Oepke Santema

Blessum: het dorp rond de kerk

Lyts mar leaÍllk Er zijn van die plaatsjes, die aan het In het standaardwerk van P. C. J. A. einde van een doodlopende weg liggen. Boeles:' tot de elfde eeuw', In Frieslancl ztjn ze er (gelukkig) ook wordt een vondst uit Blessumer grond r.rog. Ik ncem een paar: Hidaard in Hen- vermeld en afgebeeld die er op wijst, dat naarderadeel, Lutkewierum in dezelfde omstreeks de 9e eeuw reeds bewoning gemeente en Blessum in Menaldumadeel. aanwezig was. FIet betreft de vor-rdst Er zrjn meer, maar daar gaat het ditn-raal van een pinkring van goud, met als gra- niet on-r. 'Alleen naar Edens' (ook zo'n vure een afbeelding van het Lam Gods. lilliput-dorpje),'a11een naar Lutkewie- Een en ander wijst op de tijd van chris- rum', zo staat het op de wegwijzer, zo tianisering van deze streek. word je aangezet om die weg op te gaalr en aan het eindpunt de rust aan te tref- De vroegere states fen die, zo ooit, daar te vinden moet zijn FIet centrum van het dorp is de kerk en die de rnens zo broodnoclig heeft. De met toren. De clorpshoofdeling woonde huizen en boerderijen horen bij de kerk, doorgaans dicht bij de kerk. Hier in die al vele eeuwen lang de wegwijzer Blessum treft men aan de oost- en zuid- voor de dorpsbeworter. ir geweest. zilde der kerk de stinzen of herenhuizen Eeuwen, zei ik. Laat dit woord eens heel van de Ringia's en de \flissema's aan. diep in u doordringen: honderclen ja- Ze konden uiteraard niet tegelijkertijd de i:en... hoofdeling leveren. In de kerktoren ligt Blessum kornt a1 in de 13e eeuw voor. een rode steen met een randschrift in Toen heette het dorp Blesingum, samen- gotische minuskels uit 1478: 'Int. iaer steliing van een persoonsnaam en een ons Heren MCCCC (LX) XVIIL do um-uitgang, een zeer oud achtervoegsel, . sterf Doca (Duca?) . Rynghe . oP . waarschijnlijk'heem' betekenend. Vele ons Lieue Vroue - Lichtmis Dach malen komt dit wm als tweede cleel van Bit voer de . ziel'. de samenstelling in deze streken voor; Volgens het 'stamboek van de Friesche u moest de Encyclopedie van Friesland adef is deze Doeke de stamvader van L er eens op naslaan, dan wordt u gewaar het geslacht Ringia. hoeveel dorpen in dit gedeelte van Fries- De laatste Ringia, ook Rinia genaamd, lancl, waar eens de Middelzce zich uit- treft men aan ornstreeks 1,570. Het slot strekte, op um uitgaan. Ik t-roem van van deze familie stond it.r de nabijheid Blessum uitgaande naaÍ het zuiden: van de kerk. De state is later door een , Jellum, Veidum, Mantgum, boerderij vervangen (1832). Overblijfse- Oosterwierum, Bozum, a1le in tfi/estergo 1en uit later tijd zljn de oprit of laan gelegen; en Yan Britsum uitgaande: van cle kerk naar de boerderij en een Cornjum, Jelsum, FIuizum, Goutum, paar hardstenen hekpijlers (fr. homeije- Techum, \flirdum, Roordahuizum, alle in peallen). De bekroning van dit schamele Oostergo gelegen. Het is niet toevallig íestani vormt een siervaas, die gedateerd dat vele naamkundigen bij de um-uit- kan worden op + 1700 en dringencl om gang aan een terp denken, zoals ook bij restauÍatie vraagt. Een van de hekpijlers de ttitgang werd. staat nog overeind, de andere ligt al tij- 'í) t

I t' I

lt *il {ê&;

, :..*'. Utt::::í:N r'1 'l 1iËt^; r ï ,píà.' t fut!a/!?)tAr.,n é_ o'i'K"i."'i a "i ".": ..'t_. t- '. " 1."i t ^ ',À: Hl itlít!t::| ,:: nàt

u .L . {,,

:.1!

FF..:e',,.t;, z, ffi Ê:::.ffi.,

1. Aanzicht van de kerk uit het zuidwesten vóór 1878, Pentekening in archief Rijksdienst r-oor de Monumcntenzorg, waarschijnlijk van de hand r-an A. Mulder.

