P a Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BLEDZEW (427)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz BLEDZEW (427)

Warszawa 2006 Autorzy: Wojciech Bobi ński *, Izabela Bojakowska *, Przemysław Dobek * Anna Pasieczna *, Hanna Tomassi-Morawiec *, Główny koordynator MGsP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Jacek Ko źma * Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska * Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska *

* - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2006 Spis tre ści I. Wst ęp - W. Bobi ński ...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - W. Bobi ński ...... 5 III. Budowa geologiczna - W. Bobi ński ...... 8 IV. Zło ża kopalin - W. Bobi ński ...... 11 1. Surowce ilaste ...... 11 2. Kruszywa naturalne...... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - W. Bobi ński ...... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin - W. Bobi ński ...... 16 VII. Warunki wodne - W. Bobiński ...... 17 1. Wody powierzchniowe...... 17 2. Wody podziemne...... 19 VIII. Geochemia środowiska ...... 21 1. Gleby - A. Pasieczna, P. Dobek ...... 21 2. Osady - I. Bojakowska ...... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze - H. Tomassi-Morawiec ...... 26 IX. Składowanie odpadów - W. Bobi ński ...... 28 X. Warunki podło ża budowlanego - W. Bobi ński ...... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - W. Bobi ński ...... 35 XII. Zabytki kultury - W. Bobi ński ...... 39 XIII. Podsumowanie - W. Bobi ński ...... 40 XIV. Literatura ...... 42

I. Wst ęp Arkusz Bledzew Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wy- konany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2006 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Bledzew Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 w Przedsi ębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie (Woli ński, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszego arkusza, wykorzystano materiały z Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Archiwum Wy- działu Ochrony Środowiska Urz ędu Wojewódzkiego w Gorzowie oraz w Zielonej Górze, Urz ędu Marszałkowskiego w Gorzowie oraz w Zielonej Górze, Urz ędów Powiatowych w Go- rzowie Wielkopolskim, Sul ęcinie i Mi ędzyrzeczu, z Instytutu Upraw, Nawo żenia i Glebo- znawstwa w Puławach, urz ędów gmin oraz Nadle śnictw Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione zwiadem terenowym. Dane dotycz ące złó ż surowców mineralnych zostały zestawione w postaci kart informacyjnych, opra- cowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złożach, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geośrodowiskowej Polski.

4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Bledzew wyznaczaj ą współrz ędne 15 o15’ i 15 o30’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52 o30’ i 52 o40’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie omawiany obszar le ży w cało ści w województwie lubuskim. Północ- no zachodnia cz ęść nale ży do gminy Deszczno w powiecie gorzowskim, południowo zachodnia do gminy Lubniewice w powiecie sul ęci ńskim, pozostała do miasta i gminy Skwierzyna oraz do gminy Bledzew w powiecie mi ędzyrzeckim. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Kondrackiego (1998) obszar arkusza wchodzi w skład prowincji Ni ż Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południowo- bałtyckie. Jego północna i północno-wschodnia cz ęść nale ży do makroregionu Pradolina To- ru ńsko-Eberswaldzkia, obejmuj ąc fragment mezoregionu Kotlina Gorzowska. Cz ęść połu- dniowo-zachodnia i środkowa nale ży do makroregionu Pojezierze Lubuskie, mezoregionu Pojezierze Łagowskie. Cz ęść południowo-wschodnia nale ży do makroregionu Pojezierze Wielkopolskie, mezoregionu Pojezierze Pozna ńskie (fig. 1). Kotlina Gorzowska zajmuje północno wschodni ą cz ęść obszaru arkusza. Składa si ę z dwóch mikroreginów – Obornickiej Doliny Warty i Mi ędzyrzecza Warty i Noteci. Dolina Warty ma szeroko ść 2-4 km. Jej dno jest płaskie, zaj ęte przez ł ąki, natomiast na wy ższych tarasach po obu stronach rosn ą bory sosnowe. Mi ędzyrzecze Warty i Noteci le ży na północ od Doliny Warty. Obejmuje wysokie tarasy lodowcowo-rzeczne, zni żaj ące si ę ku zachodowi. Charakterystyczn ą cech ą s ą wydmy kilkumetrowej wysoko ści. Prawie cały obszar pokrywa bór sosnowy zwany Puszcz ą Noteck ą. Wi ększ ą cz ęść obszaru arkusza obejmuje Pojezierze Łagowskie. Ma ono pagórkowat ą powierzchni ę z licznymi wzniesieniami i zagł ębieniami bezodpływowymi. Wyst ępuj ą tu za- burzenia glacitektoniczne powstałe pod naciskiem lodowca. Zaburzone osady czwartorz ędo- we i trzeciorz ędowe, tworz ą wysokie wzniesienia, porozcinane gł ębokimi rynnami wypełnio- nymi jeziorami. Najpi ękniejsze z nich (jezioro Krajnik) wyst ępuje w rejonie Lubniewic. Pra- wie cały ten teren porastaj ą bory sosnowe. Pojezierze Pozna ńskie zajmuje niewielki fragment we wschodniej cz ęś ci arkusza. Sta- nowi przedłu żenie Pojezierza Łagowskiego i zbudowane jest z moren czołowych o mniejszej wysokości. Bory sosnowe i u żytki rolne tworz ą malownicz ą mozaik ę. Najwy ższym wzniesieniem w obr ębie arkusza jest pagór moreny czołowej na północny zachód od Osiecka o wysoko ści 111,5 m n.p.m., natomiast najni żej le ży taras zalewowy War- ty – około 21,0 m n.p.m.

5 Klimatycznie obszar arkusza nale ży do regionu lubusko-dolno śląskiego. Rejon ten zali- czany jest do obszarów najcieplejszych w Polsce. W Słubicach (50 km na zachód) notowane s ą najwy ższe maksymalne temperatury w Polsce. Średnia temperatura roczna z wielolecia wynosi około 8,0 oC. Średnie sumy opadów atmosferycznych w okresie rocznym kształtuj ą si ę na poziomie 500-600 mm. Rocznie notowane s ą 100-110 dni z przymrozkami, a śnieg le ży 40-80 dni. Wiatry wieją przewa żnie z kierunku zachodniego i południowo zachodniego (Wo ś, 1999).

Fig. 1. Poło żenie arkusza Bledzew na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie: Makroregion Pojezierze Południowopomorskie: 314.61 – Równina Gorzowska, 314.62 – Pojezierze Dobiegniewskie; Makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka: 315.33 – Kotlina Gorzowska; Makroregion Pojezierze Lubuskie: 315.42 – Pojezierze Łagowskie, 315.43 – Równina Torzymska, 315.44 – Bruzda Zb ąszy ńska; Makroregion Pojezierze Wielkopolskie: 315.51 – Pojezierze Pozna ńskie

Na terenie arkusza dominuj ą gleby brunatne i piaszczyste, wykształcone z piasków lu ź- nych i słabogliniastych. Wyst ępuj ą one na Pojezierzu Lubuskim, w pasie pojeziernym (rejon Zemska) i wzdłu ż doliny Warty. Pod wzgl ędem bonitacyjnym warto ść tych gleb odpowiada II, III i IV klasie.

6 Gleby w dolinie rzeki Warty to głównie mady brunatne i czarnoziemne, lekkie. Naj- mniejsz ą powierzchni ę zajmuj ą mady ci ęż kie i bardzo ci ęż kie. Na wy ższych tarasach doliny Warty wyst ępuj ą mady brunatne, natomiast w strefie obni żeń zalegaj ą mady czarnoziemne lub nawet mułowo-torfowe. Mady charakteryzuj ą si ę wysok ą produktywno ści ą i z reguły za- liczane s ą do kompleksów pszennych, żytnich i pastewnych. Na wy ższych tarasach Warty lub w obni żeniach terenu o utrudnionym odpływie wód powierzchniowych i wysokim poziomie wód glebowo-gruntowych, wyst ępuj ą gleby glejowe, torfowe i murszowo-torfowe, gleby murszowo-mineralne i murszowate. W przewadze tworz ą one siedliska u żytków zielonych i stanowi ą głównie ł ąki. W podło żu borów iglastych, na podło żu piaszczystym, wykształciły si ę gleby typowo bielicowe. Pod wzgl ędem bonitacyjnym warto ść tych gleb mie ści si ę w V i VI klasie. Zali- czane s ą one do kompleksów żytnich. Pod wzgl ędem gospodarczym omawiany obszar ma charakter rolniczo-le śny. Specjal- no ść stanowi produkcja drobiarska, realizowana w wielkich fermach we wsiach Glinik i Brzo- zowiec. W obr ębie arkusza znajduj ą si ę fragmenty dwóch miast: Skwierzyny na wschodzie i Lubniewic na południowym zachodzie. S ą to niewielkie, historyczne miejscowo ści o wa ż- nym znaczeniu turystycznym. Skwierzyna jest małym ośrodkiem przemysłowym zwi ązanym z produkcj ą mebli, usługami oraz obsług ą turystyki. Lubniewice natomiast s ą du żym o środ- kiem wypoczynku i rekreacji. Silny niegdy ś przemysł ceramiczny przestał istnie ć wraz z zamkni ęciem cegielni w Brzozowcu, Murzynowie i Gaju. Krajobraz północno wschodniej cz ę- ści obszaru arkusza kształtuj ą pola i rozległe ł ąki nadwarcia ńskie, poprzecinane strumieniami i starorzeczami. Główn ą atrakcj ę turystyczn ą stanowi ą zasobne w grzyby i jagody lasy sosnowe, a ponadto słynne z obfito ści sandacza i w ęgorza jezioro Glinik. Sie ć dróg na terenie arkusza jest do ść dobrze rozwini ęta. Przebiega tu droga krajowa nr 3 (E65) o znaczeniu mi ędzynarodowym z Jakuszyc przez Skwierzyn ę do Szczecina i Świ- nouj ścia. W przyszło ści projektowana jest wzdłu ż niej budowa drogi szybkiego ruchu (S-3). Przez Skwierzyn ę przebiega te ż ważna droga nr 133 z Poznania przez Krzeszyce do Kostrzy- na i Słubic, gdzie znajduj ą si ę przej ścia graniczne. Przez Skwierzyn ę prowadzi równie ż linia kolejowa ł ącz ąca Wrocław z Gorzowem Wielkopolskim przez Mi ędzyrzecz. Linia kolejowa ze Skwierzyny do Krzy ża jest nieczynna.

