P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz JÓZEFÓW (927)

Warszawa 2007 Autorzy: KINGA SAWICKA*, ANDRZEJ BOGACZ*, KRYSTYNA BUJAKOWSKA**, ANNA BLI ŹNIUK***; PAWEŁ KWECKO***, HANNA TOMASSI –MORAWIEC***

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: BOGUSŁAW BĄK*** Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GARBOWSKI *** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA***

*Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków **Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA POLGEOL, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ***Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN…….

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp (K. Sawicka) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (K. Sawicka) ...... 4 III. Budowa geologiczna (K. Sawicka) ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (K. Sawicka) ...... 9 1. Wapienie...... 9 2. Piaski kwarcowe...... 12 3. Kruszywo naturalne...... 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (K. Sawicka) ...... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (K. Sawicka) ...... 15 VII. Warunki wodne (K. Sawicka) ...... 16 1. Wody powierzchniowe...... 16 2. Wody podziemne...... 17 VIII. Geochemia Środowiska...... 20 1. Gleby (A. Bli źniuk, P. Kwecko) ...... 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 23 IX. Składowanie odpadów (K. Bujakowska) ...... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (A. Bogacz) ...... 29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (K. Sawicka) ...... 31 XII. Zabytki kultury (K. Sawicka) ...... 37 XIII. Podsumowanie (K. Sawicka) ...... 38 XIV. Literatura ...... 40

I. Wst ęp

Arkusz Józefów Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w Przedsi ębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie (plansza A) i w Przedsi ębiorstwie Geo- logicznym Polgeol SA w Warszawie (plansza B). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja..., 2005). Przy opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Józefów Mapy geologiczno-gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 000 wykona- nym w Przedsi ębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach w 2002 r. (Kwapisz, Mądry, 2002). Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami, na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geochemii środowiska, geologii in Ŝynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowane tre ści MGGP, a plansza B – nowe tre ści dotycz ące geochemii środowiska zapisane w warstwie informacyjnej „Ochrona powierzchni Ziemi”, a tak Ŝe w nowych warstwach informacyjnych: składowanie odpadów i system Natura 2000. Mapa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom, samorz ądom terytorialnym i administra- cji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przy- rodniczego oraz w planowaniu przestrzennym. Przedstawione na mapie informacje środowi- skowe mog ą stanowi ć pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane mi ędzy innymi w Urz ędzie Marszałkowskim w Lublinie i Rzeszowie, Lubelskim Urz ędzie Wojewódzkim w Wydziale Środowiska i Rolnictwa, Wydziale Ochrony Środowiska Podkarpackiego Urz ędu Wojewódzkiego, Starostwie Powiatowym w Biłgoraju i Tomaszowie Lubelskim oraz w Urz ędach Gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Informacje archiwalne zweryfikowano w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej.

3 Mapa posiada wersj ę cyfrow ą a dane dotycz ące złó Ŝ surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Arkusz Józefów wyznaczaj ą współrz ędne 23˚00’ - 23˚15’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 50˚20’- 50˚30’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza le Ŝy na pograniczu dwóch województw: lubelskiego i podkarpackiego. W granicach województwa lubelskiego mapa obejmuje fragmenty trzech powiatów: biłgorajskiego (gminy: Józefów, Łukowa, Obsza), tomaszowskiego (gmina Susiec) oraz zamojskiego (gmina Krasnobród). W obr ębie województwa podkarpackiego, teren mapy obejmuje cz ęść powiatu lubaczowskiego (gminy: Narol i Cieszanów). Przez obszar arkusza przebiega granica prowincji oddzielaj ąca Wy Ŝyn ę Lubelsk ą od Podkarpacia (Kondracki, 1998) (fig.1). Na omawianym terenie wyst ępuj ą dwa makroregiony: Roztocze i Kotlina Sandomierska. W śród mezoregionów Roztocza, obj ętych arkuszem wy- ró Ŝnia si ę Roztocze Środkowe i Roztocze Wschodnie. W przypadku Kotliny Sandomierskiej są to mezoregiony: Równina Biłgorajska i Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki. Roztocze Środkowe (Tomaszowskie) obejmuje wi ększy fragment północno – wschodniej cz ęś ci obszaru. Specyficznym elementem rze źby jest tzw. strefa kraw ędziowa przyjmuj ą- ca posta ć szerokiego na kilka kilometrów pasa. Jest to teren o zró Ŝnicowanej morfologii, gdzie w krajobrazie obserwuje si ę szereg wzniesie ń, wzgórz i płaskowy Ŝów. Cech ą charakte- rystyczn ą tej strefy jest wyst ępowanie rozległych powierzchni zrówna ń oraz gł ęboko wci ę- tych dolin rzecznych. Najwi ększy obszar zajmuj ą zrównania poziomu 315 – 325 m n.p.m. (Kurkowski, 1998 a). Ponad tym poziomem zachowały si ę niekiedy wapienne osta ńce denudacyjne. Wy Ŝszy poziom zrówna ń o rz ędnych 340 – 350 m. n.p.m. został wyodr ębniony w okolicy Łuszczacza. Roztocze Wschodnie (Rawskie) rozci ąga si ę w południowo – wschodniej cz ęś ci omawianego terenu. Pod wzgl ędem morfologii, jest bardzo zbli Ŝone do Roztocza Środkowego. Teren buduj ą garby, wzniesienia i płaskowy Ŝe. Jednak charakterystyczne poziomy zrówna ń w tym regionie wyst ępuj ą nieco wy Ŝej osi ągaj ąc wysoko ść 350 – 360 m n.p.m., ci ągn ą si ę pasem o szeroko ści 5 km wzdłu Ŝ zachodniej kraw ędzi Roztocza. Poziom ni Ŝszy o rz ędnych 310 – 330 m n.p.m. jest znacznie słabiej rozwini ęty.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Józefów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu; 4 – granica pa ństwa Mezoregiony Wy Ŝyny Lubelskiej: 343.15 – Wzniesienia Urz ędowskie, 343.19 – Padół Zamojski Mezoregiony Roztocza: 343.21 – Roztocze Zachodnie, 343.22 – Roztocze Środkowe, 343-23 – Roztocze Wschodnie Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.47 – Równina Biłgorajska, 512.49 – Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki Mezoregiony Wy Ŝyny Woły ńskiej: 851.12 – Kotlina Hrubieszowska, 851.13 – Grzęda Sokalska

Równina Biłgorajska obejmuje najwi ększ ą cz ęść obszaru arkusza Józefów. Rozpo ściera si ę w zachodniej cz ęś ci mapy, pomi ędzy Tanwi ą a Roztoczem. Dominuj ącym elementem morfologicznym s ą rozległe połacie tarasów akumulacyjnych. Urozmaiceniem s ą pola pia- sków przewianych i wydm, które niekiedy osi ągaj ą znaczne wysoko ści (Sosnowa Góra 221,2 m n.p.m.) oraz podmokłe obni Ŝenia. Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki zajmuje fragment południowo – zachodniej cz ęś ci terenu arkusza, rozci ągaj ąc si ę na południe od Tanwi. Morfologicznie jest to piaszczysty taras rzeczny Pauczy, pokryty cienk ą warstw ą lessów. Na obszarze obj ętym arkuszem Józefów, około 70 % powierzchni zajmują lasy, rosn ące na glebach piaszczystych i piaszczysto – gliniastych, o klasie bonitacyjnej V i VI. Gleby chronione klas bonitacyjnych I – IVa stanowi ą około 10 % powierzchni terenu.

5 Klimat na omawianym terenie ma charakter przej ściowy. Kształtuj ą go głównie masy powietrza kontynentalnego. Roztocze poło Ŝone w regionie wy Ŝynnym charakteryzuje si ę chłodniejszym klimatem, w porównaniu do krain s ąsiednich. Średnia temperatura roku wynosi około 7,5˚C, temperatura lipca wynosi około 19˚C, a stycznia spada poni Ŝej -4˚C. Średnia roczna suma opadów kształtuje si ę na poziomie od 660 do 730 mm. Okres wegetacji ro ślin trwa od 200 do 210 dni. Klimat Kotliny Sandomierskiej jest nieco cieplejszy. Średnia temperatura stycznia jest o 1˚ C wy Ŝsza. Zanotowane s ą równie Ŝ wi ększe opady. Średnia roczna suma opadów wynosi od 600 do 750 mm. Okres wegetacji ro ślin nale Ŝy do najdłu Ŝszych w Polsce, trwa 205 – 225 dni. Obszar obj ęty arkuszem Józefów nie nale Ŝy do uprzemysłowionych. Rozwijaj ą si ę tu gospodarka le śna i rolnictwo. Najwi ększymi o środkami pełni ącymi rol ę centrów usługowo – handlowych dla ludno ści s ą Józefów, Długi K ąt i Susiec. Przemysł zwi ązany jest przede wszystkim z wykorzystaniem surowców mineralnych. W Józefowie eksploatowane s ą wapienie litotamniowe i piaski kwarcowe. W Długim K ącie jednym z najbardziej pr ęŜ nych zakła- dów jest Grupa „Prefabet” SA, zajmuj ąca si ę produkcj ą materiałów budowlanych, głównie betonu komórkowego. Baz ę surowcow ą firmy stanowi ą piaski kwarcowe ze złoŜa „Józefów”. Ponadto znajduje si ę tu kilka tartaków oraz mniejszych zakładów stolarskich. Dodatkowym atutem gminy Susiec, jest jej poło Ŝenie w malowniczym i niezwykle atrakcyjnym przyrodniczo Parku Krajobrazowym Puszczy Solskiej. W zwi ązku z tym, zaliczana jest ona do miejscowo ści turystyczno – wypoczynkowych. Głównym w ęzłem komunikacyjnym na terenie arkusza jest Józefów, posiadaj ący poł ą- czenia w kierunku Biłgoraja, Tomaszowa Lubelskiego, Zamo ścia oraz Lubaczowa. Z północ- nego-zachodu na południowy-wschód przebiega linia kolejowa wiod ąca z Zamo ścia do To- maszowa Lubelskiego.

III. Budowa geologiczna

Obszar arkusza Józefów le Ŝy na pograniczu dwóch jednostek regionalnych: niecki lubelskiej i zapadliska przedkarpackiego. Lini ą dziel ącą te regiony jest południowa kraw ędź Roztocza, zazwyczaj wyra źnie zarysowana w morfologii. Jednocze śnie jest ona granic ą pomi ędzy płytkowodnymi osadami Roztocza, a gł ębokowodnymi, ilastymi utworami zapadliska przedkarpackiego (Kurkowski, 1998 a, b). Poło Ŝenie arkusza na tle szkicu geologicznego regionu pokazuje fig. 2 (Marks i in., 2006)

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Józefów na tle szkicu geologicznego regionu wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006) Czwartorz ęd; holocen: 1 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen - holocen: 2 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, 3 – piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych, 4 –lessy, 5 –lessy piaszczyste i pyły lessopodobne; plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 6 – gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno –deluwialne, 7 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 8 – piaski i mułki jeziorne; zlodowacenia środkowopolskie: 9 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; zlodowacenia południowopolskie: 10 – mułki, iły i piaski zastoiskowe, 11 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 12 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe. Neogen; miocen: 13 - wapienie organodetrytyczne, siarkono śne, Ŝwiry, piaskowce i gipsy. Kreda górna: 14 – wapienie, kreda pisz ąca z krzemieniami, opoki, margle, wkładki piaskowców i gezy, 15 – opoki, margle, wapienie margliste z czertami; 16 – granica pa ństwa.

