2007 in Het Kader Van De Gebiedsgericht Samenwerkin

www.overijssel.nl

Provinciale Staten van Overijssel Postadres Provincie Overijssel Postbus 10078 8000 GB Zwolle

Telefoon 038 425 25 25 Telefax 038 425 48 60

Uw kenmerk Uw brief Ons kenmerk Datum EMT/2005/5440 12 12 2005

Bijlagen Doorkiesnummer Inlichtingen bij 425 17 65 hr. A. Potze

Onderwerp Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005 – 2007

In het kader van de gebiedsgericht samenwerking maakt de provincie met gemeenten en waterschappen gezamenlijke visies en uitvoeringsafspraken gemaakt. Voor de stedelijke netwerken zijn dat Netwerkstadvisies en GSB-convenanten . Voor de plattelandsgebieden in Overijssel worden tezamen met gemeenten en waterschappen gebiedsprogramma’s opgesteld. Al eerder mocht u voor Zuidwest Twente en Salland het Gebiedsprogramma 2005-2007 ontvangen, nu is ook het programma voor Noordoost Twente beschikbaar. Het Gebiedsprogramma Noordoost Twente omvat de thema’s landbouw, natuur, landschap, landgoederen, water, sociale vitaliteit en bedrijvigheid, en recreatie en toerisme. Het Reconstructieplan en het deelplan Noordoost Twente vormen de basis voor het programma. Per thema is aangegeven wat de ambities zijn, wat de voorgestane aanpak is en welke resultaten via de gebiedsgerichte samenwerking eind 2006 gerealiseerd moeten zijn.

Bij correspondentie graag ons kenmerk vermelden. RABO Zwolle 3973.41.121

Bezoekadres Tijdens de renovatie van het provinciehuis is een deel van de organisatie gehuisvest op Luttenbergstraat 2 Zwolle kantoorlocatie Rechterland 1 te Zwolle. Zie voor meer informatie www.overijssel.nl. Rechterland 1 Zwolle

U vindt het Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 onder het SIS-nummer PS/2005/1311.

Gedeputeerde Staten van Overijssel,

voorzitter,

secretaris,

Gebiedsprogramma 2005-2007 Noordoost-Twente

april 2005

februari 2005

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007

April 2005

Colofon

Datum April 2005

Auteur Gebiedsteam en Aanjaagteam Noordoost Twente

Project/kenmerk Gebiedsgericht werken Noordoost Twente

Inlichtingen bij Aanjaagteam Noordoost Twente Arnout Potze Telefoon 038 425 1765 [email protected]

Adresgegevens Postbus 10078 8000 GB Zwolle 038 – 425 1989 [email protected]

Bezoekadres: Informatiecentrum Noordoost Twente Bisschopstraat 12 7595 AT Weerselo 0541-662747

Inhoudsopgave

1 Inleiding 5 1.1 Schets van Noordoost Twente 5 1.2 Systematiek, status en procedure 6

2 Aanpak en resultaten 7 2.1 Thematische uitwerkingen en gebiedsuitwerkingen 7 2.2 Landbouw en natuur 8 2.3 Landschapontwikkeling en landschapszorg 13 2.4 Sociale vitaliteit en versterking bedrijvigheid 15 2.5 Versterken recreatieve routestructuren en toerisme 18 2.6 Landgoederen 20 2.7 Water en milieu 21

3 Communicatie 24

Bijlagen 25

Bijlage 1: Kaart ligging Noordoost Twente Bijlage 2: Prestatietabel Provincie-Rijk 2005/2006 Uitvoeringsprogramma Reconstructie

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 3 4 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 1 Inleiding

1.1 Schets van Noordoost Twente

Noordoost Twente omvat de gemeenten Tubbergen, Dinkelland, Oldenzaal en Losser. In het noorden en oosten wordt het gebied begrensd door Duitsland en aan de zuidwestkant door de stedenband Enschede-Hengelo-Borne-Almelo. Zie bijlage 1 voor een kaart met de ligging van het gebied. In Noordoost Twente wonen ongeveer 100.000 mensen, waarvan ruim 30.000 in Oldenzaal. Het gebied meet ongeveer 45.000 ha. Daarmee is het voor Nederlandse begrippen dunbevolkt. Landbouw, natuur, recreatie en toerisme, landschap en de watersystemen zijn nauw met elkaar verweven. De landbouw beslaat 80 % van het grondgebruik. Delen van Noordoost Twente bestaan uit (particuliere) landgoederen waarvan het merendeel is gerangschikt is onder de Natuurschoonwet.

Het gebied wordt gekarakteriseerd door een afwisselend, kleinschalig en reliëfrijk landschap. Het fraaie landschap, in samenhang met de cultuurhistorische elementen, geven Noordoost Twente een eigen identiteit. Daarom valt het gebied bij toeristen in de smaak. Tegelijkertijd vervult het gebied een belangrijke recreatieve functie voor de bevolking in de stedenband Enschede-Hengelo-Borne- Almelo.

Industriële activiteiten zijn in Noordoost Twente beperkt. Met uitzondering van de A1 en de spoorlijn van Oldenzaal naar Osnabrück, wordt het gebied niet door grote infrastructurele werken doorsneden. Qua werkgelegenheid zijn dienstverlening en nijverheid de belangrijkste activiteiten. De landbouw is goed voor ca. 11 % van de arbeidsplaatsen. Daarnaast liggen er in het gebied veel landelijk gelegen woonkernen.

Karakteristiek voor het gebied zijn de stuwwallen van Ootmarsum en Oldenzaal, erosiedalen en dekzandruggen. Kenmerkend zijn de gevarieerde bodemkundige opbouw en waterhuishouding, waarin ook de mens een belangrijke factor is geweest. Op de stuwwallen en in het oostelijke dekzandgebied treffen we veld- en haarpodzolgronden aan, op de essen enkeerdgronden en in de beekdalen kleiachtige gronden. In de loop der tijd is in Noordoost Twente een gevarieerd en waardevol cultuurlandschap ontstaan met bijzondere landschaps- en natuurwaarden. Behalve het agrarische cultuurlandschap komen er soortenrijke oude bossen, vochtige en droge schraallanden, en beken en beekdalen voor.

Sociaal en economisch is de verweving met Duitsland beperkt, maar groeiende. In recreatief opzicht vormt het grensgebied meer een eenheid. Dit komt al tot uiting in het aantal grensoverschrijdende recreatieve voorzieningen, als fietsen wandelpaden.

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 5 Grote delen van de ecologische hoofdstructuur grenzen aan Duitsland. Vooral de Dinkel speelt een cruciale rol in de relatie met onze oosterburen, maar ook voor gebieden als Mander, de Bergvennen, Punthuizen en de Snoeyinksbeek zijn relaties te onderkennen. Bestuurlijk zijn er contacten met de Duitse partners via de Euregio en de Grenswatercommissie.

In het Structuurschema Groene Ruimte was Noordoost Twente aangewezen als Waardevol Cultuur- landschap. Inmiddels is het gebied in de Nota Ruimte voorgedragen als Nationaal Landschap.

1.2 Systematiek, status en procedure

Het Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005 – 2007 bevat de resultaten die de overheden in het gebied (gemeenten, waterschap en provincie) gezamenlijk gaan bereiken. De peildatum voor het bereiken van die resultaten is eind 2006. Een deel van de resultaten is ook opgenomen in –de prestatietabel 2005/2006- voor het Uitvoer- ingsprogramma Reconstructie, dat de provincie Overijssel met de rijksoverheid heeft afgesloten (bijlage 2). De thematische paragrafen in hoofdstuk 2 sluiten af met de afspraken in het Uitvoeringsprogramma Reconstructie over dat thema. Om een vergelijking mogelijk te maken met de Deelnota Noordoost Twente, zoals die in 2003 in de streekcommissie is vastgesteld, zijn ook de doelstellingen uit die Deelnota Noordoost Twente opgenomen. Deze kolom is alleen ter illustratie, daarover worden in het Gebiedsprogramma geen besluiten genomen. Let wel: Noordoost Twente was in 2003 inclusief de gemeente Twenterand, de doelstellingen waren omschreven voor de periode tot 2018.

Telkens staat per thema ook beschreven met welke ‘aanpak’ deze resultaten bereikt gaan worden, en welke doelstellingen daarmee gerealiseerd gaan worden. Aanpak en doelstelling gelden tot eind 2007, vandaar een Gebiedsprogramma 2005 – 2007. Het is een voortschrijdend meerjarig programma, het volgende programma zal 2006 – 2008 beslaan.

In het Reconstructieplan is sprake van 3 knopen in de ‘reconstructieopgave’: de milieu-, ruimte- en de leefbaarheidsknoop. De afspraken in het Uitvoeringsprogramma Reconstructie voor 2005-2006, zoals opgenomen in bijlage 2, zijn langs deze knopen geordend. In het programma zijn de vraagstukken en resultaten in de leefbaarheidsknoop opgenomen onder het thema ‘sociale vitaliteit en versterking bedrijvigheid’ in paragraaf 2.4’. De resultaten binnen de milieuknoop en ruimteknoop zijn verwerkt in de overige paragrafen, omdat deze vaak vervlochten zijn in de concrete, fysieke projecten met zowel milieu, als ruimtelijke gevolgen.

In januari 2005 is naar aanleiding van het ontwerp-Gebiedsprogramma overleg gevoerd over de ontwikkelingen en kansen in het gebied met maatschappelijke organisaties. Daarnaast is gevraagd of er projecten aan het programma toegevoegd zouden moeten worden. Voor de belangrijkste projecten is bekeken of er voldoende uitvoeringsmiddelen zijn. Deze strategische projecten zijn in het programma apart aangeduid, ze hebben naar het oordeel van het Bestuurlijk Gebiedsoverleg grote betekenis voor de gebiedsontwikkeling. Reden om de ontwikkeling en voortgang van deze projecten van nabij te volgen. Daarvoor is het Gebiedsprogramma voorafgaand aan behandeling in het Bestuurlijk Gebieds- overleg in de dagelijkse besturen van de overheden voorgelegd. Voor de overige projecten zal per project een afzonderlijke beslissing over uitvoering worden genomen.

Het Bestuurlijk Gebiedsoverleg heeft op 11 april 2005 ingestemd met dit Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005 - 2007. Dat betekent dat het programma uitvoering geeft aan het beleid van de gemeenten in Noordoost Twente, Waterschap Regge en Dinkel en Provincie Overijssel en dat de genoemde resultaten realistisch en haalbaar worden geacht.

6 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 2 Aanpak en resultaten

2.1 Thematische uitwerkingen en gebiedsuitwerkingen

De partners in het BGO Noordoost Twente hebben voor het programma 2005-2007 gekozen voor een vijftal thema’s, te weten: 1. Landschapsontwikkeling en -beheer 2. Sociale vitaliteit en versterking bedrijvigheid 3. Versterking recreatieve routestructuren 4. Landgoederen (landgoedversterkingsplannen) 5. Water (milieu/bodem)

Daarnaast gelden er voor het hele reconstructiegebied, en dus ook voor Noordoost Twente, een aantal centrale maatregelen voor de thema’s landbouw en natuur. Meer concreet gaat het daarbij om: 1. Verplaatsing en omschakelen intensieve veehouderij uit extensiveringsgebied 2. Verplaatsen melkveehouderij in nitraat extensiveringsgebied 3. Aankoop grond en gebouwen voor EHS, herverkaveling en bedrijfsverplaatsing 4. Inrichten nieuwe natuur 5. Uitvoeren robuuste verbindingen.