7 III. Budowa geologiczna Charakterystyk ę geologiczn ą obszaru arkusza Bledzew przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Bledzew wraz z obja śnie- niami (Trela, 2004a, b). Obszar arkusza le ży w północno-zachodniej cz ęś ci du żej jednostki geologicznej – mo- nokliny przedsudeckiej, w obr ębie mniejszej jednostki geologiczno-tektonicznej – bloku Go- rzowa zbudowanego z osadów mezozoicznych i kenozoicznych. Najstarsze utwory tej jednostki, nawiercone na obszarze s ąsiedniego arkusza Santok, należą do kredy górnej. S ą to wapienie margliste i margle przeławicone cienkimi wkładkami iłowców. Wyst ępuj ą one w północno wschodniej cz ęś ci obszaru. Trzeciorz ęd1 (paleogen i neogen) reprezentowany jest przez osady oligoce ńskie i mioce ńskie. Osady paleoge ńskie (dolnooligoce ńskie) nawiercono w dnie gł ębokiego obni żenia pod- czwartorz ędowego. S ą ciemnozielone mułki z czarnym pyłem w ęglistym oraz intensywnie ciemnozielone drobnoziarniste piaski glaukonitowe, które s ą nieregularnie fali ście warstwo- wane i zawieraj ą domieszk ę materiału frakcji mułkowej. Osady neoge ńskie (mioce ńskie) wyst ępuj ą na całym obszarze arkusza za wyj ątkiem wy żej opisanego obni żenia. Drobnoziarniste piaski z wkładkami szarobr ązowych i ciemno- br ązowych mułków z domieszką pyłu w ęglowego s ą wieku dolno-środkowo mioce ńskiego. Wy żej zalegaj ą środkowomioce ńskie drobnoziarniste piaski z domieszk ą detrytusu ro ślinnego i pyłu w ęglowego, muki piaszczyste z muskowitem oraz iły z detrytusem ro ślinnym i cienkimi wkładkami w ęgla brunatnego. Osady czwartorz ędowe wyst ępuj ą na powierzchni całego arkusza i zalegaj ą na utworach neogenu, paleogenu i kredy górnej w cz ęś ci północno-wschodniej (fig. 2). Ich mi ąższo ść jest zmienna i wynosi od 41,0 do 191,0 m. Osady zlodowace ń południowopolskich stwierdzono otworami wiertniczymi w rejonie Glinika, Skwierzyny i Bledzewa. Na południe od Glinika stwierdzono na gł ębokości 117,6- 191,0 m pi ęć poziomów glin zwałowych oddzielonych piaskami i przykrytych mułkami. W samym Gliniku na gł ęboko ści 82,9-156,8 stwierdzono gruby pakiet piasków średnio- i drobnoziarnistych z wkładkami żwirów przykrytych mułkami, które s ą silnie zaburzone glacitektonicznie i przeławicone glinami. W rejonie Skwierzyny na gł ęboko ściach 71-147 oraz

1 W zwi ązku z wprowadzeniem w roku 2003 przez Mi ędzynarodow ą Uni ę Nauk Geologicznych zmian w tabeli stratygraficznej, na wydrukach map stosowany jest nowy podział stratygraficzny. W tek ście obja śniaj ącym do arkusza wprowadzone zmiany (dotycz ące podziału utworów trzeciorz ędu) sygnalizuje si ę w nawiasach

8 112-150 m przewiercono grube pakiety piasków, żwirów, glin zwałowych i mułków prawdo- podobnie nale żą cych do zlodowacenia sanu 1. Zlodowacenie sanu 2 (wilgi) pozostawiło po sobie gliny poprzedzielane zaburzonymi glacitektonicznie mułkami. W północnej cz ęś ci arkusza le żą one na osadach starszego zlodowacenia. W południowej cz ęś ci bezpo średnio na miocenie zalegaj ą gliny zwałowe i piaski moren czołowych (spi ętrzonych). Na północny za- chód od Bledzewa w obni żeniach terenu zachowały si ę płaty piasków i żwirów wodnolodow- cowych o mi ąż szo ści 15-20 m, związane z okresem recesji l ądolodu. Na pozostałej cz ęś ci obszaru zostały one zerodowane. Osady zlodowace ń środkowopolskich dominuj ą w profilu plejstocenu i przykrywaj ą ca- ły obszar arkusza. Ich mi ąż szo ść dochodzi do 80 m. Najstarszymi osadami zlodowacenia odry są mułki zastoiskowe o mi ąż szo ści od 15 do 45 m z wkładkami iłów i piasków. Na nich zalegaj ą gliny zwałowe o mi ąż szo ści 10-25 m. Na glinach oraz w rynnach subglacjalnych osadzi- ły si ę piaski wodnolodowcowe – gruboziarniste i żwirkowate, a wy żej średnioziarniste, o sła- bym wysortowaniu. Osady kolejnego zlodowacenia – warty – reprezentowane s ą przez gliny zwałowe o mi ąż szo ści 10-15 m, lokalnie zredukowanej do 3-5 m oraz le żą ce wy żej piaski wodnolodowcowe, źle wysortowane, drobno- i ró żnoziarniste, niekiedy ze żwirkami, o mi ąż- szo ści od 5 do 30 m. Odsłaniaj ą si ę one w północnej cz ęś ci obszaru, w rejonie Trzebieszewa. Utwory zlodowace ń północnopolskich reprezentowane s ą przez osady zlodowacenia wisły – interstadiału i stadiału górnego. W interstadiale osadziły się laminowane poziomo mułki ilaste zastoiskowe o mi ąż szo ści 4-5 m, wyst ępuj ące w północnej cz ęś ci arkusza – w rejonie Brzozowca, Murzynowa i Skwierzyny. Prawie cały obszar arkusza pokrywaj ą osady stadiału górnego zlodowacenia wisły. S ą to gliny zwałowe piaszczyste, lokalnie piaski gliniaste. Ich mi ąż szo ść wynosi 8-10 m, nie przekracza 2 m. Wraz z nimi wyst ępuj ą piaski, żwiry i głazy moren czołowych. Osady te na powierzchni wyst ępuj ą w południowej i południowo- wschodniej cz ęś ci arkusza. Towarzysz ą im nieliczne kemy zbudowane z piasków drobno- i ró żnoziarnistych ze żwirami. Równie ż w południowej cz ęś ci wyst ępuj ą piaski ró żnoziarni- ste, średnio- i drobnoziarniste z domieszk ą żwirów, niekiedy gliniaste – lodowcowe, a tak że piaski średnio- i drobnoziarniste ze żwirami lub drobnoziarniste, niekiedy mułkowate – wodnolodowcowe, w tym osady rynien subglacjalnych. Na powierzchni terenu piaski wodnolodowcowe wyst ępuj ą te ż w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza, gdzie mog ę mie ć znaczenie zło żowe. W okolicy Bledzewa wyst ępuj ą mułki zastoiskowe i jeziorne, obecnie pokryte tor- fami lub jeziorami. W środkowej i północnej cz ęś ci omawianego obszaru wyst ępuj ą rozległe powierzchnie pokryte piaskami i żwirami rzecznymi i wodnolodowcowymi trzech tarasów nadzalewowych: 13,0-18,0; 7,0-10,0 i 3,0-6,0 m n.p. rzeki. Mi ąż szo ść osadów zmienia si ę od

9 2,5 do 20 m. S ą to piaski gruboziarniste, cz ęsto ze żwirami, zwłaszcza w sp ągu, ku górze przechodz ące w średnio- i drobnoziarniste.

Fig. 2. Poło żenie arkusza Bledzew na tle szkicu geologicznego regionu wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogoł- ka, K. Piotrowskiej (red.) (2006) Holocen: 1 – piaski, żwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; Plejstocen: 2 – piaski eoliczne lokalnie w wydmach, 3 – piaski, żwiry i mułki rzeczne, 4 – piaski i mułki jeziorne, 5 – piaski i żwiry sandrowe, 6 – piaski i mułki kemów, 7 – żwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 8 – gliny zwa- łowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe; Miocen: 9 – iły, mułki, piaski i żwiry z w ęglem brunatnym; 10 – wi ększe jeziora

Utwory paleogenu, neogenu i czwartorz ędu (zwłaszcza starszych zlodowace ń) s ą silnie zdeformowane glacitektonicznie – sfałdowane, a nawet złuskowane, co jest szczególnie dobrze widoczne w południowo-zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru.

10 Cz ęść utworów powstało w okresie plejstocenu i holocenu. W środkowej cz ęś ci obszaru wyst ępuj ą piaski eoliczne i piaski eoliczne w wydmach. W wielu miejscach wyst ępuj ą, na ogół niewielkie obszary zaj ęte przez utwory deluwialne – piaski, piaski gliniaste lub piaski ze żwirami. Lokalnie, w południowo wschodniej cz ęś ci arkusza, wyst ępuj ą piaski i głaziki zwie- trzelinowe – eluwialne. W holocenie powstały mułki i piaski jeziorne, które cz ęś ciowo wypełniły misy jeziorne; piaski rzeczne tarasów zalewowych 1,0-1,5 m n.p. rzeki, mułki i iły z domieszk ą piasków (mady) tarasów zalewowych 1,0-1,5 m n.p. rzeki, piaski rzeczne tarasów zalewowych 0,0- 1,0 m n.p. rzeki oraz mielizn i koryt rzecznych, muły den dolinnych oraz torfy i namuły tor- fiasto-piaszczyste.

IV. Zło ża kopalin Na obszarze arkusza Bledzew znajduje si ę 6 udokumentowanych złó ż kopalin – 4 su- rowców ilastych i 2 kruszywa naturalnego (tab. 1). Zło że surowców ilastych Zło że „Murzy- nowo I” zostało wykre ślone z Bilansu zasobów.

1. Surowce ilaste Zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej udokumentowane zostały w miejscach wyst ępowania zastoiskowych mułków ilastych z okresu zlodowace ń północnopolskich. Śred- nie parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó ż surowców ilastych zamieszczono w tabeli 2. Zło że „Brzozowiec I” jest poło żone na południe od wsi Brzozowiec. Zasoby udoku- 3 mentowane w kategorii C 1 (Kirschke, 1976) wynosz ą aktualnie 154 tys. m w dwóch polach. Kopalina składa si ę z naprzemianległych warstewek brunatnych iłów i cie ńszych – mułków, nadaje si ę do produkcji cegły pełnej i szczelinowej. Nadkład stanowi gleba, pospółka, pyły, gliny, mułki, piaski i żwiry. Zło że nie jest zawodnione. Zło że „Murzynowo” znajduje si ę na wschód od wsi Murzynowo. Jego aktualne zasoby 3 w kategorii B+C 1+C 2 wynosz ą 1 928 tys. m . Zostało ono udokumentowane w dwóch polach o łącznej powierzchni 41,8 ha. Nadkład stanowi gleba, piaski, sporadycznie żwiry. Zło że jest cz ęś ciowo zawodnione. Kopalina nadaje si ę do produkcji cegły pełnej i kratówki (Chrzanow- ska, 1960). W zło żu, a cz ęś ciowo w jego nadkładzie, udokumentowano tak że jako kopalin ę towarzysz ącą piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Średnia zawarto ść

SiO 2 wynosi 91,0%, Fe 2O3 – 0,6%, zanieczyszcze ń ilasto-pyłowych – 0,6% (Wojtkiewicz, 1969).

Tabela 1 Zło ża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Wiek kom- geologiczne Stan Wydobycie Numer pleksu lito- Kategoria Zastosowanie Przyczyny Rodzaj bilansowe zagospoda- (tys. ton, Klasyfikacja złó ż zło ża Nazwa zło ża logiczno- rozpoznania kopaliny konfliktowo ści kopaliny (tys. ton, rowania tys. m 3*) na surowcowe- 3 ż zło ża tys. m *) zło a mapie go wg stanu na rok 2004 (Przeniosło, 2005) Klasy 1 - 4 Klasy A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Deszczno-Łagodzin – 1 pż Q 10 463 C N 0 Skb, Skd 4 B W, Gl pole Krasowiec * 1

2 Deszczno-Łagodzin * pż Q 87 368 C2 N 0 Skb, Skd 4 B W, Gl, L, Z

3 Brzozowiec I i(ic) Q 154* C1 Z 0 Scb 4 A - i(ic) 1 928* 4 Murzynowo Q B+C + C Z 0 Scb 4 B L pki 4 823* 1 2

5 Skwierzyna Gaj III i(ic) Q 503* C1 N 0 Scb 4 B L

6 Skwierzyna Gaj I, Gaj II i(ic) Q 24* C1 Z 0 Scb 4 A - 12 12 Murzynowo II i(ic) Q - - ZWB - - - - -

Rubryka 2: * – zło że poło żone cz ęś ciowo poza obszarem arkusza Bledzew; Rubryka 3: p ż – piaski i żwiry, pki – piaski kwarcowe o innych zastosowaniach (do produkcji cegły wapienno-piaskowej), i(ic) – iły ceramiki budowlanej; Rubryka 4: Q – czwartorz ęd; Rubryka 7: zło że: N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – wykre ślone z Bilansu zasobów (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych); Rubryka 9: kopaliny skalne: Scb – ceramiki budowlanej, Skb – kruszyw budowlanych, Skd – kruszyw drogowych; Rubryka 10: zło że: 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące; Rubryka 11: zło że: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe; Rubryka 12: W – ochrona wód, Gl – ochrona gleb, L – ochrona lasów, Z – konflikt zagospodarowania terenu.