Roztocze geologicznie odpowiada kredowej niecce lubelskiej, która została wyd źwi- gni ęta pod koniec miocenu, w wyniku młodoalpejskich ruchów tektonicznych. Obszar ten jest tektonicznie aktywny po dzie ń dzisiejszy. Stwierdzono, Ŝe teren obj ęty arkuszem Józefów wypi ętrza si ę około 1 mm rocznie. Istotny wpływ na jego rze źbę maj ą uskoki, które doprowa- dziły do powstania szeregu nierównomiernie wyniesionych bloków (Buraczy ński, 1997). Roztocze buduj ą przede wszystkim utwory górnej kredy i neogenu. Osadami górnokredowy-

7 mi (kampan górny, mastrycht dolny), jednocze śnie najstarszymi, jakie odsłaniaj ą si ę na powierzchni omawianego terenu s ą gezy. Skały te obserwuje si ę w rozległych wychodniach, ci ągn ących si ę na linii Hamernia – Oseredek – Huta Ró Ŝaniecka, jak równie Ŝ punktowo w korycie górnego odcinka strumienia Jele ń (kampan górny). Gezy mastrychtu dolnego zajmuj ą znacznie wi ększe powierzchnie. Rozci ągaj ą si ę pasem od Majdanu Nepryskiego, poprzez Majdan Sopocki, Grabowic ę po Łuszczacz (północno-wschodnia cze ść mapy). Osady neoge ńskie rozci ągaj ą si ę wzdłu Ŝ strefy kraw ędziowej Roztocza. Wykształcone są jako wapienie detrytyczne, litotamniowe, piaski kwarcowe, glaukonitowe oraz piaskowce drobnoziarniste (warstwy baranowskie). S ą to klastyczne osady zwi ązane ze środowiskiem płytkowodnym, niekiedy brzegowym. Mi ąŜ szo ść warstw baranowskich mo Ŝe si ęga ć 30 m. Wapienie litotamniowe odsłaniaj ą si ę w kilku miejscach na powierzchni arkusza. Zdecydo- wanie wi ększe rozprzestrzenienie wykazuj ą wapienie detrytyczne. Seria ta ci ągnie si ę pa- smem od południowo – wschodniej cz ęś ci mapy ku północnemu – zachodowi, z niewielkimi przerwami. Buduj ą one wzgórza strefy kraw ędziowej, przyjmując charakter gór świadków, ze wzgl ędu na znaczn ą odporno ść na erozj ę i denudacj ę. Na południe od kraw ędzi Roztocza, bezpo średnio nad warstwami baranowskimi stwierdzono wyst ępowanie osadów ilasto- mułowcowych z piaskowcami i marglami. Mi ąŜ szo ść osadów ro śnie w kierunku południowo – zachodnim od kilkunastu do kilkuset metrów, mo Ŝe dochodzi ć nawet do 1000 m. W tej cz ę- ści opisywanego obszaru utwory neoge ńskie nie odsłaniaj ą si ę na powierzchni. Osady czwartorz ędowe na terenie omawianego arkusza wykazuj ą znaczne zró Ŝnicowa- nie. Na obszarze Roztocza nie tworz ą ci ągłej pokrywy. Wyst ępuj ą przede wszystkim w dolinach rzek, obni Ŝeniach i na stokach. Najstarszymi utworami czwartorz ędowymi, z okresu interglacjału wielkiego s ą mułki jeziorne, rozpoznane w okolicach Majdanu Sopockiego. Do- liny rzek wypełniaj ą osady piaszczyste, utworzone podczas zlodowace ń środkowopolskich i północnopolskich. Z okresu ostatniego zlodowacenia pochodz ą piaski rzeczne buduj ące tarasy nadzalewowe. Kolejnymi osadami z tego okresu są piaski deluwialne, powszechnie wyst ępuj ące w rejonach wysoczyzn. Pokrywaj ą one stoki, jak równie Ŝ wypełniaj ą kilkumetrow ą warstw ą prawie wszystkie doliny denudacyjne. U schyłku zlodowace ń północnopolskich, na wysoczyznach, stokach i w dolinach, formowały si ę utwory piaszczyste pochodzenia eolicz- nego. Ich szczególnie du Ŝe rozprzestrzenienie obserwuje si ę w strefie kraw ędziowej, gdzie tworz ą wydmy i pola piasków przewianych. Osady holoce ńskie reprezentowane przez piaski rzeczne, buduj ą tarasy zalewowe. Torfy i namuły torfiaste w obr ębie Roztocza wyst ępuj ą w obni Ŝeniu pomi ędzy Hamerni ą, Długim K ątem i Majdanem Sopockim.

8 Utwory czwartorz ędowe na obszarze Kotliny Sandomierskiej tworz ą ci ągł ą pokryw ę. Ich mi ąŜ szo ść w tym rejonie wzrasta i mo Ŝe dochodzi ć do 50 m. Najstarszymi utworami czwartorz ędowymi s ą mułki i piaski pyłowate, pod ścielaj ące pierwszy poziom glin zwało- wych z okresu zlodowace ń południowopolskich (zlodowacenie sanu, wilgi). Gliny zwałowe rozdzielone s ą piaskami i mułkami jeziornymi. Wyst ępuj ą w rejonie Huty Ró Ŝanieckiej pod niewielkim nadkładem piasków lodowcowych lub bezpo średnio na powierzchni. Osady z okresu zlodowace ń środkowopolskich wykształcone s ą jako piaski rzeczne, gdzieniegdzie przewarstwione mułkami. Najcz ęś ciej osady te przykryte s ą utworami piaszczystymi tarasu nadzalewowego, tworz ącego si ę w czasie zlodowace ń północnopolskich. Na powierzchni piaski te obserwowane s ą u stóp kraw ędzi Roztocza, tworz ąc kilkusetmetrowy taras, na któ- rym wyst ępuj ą liczne wydmy oraz pola piasków przewianych. Osady holoce ńskie zajmuj ą najwi ększe powierzchnie w południowo – zachodniej cz ęś ci Kotliny Sandomierskiej. Podob- nie jak na Roztoczu, osady piaszczyste wyst ępuj ą w dnach dolin tworz ąc rozległe tarasy zalewowe. Piaskom rzecznym cz ęsto towarzysz ą piaski humusowe, wypełniaj ące zagł ębienia bezodpływowe lub miejsca sprzyjaj ące odkładaniu si ę materii organicznej. Torfy i namuły torfiaste mog ą wyst ępowa ć w zachodniej cz ęś ci Kotliny Sandomierskiej, jednak nie s ą powszechnie spotykane na omawianym terenie.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze obj ętym arkuszem Józefów znajduje si ę 9 udokumentowanych złó Ŝ kopalin skalnych, w tym: 4 wapieni, 4 piasków kwarcowych i 1 zło Ŝe kruszywa naturalnego (Przenio- sło, Malon (red.), 2006). Charakterystykę gospodarcz ą oraz klasyfikacj ę złó Ŝ przedstawiono w tabeli 1.

1. Wapienie

Aktualnie na omawianym terenie udokumentowane s ą cztery zło Ŝa wapieni: „Tarnowo- la” (Kruczałowa, 1970), „Borsuki” (Kruczałowa, 1966), „Huta Ró Ŝaniecka” (Bubie ń, 1967) i „Babia Dolina” (Melerowicz, Bogacz, 1982; Malenda, 1988). Zwi ązane s ą one z pasem wychodni mioce ńskich utworów w ęglanowych Roztocza. S ą to głównie wapienie litotamniowe z odmianami wapieni detrytycznych i piaszczystych dokumentowane pod k ątem wykorzystania do produkcji kamienia budowlanego i kruszywa drogowego.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan zago- Wydobycie Zasto- Nr Wiek geologiczne Kategoria spodaro- Klasyfikacja (tys. t, sowanie Przyczyny zło Ŝa Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania wania złó Ŝ tys. m 3*) kopaliny konfliktowości na zło Ŝa kopaliny litologiczno- (tys. t, tys. m 3*) zło Ŝa zło Ŝa mapie surowcowego Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2005 (Przeniosło, Malon, 2006) 1-4 A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Tarnowola w Ng 4 850 C1 Z 0 Sb 2 B K, L, Natura 2000 2 Józefów pki Q 1 018* C1 G 19* I 3 B K,W,L, Natura 2000 3 Futymówka pki Q 9 486* C2 N 0 I 3 B K,L, Natura 2000 4 Babia Dolina w Ng 3 904 B G 33 Sb 2 B K,L, Natura 2000

5 Pardysówka pki Q 797* C1 N 0 I 3 B K,W,L, Natura 2000 6 Długi K ąt II pki Q 509* C1 N 0 I 3 B K,W,L, Natura 2000 7 Borsuki w Ng 146 C1 Z 0 Sb 2 B K,L, Natura 2000

10 10 8 Hamernia – Nowiny p Q 1 363 C1* N 0 Sb, Sd 4 B K,W,L, Natura 2000 9 Huta Ró Ŝaniecka w Ng 486 C1 Z 0 Sd 2 B K,L, Natura 2000 Długi K ąt pki Q ZWB Nowiny w Ng ZWB Rubryka 3: p - piaski, pki – piaski kwarcowe o innym zastosowaniu (do produkcji betonów komórkowych), w - wapienie Rubryka 4: Q - czwartorz ęd, Ng - neogen

Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C 1, C 2; zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) - C1* Rubryka 7: zło Ŝa: G - zagospodarowane, N - niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: kopaliny skalne: Sd – drogowe, Sb – budowlane, I - do produkcji betonów komórkowych. Rubryka 10: 2 - zło Ŝa skoncentrowane w okre ślonym regionie, 3 – zło Ŝa rzadkie w regionie, w którym wyst ępują, 4 – zło Ŝa powszechne, licznie wyst ępuj ące Rubryka 11: B - zło Ŝa konfliktowe. Rubryka 12: K - ochrona krajobrazu, W - ochrona wód podziemnych, L – ochrona lasów

Ze wzgl ędu na uwarunkowania morfologii terenu zło Ŝa te charakteryzuj ą si ę du Ŝą roz- pi ęto ści ą mi ąŜ szo ści od kilku do kilkudziesi ęciu metrów i zró Ŝnicowan ą grubo ści ą nadkładu. Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ oraz sposób wykorzystania wapieni został przedstawiony w tabeli 2. W zło Ŝu „Tarnowola”, o zasobach 4 850 tys. ton udokumentowanych na powierzchni 7,36 ha, wyst ępuj ą czyste wapienie litotamniowe o niskich parametrach wytrzymało ściowych, <10 MPa i du Ŝej nasi ąkliwo ści, co ogranicza mo Ŝliwo ści ich wykorzystania zarówno do produkcji bloczków wielocegłowych jak i kruszywa. Zło Ŝe jest cz ęś ciowo zawodnione. Wapienie litotamniowe zapiaszczone zalegaj ące w zło Ŝu „Babia Dolina” zaliczane s ą do typu wapieni lekkich. Posiadaj ą korzystne parametry fizykomechaniczne: wytrzymało ść na ściskanie w granicach 11,5–106,8 MPa, średni ą ścieralno ść na tarczy Boehmego 0,48 %, nasi ąkliwo ść od 0,61-17,84 %. Charakteryzuj ą si ę średni ą bloczno ści ą 22,3 % co kwalifikuje je do produkcji bloków i kształtek budowlanych. Wapienie niespełniaj ące kryteriów blocznych przeznaczone s ą do produkcji kamienia łamanego. Wyst ępuj ące w obr ębie zło Ŝa przerosty wapieni średniozwi ęzłych, rozsypliwych o mi ąŜ szo ści dochodz ącej miejscami do 10 m, charakteryzuj ące si ę niskimi parametrami wytrzymało ściowymi u Ŝywane s ą do utwardzania lokalnych dróg. W zło Ŝu „Borsuki” kopalin ę stanowi ą wapienie litotamniowe wykształcone jako wapienie drobnoziarniste zbite, wapienie średnioziarniste porowate, słabo zwi ęzłe i wapienie gru- boziarniste, rozsypliwe. Pierwsza z wymienionych odmian wapienia, o stosunkowo wysokich parametrach fizyko-mechanicznych, wyst ępuj ąca w centralnej cz ęś ci obszaru zło Ŝa (Blok A) została udokumentowana dla przemysłu kamienia budowlanego w ilo ści 146 tys. ton, wapienie rozsypliwe o zasobach w ilo ści 413 tys. ton (Blok B), niezatwierdzonych decyzj ą, mog ą znale źć zastosowanie jako wapniak rolniczy. Z uwagi na niewielkie zasoby i niekorzystne parametry górniczo-geologiczne (mała mi ąŜ szo ść ), zło Ŝe nie jest atrakcyjne dla zagospodarowania przemysłowego. Poło Ŝone w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza zło Ŝe „Huta Ró Ŝaniecka” charakteryzuje si ę dobrymi parametrami górniczymi i jako ściowymi. Wapienie o mi ąŜ szo ści od 1,89 do 11,94 m wykazuj ą wytrzymało ść na ściskanie w granicach od 60,8 do 78,4 MPa, średni ą nasi ąkliwo ść 1,40 % i całkowit ą mrozoodporno ść . Przeznaczone s ą do produkcji kruszywa i kamienia łamanego. Niewielkie zasoby udokumentowane w ilo ści 512 tys. ton nie typuj ą tego zło Ŝa do zagospodarowania przemysłowego.

