzij uw bijdrage we’re happy to play a supporting role.

www.kempen.com/artofbanking

Ook geven of nalaten aan cultuur, natuur of wetenschap?

Het Prins Bernhard Cultuurfonds ondersteunt het Weeshuis en het optreden van Arthur en Lucas Jussen tijdens de Holland Festival Proms. Wilt u ook iets teweegbrengen met een gift of nalatenschap? Wij betrekken u graag bij ‘De kunst van het geven’. Ga naar www.cultuurfonds.nl/geven of bel met 020 5206175.

Foto: Dirk Kikstra

PBCF02 AD Programmaboekje Holland Festival 160x230 def v6.indd 1 27/12/16 11:04 Tate Britain Londen Museum of Modern Art New York TEDxAmsterdam Southbank Centre Londen Bayerische Staatsoper München Royal Academy of Arts Londen Stedelijk Museum Amsterdam Royal Opera House ERVAREN VOLVO ZOEKT Londen Goethe Museum Frankfurt Koninklijk NIEUWE EIGENAAR Concertgebouworkest Amsterdam Royal Opera House Londen Museum Angewandte Kunst Frankfurt Holland Festival Amsterdam The Young Vic Londen Toneelgroep Amsterdam Tate Modern Londen SAIL 2015 Amsterdam National Theatre Londen Foire Internationale d'Art Contemporain Parijs Freies Deutsches Hochstift Frankfurt The City of London Festival Londen

Clifford Chance steunt al jaren met trots het Holland Festival.

Onze bijzondere culturele partnerships geven ons al jaren de gelegenheid om een brede selectie voorstellingen en tentoonstellingen in Amsterdam te kunnen delen met onze cliënten, maatschappelijke partners en eigen mensen.

Wij kijken liever naar de toekomst dan naar het verleden. De toekomst die bepaald zal worden door de volgende talentvolle generatie. Daarom dragen wij in het bijzonder Holland Festival Young een warm hart toe, het initiatief dat een selectie bijzondere optredens toegankelijk maakt voor jonge mensen.

• Jonger dan 60 maanden Bent u op zoek naar een Volvo-occasion? Dan wilt u natuurlijk absolute zekerheid Als wereldwijd advocatenkantoor geloven wij sterk in het steunen van kunst en • Maximaal 150.000 km gereden over de kwaliteit. Daarom hebben we het Volvo Selekt-programma ontwikkeld: • 12 maanden garantieonbeperkte kilometergarantie eerst kiezen we de beste auto’s. Onze technici upgraden vervolgens de software cultuur op lokaal niveau, omdat we ons eigen succes graag delen door bij te • Volvo Selekt Health-checklist gecontroleerd en controleren de auto’s op meer dan 100 punten om de Volvo-kwaliteit te door de erkende Volvo-dealer. garanderen. Tot slot voegen we de rust van 12 maanden Europese garantie toe. dragen aan de maatschappij waarin wij leven en werken. • Gratis 24 uur wegenhulp in heel Europa Omdat bij Volvo Selekt alles om u draait houden we er zelfs rekening mee dat uw • Omruilgarantie 30binnen dagen/1500 30 dagen/1500 km km auto ondanks alles niet bevalt. Daarom kunt u uw Volvo Selekt-occasion binnen 30 • Complete software-upgrade van dagen of 1500 kilometer altijd omruilen. Zo bieden we u de veiligste manier om Ga voor meer informatie naar www.cliffordchance.com –> Our responsibilities motormanagement & aandrijfl ijn een Volvo-occasion te kopen.

VOLVOCARS.nl/SELEKT

Meeuwenlaan 128 - Amsterdam-Noord - T 020-6369222 - www.vloten-amsterdam.nl Thousands of Hands to Perfect Every Single Journey

Duizenden handen ineengeslagen werken dag en nacht om onze passagiers een onvergetelijke reis met excellente service en authentieke gastvrijheid te bezorgen.

Deze vastberadenheid heeft er voor gezorgd dat Garuda Indonesia voor het 3e jaar op rij tot World’s Best Cabin Crew is verkozen en sinds 2014 is gecertificeerd als 5-Star Airline.

Neem contact op via 020-5502600 of ga naar garuda-indonesia.com Holland Festival scène uit Dancin scène uit bij de NTR

Kijk en luister op NPO 2, NPO Radio 4 en NPO Cultura. ntr.nl/hollandfestival

Lijfblad voor kritische geesten Ook tijdens Holland Festival parkeer je met Parkmobile.

3 Eenvoudig via app, bellen of sms;

3 Op straat en in garages;

3 Betaal per minuut en achteraf;

3 Géén verplicht abonnement. Meer info? parkmobile.nl/hollandfestival

NORTHSEAJAZZ.COM

DOWNLOAD GRATIS

* Inschrijven is gratis. Geef bij inschrijving de actiecode Holland Festival op en ontvang €2,50 parkeertegoed. Je betaalt het geldende parkeertarief plus €0,25 per parkeertransactie. Parkeer je veel? Voor slechts €2 per maand betaal je geen losse transactiekosten. Deze actie is geldig t/m 31 augustus 2017. LEARN TO PERFORM AND RECREATE THE MUSICAL UNIVERSE Ik theater, OF KARLHEINZ STOCKHAUSEN IN THE OPERA CYCLE LICHT dus lees ik Scènes

Theatermagazine Scènes trakteert je ieder nummer op heel 1 jaar ROYAL veel kijktips, bevlogen recensies, verrassende gesprekken nummers CONSERVATOIRE met acteurs en actrices, regisseurs en cabaretiers, unieke 6 €29,95 THE HAGUE kijkjes achter de schermen en warme verhalen waarin leven en werk van onze theatericonen worden gevierd. Kortom, €15,– een must voor iedere theaterliefhebber. 49 % WWW.SCENES.NU/AANBIEDING korting Ik dans, Master dus lees ik Dans Magazine

Dans Magazine is hét tijdschrift voor iedereen met een passie voor dans. Boordevol dansnieuws, 1 jaar interviews, reportages & veel aandacht voor de 6 nummers nieuwste danstrends & dansproducties van nu. €35,95 aus LICHT Bovendien gunt Dans Magazine je ieder nummer een exclusief kijkje achter de schermen. Dans €17,50 Magazine is een tijdschrift dat je niet mág missen! 49 % korting WWW.DANSMAGAZINE.NL/AANBIEDING

Jaarabonnement Scénes (6 nrs) het 1e jaar van € 29,95 voor € 15,– Jaarabonnement Dans Magazine (6 nrs) het 1e jaar van € 35,95 voor € 17,50

Ik kies voor een factuur (€3,45 administratiekosten) NAAM Ik machtig Virtúmedia het abonnementsgeld jaarlijks van mijn rekening af te schrijven ADRES

POSTCODE IBANREKENINGNR.