Tabela 2 Średnie parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó ż surowców ilastych Nazwa zło ża Skwierzyna Gaj, Gaj II Brzozowiec I Murzynowo Skwierzyna Gaj III Parametr pole południowe pole północne Parametry geologiczno-górnicze Powierzchnia zło ża (ha) 4,7 41,8 12,0 0,9 1,3 4,9-9,2 2,0-6,5 2,5-6,7 4,1-5,6 Mi ąż szo ść zło ża (m) 0,0 7,7 3,4 4,3 4,8 0,2-7,0 1,0-5,6 4,1-5,0 Grubo ść nadkładu (m) 1,0-5,5 0,0 4,7 3,8 4,5 0,1-1,2 0,17-2,08 0,7-1,0 Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąższo ści zło ża (N/Z) nie okre ślono - 0,6 0,91 0,87 Parametry kopaliny Zawarto ść marglu (%) 0,061 - 0,047 śl. śl. 13 13 Zawarto ść w ęglanów (%) - 16,2 - - - Woda zarobowa (%) - 24,81 24,5 28,5 25,8 Skurczliwo ść suszenia (%) 7,2 2,5-10,0 7,3 4,8 7,2 Parametry tworzywa ceramicznego Wytrzymało ść na ściskanie po wypaleniu (MPa) 18,4 33,0 20,2 19,7 20,6 Nasi ąkliwo ść (%) - 18,36 18,4 17,9 19,1 Temperatura wypalania (ºC) - 1000 - - 850

Zło że „Skwierzyna Gaj III” le ży w połowie drogi mi ędzy Murzynowem a Skwierzyn ą. 3 Udokumentowane w kategorii C 1 wynosz ą 503 tys. m . (Melcher, 1986). Nadkład stanowi gleba, piaski, żwiry, gliny. Zło że jest cz ęś ciowo zawodnione. Kopalina mo że by ć stosowana do produkcji wyrobów grubo ściennych oraz elementów dr ąż onych. Zło że „Skwierzyna Gaj I, Gaj II” znajduje si ę na południowy wschód od zło ża „Skwie- 3 rzyna Gaj III”. Aktualne zasoby w kategorii C 1 wynosz ą 24 tys. m . Składa si ę ono z dwóch pól – dawnego zło ża „Skwierzyna Gaj” (Kujawa, 1959) oraz pó źniej udokumentowanego zło ża „Skwierzyna Gaj II”, w dokumentacji którego rozliczono zasoby starszego zło ża (Her- man, 1980). Zło że jest cz ęś ciowo zawodnione. Kopalina nadaje si ę do produkcji cegły pełnej i kratówki klasy 150. Z punktu widzenia ochrony środowiska zło ża „Murzynowo” i „Skwierzyna Gaj III” uznano za konfliktowe z powodu znajduj ących si ę w jego granicach lasów, natomiast zło ża „Brzozowiec I” i „Skwierzyna Gaj I, Gaj II” uznano za małokonfliktowe.

2. Kruszywa naturalne Zło ża kruszywa naturalnego (piasków i żwirów) „Deszczno-Łagodzin – pole Kraso- wiec” i „Deszczno-Łagodzin” s ą poło żone w wi ększej cz ęś ci poza granicami arkusza Ble- dzew, kopalin ę stanowi ą piaski i żwiry rzeczne tarasów nadzalewowych, powstałe w okresie zlodowace ń północnopolskich. Fragment zło ża „Deszczno-Łagodzin – pole Krasowiec” znajduje si ę w północno- zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza oraz na obszarze trzech s ąsiednich arkuszy. Zajmuje powierzchni ę 103,6 ha. Jego zasoby udokumentowane w kategorii C1 wynosz ą 10 463 tys. t, przy średniej mi ąż szo ści – 5,2 m, średniej grubo ści nadkładu – 3,0 m i stosunku grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło ża (N/Z) – 0,6. Średni punkt piaskowy (zawarto ść ziarn o średnicy do 2 mm) wynosi 65%, zawarto ść pyłów mineralnych – 0,6%, zanieczyszcze ń obcych, organicznych oraz grudek gliny brak. Zło że jest zawodnione. Kopalina nadaje si ę do budownictwa – do produkcji pospółki i mieszanek grubych oraz żwirów jedno- i wielofrakcyjnych (Chruszcz, 1987).

Zło że „Deszczno-Łagodzin” udokumentowane w kategorii C 2 było jednym z najwi ęk- szych w Polsce (Szapli ński, 1980). Z biegiem lat zacz ęto na jego obszarze dokumentowa ć nowe zło ża w wy ższej kategorii: „Deszczno-Łagodzin pole Karnin”, „St ęż yca”, „Deszczno- Łagodzin pole Krasowiec”, „Deszczno-Łagodzin pole Dzier żów-Kosz ęcin” (poło żone w wi ększo ści na obszarze trzech s ąsiednich arkuszy), przez co jego pierwotne zasoby zmniej- szyły si ę (Fiłon, 1982; Chruszcz, 1988; Kozula, 2000). Na obszarze arkusza Bledzew znajduj ą

si ę trzy pola oraz fragmenty pi ęciu pól zło ża „Deszczno-Łagodzin”. Zasoby udokumentowane w kategorii C 1 wynosz ą 87 368 tys. t, powierzchnia – 719,7 ha, średnia mi ąż szo ść – 6,5 m, średnia grubo ść nadkładu – 1,6 m, stosunek N/Z zmienia si ę od 0,02 do 0,5. Średni punkt piaskowy wynosi 49%, zawarto ść pyłów mineralnych – 0,8%, zanieczyszcze ń obcych oraz organicznych brak. Zło że jest zawodnione. Jako kopalin ę współwyst ępuj ącą udokumentowano piaski do celów ogólnobudowlanych, do produkcji cegły wapienno-piaskowej i do beto- nów komórkowych, których punkt piaskowy wynosi 92,3%, zawarto ść pyłów mineralnych – 0,7%, %, zanieczyszcze ń obcych oraz organicznych brak. Uziarnienie kopaliny umo żliwia produkcj ę dowolnych asortymentów kruszyw budowlanych, a szczególnie żwirów jednofrak- cyjnych (Kozula, 2000). Z punktu widzenia ochrony środowiska oba zło ża kruszyw naturalnych uznano za konfliktowe ze wzgl ędu na ochron ę wód oraz wyst ępowanie na ich obszarze gleb chronionych, a dla zło ża „Deszczno-Łagodzin” dodatkowo znajdujących si ę w jego granicach lasów. Oba zło ża s ą zawodnione, a przy ich wielkopowierzchniowej eksploatacji doszłoby do naruszenia głównego u żytkowego poziomu wodono śnego w tym rejonie.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin Obecnie na obszarze arkusza Bledzew nie jest eksploatowane żadne zło że. Po wojnie zło że „Brzozowiec I” było eksploatowane od roku 1946 do 1994, kiedy to została rozebrana istniej ąca obok cegielnia. Skarpy wyrobiska zostały cz ęś ciowo splantowa- ne, a w miejscu po eksploatacji planuje si ę urz ądzenie gminnego wysypiska śmieci. Eksploatacja zło ża surowców ilastych „Murzynowo” rozpocz ęto przed 1950 r., a zako ńczono w 2003 r. Prowadzono j ą jedynie na polu północnym. Ostatnio eksploatacj ę prowa- dziło Przedsi ębiorstwo Usługowo-Produkcyjne „Budinstal” s.c. w Międzyrzeczu. Koncesj ę wygaszono w 2005 r., a cegielni ę zlikwidowano. W latach 1980-89 prowadzono równie ż wydobycie surowców ilastych na przylegaj ącym od północy zło żu „Murzynowo II”, które zosta- ło zdj ęte z Bilansu w 1995 r. wyrobiska na obu zło żach zrekultywowano, pozostawiaj ąc zbiorniki wodne i sadz ąc wokół nich las. Eksploatacja na obszarze zło ża „Skwierzyna Gaj” była rozpocz ęta w 1910 r. Po wojnie była ona prowadzona najpierw bez dokumentacji, a później na podstawie dokumentacji z 1959 r. (Kujawa, 1959). Zasoby zło ża zostały wyeksploatowane przez nieistniej ące już Go- rzowskie Zakłady Ceramiki Budowlanej. Wydobycie surowca ilastego ze zło ża ” Skwierzyna Gaj I, Gaj II” w roku 1992 zostało zaniechane, z powodu trudno ści gospodarczych, a cegielnia zlokalizowana w s ąsiedztwie, zdemontowana. W latach 80. zamierzano rozpocz ąć eksplo-

atacj ę zło ża „Skwierzyna-Gaj III”. W tym celu w miejscu udost ępnienia zło ża wyci ęto las i na tym zako ńczono roboty przygotowawcze. Na obszarze arkusza prowadzona jest równie ż niekoncesjonowana eksploatacja kopalin na lokalne potrzeby. Na mapie zaznaczono kilka punkty eksploatacji – głównie piasków drobnoziarnistych oraz ró żnoziarnistych: na południe od Brzozowca, na zachód od Skwierzy- ny, na zachód od Zemska i na południe od Osiecka. Inne punkty dawnej eksploatacji s ą obecnie zaro śni ęte lub zasypane śmieciami.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin Na obszarze arkusza Bledzew wyznaczono cztery obszary perspektywiczne torfów oraz trzy kruszywa naturalnego. W dolinie rzeki i zalewu Czapliniec, wyst ępuj ą torfowiska, które zaliczono do obszarów perspektywicznych. S ą to torfowiska niskie, torfy mechowiskowe, turzycowe i szuwarowo- turzycowe. Mi ąż szo ść torfów dochodzi do 2,0 m. Torfom towarzysz ą gytie, przewa żnie orga- niczne czasem w ęglanowe. Torfy te, nie s ą eksploatowane. Instytut Melioracji i U żytków Zie- lonych w Falentach, opracował baz ę zasobow ą złó ż torfu spełniaj ących obowi ązuj ące kryteria z uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska (Ostrzyżek, Dembek, 1996). Na obszarze omawianego arkusza znajduj ą si ę 4 wyst ąpienia torfu spełniaj ą- ce te kryteria. Ich charakterystyk ę przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3 Zestawienie obszarów perspektywicznych torfu Po- Nazwa obszaru Typ Mi ąższo ść Zasoby Popiel- Rodzaj Zasoby Rodzaj wierzch- Rozkład wyst ępowania zło ża torfu torfu no ść gytii gytii torfu nia (%) torfu torfu (m) (tys m 3) (%) (tys. m 3) (ha) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Bledzew mecho- -spalona le śni- niskie 9,5 1,98 188 8,3 20 organiczna 10 wiskowe czówka Bledzew mecho- niskie 5,0 1,70 85 10,0 25 organiczna 456 -Krzywokleszcz wiskowe szuwaro- Bledzew-zalew węglano- niskie wo- 6,5 1,88 122 13,8 36 224 Czapliniec N wa turzycowe Bledzew-zalew niskie turzycowe 2,0 1,64 33 21,0 30 organiczna 74 Czapliniec S