11 Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ wapieni litotamniowych Nazwa zło Ŝa Babia Dolina Borsuki Parametry wapienie Huta Tarnowola wapienie średnio- Blok A Blok B Ró Ŝaniecka zwi ęzłe zwi ęzłe powierzchnia zło Ŝa m2 73 636 92 050 45 739 34 012 23,5 – 47,0 9,5 – 41,0 3,2 – 15,0 1,89 – 11,94 mi ąŜ szo ść zło Ŝa m śr. 38,56 śr. 21,4 śr. 7,74 śr. 7,37 0,0 - 5,0 0,0 - 4,0 1,0 – 8,8 0,65 – 1,55 grubo ść nadkładu m śr. 2,29 śr. 1,9 śr. 1,33 śr. 1,35 stosunek grubo ści nadkładu 0,06 0,05 0,18 0,14 do mi ąŜ szo ści zło Ŝa N/Z 1,53 – 1,84 1,73 – 2,62 1,57 – 2,59 1,98 – 2,60 1,70 – 1,98 2,50 – 2,51 gęsto ść pozorna g/cm 3 śr. 1,67 śr. 2,35 śr. 2,11 śr. 2,34 śr.1,80 śr. 2,50 9,51– 30,06 0,61– 17,84 0,80– 21,83 1,67– 5,80 8,00 –15,40 1,04 – 1,77 nasi ąkliwo ść % śr. 17,78 śr. 3,78 śr. 8,18 śr. 3,19 śr. 12,99 śr. 1,40 dostateczna mrozoodporno ść cykle 7 - 25 12 – 25 11 – 25 do całkowi- 6 - 9 całkowita tej ścieralno ść na tarczy 0,65 – 2,74 0,17 – 1,59 0,11 – 3,87 0,40 – 0,73 1,04 – 2,05 cm * Boehmego śr. 1,81 śr. 0,48 śr. 0,95 śr. 0,61 śr. 1,59 ścieralno ść w b ębnie 42,6 – 68,6 4,3 – 18,5 34,0 –60,3 8,4 – 9,5 % * * Devala śr. 56,1 śr. 10,5 śr. 52,4 śr. 8,8 wytrzymało ść na 2,35 – 9,80 11,5 –106,8 3,9 – 105,8 21,5 – 77,4 38,0 –82,0 60,8 – 78,4 MPa ściskanie na sucho śr. 5,29 śr. 54,3 śr. 27,9 śr. 42,9 śr. 45,0 śr. 71,2 0,0 – 46,6 0,1 – 17,6 bloczno ść % * * * * śr. 22,3 śr. 2,5 do produkcji do produkcji do produkcji bloków, do produkcji do produkcji wykorzystanie kształtek kruszywa kształtek budowlanych kamienia wapniaka wg dokumentacji budowlanych i kamienia i kamienia łamanego łamanego rolniczego i kruszywa łamanego * - nie badano

2. Piaski kwarcowe

Zło Ŝa piasków kwarcowych na obszarze omawianego arkusza skoncentrowane s ą w jego północno-zachodniej cz ęś ci w rejonie Józefowa i Długiego K ąta. Zwi ązane s ą z wyst ępowaniem wydm, w obr ębie których udokumentowano cztery zło Ŝa: „Józefów” (Bujalska, 1970), „Futymówka” (Gradys, 1990 a), „Pardysówka” (Gradys, 1990 b) i „Długi K ąt II” (Gradys, 1991), przydatne do produkcji betonów komórkowych. Charakteryzuj ą si ę wysoką zawarto ści ą krzemionki, średnio powy Ŝej 97 %, silnym stopniem obtoczenia ziarn, dobr ą se- gregacj ą materiału i nisk ą zawarto ści ą substancji obcych. Trzy ostatnie zło Ŝa s ą niezagospodarowane i stanowi ą rezerw ę surowcow ą dla zakładu „Prefabet” w Długim K ącie. Najbardziej interesuj ące jest zło Ŝe „Futymówka” o zasobach 9 486 tys. m 3 i korzystnych parametrach geologiczno-górniczych. Wszystkie zło Ŝa piasków kwarcowych były dokumentowane powy Ŝej zwierciadła wód gruntowych.

12 Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ piasków kwarcowych zostały przedstawione w tabeli 3. Tabela 3 Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ piasków kwarcowych Nazwa zło Ŝa Parametry Józefów Długi K ąt II Pardysówka Futymówka powierzchnia zło Ŝa (m 2) 213 480 80 790 133 910 1 360 000 2,0 – 16,0 1,5 – 11,5 1,5 – 12,7 2,5 – 16,0 mi ąŜ szo ść zło Ŝa (m) śr. 6,0 śr. 6,3 śr. 6,0 śr. 7,0 1,0 – 1,6 0,1 – 0,8 do 1,0 0,2 – 1,5 grubo ść nadkładu (m) śr. 1,1 śr. 0,4 śr. 0,4 śr. 0,5 stosunek grubo ści nadkładu 1 : 5,5 * 0,07 0,07 0,07 do mi ąŜ szo ści zło Ŝa N/Z 0,1 – 1,0 0,4 – 6,4 0,8 – 4,8 0,4 – 5,0 zawarto ść pyłów mineralnych (%) śr. 0,2 śr. 3,3 śr. 2,5 śr. 1,6 85,1 – 94,7 82,0 – 96,3 72,6 – 96,9 63,2 – 93,7 zawarto ść ziarn poni Ŝej 0,5 mm (%) śr. 90,2 śr. 90,0 śr. 86,8 śr. 89,9 4,2 – 13,5 3,7 – 18,0 3,1 – 26,4 6,3 – 36,8 zawarto ść ziarn 0,5-2,0 mm (%) śr. 8,8 śr. 9,9 śr. 13,1 śr. 10,1 0,0 – 0,2 0,0 – 1,0 zawarto ść ziarn powy Ŝej 2,0 mm (%) brak brak śr. 0,1 śr. 0,1 96,51 – 98,52 96,09 – 97,77 96,85 – 98,18 96,15 – 97,81 zawarto ść SiO (%) 2 śr. 97,13 śr. 97,05 śr. 97,47 śr. 97,14 * - stosunek kubatury nadkładu do kubatury zło Ŝa

3. Kruszywo naturalne

Czwartorz ędowe piaski wydmowe, przydatne w budownictwie i drogownictwie, udokumentowane zostały w zło Ŝu „Hamernia-Nowiny” (Siliwo ńczuk, 1985). Zło Ŝe składa si ę z czterech pól, obejmuj ących kilka wydm, oddzielonych od siebie podmokłymi zagł ębieniami deflacyjnymi. Powierzchnia zło Ŝa podana w dokumentacji geologicznej 133 280 m 2 nie odpowiada rzeczywistej wynikaj ącej z mapy sytuacyjno – wysoko ściowej z granicami zasobów, wynosz ącej około 52 ha. Mi ąŜszo ść kopaliny udokumentowanej powy Ŝej zwierciadła wód gruntowych waha si ę od 1,5 m do 13,6 m. Nadkład, o grubo ści od 0,1 m do 0,4 m, stanowi gleba. Kopalina charakteryzuje si ę: punktem piaskowym 100%, zawarto ści ą pyłów mineralnych 1,6-2,8% ( średnio 2,0%) oraz zawarto ści ą siarki w przeliczeniu na SO 3 0,04-0,12% (średnio 0,08%). Korzystne parametry geologiczno-górnicze i ograniczone mo Ŝliwo ści udokumentowania nowych tego typu złó Ŝ w opisywanym rejonie decyduj ą o jego wysokich walorach gospodarczych. Dla wszystkich złó Ŝ dokonano klasyfikacji sozologicznej ze wzgl ędu na ich ochron ę oraz ochron ę środowiska. Zło Ŝa wapieni neoge ńskich, wyst ępowanie których zwi ązane jest jedynie z brze Ŝnymi cz ęś ciami zapadliska przedkarpackiego, zaliczono do klasy 2 (zło Ŝa

13 skoncentrowane w okre ślonym regionie). Zło Ŝa piasków kwarcowych, rzadko wyst ępuj ących w regionie lubelskim, zakwalifikowano do klasy 3, natomiast zło Ŝe kruszywa naturalnego zaliczono do klasy 4. Z uwagi na skal ę konfliktu ze środowiskiem spowodowan ą poło Ŝeniem w granicach obszarów chronionych (Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej wraz z otulin ą, otulina Roztocza ńskiego Parku Narodowego i Natura 2000) wszystkie zło Ŝa zakwalifikowane zostały do klasy B czyli konfliktowych, mo Ŝliwych do zagospodarowania po spełnieniu okre- ślonych wymaga ń. Ponadto zło Ŝa: „Tarnowola”, „Borsuki”, „Józefów”, „Pardysówka”, „Dłu- gi K ąt II”, „Futymówka” i „Hamernia – Nowiny” w cało ści zlokalizowane s ą na obszarach le śnych, a „Babia Dolina” i „Huta Ró Ŝaniecka” cz ęś ciowo. Dodatkowo zło Ŝa: „Józefów”, „Pardysówka”, „Długi K ąt II” i „Hamernia – Nowiny” poło Ŝone s ą w obr ębie udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 407 Niecka Lubelska (Chełm – Zamo ść ).

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Józefów na podstawie wa Ŝnych koncesji eksploatowane s ą obecnie dwa zło Ŝa: wapieni neoge ńskich „Babia Dolina” i czwartorz ędowych piasków kwarcowych „Józefów”. Eksploatacja pozostałych złó Ŝ wapieni: „Tarnowola”, „Borsuki” i „Huta Ró Ŝa- niecka” została zaniechana, przy czym w zło Ŝach „Tarnowola” i „Borsuki” od zatwierdzenia udokumentowanych zasobów nie prowadzono koncesjonowanego wydobycia. Ich wyrobiska ulegaj ą sukcesywnie samorekultywacji. Cztery zło Ŝa piasków (w tym 3 piasków kwarcowych) nie s ą zagospodarowane. Zako ńczono wydobycie piasków kwarcowych ze zło Ŝa „Dłu- gi K ąt”, oraz wapieni ze zło Ŝa „Nowiny”, które zostały skre ślone z „Bilansu zasobów...”. Zło Ŝe „Babia Dolina” u Ŝytkowane od 1962 roku przez Szydłowieckie Zakłady Kamie- nia Budowlanego obecnie eksploatowane jest przez Józefowskie Kopalnie Kamienia Budow- lanego „Wal-Bud” w Józefowie. U Ŝytkownik zło Ŝa, posiada koncesj ę na eksploatacj ę wa Ŝną do 23 listopada 2009 roku. Roczne wydobycie kopaliny jest rz ędu kilkudziesi ęciu tys. ton. Zło Ŝe posiada wyznaczony obszar górniczy o powierzchni 258 646 m 2 i teren górniczy o powierzchni 1 448 717 m 2. Kopalina urabiana jest przy pomocy spycharek i koparek. Powstałe wyrobisko, o wysoko ści ścian do 30 m, zajmuje obszar około 4 ha. Odpady eksploatacyjne – wapienie rozsypliwe niewykorzystywane w profilu produkcyjnym zakładu s ą na bieŜą co sprzedawane i wykorzystywane do utwardzania lokalnych dróg gruntowych. Zło Ŝe piasków kwarcowych „Józefów” jest obecnie eksploatowane na skal ę przemy- słow ą. Udokumentowane z uwagi na przebieg linii energetycznej w dwóch polach – północ- nym i południowym, do 2000 r. eksploatowane było w polu południowym. Pozostało ści ą po eksploatacji tej cz ęś ci złoŜa jest wyrobisko samoistnie zaro śni ęte, cz ęś ciowo podmokłe. Po