6 den, zeg maar gerust 'jarèn', tegen de man blijven schitteren; moge zijn na- grond. geslacht in kracht toenemen en moge dit Een tweede slot was \il/is(se)ma state, heilig huis van Christus bloeien. In het ook Fockinga geheten, aan de Boksumer- laar 1657.' vaart. In 1BO9 is de overgebleven poort In de kerk van Boxum, eveneens aan een afgebroken. De 'plantage' was toen ook vrouwelijke patroonheilige gewijd, nl. nog aanwezig. Een steen in de kerk her- Sinte Margariete, hangt ook een gedenk- innert ons aan dit slot: 'Ao . 1624 de bord aan deze slag, waarbij de Staatse i0 Octobr sterf den E. Eerentfesten Jan troepen onder Steyn Maltisten werden van Vissema . Ao .161.6. De . 18 . .fuli . verslagen door Spaarrse troepen uit sterf die . eerbare . en devchdtsame . Juff Steenwijk onder Juan Baptiste de Tassis. . Lisck van Eenir-rga die Huisfrou van Jan van \Tissema'. De wapens ziln in Fastoors, schoolmeesters en boeren de dagen van de 'blazoenstorm' uitgebikt De bevolking van Blessum is agrarisch, (1,795), op last van cle 'regeering' van toen en nu. Je merkt het aan de beschrij- Menaldumadeel. Al de wapens in de vingen, die uit de 16e eeuw en later L kerken van het 'district' hangende, moe- dateren. Ik moge enige toelichting op ten vóór 1 sept. 1795 verdwenen zijn. deze bewering verstrekken. AIs eerste Aldus een advertentie in de toenmalige bron, reeds uit het eerste kwart van de Leeuwarder Courant. 16e eeuw, noem ik 'De Aanbreng der Vijf Deelen' van 1511. en 1.51.4, bewerkt De slag bij Boxum (1586) door dr. J. C. Tjessinga. Ongeveer 13 Van belang is ook de herinnering aan boerderijen zullen er roen geweest zijn. de slag bij Boxum. Zij bestaat uir een Als eerste 'boer' wordt genoemd 'Fleer eikehouten bord met een latijnse tekst; Hobbo, pastoer'. Zijn posses (bezit) be- de heer D. J. van der Meer 1) te Roor- staat uit 2 pondematen rerpland, 32 pm. dahuizum gaf een ned. vertaling in zijn fennen, 36 pm. meden op 'Blessume me- 'Grafschrifter.r van Menaldun.radeel': den', 7 pm. 9 eynsen (:s1t prn.) nye- 'Na driemaal vijfhonderd en na acht- lant, .[ pm. leechlant, 3 pm. reidlant. maal tien jaren en daarna nog zes, op Dit complex landerijen vormt te zamen de dag van St. Antonius (Abt. 17 Jan) de pastoralia. Met elkaar vormt het een lrij het opgaan der zon, zagen wij te flinke boerderij, die echter niet geheel Boxurl vijandige legers met lansen staan aan de pastoor is toevertrouwd. tWaar- en de nederige vaandels van het voer- schijnlijk zal pastoor enkele ponden.raten volh; wij zagen de Friezen in cÍe avond- aan een Blessumer boer onderverhuurd kampementen samenstromen. Janus, met hebben. De tweede boer, in volgorde van zijn dubbele gezicht (toespeling op her het register, is Haerinck Doeckaz, 'heer- feit dat de slag in januari plaatshad?) scip'. Fleerscip is een ander woord voor L werd er door verschrikt. Eindelijk viel hoofdeling. De lezer zal albegrepen heb- door het aantal ruiters de overwinnir-rg ben dat Haring Doekez een Ringia is. ten deel aan de velen, die onder een In heel de beschrijving van Blessum Parmesaans aanvoerder (toespeling op de wordt de tweede geesrelijke, die door- hertog van Parma; bedoeld is: Tassis) gaans mede de eredienst verrichtte, niet woest streden. Het heet, dat er 1O0O man genoemd. Misschien is het heer \flcko, snei;velden. Te Blessum zijn Da lijken die 7 florenen 20 st. uit de boerderij, begraven. Maar r-riet alle scharen voet- waar Jan Claesz. huurder van is, geniet. volk l