In dit hoofdstuk van het gebiedsprogramma zijn deze thema’s in de volgende paragrafen vertaald naar maatregelen en projecten voor Noordoost Twente. Allereerst de plan- en gebiedsuitwerkingen, daarna de centrale thema’s landbouw en natuur en vervolgens de gebiedsspecifieke thema’s. Daarbij wordt per paragraaf in een tabel een overzicht gegeven hoe de doelstelling uit de Agenda Vitaal Platteland (AVP), het Uitvoeringsprogramma van het Reconstructieplan (voor 2005 – 2006) en de operationele doelen uit het Deelplan Noordoost Twente van de Reconstructie met elkaar verbonden zijn. Respectievelijk in de kolommen 1 (Agenda Vitaal Platteland), kolommen 2 en 3 voor het Uitvoeringsprogramma Reconstructie 2005 en 2006, en de operationele doelen uit de Deelnota Noordoost Twente uit 2004 in kolom 4.

Plan- en Gebiedsuitwerkingen (strategisch project)

Voor een aantal gebieden binnen Noordoost Twente worden nadere uitwerkingen gemaakt, waarbij zowel herinrichting, als uitvoeringsprojecten worden geïdentificeerd, op basis van samenhangende problemen in die (deel-)gebieden. Het betreft hier voor een deel bestaande landinrichtingen: Losser en Saasveld-Gammelke. Saasveld-Gammelke zal daarbij verruimd worden naar het bekenstelsel ten noorden van het landinrichtingsgebied. Verder zijn er in Noordoost-Twente 5 nieuwe gebieds- en planuitwerkingen. De planuitwerking Hezingen-Mander is gestart in 2003. In 2004 is de voorbereiding gestart van de planuitwerking De Ruimte van Itterbeek tot Loolee (LOG Geesteren en LOG Albergen/’t Geziet). De gebiedsuitwerkingen Springendal, de IV-cluster Saasveld en Ottershagen zullen in 2005 of 2006 starten. In Dinkelland en Hezingen-Mander is aanpassing van het bestemmingsplan buitengebied voorzien. Omdat de plan- en gebiedsuitwerkingen de basis leggen voor verdere uitvoering, worden de 7 uitwerkingen samen als strategisch project beschouwd.

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 7 Tabel: Plan- en gebiedsuitwerkingen met opdrachtnemer en fasering

Planuitwerking Opdrachtnemer ha fase

Losser (Herinrichting) Provincie/DLG 8500 Planuitwerking gereed medio 2005

Saasveld-Gammelke Provincie/DLG 3100 Uitvoering in modules (bekenstelsel/herinrichting) Hezingen-Mander Gemeente Tubbergen 2000 Ruimtelijk Kwaliteitskader vastgesteld in B&W voorjaar 2005

De Ruimte (van Itterbeek tot Gemeente Tubbergen 6000- Start (besluit uitbesteding) in B&W Loolee, voorheen LOG Geesteren 8000 voorjaar 2005 en Albergen/’t Geziet)

Gebiedsuitwerking Opdrachtnemer ha fase

Springendal Gemeente Dinkelland ca. Opstarten in 2006 1500

Ottershagen (fase I: uitwerking Waterschap Regge & Va. 250 Uitwerking fase 1 gereed okt. 2005 waterretentie) Dinkel

IV-cluster Saasveld Gemeente Dinkelland pm Opstarten in 2005

Tabel: Planuitwerkingen en –aanpassingen in het Uitvoeringsprogramma Reconstructie 2005-2006

Agenda Vitaal Uitvoeringsprogramma Aantal ter vergelijking: Platteland Reconstructie 2005-2006 operationele doelen (- 2018) in deelplan Noordoost Twente ( incl. Twenterand) uit 2003

AVP 0: Goede ruimtelijke Planuitwerkingen 3 - structuur

Aanpassingen RO-plan 2 -

2.2 Landbouw en natuur

Dit thema is niet specifiek voor Noordoost Twente, maar is prioritair voor het hele reconstructiegebied. Een aantal maatregelen wordt dan ook voor het hele reconstructiegebied genomen. Waar mogelijk is er een invulling of maatregel specifiek voor Noordoost Twente verwoord, anders staat achter de maatregelen tussen haakjes (centraal).

Omschrijving

Noordoost Twente kent circa 2000 landbouwbedrijven, het merendeel melkveebedrijven (40 %) en bedrijven met graasdieren (25 %). Ongeveer 700 bedrijven hebben een intensieve tak, waarvan ca. 140 bedrijven > 40 nge. Van de intensieve bedrijven liggen er ca. 45 in extensiveringsgebied, waarvoor bij de vaststelling van het Reconstructieplan een voorbereidingsbesluit is genomen. In Noordoost Twente zijn circa 50 boomteelt- en/of tuinbouwbedrijven. Het grondgebruik van deze tak groeit.

8 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007

Er zijn ongeveer 100 bedrijven die deelnemen aan agrarisch natuurbeheer (SAN). Naast de drie grote terreinbeherende natuurbeschermingsorganisatie Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Landschap Overijssel zijn er particuliere natuurbeheerders die deelnemen aan de subsidieregeling natuurbeheer. De ca. 75 landgoederen omvatten circa 3500 ha, waarvan landgoed Singraven het grootste is. Zie ook paragraaf 2.6 over landgoederen.

Doelstellingen

1. Het versterken van de blijvende en grondgebonden landbouw, die ecologisch, economisch en sociaal duurzaam is. 2. Het realiseren van de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur (uiteindelijk ca. 2000 ha nieuwe natuur), met een aandeel van 40-60 % particulieren in het eigendom en beheer. 3. Verplaatsen of omschakelen van de intensieve landbouw in extensiverings- gebieden. Het ontwikkelen van een duurzame intensieve veehouderij die landschappelijk is ingepast, in de overige gebieden.

Aanpak

1. Herverkavelen en extensiveren grondgebonden landbouw De landinrichting Losser wordt voortgezet in een Planuitwerking. Deze uitwerking is medio 2005 gereed. Het vastgestelde herinrichtingsplan Saasveld-Gammelke is in uitvoering. In de planuitwerkingen Hezingen-Mander en De Ruimte van Itterbeek tot Loolee wordt gezocht naar instrumenten door een landinrichting nieuw stijl om de verkaveling voor de bedrijven te verbeteren. Voor de overige gebieden wordt gezocht naar mogelijkheden van vrijwillige kavelruil. Zowel bij wettelijke, als vrijwillige verkaveling dient kavelvergroting gepaard te gaan met versterking van de landschappelijke structuur. Voor de extensivering van de melkveehouderij wordt een pilotproject gestart, waarbij ook de gronden voor natuur en van natuurbeheerders worden betrokken.

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 9 2. Groene diensten en particulier natuur- en landschapsbeheer In Noordoost Twente wordt een project groene diensten uitgewerkt, gericht op integratie van particulier natuur- en landschapsbeheer, recreatieve toegankelijkheid en waterretentie. Daarmee wordt opschaling beoogd van pilotprojecten groene diensten, op basis van de eerder ontwikkelde Kwaliteitsimpuls landschap, zoals ‘Boeren met Natuur’ op landgoed Twickel (Zuidwest Twente). De provincie zal een project ontwikkelen voor vraagbundeling en basis- financiering, waarbij medefinanciering wordt gezocht bij de rijksoverheid door Subsidieregeling Agrarische Natuurbeheer en de Subsidieregeling Natuurbeheer (voor particulier natuurbeheer) met aanvulling in het kader van het Nationaal Landschap, mogelijk met inschakeling van EU-gelden. Daartoe zal ook de organisatie voor (particuliere) natuur- en landschapsbeheer in Noordoost Twente versterkt worden (zie ook 2.3).

3. Bedrijfsvernieuwing en -verbreding De overheden willen innovatie ondersteunen en faciliteren. In Noordoost Twente zijn goede mogelijkheden voor verbreding naar zorg, bio-energie, toerisme, paardenhouderij en groene/blauwe diensten (zie hierboven). Dat gebeurt door financiering van Stimuland of andere innovatieve samenwerkingsverbanden en het inzetten van een gebiedsmakelaar, die (ruimtelijke) ontwikkelingen van verschillende bedrijven aan elkaar probeert te knopen (Stimuland, DLG).

4. Verplaatsen of omschakelen intensieve landbouw Het Coördinatiecentrum Intensieve Veehouderij is beschikbaar om met intensieve landbouwbedrijven in extensiveringgebieden de mogelijkheden te bespreken voor verplaatsing of omschakeling. De overheid heeft middelen voorhanden om dit financieel te ondersteunen. Het gaat in Noordoost Twente om ca. 8 bedrijven die verplaatsen. In de periode 2005-2006 zullen wij 2 verplaatsingen realiseren (CIV). Nog eens 10-20 bedrijven zullen omschakelen of hun activiteiten beëindigen. Daarvan 8 in de periode 2005-2006 met behulp van de Rood voor Rood-regeling die financiering kan bieden voor deze omschakeling. Door deze aanpak wordt bijgedragen aan vermindering van de milieu- belasting, voornamelijk locale stankhinder en ammoniakdepositie op natuurgebieden.

5. Ontwikkelingsruimte en clustering voor intensieve veehouderij In de Landbouwontwikkelingsgebieden (Albergen/Geesteren) is ruimte voor ontwikkeling van de intensieve veehouderij, naast de ontwikkeling van andere landbouwtakken. De gebiedsuitwerking De Ruimte van Itterbeek tot Loolee zal daar verder invulling aan geven. Bij Saasveld zal een gebiedsuitwerking voor het landbouwontwikkelings- gebied en de intensieve landbouwbedrijven in het aanpalende verwevingsgebied gemaakt worden. In de verwevingsgebieden is beperkt ruimte voor ontwikkeling van bestaande intensieve bedrijven. Zij kunnen daarvoor een ‘sterlocatie’ aanvragen bij het college van Burgemeester en Wethouders van de gemeente waar het bedrijf is gevestigd. Een sterlocatie is een bestaand agrarisch bouwperceel binnen het verwevingsgebied waar een intensief veehouderijbedrijf of een grondgebonden landbouwbedrijf met een intensieve tak (gemengd bedrijf) is gevestigd. Dit bedrijf beschikte op het tijdstip van ter inzage legging van het ontwerp-reconstructieplan (7 januari t/m 4 februari 2004) over een geldige milieuvergunning en tenminste 250 m2 bebouwde oppervlakte voor de intensieve veehouderij beschikt. De intensieve bedrijven moeten, naast andere voorwaarden wat ligging e.d. betreft, voldoende omgevingsruimte hebben om door te kunnen groeien tot een omvang van tenminste 175 NGE en de intensieve tak van de gemengde bedrijven tot 140 NGE (normen 1998). Zie voor verdere informatie www.overijssel.nl onder ‘reconstructie’ .