14 likwidacji linii energetycznej w 2001 r. i opracowaniu Dodatku nr 1 do projektu zagospodarowania zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji betonów komórkowych „Józefów” (Tokarczyk, 2001), w którym zaktualizowano zasoby geologiczne, rozpocz ęto prowadzenie wydobycia w polu północnym. Wydobycie kopaliny odbywa si ę jednym poziomem, przy pomocy sprz ętu mechanicznego. U Ŝytkownik, Grupa „Prefabet” SA w Długim K ącie, posiada koncesj ę na eksploatacj ę wa Ŝną do wyczerpania zasobów przemysłowych. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 252 827 m 2 i teren górniczy o powierzchni 281 181 m 2. Zakład pro- dukcyjny wytwarzaj ący betony komórkowe poło Ŝony jest 5 km na wschód od granic zło Ŝa, w miejscowo ści Długi K ąt, gdzie surowiec dowo Ŝony jest samochodami. Wydobycie wapieni litotamniowych dla celów budowlanych na terenie obj ętym arkuszem ma długoletni ą tradycj ę, czego konsekwencj ą s ą liczne małe wyrobiska wzdłu Ŝ wychodni wapieni rozci ągaj ącej si ę od Tarnowoli na północnym zachodzie do Huty Ró Ŝaniec- kiej na południowym wschodzie. Obecnie nielegalna eksploatacja wapieni litotamniowych ma miejsce w rejonie Tarnowoli gdzie wydobycie prowadzone jest przy zachodniej granicy zło Ŝa „Tarnowola”, a cz ęś ciowo równie Ŝ na jego obszarze. Powstało tu wyrobisko o powierzchni ok. 1 ha i wysoko ści ścian do 15 m. Na znacznie wi ększ ą skal ę niekoncesjonowana eksploatacja wapieni odbywa si ę na wzgórzu poło Ŝonym na południe od Józefowa. Kamieniołom ma tu długo ść 700 m, szeroko ść do 150 m i wysoko ści ścian do 20 m. Wapienie urabiane s ą ręcznie, ale sporadycznie u Ŝywane s ą równie Ŝ materiały wybuchowe. Dla miejsc nielegalnej eksploatacji opracowano karty informacyjne. Ponadto na omawianym terenie znajduje si ę szereg małych odkrywek, z których okoliczni mieszkańcy wydobywaj ą okresowo piasek lub wapienie na potrzeby własne. Miejsca te na mapie zaznaczono jako punkty wyst ępowania kopaliny. Najwi ększe skupisko wydobycia wapieni znajduje si ę w rejonie Huty Ró Ŝanieckiej w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza, za ś piasków w rejonie Majdanu Sopockiego, w cz ęś ci północno-wschodniej.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze arkusza Józefów mo Ŝliwo ści udokumentowania nowych złó Ŝ dotycz ą wapieni detrytycznych i kruszywa naturalnego drobnego (piasków) (Musiał i in., 1979). Dla kopalin tych na podstawie mapy geologicznej (Kurkowski, 1998 b), i wizji terenowej wyzna- czone zostały dwa obszary perspektywiczne. Wydobywanie wapieni mioce ńskich na omawianym terenie ma długoletni ą tradycj ę, jednak zachodziło w niewielkiej skali, jedynie na potrzeby lokalne. Powodem tego jest du Ŝa zmienno ść litologiczna i jako ściowa oraz stosunkowo niewielkie zasoby, niegwarantuj ące

15 przemysłowego ich wykorzystania. Obszar perspektywiczny wapieni wyznaczono na połu- dnie od Józefowa, gdzie w starym kamieniołomie prowadzona jest intensywna, niekoncesjonowana eksploatacja wapieni. Wapienie detrytyczne odsłaniaj ące si ę na ścianie wyrobiska osi ągaj ą znaczn ą, dochodz ącą do 20 m mi ąŜ szo ść . W cz ęś ci południowej obszaru, w nadkła- dzie o grubo ści do 3 m wyst ępuje rumosz wapieni i wapienie rozsypliwe. W rejonie zło Ŝa „Huta Ró Ŝaniecka” zlokalizowano kilka mniejszych odkrywek wapieni, jednak niewielka mi ąŜ szo ść jak równie Ŝ zasoby zło Ŝa s ą przyczyn ą nie wyznaczenia obszaru perspektywicznego. Badania geologiczne prowadzone w rejonie Majdanu Nepryskiego, maj ące na celu udo- kumentowanie zło Ŝa wapieni litotamniowych do produkcji kruszywa łamanego, dały wynik negatywny (Kwapisz, 1971). Stwierdzono tu wyst ępowanie wapieni piaszczystych i piaskow- ców wapnistych, o przewa Ŝnie niskiej i bardzo zmiennej wytrzymało ści na ściskanie. Na podstawie znajomo ści budowy geologicznej udokumentowanych na obszarze arkusza złó Ŝ piasków, za perspektywiczny dla tej kopaliny uznano obszar wyst ępowania wydm, rozwini ętych na piaszczystych osadach zlodowace ń północnopolskich w rejonie Majdanu Sopockiego i Starej Ciotuszy. Wyniesienia o wysoko ści kilku metrów wskazuj ą na mo Ŝliwo ść pozyskania zło Ŝowej ilo ści zasobów. Torfy znajduj ące si ę na obszarze arkusza nie maj ą wi ększego znaczenia gospodarczego. Jedynym ich wi ększym wyst ąpieniem jest znajduj ące si ę torfowisko w okolicy Ciotuszy, o powierzchni około 16 ha. S ą to niskie torfy szuwarowe o małej mi ąŜ szo ści (poni Ŝej 2 m) i niskiej jako ści. Zarówno z tego wzgl ędu, jak i z uwagi na lokalizacj ę w obr ębie du Ŝego kompleksu le śnego, torfy te nie zostały zaliczone do potencjalnej bazy zasobowej (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Brak bada ń jako ści kopalin w obszarach perspektywicznych nie pozwolił na wyznaczenie obszarów prognostycznych.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Sie ć rzeczna na obszarze arkusza Józefów w wi ększo ści nale Ŝy do zlewni drugiego rz ę- du rzeki San. Jedynie w północno – wschodniej cz ęś ci mapy niewielki fragment obszaru nale- Ŝy do zlewni rzeki Wieprz. Rzeka Tanew oraz jej prawobrze Ŝne dopływy: Niepryszka, Sopot, Jele ń oraz Potok Łosiniecki (Wołnianka), płyn ąc w kierunku południowo – zachodnim prze- cinaj ą stref ę kraw ędziow ą Roztocza, tworz ąc doliny przełomowe. Potoki te wcinały si ę

16 w podło Ŝe etapami, o czym świadcz ą tarasy erozyjne na zboczach. W korytach tych rzek, za wyj ątkiem Potoku Łosinieckiego wyst ępuj ą progi i szypoty popularnie nazywane „szumami”. Rzeki Niepryszka, Sopot i Jele ń płyn ące w kierunku południowo – zachodnim, bior ą swój pocz ątek ze źródeł b ędących pomnikami przyrody nieo Ŝywionej, poło Ŝonych w miejscowo ściach Józefów - Morgi, Husiny i Skwarki. Przez niewielki fragment obszaru w połu- dniowo – zachodniej cz ęś ci mapy przepływa rzeka Wirowa, która stanowi lewy dopływ Tan- wi. Na południe od Huty Ró Ŝanieckiej w kompleksach le śnych Puszczy Solskiej ma swoje źródło rzeka Paucza, uchodz ąca do Wirowej. W południowej cz ęś ci omawianego terenu, na północ od Rudy Ró Ŝanieckiej znajduj ą si ę stawy hodowlane. Na rzece Potok Łosiniecki, koło Rybnicy istnieje projektowany zbiornik wodny, który w przyszło ści ma spełnia ć funkcje rekreacyjn ą. W Józefowie na rzece Nie- pryszce, planuje si ę w przyszło ści budow ę zbiornika retencyjnego, co zostało ju Ŝ uj ęte w planie zagospodarowania przestrzennego gminy. Wyst ępuj ące w obr ębie arkusza Józefów wody powierzchniowe, nie podlegaj ą ocenie jako ści wód prowadzonej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Najbli Ŝszy punkt monitoringu znajduje si ę na Tanwi w Osuchach (arkusz Aleksandrów), około 3 km na zachód od granic arkusza. Na podstawie przeprowadzonych bada ń, wody zakwalifikowano do IV klasy ze wzgl ędu na liczb ę bakterii coli (WIO Ś, 2006). Ich stan sanitarny równie Ŝ nie był zadowalający. Natomiast wi ększo ść pozostałych parametrów oscylowała w granicach I – II klasy czysto ści.

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne obszaru arkusza Józefów zostały przedstawione na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Kopacz, Rysak, 2002). Wody podziemne na omawianym terenie wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych, neoge ńskich i kredowych. Czwartorz ędowy poziom wodono śny stwierdzono na obszarze Równiny Biłgorajskiej i Płaskowy Ŝu Tarnogrodzkiego. Jest on zwi ązany z kopalnymi i współczesnymi dolinami rzecznymi oraz obszarami równiny akumulacyjnej występuj ącej na przedpolu Roztocza. Wo- dy wyst ępuj ą w piaskach zalegaj ących na w ęglanowych utworach kredowych w strefie kra- wędziowej Roztocza – w dolinie Sopotu. Ze wzgl ędu na brak lub niewielk ą mi ąŜ szo ść warstwy izoluj ącej, wody poziomu czwartorz ędowego pozostaj ą w wi ęzi hydraulicznej z wodami poziomu kredowego. W obszarze nizinnym czwartorz ędowy poziom wodono śny reprezentuj ą

17 utwory zlodowacenia środkowopolskiego i północnopolskiego wykształcone jako piaski drobnoziarniste, pylaste i mułkowate. Na arkuszu Józefów mi ąŜszo ść czwartorz ędowej serii wodono śnej waha si ę od 5 do 40 m (najwi ększa mi ąŜ szo ść wyst ępuje w południowo- zachodniej cz ęś ci arkusza w obr ębie GZWP nr 428). Zwierciadło wód ma charakter swobodny, gł ęboko ść wyst ępowania poni Ŝej 5,0 m. Poziom wodono śny zasilany jest cz ęś ciowo przez infiltracj ę wód opadowych oraz dodatkowo wodami podziemnymi z obszaru Roztocza. Naj- korzystniejsze warunki hydrogeologiczne wyst ępuj ą w kopalnej rynnie obj ętej zbiornikiem GZWP nr 428 i w jej bezpo średnim s ąsiedztwie. Na omawianym terenie wyst ępuje tylko fragment wschodniej cz ęś ci zbiornika. Potencjalne wydajno ści w utworach wodono śnych wahaj ą si ę od 50 do 70 m 3 /h. Na obszarach poło Ŝonych poza zbiornikiem, wydajności studni malej ą i nie przekraczaj ą 10 m 3 /h. W strefie krawędziowej Roztocza, neoge ński poziom wodono śny pozostaje w wi ęzi hydraulicznej z poziomem czwartorz ędowym i kredowym, tworz ąc jeden zbiornik wód podziemnych. Wody w utworach kredowych i neoge ńskich wyst ępuj ą w szczelinach pochodzenia tektonicznego. Wodono śna jest stropowa cz ęść wymienionych utworów, wyst ępuj ąca na gł ę- boko ści około 130 m. Zasilanie poziomu wodono śnego odbywa si ę poprzez infiltracj ę opa- dów atmosferycznych. Na przewa Ŝaj ącym obszarze zwierciadło wody poziomu kredowego ma charakter swobodny, tylko lokalnie zaznacza si ę jako napi ęte. Gł ęboko ść jego wyst ępo- wania jest zró Ŝnicowana, waha si ę od poni Ŝej 5,0 m, lokalnie do ponad 50 m. Najkorzystniej- sze parametry hydrogeologiczne stwierdzono w dolinach Niepryszki, Tanwi i Sopotu, jak równie Ŝ na terenie Józefowa, gdzie studnie osi ągaj ą wydajno ść 45,2 m 3 /h przy depresji 0,2 m. Na wierzchowinach, gdzie masyw kredowy jest mniej sp ękany lub zwietrzelina ma charakter ilasty, wydajno ści studni s ą mniejsze. Mieszcz ą si ę w przedziałach od 3,1 do mak- symalnie. 58,0 m 3 /h przy depresjach 0,2 – 26,0 m. Z przeprowadzonych analiz wynika, Ŝe wody podziemne na obszarze mapy s ą wysokiej jako ści. Zostały zaliczone do nast ępuj ących klas: I, II a, II b. Zawarto ść wi ększo ści składni- ków mie ści si ę w granicach dopuszczalnych st ęŜ eń dla wód pitnych (Rozporz ądzenie Mini- stra Zdrowia z dnia 4.09.2000 r.). Na terenie Roztocza wyst ępuj ą wody bardzo dobrej jako ści, które odpowiadaj ą klasie I (niewymagaj ące uzdatniania) oraz wody dobrej jako ści – klasa II a (wymagaj ące prostego uzdatniania). Natomiast wody średniej jako ści - klasa II b, wymagają- ce uzdatniania ze wzgl ędu na podwy Ŝszone zawarto ści Fe i Mn wyst ępuj ą na terenie Równiny Biłgorajskiej i Płaskowy Ŝu Tarnogrodzkiego.