R Drs. IIerma M. van den Berg

Bouwgeschiedenis van de kerk te Blessum

In het hoofdstuk Oude Bouwkunst van van de streek. Er is geen tufsteen aan de in 1972 verschenen Skiednis fan Me- verwerkt en het driezijdig gesloten koor nameradiel t) bespraken we de kerk van en de spitsbogige vensters geven aan, dat Blessum te midden van de andere kerk- het gebouw in de gotische periode is ont- gebouwen van deze grietenij van \íester- staan. De kleine vensters zijn echter nog go. flauw spitsbogig, cle steunberen, voor zo- Sindsdien is de kerk overgegaan aan de ver origineel. ondiep. waaruit we moger) Stichting en heeft een nader onderzoek concluderen dat het kerkl'e zoals het er plaatsgehad, waardoor enige details aan nu staat uit cle vroeggotische tijd, dat het licht gekomen zljn clie betekenis heb- wil zeggen de 13e eeuw dateert. ben voor de individuele bouwgeschiede- Hoewel de roren er l9e-eeuws uitziet, is nis van dit afgelegen kerkje. de oude toren inwendig behouden: in Vergeleken met de andere oude kerken 1879 wercl hij slechts ommanteld en van van Menaldumacleel is die te Blessum een spits voorzien ter vervrlgirrg ven een klein, en zij behoort niet tot de oudste zadeldak. De oude toestand is weerge- geven op een schetsje, dat zich in de col- lectie van de Rijksdienst voor de Monu- 2. Gesmeed kruis dat voorheen op het dak mentenzorg bevindt (afb. 1). Met zijn van de kerk stond. Schets van A. Mulder in door lijsten gescheiden geledingen en 1 878. het zadelclak was de toren karakteristiek voor de kleinere dorpskerk in Fries- 1and.

Datering uan het gebouw vergeleken met schriftelijke gegevens \(/anneer we het muurwerk van de kerk en r'an het inwendige van de toren nader L bekijken, blijken vooral de toren en het schip uit opnieuw gebruikt materiaal te bestaan. Aan het koor is het metselwerk regehnatiger en heeft men getracht het systeern van een rij strekken, afgewisseld door een laag kopse stenen vol te hou- den. Toch is het muurwerk ook daar nog onregelmatig geworden doordat men kennelijk met afbraakn.rateriaal heett moeten werken. Wij gaan hier rnet nadruk op in, omdat er schriftelijke gegevens bestaan waaruir rnen heeft willen opmaken, dat de kerk van Blessum eerst in de 15e eeuw ont- sÍaan zou zrjn. }{et gaat. om lijsten van Dwarsdoorsnede van de kerk (tekening \1. J. Berghuis). w !w w -rxrl

7W xrx {t809rl Ë x x8

4. Lengtedoorsnede van de kerk (teke- ningV. J. Berghuis).

10 5. Plattegrond (tekcning V. Í. Berghuis), r

kerken die aan het Bisdom Utrecht. Verbouwimg van 1879 waaronder zlj ressorteerden, belasting Het kerkarchief gaat niet verder terug moesten opbrengen. De oudste lijst wordt dan midden 19e eeuw en bevat onder op goede gronden in het derde kwart rreer het bestek van het ommantelen van van de 13de eeuw gedateerd 3), en de de toren in 1.879. Op het gemeentehuis plaatsnaam Blessum komt daarin niet berusten nog processen-verbaal van ver- voor. Eerst in de 15e-eeuwse lijsten gacÍeringen van floreenplichtigen uit de wordt Blessum genoemd. periode van 7819-1870'), doch daarin is Ve zagen reeds dat het muurwerk vroeg, niets vermeld over de besteding van de gotische details vertoont, die op ztjn toegestane gelden. laatst eincÍ I3e eeuw hier gebruikt zijn. In het dorpsblad Klaver Trije van 6 \íij kunnen daarom nier aannemen dat augustus 1973 gaf de familie Kooiman te Blessum pas in de 15e eeuw voor reeds een oveÍzicht van de stukken in het eerst een kerk gebouwd werd. Bo- het kerkelijk archief u) en wij zien dat de vendien werd de vroeggorische kerk uit toren in 1867 nog hersteld werd, waarna afbraaksteen opgetrokken, zodat er reeds twaalf jaar later echter weer gebreken eerder hier een stenen kerkgebouw ge- optraclen, die tot het besluit voerden het staan moet hebben, tenzij men de gefor- zadeldak en de topgevels af te breken, ceerde voorstelling verkiest, dat op een de gehele toren te ommantelen en met veel oudere bewoonde terp pas eind een naaldspits te bekronen. 13e eeuw een kerk gebouwd zou zrjn Het bestek dat door de timmerman A. van afbraakmateriaal van een ander, Nieuwland te gemaakt is, noemt niet kerkelijk gebouw. Blijven de mo- o.a. als afmeting van de toÍen 'Aan de gelijkheden dat het eerste kerkje een zuid- en noordkant 4.50 en over de west- kapel was die niet belastingplichtig was, en oostkant 4.30 bij een hoogte van het of dat Blessum overgeslagen is bij de vierkant van pm. 16 meter'. De funda- boeking in 1250:75. menten moeten twee steen .verzwaard In ieder geval blijkt hieruit weer eens, worden, 'te metselen in basterd tras van dat de gebouwen veelal andere fasen minste roode cÍrieling'. In de tekst van doorgemaakt hebben dan uit de schrifte- het bestek houdt men het aanvankelijk liike gegevens in eerste instantie gecon- nog op de topgevels, die aan de west- en cludeerd mag worden. oostkant bekleed zullen worden met één