6. Ontwikkelingsperspectief voor de boomteelt De boomteelt is een landbouwtak in opkomst, waardoor het ruimtegebruik en het aantal arbeidsplaatsen zal toenemen. Boomteelt kan echter ook de waterkwaliteit en –lokaal- de landschappelijke kwaliteit aantasten. Provincie, gemeenten en waterschap willen samen met de boomteelt- sector een ontwikkelingsperspectief schetsen, waarmee de sector zich duurzaam kan ontwikkelen. Bekeken zal worden of dit voor Twente, dan wel een deelgebied of in combinatie met de rest van Overijssel opgesteld zou moeten worden.

10 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 7. Aankoop, doorlevering en beheer van natuurgebieden Voor de gebieden die in het Natuurgebiedsplan Noordoost Twente zijn aangewezen als natuurontwikkelingsgebied of reservaatsgebied, zal de aankoop, doorlevering en beheer aan terreinbeherende natuurbeschermingsorganisaties plaatsvinden. Er zal tot en met 2006 ca 120 ha verworven worden.

Resultaten 2005-2006 (tussen haakjes staat de eerstverantwoordelijke uitvoerder)

· 40 adviezen toekomstgericht ondernemen (Stimuland, gebiedsmakelaar) · Strategisch project: Ontwikkelingsperspectief voor de boomteelt (Provincie) · 1 project uitgewerkt en uitgevoerd extensivering melkveehouderij (Provincie/CLM) · Strategisch project: kavelruil § 4 projecten (200 ha) vrijwillige kavelruil (Provincie) § 1 project Kavelruilplus (100 ha) (Provincie) § Landinrichting nieuwe stijl in HeMa-gebied (gemeente) · Planologische regeling 4 bedrijven HeMa (Ruimtelijke kwaliteitskader) (gemeente) · Opzetten en begeleiden 2 projecten Landbouw en Zorg (Stimuland) · Uitvoering 2 projecten plattelandsvisie Tubbergen (gemeente, SPOT) · Ruimte geven aan nieuwe onderneming § 10 bedrijven:5 in Hezingen-Mander, 5 verspreid in gebied, 3 daarvan in VAB’s (gemeenten) · Proefopstelling bio-energie bedrijven cluster Saasveld of Fleringen (Energiebureau Overijssel) · Verkenning cluster paardenhouderij (PM) · Verplaatsing 1 intensief bedrijf (VIV-regeling) (Provincie) · Beëindiging 8 intensieve bedrijven/takken via Rood voor rood (gemeente) · Toepassen innovatieve technieken op 2 bedrijven (Stimuland) · In stand houden CIV (centraal Reconstructiegebied, provincie en GLTO) · Gebiedsuitwerking IV-cluster Saasveld (gemeente) · Pilotproject ‘Ingroeimodel WAV’ (gemeente) · Uniforme procedure sterlocaties (centraal Reconstructiegebied, provincie) · Vestigen groene diensten/opschaling proefproject Kwaliteitsimpuls Landschap naar Nationaal Landschap (Provincie) · Stimuleren particulier natuurbeheer, incl. versterken organisatie (Provincie) · Introductie wachttijd voor verwerving begrensde natuurgebieden (BBL) · Particulier natuurbeheer van 120 ha natuur (Provincie)

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 11 · Aankoop, inrichting en beheer door natuurbeschermingsorganisaties van 120 ha nieuwe natuur (Provincie) · Uitvoering 2 projecten Regionale afzetketens (Stimuland) · 2 deelnemers project biologische landbouw (Stimuland) · Vaststellen verkavelingsbehoefte Noordoost Twente (DLG) · Strategisch project: Uitvoering Landinrichtingsplan Saasveld-Gammelke (DLG) § recreatie, bekensysteem, landschap § concept Plan van toedeling § vastgestelde Stadsrandvisie · Oprichting Regionale Grondbank (centraal; provincie )

Tabel: Landbouw en natuur in het Uitvoeringsprogramma Reconstructie 2005-2006

Agenda Vitaal Uitvoeringsprogramma Aantal ter vergelijking: Platteland Reconstructie 2005-2006 operationele doelen (- 2018) in deelplan Noordoost Twente ( incl. Twenterand) uit 2003

1: Duurzame landbouw Intensieve bedrijven beëindigen of 2 3: Terugdringen verplaatsen verstoring

1: Duurzame landbouw Bedrijven met subsidies voor 1 innovatie Coördinator agrologistiek/ 1 ketenvorming

ha groene diensten 500 Adviezen aan landbouwbedrijven 40

1: Duurzame landbouw; CIV 1 Landbouwontwikkelings- gebieden

Inrichtingsplan cluster 1

Intensieve Veehouderij 1: Duurzame landbouw ha wettelijke herverkaveling: afgerond 0 in uitvoering 3100 planuitwerking 8500

ha vrijwillige kavelruil 300

2: Realiseren EHS ha aankoop voor natuur- 120 218 ha/jaar beschermingsorganisaties

ha particulier natuurbeheer 120 -

2: Verbinden van ha aankoop, inrichten of particulier 0 natuurgebieden natuurbeheer

Opheffen faunaknelpunten 0 95 km en 73 (=100 %) knelpunten oplossen Soortenbeleid: Vliegend Hert

12 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 2.3 Landschapontwikkeling en landschapszorg

Omschrijving

Het landschap in Noordoost Twente is van hoge kwaliteit. Op nationaal niveau is het gebied Belvedère-gebied en in de recente Nota Ruimte is Noordoost Twente genoemd als Nationaal Landschap. De ruimtelijke kwaliteit wordt door bewoners en bezoekers hoog gewaardeerd, al zijn er hier en daar ook hiaten in de kenmerkende beplanting. Sinds de jaren negentig draait het Landschapszorgsysteem, waarmee landschapselementen worden hersteld en in de onder- houdsregeling van de Subsidiereling Agrarisch Natuurbeheer worden opgenomen. Voor de landbouw kunnen landschapselementen een handicap in de bedrijfsvoering geven. Van de andere kant zijn landschapselementen een natuurlijk element op de Twentse landbouwbedrijven, waarvan het onderhoud vanzelfsprekend is ingepast in de bedrijfsvoering. De inkomsten uit landschapsonderhoud zijn voor de eigenaar doorgaans te gering om een substantiële inkomstenbron te vormen en de kosten te dekken. Op gebiedsniveau kan het landschap echter als een belangrijke economische drager worden gezien, in het bijzonder voor de toeristische en de dienstverlenende sectoren, die gebaat zijn bij een prettige woon- en recreatieomgeving.

Doelstelling

Herstel en behoud van de kwaliteit van open en kleinschalige landschappen.

Aanpak

In Noordoost Twente fungeert al een aantal jaren een landschapszorgsysteem, waaraan alle overheden bijdragen. Hiermee worden landschapselementen hersteld en opgenomen in de Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer voor het onderhoud. In 2004 is het opstellen van een Landschapsontwikkelingsplan gestart (inclusief Twente- rand) en is door de rijksoverheid in de Nota Ruimte Noordoost Twente opgenomen als Nationaal Landschap. De aanpak voor het thema landschap richt zich op uitvoering van het landschapsontwikkelingsplan en het landschapszorgsysteem, waarvoor meer uitvoeringsmiddelen benodigd zijn, ook om

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 13 landschapsonderhoud tot een inkomensfunctie te geven voor een aantal landbouwbedrijven en grondeigenaren. Verder zou de betrokkenheid van bewoners en bedrijven bij het landschap vergroot moeten worden. Het Landschapsontwikkelingsplan beoogt kaders aan te geven voor sociaal-economische ontwikkeling, zowel voor agrarische als andere bedrijven en activiteiten. Om de ruimtelijke kwaliteit en de streekidentiteit te behouden worden een ontwerpende benadering van gebiedsuitwerkingen en streekeigen bouwen gestimuleerd.

Resultaten 2005-2006 (tussen haakjes staat de eerstverantwoordelijke uitvoerder)

· Landschapsontwikkelingsplan Noordoost Twente (en Twenterand) opstellen en uitvoeren (gemeenten) · Strategisch project: Gezamenlijke uitwerking van Nationaal Landschap Noordoost Twente, inclusief begrenzing (provincie) · Uitvoering project Historische elementen Twente (Landschap Overijssel) · Uitvoering Cultuur met Kwaliteit Vasse en Deurningen (Dorpen in het Groen) (Landschap Overijssel) · Uitvoering dorpsplan Beuningen (Landschap Overijssel) · Voortzetting uitvoering Landschapszorgsysteem in 2005-2007: landschapselementen herstellen (Landschap Overijssel) · Uitvoering Villa Virga (lanenproject, via POP) (Landschap Overijssel) · Uitbreiding landschapszorgsysteem voor HeMa-gebied (Landschap Overijssel) · Handreiking provincie en gemeenten voor paardenhouderij (provincie) · Sloop van ontsierende stallen (5-10 ) via Rood voor Rood Metgeslotenbeurs (gemeente) · 2 beeldkwaliteitsplannen voor sterlocatiebedrijven (gemeente) · 1 vestiging bezoekerscentrum (gemeente)

Tabel: Landschapsontwikkeling en landschapszorg in het Uitvoeringsprogramma Reconstructie 2005-2006

Agenda Vitaal Uitvoeringsprogramma Aantal ter vergelijking: Platteland Reconstructie 2005-2006 operationele doelen (- 2018) in deelplan Noordoost Twente (incl. Twenterand) uit 2003

AVP 5: Opstellen en uitvoeren dorps- plannen 2 (4) Landschap

Opstellen en uitvoeren 1 landschapsontwikkelingsplan

Aantal hectares aanleggen en 90 2000 opknappen landschapselementen Opstellen en uitvoeren 1 beeldkwaliteitsplan

Slopen ontsierende opstallen 5-10 Opstellen en uitvoeren beeld- 8 8 (in 2008) kwaliteitsplannen of bedrijfsnatuurplannen Uitvoeren Landschapszorg- systeem 1 800 km (in 2015) 5 gemeenten en 600 particulieren

14 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 2.4 Sociale vitaliteit en versterking bedrijvigheid

Omschrijving

De sociale vitaliteit van Noordoost Twente is sterk verbonden met de mogelijkheden voor behoud en ontwikkeling van bedrijvigheid in het gebied. Vandaar dat het Bestuurlijk Gebiedsoverleg besloten heeft deze thema’s samen te voegen.

Hoewel de landbouw in Noordoost Twente nog altijd beeldbepalend is voor het platteland – het oppervlaktegebruik van de landbouw bedraagt ca 80% - verliest deze sector in sociaal-economisch opzicht terrein. Wel zijn in Noordoost Twente zijn ten opzichte van de hele provincie nog veel personen werkzaam in de landbouwsector: 11 % t.o.v. 6% in geheel Overijssel (cijfers 2003 - BIRO). Wordt de gemeente Oldenzaal, waar het aantal landbouwbedrijven klein is, buiten de cijfers gelaten, dan is het aandeel landbouw in het aantal banen 18%.