18 W miejscowo ściach Majdan Nepryski i Józefów naniesiono stref ę ochrony po średniej uj ęcia wód. W obr ębie arkusza wyst ępuj ą dwa główne zbiorniki wód podziemnych (fig.3), kredowy 407 Niecka Lubelska (Chełm – Zamo ść ) oraz czwartorz ędowy 428 dolina kopalna Biłgoraj – Lubaczów.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Józefów na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO), 2 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 3 – granica GZWP w o środku porowym, 4 – granica GZWP w o środku szczelinowo – porowym; 5 – granica pa ństwa Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 406 – Niecka Lubelska, kreda górna (K 2); 407 – Niecka Lubel- ska (Chełm – Zamo ść ), kreda górna (K 2); 428 – Dolina Kopalna Biłgoraj - Lubaczów, czwartorz ęd (Q)

Na terenie Roztocza wody podziemne zwi ązane s ą głównie z utworami kredowymi wy- kształconymi jako margle, opoki lub gezy. Tworz ą one GZWP nr 407 – Niecka Lubelska (Chełm – Zamo ść ), który został udokumentowany (Zezula i in., 1996). Całkowita jego powierzchnia wynosi 9 015 km2, a zasoby dyspozycyjne w ilo ści 1127,5 tys. m3/d. Na powierzchni zbiornika i wokół niego została wyznaczona strefa ochronna.

19 W obr ębie kopalnej doliny Biłgoraj – Lubaczów, wody podziemne wyst ępuj ą w piaskach średnio – i gruboziarnistych ze Ŝwirem tworz ąc główny zbiornik wód podziemnych nr 428 (Kruk i in., 1996). Całkowita jego powierzchnia wynosi 290,0 km 2, a zasoby dyspozycyjne w ilo ści 76,2 tys. m 3/d. Na powierzchni zbiornika i wokół niego została wyznaczona strefa ochronna.

VIII. Geochemia Środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 927 - Józefów umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze- niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako-

20 ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść opróbowania (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu i ołowiu w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Jedynie wy Ŝsz ą warto ść mediany wykazuje rt ęć . Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

21 Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 927- dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Józefów bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra szu 927- Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Józefów

Metale N=8 N=8 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0 - 0,3 0 - 2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-7 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 4-34 8 27 Cr Chrom 50 150 500 <1-4 <1 4 Zn Cynk 100 300 1000 5-32 14 29 Cd Kadm 1 4 15 <1 <1 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-3 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1-5 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 <2-7 <2 3 Pb Ołów 50 100 600 <5-11 6 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05-0,07 0,06 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 927-Józefów w po- 1) grupa A szczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład ob- As Arsen 8 szaru poddanego ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 8 ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 8 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 8 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 8 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 8 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynika- Ni Nikiel 8 jące ze stanu faktycznego, 2) Pb Ołów 8 grupa B - grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 8 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrze- sza 927-Józefów do poszczególnych grup u Ŝytkowania wione, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zur- (ilo ść próbek) banizowane z wył ączeniem terenów przemysło- wych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunika- cyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tere- 8 ny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

22 2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig.4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w prze- dziale od około 10 do około 20 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 15 nGy/h i jest znacznie ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma s ą bardziej zró Ŝnicowane - zmieniaj ą si ę od około 10 do około 50 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 20 nGy/h. W południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza Józefów, na powierzchni wyst ępuj ą głównie osady holoce ńskie: mułki, piaski i Ŝwiry rzeczne oraz piaski i mułki sto Ŝków napływowych. W cz ęś ci północno-wschodniej odsłaniaj ą si ę utwory starsze – gezy i opoki wieku kredowego oraz wapienie, piaski i piaskowce neogenu. W dolinach rzek lokalnie pojawiaj ą si ę te Ŝ osady rzeczne wieku plejstoce ńskiego (piaski i Ŝwiry). Do ść liczne s ą tak Ŝe wyst ąpienia piasków eolicznych.

23 Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promien pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 4. Fig. 927 W PROFIL ZACHODNI 927 E PROFIL WSCHODNI

nych – opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis – nych Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5597806 5597679 5594777 5595576 5593596 m m 5584609 5588530

5583352 5582434

5582145 5580680

0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25 30 35 iotwórczymi na obszarze arkusza Józefów (na osi rz osi (na Józefów arkusza obszarze na iotwórczymi 24 24 nGy/h nGy/h

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5597806 5597679 5594777 5595576 5593596 m m 5584609 5588530 5583352 5582434 5582145 5580680

0 1 2 3 4 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5

ę 2 2 d- kBq/m kBq/m

W profilu zachodnim pomierzone dawki promieniowania s ą do ść niskie i wyrównane, gdy Ŝ wzdłu Ŝ tego profilu dominuj ą osady piaszczysto-Ŝwirowe. W profilu wschodnim najni Ŝ- sze warto ści promieniowania gamma (<15 nGy/h) zarejestrowano w południowej cz ęś ci profilu. S ą one zwi ązane przede wszystkim z utworami neogenu. W pozostałej cz ęś ci tego profilu, przebiegaj ącej głównie wzdłu Ŝ wychodni utworów kredowych, warto ści promieniowania wynosz ą zazwyczaj 20-50 nGy/h. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą niskie i charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę od około 1,0 do około 3,5 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wynosz ą od około 0,5 do około 5,0 kBq/m 2 .

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.01.62.628) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowa- ne rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony: litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk od- padów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowied- nich władz i słu Ŝb,

25 • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono:

- obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, - obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, - obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których mo Ŝliwa jest lokalizacja składowisk odpadów i obszarach po- zbawionych naturalnej izolacji, zaznaczono tak Ŝe wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie:

- izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów, - rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ętych obszarów ochrony Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikaj ą- ce z wyst ępowania w obr ębie wyró Ŝnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich. Lokali- zowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz dokumentami plani- stycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 5). Tabela 5 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜszo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu składowisk (przyj ętymi w tabeli 5),

26 - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jedno- rodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Józefów Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Kopacz, Rysak, 2002). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlate- go te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Problem składowania odpadów Teren obj ęty arkuszem Józefów w cało ści został wył ączony z mo Ŝliwo ści składowania odpadów, poniewa Ŝ znajduje si ę w obr ębie obszarów chronionych Europejskim Systemem NATURA 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków (lista rz ądowa): „Puszcza Solska” (PLB 060008) oraz „Roztocze” (PLB 060012), obszary specjalnej ochrony siedlisk (lista pozarz ądowa): „Dolina Dolnej Tanwi” (PLH 060050) i „Uroczyska Puszczy Solskiej” (PLH 060034). Na terenie tym znajduj ą si ę liczne obszary źródliskowe, znane jako „Szumy nad Tan- wi ą”. Swe źródła maj ą tu rzeki: Niepryszka, Sopot, Jele ń oraz Wirowa - lewobrze Ŝny dopływ Tanwi i Pauczy uchodz ącej do Wirowej i Ro Ŝańca. Ponadto wyst ępuj ą tu obszary bagienne i tereny podmokłe a tak Ŝe lasy, które zajmuj ą około 70% powierzchni. Unikalne walory przyrodnicze maj ą zwarte kompleksy borów sosnowych Puszczy Sol- skiej, które zachowały cechy zbiorowisk naturalnych, z fragmentami borów jodłowych i en- klawami buczyny karpackiej porastaj ącej strome zbocza wzniesie ń, dolin i w ąwozów. W granicach terenu obj ętego arkuszem znajduje si ę południowy fragment Krasnobrodz- kiego Parku Krajobrazowego, centralna cz ęść Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej oraz strefa ochronna Roztocza ńskiego Parku Narodowego.

27 Utworzono tu trzy rezerwaty. Rezerwat „Czartowe Pole” obejmuje przełomowy odci- nek doliny Sopotu, z licznymi progami skalnymi. Rezerwat „Nad Tanwi ą” utworzono w celu ochrony i zachowania w stanie naturalnym krajobrazu dolin rzek Tanwi i Jelenia, w miejscu ich przełomu przez stref ę kraw ędziow ą Roztocza. Trzeci z rezerwatów – torfowiskowy „No- winy” chroni ro ślinno ść wodn ą i torfowiskow ą śródle śnych bagien. Władze lokalne planuj ą obj ęcie ochron ą kolejnych obiektów przyrody Ŝywej i nieo Ŝy- wionej. W s ąsiedztwie rezerwatu „Nad Tanwi ą” ma by ć utworzony zespół przyrodniczo- krajobrazowy. Ochron ą maj ą zosta ć obj ęte tak Ŝe tereny źródliskowe Pauczy i Ró Ŝańca oraz nieczynny kamieniołom detrytycznych wapieni mioce ńskich w miejscowo ści Nowiny. Bardzo wa Ŝnym elementem środowiska naturalnego s ą gleby wysokich klas bonitacyjnych, głównie gleby brunatne oraz gleby organiczne, torfowe, torfowo-murszowe i murszowo- mineralne. Teren obj ęty arkuszem znajduje si ę w zasi ęgu udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 428 „Dolina Kopalna Biłgoraj–Lubaczów” i jego strefy ochronnej oraz głównego zbiornika wód podziemnych nr 407 „Niecka Lubelska (Chełm–Zamo ść )”. Stopie ń zagro Ŝenia wód głównych poziomów u Ŝytkowych: czwartorz ędowych, neoge ń- skich i kredowych jest wysoki i średni (obszary o niskiej odporno ści, ale ograniczonej do- st ępno ści – masywy le śne bez ognisk zanieczyszcze ń). Z punktu widzenia problematyki składowania odpadów jedyn ą warstw ą izoluj ącą na powierzchni terenu s ą gliny zwałowe zlodowace ń południowopolskich (zlodowacenie Wilgi). Wyst ępuj ą one w rejonie Józefowa w gminie Józefów i Huty Ró Ŝanieckiej w gminie Narol. Własno ści izolacyjne tych glin spełniaj ą kryteria przyj ęte dla składowania odpadów oboj ęt- nych. Na pozostałym obszarze wyst ępuj ą wył ącznie osady przepuszczalne – piaski czwartorz ędowe o genezie rzecznej i eolicznej, mioce ńskie piaski kwarcowe, piaskowce i wapienie detrytyczne oraz gezy kredy górnej. Walory przyrodnicze i krajobrazowe regionu oraz jego ochrona w systemie europejskim NATURA 2000, który jednoznacznie okre śla sposób zagospodarowania terenu, wykluczaj ą ewentualne ogniska jego zanieczyszcze ń typu, składowiska odpadów. Odpady z terenu gmin: Józefów, Łukowa, Obsza, Krasnobród, Susiec, Narol i Cieszanów powinny by ć składowane poza terenem obj ętym arkuszem. Funkcjonuj ące tu dwa składowiska odpadów dla gmin Józefów i Susiec znajduj ą si ę na obszarze o bardzo wysokim stopniu zagro Ŝenia zanieczyszczeniami wód poziomów u Ŝytko- wych. Ich przyszła rekultywacja powinna by ć przeprowadzona zgodnie z kryteriami okre śla- jącymi zagospodarowanie terenów obj ętych ochron ą prawn ą, NATURA 2000.