Poszukiwania kruszywa naturalnego ( żwirów) prowadzone były na południe od byłej cegielni w Brzozowcu i na północ od Murzynowa. W rejonie Brzozowca wykonano 6 otwo- rów wiertniczych o ł ącznym metra żu 31,5 m. Stwierdzono wyst ępowanie piasków drobno- i średnioziarnistych, których mi ąż szo ść wzrasta w kierunku wschodnim, z cienkimi wkład-

kami żwirów (Turczyn, 1966). Na północ od Murzynowa, cz ęś ciowo na obszarze s ąsiedniego arkusza, na prawym tarasie Warty, przy pomocy 15 sond stwierdzono wyst ępowanie piasków drobnoziarnistych z domieszk ą średnioziarnistych, pochodzenia rzecznego. Z uwagi na brak grubszych frakcji uznano ten obszar za negatywny pod wzgl ędem znalezienia i udokumentowania złó ż kruszywa grubego (Turczyn, Wołosa ńska, 1974). Mapa geologiczna potwierdza wyst ępowanie piasków w opisanych rejonach. Tereny te mogą stanowi ć obszary perspektywiczne dla złó ż piasku i tak przedstawiono je na mapie. Poszukiwania kruszywa naturalnego ( żwirów) zako ńczone negatywnie prowadzone by- ły na północ od Osiecka. Stwierdzono wyst ępowanie piasków drobnoziarnistych, pylastych, pochodzenia lodowcowego ale przerobionych eolicznie. Bada ń laboratoryjnych nie przeprowadzono (Kukla, Turczyn, 1977). W rejonie Zalewu Czapliniec były prowadzone poszukiwania kredy jeziornej. Wykona- no 31 sond o ł ącznym metra żu 95,5 m. Stwierdzono wyst ępowanie surowca o dobrej jako ści, ale o małych zasobach. Ze wzgl ędu na brak jednolitych kryteriów uznano ten obszar za negatywny, natomiast mo żliwa jest eksploatacja na mał ą skal ę (Radwan-Ślusarczyk, 1968).

VII. Warunki wodne 1. Wody powierzchniowe Cały obszar arkusza Bledzew poło żony jest w obr ębie zlewni Warty, płyn ącej z połu- dniowego wschodu na północny zachód. Na odcinku od Skwierzyny do granic arkusza jest ona obustronnie obwałowana. Poszczególne zlewnie cząstkowe oddzielone s ą działami wod- nymi trzeciego rz ędu. Omawiany obszar posiada bardzo urozmaicon ą sie ć hydrograficzn ą, zwłaszcza na terenach przyległych do Warty. Istnieje tutaj wiele sztucznych kanałów odwadniaj ących i starorzeczy, odgrodzonych od głównego nurtu wałami przeciwpowodziowymi. Obszar północno-wschodni arkusza (rejon Murzynowa), odwadniany jest prawobrze ż- nymi dopływami Warty (bez nazwy). Równie ż centralna cz ęść (rejon Trzebiszewa) odwadniana jest bezpośrednio do Warty, licznymi drobnymi, lewobrze żnymi ciekami bez nazwy. Północna cz ęść odwadniana jest przez Kanał Bema, który uj ście do Warty poprzez ka- nał Postomski, znajduje daleko na zachód od granic arkusza. Południowo-zachodnia cz ęść arkusza odwadniana jest przez rzek ę Lubniewk ę, równie ż dopływ kanału Bema a bior ącą swój pocz ątek w jeziorach okalaj ących Lubniewice. Południowo-zachodni rejon odwadniany jest przez rzek ę Obr ę. Jest to lewobrze żny do- pływ Warty, wpadaj ący do niej poni żej Skwierzyny.

Na obszarze arkusza znajduje si ę kilka jezior. Najwi ększe jest jezioro Glinik (45,6 ha), najgł ębsze – Krajnik (Trzciniec, Żurawie) o powierzchni 40,3 ha i o maksymalnej gł ęboko ści 35,0 m. Inne jeziora, to: Janie, Lipawki (podwójne), Cisie. Poza tym znajduj ą si ę tu dwa sztuczne zbiorniki: Zalew Czapliniec na bezimiennym potoku i Zalew Bledzewski na Obrze. Na obszarze arkusza, w jego południowo zachodniej cz ęś ci, w rejonie Lubniewic, znajduj ą si ę trzy źródła. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze prowadził w latach 1997-2004 badania stanu czysto ści wód Warty na przekroju pomiarowym w Skwierzynie (92,2 km) oraz Obry u jej uj ścia do Warty w Skwierzynie. Badania z 2004 roku wykazały zawarto ść zanieczyszcze ń organicznych na poziomie III klasy jako ści, natomiast zanieczyszczenie substancjami biogennymi w granicach III i V klasy jako ści (Rozporz ądzenie z dnia 11 lutego 2004 r.). Decydowała o tym nadmierna ilo ść azotu azotynowego. Na zły stan jako ści wód wpływa przede wszystkim st ęż enie chlorofilu „a” oraz stan sanitarny. Wysoka jest zawarto ść fosforu ogólnego i fosforanów. Tak wi ęc pod wzgl ę- dem zanieczyszcze ń fizykochemicznych, biologicznych i bakteriologicznych rzeka Warta prowadzi wody V klasy – jako ść zła. Na podstawie wieloletnich bada ń monitoringowych nie stwierdzono zmian jako ści wód Warty. Wprawdzie niektóre wska źniki uległy poprawie, obni- żaj ą si ę st ęż enia substancji biogennych, jednak stopie ń eutrofizacji wód rzeki nadal utrzymuje si ę na ponadnormatywnym poziomie. Na jako ść wód Warty wpływa stan gospodarki ścieko- wej na sporym obszarze środkowo-zachodniej Polski; jej zlewnia stanowi około jednej szóstej powierzchni kraju. Trafiaj ą tu ścieki przemysłowe i komunalne m.in. z Zawiercia, Często- chowy, Sieradza, Łodzi, Koła, Konina, Poznania, Mi ędzychodu, Skwierzyny. Na to nakłada si ę du ży udział terenów rolniczych w zlewni Warty. Wszystkie te niekorzystne cechy zlewni wpływaj ą na zły stan czysto ści rzeki. Konieczna jest przede wszystkim poprawa gospodarki ściekowej w du żych miastach poło żonych w górnej i środkowej cz ęś ci zlewni ( Damczyk i in., 2004 ). Stan czysto ści Obry od wielu lat nie odpowiadał normom na całym odcinku w granicach województwa lubuskiego. Obecnie jako ść wód jest zła (V klasa). Decyduj ą o tym nie- zmiennie wysokie st ęż enia zwi ązków fosforu ( fosforu ogólnego i fosforanów ), st ęż enia chlorofilu oraz zły stan sanitarny. Bez uporz ądkowania gospodarki ściekowej w górnej zlewni rzeki Obry brak jest perspektyw na popraw ę jako ści jej wód. Badania rzeki Lubniewki (w Rudnicy – poza obszarem arkusza) wykazały II klas ę jako- ści wody zarówno pod wzgl ędem zawarto ści parametrów fizykochemicznych i hydrobiolo- gicznych oraz stanu sanitarnego.

Badany był równie ż stan czysto ści wód jeziora Cisie, znajduj ącego si ę w wi ększo ści na obszarze s ąsiedniego arkusza Trzemeszno Lubuskie (465). Wszystkie wska źniki klasyfikowa- ły si ę w I i II klasie czysto ści. Znalazło to odzwierciedlenie w niskim stopniu obci ąż enia jeziora produktywno ści ą biologiczn ą – chlorofil „a” i sucha masa sestonu oraz przezroczysto ść wody odpowiadały I klasie. Bardzo dobre były również warunki sanitarne w jeziorze. Wysoka natomiast była przewodno ść elektrolityczna wła ściwa – III klasa czysto ści (Rozporz ądzenie z dnia 5 listopada 1991 r.). Ocena stanu czysto ści przeprowadzona zgodnie z SOJJ pozwala zaliczy ć zbiornik do I klasy jako ści wód jeziorowych (Lewicki, i in., 2003). W 2003 r. badane było jezioro Krajnik. Osi ągn ęło ono II klas ę czysto ści, co stanowi popraw ę w stosunku do lat wcze śniejszych. Dzi ęki uruchomionej tu oczyszczalni ścieków w Lubniewicach, stan wody tego jeziora poprawia si ę (Damczyk i in., 2004). W czasie powodzi w lipcu 1997 roku, na obwałowanym odcinku Warty, nie wyst ąpiło zalanie. Zalaniu uległy tylko obszary na północno-zachodnich obrze żach Skwierzyny i terenu przylegaj ącego bezpo średnio do uj ścia Obry do Warty. S ą to obszary nisko poło żone, stale podmokłe, stanowi ące bagna i pastwiska. Poza tym obszarem, teren arkusza mapy jest nie zagro żony powodzi ą.

2. Wody podziemne Na obszarze arkusza Bledzew wyst ępuj ą dwa główne pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe i neoge ńskie, a w ich obr ębie cztery poziomy wodono śne (Wróblewska, Herman, 2004a, b). Pi ętro czwartorz ędowe wyst ępuje prawie na całym obszarze arkusza. W jego obr ębie wyst ępuj ą trzy poziomy wodono śne: poziom wód gruntowych, mi ędzyglinowy i podglinowy. Poziom wód gruntowych wyst ępuje w centralnej cz ęś ci arkusza – w strefie wysoczy- znowej oraz w cz ęś ci północno wschodniej – w pradolinie toru ńsko-eberswaldzkiej. Buduj ą go osady piaszczysto-żwirowe wodnolodowcowe z okresu zlodowace ń bałtyckich. Wyst ępuje na wysoczyznach jako poziom nadglinowy oraz w pradolinie jako poziom dolinny, lokalnie mo że mie ć charakter poziomu przypowierzchniowego, zwi ązanego ści śle z wodami po- wierzchniowymi. Zalega na gł ęboko ści 0,8-24,0 m p.p.t., sporadycznie izolowany jest nie- wielkimi, nieci ągłymi przewarstwieniami glin i pyłów. Zwierciadło ma charakter swobodny lub subartezyjski. Zasilany jest bezpo średnio przez wody opadowe. Przepływ odbywa si ę ku dolinie Warty, która ma charakter drenuj ący. Mi ąższo ść poziomu wodono śnego waha si ę od 7,2 do 36,1 m. Współczynnik filtracji waha si ę od 3,1 do 254,0 m/d, przewodno ść wynosi 33- 1432 m2/d, a wydajno ść potencjalna – 4,2-72,0 m3/h. Wody wyst ępuj ące w tym poziomie s ą