l1 6. De oost- en noorclzijde

1,2 )nieuwe steen: beerlagen oP te zetten en voldoer-rde nieuwe tempeltjes'. Pas in het aanhangsel spreekt men \ran een lijstgoot om het vierkant en 'eindelijk het maken en stellen eener nieuwe spits hoog 9 me- ter', waarvan de constructie in het bestek nader omschreven wordt. Architect Adolph Mulder van de toen nog maar kort bestaancle afdeling Rijks- adviseurs voor de Monumenten' Íessor- terend onder het Departement van Bin- nenlandse Zaken werd erin gekend en hij maakte van de toestancl voor de wij- ziging opmetingen en tekeningen o), waardoor we ons een voorstellirrg kun- nen voÍmen van de zadeldaktoren. De tekening van Mulder is afgebeeld in de Skiednis fan . Een pente- kening in het archief van de Rijksdienst is waarschijnlijk eveneens var-r zijn hand (afb.1).

Toren Inmiddels is in het kader van de nauw- keurige bestudering van de Friese bouw- kunst de toren nu ook inr.endig door- gemeten en wij geven het resultaat hier- bij in tekening weer. Het blijkt dat de de toren aanvanhelijk over de benedenver- Z. Het laatgotische Poortje . in clieping overwelfd was, wat een kenmerk noordntuur. Boven de gedichte ingang een is van vroege toÍens. In de loop cler beeldnisje. laatste jaren ziin er steeds meer sporen van dergelijke laag aangebrachte gewel- ven in toÍens aan het licht gekomen, rochianen van Blessum hebben hun oude waarbtl wel in het oog gehouden moet toren ook in die geest gewijzigd. Er worden dat het terrein in de loop van kwam een hoge verbir-rdingsboog in de de eeuwen verhoogd is. De overwelfde oostelijke torenwand, aan de westzijcle benedenverdieping was dus manshoog. kwam een venster en de ruimte werd blij- l_ Binnen de grenzen van Menaldumadeel kens r-rog aanwezige sporen in de binnen- kennen wij geen overige voorbeelden; muren door een hoger :in de muren wel is de toren van Bozum verwant en rustend gewelf overkluisd' Merkwaardig to- in Oostergo die van Engwierum, FIan- is dat de hoogopgaande boog tussen tumhuizen en Oostrum. ren en schip te Blessum liet is ingekapt was er In de hooggotische tijd, tweede helft 15e- en rondbogig is. Vaarschiinlijk 16e eeuw, zoekt men rijziger ruimten en ten tijde van cle eerste lage overwelving worclen de gewelven hoger aangebracht, reeds een boog waardoor men van de terwijl veelal ook een verbindingsboog ruimte boven het lage gewelf in het schip gemaakt wordt russen lorenruitnte etr kon zien. schip. Van de westzijcle krijgt de hoge In cle torenhal en de verbindingsboog ruimte licht cloor een venster. De nabije met de l