PLAATS HANDTEKENING

TELEFOON Stuur deze bon in een envelop naar: Uitgeverij Virtùmedia, Antwoordnummer 7086, 3700 TB Zeist (Binnen Nederland kan dit zonder postzegel!) E MAIL Een abonnement wordt aangegaan voor de opgegeven periode en wordt daarna automatisch voortgezet voor onbepaalde tijd. FOR INFORMATION ABOUT THE MASTER AUS LICHT AND Binnen de eerste abonnementstermijn kan het abonnement alleen tegen het einde van de overeengekomen abonnementstermijn worden beeindigd, met inachtneming van een opzegtermijn van twee maanden. Welkomstgeschenken worden toegestuurd na HOW TO APPLY PLEASE VISIT WWW.KONCON.NL betaling van het abonnementsgeld. HF2016 CO-PRODUCTION PARTNERS: DUTCH NATIONAL OPERA, THE HOLLAND FESTIVAL AND THE STOCKHAUSEN FOUNDATION FOR MUSIC TICKETS & INFO gevraagd worden bij de toegangscontrole. HF TICKETS & INFO Proof of identity may be requested at admis- Youngselectie, zie p 25. sion. For the HF Young selection, please refer Holland Festival Ticketservice Holland Festival Ticket Service to page 25. • hollandfestival.nl Kunstvakstudenten • hollandfestival.nl • [email protected] Kunstvakstudenten kunnen met een speciale • [email protected] Art students • Festivalkassa Stadsschouwburg Amsterdam, pas voorstellingen lastminute bezoeken voor • Festival Box Office Stadsschouwburg Art students can use a special last-minute pass Leidseplein 26, telefoon: 020 – 523 77 87, € 5. Aanmelding verloopt via de opleiding. • Amsterdam, Leidseplein 26, telephone: ​+31 to attend performances for € 5. You can regis- maandag t/m zaterdag, 12:00 – 18:00, (0)20 – 523 77 87, Monday–Saturday 12:00 – ter through your educational institution. vanaf 3 juni alle dagen van de week. Lastminute-aanbiedingen 18:00. From 3 June also on Sunday. • Ticketingkosten bij bestellingen online of per Schrijf u in voor onze lastminute-service via • Ticketing fees for online orders or per order Last-minute offers bestelformulier: € 2,50 per ticket met een hollandfestival.nl. U ontvangt dan ’s ochtends from: € 2,50 per ticket with a maximum of Sign up for our last-minute ticket service on maximum van € 15 per bestelling. tijdens het festival een e-mail waarmee u € 15 per order. hollandfestival.nl. • Tickets zijn op de voorstellingsdatum tot diezelfde avond aan de kassa van het betref- • Tickets can be purchased from the Holland You will receive an email in the morning, which 12:00 te koop via de Holland Festival fende theater voordelig kaartjes kunt kopen. Festival Ticket Service up to 12:00 on the you can present at the applicable box Ticketservice. Na 12:00 kunt terecht bij de date of the performance. After 12:00 tickets office that evening for discount tickets. voorstellingslocatie. Na aanvang geen toegang can be purchased at the performance • De locaties op het Westergasfabriekterrein, Na aanvang van de voorstelling is toegang venue. No admission after a performance has started het Mercatorplein en de kade bij EYE heb- niet meer mogelijk. Er wordt geen restitutie • There will be a box office at the Westergas- Admission is not possible after a performance ben vanaf een uur voor aanvang een kassa verleend. Soms is er een pauze, dan kunnen fabriek, Mercatorplein and the quay at EYE has started. There will be no refund. Where op locatie van de betreffende voorstelling. we u indien gewenst alsnog binnen laten. an hour before the relevant performance. there is an interval, you may be allowed in.

Verkoop via locaties Inleidingen en Meet the artist Sales at venues Introductions and Meet the artist Tickets kunnen vanaf 7 februari ook gekocht Geen tijd of mogelijkheid om bij een inleiding From 7 February tickets can also be purchased ­You don’t have the time or are unable to worden bij de theaters en concertzalen waar aanwezig te zijn, maar wel geïnteresseerd in at the theatre or concert hall where the per- ­attend an introduction, but you are interested de betreffende voorstelling plaatsvindt. meer informatie over de voorstelling? Geen formance will take place. in more information about the performance? Ticketingkosten kunnen hier afwijken. nood, de meeste inleidingen worden live ge- Ticketing fees at these sales points may differ Don’t worry, most of the introductions are streamd via de Holland Festival-app. Zo blijft u from Holland Festival Ticket Service fees. streamed live on the Holland Festival app, Uitverkochte voorstellingen altijd op de hoogte. De app is gratis te down- so you can always keep up-to-date. You can Bij uitverkochte voorstellingen gaat het loaden in de App Store en via Google Play. Sold-out performances download the app for free from the App Store ­Holland Festival over op een wachtlijst. Meld u The Holland Festival operates a waiting list for and Google Play. aan via de website voor de voorstelling die u Holland Festival App sold-out performances. After registering for wilt bezoeken en u ontvangt per e-mail infor- Download gratis de Holland Festival-app. Met the performance in question on our website, Holland Festival App matie over beschikbare tickets. deze betrouwbare bondgenoot op uw tele- you will receive information about availability The new Holland Festival app can be down- foon bent u altijd op de hoogte tijdens het of tickets via email. loaded for free. With this reliable mobile Kortingen voor studenten, CJP, HF Young, festival. De app is de ideale aanvulling op de assistant, you will always be up-to-date during Cultuurkaart, kunstvakstudenten website en het gedrukte programma. Natuur- Discounts for students, CJP, HF Young, the festival. It is the perfect complement to Voorwaarden en bestellen: hollandfestival.nl lijk kunt u er ook kaartjes mee kopen. Cultuurkaart, art students the website and the printed programme. You Terms & conditions and ticket orders: can of course buy tickets with it too. Studenten, CJP, Cultuurkaart Holland Festival Blog hollandfestival.nl Er is bij bijna alle voorstellingen een korting Holland Festival Blog is de online festivalkrant Holland Festival Blog voor studenten en houders van een CJP-pas. van het Holland Festival. Tijdens het festival Students, CJP, Cultuurkaart The Holland Festival Blog is the Holland Festi- Deze kunnen het Holland Festival al bezoe- publiceren we elke dag het laatste nieuws, Students and CJP pass holders pay a reduced val online festival news magazine. During the ken vanaf € 8. Bezoekers moeten hun CJP- achtergrondverhalen, interviews, foto- en rate for almost all performances. Visitors must festival, we publish the latest news, back- pas of studentenkaart kunnen tonen bij de videoreportages op hollandfestival.nl. be able to show their CJP or student pass at ground stories, interviews, photos and videos toegangscontrole. admission. daily on hollandfestival.nl. Meer informatie HF Young Meer informatie over onder andere voorstellin- HF Young More information Leden van HF Young kunnen voor € 19 naar gen, locaties, foto’s, videobeelden en gratis te HF Young members can attend a selection Go to hollandfestival.nl for more information geselecteerde voorstellingen. Zij zijn lid van de downloaden programmaboeken vindt u op of performances for € 19. To qualify you must about the performances, venues, photos, HF Young Facebook- of LinkedInpagina en zijn hollandfestival.nl. be a member of the HF Young Facebook or videos, and free downloadable evening niet ouder dan 39 jaar. Er kan om legitimatie LinkedIn page and be no older than 39 years. programmes.