dobrej i średniej, wymagaj ą jedynie prostego uzdatniania ze wzgl ędu na podwy ższone zawar- to ści żelaza i manganu. Mi ędzyglinowy poziom wodono śny wyst ępuje głównie w południowej i wschodniej cz ęś ci arkusza. Zwi ązany jest z wysoczyzn ą i dolin ą Warty. Zalega na gł ęboko ści 19,4- 60,0 m p.p.t. pod przykryciem izoluj ącej warstwy glin o mi ąż szo ści od 10,0 do 34,0 m. Mi ąż- szo ść poziomu jest zmienna. Waha si ę od 3,0 do 46,9 m. Zwierciadło ma charakter naporowy. Współczynnik filtracji wynosi 1,9-79,1 m/d, przewodno ść – 44-777 m2/d, a wydajno ść potencjalna – 1,4-102,1 m3/h. Wody wyst ępuj ące w tym poziomie s ą dobrej i średniej jako ści. Zwykle wymagaj ą jedynie prostego uzdatniania ze wzgl ędu na podwy ższone zawarto ści żela- za i manganu. W pojedynczych studniach obserwowano ponadnormatywne zawarto ści azoty- nów. Podglinowy poziom wodono śny wyst ępuje w północnej częś ci arkusza i jest zwi ązany z dolin ą Warty. Zalega na gł ęboko ści około 115 m, pod izoluj ącymi go glinami i mułkami o mi ąż szości około 80 m. Jego mi ąż szo ść wynosi około 40 m. Zwierciadło ma charakter naporowy. Parametry hydrogeologiczne oraz jako ść wód tego poziomu nie zostały rozpoznane. Na obszarze arkusza jest on poziomem podrz ędnym. Neoge ńskie pi ętro wodono śne na obszarze arkusza ma znaczenie podrz ędne. Tylko w południowo-zachodniej cz ęś ci, w rejonie Lubniewic, ma on znaczenie u żytkowe. Wyst ępu- je na gł ęboko ści 75 m i ma mi ąż szo ść około 40 m. Wyst ępuje w piaskach drobnoziarnistych miocenu, w stropie pylastych. Zwierciadło ma charakter naporowy. Średni współczynnik filtracji wynosi 10,1 m/d, a przewodno ść waha si ę od 279 do 675 m2/d. Zasilanie poziomu neoge ńskiego odbywa si ę drog ą przes ączania z poziomów nadległych. Na obszarze arkusza znajduje si ę 27, przewa żnie niewielkich, ujęć wód podziemnych, w tym 16 jest obecnie wykorzystywanych. S ą to uj ęcia wiejskie jedno- lub dwuotworowe. Najwi ększe uj ęcie znajduje si ę w Skwierzynie. W Lubniewicach znajduje si ę uj ęcie wód neoge ńskich. Pozostałe uj ęcia wykorzystuj ą wody czwartorz ędowe. Dwa uj ęcia komunalne – w Skwierzynie i Murzynowie, maj ą wyznaczone strefy ochrony po średniej. Według podziału regionalnego Polski (Kleczkowski, 1990) północn ą cz ęść obszaru arkusza obejmuje czwartorz ędowy główny zbiornik wód podziemnych (GZWP) Pradolina To- ru ń-Eberswalde (Warta) nr 137, z szacunkowymi zasobami dyspozycyjnymi 5,41 l/s km 2, dla którego nie sporz ądzono szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej (fig. 3).

Fig. 3. Poło żenie arkusza Bledzew na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO); 2 – obszar najwyższej ochrony (ONO); 3 – granice wydzielonych GZWP w ośrodku porowym; Numer i nazwa, wiek utworów wodono śnych: 137 – Pradolina Toru ń-Eberswalde (Warta), czwartorz ęd (Q), 138 – Pradolina Toru ń-Eberswalde (Note ć), czwartorz ęd (Q), 144 – Dolina kopalna Wielkopolska, czwartorz ęd (Q), 148 – Sandr rzeki Pliszka, czwartorz ęd (Q); 4 – wi ększe jeziora.

VIII. Geochemia środowiska 1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęż eń okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 pa ździernika

2002 r., poz. 1359). Warto ści dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup użytko- wania oraz zakresy i ich przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 427 - Bledzew zamieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ęt- nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych

Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania analitycznego była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne. Gleby mineralizowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u życiem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników

Zastosowana g ęsto ść opróbowania (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna prób- ka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 427 - dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęż eń w glebie Bledzew bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra szu 427 - Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Bledzew

Metale N=8 N=8 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 5-37 12 27 Cr Chrom 50 150 500 <1-3 2 4 Zn Cynk 100 300 1000 8-35 19 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-1 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1-6 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-2 2 3 Pb Ołów 50 100 600 7-23 10 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05-0,08 0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 427 -Bledzew 1) grupa A w poszczególnych grupach u żytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 8 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 8 wy Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 8 o ochronie przyrody; je żeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 8 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 8 gro żenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 8 szarów tych st ęż enia zachowuj ą standardy wynikające ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 8 2) Pb Ołów 8 grupa B - grunty zaliczone do u żytków rolnych z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 8 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu żytki, a tak że grunty zabudowane i zurbani- sza 427 -Bledzew do poszczególnych grup użytkowania zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, (ilo ść próbek) użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, u żytki kopalne, tereny komunikacyjne, 8 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochem iczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęż eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4).

Przeci ętne zawarto ści wszystkich badanych pierwiastków w glebach arkusza s ą ni ższe od warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie). Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo żli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady Kryteria oceny osadów

Jako ść osadów dennych, pod wzgl ędem ich zanieczyszczenia metalami ci ęż kimi oce- niono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05. 2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy żej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 1 zamieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i warto ści PEL .

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych

W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów jeziornych pobierane s ą z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnow ą osadów drobniejsza ni ż 0,2 mm. Zawarto ść arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi, niklu i ołowiu oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osa- dów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników

Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych warto ściach PEL . Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , co najmniej jednego pierwiastka przewy ższała doln ą granic ę warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu jako zanieczyszczonego ka żdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów

Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jeziora Krajnik. Osa- dy tego jeziora charakteryzuj ą si ę bardzo niskimi zawarto ściami badanych pierwiastków, zbli żonymi do warto ści ich tła geochemicznego. W zbadanych osadach nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnej zawarto ści szkodliwych składników według rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. ani te ż st ęż eń wy ższych ni ż ich warto ść PEL , powy żej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo żliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. W przypadku stwierdzenia zanieczyszczenia osadów informacja ta powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz, wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobser- wowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 5. Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Rozporz ądzenie Krajnik Pierwiastek PEL ** Tło geochemiczne MŚ* (2003 r.) 1 2 3 4 5 Arsen (As) 30 17 <5 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 92 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 12 Nikiel (Ni) 75 42 6 6 Ołów (Pb) 200 91 11 26 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,1 * - ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** - MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

3. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody bada ń

Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęż enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu ż profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy ższonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników

Z uwagi na to, że g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo żliwy, gdy ż te dwie kraw ędzie s ą zbie żne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu ż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki

Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu ż profilu zachodniego wahaj ą si ę w prze- dziale od około 12 do około 32 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 18 nGy/h i jest znacznie ni ższa od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu ż profilu wschodniego warto ści dawek promieniowania gamma mieszcz ą si ę w zakresie od około 12 do około 28 nGy/h, przy przeci ętnej warto ści wynosz ącej około 20 nGy/h.

Fig. 4 Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieni pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 4 Fig.

427W PROFIL ZACHODNI 427E PROFIL WSCHODNI rz ę

dnych - opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis - dnych Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5835971 5837393

5834869 5835221

5825824 5833619 m m 5824700 5822837

5823787 5821275 5822817 5819331

0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25 30 35 nGy/h nGy/h

27 27

otwórczymi na obszarze arkusza Bledzew (na osi osi (na Bledzew arkusza obszarze na otwórczymi St ęż enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęż enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5835971 5837393

5834869 5835221

5825824 5833619 m m 5824700 5822837

5823787 5821275

5822817 5819331

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 0 1 2 3 4 5 6

kBq/m 2 kBq/m 2

W północnej cz ęś ci obszaru arkusza Bledzew na powierzchni dominuj ą holoce ńskie osady rzeczne doliny Warty (mady, mułki, piaski, żwiry, namuły). Cz ęść środkow ą zajmuj ą plejstoce ńskie osady rzeczne: piaski, żwiry i mułki zlodowacenia północnopolskiego. Wyst ę- puj ą tu te ż bardzo licznie nagromadzenia piasków eolicznych. W południowej cz ęś ci badane- go obszaru przeważaj ą osady wodnolodowcowe (piaski i żwiry) oraz gliny zwałowe tak że z okresu zlodowacenia północnopolskiego. W obydwu profilach nieco wy ższymi warto ściami promieniowania gamma (20-32 nGy/h) cechuj ą si ę osady fluwioglacjalne w porównaniu z osadami rzecznymi i eolicznymi (10-20 nGy/h). St ęż enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu ż obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu ż profilu zachodniego wahaj ą si ę od około 0,5 do około 3,2 kBq/m 2, a wzdłu ż profilu wschodniego wynosz ą od około 1,5 do około 4,8 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk odpadów uwzgl ędniono zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.01.62.628) oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. W nie- licznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo żliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk.

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów

Na mapie, w nawi ązaniu do kryteriów ochrony: litosfery, hydrosfery i atmosfery, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo żliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania: przyrodnicze, hydrogeologiczne, geologiczno-in ży- nierskie i infrastrukturalne; 2) tereny nie posiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo żliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu, wykonanej z odpowiednich materiałów gruntowych lub syntetycznych;

3) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ę- du na istnienie naturalnej gruntowej warstwy izolacyjnej. Na terenach, nie wył ączonych z mo żliwo ści lokalizowania składowisk odpadów, zaznaczono tak że te wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów, po odpowiedniej ocenie wła ściwo ści izolacyjnych dna i skarp. Przestrzenny zasi ęg tych wyrobisk mo że ulega ć zmianom, st ąd zaznaczano je wy- łącznie w formie punktowych znaków graficznych, zró żnicowanych ze wzgl ędu na charakter kopalin. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyró żni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk ( POLS ). W ich obr ębie wydziela si ę rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń ( RWU ) na podstawie: - izolacyjnych wła ściwo ści podło ża – odpowiadaj ących wyró żnionym wymaga- niom składowania odpadów ( N, K, O); - rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących, z przyj ętych obszarów ochrony (b – zabudowy mieszkaniowej, obiektów u ży- teczno ści publicznej oraz lotnisk, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych, z – złó ż kopalin). Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie obszarów obj ętych wymie- nionymi ograniczeniami warunkowymi b ędzie wymagało ustale ń z odpowiednimi władzami oraz zgodno ści z dokumentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech podło ża, a tak że ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale żnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Tabela 6 Kryteria oceny naturalnej bariery geologicznej Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska mi ąż szo ść współczynnik rodzaj gruntów [m] filtracji k [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne 1-5 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró żnienie w obr ębie POLS: - wła ściwo ści izolacyjno ści podło ża zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu składowisk (przyjętymi w tabeli 6); - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło ża (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąż szo ści do 2,5 m; mi ąż szo ść lub jedno- rodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, przedstawiono lokalizacj ę wierce ń, których profile dokumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m. Tło dla przedstawianych na planszy B informacji stanowi stopie ń zagro żenia głównego użytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Bledzew Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:25 000 (Wróblewska, Herman, 2004a, b). Stopie ń zagro żenia wód podziemnych wyznaczono w trójstopniowym podziale przyjmuj ąc jako główne kryteria oceny nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale tak że czynniki zewn ętrzne, takie jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró żne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te ż obszarów o ró żnym stopniu zagro żenia nie nale ży wprost porównywa ć z wyznaczonymi na planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró żnym zagro żeniu wód podziemnych.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów

Na obszarze arkusza Bledzew bezwzgl ędnemu wył ączeniu z lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów podlegaj ą: • rezerwat przyrody „Janie”; • obszary specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Notecka” (Shadow List) obj ęte Eu- ropejskim Systemem NATURA 2000; • zwarte obszary le śne o powierzchni powy żej 100 ha, porastaj ące centraln ą, pół- nocno-wschodni ą i południowo-wschodni ą cz ęść arkusza; • tereny poło żone w strefie ochrony po średniej grupowego uj ęcia wód podziemnych dla Skwierzyny i Murzynowa; • obszary z g ęst ą sieci ą rzek i rowów, poło żone w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza;