14 "::;ftN' váft !;iÉ, t, ':# !,,, / ffi

8. Interieur naar het oosten met 19de-eeuws meubilair. In het middenpad staat de opgesteld. Op de voorhant van de preekstoel een affiche over Vietnam Links""o"1Áootrrufel en rechts eót overhuifde herenbank. mer dat de rekeningen geen uitsluitsel smeedwerk (atb. z;. De wir.rdvaan kan geven over deze ingrijpende verandering, aan ecn opknapbeurt herinneren van die omstreeks 1860 zal hebben plaats- goten en dak, dat in 1878 nog met leien gevonden. gedekt was. Mogelijk heeft men ook re- Ouder komt ons een wijziging voor rond pa.aties aan de steunberen verricht' het laaggeplaatste venster naast de in- waaÍna de gehele kerk gesausd is in een gang. Het gedeelte metselwerk van gele kleur, passend bij de gele steen waarmee steen staat juist tegenover de gedichte de reparatie is uitgevoerd. Men r''indt ingang aan de noordzijde. Vij nemer-r namelijk aan de noordzijde van het koor daarom aan dat hier ook een ingang ge- en op het oudere werk aan de zurdzljde staan heeft, die in de 19e eeuw door de sporen van een dunne bruingele kieur- meer westelijke vervangen is. Mogelijk laag op het metselwerk. De kleurige dateert deze wijziging in gele steen uit schildering van de gotische ingang kan 1809, een jaartal dat men in de wind- gelijktijdig opgehaald àjn en vernieuwd vaan kan lezen. \roor zover het de dichting bltreft Blijkens de schetsen van Ad. Mulder was waarop de windvaan staat en Sarnenvatting het kruis, .we dat thans nog slechts een simpele kruis- Samenvattend kunnen constaterell vorm heeft, in 1878 rijk versierd met dat het kerkje van Blessum van het ge-

15 9. E,cn bord utt 7657 mer de tien geboden. bouw r-rit de 13c eeuw nog \-eel bewaxrll sters ;1an dc zuidzijde, die in het midder, l-reeft. De mlrur aan de Dorpsstraatzijd: r ln de vorige ccuw \.ur ecn nieuwe giet- is nog vrijwel ongeschonden. De kern ijzeren irrdeling r oorzien ziirr, *l;rtoe van de toren moet evcnecns uit die eeun. de vensterkoppen afgerond werdcn. Ten* stalrrmen cn is blijkens de aanhechting slotte is in 1879 de toren ommanteld en van het schip zelfs ouder dan het laat- ter vervanging van een zacleldak met ste. In de toren hangt cen 13ei14e- een nralclspits bekrooncl. Het kerkdak eeuwse klok. In de 16e eeuw heeft men werd met Dallnen belegd. de inganger-r verfraaicl, zowel aan de kerk Nadien is er niet meer dan het hoog- als rlie door de toren. nociige onderhoud aan het gebouw gc- Na-reformatorisch zijn c'le grotere ven- sper-r deerd. lb Dr. Regn. Steensma