Tabel: Percentage werkgelegenheid (aantal banen) in Noordoost Twente (Biro, 2003)

Landbouw 11% Nijverheid 16% Bouwnijverheid 13% Handel en reparatie 18% Horeca 7% Vervoer, opslag en communicatie 7% Financiële diensten 2% Zakelijke diensten 6% Niet-commerciële dienstverlening 20%

Er zijn in Noordoost Twente ca. 4800 personen werkzaam in de landbouwsector, die voor 3% bijdragen aan het Bruto Regionaal Product van het gebied (Corop-regio). Kansrijke groeisectoren zijn recreatie en toerisme, evenals de zakelijke dienstverlening, de niet- commerciële dienstverlening, de transportsector en de bouwnijverheid. Maar per saldo zal de groei van de werkgelegenheid in plattelandsgebieden achter blijven ten opzichte van de meer stedelijke gebieden, mede veroorzaakt door de terugval van banen in de nu relatief omvangrijke landbouwsector.

Het gevolg is dat het voorzieningenniveau in het landelijke gebied in toenemende mate onder druk komt te staan. Het verschuivende sociaal-economische draagvlak noopt nogal wat spelers in de markt tot het sluiten of versoberen van de dienstverlening (bijv. winkels en banken). Maar ook publieksvoorzieningen (dorpshuizen, scholen, zorgvoorzieningen, kinderopvang e.d.) kunnen, mede door de steeds krappere lokale middelen, demografische veranderingen en andere behoeftepatronen, het hoofd moeilijk boven water houden. Daarom worden in het gebiedsprogramma projecten uitgevoerd die ruimte bieden aan nieuwe economische dragers in het landelijke gebied. De projecten zijn er tevens op gericht een aantal knelpunten weg te nemen voor economische ontwikkelingen. In het gebiedsprogramma zijn verder projecten opgenomen die ten doel hebben met nieuwe, onverwachte oplossingen een voorzieningenpakket op kleinschalig niveau te ondersteunen. Dit om de sociale samenhang en de versterking van de eigen identiteit bij de bewoners te ondersteunen en aan te jagen.

Doelstelling

Het bieden van ruimte aan nieuwe economische dragers ter versterking van de bedrijvigheid in het gebied; het op peil houden van de werkgelegenheid; het voorzieningenpakket ondersteunen met als doel de sociale samenhang in het gebied te behouden.

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 15 Aanpak

Ruimte geven en ondersteunen van initiatieven die bijgedragen aan sociale vitaliteit of versterking van bedrijvigheid.

Resultaten 2005-2006 (tussen haakjes staat de eerstverantwoordelijke uitvoerder)

· Strategisch project: Pilotproject Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning: er loopt met betrekking tot de invoering van deze nieuwe wet een aanvraag bij het Ministerie VWS (december 2004) om in Noordoost-Twente een pilot-project van de grond te tillen. De gemeenten hebben zich aangemeld voor de status van proeftuin, waarin de gemeenten voorop gaan lopen m.b.t. de invoering van de WMO en tevens nauw met elkaar gaan samenwerken (provincie). · Gemeente-overschrijdend realiseren van breedband en draadloos Internet. Hiervoor is het provinciale actieprogramma breedband Overijssel beschikbaar (Stichting Breedband). · Strategisch project: Centralisatie van voorzieningen voor het verbeteren van de leefbaarheid in de kern. Een concept-projectplan ‘versterken sociale vitaliteit’ is inmiddels gereed, waarin de gemeenten Dinkelland, Tubbergen en Losser nauw gaan samenwerken om in 5 kleine kernen een Kulturhus plus te realiseren. Deze voorzieningen kunnen worden benut voor de centralisatie van diensten, zoals winkels, post- kantoor/geldautomaat, onderwijsvoorzieningen (brede school/ROC- teleleren), kinderopvang en sportvoorzieningen. Dit voorstel krijgt als titel mee: ‘Kulturhus plus’. Het ligt in de bedoeling aan het bestaande Kulturhus-concept een aantal innovatieve elementen toe te voegen. Hierbij kan gedacht worden aan deelname van zorgaanbieders, zorgloketten in het kader van de nieuwe WMO, etc. Ook wordt een steunpunt ingericht voor de vrijwilligers die de nieuwe Kulturhusen gaan runnen (gemeenten, OBD-Projectbureau Kulturhus). · Creëren van woonmogelijkheden voor jonge starters en ouderen (zit al in de Woonvisie) Realiseren van nieuwe woon-zorgzones behoort eveneens tot de mogelijkheden (gemeente) · Programmering van een Regionaal Cultuurhistorisch Informatiecentrum (gemeenten in samenwerking met bijvoorbeeld Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer of Landschap Overijssel) · Instellen makelaar voor MKB en/of toeristische sector (Kamer van Koophandel, branche- organisaties) · Afstemming van bedrijvigheidplannen tussen de gemeenten (binnen het Regionaal Platform Bedrijventerreinen) (provincie) · Het geven van een nieuwe bestemming aan cultuurhistorisch waardevolle gebouwen en bedrijven (gemeente) · Quick-scan overige bedrijvigheid in het buitengebied (provincie)

Lagere prioriteit (nader uit te werken) · Combinatie Zorg en Arbeid (bijv. nagaan wat er aan kinderopvang is in het gebied en of dit tegemoet komt aan de behoefte); Informatiepunt opzetten. · (Sociale) invulling Vrijkomende Agrarische Bebouwing (inventarisatie en welke regels willen we daarbij hanteren) (gemeente, coöperaties) · Steunpunt Landbouw en Zorg (o.a. opzetten structuur voor zorgboerderijen) (Stimuland) · ICT en hulpverlening/zorg; vraagbundeling telezorg. Voorstel is de initiatieven op dit terrein uit te breiden naar Noordoost Twente. Het actieprogramma breedband Overijssel kan hierbij ingezet worden (ICT en Zorg) · Het festival Momentum: podiumkunst op bijzondere locaties (GOBT/KCO) · Verbreden over alle gemeenten van het project kwaliteitsimpuls verblijfsrecreatie (nu een project van Dinkelland). · Verbreden van het project Bedrijfseconomische Basis Landgoederen · Toekomstverkenning agrarische loon- en transportbedrijven (KvK) · Strategisch ondernemen en Ondernemerschap nieuwe stijl. O.a. stimuleren van het uitvoeren van bedrijvigheidplannen (KvK) · Kenniscentrum economie landelijk gebied (samen met de UT) · Project Cultureel ondernemerschap (zoals Momentum) · Hergebruik of afbraak Vrijkomende Agrarische Bebouwing (VAB) · Bepalen ontwikkelingsruimte bedrijven in het buitengebied (bijv. loonbedrijven). De herbestemming van VAB’s en de mogelijkheden binnen de bedrijvigheidsplannen kunnen hierbij betrokken worden.

16 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 Tabel: Sociale vitaliteit en versterking bedrijvigheid in het Uitvoeringsprogramma Reconstructie 2005-2006

Agenda Vitaal Uitvoeringsprogramma Aantal ter vergelijking: operationele doelen (- 2018) Platteland Reconstructie 2005-2006 in deelplan Noordoost Twente ( incl. Twenterand) uit 2003

Sociaal- Versterken en diversificatie van 8 · Behouden van de bedrijvigheid in het Economische de niet-agrarische bedrijvigheid landelijk gebied die een belangrijke Vitalisering die past bij de ruimtelijke, bijdrage levert aan de vitaliteit en economische en sociale leefbaarheid van het gebied randvoorwaarden die het gebied · Zoeken naar en faciliteren van nieuwe stelt economische dragers die passen bij het gebied (ambachtelijk en dienstverlenend) · Stimuleren van het hergebruiken van VAB’s die de ruimtelijke kwaliteit van het landelijk gebied versterken · Uitwerken van een positieve lijst voor het hergebruiken van VAB’s · Vaststellen van de behoefte aan passende bedrijfslocaties bij de kernen die ruimte bieden aan lokale bedrijvigheid · Een aanpak om extra woningbouw strategisch in te zetten ter versterking van economische vitaliteit van het landelijk gebied · Versterken en ondersteunen 5 van dorpsorganisaties · Versterken gemeentelijk vrijwilligersbeleid 1 · Ondersteunen van initiatiefgroepen 1 plattelandsontwikkeling · Bundelen van voorzieningen 3-5 · Bundelen van voorzieningen als in Kulturhusen eerstelijnszorg, basisonderwijs, · Realiseren van zorgposten kinderopvang, woonzorglocaties, voor de eerstelijnsgezond- postkantoren, winkels en dergelijke heidszorg 1 · Realiseren van 1 extra Kulturhus in kleine · Bundeling van basisonder- kernen in NOT waar het voorzieningen- wijs en kinderopvang- niveau aantoonbaar onder druk staat voorzieningen · Enkele experimenten om te komen tot een 1 combinatie van onderwijs en verschillende vormen van kinderopvang op plaatsen waar deze voorzieningen aantoonbaar onder druk staat · Project cultureel 1 · Ontwikkelen handreiking invulling cultureel ondernemerschap ondernemerschap in bibliotheken en · Project ICT ten behoeve van Kulturhusen diensten hulpverlening aan · Opzetten experiment op het gebied van 0 bewoners nieuwe vormen van dienstverlening · Zoveel mogelijk behoud van bedrijvigheid bij de kleine kernen · Onderzoek naar de mogelijkheden tot experimenteren met (draadloze) ICT bij verbeteren van de diensten hulpverlening aan bewoners en de leefbaarheid/sociale cohesie · Instandhouden van een breed en gespreid netwerk van specifieke voorzieningen en

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 17 activiteiten voor sport en bewegen · Moderniseren of realiseren 1 · Moderniseren van een bestaand of van een nieuw cultuur- realiseren van nieuw cultuurhistorisch historisch bezoekerscentrum bezoekerscentrum · Behoud cultureel erfgoed, 1 · Oprichten van een projectorganisatie die in bevorderen toegankelijkheid samenwerking met andere partners particuliere landgoederen, culturele en cultuurhistorische realiseren netwerk van evenementen organiseert en stimuleert historische bezoekerscentra · Instellen makelaar MKB en/of toeristische sector in 2005

2.5 Versterken recreatieve routestructuren en toerisme

Omschrijving

De routenetwerken voor wandelen, fietsen, kanoën, paardrijden en mennen vormen de ruggengraat voor de recreatieve ontwikkeling van Noordoost Twente. Daarnaast is een kwaliteitsverbetering van zowel recreatieve bedrijven als publieke voorzieningen gewenst, gezien de eisen die bezoekers daaraan stellen.

Doelstelling

Vergroten van belevingswaarde en de recreatieve voorzieningen in de natuur en op het platteland. Het bevorderen van recreatief (mede-)gebruik. Het vergroten van het aantal bezoekers en de werkgelegenheid bij toeristische bedrijven.