188 189 TV & RADIO LOCATIES Stadsschouwburg Amsterdam Leidseplein 26 t 020 – 624 23 11, ssba.nl Televisie Television De Balie Kleine Gartmanplantsoen 10 NTR en VPRO, beide mediapartner van During the festival, Holland Festival's media t 020 – 553 51 00, debalie.nl Stedelijk Museum Museumplein 10 Holland Festival, besteden in de festival­ partners NTR and VPRO will cover the festival stedelijk.nl periode aandacht aan de festivalprogram- on NPO 2. Bimhuis Piet Heinkade 3 ma’s op NPO 2. Digital channel NPO Cultura will host a com- t 020 – 788 21 88, bimhuis.nl Steim Achtergracht 19 Daarnaast staat het themakanaal NPO prehensive programme covering the Holland t 020 – 622 86 90, steim.org Cultura uitgebreid stil bij het festival met Festival, with many live broadcasts, archive Koninklijk Theater Carré Amstel 115 – 125 uitzendingen, archiefopnamen en achtergron- footage and background information. t 0900 – 25 25 255 (€ 0,45 p/m) Universiteitstheater Nieuwe Doelenstraat 16-18 den. Kijk vanaf 1 mei voor programma’s, data Dates and times will be published from 1 May carre.nl t 020 – 525 29 97 en tijdstippen op hollandfestival.nl, ntr.nl, on hollandfestival.nl, ntr.nl, vpro.nl and vpro.nl en cultura.nl. cultura.nl. Casco Amsterdam Asterweg 22 Westergasfabriek Gashouder t 020 – 625 73 05, cascoamsterdam.nl Klönneplein 1, westergasfabriek.nl Radio Radio NTR zendt al vele jaren een groot aantal For many years, NTR has broadcast numerous Chassé Dance Studios Chasséstraat 64 Westergasfabriek Zuiveringshal West Holland Festivalconcerten uit op NPO Radio 4. Holland Festival concerts on NPO Radio 4. You t 020 – 845 10 22, chassedancestudios.com Pazzanistraat 33, westergasfabriek.nl Kijk vanaf 1 mei voor het uitzendschema op can view this year’s schedule from 1 May on hollandfestival.nl en radio4.nl. hollandfestival.nl and radio4.nl Compagnietheater Kloveniersburgwal 50 t 020 – 520 53 20, compagnietheater.nl

Het Concertgebouw Concertgebouwplein 10 t 0900 – 671 83 45 (€ 1 per gesprek) concertgebouw.nl

EYE IJpromenade 1 t 020 – 589 14 00, eyefilm.nl

Frankendael Middenweg park-frankendael.nl

Frascati Nes 63 t 020 – 626 68 66, frascatitheater.nl

Muziekgebouw aan ’t IJ Piet Heinkade 1 t 020 – 788 20 00, muziekgebouw.nl

Nationale Opera & Ballet Amstel 3 t 020 – 625 54 55, operaballet.nl

Paradiso Weteringschans 6-8 t 020 – 626 45 21, paradiso.nl

Splendor Nieuwe Uilenburgerstraat 116 t 020 – 845 33 45, splendoramsterdam.com

Spui25 Spui 25-27 t 020 - 525 81 42, spui25.nl

190 191 ORGANISATIE COLOFON FOLLOW US

raad van toezicht productie samenstelling Martijn Sanders, voorzitter Han van Poucke, hoofd Norbert Bode hollandfestival Gert-Jan van den Bergh Sigi Giesler, projectcoördinator aus LICHT Ravian van den Hil hollandfestivalyoung Mavis Carrilho Ad van der Koog Annemieke Keurentjes Ben Noteboom Hidde Bisschop Annet Lekkerkerker hollandfestival Jet de Ranitz Janneke den Engelsen Ruth Mackenzie Tom de Swaan Floortje Halters Erna Theys hollandfestival Djoere de Jong Jochem Valkenburg artistiek directeur Daniël Kuipers hollandfestivalams Ruth Mackenzie Pieter Loman redactie Tom van de Loo Norbert Bode hollandfestival zakelijk directeur Hans Oosterhaven Vincent Kouters Annet Lekkerkerker Sarah Faye van der Ploeg Erna Theys Romy Rigter programmering Stephan van Steenveldt tekst Ravian van den Hil, context Jill Nieuwland (stage) Vincent Kouters Annemieke Keurentjes, theater en dans technische productie eindredactie tekst Jochem Valkenburg, Peter Romkema, coördinator Karen Welling muziek en muziek­theater Tiedo Wilschut Erik Borgman, boventiteling vertaling communicatie & marketing Brendan Monaghan Norbert Bode, hoofd bureaumanagement Anne-Fleur Huiskamp Rianne Meehan, directiesecretaresse ontwerp Vincent Kouters, tekst Annick Fransen (tot 1-3-2017) Thonik Henny Knap-Go, archief Lara ter Braak Jill Pisters lay-out Gertjan Pruim HF Young circle Erna Theys Laura Reijnders Elinor Archer, Hassina Bahar, Stéphane Runa Stam Blokhuis, Marije Dunning, Jasmin Farag, Lizzy advertentieacquisitie Erna Theys Kok, Martin Linssen, Roel van den Sigtenhorst, Jill Pisters, Gertjan Pruim Mette Stam, Eerke Steller, Bart Truijens, Frank Wijzigingen voorbehouden. Holland Festival development Verschoor, Ymke Wieringa druk heeft getracht alle rechthebbenden te achter- Leonie Kruizenga, hoofd Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam halen. Diegenen die menen alsnog aanspraken Nicole Mooij te kunnen maken, wordt verzocht contact op Esther van der Veldt oplage te nemen. 55.000 exemplaren financiën All information and programmes are subject Servaas Hensen, controller & hoofd bedrijfs- verschijningsdatum to change. The Holland Festival has done its voering 7 februari 2017 utmost to notify all legal claimants. Any person Ingrid Baltus claiming rights to material contained herein is Ellen Bijsterbosch requested to contact the Holland Festival.

