P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz JÓZEFÓW (927) Warszawa 2007 Autorzy: KINGA SAWICKA*, ANDRZEJ BOGACZ*, KRYSTYNA BUJAKOWSKA**, ANNA BLI ŹNIUK***; PAWEŁ KWECKO***, HANNA TOMASSI –MORAWIEC*** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: BOGUSŁAW BĄK*** Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GARBOWSKI *** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA*** *Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków **Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA POLGEOL, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ***Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN……. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp (K. Sawicka) ........................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (K. Sawicka) .............................................. 4 III. Budowa geologiczna (K. Sawicka) .................................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (K. Sawicka) ............................................................................................... 9 1. Wapienie................................................................................................................... 9 2. Piaski kwarcowe..................................................................................................... 12 3. Kruszywo naturalne................................................................................................ 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (K. Sawicka) ............................................................ 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (K. Sawicka) ....................................... 15 VII. Warunki wodne (K. Sawicka) .......................................................................................... 16 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 16 2. Wody podziemne.................................................................................................... 17 VIII. Geochemia Środowiska................................................................................................... 20 1. Gleby (A. Bli źniuk, P. Kwecko) .............................................................................. 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ........................................ 23 IX. Składowanie odpadów (K. Bujakowska) ......................................................................... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (A. Bogacz) ................................................................... 29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (K. Sawicka) .................................................................. 31 XII. Zabytki kultury (K. Sawicka) .......................................................................................... 37 XIII. Podsumowanie (K. Sawicka) ........................................................................................... 38 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 40 I. Wst ęp Arkusz Józefów Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w Przedsi ębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie (plansza A) i w Przedsi ębiorstwie Geo- logicznym Polgeol SA w Warszawie (plansza B). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja..., 2005). Przy opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na ar- kuszu Józefów Mapy geologiczno-gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 000 wykona- nym w Przedsi ębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach w 2002 r. (Kwapisz, Mądry, 2002). Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami, na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geochemii środowiska, geologii in Ŝynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowane tre ści MGGP, a plansza B – nowe tre ści dotycz ące geochemii środowiska zapisane w warstwie informacyjnej „Ochrona powierzchni Ziemi”, a tak Ŝe w nowych warstwach informacyjnych: składowanie odpadów i system Natura 2000. Mapa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokal- nych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom, samorz ądom terytorialnym i administra- cji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przy- rodniczego oraz w planowaniu przestrzennym. Przedstawione na mapie informacje środowi- skowe mog ą stanowi ć pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane mi ędzy innymi w Urz ędzie Marszałkowskim w Lublinie i Rzeszowie, Lubelskim Urz ędzie Wojewódzkim w Wydziale Środowiska i Rolnictwa, Wydziale Ochrony Środowiska Podkarpackiego Urz ędu Wojewódzkiego, Starostwie Powiatowym w Biłgoraju i Tomaszowie Lubelskim oraz w Urz ędach Gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Informacje ar- chiwalne zweryfikowano w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. 