• obszary jezior i zbiorników wód śródl ądowych z otaczaj ącym je pasem o szeroko ści 250 m; • tereny zaj ęte przez ł ąki powstałe na glebach pochodzenia organicznego, zaba- gnione i podmokłe wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; • tereny bezpo średniego b ądź potencjalnego zagro żenia powodzi ą w obr ębie doliny Warty; • powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie doliny Warty, Obry, Lubniewki i innych, mniejszych cieków; • doliny denudacyjne i erozyjne wypełnione utworami deluwialnymi z uwagi na mo żliwo ść wyst ąpienia procesów geodynamicznych (spłukiwanie, spełzywa- nie); • tereny o nachyleniach >10 0 na zboczu rynny jeziora Krajnik w południowo- zachodniej cz ęś ci oraz doliny Obry we wschodniej cz ęś ci, a tak że zbocza nie- których wzniesie ń w środkowej cz ęś ci arkusza (strome zbocza wydm); • obszary zwartej i g ęstej zabudowy w obr ębie granic administracyjnych miasta Skwierzyna oraz miejscowo ści Osiecko, Sokola D ąbrowa, Bledzew, Stary Dwo- rek i Zemsko. Tereny bezwzgl ędnie wył ączone zajmuj ą około 85% obszaru arkusza i znajduj ą si ę głównie w zachodniej, centralnej i północno-wschodniej jego cz ęś ci.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wisk odpadów oboj ętnych

Na arkuszu Bledzew lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna na około 15% obszaru. Jako najbardziej korzystne nale ży wskaza ć te rejony, które posiadaj ą naturaln ą war- stw ę izolacyjn ą (zgodnie z tabel ą nr 6). W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne speł- niaj ące warunki pod składowiska odpadów oboj ętnych wykazuj ą gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich oraz zlodowace ń środkowopolskich. Gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich (wisły) wyst ępuj ą w południowej cz ęści obszaru arkusza w kilku izolowanych płatach – wokół Osiecka, Sokolej D ąbrowy, na połu- dniowy zachód od Bledzewa, wokół Zemska i Starego Dworka. S ą to gliny piaszczyste, barwy br ązowej, w partii stropowej – szarej. Cz ęsto s ą zwietrzałe i zawieraj ą około 9% CaCO 3. Ni ższe ich partie bywaj ą bardziej wapniste. Gliny te zawieraj ą wkładki piasków gliniastych, a ich mi ąż szo ść wynosi około 8-10 m, maksymalnie dochodzi do 20 m, a niekiedy spada do 1,8 m.

Gliny zwałowe zlodowace ń środkowopolskich (warty) wyst ępuj ą w niewielkich płatach w północnej cz ęś ci obszaru arkusza – w rejonie Brzozowca i Trzebiszewa. Na południe od Brzozowca, pod glinami o mi ąż szo ści 1-8 m, wyst ępuj ą czwartorz ędowe mułki i iły zastoiskowe o zmiennej mi ąż szo ści (4,9-9,2 m). Na zachód od Trzebiszewa gliny zalegaj ą pod cienk ą pokryw ą piasków. S ą to gliny piaszczyste, barwy szarej, ze żwirami i głazikami. Ich mi ąż szo ść wynosi od 10 do ponad 20 metrów. Wyznaczone w obr ębie powierzchniowych wyst ąpie ń glin zwałowych obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych posiadaj ą nast ępuj ące warunkowe ograniczenia, wynikaj ące z:

- ochrony standardu życia miejscowej ludno ści (strefy do 1 km wokół zwartej zabudowy Bledzewa); - ochrony zasobów wód podziemnych w północnej cz ęś ci, wzdłu ż doliny Warty (GZWP nr 137); - ochrony przyrody (Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Obry i Obszaru Chro- nionego Krajobrazu Pojezierze Lubniewicko-Sul ęci ńskie) w cz ęś ci wschodniej i po- łudniowo-zachodniej. Pozostałe obszary preferowane dla lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych, nie posiadaj ące żadnych warunkowych ogranicze ń, znajduj ą si ę w cz ęś ci południowej i południo- wo-wschodniej arkusza.

Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych

Na terenie obj ętym arkuszem Bledzew nie wyznaczono obszarów predysponowanych do ewentualnej lokalizacji składowisk odpadów komunalnych. Na wi ększo ści obszaru arkusza w strefie do gł ęboko ści 10 m nie wyst ępuj ą utwory ilaste odpowiednie jako bariera izolacyjna dla składowisk odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), dla których przewidywana jest warstwa gruntów spoistych o współ- czynniku przepuszczalno ści ≤1x10 -9m/s i mi ąż szo ści od 1 do 5 m. Jedynie na południe od Brzozowca udokumentowano zło że surowców ilastych ceramiki budowlanej – iłów i mułków.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych

Najlepsze warunki naturalne dla składowania odpadów oboj ętnych, z uwagi na du że mi ąż szo ści (8-10 m) glin zwałowych, wyst ępuj ą w obr ębie wysoczyzn poło żonych w połu-

dniowej i południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza. Miejscami obszary te posiadaj ą wymienio- ne wcze śniej ograniczenia warunkowe zwi ązane z ochron ą przyrody, wód i infrastruktury. Na podstawie analizy profili otworów wiertniczych, rejon najbardziej preferowany pod składowiska odpadów oboj ętnych znajduje si ę w rejonie Zemska, gdzie stwierdzono najwi ęk- sze mi ąż szo ści glin (ponad 20 m). Główny poziom wodono śny na zachód od Trzebieszewa oraz w cz ęści południowo-zachodniej i południowej oraz wokół Zemska zalega na gł ęboko ści od 15 do 50 m pod powierzchni ą terenu. W rejonie Starego Dworka zalega on płycej – na gł ęboko ści od 5 do 15 m pod powierzchni ą terenu. W obszarach predysponowanych do lokalizowania składowisk odpadów stopie ń zagro- żenia wód poziomów u żytkowych jest średni, a jedynie w rejonie wokół Zemska został okre- ślony jako niski.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych

Na obszarze arkusza Bledzew wyrobiska po eksploatacji kopalin znajduj ą si ę na połu- dnie od Brzozowca, na wschód od Murzynowa i na wschód od przysiółka Gaj. Eksploatacja iłów czwartorz ędowych w tych wyrobiskach została zaniechana, lecz zasoby złó ż nie zostały zdj ęte z Bilansu. Tylko pierwsze z nich znajduje si ę poza stref ą wył ącze ń bezwzgl ędnych. Wyrobisko na południe od Brzozowca znajduje si ę w pobli żu wsi – w obr ębie udokumentowanego lecz zaniechanego zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej „Brzozowiec I”. Wyst ępuj ą tu zastoiskowe mułki ilaste z okresu zlodowace ń północnopolskich. Kopalina składa si ę z naprzemianległych warstewek brunatnych iłów i cie ńszych – mułków. Wyrobisko ma około 200 m długo ści i 50 m szeroko ści, skarpy zostały wyrównane i cz ęś ciowo zadrzewione. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró żnio- nych typów odpadów nale ży traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno- in żynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędniane przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie ż na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąż liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu in-

westycji, przedstawiane na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło żu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło żonych gł ębiej poziomów wodono śnych. Innym elementem niezwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach oma- wianej warstwy tematycznej mapy.

X. Warunki podło ża budowlanego Na obszarze arkusza Bledzew ocen ę warunków geologiczno-in żynierskich podło ża przedstawiono z pomini ęciem obszarów: wyst ępowania złó ż kopalin, rezerwatu przyrody, lasów, zieleni urz ądzonej, u żytków rolnych na glebach klas I-IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, zwartej zabudowy, terenów mi ędzywala oraz obszarów zabytkowych zespołów architektonicznych Skwierzyny i Trzebiszewa. Wyró żniono obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz o warunkach nie- korzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Korzystne warunki geologiczno-in żynierskie wyst ępuj ą na gruntach spoistych – zwartych, półzwartych i twardoplastycznych glinach, niespoistych – zag ęszczonych i średnioza- gęszczonych piaskach, gdzie gł ęboko ść do zwierciadła wód gruntowych przekracza 2 m p.p.t., a nachylenie stoków nie przekracza 12%. Obszarami korzystnymi dla budownictwa s ą generalnie tereny zlokalizowane na wysoczy źnie: wokół Trzebiszewa, Osiecka, Pniewa, Sokolej D ąbrowy, Bledzewa, Zemska i Dwor- ka. Wyst ępuj ą tu spoiste nieskonsolidowane grunty morenowe zlodowacenia wisły, najcz ę- ściej w stanie zwartym i półzwartym, miejscami twardoplastycznym, rzadziej grunty piaszczyste wodnolodowcowe i lodowcowe, zag ęszczone i średniozag ęszczone (w rejonie Orzelca i na wschód od Murzynowa). W obr ębie doliny Warty warunki korzystne wyznaczono na obszarach wyst ępowania gruntów niespoistych: średniozag ęszczonych i zag ęszczonych, gdzie zwierciadła wód gruntowych wyst ępuje gł ębiej ni ż 2 m. p.p.t. Niekorzystne warunki dla budownictwa wyst ępuj ą na obszarach, gdzie zwierciadło wód gruntowych znajduje si ę na gł ęboko ści do 2 m p.p.t., na gruntach słabono śnych – organicznych, spoistych w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym, niespoistych lu źnych, a sporadycznie na stromych zboczach niektórych wzniesie ń o du żym nachyleniu stoków (powy żej 12%). Obszar doliny Warty charakteryzuje si ę cz ęstym występowaniem terenów podmokłych i zabagnionych. Zwierciadło wody gruntowej jest tutaj bardzo wysoko, niejednokrotnie tu ż

pod powierzchni ą terenu. Obszarami takimi s ą równie ż tereny zalewowe wokół Skwierzyny, Starego Dworku, Zemska, Bledzewa i Lubniewic. Wyst ępuj ą tu grunty niespoiste: piaski, żwiry oraz grunty spoiste: mułki i iły oraz namuły. Obszary te uznano za niekorzystne dla budownictwa.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu Lasy zajmuj ą około 70% powierzchni obszaru arkusza Bledzew. Tworz ą one zwarty kompleks, który rozwin ął si ę na utworach sandrowych, porozcinanych gł ębokimi rynnami, miejscami stanowi ącymi doliny rzeczne, miejscami wyst ępowaniem jezior lub zagł ębie ń, z charakterystyczn ą faun ą i flor ą bagienn ą. W lasach przewa żaj ą siedliska słabe, typu boru świe żego lub boru suchego. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna. Inne gatunki drzew cz ęsto spotykane w lasach to: świerk, d ąb, buk, brzoza, olsza i grab. Stosunkowo niewielkie płaty gleb chronionych (klasy bonitacyjne I- IVa) znajduj ą si ę w południowej i południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza, głównie na wysoczy źnie Łagowskiej w rejonie Starego Dworku, Zemska, Sokolej D ąbrowy i Osiecka, a niewielkie płaty równie ż w dolinie Warty. Łąki na glebach organicznych wyst ępuj ą w kilku miejscach – w północno-zachodniej cz ęś ci – wokół Białobłocia, w rejonie Trzebiszewa, Murzynowa i Skwierzyny, oraz na pod- mokło ściach le śnych w rejonie rzeki Lubniewki, Czapli ńca i Obry oraz w dolinie Warty. Zie- le ń urz ądzona (parki miejskie i ogródki działkowe) znajduje si ę tylko w granicach miasta Skwierzyny. Na obszarze arkusza Bledzew znajduj ą si ę fragmenty trzech obszarów chronionego krajobrazu: „4 – Dolina Warty i Dolnej Noteci”, „9 – Pojezierze Lubniewicko-Sul ęci ńskie” oraz „8A – Dolina Obry”. Zostały one utworzone w 2005 r. Obszar chronionego krajobrazu „4 – Dolina Warty i Dolnej Noteci” ma powierzchni ę 33 888 ha, obszar „9 – Pojezierze Lubnie- wicko-Sul ęci ńskie” – 14 932 ha, natomiast obszar „8A – Dolina Obry” – 10 092 ha. Obejmu- ją one wyró żniaj ące si ę krajobrazowo tereny o ró żnych typach ekosystemów i du żych warto- ściach ekologicznych oraz estetycznych. W rzekach i jeziorach, spotyka si ę obfito ść najroz- maitszych gatunków ryb, w szuwarach gnie żdżą si ę czaple siwe, żurawie, kaczki, cyranki, kurki wodne i perkozy. Obszary te maj ą słu żyć rekreacji we wszystkich jej formach i koncen- trowa ć baz ę turystyczn ą. Działalno ść gospodarcza na ich obszarze podlega niewielkim ogra- niczeniom, polegaj ącym głównie na zakazie lokowania obiektów uci ąż liwych dla środowiska i stosowania niszcz ących form u żytkowania przyrody.