28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), warunki geologiczno-in Ŝynierskie przedstawiono na całym omawianym obszarze z pomini ęciem: obszarów Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego, Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej, lasów, chronionych u Ŝytków rolnych i ł ąk na glebach pochodzenia orga- nicznego, udokumentowanych złó Ŝ kopalin oraz obszarów miejskich o zwartej zabudowie. Skutkiem powy Ŝszych ogranicze ń obszary na których rozpatrywano warunki podło Ŝa budowlanego zaw ęziły si ę do około 20 % powierzchni arkusza (przede wszystkim północno- wschodnia jego cz ęść ). Podstaw ą do opracowania w/w warunków były: mapa geologiczna w skali 1: 50 000 wraz z obja śnieniami (Kurkowski 1998, a, b), mapy topograficzne w skali 1:25 000 i miejscami 1:10 000, obserwacje terenowe oraz informacje uzyskane w urz ędzie gminnym w Józefowie. Skorzystano równie Ŝ z materiałów zawartych w dokumentacjach geologiczno-in Ŝynierskich z rejonu: Józefowa (Haber, 1990), Majdanu Nepryskiego (Grzesik, 1998) i Łuszczacza (Ku- śmierz, 1996) oraz z przeprowadzonych wiosn ą 2001 roku pomiarów wód w studniach kopa- nych (Kopacz, Rysak, 2002). O przydatno ści podło Ŝa pod zabudow ę decyduj ą: rodzaj i stan gruntów, gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wód gruntowych oraz rze źba powierzchni terenu. Na podstawie wy Ŝej wymienionych kryteriów wydzielono obszary na których istniej ą warunki korzystne lub niekorzystne dla budownictwa. Wi ększo ść obszarów obj ętych waloryzacj ą to tereny gdzie w podło Ŝu wyst ępuj ą warstwy skaliste głównie gezy, w mniejszym stopniu wapienie detrytyczne i litotamniowe z prze- rostami czy soczewkami marglistymi lub piaszczystymi. Jedne i drugie stanowi ą podło Ŝe o korzystnych warunkach budowlanych. Strefy gdzie wapienie detrytyczne i litotamniowe wyst ępuj ą pod niewielkim nadkładem, mog ą by ć (w stropowych warstwach) silniej zwietrzałe i miejscami rozsypliwe, co wpływa niekorzystnie na przydatno ść tego rodzaju podło Ŝa pod zabudow ę. Jednak w warstwach wapiennych i wapienno-marglistych, buduj ących wzgórza strefy kraw ędziowej, nale Ŝy si ę liczy ć z mo Ŝliwo ści ą wyst ępowania zjawisk krasowych, natomiast w pobli Ŝu wypływów wód gruntowych - spływów i spełzywania przepojonego wod ą rumoszu obrywiskowego. Przy silniej nachylonych stokach, szczególnie tam gdzie kierunki upadu zbli Ŝone s ą do kierunków nachylania stoku, a w podło Ŝu wyst ępuj ą przerosty margliste, nale Ŝy si ę liczy ć z mo Ŝliwo ści ą osuni ęć i obrywów. Dlatego te Ŝ w tym rejonie przed po- sadowieniem budynku nale Ŝy wykona ć szczegółowe badania geologiczno-in Ŝynierskie.

29 Do terenów, gdzie istniej ą warunki korzystne dla budownictwa nale Ŝy zaliczy ć obszary wyst ępowania gruntów niespoistych zag ęszczonych i średniozag ęszczonych. Nale Ŝą do nich piaski rzeczne tarasów nadzalewowych zlodowace ń północnopolskich wyst ępuj ące w postaci niewielkich płatów w rejonie Józefowa i wzdłu Ŝ środkowego biegu rzeki Sopot (zwierciadło wód gruntowych wyst ępuje tu poni Ŝej 2 m p.p.t.), oraz wyst ępuj ące w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza zwietrzeliny piaszczyste gez kredowych. Do gruntów niespoistych o wystarczaj ącym zag ęszczeniu zalicza si ę te Ŝ wyst ępuj ące w tym rejonie piaszczyste osady deluwialne. Wypełniaj ą one kilkumetrow ą warstw ą dna dolin denudacyjnych, a tak Ŝe stoki i pochyło ści terenu. O ile litologia podło Ŝa, mi ąŜ szo ści delu- wiów i morfologia terenu (spadki powierzchni i odległo ści od kraw ędzi dolin i wąwozów) nie sprzyjaj ą powstawaniu osuwisk, nale Ŝy je zaliczy ć do podło Ŝa o korzystnych warunkach budowlanych. Dobre podło Ŝe stanowi ą tak Ŝe piaski mułki i gliny deluwialne suchych dolin o ile doliny te s ą wystarczaj ąco szerokie, a ich zbocza nie s ą zbyt strome. Grunty spoiste nadaj ące si ę pod zabudow ę reprezentowane s ą przez zwarte, twardoplastyczne skonsolidowane gliny zwałowe zlodowace ń południowopolskich. Wyst ępuj ą na bardzo małych obszarach w rejonie Pardysówki i Hamerni. Niekorzystne warunki dla budownictwa wi ąŜą si ę głównie z osadami holocenu. Zali- czy ć do nich nale Ŝy piaski, mułki i mady rzeczne tarasów zalewowych wyst ępuj ące w dolinach rzecznych i na niskich tarasach (zwierciadło wód gruntowych wyst ępuje tu płycej ni Ŝ 2 m p.p.t.), oraz grunty słabono śne: torfy i namuły torfiaste, a tak Ŝe piaski humusowe bocznych dolin i zagł ębie ń bezodpływowych. Towarzyszy ć im mog ą wody agresywne w stosunku do betonu i stali. Piaski rzeczne zajmuj ą niewielkie powierzchnie w w ąskich dolinach rzeki Sopot i jej dopływów w północnej cz ęś ci arkusza, natomiast du Ŝe przestrzenie zajmuj ą w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza w rejonie rzek Tanwi i Wirowej. Torfy wyst ępuj ą przewa Ŝnie na terenach zalesionych na obszarze Parków Krajobrazowych, natomiast piaski humusowe na bardzo małych obszarach w rejonie Starej Ciotuszy i Czarnego Lasu. Niekorzystne warunki budowlane wyst ępuj ą tak Ŝe niekiedy w rejonach wyst ępowania osadów deluwialnych: w stromych, w ąskich w ąwozach suchych dolinek oraz u podnó Ŝy sto- ków i na ich stromych odcinkach, gdzie istnieje ewentualne zagro Ŝenie osuwiskowe. Zagro- Ŝenie to zale Ŝy od szeregu czynników i dlatego te Ŝ budowy na takim terenie powinny by ć poprzedzone dokładniejszymi badaniami geologiczno-in Ŝynierskimi. Mo Ŝliwo ści wyst ępo- wania osuwisk istniej ą tak Ŝe na stokach o nachyleniu powy Ŝej 12% w rejonie Ciotuszy Starej, Długiego K ąta i Majdanu Sopockiego.

30 Specjalnej oceny wymagaj ą tereny wyeksploatowanego zło Ŝa piasków „Długi K ąt” (płyt- ko obecnie wyst ępuj ące zwierciadło wód gruntowych) oraz tereny na południe od Józefowa - dawne kamieniołomy, wiele du Ŝych wyrobisk o wysoko ści ścian dochodz ących do 20 m, nie- równo ści, zagł ębie ń i starych hałd, powstałych wskutek długoletniej, niekoncesjonowanej eksploatacji przez miejscow ą ludno ść . Warunki rekultywacji takich terenów wymagaj ą sporz ądze- nia dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej w przypadku zagospodarowania budowlanego. Do terenów, gdzie istniej ą warunki utrudniaj ące budownictwo zakwalifikowano obszary pól piasków przewianych i wydm. Przewa Ŝnie wyst ępuj ą one na obszarach le śnych, niewielkie obszary na terenach waloryzowanych zajmuj ą w okolicy Skwarek i Majdanu Sopockiego. Piaski w stanie lu źnym nie s ą gruntem słabono śnym, jednak z uwagi na zwi ększone osiadania i kłopoty z no śno ści ą, nie mo Ŝna ich zakwalifikowa ć do gruntów korzystnych pod zabudowę.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar obj ęty arkuszem Józefów charakteryzuje si ę znacz ącymi walorami przyrodniczo- krajobrazowymi. Obszary prawnie chronione zajmuj ą ponad 95 % powierzchni terenu. Wi ęk- sza cz ęść powierzchni mapy obj ęta jest zasi ęgiem Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej (PKPS), w cz ęś ci północno – wschodniej arkusza wyst ępuje fragment południowej cz ęś ci Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego (KPK). Pomi ędzy granicami parków wyznaczona została strefa ochronna (otulina). W północno – zachodniej cz ęś ci omawianego terenu niewielki fragment obszaru obj ęty jest otulin ą Roztocza ńskiego Parku Narodowego. Najciekawsz ą form ą geologiczno – topograficzn ą na terenie PKPS jest kraw ędź Roztocza, przez któr ą przełamuj ą si ę rzeki: Sopot, Tanew, Jele ń, Potok Łosiniecki, tworz ąc system ma- łych wodospadów. Park ma charakter typowo le śny, 85% powierzchni zajmuj ą bory sosnowe. Ponadto wyst ępuj ą tu torfowiska niskie i wysokie, bagna i ł ąki. W faunie spotyka si ę płazy, gady oraz rzadkie i chronione ptaki m.in.: orlika krzykliwego, pustułk ę, cietrzewia, puchacza, dudka, Ŝurawia i bociana czarnego. Ponad połow ę powierzchni Krasnobrodzkiego Parku Krajo- brazowego zajmuj ą lasy reprezentowane przez bory sosnowe oraz cz ęś ciowo bory jodłowe. Rze źba Parku jest urozmaicona przez zaznaczaj ące si ę gł ębokie w ąwozy i paraboliczne wydmy. Na obszarze PKPS i jego strefy ochronnej zostały utworzone trzy rezerwaty (tabela 6). Rezerwat Krajobrazowy „Czartowe Pole” o powierzchni 63,71 ha, poło Ŝony na pograniczu gmin Susiec i Józefów, utworzony został w 1958 roku. Celem jego jest ochrona odcinka doliny rzeki Sopot o długo ści 4 km, tn ącej stref ę kraw ędziow ą Roztocza Środkowego, wraz z pi ęknymi wodospadami. Erozyjne działanie wody na podło Ŝe skalne o ró Ŝnej odporno ści, doprowadziło do utworzenia ciekawych, niepowtarzalnych form wodospadów. Niemal całe dno doliny po-

31 rastaj ą lasy ł ęgowe. Zbocza pokrywa bór sosnowo–jodłowo–świerkowy, a wierzchowin ę bory sosnowe. Utworzenie rezerwatu „Nad Tanwi ą” miało na celu zachowanie naturalnego stanu cha- rakterystycznego krajobrazu doliny rzeki Tanew i Jele ń, w miejscu ich przełomu przez stref ę kraw ędziow ą Roztocza. Rezerwat został zatwierdzony w 1958 roku, jego powierzchnia wynosi 41,33 ha. Najciekawsz ą form ą na terenie rezerwatu jest ci ąg 24-ech progów skalnych w Rebizantach, ci ągn ących si ę na 200 metrowym odcinku rzeki Tanew, o wysoko ści od kilkudziesi ęciu centymetrów do około 1,5 metra. Tworz ą one wodospady zwane „szumami” lub „szypotami”. Dna dolin porastaj ą ł ęgi z udziałem jodły i świerka. Na zboczach wyst ępuj ą bory mieszane, jodłowo – świerkowe z du Ŝą ilo ści ą sosny, które w wy Ŝszych partiach przechodz ą w bór jodłowy ze znaczn ą domieszk ą świerka i sosny. Trzecim rezerwatem na obszarze mapy jest rezerwat „Nowiny”, utworzony w celu zachowania ro ślinno ści wodnej i torfowiskowej bagien śródle śnych. Zatwierdzony został w 1990 roku, powierzchnia jego wynosi 3,8 ha. Obejmuje szereg niewielkich, płytkich jezio- rek otoczonych w ąskim pasem torfowisk przej ściowych. Na terenie PKPS, w gminie Narol projektowane s ą dwa rezerwaty le śne. W przyszło ści planuje si ę obj ąć ochron ą rezerwatow ą lasy rosn ące wzdłu Ŝ odcinków źródliskowych Pauczy i Ró Ŝańca. Rezerwat „ Źródła Pauczy” poło Ŝony jest na południe od miejscowo ści Huta Ró Ŝaniecka. Znajduj ący si ę nieopodal rezerwat „ Źródła Ró Ŝańca”, na arkuszu zaznacza si ę tylko niewielkim fragmentem. Na obszarze arkusza znajduje si ę 86 pomników przyrody Ŝywej (tabela 6). S ą to skupi- ska drzew lub drzewa pojedyncze. Dominuj ącym gatunkiem s ą lipy, nast ępnie klony, d ęby, buki, wi ązy, świerki i robinie. W śród pomników przyrody nieo Ŝywionej (tabela 6) wyst ępuj ą skałki wzgórza „Piekiełko”, wodospad na rzece Jele ń oraz trzy źródła. Ochron ą w formie u Ŝytku ekologicznego zostały obj ęte śródle śne ł ąki „Koma ń” o powierzchni 65,53 ha. Na mapie wyst ępuje fragment północnej cz ęś ci u Ŝytku, zlokalizowany w południowej cz ęści PKPS. Obiektem planowanym do obj ęcia ochron ą jest projektowany zespół przyrodniczo– krajobrazowy, obejmuj ący wzgórze „Ko ściółek”, poło Ŝone w bezpo średnim s ąsiedztwie rezerwatu „Nad Tanwi ą”. Jest to miejsce o szczególnych walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Znajduj ące si ę tu krzy Ŝe i pomnik s ą symbolicznym wyrazem upami ętniaj ącym walki, jakie miały miejsce podczas II wojny światowej. W miejscu tym znajduje si ę tak Ŝe średniowieczne grodzisko. W przyszło ści projektowany zespół ma zosta ć poł ą- czony z rezerwatem.