Holland Festival Piet Heinkade 5 1019 BR Amsterdam t +31 (0)20 – 788 21 00 [email protected] www.hollandfestival.nl

192 193 TREFWOORDEN Charmatz, Boris p 51, 165 G K CJP p 24 Gann, Kyle p 139 Kande p 83, 85 1, 2, 3 Conservatorium van Amsterdam p 114, 156, 164 Gatti, Daniele p 55 Kapok p 69, 164 33 1/3 p 111 Context p 133-159 Gavrylyuk, Alexander p 109 Kaufmann, Jonas p 34 887 p 81 Coopmans, Bram p 41 Geschiedenis Schrijven p 145 Keen, Palmer p 146 Cowell, Henry p 59 Gilbert & George p 107 Khalili, Bouchra p 75 A Crumb and the Experimental Tradition p 139 Gladwin, Bruce p 113 Kliphuis, Morris p 69, 156, 164 Adam, Taufik A. p 93 Crumb, George p 22, 59, 111, 119, 139 Glass, Philip p 123 Koerljandski, Dmitri p 79 Adonjev, Sergej p 79 Gogh, Theo van p 107 Koninklijk Concertgebouworkest p 55, 109 Akihary, Monica p 84 D Google Cultural Institute Lab p 150 Koninklijk Conservatorium p 99, 148 Alit, Dewa Ketut p 93 Dahlberg, Jonas p 103 Graaff, Huba de p 107 Koomen, Timon p 69

Alles Wieder Gut p 102 danse de nuit p 51 Grandage, Iain p 95 Kristoff K. Roll p 77 À l’ombre des ondes p 76 Dark Play p 126 Gray, Reggie (Regg Roc) p 57 Kruiter, Albert Jan p 142 Amini, Saman p 41 De avant-garde en het ontstaan van het Groot Omroepkoor p 31, 119 Kurtág, György p 109 Andriessen, Hendrik p 49 manifest p 135 Group Talk: Democracy p 144 Kuswidananto, Jompet p 127

Andriessen, Jurriaan p 49 Democratische crisis p 142 Kweksilber, David p 48 Andriessen, Louis p 49 Demolishing Everything with Amazing H A Night in Indonesia p 82-85 Speed p 104 Heijden, Hein van der p 41 L Art Center Nabi p 151 De Nationale Opera p 26, 100 Het Balletorkest p 89 La Chanson de Roland p 67 Audi, Pierre p 26 Depero, Fortunato p 105 Het nieuwe Babylon p 30 La democrazia in America p 36 åyr p 60 Digitalk #3: machine learning and HF Young p 25 Lady Eats Apple p 113 the arts p 150 HF Young Academy: Collectiviteit p 134 Lakerveld, Miranda p 117 B dj Jairzinho p 114, 128 Holland Festival App p 188 Laman, Wim p 48 Back to Back Theatre p 113 Dogma 95 p 135 Holland Festival Proms p 114-129 Lastminute-aanbiedingen p 188 Barbican p 47 Dop, Tamar van den p 41 Holland Festival Ticketservice p 188 Law, Jude p 47 Bartók, Béla p 109 Dramm, David p 48 Hommages p 108 Leer, Ruben van p 119 Beijerinck, Lies p 119 Duffy, Carol Ann p 43 Hoog, Robert de p 47 Lepage, Robert p 81 Bellinck, Thomas p 87 Duus, Simon p 31 Hove, Ivo van p 47, 55 Let’s Talk About Dance p 152 Bernheim, Benjamin 55 Hurlin, Dan p 105, 165 Listening Party: Arthur en Lucas Jussen p 155 Black Angels p 110 E Hyperion Lyceum p 167 Locaties p 191 Blanchett, Cate p 35 Ebel, Steven p 31 Lubman, Brad p 119 Boekhandel van Rossum p 136 Educatieprogramma p 161-167 I Lunchconcert: (70 jaar) van A tot Z p 148 Boer, Maze de p 41, 153 Eerden, Klaas van der p 115 I’d Rather Be Outside p 60 Boesch, Florian p 103 En manque p 44 IMC Weekendschool p 166 M Boi Akih p 82, 84 Ensemble Modern p 93 Info p 188 Macaigne, Vincent p 45 Bon, Maarten p 49 Ensemble Musikfabrik p 63 Inkinen, Pietari p 109 Mackenzie, Ruth p 144, 156 Bork, Robert p 31 Epic B p 57 Inside p 28 Mackenzie, Scott p 138 Boulez, Pierre p 109 Eye on Art: Manifesto p 138 Ives Ensemble p 111 Mackey, Steve p 119 Bouw je eigen hoorn p 164 Mahler, Gustav p 97, 103 Brahms, Johannes p 103 F J Manifestenleestafel p 136 Breuker, Willem p 49 Festivalcentrum p 130 Jacques-Dalcroze, Émile p 152 Manifesto p 34 Brouwer, Niels p 84 Festivalkassa Stadsschouwburg Amsterdam Javaanse Mystiek p 147 Manifesto Reading Sessions p 137 Bru, Sascha p 135 p 188 Jelgersma, Antoinette p 41 Mantra p 121 Bruyckere, Berlinde De p 27, 97 Filastine p 83, 84 Jenkinson, Tom p 123 Margaret Leng Tan: Cowell, Cage, Crumb p 58 Bulsink, Wilbert p 164 Flexn p 57 Jeurissen, Herman p 156 Mariavespers p 27 Byström, Malin p 55 Focus: Democratie p 20 Joechananov, Boris p 79 Mazura, Franz p 31 Focus: George Crumb p 22 Jogja Noise Bombing p 82, 84, 162 McFadden, Claron p 111 C Focus: Muziek uit Indonesië p 21 Jonas Kaufmann p 33 McGuire, John p 156 Cage, John p 59 Franui p 103 Jongewaard, Marien p 107 McVinnie, James p 123 Castellucci, Romeo p 37, 144 Frissen, Renée p 143 Jussen, Arthur p 121, 155 Meet the artist p 159 Chapman, Christine p 99, 111, 156 Futurisme p 135 Jussen, Lucas p 121, 155 Mengelberg, Micha p 49