W odległo ści 4,5 km na północ od Osiecka w rozległym masywie le śnym poło żony jest rezerwat przyrody „Janie” im. Włodzimierza Korsaka. Został on utworzony w 1984 roku w celu zachowania zarastaj ącego jeziora Janie z charakterystyczn ą ro ślinno ści ą wodn ą i bagienn ą, b ędącego ostoj ą licznych gatunków ptaków wodnych. Rezerwat ma powierzchni ę 51,85 ha, w tym pod ochron ą ścisł ą znajduje si ę 35,02 ha oraz pod ochron ą cz ęś ciow ą 16,83 ha (tabela 7). Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u żytków ekologicznych Nr Forma obiektu Gmina Rok Rodzaj obiekt ochro- Miejscowo ść na ma- Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) ny pie 1 2 3 4 5 6 W, L, Fn, Fl – „Janie” im. Wło- 1 R Lubniewice 1984 Lubniewice sul ęci ński dzimierza Korczaka (51,85)

2 P Skwierzyna 1966 Pż – d ąb szypułkowy Murzynowo mi ędzyrzecki

3 P Murzynowo Skwierzyna 1990 Pż – 2 platany (Kijewice) mi ędzyrzecki 4 P Murzynowo Skwierzyna 1990 Pż – 3 d ęby szypułkowe (Kijewice) mi ędzyrzecki 5 P Skwierzyna 1966 Pż – d ąb szypułkowy Skwierzyna Gaj mi ędzyrzecki

6 P Lubniewice 1991 Pż – sosna pospolita Lubniewice sul ęci ński

7 P Skwierzyna 1991 Pż – 2 d ęby szypułkowe Skwierzyna mi ędzyrzecki

8 P Skwierzyna 1990 Pż – 2 d ęby szypułkowe Skwierzyna mi ędzyrzecki

9 P Lubniewice 1990 Pż – d ąb szypułkowy Pniewo sul ęci ński

10 P Lubniewice 1990 Pż – wi ąz szypułkowy Stary Młyn sul ęci ński

11 P Lubniewice 1991 Pż – wi ąz szypułkowy Lubniewice sul ęci ński

12 P Bledzew 2005 Pż – bluszcz pospolity Osiecko mi ędzyrzecki

13 P Bledzew * Pż – sosna pospolita Bledzew mi ędzyrzecki

14 P Bledzew * Pż – d ąb szypułkowy Bledzew mi ędzyrzecki zarastaj ący brzeg jeziora „Mały Deszczno 15 U le śn. Brzozowiec 2004 Półwysep” gorzowski (0,46) zarastaj ący brzeg jeziora „Przy Deszczno 16 U le śn. Mi ędzylesie 2002 jeziorze” gorzowski (1,44) torfowisko „Nad Glinikiem” 17 U Deszczno 2002 le śn. Trzebiszewo gorzowski (1,74) torfowisko „Bagno przy torach” 18 U Skwierzyna 2002 le śn. Trzebiszewo mi ędzyrzecki (11,01)

1 2 3 4 5 6 zarastaj ące jezioro „Staw Raby” 19 U Skwierzyna 2004 le śn. Trzebiszewo mi ędzyrzecki (0,84) zarastaj ące jezioro „Oczko” 20 U Deszczno 2002 le śn. Mi ędzylesie gorzowski (2,25) torfowisko „Torfowisko Rogi” 21 U Lubniewice 2002 le śn. Dzików sul ęci ński (6,92) podmokłe ł ąki „Na linii” 22 U Bledzew 2002 le śn. Pniewo mi ędzyrzecki (3,18) zakrzewienia „Rogi” 23 U Lubniewice 2002 le śn. Pniewo sul ęci ński (1,25) torfowisko „Długie torfowisko” 24 U Bledzew 2002 le śn. Pniewo mi ędzyrzecki (5,23) brzegi rzeki „Nad Obr ą” 25 U Bledzew 2002 le śn. Stary Dworek mi ędzyrzecki (18,89) podmokłe ł ąki „Jeleniec” 26 U Bledzew 2002 le śn. Jeleniec mi ędzyrzecki (4,91) zarastaj ące jezioro „Naro żnik” 27 U Bledzew 2002 le śn. Stary Dworek mi ędzyrzecki (1,77) podmokłe ł ąki „Przy rowie” 28 U Bledzew 2002 le śn. Jeleniec mi ędzyrzecki (7,33) podmokłe ł ąki „Ł ąki” 29 U Bledzew 2002 le śn. D ąbrówka mi ędzyrzecki (10,04) brzegi rzeki „Przy Obrze” 30 U Bledzew 2002 le śn. D ąbrówka mi ędzyrzecki (3,33) torfowisko „Torfowisko” 31 U Bledzew 2002 le śn. D ąbrówka mi ędzyrzecki (0,49) torfowisko „Suche bagno” 32 U Bledzew 2002 le śn. Sokola D ąbrowa mi ędzyrzecki (0,56) torfowisko „Bagno” 33 U Bledzew 2002 Zemsko mi ędzyrzecki (0,30) torfowisko „Bagno I” 34 U Bledzew 2002 Zemsko mi ędzyrzecki (2,37) torfowisko „Bagno II” 35 U Bledzew 2002 Zemsko mi ędzyrzecki (2,89) torfowisko „Odnoga” 36 U Bledzew 2002 Zemsko mi ędzyrzecki (4,37) torfowisko „Przy linii” 37 U Bledzew 2002 Zemsko mi ędzyrzecki (1,06)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – u żytek ekologiczny Rubryka 5: * – projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: W – wodny , L – le śny , Fn – faunistyczny , Fl – florystyczny; rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej, * – cz ęść rezerwatu znajduje si ę na obszarze s ąsiedniego arkusza

Obszar rezerwatu składa si ę z trzech elementów: w ąskiego i płytkiego jeziora Janowiec (Janie), rozległego bagna pochodz ącego z zarastaj ącego jeziora Janie oraz pasa lasu (otulina) będącego najstarsz ą cz ęś ci ą basenu pojeziernego. Przez zarastaj ące jezioro Janowiec przepływa rzeka Lubniewka. Lustro wody, głównie w cz ęś ci środkowej, pokryte jest grzybieniami białymi i gr ąż elem żółtym. Miejscami wytwo-

rzyły si ę zbiorowiska z trzcin ą pospolit ą i pałk ą szerokolistn ą. Interesuj ące s ą te ż stanowiska, na których wyst ępuje osoka aloesowata i żabi ściek pływaj ący. Wody jeziora obfituj ą w ryby, bardzo licznie wyst ępuje szczupak, oko ń, pło ć, lin, wzdr ęga. Na bagnach wyst ępuj ą ł ąki mszyste i szuwar kłoci wiechowatej. Z fauny wyst ępuj ą liczne gatunki ptactwa wodnego i błotnego. Rezerwat jest miejscem gniazdowania: łab ędzia niemego, kaczki krzy żówki, głowienki i rdzawogłowej, perkoza dwu- czubego, łyski, czajki, kszyka i brod źców. Przylatuje tu równie ż g ęś g ęgawa, czapla siwa, żuraw i kormoran. Z ptaków drapie żnych spotka ć mo żna błotniaka stawowego, myszołowa zwyczajnego i czarnego, kani ę czarn ą oraz orła bielika, który gniazduje w pobli żu rezerwatu. Na terenie rezerwatu przyrody spotka ć mo żna kilka gatunków gadów i płazów. Ciekawostk ą jest wyst ępowanie na tym terenie żółwia błotnego. Na obszarze arkusza znajduje si ę 13 pomników przyrody oraz 23 u żytki ekologiczne (tabela 7). Rada gminy Bledzew projektuje obj ąć ochron ą kolejne dwa pomniki przyrody. Pomniki przyrody, to w wi ększo ści drzewa rodzime, niekiedy bardzo s ędziwe. U żytki ekologiczne maj ą powierzchni ę od 0,46 do 18,89 ha, przy czym dwa z nich składaj ą si ę z kilku odr ębnych cz ęś ci. Obejmuj ą one ró żnorodne środowiska: jeziora eutroficzne, bagna i ł ąki, zakrzewienia śródle śne b ędące miejscami bytowania i l ęgów ptactwa wodnego oraz ostojami zwierzyny. Wi ększa cz ęść z nich skupia si ę w dolinach rzecznych – Warty, Obry oraz bezi- miennego dopływu Obry. Według koncepcji krajowej sieci ekologicznej ECONET (Liro, 1998) południowo wschodni ą cz ęść obszaru arkusza Bledzew obejmuje obszar w ęzłowy Mi ędzyrzecki o znaczeniu mi ędzynarodowym, północno wschodni ą – obszar w ęzłowy Puszczy Barlineckiej o znaczeniu krajowym, natomiast północno zachodni ą – korytarz ekologiczny Gorzowski Warty o znaczeniu mi ędzynarodowym (fig. 5). W północno wschodniej cz ęś ci arkusza Bledzew znajduje si ę fragment obszaru ochrony Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 proponowany przez organizacje pozarz ądo- we, zwi ązany z dyrektyw ą ptasi ą – „Puszcza Notecka”. Wchodzi on na obszar s ąsiednich arkuszy: Santok (388), Lipki Wielkie (389), Trzebicz (390), Skwierzyna (428) i Mi ędzychód (429).

Fig. 5. Poło żenie arkusza Bledzew na tle systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy, jego numer i nazwa: 4M – Dolnej Warty, 5M – Mi ędzyrzecki; 2 – krajowy obszar w ęzłowy, jego numer i nazwa: 2K – Puszczy Barlineckiej, 3K – Puszczy Noteckiej; 3 – mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 11m – Gorzowski Warty; 4 – wi ększe jeziora.