De inventaris van de kerk te Blessum

De kerk bezit een eenvoudige, maar orgelkas. De bekroningen van de kas en stijlvolle inrichting uit de 19e eeuw, be- een deel der ornamentiek dateren uit staande uit de mannen- en vrouwen- de 18e eeuw, waarschijnlijk 1789. Vol- banken ter weerszijden van het midden- gens J. Jongepier is de huidige toestand s): pad, twee overhuifde herenbanken, de ais volgt prestant 4 vt; holpijp 8 vt; haifronde kerkeraadsbanken binnen het viool de gamba 8 vt disc.; fluit does 4 doophek, een aantal stoelen en de preek- vt; quint 3 vt; woudfluit 2 vt; octaaf stoel. Aan de trappaal van de preek- 2 vt; gamba 8 vt; aangehangen pedaal stoel is de koperen doopschaalhouder C-go. De achterwand van de kas is ge- met schaal bevestigd. De vier psalm- repareerd met planken, die blauw ge- borden zijn wellicht ouder. De kerk is schilderd zíjn r.r,et gouden sterren. Ver- sinds enige laren in gebruik bij de zgn. moecÍelijk betreft het hier oude orgel- E lO-commissie die er regelmatig tema- luiken. diensten in laat houden. Door a11ei1ei De statenbijbel werd in 1643 te Amster- affiches wordt de bezoeker op de noden dam gedrukt bij I. P. \flachter, T. Ja- van kerk en wereld attent gemaakt: cobsz en I. F. Stam en Comp. De band Sahel, Vietnam, oecumene, gastarbei- is later vernieuwd. Naast deze kansel- ders etc. Deze versiering vormt als zo- bijbel bezit de kerk te Blessum gelukkig danig een spiegel van een bepaalde he- ook nog een kollektie van 9 bankbijbels, dendaagse verkondiging in de kerk. waarvan 6 uir 1,846 en 3 uit L874, alle Een belangrijk onderdeel van de inven- met 'Kerk van Blessum' op de fraaie taris vormen de twee grote tekstborden band. Helaas zijn in veel kerken deze aan de noordmuur, beide uit 1657. De bijbels na de invoering van de Nieuwe ene bevat de tien geboden, de andere Vertaling verwaarloosd, verrot, w.egge- een herinnering aan de slag bij Boxum gooid etc. Voor het gebruik ztln ze met (enige kilometers van Blessum) in 1586 meer nodig, maar wel vormen ze een (zie art. Santema). De borden zijn lange onderdeel van de gehele aankleding van tijd opgeslagen geweesc in het koetshuis het kerkgebouw. Hierbij kunnen dan in L van Stania-State te Oenkerk, waar zij in Blessurr ook nog twee 19e-eeuwse ge- slechte staat verkeerden. Ds. A. Faber zangboeken worden genoemd. heeftze rond 1950 teruggehaald, waarna Het forse smeedijzeren torenuurwerk Joh. Koster ze heeft gerestaureerd. dateert waarschijnlijk uit de tweede helft Een ander belangrijk inventarisstuk is van de 17e eeuw. Het bleef gelukkig ge- het orgel. Men neemt als vrijwel zeker heel intakt. De oude middeleeuwse luid- aan dat het is gemaakt door de bekende klok vertoont geen opschrift. Friese orgelbouwer Harmens uit Tenslotte de grafzerken. D. J. van der Jan t). Berlikum in het midden van de 17e Meer heeft deze uitvoerig beschreven eeuw. In 1.789 werd het orgel hersteld Hij noemt in totaal l7 stenen, waarvxn door Joh. Spoorman te en in echter 8 or-rder de houten vloer verbor- 1809 door Van Gruizen te Leeuwarden. gen zijn en 8 rondzwerven op verschil- Uit de l7e eeuw bleven een aantal re- lende erven. Slechts één steen is te zien. gisters pijpwerk bewaard, alsmede de Het is een rode zandstenen zerk met

L7 I

10. Het orgeJ, clat grote ndeels nog r-rit cle 17de eelrw dateert

1B een randschrift in fraaie gotische latters komen, is een fraai gebeeldhouwde grote irr en een manncnwapen onder een helmte- zerk voor Atke Rijnghe, overleden ken. Het is de zerk voor Doca van 1542. itsri) werd in 1551 vervaardigd Rynghe (Ringia of Rinia) uit 1'478' door de bekende beeldhouwer Benedic- waarvan Santema het gehele ofschrif t tus Gerbraudtsz. te Leeuwarden. Van geeft. De zerk ligt thans nog in de vioer der Meer vermeldt verder nog de oP- van de toren, maar zal bii de restaura- schriften van 19 loden doodkistplaten tie een betere plaats krijgen' Bij de zer- die in de grafkelders werden gevonden: ken die onder de vloer liggen en bij de 16 in 1838 en 3 in 1'951" De platen ble- restauratie weer te voorschijn zul1en ven helaas niet bewaard.

11. Het oude smeedijzeren rorenuurwerk, waarschijnlijk tweede helft 17de eeuw Noten t) D. J. van der Meer: Grafschrit'ten Onze dank gaat ook uit naar de fa- tussen Flie en Lauzr;ers, deel IV, Me- milie Koster, die geen moeite te veel nalrlumadeel, Leeuwarden 1,9 59, p. 36- was om behulpzaam te zljn bij het be- 45. studeren van het gebouw en de stuk- ") Skiednis t'an MenameradieL, Fryske ken. Akademy, Llouwert 197 2. Archief Rijksdienst voor de Monumen- ') M, P. Yan Buytenen, Het dekanaat tenzorg, Zetst. Bolsrpard annex (Jtbirdum en Grand,i- ') Zie ook hoofdstuk De doarpen door t)arum, It Beaken 1,955, 84-97. O. Santema in Skiednis t'an Mena- a) Menaldumadeel, inoentaris der archie- meradiel, inzake Blessum op b1z. zten, Monumenta Frisica, Fryske ar- 354 e.v. chyfrige nr. 2A, Fryske Akaden'ry ') J. Jongepier orgelpracht, Ljouwert 1971-, nrs. 794-795. I (1500-1800), Sneek 1920.

20