3 Mapa posiada wersj ę cyfrow ą a dane dotycz ące złó Ŝ surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Arkusz Józefów wyznaczaj ą współrz ędne 23˚00’ - 23˚15’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 50˚20’- 50˚30’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza le Ŝy na pograniczu dwóch województw: lubelskiego i podkarpackiego. W granicach województwa lubelskiego mapa obejmuje fragmenty trzech powiatów: biłgorajskiego (gminy: Józefów, Łukowa, Obsza), tomaszowskiego (gmina Susiec) oraz zamojskiego (gmina Krasnobród). W obr ębie województwa podkarpackiego, teren mapy obejmuje cz ęść powiatu lubaczowskiego (gminy: Narol i Cieszanów). Przez obszar arkusza przebiega granica prowincji oddzielaj ąca Wy Ŝyn ę Lubelsk ą od Podkarpacia (Kondracki, 1998) (fig.1). Na omawianym terenie wyst ępuj ą dwa makroregiony: Roztocze i Kotlina Sandomierska. W śród mezoregionów Roztocza, obj ętych arkuszem wy- ró Ŝnia si ę Roztocze Środkowe i Roztocze Wschodnie. W przypadku Kotliny Sandomierskiej są to mezoregiony: Równina Biłgorajska i Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki. Roztocze Środkowe (Tomaszowskie) obejmuje wi ększy fragment północno – wschod- niej cz ęś ci obszaru. Specyficznym elementem rze źby jest tzw. strefa kraw ędziowa przyjmuj ą- ca posta ć szerokiego na kilka kilometrów pasa. Jest to teren o zró Ŝnicowanej morfologii, gdzie w krajobrazie obserwuje si ę szereg wzniesie ń, wzgórz i płaskowy Ŝów. Cech ą charakte- rystyczn ą tej strefy jest wyst ępowanie rozległych powierzchni zrówna ń oraz gł ęboko wci ę- tych dolin rzecznych. Najwi ększy obszar zajmuj ą zrównania poziomu 315 – 325 m n.p.m. (Kurkowski, 1998 a). Ponad tym poziomem zachowały si ę niekiedy wapienne osta ńce denu- dacyjne. Wy Ŝszy poziom zrówna ń o rz ędnych 340 – 350 m. n.p.m. został wyodr ębniony w okolicy Łuszczacza. Roztocze Wschodnie (Rawskie) rozci ąga si ę w południowo – wschodniej cz ęś ci oma- wianego terenu. Pod wzgl ędem morfologii, jest bardzo zbli Ŝone do Roztocza Środkowego. Teren buduj ą garby, wzniesienia i płaskowy Ŝe. Jednak charakterystyczne poziomy zrówna ń w tym regionie wyst ępuj ą nieco wy Ŝej osi ągaj ąc wysoko ść 350 – 360 m n.p.m., ci ągn ą si ę pasem o szeroko ści 5 km wzdłu Ŝ zachodniej kraw ędzi Roztocza. Poziom ni Ŝszy o rz ędnych 310 – 330 m n.p.m. jest znacznie słabiej rozwini ęty. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Józefów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu; 4 – granica pa ństwa Mezoregiony Wy Ŝyny Lubelskiej: 343.15 – Wzniesienia Urz ędowskie, 343.19 – Padół Zamojski Mezoregiony Roztocza: 343.21 – Roztocze Zachodnie, 343.22 – Roztocze Środkowe, 343-23 – Roztocze Wschodnie Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.47 – Równina Biłgorajska, 512.49 – Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki Mezoregiony Wy Ŝyny Woły ńskiej: 851.12 – Kotlina Hrubieszowska, 851.13 – Grzęda Sokalska Równina Biłgorajska obejmuje najwi ększ ą cz ęść obszaru arkusza Józefów. Rozpo ściera si ę w zachodniej cz ęś ci mapy, pomi ędzy Tanwi ą a Roztoczem. Dominuj ącym elementem morfologicznym s ą rozległe połacie tarasów akumulacyjnych. Urozmaiceniem s ą pola pia- sków przewianych i wydm, które niekiedy osi ągaj ą znaczne wysoko ści (Sosnowa Góra 221,2 m n.p.m.) oraz podmokłe obni Ŝenia. Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki zajmuje fragment południowo – zachodniej cz ęś ci terenu ar- kusza, rozci ągaj ąc si ę na południe od Tanwi. Morfologicznie jest to piaszczysty taras rzeczny Pauczy, pokryty cienk ą warstw ą lessów. Na obszarze obj ętym arkuszem Józefów, około 70 % powierzchni zajmują lasy, rosn ące na glebach piaszczystych i piaszczysto – gliniastych, o klasie bonitacyjnej V i VI. Gleby chro- nione klas bonitacyjnych I – IVa stanowi ą około 10 % powierzchni terenu. 5 Klimat na omawianym terenie