194 195 Menting, Remco p 69 Reclaiming Democracy p 143 Sulistiyanto, Gatot Danar p 93 Z Messiaen, Olivier p 123 Reconstructie p 148 Supanggah, Rahayu p 95 Zamora, Ben p 57, 65 Mitchell, Derrick Ryan Claude p 65 Red de Hoorn p 23 Suryadi, Wukir p 85, 93 Zuiderhoek, Olga p 48 Monteverdi, Claudio p 26 Reijn, Halina p 47 Sutanto, Stevie Jonathan p 93 Moore, Kate p 119 Residentie Orkest p 33 Swaratyagita, Gema p 93 Mouse on Mars p 63 Reuss, Daniel p 119 Synthesizer Construction Workshop p 162 Murray, Freya p 150 Ridder, André de p 63–204 Musée de la danse p 51 Rieder, Jochen p 33 T My Country; a work in progress p 43 Rietman, Mark p 41 Tan, Margaret Leng p 59, 139 Myllys, Jussi p 31 Rieussec, Carole p 77 The Bremen Music Robot p 151 Rito de primavera p 38 The Gabriels p 53 N Robot Party p 151 The Mirabel Sessions p 69 National Theatre of Great Britain p 43 robots/non/robots p 62 The Naked Shit Songs - A Retropera p 106 NEBADON p 99 Rosefeldt, Julian p 35 The Nation (1-3) p 40 Nederlands Kamerorkest p 95 Rowe, Matthew p 89 The Nation, deel 7 p 153 Nelson, Richard p 53 Ruang Suara p 93 The Nile Project p 124 Niangouna, Dieudonné p 73 Rukavina, Vanja p 41 The Public Theater p 53 nicht schlafen p 97 Ryan, Lance p 55 The Tempest Society p 75 Nikitin, Evgeny p 55 Tickets & Info p 188 Nkenguégi p 73 S T.I.M.E. p 148 Norris, Rufus p 43 Sacred Environment p 119 Tocqueville, Alexis de p 37, 142, 143 Nova Ruth p 82, 83 Saint Genet p 95 Toma, Andi p 63 Nugroho, Garin p 95, 147 Salome p 55 Toneelgroep Amsterdam p 47 Scholten van Aschat, Gijs p 47 TV & Radio p 190 O Schreier, Dan Moses p 105 Obsession p 46 Schubert, Franz p 103 V Octavia. Trepanation p 79 Schumann, Robert p 103 Verdi, Giuseppe p 33 Ontbijtcolleges p 154 Sekan p 82, 85 Verhoeven, Dries p 71 Oomens, Alex p 119 Sellars, Peter p 57, 144 Vidal, José p 39, 134, 152 Opera in het park: Salome p 100 Senyawa p 83, 85, 93 Visconti, Luchino p 47 Orchester-Finalisten p 99 Setan Jawa p 95 Vledder, Xander van p 107 Organ Prom p 122 Shabara, Rully p 83, 85, 93 Vlijmen, Jan van p 49 Shawky, Wael p 67 Vrede, Romana p 41 P Shostakovich Trilogy p 89 Vreeswijk, Bram p 152 Papaioannou, Dimitris p 29, 91 Simple as ABC #2: Keep Calm & Validate p 87 Vroedt, Eric de p 19, 41, 144, 153 Parlement van de Dingen p 140-141 Sjostakovitsj, Dmitri p 89 Pheifer, Anniek p 41 Slagwerk Den Haag p 111 W Phobiarama p 71 Sloterdijk, Peter p 31 Wagner, Richard p 33 Pichon, Raphaël p 27 Sman, Pieter van der p 41 Watching Party: Aural Archipelago p 146 Platel, Alain p 97 Soffel, Doris p 55 Weeshuis van het Holland Festival p 49 Prokofjev, Sergej p 109 SPECTRA p 87 Werner, Jan St. p 63 Promised Ends: The Slow Arrow of Sorrow and Spui25: 70 jaar Holland Festival p 157 Wessel, Kai p 31 Madness p 65 Spui25: Octavia p 149 Westbroek, Eva-Maria p 33 Purcell, Henry p 103 Squarepusher p 123 Why Save the French horn? p 156 Pygmalion p 27 Stanislavsky Electrotheatre p 79 Widmann, Jörg p 31 Stenz, Markus p 31 Wiegers, Bas p 93 R Stockhausen, Karlheinz p 99, 121 Wilde, Oscar p 55 Radio Filharmonisch Orkest p 31, 119 Strauss, Richard p 55 Workshop Flex p 163 Ragazze Quartet p 111 Stravinsky, Igor p 39, 109 Workshops voor professionals p 165 Rahayu Supanggah Gamelan Orchestra p 95 Subandi, I Made p 84 Wullur, Sinta p 117 Ratmansky, Alexei p 89 Suijker, Bram p 41

196 197 VRIENDEN Hartsvrienden K. Tschenett Jaarsveld, Daan de Jong, Judith Lekkerkerker, R.F. van den Bergh Wolbert en Barbara Vroom Pieter van der Meché, Frans Muller, Boris van Ieder jaar in juni haalt het Holland Festival Kommer en Josien Damen P. Wakkie Overbeeke, Menzo Reinders, Gijs Schunselaar, het beste wat er in de wereld te zien is Sabine van Delft-Vroom A. van Wassenaer Farid Tabarki, David van Traa, Frank Uffen, aan podiumkunsten naar Amsterdam. Het Huub A. Doek O.L.O. en Tineke de Witt Wijnen-Jansen Helena Verhagen, Tristen Vreugdenhil, Danny festival vindt plaats op culturele podia en J. Fleury Schoonhoven de Vries op onverwachte locaties verspreid over de Tex Gunning *extra bijdrage hele stad. Bezoekers ontmoeten elkaar in V. Halberstadt Begunstigers een gastvrije en feestelijke sfeer en hebben Wendy van Ierschot A. van de Beek en S. van Basten Batenburg, Liefhebbers altijd iets om over te praten – de verschillende Isaäc en Francien Kalisvaart M. Beekman, E. Blankenburg, Ellen Birnie, Co Alle 661 Liefhebbers. perspectieven die kunstenaars bieden in de Giovanna Kampouri Monnas Bleeker*, Wim Boerman, K. de Bok, Jan Bouws, magie van de theater- of concertzaal. Luuk H. Karsten E. Bracht, W.L.J. Bröcker, F. van den Broek, Vrienden die anoniem wensen te blijven. Frans en Willeke Koffrie G. Bromberger, Rachel van der Brug, D. de In 2017, 70 jaar oud, gelooft het Holland Kristine Kohlstrand Bruijn, M. Daamen, J. Dekker, M.H. Dijkgraaf, Veel dank voor uw steun. Festival dat kunst van wereldklasse niets aan Joost en Marcelle Kuiper M. Doorman, Chr. van Eeghen*, J. van der relevantie verloren heeft: het verbreedt de Monique Laenen en Titus Darley Ende, Ch. Engeler*, E.L. Eshuis*, E. de Graaff- horizon, scherpt de geest, vergroot empathie, Cees Lafeber Van Meeteren, F. Grimmelikhuizen, D. Grobbe, verrast en inspireert. Emma Moloney Annelies Heidstra en Renze Hasper, Sijbolt Noorda en Mieke van der Weij J. Hennephof, G. van Heteren, L. van Heteren, Het Holland Festival komt al vanaf de op­ Ben Noteboom B. van Heugten, S. Hodes, J. Hopman*, richting in 1947 tot stand met subsidies, bij­- Robert Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus J. Houtman, E. Hummelen, Yolanda Jansen, dragen van sponsors en fondsen en door Jeroen Ouwehand P. Jochems, Jan de Kater, J. Keukens, P. Krom, de gewaardeerde steun van u, ons publiek. Marinus Pannevis en Caroline Polak A. Ladan*, M. Le Poole, M. Leenaers, Daarvoor veel dank! Anthony en Melanie Ruys K. Leering, T. Liefaard, A. Ligeon, Hanna van Rob van Schaik en Wijnanda Rutten der Linden, T. Lodder, Ken Mackenzie, Governors Patty Voorsmit A. Man, D. van der Meer, E. van der Meer-Blok, De genereuze, meerjarige verbintenis van A. de Meijere, E. Merkx, Jaap Mulders*, de Governors is van groot belang voor de Beschermers H. Nagtegaal, La Nube, Kay Bing Oen*, internationale programmering van het Lodewijk Baljon en Ineke Hellingman E. Overkamp en A. Verhoog, P. Price, F. Racké, Holland Festival en draagt direct bij aan Irma Boom en Julius Vermeulen H. Ramaker, S. van de Ree, Wessel Reinink, de totstandkoming van internationale S. Brada L. Remarque-Van Toorn, M. Roozen, coproducties. Frans en Dorry Cladder-van Haersolte G. Scheepvaart, A. Schneider, H. Schnitzler, J. Docter en E. van Luijk G. Scholten, E. Schreve-Brinkman, P. Smit, G.J. van den Bergh en C. van den Bergh-Raat L. Dommering-van Rongen G. Smits, A. Sonnen, W. Sorgdrager en Bernard en Ineke Dijkhuizen Marry de Gaay Fortman F. Lekkerkerker, K. Spanjer, C. Teulings, Jéhan van Dijk E. Granpré Moliere H. Tjeenk Willink, A. Tjoa, Y. Tomberg, Jeroen Fleming M. Grotenhuis H. van der Veen, M.T.F. Vencken, R. Verhoeff, P. Gerla S. Haringa R. Vogelenzang, F. Vollemans, M.M. de Vos van H.J. ten Have en G.C. de Rooij J. Houwert Steenwijk, A. Wertheim, M. Willekens*, M. van J. Kat en B. Johnson R. Katwijk Wulfften Palthe, M. Yazdanbakhsh, P. van der Ton en Maya Meijer-Bergmans R. Kupers en H. van Eeghen Zant, Marian van Zijll Langhout, M.J. Zomer, Françoise van Rappard-Wanninkhof J. Lauret P. van Zwieten en N. Aarnink M. Sanders A. van der Linden-Taverne * extra bijdrage A.N. Stoop en S. Hazelhoff F. Mulder Tom de Swaan Adriaan en Glenda Nühn-Morris Jonge Begunstigers Elise Wessels-van Houdt G. van Oenen Kai Ament, Helene Bakker, Aram Balian, H. Wolfert en M. Brinkman H. Pinkster Ilonka van den Bercken, Maarten Biermans, Pim en Antoinette Polak Jasper Bode, Quirijn Bongaerts, Maarten Governors die anoniem wensen te blijven. H. Sauerwein van Boven*, Tessa Cramer, Matthijs Geneste, C.W.M. Schunck Susan Gloudemans, Marte Guldemond, I.R. Snelleman en A. Vreugdenhil Pieter Guldemond, Hagar Heijmans, Jort van

198 199 MAAK HET HOLLAND FESTIVAL MEE EN WORD VRIEND!

Liefhebber Geefwet Vanaf € 55 per jaar bent u al Liefhebber. U Sinds 2012 is de Nieuwe Geefwet van kracht ontvangt het programmaboek als eerste, u die in eerste instantie voor vijf jaar zou gelden. heeft voorrang bij de kaartverkoop en u krijgt Deze regeling maakt schenken aan een cultu- korting op tickets. rele ANBI nog voordeliger. De Nieuwe Geefwet is met een jaar verlengd tot en met 2017. On- Begunstiger der de Nieuwe Geefwet kunt u het totaal van Vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand) bent uw giften aan culturele instellingen voor 125% u Begunstiger. Uw bijdrage komt rechtstreeks aftrekken van de inkomstenbelasting. Voor dit ten goede aan de internationale programme- voordeel geldt een maximum geef­bedrag van ring van het Holland Festival. Als Begunstiger € 5.000 totaal. Schenkt u meer dan ­€ 5.000, heeft u recht op vrijkaarten en ontvangt u dan kunt u het resterende bedrag met het aantrekkelijke voordelen. reguliere percentage (100%) aftrekken van de inkomstenbelasting. De voordelen van de Jonge Begunstiger Geefwet gelden voor alle belastingplichtigen Vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand) ben (particulieren en bedrijven) en zijn van toe- je Jonge Begunstiger. Laat jij je inspireren door passing op zowel eenmalige als periodieke internationale podiumkunsten? Wil je meer we- schenkingen. ten over de kunstenaars die je in het Holland Festival mee op avontuur nemen en in vervoe- Voordeel van een periodieke schenking ring brengen? Word dan Jonge Begunstiger! Een eenmalige gift is beperkt aftrekbaar voor de belasting. Het totaal van de giften op Beschermer jaarbasis dient hoger te zijn dan 1% (drempel) Vanaf € 1.500 per jaar (of € 125 per maand) en kan tot maximaal 10% (plafond) van het bent u Beschermer. Als dank voor uw aanzien- inkomen worden afgetrokken. Een periodieke lijke bijdrage aan de internationale program- schenking is volledig aftrekbaar van de inkom- mering van het Holland Festival, ontvangt u stenbelasting en kent geen drempels en maxi- een uitnodiging voor de openingsvoorstelling ma. Een periodieke gift bestaat uit een vast en bijeenkomsten, naast vrijkaarten en andere bedrag per jaar voor de loop van minimaal vijf voordelen. jaar, vastgelegd in een overeenkomst.