XII. Zabytki kultury Obszar arkusza Bledzew jest ubogi w stanowiska archeologiczne i zabytki kultury z powodu du żej ilo ści lasów i małej g ęsto ści zaludnienia, zarówno obecnie, jak i w przeszło- ści. W kilku miejscach, przede wszystkim na obszarach bezle śnych, głównie w dolinach War- ty i Obry, znaleziono zabytki archeologiczne. Na mapie zaznaczono tylko te stanowiska, które figuruj ą w rejestrze zabytków chronionych. Wielkie ich nagromadzenie znajduje si ę na pół- noc od Bledzewa, wzdłu ż Obry. S ą to stanowiska osad i ślady osadnictwa kultury łu życkiej i przeworskiej, sporadycznie pochodz ące z okresu wczesnego średniowiecza. Stanowiska te

są bardzo cenne, świadcz ące o wielokulturowej przeszło ści tego regionu. Wyst ępuj ące na północny zachód od Skwierzyny, stanowiska archeologiczne, dokumentuj ą relikty sezonowe- go osadnictwa ludności kultury łu życkiej i w mniejszym stopniu kultury przeworskiej. Trzy miejscowo ści zostały obj ęte ochron ą konserwatorsk ą. S ą to Skwierzyna, Lubnie- wice i Trzebiszewo. Dwa pierwsze miasteczka wchodz ą cz ęś ciowo na obszar s ąsiednich arkuszy. W Skwierzynie cennymi zabytkami s ą: pierwotnie gotycki, cz ęś ciowo neogotycki ko- ściół św. Mikołaja przebudowany w XVI, XVII i XIX wieku, neogotycki ko ściół filialny pw. Naj świ ętszego Zbawiciela, dawniej ewangelicki, XIX-wieczny ratusz zbudowany w stylu renesansu włoskiego i domy mieszkalne z XIX wieku, a tak że, le żą cy ju ż poza obszarem arkusza cmentarz żydowski. Trzebiszewo, odbudowane w formie ulicówki po wielkim po żarze z 1840 r., zostało w cało ści obj ęte ochron ą konserwatorsk ą. We wsi znajduje si ę neogotycki ko ściół. Wszystkie zabytki Lubniewic znajduj ą si ę ju ż poza obszarem arkusza. W Bledzewie znajduje si ę gotycki ko ściół św. Katarzyny z XV wieku z dostawion ą neogotycką wie żą , budynek młyna o konstrukcji szachulcowej oraz budynki mieszkalne. O tym, że Bledzew posiadał ongi ś prawa miejskie świadczy plan urbanistyczny z kwadrato- wym rynkiem i regularn ą sieci ą ulic. W Starym Dworku – barokowy dwór z XVIII wieku i ko ściół św. Józefa z tego samego okresu. W Osiecku – gotycki ko ściół św. Mikołaja z prze- łomu XIV i XV wieku z neogotyck ą apsyd ą, XIX-wieczny dwór oraz budynek dawnego za- jazdu. W Sokolej D ąbrowie – neogotycki ko ściół z XIX wieku. W Murzynowie pałac wraz z parkiem krajobrazowym. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęte s ą parki podworskie w Murzynowie, Kijewicach, Sta- rym Dworku i Lubniewicach. Wzdłu ż Obry od rozwidlenia dróg ze Skwierzyny w kierunku Gorzowa i Kostrzyna, w kierunku południowym, znajduje si ę północna cz ęść systemu fortyfikacji tak zwanego Mi ę- dzyrzeckiego Rejonu Umocnionego. Został on zbudowany przez Niemców w latach 1933- 1934, na ich wschodniej rubie ży obronnej. Na obszarze arkusza Bledzew s ą to pojedyncze bunkry. Obecnie stanowi ą one jedn ą z licznych atrakcji turystycznych tego regionu, pomimo że nie zostały uznane za zabytki.

XIII. Podsumowanie Obszar arkusza Bledzew poło żony jest w województwie lubuskim, w powiatach: gorzowskim, mi ędzyrzeckim i sul ęci ńskim. Jest to region o wybitnie przyrodniczo-krajobra-

zowym charakterze. Przewa żaj ącą cz ęść terenu pokrywaj ą lasy, stanowi ące t.zw. „Puszcz ę Lubusk ą”, b ędącą przedłu żeniem „Puszczy Noteckiej”. Lasy te, w sporej cz ęś ci s ą lasami ochronnymi. Dominuj ącą ich cech ą jest wyst ępowanie licznych oczek wodnych, bagien i podmokło ści. Wiele z nich uznane zostały za u żytki ekologiczne. W podobny sposób chro- nione s ą krajobrazowo malownicze meandry rzeki Obry z ostojami bobrów, bociana czarnego i orła bielika. Znaczne fragmenty terenu zostały obj ęte obszarami chronionego krajobrazu. Wysoka warto ść przyrody i krajobrazu omawianego obszaru została równie ż doceniona w nowych realizowanych w Polsce programach ECONET-Polska oraz Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000, dotycz ących inwentaryzacji, waloryzacji i ochrony środowiska przyrodniczego w nawi ązaniu do standartów europejskich. Malowniczo ść krajobrazu, liczne historyczne pami ątki, brak wi ększego przemysłu dobrze rozwini ęta sie ć komunikacyjna, wskazuje na turystyczny kierunek rozwoju gospodarcze- go tego regionu. Przez obszar arkusza przebiega wiele szlaków turystycznych: pieszych, ro- werowych i kajakowych. W obr ębie arkusza, w jego północno-zachodniej cz ęś ci, zlokalizowane s ą du że, nie eksploatowane zło ża kruszywa naturalnego. Perspektywami surowcowymi mog ą by ć obszary wyst ępowania piasków zwi ązanych z osadami rzecznymi Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej. Obszarami surowcowo perspekty- wicznymi mog ą by ć równie ż torfowiska śródle śne, zlokalizowane w dolinie rzecznej (bez nazwy), powy żej Zalewu Czapliniec, w kierunku na północno-zachodnim od Bledzewa. Jed- nak odkrywkowe wydobycie kopalin powinno podlega ć szczególnym rygorom, obowi ązuj ą- cym w terenach chronionych, gdy ż zlokalizowane s ą w obszarach chronionego krajobrazu. Czysto ść wód powierzchniowych, zwłaszcza rzek, pozostawia wiele do życzenia. Ostatnio nieco poprawiła si ę jako ść wód w jeziorze Krajnik oraz Cisie. Głównym pi ętrem wodono śnym na obszarze arkusza jest pi ętro czwartorz ędowe. Jedynie w Lubniewicach znajduje si ę uj ęcie wód neoge ńskich. W granicach terenu arkusza Bledzew preferowane obszary lokalizacji składowisk odpa- dów zajmuj ą około 15% powierzchni i grupuj ą si ę w południowej i południowo-wschodniej jego cz ęści, w obr ębie glin zwałowych zlodowace ń północnopolskich i środkowopolskich. Gliny te stanowi ą wystarczaj ące zabezpieczenie jedynie dla składowisk odpadów oboj ętnych. Wydzielone preferowane obszary lokalizacji składowisk w znacznej cz ęś ci posiadaj ą ograniczenia warunkowe zwi ązane z ochron ą standardu życia mieszka ńców, ochron ą wód podziemnych i ochroną przyrody. W przyszło ści mo że by ć podj ęta kwestia wykorzystania wyrobisk

po eksploatacji iłów w rejonie wsi Brzozowiec do zagospodarowania na składowanie odpa- dów. Lokalizacj ę składowisk musz ą poprzedzi ć szczegółowe badania geologiczno- in żynierskie i hydrogeologiczne.

XIV. Literatura

CHRUSZCZ M., 1987 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 z jako ści ą w kat. B zło ża kruszywa naturalnego „Deszczno-Łagodzin – pole Krasowiec”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

CHRUSZCZ M., 1988 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C 2 zło ża kruszywa naturalnego „Deszczno-Łagodzin”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

CHRZANOWSKA M., 1960 – Dokumentacja geologiczna zło ża iłów czwartorz ędowych Murzy- nowo”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

DAMCZYK K., DEMIDOWICZ M., LEWICKI Z., SZENFELD M., 2004 – Stan środowiska w woje- wództwie lubuskim w latach 1999-2004. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowi- ska w Zielonej Górze. Zielona Góra.

FIŁON D., 1982 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C 2 zło ża kruszywa naturalnego „Deszczno-Łagodzin”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Ge- ol., Warszawa.

HERMAN J., 1980 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło ża surowca ceramiki budowlanej „Skwierzyna Gaj II”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa.

INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1 : 50 000 – 2005. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KIRSCHKE J., 1976 – Dokumentacja geologiczna zło ża mułków i iłów zastoiskowych ceramiki

budowlanej „Brzozowiec I” rozpoznane w kat. C 1 i jako ść w kat. B. Centralne Ar- chiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000. Wydaw- nictwo IHiGI, AGH, Kraków.

KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

KOZULA R., 2000 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej zło ża kruszywa naturalnego

„Deszczno-Łagodzin” w kat. C 2. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KUJAWA L., 1959 – Dokumentacja skrócona geologiczno-technologiczna zasobów złó ż ceramiki budowlanej Cegielni Skwierzyna Gaj. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KUKLA J., TURCZYN A., 1977 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno poszukiwawczych zło ża kruszywa naturalnego w obr ębie byłego powiatu Sul ęcin. Archiwum PG „Proxima” we Wrocławiu.

LEWICKI Z., i in., 2003 – Stan środowiska w województwie lubuskim w 2002 roku. Woje- wódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze. Zielona Góra - Gorzów Wielkopolski.

LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra żania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wyd. Fund. IUCN Poland, Warszawa.

LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. PIG, Warszawa.

MELCHER G., 1986 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 z jako ści ą w kat. B zło ża surowca ceramiki budowlanej „Skwierzyna Gaj III”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

OSTRZY ŻEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó ż torfowych w Pol- sce. Instytut Melioracji i Upraw zielonych. Falenty.

PRZENIOSŁO S. (red.), 2005 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2004 r. Pa ństw Inst. Geol., Warszawa.

RADWAN -ŚLUSARCZYK D., 1968 – Orzeczenie geologiczne z bada ń poszukiwawczych za zło- żami kredy jeziornej w rejonie wojew. Zielona Góra. Centralne Archiwum Geolo- giczne, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód i warunków jakim powinny odpowiada ć ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi. Dziennik Ustaw Nr 116 poz. 503 z d- nia 2 grudnia 1991 r.

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 pa ździer- nika 2002 r., poz. 1359.

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r.

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dzien- nik Ustaw Nr 32 poz. 284 z dnia 1 marca 2004 r.

Szapli ński A., 1980 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło ża kruszywa naturalnego „Deszczno-Łagodzin”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa.

TRELA W., 2004a – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Bledzew. Pa ństw Inst. Geol., Warszawa.

TRELA W., 2004b – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Bledzew. Pa ństw Inst. Geol., Warszawa.

TURCZYN A., 1966 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno poszukiwawczych za zło żem kruszywa naturalnego w miejscowo ści Brzozowiec. Archiwum PG „Proxima” we Wro- cławiu.

TURCZYN A., WOŁOSA ŃSKA B., 1974 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych zło ża kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Go ścinowo, Świniary i Lubi- szyn. Archiwum PG „Proxima” we Wrocławiu.

WOJTKIEWICZ J., 1969 – Dodatek do dokumentacji geologicznej zło ża iłów czwartorz ędo- wych „Murzynowo” dla udokumentowania piasków kwarcowych w nadkładzie i w rejonie zło ża iłów do produkcji cegły wapienno-piaskowej w miejscowo ści Mu- rzynowo. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

WOLI ŃSKI W., 2000 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Ble- dzew. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

WOŚ A., 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

WRÓBLEWSKA E., HERMAN G., 2004a – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Bledzew. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

WRÓBLEWSKA E., HERMAN G., 2004b – Obja śnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Bledzew. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.