18 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 Aanpak

1. Realiseren van routenetwerken 2. Kwaliteitsverbetering van recreatievoorzieningen en toeristische bedrijven 3. Ondersteuning promotie en productontwikkeling voor Noordoost Twente

Resultaten 2005-2006 (tussen haakjes staat de eerstverantwoordelijke uitvoerder)

· Aanleg wandelnetwerk (bruto 1200 km in Noordoost Twente) (Regio Twente) · Aanleg fietsknooppuntensysteem (300 km in Noordoost Twente) (Regio Twente) · Inventarisatie ontbrekende schakels fietspaden (Regio Twente) · Financiering en aanleg fietsverbindingen Losser (gemeente) · ATB-routes; § Bewegwijzering en beschrijving route Vasse (Regio Twente) § Netwerkontwerp ATB-routes (Noordoost-)Twente (Regio Twente) · Opknappen steunpunt Sterrenwacht Lattrop (Stichting) · Herinrichten kanaal Almelo-Nordhorn (waterschap) § Restauratie Schuivenhuisje, § Herinrichting oeverzone § Kanoroute · 7 toeristische bedrijven met een bedrijfsnatuurplan (provincie) · 1 voorbeeldbedrijf duurzaam ondernemen (provincie) · Gezamenlijke promotie en productontwikkeling (TBT) · 10 deelnemers KITO-regeling in Noordoost Twente 2003-2005 (provincie) · Ontwikkelingsruimte voor 5 nieuwe initiatieven ondernemers (gemeente)

Tabel: Recreatieve routestructuren en ontwikkeling toerisme in het Uitvoeringsprogramma Reconstructie 2005-2006

Agenda Vitaal Uitvoeringsprogramma Aantal ter vergelijking: Platteland Reconstructie 2005-2006 operationele doelen (- 2018) in deelplan Noordoost Twente (incl. Twenterand) uit 2003

AVP 6: Wandelnetwerk 1 (1200 km’s) Idem + 1 ATB-route Recreatie: landelijke Fietsnetwerk (fietsknooppunten) 1 (300 km’s) Invulling recreatief medegebruik routenetwerken kanaal Almelo-Nordhorn

Versterken/initiatieven 5 Realiseren kwaliteitsverbetering, ondernemers oplossen ruimteknelpunten, realiseren 3 nieuwe bedrijven Idem, Twents Bureau voor 1 Gezamenlijke aanpak Toerisme productontwikkeling

Bedrijven die duurzaam 7 3 bedrijfsnatuurplannen opstellen ondernemen en 2 uitvoeren, 3 (nieuwe) milieu- barometerbedrijven

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 19 2.6 Landgoederen

Omschrijving

In Noordoost Twente liggen ca. 75 landgoederen waarvan er 65 een NSW-status bezitten. De laatste jaren worden ook stoppende landbouwbedrijven omgezet in een ‘landgoed’, waarbij tenminste 5 ha als bos en natuurgebied moet zijn ingericht om fiscale voordelen te kunnen genieten.

Doelstelling

Behoud en ontwikkeling van de landgoederen in Noordoost Twente, als cultureel erfgoed en als dragend element in het landschap en de ecologische hoofdstructuur.

Aanpak

In 2004 zijn er door de OPG voor 7 landgoederen landgoedversterkingsplannen gemaakt. Dat betreft: Ezelsgoor (Denekamp), Huis te Brecklenkamp (Lattrop), Baasdam (Tubbergen), Singraven (Denekamp), Bekspring (Losser), Egheria-ten Cate (Losser) en Teussink (Losser). Voor landgoed De Hulst is in 2004 een ontwikkelingsplan gemaakt. In 2005 en 2006 is de follow-up in uitvoering aan de orde. Deels kan die door de landgoedeigenaren zelf worden uitgevoerd. Voor het deel waar gemeenschappelijk uitvoering met de overheden nood-zakelijk is wordt er door het OPG een overkoepelend uitvoeringsproject geformuleerd. Daarnaast zullen er in 2005 nog 5 nieuwe versterkingsplannen voor landgoederen in Noordoost Twente gemaakt wordt. Voor de particuliere landgoederen is het introduceren van groene diensten van groot belang. Zie daarvoor de paragraaf landschap.

20 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 Resultaten 2005-2006 (tussen haakjes staat de eerstverantwoordelijke uitvoerder)

· Uitvoering landgoedversterkingsplannen uit 2004 (eigenaar, OPG) · Opstellen 5 nieuwe landgoedversterkingsplannen in 2005 (OPG) · Uitbreiding pilot groene diensten Twickel naar landgoederen in Noordoost Twente (provincie, zie 2.2) · Uitvoering landgoed Den Hulst (gemeente, eigenaar) · Haalbaarheidsstudie herbouw Duivelshof in Losser (gemeente) · Aanleg en herstel bruggen op landgoed ’t Singraven (St. Edwina van Heek) · Realisatie landgoedcentrum Ellenboer op landgoed ’t Singraven (St. Edwina van Heek)

Tabel: Landgoederen in het Uitvoeringsprogramma Reconstructie 2005-2006

Agenda Vitaal Uitvoeringsprogramma Aantal ter vergelijking: operationele Platteland Reconstructie 2005-2006 doelen (- 2018) in deelplan Noordoost Twente (incl. Twenterand) uit 2003

AVP 5: Landschap Opstellen en 5 Maken van 20 landgoedvisies uitvoeren landgoedvisies 2

AVP 3: Bevorderen streekidentiteit

2.7 Water en milieu

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 21 Omschrijving

Noordoost Twente wordt gekenmerkt door het voorkomen van een groot aantal beken. Sommige beken hebben nog een vrij natuurlijke loop. Voor nationale begrippen is dat uniek. Veel beken zijn echter hun natuurlijke loop volledig kwijt, zijn rechtgetrokken of ingesnoerd. Landschappelijke aantasting en verdroging van natuur en landbouw zijn het gevolg. Er zijn twee grote afvoerstelsels. Ten oosten van de lijn Tubbergen-Oldenzaal bevindt zich het Dinkelbekken, dat noordwaarts afwatert en ten westen van die lijn het Reggebekken, dat noordwestelijk afwatert. De beide bekkens vergaren uiteindelijk alle neerslag die oppervlakkig of via de ondergrond wegstroomt. In beide bekkens bevinden zich vele beken, die afstromen van de stuwwallen. Beken komen samen in de lagere gebieden. De stad Almelo is een dergelijk punt waar veel beken samenkomen, maar ook het Westerikker Broek en Ottershagen zijn daar mooie voorbeelden van. Om inundaties te voorkomen zijn vele ontwateringswerken uitgevoerd. Beeklopen zijn verlegd waardoor het water in stedelijk gebied geen wateroverlast veroorzaakt. De landbouw kenmerkte zich in de 20e eeuw door schaalvergroting. Gronden werden drooggelegd, ontgonnen en herverkaveld. Beken zijn rechtgetrokken en verdiept. Water wordt versneld afgevoerd.

De kwaliteit van het oppervlaktewater voldoet op vele locaties nog niet aan de normen. Belasting is te hoog vanuit de landbouw en de effluenten van rioolwaterzuiverings- installaties. De beken die ontspringen op de stuwwallen hebben vaak een relatief goede waterkwaliteit hoewel hierop ook de landbouw een negatieve invloed heeft. De omvang van de emissies is de laatste jaren bij diverse bronnen verminderd. Dit neemt niet weg dat ten aanzien van een aantal probleemstoffen de omvang van de huidige emissies nog steeds een bedreiging vormt voor de kwetsbare Twentse wateren. Ten aanzien van de verontreinigde waterbodems geldt dat er te weinig gesaneerd wordt en deze waterbodems nu een negatief effect hebben op de waterkwaliteit. De kwaliteit van het grondwater in Twente voldoet op vele locaties niet aan de norm. Mogelijk dat de vertaling van de Europese kaderrichtlijn water nog verandering van normstelling betekent.

Doelstelling

Zowel voor de waterkwaliteit als waterafvoer voldoen aan de gebieds- of watersysteem- doelstelling.

Aanpak

De komende jaren zal hard gewerkt worden aan herstel van de veerkracht van het watersysteem. Dit kan gerealiseerd worden door beeklopen te herstellen, beekdalen dalbreed in te richten, waterlopen breder en ondieper te maken, door retentiegebieden aan te leggen en door gewenste peilen voor gronden oppervlaktewater, geschikt voor de functies die ervan afhankelijk zijn, te realiseren. Hierdoor zal het areaal verdroogd gebied afnemen. Plaatselijke wateroverlast kan voorkomen worden. Herstel van de veerkracht wordt ruimtelijk gesitueerd in de gebieden met hoofd- en nevenaccent water en geprioriteerd in de stroomgebieden met streefbeeld kwaliteitswater en wateraandachtsgebied natuur en dient daar afgestemd te worden met andere vormen van duurzaam landgebruik. Die vormen een aanzienlijk deel van het oppervlak van Noordoost Twente en hebben betrekking op de stuwwal bij Ootmarsum en bij Oldenzaal, het Dinkeldal en het dal van de Deurningerbeek en andere beekdalen, en het Ageler- en Voltherbroek en Ottershagen. In deze gebieden wordt meervoudig ruimtegebruik toegepast. Combinaties van water met natuur, recreatie en landbouw worden hier actief gezocht. Verder zal er gewerkt moeten worden aan verbetering van de kwaliteit van gronden oppervlaktewater. In 2012 zullen de basiswateren moeten voldoen aan het maximaal toelaatbaar risiconiveau en in 2018 zullen de kwaliteitswateren moeten voldoen aan het streefwaardeniveau. In het kwetsbare intrekgebied Manderveen wordt gewerkt aan het terugbrengen van de concentratie nitraat in het ondiepe grondwater tot 50 mg/l. In gemeenten worden riooloverstorten gesaneerd en wordt zoveel mogelijk verhard oppervlak afgekoppeld. Bij geplande nieuwbouw wordt water als ordenend principe gehanteerd.

22 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 Resultaten 2005-2006 (tussen haakjes staat de eerstverantwoordelijke uitvoerder)

· Beekherstel in Saasveld Gammelke, prioriteit bij de Deurningerbeek (waterschap) · Herinckhave: inrichting Fleringer Molenbeek o.a. in samenhang functioneren grachtensysteem, en creëren retentievlak (waterschap) · Markgraven- fase 1: herinrichting beek, aanleg natuurvriendelijke oeverzones en vervangen 3 stuwen door vistrappen (waterschap) · Rossumermeden: dempen huidige en herstel van het oorspronkelijke beektraject, afplaggen en verwerken grond bergingspercelen (waterschappen) · Landinrichting Losser en aanpak waterparels Dinkel, Ruenbergerbeek (beekherstel) (waterschap, DLG) · Hezingen-Mander- herstel van het beekdal en de Mosbeek (waterschap) · Natuurgebieden Ootmarsum- herstel van de waterparels Springendalsebeek, Hezingerdalenbeek, Hazelbeek/Onderbeek en Elsenbeek · Ottershagen Beneden Dinkel: uitwerking waterretentie/natuurontwikkeling, op termijn overstromingsmogelijkheden Dinkel (waterschap) · Lopende projecten: Lint Molenbeek Ootmarsum (zichtbaar water in de stad) · Pilot Stakenbeek Oldenzaal (Plan van aanpak eind 2006 gereed) · Spikkersbeek, Polbeek, Elsenbeek – retentie met beekherstel · Terug naar de bron- bronnen van beken zichtbaar en functioneel maken · Uitvoering Terug naar de Bron fase II (waterschap) · Sanering overstorten en lozingen (gemeente)

Tabel: Water en milieu in het Uitvoeringsprogramma Reconstructie 2005-2006

Agenda Vitaal Uitvoerings-programma Aantal Toelichting ter vergelijking: Platteland Reconstructie 2005-2006 operationele doelen (- 2018) in deelplan Noordoost Twente ( incl. Twenterand) uit 2003

4: Water Herinrichten van de 5 Plan van aanpak waterparels is Tot 2015: waterlopen inrichten met waterlopen (WHP: gereed. Daar waar kansen prioriteit voor zones langs kwaliteits- Waterhuishoudingsplan voordoen worden herinrichtings- wateren, belevingswateren. Voor NOT Overijssel 2000+) projecten uitgevoerd. ca. 10 km/jr.