32 Tabela 6 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Numer Rok Forma Gmina Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść zatwier- ochrony Powiat (powierzchnia w ha) na mapie dzenia 1 2 3 4 5 6 Susiec K-L – „Czartowe Pole” 1 R Nowiny 1958 tomaszowski (63,71) Susiec T – „Nowiny” 2 R Majdan Sopocki 1990 tomaszowski (3,8) Susiec K-L – „Nad Tanwi ą” 3 R Rebizanty 1958 tomaszowski (41,33) Narol L – „Źródła Pauczy” 4 R Huta Ró Ŝaniecka * lubaczowski (40,66) Narol L – „Źródła Ró Ŝańca” 5 R Płazów * lubaczowski (76,69) Józefów Pn, Ź 6 P Józefów - Morgi 1998 biłgorajski źródlisko Józefów PŜ 7 P Józefów 1982 biłgorajski 6 lip drobnolistnych PŜ Józefów 55 lip drobnolistnych, 2 robinie, 8 P Majdan Nepryski 1992 biłgorajski 6 klonów pospolitych, 3 świerki pospolite w parku podworskim Józefów Pn, S 9 P Czarny Las 1961 biłgorajski skałki wzgórza „Piekiełko” Krasnobród Pn, Ź 10 P Husiny 1995 zamojski źródlisko Susiec PŜ 11 P Łuszczacz 1987 tomaszowski buk pospolity Józefów PŜ 12 P Hamernia 1992 biłgorajski lipa drobnolistna Łukowa PŜ 13 P Fryszarka 1988 biłgorajski 5 d ębów szypułkowych Susiec Pn, Ź 14 P Skwarki 1992 tomaszowski źródlisko Jelenia – „Morskie Oko ” Susiec Pn, Wo 15 P Susiec 1992 tomaszowski wodospad na Jeleniu Narol PŜ 16 P Huta Ró Ŝaniecka 1993 lubaczowski lipa drobnolistna Narol PŜ 17 P Huta Ró Ŝaniecka 1993 lubaczowski 3 wi ązy szypułkowe Narol PŜ 18 P Huta Ró Ŝaniecka 1993 lubaczowski wi ąz szypułkowy Narol PŜ 19 P Huta Ró Ŝaniecka 1993 lubaczowski buk pospolity Narol PŜ 20 P Huta Ró Ŝaniecka 1993 lubaczowski lipa drobnolistna Cieszanów śródle śne ł ąki „Koma ń” 21 U Lubliniec Nowy 1997 lubaczowski (65,53) Susiec wzgórze „Ko ściółek” 22 Z Rebizanty * tomaszowski (18,81) Rubryka 2: R - rezerwat, P - pomnik przyrody, U - u Ŝytek ekologiczny, Z - zespół przyrodniczo-krajobrazowy, Rubryka 5: * - obiekt projektowany lub proponowany do ochrony przez słu Ŝby ochrony przyrody, Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: T - torfowiskowy, K - krajobrazowy, L - le śny; rodzaj pomnika przyrody: PŜ - przyrody Ŝywej, Pn - przyrody nieo Ŝywionej; rodzaj obiektu: S - skałki, Ź - źródlisko, Wo - wodospad.

33 Autorzy mapy MGGP (Kwapisz, M ądry, 2002) proponuj ą obj ąć ochron ą w formie stanowiska dokumentacyjnego przyrody nieo Ŝywionej wyrobisko wapieni detrytycznych koło miejscowo ści Nowiny (tabela 7). Znajduje si ę ono na terenie PKPS, około 1,5 km na wschód od rezerwatu „Czartowe Pole”. Tabela 7 Proponowane stanowiska dokumentacyjne przyrody nieoŜywionej Numer obiektu Gmina Rodzaj Miejscowo ść Uzasadnienie wyboru na Powiat obiektu mapie 1 2 3 4 5 Nieczynny kamieniołom mioce ńskich wapieni detrytycz- Susiec nych. W ścianach kamieniołomu o wysoko ści kilku metrów 1 Nowiny Wr tomaszowski widoczne jest dobrze zachowane uławicenie. Wyrobisko ma znaczenie dydaktyczne. Rubryka 4: Wr – wyrobisko

Na omawianym obszarze wa Ŝnym składnikiem środowiska naturalnego s ą gleby chronione klas bonitacyjnych I – IV a. Ci ągn ą si ę pasem z kierunku północno-zachodniego na południowy-wschód. S ą to w przewadze gleby brunatne, ich wyst ępowanie zwi ązane jest głównie z wychodniami skał w ęglanowych oraz lessami. Ł ąki na glebach pochodzenia orga- nicznego obserwuje si ę w południowej cz ęś ci mapy. Wyst ępuj ą wzdłu Ŝ dolin cieków wod- nych i w obni Ŝeniach terenu. Według Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – Polska (Liro, 1998), prawie cały obszar arkusza obejmuje Południoworoztocza ński Obszar w ęzłowy o znaczeniu krajowym – 21K (fig.5). Pod wzgl ędem fizyczno-geograficznym teren ten buduje szereg wzniesie ń, wzgórz i płaskowy Ŝów, stopniowo przechodz ący w rozległe płaszczyzny, które buduj ą tarasy akumulacyjne. Głównymi typami siedlisk s ą: gr ąd subkontynentalny, buczyna karpacka, bór mieszany, bór wilgotny, bór jodłowy, ł ęg olszowo-jesionowy, torfowisko wysokie, przej ścio- we i niskie. Zachowane s ą zbiorowiska: naturalne, półnaturalne i rzadkie synantropijne. Na omawianym arkuszu zaznaczaj ą si ę dwa obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), wchodz ące w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej – Natura 2000 (tabela 8). Obszar „Roztocze” (kod PLB 060012), całkowicie zawieraj ący w sobie specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO), to pas łagodnych wzniesie ń ci ągn ących si ę z północnego - zachodu na południowy - wschód. Około 70 % powierzchni stanowi ą lasy, z których znaczna cz ęść ma charakter zbli Ŝony do naturalnego. Przede wszystkim wyst ępuj ą tu bory sosnowe, ale równie Ŝ bory mieszane jodłowe oraz buczyna karpacka. Drugi obszar specjalnej ochrony ptaków jaki wyst ępuje na mapie, nosi nazw ę „Puszcza Solska” (kod PLB 060008). Poło Ŝony

34 jest w sąsiedztwie wy Ŝej opisanego obszaru „Roztocze”. OSO „Puszcza Solska” jest to rozle- gły kompleks le śny, w którym dominuj ą bory sosnowe. Licznie wyst ępuj ące tereny bagien- no–torfowiskowe w południowej i zachodniej cz ęś ci obszaru, decyduj ą o jego du Ŝej warto ści przyrodniczej. Doliny rzeczne przełamuj ące si ę przez Kraw ędź Roztocza, tworz ą systemy niewielkich wodospadów, co sprawia, Ŝe teren ten jest niezwykle ciekawy, o urozmaiconej morfologii i du Ŝej atrakcyjno ści krajobrazowej. Ponadto na terenie województwa podkarpackiego obj ętego arkuszem, wyst ępuj ą dwa obszary ochrony siedlisk: „Dolina Dolnej Tanwi” (kod PLH 060050) oraz „Uroczyska Puszczy Solskiej” (kod PLH 060034), proponowane przez organizacje pozarz ądowe do Natury 2000.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Józefów na tle systemów ECONET (Liro, 1998) System ECONET 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 33M - Obszar Roztocza ński. 2 - granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 21K - Obszar Południoworoztocza ński, 22K – Obszar Zamojski, 25K – Obszar Doliny Środkowego Sanu. 3 - korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynaro- dowym, jego numer i nazwa: 24m – Biłgorajski; 4 – granica pa ństwa.

35 Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000

Poło Ŝenie centralnego Nazwa obszaru Powierzchnia Poło Ŝenie administracyjne obszaru w granicach arkusza Typ Kod punktu obszaru Lp. i symbol oznaczenia obszaru Obszaru obszaru Długo ść Szeroko ść Kod na mapie (ha) Województwo Powiat Gmina geograficzna geograficzna NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

biłgorajski Józefów

1 F PLB060012 Roztocze (P) E 23 15 3 N 50 27 9 101 848,11 PL032 lubelskie tomaszowski Susiec

zamojski Krasnobród Józefów biłgorajski Łukowa PL032 lubelskie Obsza

36 36 tomaszowski Susiec 2 A PLB060008 Puszcza Solska (P) E 22 51 57 N 50 29 35 74 816,9

Narol PL092 podkarpackie lubaczowski Cieszanów

Rubryka 2: F – obszar OSO, całkowicie zawieraj ący w sobie obszar SOO (specjalny obszar ochrony siedlisk) A – obszar OSO, bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000 Rubryka 4: P - obszar specjalnej ochrony ptaków

XII. Zabytki kultury

Pierwsze ślady osadnictwa na terenie Roztocza Środkowego pochodz ą z młodszej epoki kamienia– około 2500 lat p.n.e. Dobrze udokumentowany został te Ŝ okres tzw. kultury trzci- nieckiej, datowanej na lata 1450-1200 p.n.e. W okresie br ązu środkowego – 1300-1100 p.n.e. tereny te zamieszkiwały ludy kultury łu Ŝyckiej. Na obszarze arkusza Józefów najwa Ŝniejsze ślady osadnictwa datuje si ę na VIII-IX w. Stanowiskiem wpisanym do rejestru zabytków jest średniowieczne grodzisko na wzgórzu „Kościółek”. Na omawianym obszarze zabytkowe obiekty chronione o charakterze sakralnym czy technicznym wyst ępuj ą nielicznie. Spowodowane jest to głównie tym, i Ŝ ponad połow ę omawianego terenu pokrywaj ą lasy Puszczy Solskiej. Zabytkowe obiekty sakralne zlokalizowane są głównie na terenie miasta i gminy Józefów oraz gminy Susiec. Tereny nale Ŝą ce do dzisiejszej gminy Józefów oraz tereny przyległe, od 1569 r. dzier- Ŝawione były przez Stanisława Zamojskiego, nast ępnie w wyniku nadania sejmu stały si ę własno ści ą jego syna, Jana Zamojskiego. Miasto Józefów zostało zało Ŝone w 1725 r. przez Tomasza Józefa Zamojskiego, w wyniku podpisania w Zamo ściu dokumentu lokacyjnego miasta. Podstaw ą zało Ŝenia urbanistycznego miasta był rynek w kształcie kwadratu, otoczony drewnianymi domami, które charakteryzowały wysokie poddasza i wielkie dachy, pod który- mi rozwijał si ę handel. Miasto było równie Ŝ silnym o środkiem kamieniarskim, w okolicach Józefowa od wieków pozyskiwano kamienie budowlane. St ąd te Ŝ poza handlem, głównie rozwijało si ę wydobycie i obróbka kamienia oraz wypalanie wapienia. Dzi ś kamieniołomy s ą cz ęś ciowo atrakcj ą turystyczn ą, a dla miejscowej ludno ści baz ą pozyskiwania surowca dla własnych potrzeb. W Józefowie znajduje si ę neobarokowy ko ściół z ko ńca XIX wieku pod wezwaniem Niepokalanego Pocz ęcia Naj świ ętszej Marii Panny. Ko ściół powstał w 1886 r., jednak wiele elementów jego wyposa Ŝenia i otoczenia pochodzi z XVIII stulecia. Na przyko ścielnym cmentarzu na uwag ę zasługuj ą rokokowe figury Św. Dominika i Św. Scholastyki. Zabytko- wym obiektem jest synagoga wraz z cmentarzem Ŝydowskim. Wspomnie ć nale Ŝy, Ŝe do II Wojny Światowej śydzi stanowili 70 % ogólnej liczby mieszka ńców Józefowa. Obecnie synagoga pełni funkcj ę biblioteki i hotelu. Do najciekawszych zabytków gminy Susiec i okolic zaliczy ć nale Ŝy m. in.: ko ściół pa- rafialny z 1862 – 68 r., dawn ą cerkiew unick ą z 1835 r. w Majdanie Sopockim oraz drewniane młyny z II połowy XIX wieku i I połowy XX wieku w Ciotuszy Nowej, Rybnicy i Su ścu. Puszcza Solska i Roztocze to tereny, na których rozgrywały si ę czystki, bitwy, wojny i zwi ązane z tym całe okrucie ństwo jakie niosły wydarzenia z tamtych lat. Podczas powstania styczniowego wielokrotnie dochodziło do potyczek oddziałów powsta ńczych z wojskami ro- syjskimi. Okres I i II wojny światowej równie Ŝ odbił si ę tragicznym echem. Niedaleko miejscowo ści Nowiny, w latach 1944 – 45 w lesie Błudek, istniał obóz Ŝołnierzy Armii Krajowej. Wi ęź niowie pracowali w pobliskim kamieniołomie. Obok obozu znajdował si ę cmentarz, na którym grzebano zmarłych i pomordowanych. Obecnie w miejscu tym jest symboliczny cmentarz i pomnik, gdy Ŝ w latach 50. XX wieku ciała ekshumowano (Słoniewski, 1998). Teren obj ęty arkuszem Józefów jest miejscem niezwykle atrakcyjnym przyrodniczo, tu- rystycznie i krajobrazowo. Ogromne połacie lasów Puszczy Solskiej z pi ęknymi rezerwatami sprawiaj ą, Ŝe tereny te s ą wspaniałym miejscem rekreacyjno – wypoczynkowym. Licznie spotykane krzy Ŝe i pomniki upami ętniaj ą wydarzenia z minionych lat, wprawiaj ą w zadum ę i cisz ę.