Hartsvriend Vanaf € 5.000 per jaar bent u Hartsvriend. Wilt u ook Vriend van het Holland Festival Als Hartsvriend van het Holland Festival worden? Ga voor meer informatie en een nodigen we u uit om dichter bij de makers aanmeldformulier naar hollandfestival.nl en te ­komen. Met gelijkgestemden en gasten lees verder onder Steun HF. Of neem vrijblij- van het festival verwelkomen we u graag op vend contact op met Leonie Kruizenga, hoofd ­speciale gelegenheden en geven u een blik development, via 020 – 788 21 18 of achter de schermen. [email protected].

© ADA NIEUWENDIJK © ADA 201 MET DANK AAN MEDIAPARTNERS

HOOFDBEGUNSTIGER

HF BUSINESS

SUBSIDIËNTEN

FONDSEN, SPONSORS, INSTELLINGEN PARTNERS

LOGO RCO AMSTERDAM the logo can be used separately from each other, see the manual for some examples.

GARUDA INDONESIA 100 80 050 PMS 288 C File : 20130949E Date : 29/07/2013 100 03023 PMS 3135 C AD validation: 30 30 30 70 PMS 405 C Customer validation: 100 80 030 PMS 280 C

202 203 DO ZA ZO MA DI WO DO VR ZA ZO MA DI WO DO VR ZA ZO MA DI WO DO VR ZA ZO 20.4 3.6 4.6 5.6 6.6 7. 6 8.6 9.6 10.6 11.6 12.6 13.6 14.6 15.6 16.6 1 7. 6 18.6 19.6 20.6 21.6 22.6 23.6 24.6 25.6

Stads- Stads- Stads- Casco Casco Casco Casco Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein Museumplein schouwburg schouwburg schouwburg Manifesto Manifesto Manifesto Manifesto I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be I’d Rather Be Inside Inside Inside vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 Outside p 61 vanaf 12:00 vanaf 12:00 vanaf 12:00 p 35 p 35 p 35 p 35 p 29 p 29 p 29 Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Carré Casco Casco Casco Casco Casco Casco Nat. Opera & Muziek­ Muziek­ Muziek­ Frascati Manifesto Manifesto Manifesto Manifesto Manifesto Manifesto Manifesto Manifesto Obsession Manifesto Manifesto Manifesto Manifesto Manifesto Manifesto Ballet Concert- Gashouder Casco gebouw gebouw gebouw The Gabriels vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 14:00 p 47 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 Shostakovich gebouw Mariavespers Manifesto The Nation The Nation The Nation 15:00 p 53 p 35 p 35 p 35 p 35 p 35 p 35 p 35 p 35 p 35 p 35 p 35 p 35 p 35 p 35 Trilogy Het nieuwe 14:00 p 27 vanaf 15:00 19:00 p 41 19:00 p 41 19:00 p 41 Nat. Opera 14:00 p 89 Babylon p 35 Nat. Opera Frascati Frascati Mercator- Mercator- Mercator- Mercator- Mercator- Mercator- & Ballet Mercatorplein Mercatorplein Nat. Opera Stads­ Stads­ Concertgebouw 13:00 p 31 Casco Stads- Stads­ Stads­ & Ballet The Gabriels The Gabriels plein plein plein plein plein plein Salome Phobiarama Phobiarama & Ballet schouwburg schouwburg Holland Festival Casco Manifesto Zuiveringshal schouwburg schouwburg schouwburg Salome 15:00 p 53 15:00 p 53 Phobiarama Phobiarama Phobiarama Phobiarama Phobiarama Phobiarama 14:00 p 55 vanaf 15:00 vanaf 15:00 Salome The Naked The Naked Proms p 114 Manifesto Gashouder vanaf 15:00 West La My Country My Country 20:00 p 55 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 vanaf 15:00 v.a. 15:00 p 71 p 71 p 71 20:00 p 55 Shit Songs Shit Songs Temple of Time vanaf 15:00 Mariavespers p 35 Rito de democrazia 20:00 p 43 20:00 p 43 Carré Carré p 71 p 71 p 71 p 71 p 71 Casco – A Retropera – A Retropera 15:00 p 117 p 35 Opening primavera in America Carré Obsession Obsession Kade bij EYE Manifesto Muziek­gebouw Carré Park 20:00 p 107 20:00 p 107 Dark Play Holland Concert- 16:00 p 39 20:00 p 37 Compagnie­ Carré Obsession 20:00 p 47 20:00 p 47 Nat. Opera Stads­ Carré Kade bij EYE Kade bij EYE À l’ombre des vanaf 15:00 Setan Jawa nicht schlafen Frankendael vanaf 16:00 Stads­ Festival gebouw theater Obsession 20:00 p 47 & Ballet schouwburg Obsession À l’ombre des À l’ombre des ondes vanaf p 35 20:30 p 95 20:30 p 97 Opera in het Nat. Opera & Nat. Opera & p 127 schouwburg 20:00 p 27 Jonas Muziek­ Zuiveringshal En manque 20:00 p 47 Stads­ Stads­ Salome Nkenguégi 20:00 p 47 ondes ondes vanaf 16:00 p 77 park: Salome Ballet Ballet Sacred Lady Eats Kaufmann gebouw West 20:30 p 45 Compagnie­ schouwburg schouwburg 20:00 p 55 20:00 p 73 vanaf 16:00 16:00 p 77 Mercatorplein Muziek­gebouw 20:00 p 100 Shostakovich Shostakovich Environment Apple 15:00 p 33 The Nation Rito de Compagnie­ theater Flexn La Chanson Stads­ p 77 Carré Phobiarama Orchester- Trilogy Trilogy 17:00 p 119 15:00, 20:30 19:00 p 41 primavera theater En manque 20:30 p 57 de Roland Stads­ Frascati schouwburg Carré Obsession vanaf 15:00 Finalisten Carré 20:15 p 89 20:15 p 89 Mantra p 113 Gashouder 20:30 p 39 En manque 20:30 p 45 20:00 p 67 schouwburg The Tempest Nkenguégi Carré Obsession 20:00 p 47 p 71 20:30 p 99 nicht schlafen 19:30 p 121 Mariavespers Gashouder 20:30 p 45 Muziek­ La Chanson Society 20:00 p 73 Obsession 20:00 p 47 20:30 p 97 Carré Concertgebouw Organ Prom 20:00 p 27 Mariavespers Stads­ gebouw Zuiveringshal de Roland 20:30 p 75 20:00 p 47 Stadsschouw- Stads­ nicht schlafen Hommages 21:30 p 123 20:00 p 27 Splendor schouwburg robots/non/ West 20:00 p 67 Frascati Stads­ burg 887 schouwburg Muziek­gebouw 20:30 p 97 20:15 p 109 The Nile Project Stads- Weeshuis van Flexn robots Promised The Tempest Muziek­ schouwburg 20:00 p 81 887 Alles Wieder 23:30 p 125 schouwburg Stads- het Holland 20:30 p 57 20:30 p 63 Ends: The Zuiveringshal Society gebouw 887 15:00 p 81 Gut Compagnie­ Compagnie­ La schouwburg Festival Slow Arrow of West 20:30 p 75 Octavia. 20:00 p 81 Nat. Opera 20:30 p 103 theater theater Nat. Opera democrazia La 21:00 p 49 Muziek­ Zuiveringshal Sorrow and Promised Trepanation & Ballet Kade bij EYE Demolishing Demolishing & Ballet in America democrazia gebouw West Madness Ends: The 20:30 p 79 Paradis­o Shostakovich À l’ombre des Compagnie­ Everything with Everything with Salome 20:00 p 37 in America Anton de Margaret Promised 20:30 p 65 Slow Arrow of A Night in Trilogy ondes theater Amazing Speed Amazing Speed 20:00 p 55 20:00 p 37 Komplein Leng Tan: Ends: The Sorrow and Splendor Indonesia 20:15 p 89 vanaf 16:00 Demolishing 20:30 p 105 20:30 p 105 Zuiveringshal danse de nuit Cowell, Cage, Slow Arrow of Bimhuis Madness Weeshuis van 20:00 p 83 p 77 Everything with Stads­ West Zuiveringshal 22:30 p 51 Crumb Sorrow and The Mirabel 20:30 p 65 het Holland Frascati Amazing Speed Splendor Muziek­gebouw schouwburg Rito de West 20:30 p 59 Madness Sessions Festival Muziek­ Simple as Stads­ 20:30 p 105 Weeshuis van Black Angels Lady Eats primavera Rito de 20:30 p 65 20:30 p 69 21:00 p 49 gebouw ABC #2 schouwburg het Holland 20:30 p 111 Apple 20:30 p 39 primavera Anton de Octavia. 20:30 p 87 New Creation Festival 20:30 p 113 20:30 p 39 Komplein Anton de Trepanation 20:30 p 91 21:00 p 49 danse de nuit Komplein 20:30 p 79 Stadsschouw­ 22:30 p 51 danse de nuit burg New Muziek­gebouw 22:30 p 51 Frascati Creation Setan Jawa Simple as 20:30 p 91 20:30 p 95 ABC #2: Keep Calm & Muziek­ Validate gebouw 20:30 p 87 Ruang Suara 20:30 p 93

CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT CONTEXT

Stads­ Stads­ Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco Casco schouwburg schouwburg Manifesten- Manifesten- Manifesten- Manifesten- Manifesten- Manifesten- Leestafel p 136 Manifesten- Manifesten- Manifesten- Manifesten- Manifesten- Manifesten- Manifesten- Manifesten­ Manifesten­ Manifesten­ Manifesten­ Manifesten­ Manifesten­ Manifesten­ Manifesten­ HF Young Het Parle- leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 Reading sess. leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 leestafel p 136 Academy: ment van de 14:00 p 137 Collectiviteit Dingen Stads­ Stads­ De avant- Stads­ Stads­ Stads­ Stads­ Stads­ Stads­ Stads­ Stads­ Stads­ Manifesto Stads­ Stads­ EYE Stads­ Stads­ Stads­ Manifesto Stads­ 20:00 p 134 p 140-141 schouwburg schouwburg garde en het schouwburg schouwburg schouwburg Stadsschouw­ schouwburg schouwburg schouwburg schouwburg schouwburg schouwburg reading schouwburg schouwburg EYE on Art: schouwburg schouwburg schouwburg reading schouwburg Het Parle- Het Parle- ontstaan van Het Parle- Het Parle- Het Parle- burg Het Het Parle- Het Parle- Het Parle- Het Parle- Het Parle- Het Parle- sessions Het Parlement Het Parlement Manifesto Het Parlement Het Parlement Het Parlement sessions Het Parlement ment van de ment van de het manifest ment van de ment van de ment van de Parlement ment van de ment van de ment van de ment van de ment van de ment van de 14:00 p 137 van de Dingen van de Dingen 19:15 p 138 van de Dingen van de Dingen van de Dingen 14:00 p 137 van de Dingen Dingen Dingen 19:00 p 135 Dingen Dingen Dingen p 140 Dingen Dingen Dingen Dingen Dingen Dingen p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 p 140-141 Stads­ Stads­ Stads­ Stads­ Workshop Workshop p 141 Steim Talkshow schouwburg Ontbijtcollege schouwburg Muziek­gebouw Leidseplein Spui25 schouwburg Ontbijtcollege Democra­ schouwburg p 141 Group Talk: Synthesizer Muziek­ p 141 Watching Leidseplein Spui25 Het Parle- 11:00 p 154 Het Parlement Why Save the Lunch­concert 23 juni Het Parlement 11:00 p 154 tische crisis Het Parle- Leidseplein Democracy workshop gebouw Party: Aural Lunch­ 16 juni ment van de van de Dingen French Horn? 12:30 & 13:30 70 jaar van de Dingen 19:00 p 142 ment van de Reclaiming Lunch­concert 17:00 p 144 11:00 p 162 Robot Party Archipelago concert Octavia Dingen Listening party: p 140-141 + Decay van p 148 Holland Festival p 140-141 Dingen Democracy 12:30 & 13:30 11:00 p 151 20:30 p 146 12:30 & 13:30 17:00 p 157 p 140-141 Arthur & Lucas Talkshow John McGuire 17:00 p 149 Zuiveringshal p 140-141 17:00 p 143 p 148 Univ. theater p 148 Jussen p 141 17:00 p 156 West Workshop Crumb Steim 15:30 p 155 Let’s talk Talkshow Muziek­ Muziek­ 14:00 p 139 Synthesizer De Balie about dance p 141 gebouw gebouw workshop Javaanse 15:15 p 152 The Nation, The Nation, Chassé Work- 11:00 p 162 mystiek Muziek­ deel 7 vanaf deel 7 vanaf shop Flex 20:00 p 147 Muziek­ gebouw 16:00 p 153 16:00 p 153 14:00 p 163 Muziek­ gebouw The Nation, gebouw The Nation, deel 7 vanaf De Balie Muziek­ Bouw je eigen deel 7 vanaf 16:00 p 153 Geschiedenis gebouw hoorn 13:00 16:00 p 153 schrijven Digitalk #3 + wereld­ 20:00 p 145 16:00 p 150 première Robot Party Wilbert 17:00 p 151 Bulsink p 164