Vaststellen van de Gewenste 100 % In 2004 wordt start gemaakt Voor 2015 is voor geheel NOT de Grond en Oppervlaktewater met vaststellen van GGOR. GGOR vastgesteld; mede in relatie Regime: GGOR) Invulling van GGOR zal tot aanpak verdroging. gebiedsgericht plaatsvinden in periode 2005-2010. 4: Water Vermindering areaal verdroogd 0 ha 2004: alle gebieden benoemd In 2004 zijn verdroogde gebieden

gebied (WHP) 2005: per gebied Plan van benoemd. In 2005 is plan van aanpak Aanpak af per gebied opgesteld. Realiseren van waterberging 0 ha Retentie-actieplannen zullen ca. In 2005 aanwijzen van eind 2005 af zijn. retentiegebieden

Daarin staat welke gebieden verdroogd zijn en wat de te bereiken GGOR is.

Terugdringen van de 70 % Tubbergen en Oldenzaal halen Vuiluitworp is in 2005 minimaal vervuiling door rioolover- in 2005 basisinspanning, Losser teruggebracht tot niveau van storten met 50% in 2005 en Dinkelland niet. basisinspanning (WHP).

t.o.v. 1985 en op termijn een Versnelling van verdere reductie in nulemissie (WHP) gebieden met kwaliteitswater (uiterlijk 2010)

Aansluiten van alle woningen 70 % Tubbergen en Losser: 100% In 2005 100% van alle woningen in in het buitengebied op riool of aangesloten. Oldenzaal buitengebied aansluiten op riool of IBA in 2005 mogelijk, maar nog niet IBA. definitief zeker of 100% zal worden aangesloten (gebied in industriegebied is vrij tot 2010).

Dinkelland: niet 100% aangesloten.

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 23

3 Communicatie

Nu het Gebiedsprogramma Noordoost Twente gereed is, is het voor de uitvoering van belang goed te communiceren met alle betrokken in- en externe partijen. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe er over het Gebiedsprogramma Noordoost Twente of onderdelen daarvan (m.n. projecten) gecommuniceerd wordt en door wie. Het gebiedsprogramma wordt breed verspreid onder betrokken bestuurders, ambtenaren en maatschappelijke organisaties. Daarnaast is het ook van belang de burger te informeren over (het bestaan van) het gebiedsprogramma en het aanjaagteam als aanspreekpunt voor knelpunten, projecten en ideeën. We leven in een digitale wereld, daarom zal bij de communicatie veel gebruik gemaakt worden van digitale communicatie (website, e-mail).

Communicatie met besturen

Via het BGO wordt met de Noordoost Twentse gemeenten en waterschapsbestuur gecommuniceerd. Het BGO is betrokken geweest bij de totstandkoming van het gebiedsprogramma en zal ook tijdens de uitvoering ervan op de hoogte worden gehouden van de voortgang. Relevante onderwerpen die tijdens de bijeenkomsten van het (ambtelijke) aanjaagteam worden besproken, worden door de leden van het aanjaagteam met hun bestuurder teruggekoppeld. Daarnaast wordt/worden de raad(scommissies) geïnformeerd over de stand van zaken. Ook via het e-mail-informatiebulletin reconstructie wordt regelmatig over de voortgang van de uitvoering van het Gebiedsprogramma Noordoost Twente bericht.

Communicatie met maatschappelijke organisaties

De maatschappelijke organisaties zijn nadrukkelijk betrokken bij het gebiedsprogramma. In 2005 schuiven zij aan bij het BGO om over voortgang en programmering voor 2006 van gedachten te wisselen. Ook ontvangen de bij de reconstructie betrokken organisaties het e-mailinformatiebulletin reconstructie. Door middel van overleggen met het aanjaagteam en/of met samenwerkende partijen over de uitvoering van (al dan niet door de organisatie ingediende) projecten, worden de maatschappelijke organisaties eveneens bij de uitvoering van het gebiedsprogramma betrokken.

Communicatie met Noordoost-Twente

Een aantal actieve inwoners van Noordoost Twente heeft al via eigen uitvoeringsprojecten, een bijdrage geleverd aan het gebiedsprogramma. Bij de meerderheid van de inwoners zal het bestaan en de inhoud van het gebiedsprogramma echter onbekend zijn. Particuliere initiatieven zijn van groot belang voor de dynamiek in het gebied. Daarom is communicatie over het gebiedsprogramma, over de projecten die in Noordoost-Twente worden uitgevoerd en over het aanjaagteam, als eerste aanspreekpunt voor nieuwe projecten en ideeën, essentieel. Het provinciale huis-aan-huismagazine voor het buitengebied ‘Overijssels Buiten’ is een goed middel om over deze onderwerpen te communiceren (kwartaalblad). Ook de internetpagina’s van provincie, gemeenten en waterschap zijn hiervoor geschikte middelen, evenals de gemeentepagina’s in de regionale en huis-aan- huiskranten. Verder kan iedere organisatie gebruik maken van zijn eigen communicatiemiddelen om over gebiedsgericht werken en de reconstructie te communiceren. Bij de uitvoering van projecten wordt in een vroegtijdig stadium direct gecommuniceerd (bijvoorbeeld via een (nieuws)brief) met betrokken burgers. Daarnaast kunnen projectleiders besluiten tot het uitbrengen van een persbericht of het organiseren van een informatie- bijeenkomst.

24 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007

Bijlagen

Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 25 Bijlage 1 Uitvoeringsprogramma Reconstructie Overijssel in 2005-2006 (bedragen in € 1.000)

Provinciaal Thema Kosten waarvan voorfinan- Prestatie Rijks-regeling Rijk Provinciaal Beleidsdoel 2005-2006 int.gld.reco ciering AVP doel 1. Proceskosten 1.1 Proceskosten algemeen Reconstructie: Goede ruimtelijke structuur 20 RO plannen facilitering en milieuvergunningen 100 toetsen 1 Regionale grondbank 150 22 Plan- en gebiedsuitwerkingen 2.672 2.004

26 uitwerkingen Landbouw ontwikkelingsgebieden 2100 financieringslasten Voorfinancieringslasten zoals rente en capaciteit DLG 455 350 350

Voorfinancieringslasten gemeenten 500 voorfinanciering 'oude' blokken Landinrichting binnen 850 reconsructie organisatie en communicatie 20 prestatieafspraken prov/gem. voor versnellling 2.000 uitvoering reco gebiedsteams 1000 communicatiekosten 400 projecten plan- en gebiedsuitwerkingen 5.000 PM (diverse) pm PM

2. Milieu en luchtkwaliteit 2.1 Verminderen geurgehinderden Milieu: verstoring landelijk gebied 3 knelgevallen ernstig stankgehinderden opgelost 1.500 VIV, verwerving 600 (VROM / 10)

2.2 Verminderen ammoniakbelasting Milieu: milieucondities EHS/VHR/NB-wetgebieden reductie 43 Kton NH3 depositie (6 bedrijven) 3.900 VIV, verwerving 2.730 1.732 998

Groeps- of gebiedsuitwerkingen/14 bedrijven 1.000 SGB 360 omschakelen/verbreden in ex.zone Toepassen innovatieve technieken bij 20 bedrijven 500 SGB 125

in- en aanpassing milieucriteria landinrichting 69 Li 49 2. Milieu: Water en bodemkwaliteit 2.5. Verbeteren kwaliteit oppervlakte water Milieu: milieucondities EHS/VHR/NB-wetgebieden 15 ongezuiverde lozingen saneren 4.500 SGB(VROM / 7, 750 V&W / 14)

aanleggen riolering buitengebied 44.000

Integrale projecten water o.a. anticiperen op de 2.000 PM (diverse) Kaderrichtlijn water

3. Waterkwantiteit 3.1. Herstel veerkracht watersysteem Water: Versterken veerkracht regionaal 150 ha. inrichten waterberging 4.000 watersysteem 105 km. Herinrichten waterlopen 18.469 Li + SGB 3.322 (herdimensioneren/waternood) 3.4. Verbeteren afstemmen functies Water: Versterken veerkracht regionaal 3000 ha. Aanpassen peilbesluit aan GGOR 6.000 SGB (V&W / 14, 750 650 watersysteem VROM 10)

4. Natuur 4.1. Realiseren van PEHS (nieuwe natuur)

Natuur: Realiseren EHS 520 ha. Aankoop nieuwe natuur 18.200 grondaankoop 17.325

stimuleren Particulier natuurbeheer 400

26 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 waarvan Provincie EU Gemeente Waterschap Derden Opmerkingen reco mid

100 Op grond van motie PS 16 sept 04

150 150 Initiatieven moeten in principe uit de markt komen 334 334 In totaal zijn er 37 plan- en gebiedsuitwerkingen in het reconstructieplan opgenomen, die in de eerste jaren van de uitvoering worden opgestart en 1600 500 uitgevoerd 105 105 3.5% gedurende ca 0.5 jaar. De extra capaciteit van DLG wordt later weer terugbetaald uit het rijksbudget. De provincie neemt de rentelast voor haar rekening 500 500 850 850

2.000 2.000 Een bijdrage van € 50.000 per gemeente per jaar/ bijdrage gemeenten afhankelijk van prestatie 1000 400 400 5.000 5.000 pm pm pm pm In de loop van 2005 verwachten we op grond van plan- en gebiedsuitwerkingen integrale projecten nog voordat de uitwerking geheel is afgerond. Momenteel hebben we nog geen zicht op welke projecten dat zijn maar initiatieven willen we belonen. Per project willen we met de partners overleggen welke bijdrage zij leveren.

300 300 600 Voor oplossing van knelgevallen m.b.t. geuroverlast richten we ons in eerste instantie op ernstige situaties. Hierbij zijn twee mogelijkheden. Aanpak van de bron of wegnemen van het gehinderde object. De keuze wordt een afweging waarbij de zonering een rol speelt.

1.170 1.170 De bedrijven zijn bekend. Bedrijven die ook grond hebben maken een integrale aanpak binnen het extensiveringsgebied mogelijk, waarbij ook andere bedrijven in de omgeving ontwikkelingsmogelijkheden krijgen of ruimte voor nieuwe natuur ontstaat. Vrije kavelruil of wettelijke herverkaveling inzetten als instrument

375 375 265 Bedrijven met een intensieve tak in extensiveringgebieden bieden we ondersteuning bij het zoeken naar alternatieve inkomensbronnen 125 125 250 Bij milieumaatregelen wordt alleen bijgedragen aan de extra kosten boven de wettelijk voorgeschreven inspanning. Bij nieuwe produkten of produktiemethoden ligt dat anders. Hierbij is de bijdrage afhankelijk van het risico, maar bedraagt nooit meer dan 75% van de kosten.

1 1 13 2 4

750 750 750 1.125 1.125 Gemeenten hebben de beleidsopdracht de vuiluitstoot met 50% te verminderen. De bijdragen die hier worden aangegeven zijn bedoeld voor de extra kosten die worden gemaakt voor een bovenwettelijke opgave. Momenteel richten gemeenten zich vooral op afkoppelen van de afvoer van hemelwater. Hierdoor kan de inspanning voor sanering van riooloverstorten te hoog zijn ingeschat. 44.000 De bijdrage van de gemeenten is voor de eerste 2 jaar groot maar de bijdrage moet over 12 jaar worden verdeeld voor een reëel beeld. Enkele gemeenten leggen momenteel meer riolering aan dan wettelijk is voorgeschreven omdat de aanlegprijzen momenteel lager liggen dan enkele jaren terug.

2.000 2.000 pm Met deze post wordt ruimte geboden om op nieuwe integrale ontwikkelingen in te spelen. In het reconstructieplan is de Kaderrichtlijn water niet concreet vertaald in maatregelen maar is aangegeven dat bij meer duidelijkheid over de implementatie daaraan invulling wordt gegeven. Kansen die de reconstructie biedt t.a.v. de implementatie van de kaderrichtlijn water moeten worden benut. Met deze post wordt hierop geanticipeerd.

2.500 2.500 1.500 Afkoop opbrengstderving en inrichtingskosten

3.941 2.365 1.206 10.000 2,4,30,05 wateropgave/ Rijksbijdrage voor natuurinrichting en waterbeheer (antiverdroging)

750 750 1.500 3.000 opdracht vanuit WB21ca. 10% van de oppervlakte reconstructiegebied

Hier is de gemiddelde oppervlakte aankoop grond opgenomen om de EHS doelstelling in 2018 te realiseren. Er is rekening gehouden met 40% particulier natuurbeheer. Per jaar kan de aankoop van grond variëren. Het is afhankelijk van het aanbod en de laatste jaren wordt steeds meer een beroep gedaan op de koopplicht van het rijk. 875 Reguliere middelen voor de realisatie van de EHS, exclusief de oppervlakte nieuwe natuur in particulier natuurbeheer. Voor berekening is normbedrag van € 35.000 gebruikt. De aankoopprijs in dit deel van de provincie ligt hoger. In het UC moeten hierover afspraken worden gemaakt.

400 De provincie wil de deelname aan particulier beheer stimuleren met een speciale actie.

27 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 Provinciaal Thema Kosten waarvan voorfinan- Prestatie Rijks-regeling Rijk Provinciaal Beleidsdoel 2005-2006 int.gld.reco ciering 4.2. Verbinden van natuurgebieden Natuur: Verbinden van natuurgebieden 310 ha Aankoop robuuste verbindingen 10.850 grondverwerving 10.850 (LNV / 2.11) 50 kleine faunaknelpunten opheffen 500

2 voorzieningen soortenbeleid (ecoducten) 1.100 Nieuwe natuur 200 ha incl inpassingsmaatregelen 2.226 LI (LNV / 1.11) 1.442

5.1. Behouden en verbeteren kwaliteit van het landschap Landschap 5 plannen opstellen en uitvoeren dorpen in 't groen 225 LNV (1.13)

Opstellen en uitvoeren 5 260 landschapsontwikkelingsplannen Landschap: Nationale landschappen Aanleggen en opknappen bestaande elementen 375 2.500 Grondverwervin ha g, Li, SGB, Bevedere (LNV/1.13)

3 beeldkwaliteitsplannen opstellen en uitvoeren 150

100 stallen landschapsontsierende (op)stallen slopen

3 bedrijfsnatuurplannen (agrarische bedrijven) 34 opstellen en uitvoeren

30 bedrijfsnatuurplannen recreatieondernemers 200

Landschapszorgsyteem opstellen en uitvoeren 45

Inpassingsmaatregelen 600 ha 893 Li 649 649 5.2. Behouden en ontwikkelen van cultureel erfgoed Landschap: 12 Landgoedvisies opstellen en uitvoeren 180

onderhoud landschap o.a. dmv groen/blauwe 10.000 pm PM diensten 900 ha

6. Landbouw 6.1. Versterken en verbreden van de economische basis van de landbouw Duurzame Landbouw Nieuwe oplossingen verbetering 8.840 (LNV / 5.12) 5.340 100 5.240 productieomstandigheden

1 coördinator samenwerkingsverbanden aanstellen 160 stimuleren afzet keten biologische 200 Duurzame Landbouw: grondgebonden landbouw landbouwproducten300 adviezen verbreden landbouw 1.100 SGB 600

innovatieprojecten met jonge agrarische 500 ondernemers

28 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 waarvan Provincie EU Gemeente Waterschap Derden Opmerkingen reco mid

Reguliere middelen voor de realisatie van de EHS, exclusief de oppervlakte nieuwe natuur in particulier natuurbeheer 375 125 Het betreffen hier kleine voorzieningen die zo mogelijk worden aangepakt in combinatie met andere werkzaamheden 413 335 550 137 Dit zijn de grotere ingrepen zoals ecoducten e.d. 84 84 281 169 250 Om nieuwe natuur te kunnen realiseren moet grond beschikbaar zijn en die moet ook nog op de goede plaats liggen. Om dat te realiseren is het instrument wettelijke herverkaveling nodig. Het overgrote deel van de nieuwe natuur in Overijssel wordt ook in de reconstructieperiode gerealiseerd met wettelijke herverkavelingen. Ook moeten aangegane verplichtingen op vervallen doelen worden nagekomen. In het eerstvolgende UC worden hierover afspraken gemaakt.

112 63 38 75 Bij dit onderdeel wordt de landschappelijke inpassing van dorpen en kleinere woongemeenschappen op het platteland verbeterd. Het is een kwaliteitsverbetering en moet bijdragen aan de bewustwording en de identiteitsversterking.

130 130 130 Bij ingrepen in het landschap zoals sloop van bedrijven, Rood voor Rood of wettelijke herverkaveling wordt een landschapsontwikkelingsplan opgesteld. 1.250 1.250 1.250 De rijksmiddelen worden ingezet in het nationaal landschap NOT. Het budget is nog niet vastgesteld op landelijk niveau. T.z.t. zijn ook de inzet van groen/blauwe diensten van essentieel belang voor de reralisatie van de nationale landschappen. We gaan er vooralsnog vanuit dat de groen/blauwe diensten via Programma Beheer ten laste komen van het rijk en buiten deze overeenkomst vallen. De provincie stelt geld beschikbaar via de ROLO-regeling. Dit wordt voor het reconstructiegebied aangevuld uit extra budget. Bij voorkeur als basisinvestering ter stimulering van groen/blauwe diensten door gemeenten en waterschappen. 75 75 75 Een beeldkwaliteitsplan schept voor bewoners en bedrijven in het buitengebied duidelijkheid m.b.t. ontwikkelingsmogelijkheden. Voor het behoud en verbetering van de landschappelijke kwaliteit is bij de toetsing aan bestemmingsplannen een beeldkwaliteitsplan een flinke ondersteuning voor gemeenten. Vooral in gebieden met hoge landschappelijke waarden heeft een beeldkwaliteitsplan een flinke toegevoegde waarde. PM Hiervoor wordt de Rood voor Rood regeling ontworpen. Slopen is geen doel op zich. Deze activiteit is kostenneutraal en levert een bijdrage aan de realisatie van meerdere reconstructiedoelen. 17 17 17 Bij forse uitbreiding van de bedrijfsgebouwen of bij nieuwbouw is tegenwoordig een goede landschappelijke inpassing vereist. In het verleden is dat niet altijd het geval geweest. Om dat nu te herstellen kunnen bedrijven alsnog overgaan op landschappelijke inpassing. Ze worden hierbij ondersteund in zowel ecologische als financiële zin. 100 100 100 De recreatie in Overijssel is sterk gekoppeld aan natuur en landschap. Recreatieondernemers onderkennen dat en willen ervoor zorgen dat ook het eigen bedrijfsterrein is ingepast in het landschap en zelfs bijdraagt aan de kwaliteit van dat landschap Hiertoe stellen zijn bedrijfsnatuurplannen op en voeren die ook uit. Dit vraagt soms forse investeringen. Het opstellen van het plan en het herinrichten wordt ondersteund door de provincie. 23 22 In twee van de drie reconstructiegebieden is een landschapszorgsyteem opgezet. In Salland moet dat nog gebeuren 26 26 86 53 79

90 90 De laatste jaren zijn er met ondersteuning vanuit de SGB verschillende landgoedvisies opgesteld. De visie draagt bij aan het behoud en verbetering van het culturele erfgoed op lange termijn. Hierbij wordt ook gekeken naar mogelijkheden van nieuwe inkomensbronnen. Momenteel wordt gewerkt aan de realisering. Er zijn nog veel landgoederen die geen ontwikkelingsvisie hebben. Nieuwe visies worden beschouwd als een gebiedsuitwerking en kunnen niet uit dit budget worden betaald. 2.500 2.500 7.500 Zolang het rijk geen definitieve invulling heeft gegeven aan groene diensten moeten we kennis en ervaring opdoen met pilots. Ook wil de provincie de gemeenten stimuleren eventueel via fondsconstructies de groene diensten structureel vorm te geven. Groene diensten leveren kwaliteit aan natuur en landschap en zorgen voor goede kaders voor een duurzame landbouw. Waarschijnlijk worden de groen/blauwe diensten geregeld met het instrument Programma Beheer.

500 3.000 Dynamiek is een belangrijk speerpunt in het reconstructieplan. Hiervoor moeten nieuwe ontwikkelingen in gang gezet worden. Nieuwe ontwikkelingen m.b.t. productiemethoden en producten of productketens kunnen momenteel nog niet worden overzien. In de voortgangsoverleggen moet samen met het ministerie binnen een jaar invulling worden gegeven aan deze post zodat uitvoering in de periode 2005-2006 nog mogelijk is. Indien de provincie er niet in slaagt deze middelen uitvoeringsgericht in te zetten zal het rijk het geld elders inzetten. 80 80 80 streeksgewijs oppakken 200 200 200 300 2,7,30,05 (DAB). Verbreding is een belangrijk instrument in extensiveringsgebied maar wordt ook ingezet in verwevingsgebied. De uitvoering ligt in belangrijke mate bij Stimuland.Een bedrijfsverbreding wordt altijd gestart met een totale bedrijfsdoorlichting. In de kostenpost zijn ook de investeringssubsidies opgenomen. Hierbij wordt ook geld uit de EU (POP) meegerekend 500 500 De provincie richt zich met betrekking tot innovatie vooral op jonge agrariers. Te denken valt aan brainstormachtige opzet om gezamelijk nieuwe ontwikkelingen in gang te zetten.

29 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 Provinciaal Thema Kosten waarvan voorfinan- Prestatie Rijks-regeling Rijk Provinciaal Beleidsdoel 2005-2006 int.gld.reco ciering 6.2. Verbeteren van de externe productieomstandigheden Duurzame Landbouw: reconstructie Coördinatiepunt Intensieve Veehouderij 260

1 cluster inrichten duurzame Intensieve Veehouderij 4.800 1.400 1.400

Aankoop grond; Revolving fund, 125 ha 4500 Duurzame Landbouw: grondgebonden landbouw Kavelaanvaardingswerken 1000 ha 2.695 LI (LNV / 1.11) 1.752

550 ha. Vrijwilllige Kavelruil 440 kavelruil (LNV / 290 216 74 1.11)

7. Recreatie en Toerisme 7.1. Versterken van verblijfs- en dagrecreatiebedrijven Recreatie: 20 voorzieningen realiseren (nieuwe) initiatieven 150 Routenetwerken ondernemers (LNV / 1.15)

7.2. Vergroten van de belevingswaarde en toegankelijkheid van platteland Recreatie: Landelijke routenetwerken 53 km recreatieve verbindingen aanleggen 2.977 Routenetwerken (LNV / 1.15)

plattelandsontwikkeling 400

Momentum 252

recreatieve voorzieningen, lopende verplichtingen 2283 Li 1497 8. Economische aspecten 8.1. Behouden en bevorderen werkgelegenheid 75 VAB's hergebruiken 187

verbeteren arbeidsmarktpositie 150 uitstromende 1.000 agrariërs

8.2. Bevorderen samenhang van de regionale economie Ontwikkelen 3 kleinschalige bedrijfslocatie bij kleine 900 kernen

1 Stimuleringsregeling MKB 500

9. Sociale aspecten 9.1. Bevorderen van initiatieven van onderop 2 plannen Cultureel ondernemerschap 80

500 aansluitingen buitengebied ICT voor 500 hulpverlening 2 plannen Taakcombineerders 225

5 Zorgboerderijen gehandicapten 675

5 Zorgboerderijen jeugdzorg 675

30 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 waarvan Provincie EU Gemeente Waterschap Derden Opmerkingen reco mid

130 130 130 Voor de verplaatsing van bedrijven uit extensiveringgebieden en het oplossen van (ernstige) stankoverlastsituaties is een coördinatiepunt intensieve veehouderij opgericht. Vanuit dit coördinatiepunt wordt begeleiding gegeven aan het verplaatsingsproces.

400 400 1.500 1.500 In de reconstructie is gekozen voor clustering van de intensieve veehouderij, vooral in de varkenshouderij. Hiervoor moeten locaties worden ingericht in landbouwontwikkelingsgebieden. Omtrent dit project zullen nadere afspraken gemaakt moeten worden met LNV, voordat besloten wordt over de rijksbijdrage aan dit project. 4500 99 99 345 200 299 De reconstructiewet heeft doelstellingen die overeenkomen met de huidige landinrichtingswet voor wat betreft de landbouwstructuur. Het instrument wettelijke herverkaveling is daartoe het geëigende instrument. Lopende landinrichtingen worden ook voor een deel ondergebracht in het reconstructieplan. De post is inclusief bedrijfsverplaatsingen in het kader van herverkaveling. 150 150 Structuurverbetering in de grondgebonden landbouw vindt ook plaats op basis van eigen initiatief en dus vrijwillig plaats. Dit is een goedkoop instrument en wordt door de provincie in het reconstructiegebied extra gepromoot. Wanneer dit goed gaat lopen kan dat een verlichting geven in de taakstelling wettelijke herverkaveling.

60 40 60 30 De toegankelijkheid van recreatieve voorzieningen zijn van groot belang voor de orde en de beleving. Hiertoe worden o.a. aanlegplaatsen, P(arkeren) W(andelen) F(ietsen) plaatsen, picknickplaatsen enz ingericht. Dit is een overwegend gemeentelijke cq regionale taak.

1.370 1.010 772 810 25 Er worden zowel landelijke, provinciale als regionale routenetwerken voor fietsen, wandelen, paarrijden en kanovaren ingericht. Dit moet leiden tot een samenhangend routenetwerk. De provincie coördineert daarin. 150 150 150 100 Toerisme is een van de ‘nieuwe’ economische pijlers van het platteland. Om toerisme te stimuleren zijn niet alleen fysieke maatregelen nodig, maar is het ook nodig te investeren in de vermarkting (productontwikkeling en promotie) van het plattelandstoeristisch product. Het platteland moet toeristisch worden ‘verkocht’. Kernbegrippen hierbij zijn samenwerking, ketenvorming, professionalisering, arrangementen, promotie. 127 47 25 100 Momentum heeft als doel de ontwikkeling van vernieuwende uitvoeringen op het gebied van muziek, literatuur en poëzie op bijzondere historische locaties in het landelijk gebied. Locaties (landgoederen) die normaal niet toegankelijk zijn voor een breed publiek zodat het een exclusief karakter krijgt. Beoogde effecten zijn: verbreding cultuuraanbod en versterking culturele identiteit en economische groei landelijk gebied. 83 83 290 165 248

112 112 75 Sommige vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen zijn door ligging, staat van onderhoud en inrichting geschikt te maken voor andere bedrijfsactiviteiten. Vestiging van andere bedrijfsactiviteiten bevordert de werkgelegenheid op het platteland en voorkomt onnodige kapitaalvernietiging. voorkomen van kapitaalvernietiging. 400 200 400 200 2.7.10.15 / indienen voor ESF/Eual Hierbij dienen zich waarschijnlijk mogelijkheden aan voor de inzet van EU-middelen. Dit moet worden onderzocht . Gedacht wordt aan ESF/Eual middelen. Mogelijk dat hier de provinciale bijdrage kan vervallen wanneer het rijk het gevraagde geld beschikbaar stelt. Misschien heeft het min. van EZ middelen. O.m. ander perspectief voor vrouwen.

450 450 2.7.10.10 Voor behoud van arbeidsplaatsen op het platteland zijn investeringen en nieuwe bedrijfsactiviteiten nodig. Stoppende boeren moeten een locatie hebben voor een nieuwe bedrijfsactiviteit als het eigen bedrijfsgebouw daartoe niet geschikt is of niet juist is gesitueerd. Mogelijkheden voor kleinschalige bedrijfsvestiging dichtbij verlagen de drempel en brengt toch de benodigde dynamiek. Mogelijk dat een beperkt aantal terreinen verspreid over het reconstructiegebied voldoende is. In het kader van bedrijvigheidplannen gemeenten 75 50 375 2.7.10.10 Investeringen ten behoeve van het kwaliteitsverbeteringaanbod (op basis van de KITO-systematiek, zie recreatie)

35 35 45 2.8.30.60 Cultureel erfgoed Ondersteuning opknappen en nieuwe economische ondernemingen vestigen in cultuurhistorische objecten.

250 250 Onder voorwaarde dat de bijdrage mogelijk is uit het actieprogramma Breedband Overijssel 75 75 75 2.8.00.70 beleidskader welzijn (Equivalent) Mensen met parttimerbanen potentiële werknem(ste)rs voor parttime werk bij elkaar brengen zodat kinderopvang of zorg kan worden gecombineerd met een betaalde baan buiten de deur.

225 75 225 225 2.8.60.50 zorginfrastructuur Verbreden van de bestaand landbouwbedrijf met een zorgtak voor gehandicapten. 300 150 225 150 2.8.80.50 jeugdzorg Verbreden van een bestaand landbouwbedrijf met een tak voor jeugdzorg

31 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 Provinciaal Thema Kosten waarvan voorfinan- Prestatie Rijks-regeling Rijk Provinciaal Beleidsdoel 2005-2006 int.gld.reco ciering 9.2. Bundelen en realiseren van voorzieningen 4 locaties Bundeling onderwijs en kinderopvang 500

4 multifunctionele basisvoorzieningen 13.000

3 Zorgposten 1.275

9.3. Bevorderen streekidentiteit 1 bezoekerscentrum realiseren op een bedrijf 2.250 20 dorpsorganisaties ondersteunen 200

16 x Ondersteunen gemeentelijk vrijwilligersbeleid 150 integrale projecten leefbaarheid platteland 3.500

Eindtotaal 204.102 52.185 2.698 8.711

32 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 waarvan Provincie EU Gemeente Waterschap Derden Opmerkingen reco mid

260 240 2.8.00.70 beleidskader welzijn In een integrale benadering wordt het voorzieningen niveau van platteland in stand gehouden. Onderdeel daarvan is het maken van combinaties van voorzieningen op plattelandsscholen met kinderopvang. Hierdoor kan deskundigheid en werkgelegenheid worden behouden of worden gecreëerd die heel goed is in te vullen in parttime. Combinaties met het punt taak-combineerders ligt hier voor de hand

3.000 1.500 3.250 6.750 2.8.00.70 beleidskader welzijn Bundelen van voorzieningen waardoor het voorzieningenpeil op het platteland op niveau kan worden gehouden. Bij deze maatregel moet ook worden nagegaan of door de inzet van de regeling Rood voor Rood het merendeel van de kosten kunnen worden gedekt. Hierbij zijn projecten bedoeld als Notter (integraal). Projecten moeten geval voor geval worden bekeken. 150 75 375 750 2.8.60.50 zorginfrastructuur In een integrale benadering is aandacht voor het voorzieningen niveau op het platteland. Zorg is zeker voor het platteland waar de gemiddelde leeftijd vaak aan de hoge kant is, een belangrijk item. Door bundeling van zorg kan zorg dicht bij de gebruiker worden gehouden.

1.125 1.125 75 125 2.8.00.70 beleidskader welzijn (OVKK + SPIL) In de kleinere gemeenschappen en dorpen zijn vaak dorpsorganisaties aanwezig, die door de veranderingen op het platteland draagvlak verliezen terwijl ze voor de leefbaarheid van groot belang zijn. In het kader van een integrale aanpak in deelgebieden waarbij voorzieningen op niveau moeten worden gehouden is het belangrijk voldoende draagvlak onder de voorzieningen te hebben. Dorpsorganisaties maken vaak gebruik van die voorzieningen. Ondersteuning kan de doorslag zijn de voorzieningen nog langdurig in stand te houden. 75 25 75 2.8.00.70 beleidskader welzijn 3.500 3.500 Het betreffen projecten die de drie basis elementen uit de reconstructie inhouden; dat betekent projecten met aantoonbare fysieke- sociale en economische gevolgen voor het platteland. Voor financiering worden ook middelen verwacht vanuit de reguliere portefeuilles.

47.593 32.482 9.266 62.225 16.976 15.857 In de post intensieveringsmiddelen rijk zit € 3.9 mln. uit een apart budget bij het rijk ook afkomstig uit de intensiveringsgelden. De gemeentelijke bijdrage valt fors uit door de hoge investering in rioolaanleg in het buitengebied. Het bedrag moet over 12 jaar worden verdeeld. Hiermee komt de gemeentelijke bijdrage in 2005- 2006 neer op 13 % en zijn de relatieve bijdragen van anderen hoger.

33 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007 Bijlage 2

38 Gebiedsprogramma Noordoost Twente 2005-2007