XIII. Podsumowanie

Teren obj ęty arkuszem Józefów, posiada przede wszystkim ogromne walory przyrodniczo – krajobrazowe. Obszary prawnie chronione stanowi ą ponad 95 % powierzchni terenu. Ochron ą konserwatorsk ą proponuje si ę obj ąć kolejne obiekty w formie: rezerwatów, pomni- ków przyrody Ŝywej i zespołów przyrodniczo – krajobrazowych. Teren Parku Krajobrazowe- go Puszczy Solskiej, wraz z rezerwatami obejmuj ącymi fragmenty przełomowe dolin rzecznych Sopotu i Tanwi, oraz całe bogactwo form przyrodniczych i ich stopie ń zachowania, stanowi podstawowy element rozwoju turystyczno – rekreacyjnego w tym regionie. Ponadto wyst ępuj ą tutaj dwa obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) „Roztocze” i „Puszcza Sol- ska”, wchodz ące w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej – Natura 2000. S ą to rozległe kompleksy le śne, w których dominuj ą bory sosnowe, mieszane jodłowe, a znaczna cz ęść ma charakter zbli Ŝony do naturalnego. Na omawianym terenie, poło Ŝona na skraju Puszczy Solskiej miejscowo ść Susiec, pełni rol ę o środka letniskowego, z bardzo dobrze rozwini ętą baz ą agroturystyczn ą. Na obszarze arkusza rolnictwo nie jest znacz ącym kierunkiem działalno ści miejscowej ludności. U Ŝytki rolne stanowi ą niewielki procent powierzchni terenu. Rejon ten jest słabo uprzemysłowiony. Wykorzystanie w skali lokalnej surowców mineralnych wyst ępuj ących na tym terenie oraz przetwórstwo drewna, stanowi podstaw ę lokalnego przemysłu. Na omawianym terenie zlokalizowanych jest 9 złó Ŝ surowców skalnych. S ą to zło Ŝa wapieni, piasków kwarcowych i budowlanych. Obecnie eksploatowane jest zło Ŝe piasków

kwarcowych „Józefów” do produkcji betonów komórkowych oraz zło Ŝe wapieni „Babia Do- lina”. Pozostałe zło Ŝa szczegółowo rozpoznane i udokumentowane nie s ą zagospodarowane lub ich eksploatacj ę zaniechano. ZłoŜe piasków kwarcowych „Futymówka”, zostało wst ępnie rozpoznane, jego zagospodarowanie wymaga dalszych prac geologicznych. Wszystkie zło Ŝa są zło Ŝami konfliktowymi z uwagi na ochron ę krajobrazu, lasów i wód podziemnych. W rejonie Józefowa wyznaczono obszar perspektywiczny wapieni litotamniowych, któ- rych eksploatacja jest prowadzona nielegalnie przez miejscow ą ludno ść . Surowiec wykorzy- stywany jest dla celów budowlanych i drogowych na potrzeby lokalne. Kolejny obszar perspektywiczny został wyznaczony w pobli Ŝu miejscowo ści Stara Ciotusza, dotyczy piasków czwartorz ędowych. Z uwagi na fakt, i Ŝ wyst ępuje on w cało ści na obszarach le śnych, mo Ŝe to spowodowa ć utrudnienia z rozpoznaniem, a nast ępnie udokumentowaniem zło Ŝa. Brak bada ń dotycz ących jako ści surowca w obszarach perspektywicznych nie pozwolił na wyznaczenie obszarów prognostycznych. Obszar mapy Józefów jest miejscem wyst ępowania dwóch zbiorników wód podziemnych GZWP nr 407 (Niecka Lubelska) i 428 (Dolina kopalna Biłgoraj - Lubaczów). Warstw ę wodono śną dla GZWP nr 407 stanowi ą utwory kredowe wykształcone jako opoki, gezy i margle. W przypadku zbiornika nr 428, utwory wodono śne tworz ą czwartorz ędowe osady piaszczyste. Na terenie mapy zlokalizowano siedem wi ększych uj ęć wód podziemnych, czer- pi ących swe zasoby z kredowego poziomu wodono śnego. Wody podziemne wyst ępuj ące na terenie Roztocza nale Ŝą do I lub II klasy, co oznacza, Ŝe s ą to wody bardzo dobrej lub dobrej jako ści. Na terenie obj ętym arkuszem Józefów nie ma mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Cały, niezwykle cenny przyrodniczo obszar został obj ęty ochron ą prawn ą w systemie NATURA 2000. Z uwagi na ochron ę przyrody waloryzacj ą obj ęto jedynie północno-wschodni ą cz ęść obszaru arkusza, gdzie w podło Ŝu dominuj ą wapienno margliste osady kredy i miocenu, które poza specyficznymi wyj ątkami (kras oraz spływy stokowe) stanowi ą korzystne podło Ŝe budowlane. Przy małych spadkach terenu i poza stref ą kraw ędziow ą pod zabudow ę nadaj ą si ę tak Ŝe osady deluwialne. Osady o warunkach utrudniaj ących budownictwo to głównie rzeczne piaski tarasów zalewowych, grunty słabono śne (torfy i namuły ilaste), piaski eoliczne a tak Ŝe obszary płytkiego wyst ępowania wód gruntowych. Na wi ększych obszarach podło Ŝe tego typu wyst ępuje w południowo – zachodniej cz ęś ci arkusza.

XIV. Literatura

BUBIE Ń E., 1967 – Uproszczona dokumentacja geologiczna „Huta Ró Ŝaniecka” dla zło Ŝa wapieni litotamniowych. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. BUJALSKA M., 1970 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji betonów komórkowych „Józefów”. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. BURACZY ŃSKI J., 1997 - Roztocze, budowa – rze źba – krajobraz. Uniwersytet Marii Curie- Skłodowskiej, Zakład Geografii Regionalnej, Lublin.

GRADYS A., 1990 a – Dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji betonów komórkowych „Futymówka”. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa.

GRADYS A., 1990 b – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji betonów komórkowych „Pardysówka”. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa.

GRADYS A., 1991 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji betonów komórkowych „Długi K ąt II”. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. GRZESIK J., 1998 – Dokumentacja geologiczno-in Ŝynierska w formie uproszczonej; obiekt: kanalizacja sanitarna w Majdanie Nepryskim, gmina Józefów. CAG Pa ńst. Inst. Ge- ol., Warszawa. HABER T., 1990 – Dokumentacja technicznych bada ń podło Ŝa gruntowego do ZTE z mo Ŝliwo ści ą wykorzystania do PT budowy kanalizacji sanitarnej w Józefowie. Lu- belski Urz ąd Marszałkowski Delegatura w Zamościu. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S., red., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. KOPACZ M., RYSAK A., 2002 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Józefów wraz z obja śnieniami. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. KRUCZAŁOWA M., 1966 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa wapieni litotamniowych „Borsuki” koło Józefowa. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. KRUCZAŁOWA M., 1970 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa wapieni litotamniowych „Tar-

nowola” z zasobami w kat. C 1 + B. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. KRUK L., GÓRKA J., 1996 – Dokumentacja hydrogeologiczna zbiornika wód podziemnych nr 428. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa.

KURKOWSKI S., 1998 a – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski, w skali 1:50 000, arkusz Józefów. Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. KURKOWSKI S., 1998 b – Szczegółowa mapa geologiczna Polski, w skali 1:50 000, arkusz Józefów. Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. KU ŚMIERZ M., 1996 – Dokumentacja technicznych bada ń podło Ŝa gruntowego dla szkoły podstawowej; miejscowo ść Łuszczacz; gmina Susiec. Lubelski Urz ąd Marszałkow- ski Delegatura w Zamościu. KWAPISZ B., 1971 – Orzeczenie geologiczne z bada ń za zło Ŝem wapienia trzeciorz ędowego w miejscowo ści Majdan Nepryski. Lubelski Urz ąd Marszałkowski Delegatura w Za- mościu. KWAPISZ B., M ĄDRY S., 2002 – Mapa geologiczno – gospodarcza Polski w skali 1: 50 000 arkusz Józefów. Przedsi ębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A., (red.), 1998 – Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – Polska. Wyd. Fundacja IUCON – Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MALENDA K., 1988 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej z zasobami w kat. B zło- Ŝa wapieni litotamniowych „Babia Dolina”. Lubelski Urz ąd Marszałkowski Delega- tura w Zamo ściu. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. red., 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa MELEROWICZ A., BOGACZ A., 1982 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa wapieni litotamniowych z zasobami w kat. B „Babia Dolina”. CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. MUSIAŁ T., WYRWICKI R., TEODOROWICZ K., 1979 – Surowce mineralne wojewódz- twa zamojskiego oraz perspektywy i kierunki ich wykorzystania. Etap I – Południo- wa cz ęść województwa zamojskiego. Lubelski Urz ąd Marszałkowski Delegatura w Zamościu. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą oraz kształtowaniem środowi- ska. IMiUZ, FALENTY. PRZENIOSŁO S., MALON A. (red.), 2006 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2005. Minister Środowiska, Warszawa.

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r. , poz. 1359. SILIWO ŃCZUK Z., 1985 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego - piasków „Ha- mernia - Nowiny”. Lubelski Urz ąd Marszałkowski Delegatura w Zamo ściu. SŁONIEWSKI E., 1998 – Roztocze. Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. - 1993 - Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750000. Wyd. Pa ńst. Inst. Geol. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. - 1994 - Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ńst. Inst. Geol. TOKARCZYK J., 2001 – Dodatek nr 1 do projektu zagospodarowania zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji betonów komórkowych „Józefów”. Lubelski Urz ąd Marszał- kowski Delegatura w Zamo ściu. WIO Ś 2006 – Klasyfikacja rzek woj. lubelskiego badanych w systemie monitoringu (Stan na 31.12.2005) strona internetowa Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. ZEZULA H., PIETRUSZKA W., KOPACZ M., 1996 – Dokumentacja okre ślaj ąca warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia stref ochronnych GZWP nr 407 (Chełm- Zamo ść ). CAG Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa.