Gminny Program Opieki Nad Zabytkami Dla Gminy Drawno

G MINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI

NA LATA 2010-2014

DLA

opracowanie: mgr Elwira Wolender, mgr Michał D ębowski

Grudzie ń, 2009 r. Spis tre ści:

1. Wprowadzenie...... 3 2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami ...... 3 3. Ustawowe uwarunkowania formalno-prawne w zakresie ochrony dóbr kultury... 4 4. Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ...... 6 4.1 Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami...... 6 4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami na poziomie województwa i powiatu ...... 7 5. Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego na poziomie gminy Drawno...... 10 5.1 Dokumenty wykonane na poziomie gminy o charakterze strategicznym.... 10 5.2 Opracowania wyznaczaj ące kierunki polityki przestrzennej gminy...... 12 5.3 Instrumenty finansowe ...... 13 5.4 Akty prawne i dokumenty dotycz ące ochrony przyrody...... 13 6. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy...... 14 6.1 Zarys historii obszaru gminy...... 14 6.2 Krajobraz kulturowy...... 16 6.3 Zabytki nieruchome...... 17 6.4 Zabytki ruchome...... 23 6.5 Zabytki archeologiczne...... 23 6.6 Zabytki w zbiorach muzealnych i innych ...... 24 6.7 Dziedzictwo niematerialne...... 24 6.8 Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony ...... 25 6.9 Zabytki w gminnej ewidencji zabytków ...... 26 6.10 Zabytki o najwy Ŝszym znaczeniu dla gminy ...... 27 7. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagro Ŝeń (analiza SWOT)...... 29 8. Zało Ŝenia programowe Gminnego programu opieki nad zabytkami dla Gminy Drawno ...... 34 9. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami ...... 45 10. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami ...... 45 11. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami ...... 46 11.1 Środki krajowe...... 47 11.2 Środki zagraniczne...... 49 12. Realizacja i finansowanie przez samorz ąd lokalny zada ń z zakresu ochrony zabytków...... 51 12.1 Samorz ąd Województwa Zachodniopomorskiego...... 51 12.2 Samorz ąd powiatowy ...... 51 12.3 Samorz ąd gminny ...... 51 13. Zał ączniki...... 52 14. Literatura...... 53

1. Wprowadzenie Przedmiotem Gminnego programu opieki nad zabytkami dla Gminy Drawno jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych Gminy Drawno, natomiast celem opracowania jest okre ślenie zasadniczych kierunków działa ń i zada ń na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami, zmierzaj ących do poprawy stanu zachowania całokształtu krajobrazu kulturowego gminy. Gminny program opieki nad zabytkami wskazuje na sposoby realizacji tych zada ń poprzez planowe działania organizacyjne i finansowe, edukacyjne oraz promuj ące i upowszechniaj ące wiedz ę o dziedzictwie kulturowym gminy, w szczególno ści w śród jej mieszka ńców. Zasadnicz ą przesłank ą opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami jest uznanie zasobów dziedzictwa kulturowego za istotny czynnik wpływaj ący na kształtowanie si ę to Ŝsamo ści lokalnej. Ponadto, poprawa stanu zachowania zabytków, w tym eksponowanie walorów krajobrazu kulturowego, wła ściwe wykorzystanie zabytków na potrzeby społeczne, turystyczne, edukacyjne i gospodarcze, ma istotny wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy gminy i popraw ę jako ści Ŝycia mieszka ńców. Sprawny i skuteczny system ochrony i opieki nad zabytkami wymaga udziału samorz ądów, wła ścicieli i u Ŝytkowników zabytków oraz mieszka ńców i wspólnot lokalnych. Zaanga Ŝowanie wszystkich członków wspólnoty samorz ądowej powinno wynika ć z prze świadczenia, Ŝe wła ściwie zachowane i nale Ŝycie piel ęgnowane dziedzictwo kulturowe wyró Ŝnia obszar gminy i przes ądza o jej atrakcyjno ści. Zasadnicz ą rol ę inicjuj ącą i stymuluj ącą nale Ŝy przypisa ć Gminnemu programowi opieki nad zabytkami, który stanowi główny element polityki samorz ądowej w odniesieniu do lokalnego zasobu dziedzictwa kulturowego. Program powinien słu Ŝyć podejmowaniu planowych działa ń dotycz ących inicjowania, wspierania, koordynowania bada ń i prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Głównym odbiorc ą programu jest społeczno ść lokalna, która bezpo średnio powinna odczu ć efekty jego wdra Ŝania. Ponadto program mo Ŝe by ć wykorzystywany przez inne jednostki samorz ądu terytorialnego, środowiska badawcze i naukowe, wła ścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych oraz osoby zainteresowane kultur ą i dziedzictwem kulturowym. Budow ę niniejszego Gminnego programu opieki nad zabytkami dla Gminy Drawno oparto metodologicznie na opracowaniu: „Gminny program opieki nad zabytkami. Poradnik metodyczny”, Krajowy O środek Bada ń i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Warszawa 2008.

2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami Obowi ązek wykonania gminnego programu opieki nad zabytkami wynika z zapisu art. 87 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 162 poz. 1568). Zgodnie z art. 87 ust. 2, gminny program opieki nad zabytkami ma na celu w szczególno ści:

1) wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2) uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5) podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; 6) okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; 7) podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo Ŝliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. Zgodnie z art. 87 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, burmistrz reprezentuj ący gmin ę sporz ądza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami, który przyjmuje rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Gminny program opieki nad zabytkami jest ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urz ędowym. Z realizacji programu burmistrz sporz ądza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia radzie gminy.

3. Ustawowe uwarunkowania formalno-prawne w zakresie ochrony dóbr kultury Podstawowym aktem prawnym gwarantuj ącym ochron ę dziedzictwa kulturowego na terenie Polski jest Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, Nr 78 poz. 483). Zgodnie z art. 5, art. 6 i art. 86 Konstytucji, ochrona zabytków jest obowi ązkiem pa ństwa i ka Ŝdego obywatela. Głównym aktem prawnym reguluj ącym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest: • Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.). Ustawa okre śla m.in. przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia programów ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach (w szczególno ści art. 3, 4, 6, 7, 16 ust. 1, art. 17, 18, 19, 20, 21, 22 oraz art. 71, 89). Art. 4 w/w ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami formułuje podstawowe obowi ązki organów administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków, maj ące na celu m.in.:

1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo Ŝliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, 2) zapobieganie zagro Ŝeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków, 3) udaremnianie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków, 4) przeciwdziałanie kradzie Ŝy, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę, 5) kontrol ę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, 6) uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

Ustawowy obowi ązek opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego nakłada na samorz ąd gminny: • Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. Nr 142 poz. 1591 z 2001 r. z pó źn. zm.) W art. 7, ust. 1, pkt 9 ustawy o samorz ądzie gminnym okre ślone zostały zadania własne gminy: „ zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty nale Ŝy do zada ń własnych gminy. W szczególno ści zadania własne obejmuj ą sprawy (...) kultury, w tym (…) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami” .

Uregulowania prawne dotycz ące ochrony i opieki nad zabytkami zostały ponadto uwzgl ędnione w wielu obowi ązuj ących aktach prawnych : • ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80 poz. 717), • ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 156 poz. 1118 z pó źn. zm.), • ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880), • ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pó źn. zm.), • ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ściami (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261 poz. 2603 z pó źn. zm.), • ustawie z dnia 25 pa ździernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 Nr 13, poz. 123), • ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po Ŝytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z pó źn. zm.).

Zasady ochrony zabytków znajduj ących si ę w muzeach i w bibliotekach okre ślone zostały w:

• ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z pó źn. zm.), • ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 z pó źn. zm.).

Ochron ę materiałów archiwalnych reguluj ą przepisy: • ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z pó źn. zm.).

4. Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1 Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Strategiczne cele polityki pa ństwa i kierunki działa ń oraz zadania w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, warunki i sposób finansowania planowanych działa ń, a tak Ŝe harmonogram ich realizacji zostan ą sformułowane przez ministra wła ściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w krajowym programie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Do chwili obecnej krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami jeszcze nie powstał. 10 maja 2004 r. zatwierdzone zostały przez Ministra Kultury: • Tezy do opracowania Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami Według tez Krajowy Program powinien uwzgl ędnia ć m.in.: − ocen ę stanu zachowania poszczególnych grup zabytków, − funkcjonowanie słu Ŝb konserwatorskich, − okre ślenie celów i kierunków działa ń tworz ących systemow ą ochron ę i opiek ę nad zabytkami (powi ązanie ochrony zabytków z polityk ą ekologiczn ą, ochrony przyrody, architektoniczn ą i przestrzenn ą, celn ą i polityk ą bezpiecze ństwa pa ństwa), − ocen ę i wytyczne do systemu finansowania ochrony i opieki nad zabytkami, − okre ślenie celów i kierunków edukacji na temat zabytków. Gminny program opieki nad zabytkami gminy Drawno realizuje w/w Tezy w zakresie kompetencji samorz ądu gminnego .

Wśród innych dokumentów o charakterze strategicznym nale Ŝy wymieni ć: • Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013 (Warszawa 2004) • Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 (Warszawa 2005) Strategia została opracowana dla całego obszaru Polski z okre śleniem spójnych działa ń realizowanych w regionach. W ramach opracowania zostały wyodr ębnione główne zadania i priorytety w dziedzinie kultury na lata 2004-2013.

Ochrona dziedzictwa kulturowego a w szczególno ści ochrona i rewaloryzacja zabytków zostały wyodr ębnione jako jeden z pi ęciu obszarów strategicznych. W dokumencie p.n. Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004- 2020 poło Ŝono nacisk na kompleksow ą rewaloryzacj ę zabytków oraz obiektów poprzemysłowych i powojskowych oraz ich adaptacj ę na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne itp. a tak Ŝe na zwi ększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści, inwentaryzacj ę zabytków ruchomych i nieruchomych oraz promocj ę i budow ę sieci informatycznych promuj ących kulturowe dziedzictwo regionów. W tym zakresie Gminny program opieki nad zabytkami gminy Drawno wpisuje si ę w cele strategiczne Narodowej Strategii. Podstawowym dokumentem słu Ŝą cym wdro Ŝeniu celu Strategii, dotycz ącego ochrony dziedzictwa kulturowego jest: • Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego ” (Warszawa 2004) Celem strategicznym Programu jest kompleksowa poprawa stanu zabytków oraz ochrona i upowszechnienie dziedzictwa kulturowego w tym przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspieraj ącego ochron ę i opiek ę nad zabytkami. W ramach realizacji celu strategicznego wyró Ŝniono 2 priorytety: − Aktywne zarz ądzanie zasobem stanowi ącym materialne dziedzictwo. − Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego. Cele Gminnego programu opieki nad zabytkami gminy Drawno znajduj ą odzwierciedlenie w działaniach realizowanych w ramach Priorytetu 1., który stawia za cel popraw ę stanu zachowania obiektów, ich adaptacj ę i rewitalizacj ę a tak Ŝe stworzenie warunków do wykorzystania ich atrakcyjności w turystyce oraz działaniach inwestycyjnych. Działania zakładaj ą równie Ŝ popraw ę warunków prawnych i organizacyjnych w zakresie dokumentacji i ochrony zabytków oraz stworzenie systemu zach ęt dla jednostek zainteresowanych inwestowaniem w zabytki. W ramach realizacji Priorytetu 2. przewidziane s ą działania zmierzaj ące do podnoszenia kwalifikacji kadr zatrudnionych w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego oraz działania edukacyjne, popularyzacja dziedzictwa kulturowego a tak Ŝe ochrona przed nielegalnym wywozem zabytków za granic ę.

4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami na poziomie województwa i powiatu

• Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020 (przyj ęta przez Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwał ą Nr XXVI/ 303/05 z dnia 19 grudnia 2005 r.) , W zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego Gminny program opieki nad zabytkami gminy Drawno jest zgodny z wyznaczonymi w SRWZ celami kierunkowymi,

7 zmierzaj ącymi do rewaloryzacji przestrzeni urbanistyczno-architektonicznej, zachowania zabytków ruchomych i nieruchomych oraz wspieraj ącymi inicjatywy podejmuj ące ochron ę i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego. Wśród sze ściu zdefiniowanych celów strategicznych SRWZ problematyka ochrony zabytków i opieki nad zabytkami została wskazana w czterech, w szczególno ści w zakresie rozwoju i promocji produktów turystycznych, rewitalizacji obszarów zurbanizowanych i wzmacniania to Ŝsamo ści społeczno ści lokalnej oraz wspieranie działa ń aktywizuj ących rynek pracy. W dokumencie uzupełniaj ącym SRWZ p.t. Priorytety Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego wysoko oceniono rozwój kulturalny i znaczenie sztuki w kondycji społeczno ści lokalnej oraz znaczenie dziedzictwa historycznego w budowie to Ŝsamo ści społecznej. Tak Ŝe w priorytecie dotycz ącym kształtowania i utrzymania ładu przestrzennego wspomniano o zachowaniu warto ści środowiska kulturowego i przyrodniczego. Szczególn ą uwag ę zwrócono na: − przeciwdziałanie degradacji przestrzeni przez nieskoordynowan ą działalno ść inwestycyjn ą, − ochron ę krajobrazu naturalnego i kulturowego, − dbało ść o utrzymanie historycznego kształtu warto ściowych zespołów urbanistycznych i architektonicznych.

• Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do 2015 roku (przyj ęta uchwał ą Sejmiku Województwa nr XVI/147/2000 z 23.10.2000 r.) W Strategii Rozwoju Turystyki przyj ęto, Ŝe dziedzictwo kulturowe jest jednym z głównych generatorów rozwoju turystyki. Jednym z celów operacyjnych dokumentu jest: Rozwój edukacyjnej i integracyjnej funkcji turystyki w regionie. W śród najwa Ŝniejszych działa ń wymieniane s ą: − Integracja dzieci i młodzie Ŝy wokół walorów turystycznych regionu. − Edukacja dzieci i młodzie Ŝy wokół walorów turystycznych regionu. − Integracja środowisk wokół walorów turystycznych regionu. Zakłada si ę rozwijanie ró Ŝnych form turystyki miejskiej z wykorzystaniem atrakcyjnych elementów historii materialnej i niematerialnej regionu, prezentuj ąc je poprzez organizowanie warsztatów i pokazów dawnych rzemiosł, odtwarzanie wydarze ń z Ŝycia dawnych społeczno ści a tak Ŝe odkrywanie historii i zabytków miast i miasteczek. Do koniecznych zada ń słu Ŝą cych realizacji celu wymienia si ę m.in. renowacj ę obiektów zabytkowych, renowacj ę i turystyczne zagospodarowanie zachowanych elementów zabytkowej zabudowy, terenów i obiektów powojskowych, „popegeerowskich” i poprzemysłowych, renowacj ę zabytkowych parków, restauracj ę zieleni miejskiej. Powy Ŝsze zadania znajduj ą odzwierciedlenie w Gminnym programie opieki nad zabytkami gminy Drawno.

Istotnym z punktu widzenia szerokiej dost ępno ści do środków UE i ich ewentualnego wykorzystania na obszarze gminy Drawno jest:

• Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013 uchwalony 22.11.2007 r. Diagnoza w zakresie kultury i środowiska kulturowego wskazuje na jego du Ŝy potencjał w programach rozwojowych. Uznano, Ŝe krajobraz kulturowy to znakomite świadectwo burzliwej historii i ścierania si ę wpływów polskich, zachodnioeuropejskich i skandynawskich. Dziedzictwem s ą zachowane układy staromiejskie, zabytki sakralne, wsie z zachowanym przestrzennym układem historycznym i dominantami w postaci ko ściołów granitowych, ceglanych i ryglowych, a tak Ŝe zachowane zamki, układy poklasztorne, zespoły pałacowo-parkowe, które podkre ślaj ą odr ębno ść kulturow ą regionu i posiadaj ą unikalne warto ści dla promocji turystyki. W diagnozie rozwoju turystyki podkre ślono tak Ŝe deficyt w zakresie przystosowania obiektów zabytkowych do potrzeb turystyki. Główn ą osi ą priorytetow ą dla zagadnie ń opieki nad zabytkami jest oś 5 – Turystyka , kultura i rewitalizacja . Celem głównym jest podniesienie atrakcyjno ści województwa poprzez rozwój turystyki, kultury oraz rewitalizacji obszarów zaniedbanych i zdegradowanych. W RPO zawarto uzasadnienie wyboru osi priorytetowej, jej cele oraz opis i główne kategorie beneficjentów.

• Plan zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego uchwalony przez Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwał ą nr XXXII/334/02 z dnia 26 czerwca 2002 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego nr 60, z dnia 30.08.2002 r. poz. 1357). Jednym z wa Ŝniejszych rozdziałów planu jest Dziedzictwo kulturowe. W rozdziale zawarte s ą informacje o zagro Ŝeniach dla zabytków i zabytkowego krajobrazu, stan ochrony środowiska kulturowego wg stanu prawnego z 2000 r. w oparciu o ustaw ę z dnia 15.02. 1962 r. o ochronie dóbr kultury (Dz. U. z 1999 r. Nr 98, poz. 1150) oraz ustalenia kierunkowe. W ustaleniach tych zwarto elementy polityki regionalnej ochrony i kształtowania środowiska kulturowego i przyrodniczego, wskazuj ąc na rewaloryzacj ę jako narz ędzie poprawy stanu fizjonomii krajobrazu, której celem jest osi ągni ęcie harmonijnego zagospodarowania przestrzeni w sensie funkcjonalnym i architektoniczno-estetycznym. W planie wskazano na potrzeb ę ochrony substancji zabytkowej nie obj ętej ustawow ą ochron ą, ale stanowi ącej faktyczn ą warto ść obszaru województwa. Ustalono zalecenia do stosowania w planowaniu miejscowym, dotycz ące zabudowy historycznej, zieleni komponowanej, zabytków archeologicznych i historycznych zało Ŝeń przestrzennych, urbanistycznych i ruralistycznych. Wprowadzono system ochrony obszarowej środowiska kulturowego w postaci: rezerwatów kulturowych, parków kulturowych i obszarów kulturowych. W odniesieniu do cz ęś ci terytorium Gminy Drawno zaproponowano utworzenie Drawie ńskiego Obszaru Kulturowego , jako narz ędzia ochrony krajobrazu i zespołów zabudowy oraz zagospodarowania wyró Ŝniaj ącego si ę pod wzgl ędem kulturowym terenu. Ponadto wskazano na narz ędzia planowania miejscowego w postaci stref ochrony konserwatorskiej i stref ingerencji konserwatorskiej. Dla wi ększej liczby warto ściowych struktur przestrzennych zaproponowano utworzenie zespołów stref ochrony konserwatorskiej. Poniewa Ŝ ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.) wprowadza nowe formy ochrony

9 konserwatorskiej, które nie s ą to Ŝsame z proponowanymi w Planie Projekt ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego do zmiany Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego zakłada utworzenie, w miejsce obszaru kulturowego Drawie ńskiego Parku Kulturowego (uchwała Nr XXVIII/332/06 z dnia 27 marca 2006 r. o przyst ąpieniu do sporz ądzenia zmiany Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego).

• Wojewódzki Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2008 – 2012 (przyj ęty uchwał ą Nr XX/197/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 17 czerwca 2008 r.) Na podstawie szczegółowej charakterystyki dziedzictwa kulturowego regionu zachodniopomorskiego oraz diagnozy stanu zachowania tego Ŝ dziedzictwa okre ślono cele i zadania, których realizacja powinna słuŜyć zachowaniu, eksponowaniu i zahamowanie procesów degradacji środowiska kulturowego. Za najistotniejsze cele perspektywiczne uznano: − utrzymanie zabytków buduj ących krajobraz regionu, − funkcjonowanie zabytków w procesie aktywizacji ekonomicznej i społecznej województwa, − kształtowanie świadomo ści regionalnej w oparciu o dziedzictwo kulturowe i potrzeb ę jego zachowania dla przyszłych pokole ń. Jako główne zało Ŝenie dla powiatowych i gminnych programów opieki nad zabytkami wskazano ochron ę zabytkowego krajobrazu kulturowego, który obok ochrony środowiska naturalnego powinien by ć najwa Ŝniejszym celem publicznym polityki przestrzennej gminy. Gminny program opieki nad zabytkami Gminy Drawno jest spójny z wyznaczonymi w WPOnZ celami ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, tj.: 1. Ochrona dziedzictwa kulturowego i historycznego, utrzymanie i wyeksponowanie zachowanych zasobów i struktury krajobrazu kulturowego. 2. Zachowanie i kształtowanie warto ściowego środowiska antropogenicznego i zapewnienie jego trwałego u Ŝytkowania.

5. Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego na poziomie gminy Drawno

5.1 Dokumenty wykonane na poziomie gminy o charakterze strategicznym

• Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Drawno na lata 2008 – 2015 (przyj ęty uchwał ą Nr XVI/105/08 Rady Miejskiej w Drawnie z dnia 25 kwietnia 2008 r.) Jest to nowoczesny dokument o charakterze strategicznym okre ślaj ący kierunki działa ń oraz sposoby ich realizacji w odniesieniu do najwaŜniejszych obszarów działalno ści gminy, w tym gospodarki, ochrony stanu środowiska naturalnego, rozwoju infrastruktury technicznej jak i społecznej oraz w zakresie poprawy warunków i jako ści Ŝycia mieszka ńców. Przy realizacji zało Ŝeń programowych

10 wskazano na źródła finansowania wewn ętrznego i zewn ętrznego, pochodz ące głównie z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. W ramach dokumentu dokonano analizy elementów zagospodarowania przestrzennego gminy, równie Ŝ w cz ęś ci dotycz ącej stanu zachowania obiektów dziedzictwa kulturowego. Wskazano przy tym na ró Ŝnice wynikaj ące ze struktury stanu władania w odniesieniu do obiektów zabytkowych. Wytypowano równie Ŝ obiekty zabytkowe o najwi ększym znaczeniu dla krajobrazu kulturowego gminy. • Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Drawno na lata 2008 – 2015 (przyj ęty uchwał ą Nr XXIII/135/08 Rady Miejskiej w Drawnie z dnia 12 listopada 2008 r.) Program Rewitalizacji jest dokumentem programowym o charakterze strategicznym, daj ącym szans ę ubiegania si ę o środki unijne zarówno ze strony samorz ądu gminnego, jak i beneficjentów prywatnych d ąŜą cych do o Ŝywienia gospodarczego na zdegradowanych obszarach gminy. Wskazano na obszary, które b ędą podlega ć działaniom rewitalizacyjnym. Poza czynnikiem społecznym kryterium wyboru był stan zachowania i zasób obiektów dziedzictwa kulturowego. Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Drawno wpisuje si ę w wyznaczone cele szczegółowe Programu rewitalizacji, w szczególno ści w zakresie odnowy zdegradowanych obszarów miejskich i wiejskich, rewitalizacji zabytków, rozwój działalno ści kulturowej i turystycznej, poprawa estetyki przestrzeni oraz wizerunku miasta i gminy. Programu rewitalizacji jest jednym z niezb ędnych dokumentów do aplikowania przez gmin ę o środki finansowe z funduszy europejskich, w tym Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.

Poza wymienionym wy Ŝej dokumentami o charakterze ogólnym istotne znaczenie maj ą • Plany Odnowy Miejscowo ści przyj ęte nast ępuj ącymi uchwałami Rady Miejskiej w Drawnie: − Uchwała Nr XXI/124/08 w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowo ści Barnimie na lata 2008-2015” z dnia 1 pa ździernika 2008 r., − Uchwała Nr XXI/125/08 w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowo ści Brzeziny na lata 2008-2015” z dnia 1 pa ździernika 2008 r., − Uchwała Nr XXI/126/08 w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowo ści Dominikowo na lata 2008-2015” z dnia 1 pa ździernika 2008 r., − Uchwała Nr XXI/127/08 w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowo ści Kiełpino na lata 2008-2015” z dnia 1 pa ździernika 2008 r., − Uchwała Nr XXI/128/08 w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowo ści Konotop na lata 2008-2015” z dnia 1 pa ździernika 2008 r., − Uchwała Nr XXI/129/08 w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowo ści Niemie ńsko na lata 2008-2015” z dnia 1 pa ździernika 2008 r., − Uchwała Nr XXI/130/08 w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowo ści Świ ęciechów na lata 2008-2015” z dnia 1 pa ździernika 2008 r.,

− Uchwała Nr XXI/131/08 w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowo ści Zatom na lata 2008-2015” z dnia 1 pa ździernika 2008 r., − Uchwała Nr XXX/174/09 w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowo ści Drawno na lata 2009-2015” z dnia 27 marca 2009 r. Plany odnowy zawieraj ą charakterystyk ę danej miejscowo ści, jej histori ę, analiz ę istniej ących zasobów powi ązan ą z analiz ą mocnych i słabych stron miejscowo ści, planowane kierunki rozwoju i przedsi ęwzi ęcia wraz z szacunkowym kosztorysem i harmonogramem planowanych działa ń. Du Ŝa nacisk został poło Ŝony zwłaszcza na wykorzystaniu walorów środowiska naturalnego i zasobów dziedzictwa kulturowego dla potrzeb rozwoju turystyki i rekreacji.

5.2 Opracowania wyznaczaj ące kierunki polityki przestrzennej gminy

• Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Drawno (Uchwała Nr IV/28/98 Rady Miejskiej w Drawnie z dnia 30 grudnia 1998 r.) • Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego umoŜliwiaj ą prowadzenie polityki przestrzennej na obszarze gminy. Wyznaczają m.in. obszary o ró Ŝnym stopniu ochrony środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu oraz ustalaj ą dla nich zasady u Ŝytkowania oraz wyznaczaj ą formy ich ochrony. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Drawno definiuje zasób lokalnego środowiska kulturowego, który tworz ą m.in. walory i warto ści historycznej zabudowy i zagospodarowania oraz unikatowe walory krajobrazu przyrodniczo-kulturowego. Wskazane zostały zasoby środowiska kulturowego podlegaj ącego ochronie prawnej lub proponowane do obj ęcia ochron ą. W pkt 4.1 wyznaczono strefy szczególnej ochrony warto ści przyrodniczo- kulturowych, gdzie zabudowa i zagospodarowanie podlega specjalnemu kształtowaniu. Do najwa Ŝniejszych obszarów polityki przestrzennej gminy zaliczono: − obszary przyrodniczo-kulturowe, do których zalicza si ę: parki podworskie, cmentarze o warto ści historycznej. Dla w/w obszarów obowi ązuje rewaloryzacja substancji oraz kształtowanie zabudowy i zagospodarowania wg wytycznych konserwatorskich, − obszary kulturowe, których zagospodarowanie regulowane jest wytycznymi konserwatorskimi. Wyró Ŝniono nast ępuj ące obszary: obszar staromiejski Drawna ze stref ą ochrony konserwatorskiej, zespoły zabudowy rezydencjonalnej i folwarcznej, obszary wyst ępowania budynków i obiektów o warto ści historycznej wpisane do rejestru lub proponowane do obj ęcia ochron ą. W obszarach tych w kształtowaniu zagospodarowania nale Ŝy zapewni ć: zagospodarowanie wg wytycznych konserwatorskich, rewaloryzacj ę zabudowy i zagospodarowania w procesie modernizacji i restrukturalizacji, ochron ę i eksponowanie obiektów o warto ściach historycznych z rewaloryzacj ą lub przesłanianiem obiektów dysharmonijnych w ramach procesów przekształce ń i rozwoju zagospodarowania w ich s ąsiedztwie.

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego aktualnie obowi ązuj ą na niespełna 5 % terytorium gminy. Plany miejscowe dotycz ą głównie terenów niezainwestowanych, przeznaczonych pod inwestycje infrastrukturalne lub zwi ązane z budownictwem letniskowym. W zwi ązku z powy Ŝszym w zapisach dotychczas uchwalonych planów miejscowych nie wyznaczono obiektów i obszarów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą. W sposób dostateczny jest natomiast zapewniony wymóg kontynuacji cech i funkcji nowej zabudowy oraz dostosowania zagospodarowania terenu do charakteru lokalnego krajobrazu kulturowego.

5.3 Instrumenty finansowe

• Uchwała Nr IV/27/07 Rady Miejskiej w Drawnie z dnia 16 lutego 2007 roku w sprawie okre ślenia zasad udzielania dotacji na sfinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków Podstaw ą podj ęcia uchwały jest art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.). Uchwała okre śla m.in. warunki ubiegania si ę o dotacj ę, tryb post ępowania z wnioskiem oraz zasady rozliczenia dotacji. Zakres prac lub robót budowlanych przy zabytku obj ętych dofinansowaniem został okre ślony na podstawie art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wysoko ść dofinansowania okre ślono na 15 % ogółu nakładów koniecznych na wykonanie prac lub robót. Tre ść uchwały – zał ącznik nr 4.

5.4 Akty prawne i dokumenty dotycz ące ochrony przyrody Ze wzgl ędu na charakterystyk ę zasobów przyrodniczo-kulturowych na obszarze gminy Drawno decyduj ące znaczenie ma realizacja polityki w zakresie ochrony przyrody. Drawie ński Park Narodowy wraz otulin ą utworzony na mocy Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 10 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 26, poz. 151, z pó źn. zm) zajmuje ponad 70 % powierzchni gminy (w tym obszar parku: 1826 ha). Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z pó źn. zm.) wymienia warto ści kulturowe jako grup ę zasobów, która podlega ocenie oraz obowi ązkowi opracowania koncepcji ochrony przy sporz ądzaniu planu ochrony dla parku narodowego (art. 20 ust. 2). Do tej pory pomimo powstania kilku projektów Planów Ochrony Drawie ńskiego Parku Narodowego dokument nie został do tej pory ustanowiony przez Ministra Środowiska. W celu oceny oraz ochrony zasobów kulturowych w granicach Drawie ńskiego Parku Narodowego na zlecenie dyrekcji parku powstał „Operat Ochrony Zasobów Kulturowych Drawie ńskiego Parku Narodowego wraz z Otulin ą” wykonany przez Wielkopolski O środek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Poznaniu w latach 1998-1999. Dokument zawiera szczegółow ą charakterystyk ę zasobu kulturowego w granicach parku oraz syntez ę warto ści kulturowych pomocn ą przy formułowaniu zało Ŝeń ochrony.

6. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Analiza ma na celu zwi ęzł ą charakterystyk ę zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy na tle zarysu historii obszaru gminy. Charakterystyka obejmuje cało ść dziedzictwa kulturowego gminy z uwzgl ędnieniem krajobrazu kulturowego, poszczególnych typów i rodzajów zabytków oraz dziedzictwa niematerialnego.

6.1 Zarys historii obszaru gminy

Zło Ŝony krajobraz kulturowy obszaru dzisiejszej gminy Drawno ukształtował si ę w wyniku burzliwych dziejów pogranicza trzech organizmów pa ństwowych: Pomorza, Brandenburgii i Wielkopolski. Pograniczny charakter terenu został utrwalony w kolejnych podziałach administracyjnych tych ziem i jest czytelny do dnia dzisiejszego. Pierwsze ślady działalno ści człowieka na terenie ziemi drawie ńskiej pochodz ą z pó źnego paleolitu (ok. 9 ty ś lat temu). Ci ągło ść napływu ró Ŝnorodnych grup kulturowych zapewniała rzeka Drawa. O atrakcyjno ści terenu przes ądzała du Ŝa ilo ść rzek, jezior i lasów oraz dogodne ukształtowanie terenu sprzyjaj ące osadnictwu. Proces osadniczy został zahamowany dopiero w okresie w ędrówek ludów. Ponowne zasiedlenie obszaru pomi ędzy Draw ą a In ą i Mał ą In ą miała miejsce pocz ąwszy od VII w., kiedy ziemie pomi ędzy Odr ą i Wisł ą zasiedlane były przez plemiona słowia ńskie. Okolice ziemi choszcze ńskiej znalazły si ę w strefie oddziaływa ń plemion pomorskich, które pozostawiły po sobie trwałe ślady osadnicze w postaci wsi i grodów obronnych. Przypuszcza si ę, Ŝe szereg nazw miejscowo ści na terenie dzisiejszej gminy Drawno posiada słowia ński rodowód (np. Zatom, Dominikowo, Niemie ńsko, Kiełpino). Poło Ŝenie pomi ędzy dwoma jeziorami poł ączonymi rzek ą i le śne otoczenie przes ądziły o walorach obronnych Drawna, gdzie pomi ędzy wiekiem X a XIII funkcjonował gród słowia ński. W X wieku obszar dzisiejszego Drawno wraz z całym Pomorzem Zachodnim został wł ączony do pa ństwa polskiego przez Mieszka I. Na okres XI-XII wieku przypada rywalizacja o ziemi ę choszcze ńsk ą pomi ędzy Piastami a ksi ąŜę tami pomorskimi, którzy d ąŜ yli do usamodzielnienia swojego władztwa na tych terenach. Od połowy XIII w. rozpocz ęła si ę stopniowa ekspansja margrabiów brandenburskich, którzy ostatecznie opanowali cały teren a Ŝ po Gwd ę na wschodzie, w 1296 roku po śmierci Przemysła II. Zaj ęte ziemie weszły w skład Marii Brandenburskiej tworz ąc tzw. Now ą Marchi ę. Wówczas Drawno przeszło we władanie rycerskiego rodu Wedlów, którzy na terenie dawnego grodziska wznie śli zamek. Wedlowie zmienili nazw ę dawnej osady na Wedele . Nazwa ta po raz pierwszy pojawia si ę źródłach pisanych w 1313 r., jeszcze w XIV w. zmieniona na Neu Wedel , do 1945 r. – Neuwedel . Okres pó źnego średniowiecza był czasem ci ągłej walki militarnej pomi ędzy rywalami politycznymi dąŜą cymi do dominacji nad Ziemi ą Drawie ńsk ą. Z r ąk Marchii Brandenburskiej Drawno przeszło pod panowanie Luksemburgów, w 1402 roku sprzedano je Zakonowi Krzy Ŝackiemu, a nast ępnie elektorowi brandenburskiemu. W czasach pomorsko-brandenburskiego konfliktu o sukcesj ę szczeci ńsk ą (w latach 1466-1472) Drawno znalazło si ę pod panowaniem pomorskim. Długotrwałe konflikty militarne na tym obszarze oraz ci ągłe zmiany przynale Ŝno ści polityczno-administracyjnej nie sprzyjały rozwojowi i trwało ści osadnictwa. Wpływała te Ŝ na to charakterystyka silnie zalesionego terenu Puszczy, ubogiego w urodzajne gleby sprzyjaj ące rolniczemu wykorzystaniu terenu.

Odrodzenie osadnictwa na Ziemi Drawie ńskiej przypada na wiek XVI i jest efektem akcji kolonizacyjnej zainicjowanej przez wła ściciela Puszczy Drawskiej – Rüdigera von Wedel. W tym czasie powstały liczne folwarki i skupione wokół nich wsie, w tym: Brzeziny, Niemie ńsko, Dominikowo, Ro ścin. Okres tez jest zwi ązany ze zdecydowanym wypieraniem Ŝywiołu słowia ńskiego przez napływow ą ludno ść germa ńsk ą. Wa Ŝnym wydarzeniem dla historii całego regionu było przyj ęcie reformacji. W 1536 roku zgod ę na wprowadzenie luteranizmu uzyskały władze Choszczna. Podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648) Drawno zostało obło Ŝone kontrybucj ą wojenn ą, co niekorzystnie odbiło si ę na rozwoju gospodarczym miasta, cho ć wypłacona kwota była najni Ŝsza spo śród wszystkich miasta w powiecie choszcze ńskim. Kataklizmem dziejowym okazało si ę dla Drawna spustoszenie miasta przez wojska Szwedzkie, a zwłaszcza po Ŝar całego miasta w 1690 r., który strawił wi ększo ść drewnianej zabudowy miasta, a tak Ŝe mury obronne i zamek. Zniszczenie miasta zbiegło si ę w czasie z utrat ą wpływów dotychczasowych wła ścicieli miasta na korzy ść coraz bardziej wyklarowanego samorz ądu miejskiego. Od roku 1752 mo Ŝna mówi ć o całkowitym usamodzielnieniu si ę Drawna spod władzy Wedlów. Wzrost pot ęgi pa ństwa pruskiego i rozbiory Polski przyczyniły si ę do tego, Ŝe Nowa Marchia stała si ę pomostem gospodarczym ł ącz ącym Niemcy z obszarami zagarni ętymi. W drugiej połowie XVIII w. miała miejsce kolejna duŜa akcja kolonizacyjna w wyniku której powstały wokoło Drawna nowe przysiółki i folwarki – mi ędzy Drawnem a Świ ęciechowem: K ępa Maciejów, Sambor, Brac, Bagnica, od strony wschodniej: Zdanów, Borki, Zacisze, Janków i Rz ędziny, na południu: Karpinek, Borowiec, Drawnik, Barników i Rzepisko, na wschodzie: Sieniawa i Kawica. Ostatni etap osadnictwa przypadł w okolicach Drawna na lata 1807-1833. Powstały wówczas folwarki: Ja źwiny, Konotop i inne w Puszczy Wedlowskiej. Samo miasto ucierpiało w wyniku po Ŝaru w 1805 r. i konieczno ści wypłaty kontrybucji w zwi ązku z pobytem w mie ście wojsk francuskich. Po zwolnieniu z tego obowi ązku Drawno odbudowana w wi ększej cz ęś ci do 1813 r. W wyniku ustale ń Kongresu Wiede ńskiego ko ńcz ącego okres wojen napoleo ńskich zreformowano m. in. struktury administracyjne pa ństwa pruskiego. Podział na powiaty – jednakowe pod wzgl ędem terytorialnym, ludno ściowym i ekonomicznym – znacznie wpłyn ął na krajobraz kulturowy. Powiaty stały si ę bardzo trwałym elementem kultury politycznej i gospodarczej pa ństwa pruskiego, dzi ęki którym stworzono czyteln ą struktur ę osadnicz ą z instytucjami publicznymi o charakterystycznych formach architektonicznych, komunikacj ą lokaln ą i nowoczesnym prawem budowlanym. Obszar dzisiejszej gminy Drawno wszedł w skład wchodził w skład powiatu choszcze ńskiego (Kreis Arnswalde) w rejencji frankfurckiej. Od pocz. XVIII w. głównym źródłem utrzymania miejscowej ludno ści oprócz rolnictwa było tkactwo, które utrzymało si ę w Drawnie do ok. 1800 r. Dopiero w XIX w. nast ąpił nieznaczny rozwój lokalnego przemysłu zwi ązanego z przetwórstwem drewna i mleka. W mie ście powstała równie Ŝ fabryka wyrobów ceramicznych, hamernia, ku źnica stalownicza, kaflarnia i sieciarnia - jedna z nielicznych istniej ących wówczas na terenie Rzeszy. Jednocze śnie nast ąpił znaczny wzrost liczby mieszka ńców, a co za tym idzie rozwój ruchu budowlanego. Istnienie w pobli Ŝu Drawna pokładów glin przyczyniło si ę do postania lokalnych cegielni. W 1860 r. naliczono ich a Ŝ siedem. W pocz. XX w.

15 mieszkało w Drawnie trzykrotnie wi ęcej ludzi ni Ŝ na pocz. XIX w., mimo Ŝe liczne po Ŝary miasta miały negatywny wpływ na liczb ą ludno ści. Obok przewa Ŝaj ącej ludno ści ewangelickiej w Drawnie mieszkała niewielka mniejszo ść Ŝydowska i katolicka. śydzi, których liczebno ść w 1859 r. si ęgn ęła 192 mieszka ńców mieli w Drawnie swoj ą synagog ę i szkoł ę. Od połowy lat 30-tych w zwi ązku z wewn ętrzn ą sytuacj ą Niemiec na terenie powiatu choszcze ńskiego zacz ęto lokowa ć inwestycje zwi ązane z infrastruktur ą wojskow ą, takie jak: koszary, poligony, składy wojskowe. W okolicy Drawna wybudowano składy amunicji i magazyny paliw płynnych. Tereny te były miejscem niewolniczej pracy dla tysi ęcy robotników przymusowych przywiezionych z terenów okupowanych. Krwawe walki w okolicy Drawna miały miejsce pocz ąwszy od stycznia 1945 r., co było zwi ązane z post ępuj ącymi działaniami Armii Czerwonej na froncie wschodnim. Oficjalnie Drawno zostało zdobyte 12 lutego. Zniszczenia wojenne Drawna szacuje si ę na 25 % przedwojennej zabudowy. Masowa ewakuacja ludno ści niemieckiej miała miejsce od stycznia 1945 r., cho ć bezpo średnio po wojnie Drawno zamieszkiwało jeszcze ok. 260 Niemców. Na ich miejsce przybyli nast ępnie nowi osadnicy, głównie ze wschodu i Polski centralnej. W historii Drawna rozpocz ął si ę nowy okres zwi ązany z rz ądami administracji Polskiej. W powojennej historii Drawna czytelne pozostało peryferyjne poło Ŝenie gminy, mimo licznych reform administracyjnych w dalszym ci ągu poło Ŝonej na granicy województw. To peryferyjne poło Ŝenie jak i brak identyfikacji napływowej ludno ści ze spu ścizn ą i dziedzictwem kulturowym „ziem odzyskanych” wpłynęły hamuj ąco na rozwój tych ziem. Jednak Ŝe nieznacznie przekształcony krajobraz kulturowy i przyrodniczy, b ędący efektem ograniczonej działalno ści człowieka na tych terenach, stał si ę niezaprzeczalnym atutem Ziemi Drawie ńskiej i wa Ŝnym elementem promocji turystycznej gminy. Wej ście Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku otworzyło przed gmin ą Drawno nowe mo Ŝliwo ści autopromocji, zwi ązanej z polityk ą regionaln ą struktur europejskich i wspieraniem rozwoju lokalnych społeczno ści. Szczegółowe opracowanie historii miasta Drawna i okolic zawiera opracowanie pt. „Drawno i okolice” autorstwa Grzegorza Jacka Brzustowicza, Granowo-Pozna ń 1998 r.

6.2 Krajobraz kulturowy Gmina Drawno poło Ŝona jest w południowo-wschodniej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego i jest jedn ą z sze ściu gmin powiatu choszcze ńskiego. Południowa granica gminy jest jednocze śnie granic ą województwa zachodniopomorskiego. Gmina graniczy od strony płd. z gminami Bierzwnik i Dobiegniew, od płn. z gminami Kalisz Pomorski i Recz, od zach. z gmin ą Choszczno i od wsch. z gmin ą Człopa i Tuczno. Powierzchnia gminy wynosi 321 km2, z czego tereny le śne zajmuj ą 68% powierzchni gminy, a u Ŝytki rolne 23%. Geograficznie gmina poło Ŝona jest na Równinie Drawskiej, na zachodnim skraju Puszczy Drawskiej. Przez gmin ę przepływa rzeka Drawa i jej odnoga – Korytnica. Na płd. od Drawna, wzdłu Ŝ brzegów Drawy wytyczony został fragment Drawie ńskiego Parku Narodowego. Najwy Ŝsza forma prawnej ochrony przyrody ma na celu zachowanie cennych ekosystemów rzecznych, jeziornych i le śnych. DPN jest najcenniejszym z europejskich obiektów przyrodniczych, które chroni ą krajobraz młodoglacjalnych równin sandrowych ukształtowanych w ostatniej fazie lodowacenia bałtyckiego. Wyj ątkowo bogaty krajobraz przyrodniczy gminy ł ączy si ę w sposób unikalny z

16 walorami kulturowymi. Na krajobraz kulturowy gminy Drawno składaj ą si ę wytwory i osi ągni ęcia cywilizacyjne człowieka utrwalone zarówno w pojedynczych obiektach i zespołach budowali, działach sztuki i rzemiosła jak i w zachowanych elementach zagospodarowania przestrzeni, na który składaj ą si ę krajobrazy miejskie i wiejskie. Decyduj ący wpływ na stan zachowania krajobrazu kulturowego gminy miały zło Ŝone dzieje pogranicznych terenów Ziemi Drawie ńskiej, liczne wojny i dziejowe kataklizmy. W tym kontek ście decyduj ący był rok 1945. W wyniku II wojny światowej zniszczeniu uległy nie tylko zabytki architektury, rozproszeniu uległy cenne ruchomalia, ale w sposób drastyczny przerwana została ci ągło ść kulturowa ziem kształtowana od czasów średniowiecza. Zadecydowała o tym akcja repatryjacji ludno ści cywilnej z terenów Polski wschodniej i centralnej, która wraz z zasiedlaniem tych ziem przywiozła ze sob ą mieszank ę tradycji i kultur, w znacznym stopniu oderwan ą od spu ścizny historycznej tego obszaru. Znacznie spadła ilo ść mieszka ńców, wiele zagród opustoszało, niektóre mniejsze miejscowo ści, zwłaszcza niewielkie osady uległy całkowitej likwidacji. Ponadto negatywnym zjawiskiem był brak identyfikacji kulturowej nowych mieszka ńców z zasiedlanymi terenami, który skutkował brakiem poszanowania zastanych zasobów kulturalnych, a w pierwszej fazie wr ęcz metodycznym niszczeniem materialnych śladów znienawidzonej kultury. W ostatnim czasie, na skutek zmiany świadomo ści i wymiany pokoleniowej nast ępuje zmiana postaw społecznych w tym zakresie, o czym świadczy zwi ększaj ące zaanga Ŝowanie lokalnej społeczno ści w ochron ę regionalnego zasobu kulturowego i pogł ębiaj ąca si ę identyfikacja z „mał ą ojczyzn ą”. Niekorzystnym zjawiskiem jest natomiast „boom inwestycyjny” zwi ązany z przemianami ustrojowymi, skutkuj ący brakiem poszanowania zastanego dziedzictwa. Proces niekorzystnych zmian dotyczy zwłaszcza niezgodnych z zasadami konserwatorskimi inwestycji budowlanych przyczyniaj ących si ę do zatarcia warto ści zabytkowych historycznych budowli, zespołów budowlanych i zagospodarowania przestrzeni. Historyczna zabudowa, co do której zaniechano jakiejkolwiek działalno ści inwestycyjnej charakteryzuje si ę natomiast pogarszaj ącym si ę stanem technicznym. Pomimo zniszcze ń wojennych i opisanych powy Ŝej zjawisk społeczno- gospodarczych obszar gminy zachował wiele elementów zagospodarowania waloryzuj ących lokalny krajobraz kulturowy. O jego warto ści przes ądzaj ą zwłaszcza zało Ŝenia osadnicze, charakteryzuj ące si ę du Ŝym stopniem zachowania historycznej struktury przestrzennej.

6.3 Zabytki nieruchome

• Historyczne układy przestrzenne − zało Ŝenia urbanistyczne : Jedynym zało Ŝeniem urbanistycznym na terenie gminy jest miasto Drawno. Miasto poło Ŝone jest na równinie Drawie ńskiej, nad rzek ą Draw ą, pomi ędzy Dwoma jeziorami: Dubie i Rudno (Gra Ŝyna). Pierwsze ślady obecno ści człowieka datuj ą si ę na neolit. W X w. powstał tu najprawdopodobniej gród obronny, na miejscu którego w XIII-XIV w. ród Wedlów, popieraj ący margrabiów brandenburskich, zbudował warowny zamek. Obok zamku od strony płn.-zach. powstało ufortyfikowane miasto. Lokacja miasta przez Wedlów nast ąpiła w I poł. XIV w. na miejscu słowia ńskiego podgrodzia. Układ urbanistyczny Drawna zdominowanego przez rodzin ę Wedlów a Ŝ do poł. XVIII w. jest odzwierciedleniem prywatnego charakteru miejscowo ści. Osnow ę

średniowiecznego układu urbanistycznego stanowiło skrzy Ŝowanie dwóch głównych dróg – ł ącz ącej Drawno z Wielkopolsk ą (droga śółwino-Barnimie) z drog ą ł ącz ącą miasto z Pomorzem (droga w kierunku Choszczna). Na skrzy Ŝowaniu tych szlaków powstał rynek z poło Ŝonym w płn. naro Ŝniku ko ściołem. Szachownicow ą siatk ę ulic tworzyły ulice biegn ące z płn. na płd. przecinaj ące si ę z ulicami Poprzeczn ą i Sienkiewicza. Granice rozplanowania wyznaczały ulice przymurne (obecna Ogrodowa, Ko ścielna, Szpitalna, Jeziorna). Wewn ątrz muru plan miasta zbli Ŝony był do trapezu. Miasto było otoczone obwarowaniami z kamienia polnego z dost ępem zapewnionym przez trzy bramy: Polsk ą, Now ą i Kamienn ą. Poza tym w ci ągu murów znajdowało si ę 12 wie Ŝ z otworami strzelniczymi. Na skutek licznych kataklizmów dziejowych cenna zabudowa miejska uległa przekształceniom lub przestała istnie ć. W XVIII w. z wi ększa cz ęść murów obronnych została rozebrana, zamek był znacznie zrujnowany, a ko ściół przebudowano. Wytworzony w średniowieczu układ przestrzenny zachował si ę w niezmienionym stanie do 1945 r. Przekształceniom ulegała natomiast zabudowa w obr ębie miejskich kwartałów. Od poł. XIX w. nast ąpił dalszy rozwój przestrzenny miasta zwi ązany z rozwijaj ącym si ę przemysłem i wzrostem liczby mieszka ńców. Miasto rozwijało si ę w kierunku zach. (ul. Kolejowa i Pomorska) oraz płd. (ul. Choszcze ńska), gdzie ulokowano te Ŝ nowy cmentarz ewangelicki. Miasto zachowało historyczny układ przestrzenny w postaci średniowiecznego zało Ŝenia urbanistycznego obj ęty ochron ą prawn ą na mocy wpisu do rejestru zabytków. W okresie powojenny zaszły niekorzystne zmiany polegaj ące na degradacji zabytkowej przestrzeni. Ra Ŝą ca jest zwłaszcza dysharmonijna zabudowa dawnego kwartału przyrynkowego oraz spore luki w historycznej zabudowie tworz ące niezagospodarowane place i otwarcia widokowe obce dla charakteru zwartej zabudowy miejskich kwartałów. Pomimo niekorzystnych procesów zachowane s ą pierwotne przebiegi ulic, czytelny historyczny podział parcelacyjny oraz du Ŝy udział zabudowy historycznej w strukturze przestrzennej miasta. Jedynym zachowany fragmentem zabytkowych obwarowa ń z okresu średniowiecza s ą relikty kamiennego muru usytuowane na granicy posesji nr 33 i 29, po południowej stronie ul. Choszcze ńskiej.

− zało Ŝenia ruralistyczne : Istniej ąca na terenie gminy sie ć osadnicza wykształciła si ę zasadniczo w ci ągu XIII i XIV w. Średniowieczn ą metryk ę posiadaj ą nast ępuj ące miejscowo ści: Barnimie, Brzeziny, Chom ętowo, Dominikowo, Kiełpino, Niemie ńsko, Świ ęciechów, Zatom i śółwino. Miejscowo ści te w wi ększo ści zachowały czytelne historyczne układy przestrzenne. Dwa główne typy reprezentowane s ą przez owalnic ę (Brzeziny, Dominikowo, śółwino) i wielodro Ŝnic ę (Barnimie, Zatom), rzadziej wyst ępuj ą ulicówki ( Świ ęciechów). Wiele z tych miejscowo ści ju Ŝ przed połow ą XIV w. wzmiankowanych jest w źródłach jako opustoszałe. Ponowne zasiedlenie wsi nast ąpiło na skutek akcji kolonizacyjnej przeprowadzonej w latach 1551-1565 przez Rüdigera von Wedel – wła ściciela puszczy Drawskiej. Na nowo powstały m.in. Brzeziny, Niemie ńsko, Dominikowo, Ro ścin. Kolejna duŜa akcja lokacyjna miała miejsce w II poł. XVIII w. w ramach tzw. kolonizacji fredrycja ńskiej. W tym czasie nast ąpiła zwłaszcza rozbudowa sieci osadnictwa folwarcznego. Powstały nowe folwarki lub rozbudowano istniej ące we wsiach: Borowiec, Kiełpino, Świ ęciechów. Kolejne zało Ŝenia folwarczne datuj ą si ę na I poł. XIX w. Nale Ŝą do nich maj ątki w

Konotopiu, Ja źwinach, Niemie ńsku i niewielki folwark w Sieniawie. Specyficznym typem osadniczym na omawianym terenie s ą kolonie: Kolonia Barnimie, Kolonia Borowiec, Kolonia Gack, Karpinek. Wiele faz rozwoju przestrzennego wsi na terenie Ziemi Drawie ńskiej wpłyn ęło na heterogeniczny charakter wi ększo ści układów ruralistycznych charakteryzuj ących si ę czytelnymi nawarstwieniami chronologicznymi. Do najczytelniejszych i najlepiej zachowanych nale Ŝą wielodro Ŝnice w Barnimiu i Zatomiu oraz owalnice w Brzezinach, Dominikowie i śółwinie.

• Architektura sakralna Zabytki architektury sakralnej s ą najwa Ŝniejszymi elementami waloryzuj ącymi krajobraz kulturowy poszczególnych miejscowo ści. Świ ątynie pełni ą rol ę dominant architektonicznych w obr ębie historycznych układów przestrzennych. Obiektem o najwi ększej randze, charakteryzuj ącym si ę najbogatsz ą form ą architektoniczn ą jest ko ściół parafialny w Drawnie. Budowla powstała w XV w., prawdopodobnie na miejscu wcze śniejszej świ ątyni. Na skutek licznych po Ŝarów i przebudów ko ściół zatracił pierwotne cechy stylowe. Charakterystycznym elementem pejza Ŝu Drawna jest masywna ryglowa wie Ŝa, dobudowana do korpusu ko ścioła po 1800 r. Na terenie gminy zachowały si ę zabytkowe ko ścioły pochodz ące z okresu średniowiecza. Do najcenniejszych nale Ŝy XV-wieczny kamienny ko ściół w Barnimiu z drewnian ą wie Ŝą oraz pochodz ący z ok. 1600 r. ko ściół w Dominikowie z wie Ŝą wykonan ą w konstrukcji szkieletowej. Do nowo Ŝytnych świ ąty ń zalicza si ę XVIII- wieczny ko ściół w Brzezinach, pierwotnie szachulcowy, obecnie murowany z nabitymi deskami imituj ącymi rygle. W XIX w. powstał neogotycki ko ściół w śółwinie, wybudowany prawdopodobnie na miejscu średniowiecznej świ ątyni. Ciekawym przykładem adaptacji obiektów poprzemysłowych na funkcje sakralne jest kaplica w Kiełpinie mieszcz ąca si ę w budynku dawnej gorzelni. Nie zachowały si ę ko ścioły w Nowej Korytnicy, Ro ścinie, Świ ęciechowie i Zatomiu. Ko ściół w Świ ęciechowie wybudowano w pierwotnym miejscu i formie zbli Ŝonej do świ ątyni historycznej, natomiast ko ściół w Zatomiu wzniesiono od podstaw według współczesnego projektu niekoresponduj ącego z tradycyjn ą zabudow ą wsi.

• Architektura mieszkalna i gospodarcza Obszar gminy charakteryzuje si ę du Ŝym udziałem historycznej zabudowy w strukturze przestrzennej miasta i wsi. Niestety wi ększo ść zabudowy mieszkalnej i gospodarczej znajduje si ę w stanie technicznym wymagaj ącym remontu. Niekorzystny obraz pogarszaj ą bł ędnie wykonane remonty i modernizacje, które nierzadko doprowadzaj ą do całkowitego zatarcia walorów zabytkowych obiektów. Do najcenniejszych przykładów zabudowy świeckiej na terenie miasta Drawno nale Ŝy dawny dom pastora (ob. plebania), relikty zamku Wedlów na wzgórzu zamkowym, budynek dawnego s ądu (ob. Urz ąd Miasta), poczta przy ul. Kolejowej, szkoła przy ul. Szkolnej oraz cenne zespoły zabudowy mieszcza ńskiej (ul. Ogrodowa, Szkolna, Ko ściuszki, Sienkiewicza, Jeziorna, Pomorska, Choszczeńska i Kolejowa). Wśród zabudowy wiejskiej wyró Ŝnia si ę takie obiekty jak: szkoły (bli źniacze ceglane budynki w Brzezinach i Dominikowie oraz pó źniejszy budynek szkoły w Kiełpinie) i plebanie. Charakterystyczna jest zabudowa zagrodowa z kalenicowo ustawionym

19 szerokofrontowym budynkiem mieszkalnym, który od drogi oddziela ogródek kwiatowy, ogrodzony drewnianym płotem. Budynki gospodarcze otaczaj ą lu źno lub w sposób zwarty podwórze. Rzadziej domy usytuowane s ą szczytem do drogi, czasem poł ączone ścian ą szczytow ą z budynkiem gospodarczym (Barnimie, Dominikowo, Konotop). Oryginaln ą cech ą, wzbogacaj ącą o nowe warto ści zastany krajobraz kulturowy jest zwyczaj malowania domostw – przede wszystkim drewnianych okiennic i płotów ró Ŝnym zestawem kolorystycznym. Zwyczaj ten został przeniesiony przez polskich osadników z ich rodzinnych stron i mniej lub bardziej świadomie kontynuowany na nowych terenach. Obecnie zauwa Ŝa si ę zamieranie tej tradycji.

• Architektura rezydencjonalna Zabytkowe dwory i pałace na terenie gminy prezentują ró Ŝny stan zachowania, w zale Ŝno ści od pełnionej funkcji i stanu władania. W najlepszym stanie jest okazały pałac w Brzezinach pełni ący obecnie funkcj ę Domu Pomocy Społecznej, budowla z ko ńca XVIII-wieku po powojennej odbudowie prezentuje bogate formy i wystrój architektoniczny. Do najciekawszych przykładów architektury rezydencjonalnej na terenie gminy nale Ŝą dworki my śliwskie – szczególnie bogat ą brył ą i finezj ą detali odznacz si ę okazała rezydencja Niemie ńsko-Zamek u Ŝytkowana przez Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy oraz dworek w Borowcu u Ŝytkowany jako dom wypoczynkowy. W gorszym stanie technicznym pozostają: pałac w Podegrodziu, dwór w Sieniawie, oficyna pałacowa w Barnimiu i nieu Ŝytkowany cenny pałac w Świ ęciechowie. W/w obiekty charakteryzuj ą si ę wysokim stopniem zachowania pierwotnej substancji zabytkowej. Niechlubnym wyj ątkiem jest dwór w Ja źwinach, który na skutek powojennych remontów utracił walory zabytkowe. Pilnego zabezpieczenia i remontu wymaga popadaj ący w ruin ę cenny XVII-wieczny dwór w Kiełpinie. W całkowitej runie znajduj ą si ę dwory w Chom ętowie i Konotopiu, w Drawnie przetrwały relikty zamku Wedlów usytuowane na wzgórzu zamkowym. Całkowitej rozbiórce uległy siedziby w Barnimiu (ocalała jedynie oficyna mieszkalna), Ro ścinie i Niemie ńsku. Ciekawym obiektem architektury rezydencjonalnej znajduj ącym si ę na terenie obecnego Drawna, po wschodniej stornie Drawy jest budynek dworu b ędący pozostało ści ą dawnego maj ątku Brückgut nale Ŝą cego od 1833 r. do rodziny Krügerów.

• Zespoły folwarczne Do najlepiej zachowanych zespołów folwarcznych na terenie gminy nale Ŝą folwarki XIX-wieczne folwarki w Świ ęciechowie, Podegrodziu. Pomimo niezadowalaj ącego stanu technicznego poszczególnych budynków gospodarczych zespoły prezentuj ą wysoki stopie ń zachowania historycznej struktury przestrzennej i zabudowy. Zwłaszcza zabudowa folwarku w Świ ęciechowie odznacza si ę wysokimi walorami architektonicznymi i starannym wyko ńczeniem elewacji kamiennych budynków gospodarczych. Pozostałe zespoły folwarczne uległy mniejszym lub wi ększym przekształceniom. Czytelny jest układ folwarku w Barnimiu, zachował si ę budynek rz ądcówki i oficyny pałacowej, pierwotna kompozycja dziedzi ńca zniekształcona przez wtórn ą zabudow ę i ahistoryczne podziały parcelacyjne. Zabytkowe budynki gospodarcze w zespole dawnego folwarku w Chom ętowie uległy daleko id ącym przekształceniom. Ponadto cz ęś ciowej rozbiórce uległy folwarki w Borowcu, 20

Kiełpinie, Konotopiu, Niemie ńsku i Ja źwinach. Nierzadko pozostały pojedyncze budynki gospodarcze nieu Ŝytkowane i pozostaj ące w katastrofalnym stanie technicznym. Prawie całkowicie znikły folwarki w Rościnie (pozostał jedynie komin gorzelni), Karpinie, Sieniawie i Sówce. Ogólnie straty w zakresie architektury folwarcznej na terenie gminy przedstawiaj ą si ę bardzo powa Ŝnie. Dewastacja ocalałych zało Ŝeń post ępuje w przyspieszonym tempie po zlikwidowaniu PGR-ów. W porównaniu ze stanem zachowania podobnych zało Ŝeń w województwie wielkopolskim ich stan przedstawia si ę tragicznie.

• Zabytki techniki Gmina Drawno nie posiada na swoim obszarze wielu cennych zbytków techniki będących świadectwem rozwoju my śli technicznej. Analiza archiwalnego materiału kartograficznego wskazuje, Ŝe na terenie gminy znajdowały si ę liczne młyny, cegielnie i zakłady produkcyjne i przemysłowe, które nie przetrwały do naszych czasów. Do najciekawszych obiektów nale Ŝy dobrze zachowany budynek młyna z 1908 r. w Gładyszu u Ŝytkowany obecnie przez prywatnego wła ściciela jako dom letniskowy. Nie zachowały si ę niestety maszyny i urz ądzenia mły ńskie, turbina wodna i jaz został zdewastowany, ocalał jedynie dawny układ hydrotechniczny. Specyficzny jest relikt młyna papierniczego w Sówce. Nieznaczny rozwój przemysłu na tym terenie nast ąpił w II poł. XIX w. Z ciekawszych zakładów produkcyjnych ocalały zabudowania dawnej fabryki wyrobów terakotowych „Etruria”, z której pochodzi najstarsza znana oferta handlowa krasnali ogrodowych z 1886 r. Ciekawym zabytkiem architektury przemysłowej s ą budynki gorzelni zachowane w zespołach folwarcznych w Niemie ńsku i Kiełpinie (obecnie mieszcz ą si ę w niej mieszkania i kaplica św. Huberta), z gorzelni w Ro ścinie pozostał jedynie ceglany komin. Do zabytków zwi ązanych z rozwojem infrastruktury kolejowej nale Ŝy zespołach budynków stacyjnych w Drawnie oraz budynek dawnej stacji kolejowej w Kiełpinie przy nieczynnej linii kolejowej ł ącz ącej Choszczno z Kaliszem Pomorskim.

• Cmentarze Na terenie gminy zewidencjonowano 31 historycznych cmentarzy, jednak tylko nieliczne zachowały walory zabytkowe. Dawne ewangelickie cmentarze znajduj ą si ę niemal we wszystkich historycznych miejscowo ściach, a niekiedy s ą jedynym śladem dawnych osad. Najwcze śniej powstały cmentarze w miejscowo ściach gdzie od czasów średniowiecznych istniały ko ścioły: Barnimie, Brzeziny, Dominikowo, Świ ęciechów, śółwino. Prawdopodobnie pó źniejsze s ą cmentarze przy nieistniej ących ko ściołach w Nowej Korytnicy i Ro ścinie. W ko ńcu XVIII w. cmentarze przyko ścielne zacz ęto zamyka ć ze wzgl ędów sanitarnych i zakładano nowe nekropolie na obrze Ŝach miast i wsi. Około poł. XIX w. powstało wiele cmentarzy ewangelickich, z których wi ększo ść została zamkni ęta po II wojnie światowej i uległa daleko id ącej dewastacji. Nieliczne pozostaj ą czynne i s ą wykorzystywane jako cmentarze komunalne. Stało si ę tak w Barnimiu, Brzezinach, Dominikowie, Drawnie i Zatomiu. Pozostałe cmentarze gminy ewangelickiej pozostaje nieu Ŝytkowana od czasu wojny. Na skutek braku bie Ŝą cej piel ęgnacji zatarciu uległa pierwotna kompozycja zało Ŝeń, a nierzadko nie s ą równie Ŝ czytelne ich historyczne granice. Obrazu zniszcze ń dopełniła barbarzy ńska dewastacja grobów, na nielicznych cmentarzach zachowały si ę sk ąpe fragmenty kamiennych nagrobków i Ŝeliwnych krzy Ŝy, przewa Ŝnie przetrwał w lepszym lub gorszym stanie zabytkowy starodrzew. 21

W wielu przypadkach doszło do całkowitego zatarcia śladów dawnych zało Ŝeń cmentarnych, których nie mo Ŝna rozpozna ć w terenie (Podlesie, Ro ścin, Sówka, Ja źwiny). Charakterystyczne dla terenu gminy były cmentarze zakładane w lesie, w pewnym oddaleniu od osad ludzkich (Borowiec, Drawnik, Gack, Karpin, Ro ścin). Dzi ś są to miejsca trudno dost ępne i mało czytelne ze wzgl ędu na wchłoni ęcie historycznych zało Ŝeń przez rozrastaj ący si ę las. Ciekawym elementem krajobrazu kulturowego s ą równie Ŝ relikty dawnych cmentarzy rodowych, zwi ązanych przewa Ŝnie z dawnymi parkami dworskimi. Obecne są one w nast ępuj ących miejscowo ściach: Brzeziny (zachowane nagrobki rodziny von Voss), Chom ętowo (fundamenty grobowca), Kiełpino (rodziny von Marwitz, pojedyncze ślady nagrobków), Konotop (zachowana ceglana komora grobowa), Niemie ńsko-Zamek (rodziny von Arnim), Podegrodzie (zachowane ceglane mauzoleum rodziny von Pentz), Ro ścin (płyta nagrobna Luisa Haase z 1884 r.). Do niedawna w Zatomiu znajdował si ę pomnik po świ ęcony Ŝołnierzom poległym podczas I wojny światowej, płyta pami ątkowa z podobnego pomnika zachowała si ę natomiast na terenie dawnego cmentarza przyko ścielnego w Brzezinach, kamie ń pami ątkowy upami ętniaj ący poległych w Drawnie został natomiast wykorzystany jako element tzw. „kamienia pojednania”. Do chlubnych wyj ątków pokazuj ących modelowy sposób post ępowania z dawnymi cmentarzami nale Ŝy cmentarz komunalny w Drawnie i cmentarz rodowy w zało Ŝeniu pałacowo-parkowym Niemie ńsko-Zamek. W Drawnie w nieu Ŝytkowanej obecnie cz ęś ci dawnego cmentarza ewangelickiego zaaran Ŝowano lapidarium skupione wokół pamiątkowego obelisku po świ ęconego pami ęci przedwojennych mieszka ńców miasta (dawny pomnik Ŝołnierzy niemieckich poległych w I wojnie światowej), natomiast w Niemie ńsku uporz ądkowano teren cmentarza rodowego rodziny von Arnim i ustawiono pomnik upami ętniaj ący pochowanych tutaj dawnych wła ścicieli maj ątku. W latach 80-tych i 90-tych została wykonana ewidencja cmentarzy. Nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe stan wi ększo ści historycznych nekropoli ulega pogł ębiaj ącej dewastacji. Dotyczy to zwłaszcza historycznych nagrobków traktowanych jako materiał budowlany oraz pozyskiwania złomu w postaci charakterystycznych dla tych ziem Ŝeliwnych krzy Ŝy nagrobnych (np. zdewastowany ostatnio cmentarz w Karpinie). Teren dawnych cmentarzy, mimo Ŝe wiele z nich utraciło walory zabytkowe, a niektóre uległy całkowitemu zatarciu, powinien by ć traktowany z nale Ŝyt ą godno ści ą i podlega ć ochronie polegaj ącej na zachowaniu pami ęci miejsca. Niedopuszczalne jest zagospodarowanie terenu koliduj ące z dawn ą funkcj ą i powoduj ące degradacje terenu. Nale Ŝy przy tym pami ęta ć o mo Ŝliwo ści zachowania si ę pod ziemi ą szcz ątków ludzkich.

• Układy zieleni komponowanej Na terenie gminy zachowały si ę liczne parki zwi ązane z zespołami dworsko- folwarcznymi. Wi ększo ść zało Ŝeń parkowych powstało lub było przekształcanych pocz ąwszy od I poł. XIX w. w stylu krajobrazowym, eksponuj ącym naturalne warunki terenu i otwarcia widokowe. Na omawianym terenie układy komponowane cz ęsto w naturalny sposób ł ącz ą si ę z terenami le śnymi. Do najciekawszych zało Ŝeń na terenie gminy nale Ŝą parki w Barnimiu, Brzezinach, Chom ętowie, Konotopie, Niemie ńsku, Podegrodziu i Świ ęciechowie. W zabytkowych parkach przewa Ŝa rodzimy skład gatunkowy drzew, licznie zachował si ę starodrzew, nierzadko o 22 cechach pomnikowych. Wi ększo ść parków na terenie gminy nie jest nale Ŝycie piel ęgnowana i wymaga podj ęcia pilnych działa ń rewaloryzacyjnych. Stosunkowo dobrze utrzymany jest park w Brzezinach, natomiast w stanie bardzo dobrym jest niewielki park przy pałacyku my śliwskim w Borowcu. Charakterystyczne dla terenu dawnego pa ństwa pruskiego s ą układy dro Ŝne z zachowanymi alejami drzew li ściastych, najcz ęś ciej lipami, d ębami, klonami, kasztanowcami i d ębami. Historyczne aleje przydro Ŝne s ą nie tylko cennym elementem przyrodniczym, ale stanowi ą równie Ŝ element waloryzuj ący krajobraz kulturowy. Drzewa podkre ślaj ą układy komunikacyjne i podporz ądkowanie folwarków i kolonii maj ątkom. Niestety, wiele z zabytkowych alei systematycznie znika z pejza Ŝu tych ziem, a te istniej ące nie s ą nale Ŝycie piel ęgnowane.

6.4 Zabytki ruchome Zabytki ruchome z terenu gminy Drawno znajduj ące si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków (zewidencjonowano 23 obiekty) zwi ązane s ą wył ącznie z historycznym wyposa Ŝeniem ko ściołów. Do najcenniejszych zabytków, równie Ŝ w skali całego województwa, nale Ŝą wyposa Ŝenia ko ściołów w Barnimiu i Dominikowie. Wysok ą rang ą artystyczn ą i bogat ą snycerk ą odznaczaj ą si ę to Ŝsame typologicznie manierystyczne ołtarze z pocz. XVII w. oraz bli źniacze ambony z ostatniej ćw. XVI w. Zachowane wyposa Ŝenie ko ściołów wi ąŜ e si ę z fundacj ą Joachima i Hassona Wedlów z Drawna a ich pochodzenie z frankfurckim środowiskiem artystycznym. Cenna jest równie Ŝ płyta nagrobna z II poł. XVII w. nale Ŝą ca do pastora Mathiasa Schreibera, która przetrwała we wn ętrzu ko ścioła w Barnimiu. Fragmentarycznie zachowało si ę równie Ŝ barokowe wyposa Ŝenie ko ścioła parafialnego w Drawnie. Mniejsz ą rang ę prezentuje wystrój ko ścioła w Brzezinach, cho ć na uwag ę zasługuj ą dwa nagrobki dzieci ęce z poł. XIX w. ocalałe na terenie cmentarza przyko ścielnego.

6.5 Zabytki archeologiczne Źródła archeologiczne stanowi ą podstaw ę wiedzy o najdawniejszych dziejach okolic Drawna. W ramach Archeologicznego Zdj ęcia Polski na terenie gminy Drawno zewidencjonowano w ramach bada ń terenowych 240 stanowisk archeologicznych (grodziska, osady, obozowiska, punkty i ślady osadnicze z okresu od epoki kamienia (paleolitu) do okresu nowo Ŝytnego). Zarejestrowano dwa zabytki archeologiczne o własnej formie terenowej: grodzisko Podegrodzie-Drawnik (AZP: 35-17/87) z okresu średniowiecza oraz tzw. wzgórze zamkowe w Drawnie z reliktami zamku z pocz. XIV w. (AZP: 35-17). Ostatnie badania archeologiczno-architektoniczne prowadzone w obr ębie wzgórza zamkowego w Drawnie nie potwierdziły istnienia grodziska wczesno średniowiecznego. Wi ększo ść wczesnych śladów osadniczych oraz narz ędzi krzemiennych i kamiennych znalezionych na terenie gminy datuje si ę na młodsz ą epok ę kamienia (osadnictwo neolityczne). Du Ŝa grupa zabytków pochodzi z okresu wczesnego średniowiecza. Ewidencja stanowisk archeologicznych prowadzona jest wojewódzkiego konserwatora zabytków. Ewidencja stanowisk archeologicznych została opracowana jako cz ęść składowa gminnej ewidencji zabytków i znajduje si ę w posiadaniu gminy.

6.6 Zabytki w zbiorach muzealnych i innych Utworzenie placówki o instytucji o statusie muzeum z pewno ści ą przekracza mo Ŝliwo ści finansowo-organizacyjne gminy, nie jest zreszt ą w pełni uzasadnione, bior ąc pod uwag ę skromn ą ilo ść zabytków ruchomych o wysokiej randze artystycznej zwi ązanych z przeszło ści ą Ziemi Drawie ńskiej. Tym bardziej cenn ą inicjatyw ą władz lokalnych i miło śników historii Drawna i okolic jest utworzenie przy nowopowstałym Centrum Informacji Turystycznej w Drawnie regionalnej izby pami ęci gromadz ącej pami ątki przeszło ści. Placówka o nieformalnej nazwie „Muzeum Ziemi Drawie ńskiej” mie ści si ę w odrestaurowanym w latach 2005-2007 budynku dawnego spichlerza, jej kustoszami s ą mjr Andrzej Szutowicz i p. Marian Twardowski. Zbiory eksponowane w „muzeum” stanowi ą pami ątki historyczne b ędące materialnym śladem przeszło ści Ziemi Drawie ńskiej. Du Ŝa cz ęść ekspozycji po świ ęcona jest przedwojennej historii tych ziem i ich mieszka ńcom. W śród eksponatów znajduj ą si ę archiwalne fotografie, stare numizmaty, zachowane pami ątki rodzinne itp. Kolejna cz ęść ekspozycji po świ ęcona jest polskim repatriantom i osobom zasłu Ŝonym dla Drawna. Placówka prezentuje nie tylko dawn ą i współczesn ą kultur ę materialn ą i artystyczn ą, ale poprzez działania popularyzatorskie i edukacyjne słu Ŝy budowaniu to Ŝsamo ści i identyfikacji z regionem.

6.7 Dziedzictwo niematerialne UNESCO definiuje dziedzictwo niematerialne jako zwyczaje, przekaz ustny, wiedz ę i umiej ętno ści, które s ą uznane za cz ęść własnego dziedzictwa przez dan ą wspólnot ę, grup ę lub jednostki. Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, histori ą i stosunkiem do przyrody. Jest to poj ęcie trudno definiowalne w stosunku do konkretnych wytworów kultury, jednak jego waga dla lokalnej społeczno ści jest ogromna, gdy Ŝ jest ono źródłem poczucia to Ŝsamo ści i kulturowej ci ągło ści. Dziedzictwo niematerialne obejmuje takie przejawy zachowa ń kulturowych i ich wytworów jak: tradycje i przekazy ustne (w tym j ęzyk jako narz ędzie przekazu), spektakle i widowiska, zwyczaje, obyczaje i obchody świ ąteczne, wiedz ę o wszech świecie i przyrodzie oraz zwi ązane z ni ą praktyki, umiej ętno ści zwi ązane z tradycyjnym rzemiosłem itp. Przerwanie kulturowej ci ągło ści tych ziem i kultywowanej od pokole ń tradycji nast ąpiło w roku 1945 w wyniku jednostronnej decyzji politycznej, w sposób niezwykle drastyczny. Wraz z przesiedleniem polskich repatriantów prowadzonej do 1947 r. w ramach akcji „Wisła” nast ąpił masowy exodus ludno ści niemieckiej b ędącej dotychczasowym gospodarzem tych ziem. Konsekwencj ą tych wydarze ń była całkowita zmiana struktury cz ęś ci niematerialnej dziedzictwa tych ziem. Poza niew ątpliwymi skutkami negatywnymi powstałej sytuacji, np. w postaci braku poszanowania i identyfikacji z zastanymi materialnymi składnikami krajobrazu kulturalnego regionu, nale Ŝy dostrzec pozytywne przejawy zwi ązane kulturow ą syntez ą powstał ą na styku dziedzictwa niematerialnego i materialnego. Ciekawym przejawem takich procesów jest np. zauwa Ŝony przez etnografów, przeniesiony z kresów wschodnich zwyczaj upi ększania wiejskich zagród poprzez malowanie okiennic i płotów na ró Ŝne kolory, zwi ązane z rodzinnym regionem osadników. Przejawem dziedzictwa niematerialnego s ą równie Ŝ ludowe obrz ędy i zwyczaje, zwi ązane zwłaszcza z rytuałem religijnym, tj. obchody świ ąteczne i śpiew ko ścielny.

W kontek ście ochrony dziedzictwa materialnego wa Ŝnym zagadnieniem jest potrzeba kontynuacji zanikaj ących rzemiosł i wiedzy zwi ązanej z tradycyjnymi technikami budowlanych, niezb ędnych przy renowacji zabytków. Istotne jest równie Ŝ utrwalanie w świadomo ści społecznej tzw. tradycji miejsca dotycz ącej lokalizacji nieistniej ących obiektów o istotnym znaczeniu dla historii, np. synagoga, cmentarze, elementy zabudowy starego miasta itp. Wa Ŝne dla to Ŝsamo ści kulturowej tych terenów, mimo przerwania jej ci ągło ści w 1945 roku, jest u Ŝywanie i stosowanie – tak Ŝe w stosunku do nowo powstaj ących zespołów zabudowy – polskich odpowiedników historycznych nazw miejscowych, np. ulic, placów. Wskazane jest inicjowanie nowego nazewnictwa lub zmian w istniej ącym nazewnictwie promuj ących lokaln ą histori ę i lokalne tradycje. Zwi ązane jest to m. in. z upami ętnieniem i utrwaleniem w pami ęci mieszka ńców, zwłaszcza młodego pokolenia, wa Ŝnych wydarze ń historycznych, wybitnych postaci zwi ązanych z regionem. Do elementów dziedzictwa niematerialnego gminy mo Ŝna zaliczy ć herb miasta i gminy Drawno, który nawi ązuje do bogatej spu ścizny historycznej tych ziem. Herb nale Ŝy oceni ć jako poprawny pod wzgl ędem heraldycznym. Herb stanowi tarcza podzielona na dwie połowy pionowo w słup. Po lewej stronie (heraldycznie) na niebieskim tle znajduje si ę srebrny Ŝuraw zwrócony w prawo (heraldycznie) i trzymaj ący w szponach uniesionej prawej nogi Ŝółty kamie ń. Po prawej stronie (heraldycznie) połowa czarnego z ębatego koła na Ŝółtym tle. Czarne z ębate koło nawi ązuje do herbu rodziny von Wedel, natomiast Ŝuraw jest symbolem długowieczno ści, wzniosło ści, szcz ęś cia i pobo Ŝno ści.

6.8 Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony

Na podstawie art. 7 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami formami ochrony zabytków s ą: − wpis do rejestru zabytków, − uznanie za pomnik historii, − utworzenie parku kulturowego, − ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Cz ęść zabytkowego zasobu gminy Drawno obj ęta jest ochron ą konserwatorsk ą na mocy wpisu do rejestru zabytków. Rejestr zabytków prowadzi wojewódzki konserwator zabytków osobno dla zabytków nieruchomych (ksi ęga rejestru A) i zabytków ruchomych (ksi ęga rejestru B). Zakres ochrony konserwatorskiej o oraz wymagania formalne dotycz ące tej formy ochrony okre śla w/w ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Przedmiot ochrony definiuje ka Ŝdorazowo decyzja wojewódzkiego konserwatora zabytków o wpisie zabytku do rejestru zabytków. Łączna ilo ść zabytków nieruchomych na terenie gminy Drawno wpisanych do rejestru zabytków obejmuje 15 obiektów, w tym jeden wpis obszarowy (teren Starego Miasta w Drawnie), 4 ko ścioły (Barnimie, Brzeziny, Dominkowo, Drawno), 7 innych zabytków architektury i 3 parki (Kiełpino, Konotop, Świ ęciechów) –wykaz zał ącznik nr 1.

Do rejestru zabytków ruchomych wpisane s ą trzy zespoły zabytkowego wyposa Ŝenia ko ściołów w Barnimiu, Dominikowie i Drawnie oraz dzwon barkowy dzwon z ko ścioła w Brzezinach – wykaz zał ącznik nr 2. Na obszarze gminy Drawno Ŝaden zabytek archeologiczny nie został wpisany do rejestru zabytków. Pozostały zasób zabytków gminy nie jest obj ęty innymi formami ochrony prawnej. śaden zabytek nie został uznany za pomnik historii. Oceniaj ąc realnie zasób zabytkowy gminy nie mo Ŝna wskaza ć obiektów mog ących pretendowa ć do obj ęcia t ą form ą ochrony. Jak dotychczas nie został równie Ŝ utworzony park kulturowy. Projekt ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego do zmiany Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego zakłada utworzenie Drawie ńskiego Parku Kulturowego dla ochrony warto ściowego krajobrazu kulturowego Drawna i najbli Ŝszych okolic (uchwała Nr XXVIII/332/06 z dnia 27 marca 2006 r. o przyst ąpieniu do sporz ądzenia zmiany Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego). Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego stanowi ą zasadniczy instrument realizacji polityki przestrzennej gminy. Analiza zasobu dziedzictwa kulturowego i form ochrony, jakim ono podlega dowodzi, Ŝe miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego stanowi ą podstawowy narz ędzie ochrony krajobrazu i dziedzictwa kulturowego. Od formy i zakresu wytycznych konserwatorskich do planów miejscowych w du Ŝym stopniu zale Ŝy ochrona krajobrazu kulturowego kraju. Poniewa Ŝ miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obowi ązuj ące na terenie gminy dotycz ą wył ącznie terenów niezainwestowanych, przeznaczonych pod inwestycje infrastrukturalne i zwi ązane z budownictwem letniskowym, nie zostały w nich uwzgl ędnione zapisy dotycz ące ochrony konserwatorskiej. Z punktu widzenia ochrony krajobrazu kulturowego gminy priorytetowym zadaniem powinno by ć opracowanie i uchwalanie miejscowego planu zagospodarowanie przestrzennego dla obszaru urbanistycznego Starego Miasta w Drawnie oraz układów ruralistycznych o zachowanej historycznej formie.

6.9 Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ewidencja zabytków jest podstaw ą do sporz ądzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Zasób gminnej ewidencji zabytków opracowanej w 2009 r. na zlecenie Gminy Drawno liczy 169 obiekty, zgodnie z list ą jak w zał ączniku nr 3 . Gminna ewidencja obejmuje głównie zabytki nieruchome, przede wszystkim zabudow ę mieszkaln ą, uŜyteczno ści publicznej i sakraln ą, ponadto zabytkowe zało Ŝenia folwarczne wraz zabudow ą rezydencjonaln ą i parkami oraz historyczne cmentarze. Odr ębna ewidencja dotyczy stanowisk archeologicznych. Gminna ewidencja nie jest dokumentem zamkni ętym. Powinna by ć uzupełniana i weryfikowana. Jej zmiany nie powoduj ą niewa Ŝno ści ustale ń studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz gminnego programu opieki nad zabytkami. Ponadto winna podlega ć okresowej aktualizacji, polegaj ącej m. in. na wykre śleniu z ewidencji obiektów nieistniej ących oraz gruntownie przebudowanych (np. zmiana bryły budynku, istotna zmiana kompozycji elewacji, likwidacja zabytkowego detalu

26 architektonicznego, otynkowanie ceglanych elewacji itp.). Uzupełnienia wymagaj ą tak Ŝe zmiany stanu prawnego: wpis do rejestru zabytków czy ustanowienie parku kulturowego. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe obiekty obj ęte gminn ą ewidencj ą zabytków, które nie figuruj ą w rejestrze zabytków, nie uwzgl ędnione jako chronione w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz nie obj ęte innymi ustawowymi formami ochrony nie podlegaj ą prawnej ochronie konserwatorskiej. Uwzgl ędnienie ich wył ącznie w ewidencji ma charakter informacyjny, pomocny przy okre ślaniu i ocenianiu zasobów zabytkowych na okre ślonym terenie oraz przy opracowywaniu programów opieki nad zabytkami. Ponadto gminna ewidencja zabytków okre śla zabytki postulowane do wpisu do rejestru zabytków i wskazane do obj ęcia ochron ą konserwatorsk ą na mocy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

6.10 Zabytki o najwy Ŝszym znaczeniu dla gminy

Ze wzgl ędu na posiadane warto ści historyczno-kulturowe najwi ększe walory zabytkowe posiadaj ą nast ępuj ące zespoły i obiekty: • Barnimie: − układ ruralistyczny (wielodro Ŝnica o metryce średniowiecznej), − ko ściół p.w. Naj św. Serca Pana Jezusa (XIII-XV w.), − zało Ŝenie folwarczne (1 poł. XIX w.), • Borowiec: − dwór my śliwski (pocz. XX w.), − park dworski z ko ńca XVIII w., • Brzeziny: − ko ściół p.w. Nawiedzenia NMP, − pałac (kon. XVIII w., XIX w.), − park pałacowy (pocz. XIX w.), − cmentarz rodowy (pocz. XX w.), − dawna szkoła (XIX/XX w.), • Chom ętowo: − ruiny pałacu (2 poł. XVIII w., XIX w.), • Dominikowo: − układ ruralistyczny (owalnica o metryce średniowiecznej), − ko ściół p.w. Wniebowzi ęcia NMP (ok. 1600 r.), − dawna szkoła (II poł. XIX w.), • Drawno: − zabytkowy układ urbanistyczny Starego Miasta,

− ko ściół p.w. Matki Boskiej Nieustaj ącej Pomocy (XV-XX w.), − wzgórze zamkowe z reliktami zamku (XIV w.), − pastorówka (plebania, 4 ćw. XIX w.), − spichlerz (obecnie CIT, 3/4 ćw. XIX w.), − poczta (pocz. XX w.), − budynek dawnego s ądu powiatowego (obecnie ratusz, 4 ćw. XIX w.), − zespół zabudowy mieszcza ńskiej z przełomu XIX i XX w. przy ul. Kolejowej, − dwór przy ul. Kolejowej 6 (1 poł. XIX w.), − dawna fabryka wyrobów ceramicznych Etruria przy ul. Choszcze ńskiej (2 poł. XIX w.), • Gładysz: − młyn wodny (1908 r.), • Kiełpino: − dwór (poł. XVII w.), − park (ko ń. XVIII w., pocz. XIX w.), − dawna gorzelnia w zespole folwarcznym (obecnie kaplica św. Huberta, − ok. 1912 r.), • Konotop: − ruina pałacu (pocz. XIX w.), − park (poł. XIX w.), − folwark (XIX/XX w.), • Niemie ńsko: − folwark (2 poł. XIX w.), • Niemie ńsko-Zamek: − pałac my śliwski (1922-1903 r.), • Podegrodzie: − dwór (2 poł. XIX w.), − folwark (2 poł. XIX w.), − cmentarz rodowy (pocz. XX w.), • Sieniawa: − dwór (2 poł. XIX w. ), • Świ ęciechów: − pałac (pocz. XX w.), − folwark (pocz. XX w.),

− park (pocz. XIX w.), • Zatom: − układ ruralistyczny (wielodro Ŝnica o metryce średniowiecznej), • śółwino: − historyczny układ ruralistyczny (owalnica), − ko ściół p.w. św. Antoniego Padewskiego (XV, XIX w.).

7. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagro Ŝeń (analiza SWOT) Analiza SWOT ( Strenghts, Weaknesses, Opportunities, Threats) jest narz ędziem stosowanym w analizie w celu przejrzystego zestawienia mocnych i słabych stron analizowanego podmiotu oraz okre ślenie potencjalnych szans i zagro Ŝeń w odniesieniu do analizowanego obszaru. Analiza dotyczy szans i zagro Ŝeń wynikaj ących z oceny stanu dziedzictwa kulturowego i uwarunkowa ń jego ochrony oraz realizowanej przez gmin ę polityki rozwoju przestrzennego i społeczno- gospodarczego. Dokonana analiza ma na celu ułatwi ć sformułowanie podstawowych priorytetów gminnego programu opieki nad zabytkami.

Mocne strony Słabe strony

• Wybitne walory przyrodniczo- • Niedostateczne zrozumienie dla krajobrazowe przes ądzaj ące o problematyki ochrony zabytków i atrakcyjno ści turystycznej obszaru to Ŝsamo ści kulturowej obszarów gminy chronionych zwi ązane z brakiem powi ązania mieszka ńców z • Poło Ŝenie znacznej cz ęś ci obszaru tradycjami kulturowymi małej gminy w granicach otuliny ojczyzny, co nie wyzwala ambicji Drawie ńskiego Parku Narodowego, opieki zwłaszcza w odniesieniu do co sprzyja zrównowa Ŝonemu obiektów mieszkalnych i rozwojowi uwzgl ędniaj ącemu gospodarczych warto ści przyrodniczo-kulturowe • Zły stan techniczny wielu obiektów • Jako ść środowiska naturalnego nie mieszkalnych i gospodarczych, wpływa niekorzystnie na stan zabytków • Pogarszaj ący si ę stan techniczny nieu Ŝytkowanych obiektów • Brak uci ąŜ liwego przemysłu architektury rezydencjonalnej • Doskonałe warunki do rozwoju (Kiełpino, Podegrodzie, Świ ęciechów) turystyki, zwłaszcza wodnej, • Niezabezpieczone budynki w stanie agroturystycznej i konnej ruiny (Chom ętowo, Konotop) • Istnienie wielu szlaków turystycznych • Zły stan komponowanych układów na terenie gminy zieleni parkowej oraz wi ększo ści • Zachowane historycznie historycznych cmentarzy ukształtowane układy urbanist yczne 29

(Drawno) i ruralistyczne (Barnimie, • Brak poczucia odpowiedzialno ści i Brzeziny, Dominikowo, Zatom) z kompetencji do ochrony na poziomie du Ŝym udziałem zabudowy o lokalnym; niedocenianie przez warto ściach kulturowych społeczno ści lokalne znaczenia • Utrzymane w poprawnym stanie ochrony zabytków ruralistycznych dla obiekty sakralne i budynki rozwoju lokalnego uŜyteczno ści publicznej • Brak prawnej ochrony • Zachowane obiekty o najwi ększej konserwatorskiej du Ŝej ilo ści warto ści kulturowej – ko ścioły, obiektów zabytkowych o wysokich budynki u Ŝyteczno ści publicznej oraz warto ściach kulturowych niektóre budynki mieszkalne i • Brak studium krajobrazu kulturowego gospodarskie, stanowi ące o dla obszaru gminy nie sprzyja atrakcyjno ści o środków wiejskich prawidłowemu rozpoznaniu i • Niewielka liczba obiektów o warto ściowaniu zasobu dziedzictwa nieustalonym stanie własno ściowym kulturowego na terenach układów ruralistycznych • Konieczno ść aktualizacji Studium wskazanych do ochrony uwarunkowa ń i kierunków • Stosunkowo niewielka ilo ść zagospodarowania przestrzennego nieruchomo ści zagospodarowanych gminy nieprawidłowo po II wojnie światowej • Brak miejscowych planów na terenie warto ściowych kulturowo zagospodarowania przestrzennego ośrodków wiejskich – mo Ŝliwo ść na obszarach o warto ściach zachowania i rewaloryzacji układów kulturowych nie sprzyja działaniom np. Barnimie, Brzeziny, Dominikowo, maj ących na celu ochron ę Kiełpino, Konotop, Niemie ńsko, historycznych układów Zatom. przestrzennych i poszczególnych • Istnienie Centrum Informacji obiektów zabytkowych Turystycznej w budynku zabytkowego • Konieczno ść formułowania warunków Spichlerza wraz z regionaln ą izb ą zabudowy ka Ŝdorazowo dla pami ęci w postaci „Muzeum Ziemi poszczególnych inwestycji, jest nie Drawie ńskiej” – instytucji promuj ącej tylko znaczn ą przeszkod ą dla ochron ę dziedzictwa kulturowego inwestuj ących, ale równie Ŝ stanowi oraz gromadz ącej cenne pami ątki zagro Ŝenie dla prawidłowej realizacji zwi ązane z histori ą regionu. polityki przestrzennej gminy • Pozytywne rezultaty działa ń gminy na • Konieczno ść tworzenia dora źnych zwi ązane z uporz ądkowaniem terenu rozwi ąza ń w zagospodarowaniu dawnego cmentarza ewangelickiego przestrzennym, dostosowywanych do w Drawnie – uporz ądkowanie i bie Ŝą cych, cz ęsto przypadkowych utworzenie lapidarium wraz z potrzeb inwestorów kamieniem pami ątkowym symbolizuj ącym polsko-niemieckie • Tolerowanie samowoli i odst ępstw od pojednanie prawa przestrzennego i budowlanego • Dobre kontakty gminy i lokalnej społeczno ści z dawnymi • Brak integracji środowisk działaj ących mieszka ńcami i ich potomkami w obszarze dziedzictwa sprzyjaj ące współpracy (projektanckich, konserwatorskich) mi ędzynarodowej i wzmacnianiu

identyfikacji z dziedzictwem • Zbyt małe zaanga Ŝowanie społeczne kulturowym tych ziem w opiek ę nad zabytkami i brak • Przyj ęcie przez gmin ę dokumentów poparcia władz publicznych dla tego programowych (Program Rozwoju zaanga Ŝowania Lokalnego, Lokalny Program • Brak dostatecznych działa ń Rewitalizacji) uwzgl ędniaj ących promocyjnych gminy w celu ochron ę dziedzictwa kulturowego wyeksponowania warto ści jako jeden z obszarów strategicznego kulturowych gminy i popularyzacji rozwoju gminy wiedzy o warto ści chronionych • Uchwalone Programy Odnowy ośrodków wiejskich oraz idei ochrony Miejscowo ści sprzyjaj ące działaniom zabytków rewitalizacyjnym w obszarze • Brak działa ń edukacyjnych w historycznie ukształtowanych obszarze promowania ochrony układów przestrzennych z dziedzictwa kulturowego gminy uwzgl ędnieniem najwa Ŝniejszych dla gminy obiektów zabytkowych • Brak dostatecznych środków na dofinansowanie prac remontowo- • Uchwalenie uchwały umo Ŝliwiaj ącej konserwatorskich na prace przy dofinansowanie prac remontowo- zabytkach konserwatorskich przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków • Rozczłonkowanie własno ściowe – wielu wła ścicieli prywatnych, • Promocja historii i spu ścizny prowadzi do rozmycia kulturowej gminy w czasopi śmie odpowiedzialno ści za stan samorz ądowym „Ziemia Drawie ńska” zachowania obiektów – dodatek „Kawaliera” • Zła sytuacja finansowa wła ścicieli • Działania gminy na rzecz odnowienia wielu obiektów mieszkalnych i i utrzymania to Ŝsamo ści kulturowej gospodarczych mieszka ńców w postaci Festiwalu Krasnali • Brak mechanizmów zarz ądzania zabytkowymi budynkami

mieszkalnymi z uwzgl ędnieniem szczególnych uwarunkowa ń zwi ązanych z konieczno ści ą ochrony ich warto ści • Zły stan infrastruktury drogowej nie sprzyjaj ący dost ępno ści niektórych zabytków

Szanse Zagro Ŝenia

• Usprawnienie i przyspieszenie • Presja inwestycyjna zwi ązana ze procesu opracowywania i uchwalania wzmo Ŝonym zainteresowaniem miejscowych planów inwestorów obszarami atrakcyjnymi zagospodarowania przestrzennego pod wzgl ędem przyrodniczym i na obszarach historycznie turystycznym (budownictwo ukształtowanych układów letniskowe)

przestrzennych (konieczno ść • Degradacja zabytkowego krajobrazu opracowania planu dla obszaru miejskiego i wiejskiego przez now ą Starego Miasta w Drawnie i dysharmonizuj ącą zabudow ę, historycznych układów degradacja obiektów zabytkowych ruralistycznych) poprzez przypadkowe działania • Wprowadzanie nowoczesnych metod inwestycyjne, prowadzone niezgodnie badawczych i naukowych w z zasadami ochrony konserwatorskiej dziedzinie planowania • Przedkładanie interesu przestrzennego na terenach indywidualnych inwestorów nad zabytkowych oraz w dziedzinie dobro społeczne tj. dobro zabytku rewaloryzacji i konserwacji obiektów zabytkowych • Tendencje do zagospodarowania zabytkowych zespołów • Post ęp w zakresie wsparcia ruralistycznych atrakcyjnych pod finansowego z ró Ŝnych źródeł: wzgl ędem turystycznym bez mi ędzynarodowych, pa ństwowych, nawi ązania do historycznego układu regionalnych, gminnych, prywatnych – zatarcie wyj ątkowego charakteru • Rozwój i wzrost skuteczno ści działa ń historycznych o środków, edukacyjnych w kierunku upodobnienie ich do współcze śnie poszanowania zabytków, ich ukształtowanych osiedli, a co za tym prawidłowej ochrony i atrakcyjnych idzie spadek atrakcyjno ść i przekształce ń mo Ŝliwo ści promocji danej lokalizacji z uwagi na posiadane warto ści • Edukacja w dziedzinie zarz ądzania i kulturowe gospodarowania dziedzictwem kulturowym • Tendencje do zagospodarowania poszczególnych obiektów • Skuteczne powi ązanie priorytetów zabytkowych bez nawi ązania do ochrony przyrody z promocj ą i historycznego stanu – zatarcie ochron ą warto ściowego krajobrazu wyj ątkowego charakteru kulturowego historycznego obiektów, • Współpraca z Dyrekcj ą upodobnianie ich do współcze śnie Drawie ńskiego Parku Narodowego w realizowanych obiektów, a co za tym celu promocji dziedzictwa idzie spadek atrakcyjno ść i kulturowego gminy w powi ązaniu z mo Ŝliwo ści promocji danych obiektów promocj ą warto ści przyrodniczych na z uwagi na posiadane warto ści obszarze parku narodowego i jego kulturowe otuliny • Estetyczna dewaloryzacja na terenie • Wł ączenie warto ści dziedzictwa ośrodków zabytkowych kulturowego o środków zabytkowych spowodowana niekontrolowanym w obieg gospodarczy, zwłaszcza w wprowadzaniem elementów obcych – dziedzinie turystyki np. dysharmonizuj ącej zabudowy skal ą, form ą i charakterem • Powi ązanie istniej ących szlaków nieodpowiadaj ącą wymogom turystycznych z promocj ą dziedzictwa zachowania historycznie kulturowego gminy i zasobu obiektów ukształtowanej struktury zabytkowych przestrzennej, stosowanie • Wzrost świadomo ści zabytkowego nieprzemy ślanej, agresywnej ośrodka ruralistycznego oraz kolorystyki, budowa obiektów obiektów budownictwa wiejskiego tymczasowych – usługowych,

jako produktu turystycznego handlowych, nowoczesnych no śników reklamowych itp. • Kreowanie nowych obszarów i produktów turystycznych w oparciu o • Naciski na ograniczenie zakresu zrównowa Ŝone zagospodarowanie ochrony na terenach oraz w obiektów zabytkowych odniesieniu do obiektów planowanych (agroturystyka) do obj ęcia prawn ą ochron ą • Stymuluj ący wpływ dobrych wzorców • Kl ęski i zdarzenia losowe zagospodarowania zabytków – • Brak skutecznej egzekucji prawa w wpływa korzystnie na podejmowanie odniesieniu do obszarów i obiektów podobnych inwestycji przez kolejnych chronionych wła ścicieli/u Ŝytkowników • Niezrozumienie zasad • Korzystanie z do świadcze ń funkcjonowania funduszy mi ędzynarodowych, rozszerzenie europejskich, nieumiej ętno ść współpracy mi ędzyregionalnej dostosowania si ę do ich wymogów • Wykorzystanie stymuluj ącej roli • Niestabilno ść przepisów finansowych gminnego Centrum Informacji Turystycznej i Muzeum Ziemi • Zagro Ŝenie nadmiern ą Drawie ńskiej w spichlerzu w obszarze komercjalizacj ą zabytków, która promocji dziedzictwa kulturowego prowadzi ć mo Ŝe do zbyt agresywnego inwestowania na • Rozwój inicjatyw lokalnych i terenach zabytkowych i mo Ŝe organizacji pozarz ądowych ogranicza ć wykorzystanie • Podtrzymywanie i rozwój inicjatyw zabytkowych o środków przez zmierzaj ących do podniesienia społeczno ści lokalne świadomo ści społecznej w obszarze • Słaba świadomo ść inwestorów w to Ŝsamo ści kulturowej i identyfikacji z odniesieniu do warto ści obiektów dziedzictwem kulturowym zwi ązanym zabytkowych z histori ą i spu ścizn ą zabytkow ą (festiwale, imprezy, działania • Relatywnie wysokie koszty edukacyjne i promocyjne) rewaloryzacji obiektów zabytkowych przekraczaj ące nierzadko mo Ŝliwo ści • Wprowadzenie publicznych dyskusji inwestorów indywidualnych i nad planami zagospodarowania w odstraszaj ące potencjalnych zakresie rewitalizacji zespołów inwestorów instytucjonalnych urbanistycznych i ruralistycznych • Jednowymiarowe postrzeganie • Poprawa dost ępno ści komunikacyjnej zasobów dziedzictwa kulturowego: zabytkowych o środków wył ącznie poprzez pryzmat ich ruralistycznych pozostaj ących poza gospodarczego wykorzystania lub głównym strumieniem ruchu przeciwnie – jedynie jako zasobu turystycznego historycznego • Wprowadzanie nowoczesnych

systemów informacji turystycznej

Wnioski

Gmina Drawno dysponuje znacznym potencjałem w obszarze dziedzictwa kulturowego, którego mocne strony okre śla przede wszystkim warto ść zespołu staromiejskiego Drawna oraz historycznie ukształtowane o środki wiejskie, nie uległe jeszcze znacznej dewaloryzacji. O atrakcyjno ści gminy przes ądzaj ą zwłaszcza wybitne walory przyrodniczo-krajobrazowe stymuluj ące rozwój turystyki i sprzyjaj ące inwestycjom zwi ązanym z tym sektorem gospodarki. Obecno ść Drawie ńskiego Parku Narodowego i jego otuliny na znacznym obszarze gminy powinna wpływa ć stymuluj ąco nie tylko na ochron ę warto ści przyrodniczych, ale powinna by ć równie Ŝ przesłank ą do obj ęcia ochron ą całokształtu krajobrazu kulturowego gminy, w tym warto ściowych układów przestrzennych i poszczególnych obiektów zabytkowych. Mocn ą stron ą gminy jest do ść dobrze rozwini ęta turystyka, jednak niezrównowa Ŝony rozwój infrastruktury turystycznej, w tym budownictwa letniskowego mo Ŝe wywoła ć negatywne skutki w obszarze ochrony dziedzictwa zwłaszcza w odniesieniu do historycznych układów przestrzennych i tradycyjnych form budownictwa. Potencjał ten osłabiaj ą w do ść du Ŝym stopniu czynniki o charakterze społecznym, ekonomicznym oraz niski stopie ń świadomo ści oraz wiedzy społeczno ści lokalnej, dotycz ący warto ści kulturowych, którymi odznacza si ę Gmina. Zmieniaj ące si ę uwarunkowania społeczno-polityczne, otwarcie na współprac ę mi ędzyregionaln ą i mi ędzynarodow ą, wst ąpienie do Unii Europejskiej i mo Ŝliwo ść korzystania z jej funduszy, poprawa infrastruktury komunikacyjnej, stwarzaj ą niepowtarzaln ą szans ę dla zachowania i wykorzystania tego potencjału, poprzez odpowiednie działania w kierunku rewaloryzacji warto ściowych elementów krajobrazu kulturowego Gminy i ich promocji. Działania te powinny by ć jednak prowadzone w sposób uwa Ŝny, zaplanowany i kontrolowany, przy udziale odpowiednich specjalistów. W przeciwnym razie odpowiednie wykorzystanie szans mo Ŝe zosta ć zagro Ŝone poprzez zatarcie i pomniejszenie warto ści kulturowych Gminy, np. w wyniku nieprawidłowo prowadzonych inwestycji remontowych lub w zakresie realizacji nowego budownictwa mieszkalnego czy rekreacyjnego.

8. Zało Ŝenia programowe Gminnego programu opieki nad zabytkami dla Gminy Drawno Priorytety gminnego programu opieki nad zabytkami uwzgl ędniaj ą cele wymienione w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i wynikaj ą bezpo średnio z diagnozy stanu dziedzictwa kulturowego i oceny opracowa ń strategicznych dotycz ących rozwoju społeczno-gospodarczego oraz ze studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Zało Ŝenia programu zwi ązane są z opiek ą samorz ądu Gminy Drawno nad zabytkami gminy. Zadaniem samorz ądu jest przej ęcie roli inicjuj ącej i stymuluj ącej opiek ę nad dziedzictwem kulturowym gminy, jako warto ści podlegaj ącej szczególnej trosce uwarunkowanej wzgl ędami społecznymi. Ze wzgl ędu na specyficzne walory naturalne Gminy Drawno w śród najwa Ŝniejszych priorytetów Gminnego programu opieki nad zabytkami nale Ŝy w szczególno ści wymieni ć działania zmierzaj ące do wł ączenia problematyki ochrony dziedzictwa kulturowego w obszar ochrony przyrody. Wa Ŝnym zadaniem powinno by ć równie Ŝ wykorzystanie potencjału turystycznego gminy w celu promocji obszarów i obiektów zabytkowych. Efektem działa ń samorz ądu lokalnego w obszarze obj ętym programem powinno by ć „przywrócenie” gminie zabytków, poprzez konsekwentne promowanie i uświadamianie lokalnemu społecze ństwu i turystom walorów kulturowych Ziemi

Drawie ńskiej, która do tej pory kojarzona była wył ącznie z krajobrazem przyrodniczym. Do priorytetowych zada ń powinny nale Ŝeć działania promocyjne i edukacyjne zmierzaj ące do poprawy świadomo ści społecznej mieszka ńców w zakresie warto ści lokalnego dziedzictwa i stymulowanie rozwoju regionalnej to Ŝsamo ści kulturowej w nawi ązaniu do idei „małych ojczyzn”.

1. Cel gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Drawno:

Wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy

Priorytet Działania 1. Realizacja ochrony i opieki nad 1. Opracowy wanie na bie Ŝą co dla obszarów i zabytkami oraz ochrony obiektów analiz oraz studiów przydatnych do krajobrazu kulturowego podejmowania decyzji planistycznych: poprzez priorytetowe − opracowanie studium krajobrazu i warto ści traktowanie obszarów kulturowych dla obszaru gminy z waloryzacj ą warto ściowych kulturowo w warto ściowych układów przestrzennych, kształtowaniu polityki wyznaczeniem stref i obiektów chronionych przestrzennej Gminy Drawno wraz z warunkami ochrony konserwatorskiej; − aktualizacja Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Drawno poprzez wskazanie warto ściowych obszarów i obiektów wytypowanych do ochrony konserwatorskiej; − oprac owanie koncepcji zagospodarowania wzgórza zamkowego w Drawnie z uwzgl ędnieniem trwałego zabezpieczenia ruin zamku oraz wykreowaniem przestrzeni ekspozycyjnej i rekreacyjnej; − opracowanie koncepcji zagospodarowania dawnych kwartałów przyrynkowych w Drawnie z uwzgl ędnieniem mo Ŝliwo ści wyburzenia lub estetyzacji dysharmonijnej powojennej zabudowy; − opracowanie koncepcji zagospodarowania i ekspozycji zachowanych fragmentów murów obronnych Drawna.

2. Obj ęcie ochron ą 1. Opracowanie i uchwalenie miejscowych konserwatorsk ą warto ściowych planów zagospodarowania przestrzennego dla układów przestrzen nych oraz obszarów historycznych układów zabytków uj ętych w Gminnej urbanistycznych (Stare Miasto w Drawnie) i Ewidencji Zabytków ruralistycznych z uwzgl ędnieniem ochrony obiek tów zabytkowych wskazanych do ochrony w Studium krajobrazu i warto ści kulturowych oraz uj ętych w Gminnej Ewidencji

Zabytków i Ewidencji Zabytków Archeologicznych 3. Aktualizowanie danych z 1. Uwzgl ędnienie zada ń w zakresie modernizacji zakresu opieki nad zabytkami i rewitalizacji obiektów i terenów wpisanych do w kolejnych edycjach rejestru zabytków oraz innych warto ściowych Lokalnego Progr amu zabytków nie obj ętych ochroną Rewitalizacji, Planu Rozwoju konserwatorsk ą (np. układ urbanistyczny Lokalnego oraz Planach Starego Miasta w Drawnie, zabytkowe Odnowy poszczególnych zało Ŝenia parkowe), miejscowo ci ś pod k ątem pozyskania środków finansowych na ich rewitalizacj ę.

2. Cel gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Drawno:

Uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej

Priorytet Działania 1. Wł czenie problematyki ą 1. Współpraca z Dyrekcj ą Drawie ńskiego Parku ochrony krajobrazu Narodowego w celu skoordynowania działa ń kulturowego gminy w istniej ące na rzecz ochrony i promocji dziedzictwa narz dzia prawne o chrony ę kulturowego gminy w powi ązaniu z ochron ą przyrody i rodowiska ś warto ści przyrodniczych parku i jego otuliny; naturalnego 2. Uwz gl ędnienie w Planie Ochrony Parku zapisów dotycz ących ochrony krajobrazu kulturowego gminy Drawno

2. Ochrona dziedzictwa 1. Uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania kulturowego i środowiska aktualnej bazy danych o zabytkach, tj. rejestru przyrodniczego zabytków, gminnej ewidencji zabytków, wykazu stanowisk archeologicznych, elementów zieleni komponowanej, cmentarzy. 2. Utworzenie Drawie ńskiego Parku Kulturowego dla ochrony warto ściowego krajobrazu kulturowego Drawna i okolic. 3. Konsekwentne egzekwowanie zapisów dotycz ących działalno ści inwestycyjnej na obszarach obj ętych ochron ą, okre ślonych w planach zagospodarowania przestrzennego (głównie w zakresie wysoko ści i linii zabudowy, charakteru zabudowy). 4. Weryfikacja i aktualizacja gminnej ewidencji zabytków Gminy Drawno - wykre ślenie obiektów zdewaloryzowanych, które w wyniku przebudów i modernizacji

utraciły charakter i walory zabytkowe, - uzupełnienie gminnej ewidencji zabytków o pozostało ści dawnych murów obronnych Drawna, Wymiana danych dotycz ących obiektów i terenów uj ętych w gminnej ewidencji zabytków z Zachodniopomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Szczecinie. 3. Rozszerzenie zasobu i ochrony 1. Podj ęcie działa ń w celu rozszerzenia rejestru dziedzictwa kulturowego gminy zabytków, w tym wykonanie kart ewidencyjnych zabytku architektury i budownictwa (w przypadku ich braku lub dezaktualizacji), niezb ędnych do rozpocz ęcia procedury o wpis do rejestru oraz wnioskowanie do ZWKZ o wpis tych obiektów do rejestru zabytków; proponowane obiekty: Barnimie: oficyna dworska, dawna szkoła (budynek 45); Borowiec: dwór my śliwski wraz z parkiem; Chom ętowo: ruiny pałacu; Dominikowo: dawna szkoła (budynek 39), Drawno – zespół dawnej fabryki wyrobów ceramicznych „Etruria” przy ul. Choszcze ńskiej 87, budynek dawnego dworu przy ul. Kolejowej 14, dawna pastorówka (Plac Wolno ści 1), zabudowa mieszkalna przy ul. Kolejowej – budynki nr: 20, 23, 25, kamienica przy ul. Choszcze ńskiej 19; Podegrodzie: dwór wraz z folwarkiem i zało Ŝeniem parkowym z cmentarzem rodowym; Sieniawa: dwór z parkiem; śółwino: ko ściół p.w. św. Antoniego Padewskiego;

2. Prowadzenie działa ń informacyjnych i popularyzatorskich, ułatwiaj ących wła ścicielom podj ęcie decyzji o zło Ŝeniu wniosków o obj ęcie ochron ą prawn ą poprzez wpis do rejestru zabytków obiektów zabytkowych nie będących własno ści ą Gminy, o znacz ących dla regionu warto ściach historycznych, artystycznych i naukowych.

3. Wytypowanie i obj ęcie ochron ą prawn ą dóbr kultury współczesnej, w tym obiektów architektury i przestrzennych form plastycznych, miejsc pamięci martyrologii w czasach I i II wojny światowej.

3. Cel gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Drawno:

Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania

Priorytet Działania 1. Wypracowanie czytelnych 1. Ułatwienie dost ępu do informacji (np. poprzez zasad finansowego wsparcia dla odpowiedni ą zakładk ę na stronie internetowej wła ścicieli obiektów gminy) o podj ętej przez Rad ę Gminy uchwale zabytkowych. w sprawie okre ślenia zasad udzielania dotacji na sfinansowani e prac konserwatorski, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (uchwała Nr IV/27/07 Rady Miejskiej w Drawnie z dnia 16 lutego 2007 roku) – wyja śnienie trybu i zasad przyznawania dofinansowania oraz udost ępnienie fo rmularza aplikacyjnego zainteresowanym podmiotom. 2. Udost ępnienie pełnej informacji o innych źródłach i warunkach uzyskania wsparcia finansowego na prace remontowo- konserwatorskie obiektów zabytkowych.

2. Przeciwdziałanie niszczeniu 1. Prowadzenie prac remontowych przy i niewła ściwemu u Ŝytkowa niu obiektach zabytkowych stanowi ących zabytków. własno ść Gminy Drawno, zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi. W pierwszej kolejno ści nale Ŝy wykona ć prace remontowe i konserwatorskie przy obiektach wymagaj ących renowacji, a prezentuj ących znaczne warto ści zabytkowe lub historyczne i walory architektoniczne, jak np. dwór w Kiełpinie. 2. Wspieranie działa ń zmierzaj ących do monta Ŝu systemów zabezpiecze ń ppo Ŝ. oraz antywłamaniowych w ramach prowadzonych prac remontowych w obiektach zabytkowych. 3. Uwzgl ędnianie w umowach sprzeda Ŝy/ dzier Ŝawy/itp. warunków wła ściwego uŜytkowania obiektów zabytkowych oraz obowi ązku przeprowadzenia prac remontowych w okre ślonym terminie. 4. Podj ęcie działa ń w celu uporz ądkowania, odpowiedniego zagospodarowania i oznaczenia cmentarzy, w tym z zabezpieczeniem pozostało ści nagrobków, przeprowadzeniem prac porz ądkowych przy zieleni itp. 5. Reagowanie samorz ądu, we współpracy z Powiatowym Inspektoratem Nadzoru Budowlanego oraz Wojewódzkim Urz ędem

Ochrony Zabytków, na brak nale Ŝytej dbało ści wła ścicieli o bie Ŝą ce utrzymanie zabytków, w konsekwencji prowadz ącej do uszkodze ń i zniszcze ń. 6. Prowadzenie działa ń informacyjnych, edukacyjnych i popularyzatorskich w celu przeciwdziałania inwestycjom przeprowadzanym ze szkod ą dla substancji zabytkowej obiektów. 7. Stałe podnoszenie wska źnika bud Ŝetu gminnego przeznaczonego na ochron ę zabytków. 8. Sprzyjanie i propagowanie wyst ępuj ących ju Ŝ na terenie gminy pozytywnych przykładów adaptacji (wykonanych z poszanowaniem dla substancji zabytkowej) nieu Ŝytkowanych elementów zabudowy zagród na cele mieszkalne, rekreacyjne itd. 9. Wspieranie działa ń zmierzaj ących do powstrzymania procesu niszczenia oraz działa ń ratunkowych w stosunku do obiektów zabytkowych o wybitnych w skali gminy walorach architektonicznych lub historycznych, nie b ędących własno ści ą gminy, nieu Ŝytkowanych i znajduj ących si ę w złym stanie technicznym, a daj ących jednak mo Ŝliwo ść adaptacji do nowej funkcji, słu Ŝą cej (bezpo średnio lub po średnio) społeczno ści lokalnej. 10. Zabezpieczanie obiektów zagro Ŝonych zniszczeniem, zawaleniem itp. przed dost ępem osób trzecich, do czasu podj ęcia innych działa ń (np. ruiny dworów w Chom ętowie i Konotopiu, dwór w Kiełpinie). 3. Ochrona zabytków 1. Wykonanie opracowania obejmuj ącego niematerialnych zabytki niematerialne, np. historyczne nazwy miejsc i obiektów, nazwy zwi ązane z lokaln ą histori ą, tradycj ą, topografi ą, itp. w celu obj ęcia ich ochron ą prawn ą.

4. Specjalistyczne rozpoznanie 1. Wykonywanie dokumentacji poprzedzaj ących badawcze poszczególnych prace remontowo-konserwatorskie: obiektów, zespołów oraz sonda Ŝowych bada ń, ekspertyz, programów obszarów za bytkowych prac konserwatorskich, katalogu typów zwi ązane z przygotowywanym zabudowy regionalnej i det alu bądź realizowanym procesem architektonicznego. inwestycyjnym 2. Wykonanie inwentaryzacji architektoniczno- konserwatorskiej zagro Ŝonych obiektów zabytkowych, w pierwszej kolejno ści zespołu dworów w Chom ętowie, Kiełpinie i Konotopiu,

nieu Ŝytkowanych stacji kolejowych. 5. Udost ępnienie wła ścicielom 1. Stworzenie bazy danych podmiotów prawnych i i zarz ądcom zabytków bazy fizycznych , za ich zgod ą, zajmuj ących si ę danych, dotycz ącej sposobu czynn ą konserwacj ą i renowacj ą obiektów prowadzenia prac. zabytkowych, spełniaj ących ustawowe wymagania do prowadzenia tych prac.

4. Cel gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Drawno:

Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego

Priorytet Działania 1. Uwzgl ędnianie war to ści 1. Przywrócenie historycznych punktów i osi ekspozycyjnych widokowych. poszczególnych obiektów, 2. Wykonanie opracowania w celu okre ślenia układów przestrze nnych i mo Ŝliwo ści ograniczenia niekontrolowanego i walorów krajobrazowych terenu chaotycznego rozprzestrzeniania si ę Gminy Drwano zabudowy mieszkalnej i letniskowej poza historyczne jednostki osadnicze, degraduj ącego walory krajobrazowe Gminy Drawno poprzez zatarcie walorów zwi ązanych z historycznymi układami ruralistycznymi o metryce średniowiecznej oraz degradacj ę warto ściowego krajobrazu kulturowego. 3. Wykonanie opracowania okre ślaj ącego zasady estetycznych i widokowych rozwi ąza ń w rejonach głównych dróg wiejskich, a tak Ŝe ekspozycji sylwet historycznych jednostek osadniczych 4. Opracowanie zasad i ich wdra Ŝanie za pomoc ą zapisów w planach zagospodarowania przestrzennego w zakresie ochrony charakterystycznych obiektów krajobrazowych przed monta Ŝem urz ądze ń sieciowych, telekomunikacyjnych, elektrowni wiatrowych, szyldów i reklam, gabarytowych no śników reklamowych itp. 5. Prowadzenie bie Ŝą cych prac porz ądkowych i piel ęgnacyjnych przy zabytkowych zespołach historycznej zieleni – parkach, cmentarzach. 6. Iluminacja najcenniejszych zabytków, np. ko ścioły w Barnimu, Brzezinach, Drawnie, Dominikowie, śółwinie, ruiny zamku Wedlów w Drawnie.

5. Cel gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Drawno:

Podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw

sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami

Priorytet Działania 1. Promocja regionalnego 1. Udost ępnienie na stronach internetowych dziedzictwa kulturowego gminy bazy danych o zabytkach i historycznych słu Ŝą ca kreacji produktów i przestrzeniach gminy oraz uj ęcie jej w ofercie ofert turystycznej. turystycznej gminy. 2. Wspieranie działalno ści i rozwoju „Muzeum Ziemi Drawie ńskiej przy gminnym Centrum Informacji Turystycznej w Spichelrzu – gromadzenie nowych eksponatów i pami ątek historycznych, organizacja tematycznych wystaw czasowych, wspieranie działalno ści popularyzatorskiej i edukacyjnej, w miar ę potrzeby nadanie placówce statutu gminnej instytucji kultury i wsparcie finansowe ze strony gminy. 3. Utrzymanie istniej ących i tworzenie nowych tras edukacyjno-turystycznych po zasobach przyrodniczych i kulturowych gminy. Proponuje si ę rozszerzenie istniej ących oraz tworzenie nowych szlaków rowerowych, konnych, samochodowych w powi ązaniu z istniej ącymi szlakami przyrodniczo-krajoznawczymi np. - budowa mini-przystani dla kajaków na Drawie i Korytnicy w celu zach ęcenia turystów do odwiedzenia historycznych wsi i osad wraz z wyst ępuj ącymi na ich terenie zabytkami, - szlak po zabytkowych cmentarzach, - szlak po architekturze sakralnej i rezydencjonalnej gminy, - pieszo-rowerowy „szlak śladami rodu Wedlów” ł ącz ący miejsca zwi ązane działalno ści ą najbardziej zasłu Ŝonego dla rozwoju Ziemi Drawie ńskiej rodu arystokratycznego, 4. Działania promocyjne zmierzaj ące do zainteresowania turystów przebywaj ących na terenie gminy w sezonie letnim obiektami zabytkowymi i warto ściami kulturowymi gminy (turystyczne „oŜywienie Starego Miasta w Drawnie oraz atrakcyjnych pod wzgl ędem turystycznym wsi i osad). 5. Udział zabytków w podtrzymywanie ruchu turystycznego poza wysokim sezonem (całoroczne gospodarstwa agroturystyczne). 6. Lepsze udost ępnianie obiektów zabytkowych (np. otwarcie dla zwiedzaj ących DPS w pałacu w Brzezinach i Pałacu My śliwskiego w

Niemie ńsku-Zamek). 7. Popularyzacja zasobów kulturowych gminy w prasie, radiu, telewizji, w tym periodyku samorz ądowym „Ziemia Drawie ńska”.

2. Utworzenie i modernizacja 1. Stworzenie spójnego i jednolitego dla całej infrastrukt ury słu Ŝą cej gminy systemu informacji wizualnej o rozwojowi turystyki. obiektach zabytkowych i istotnych dla dziedzictwa kulturowego gminy: np. drogowskazów, tablic kierunkowych, tablic informacyjnych z logo gminy, o charakterystycznej formie graficznej, kolorze, liternictwie; tak Ŝe tablice dotycz ące historii miejscowo ści, cmentarzy, parków itd. 2. Zło Ŝenie wniosków do Starosty Choszcze ńskiego o oznakowanie obiektów wpisanych do rejestru zabytków tzw. bł ękitn ą tarcz ą, zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Kultury. 3. Wspieranie rozwoju agroturystyki z wykorzystaniem zabytkowych obiektów budownictwa wiejskiego. 4. Przywracanie punktów infrastruktury wodnej (przystanie Ŝeglarskie i kajakowe, targowiska rybne, nadbrze Ŝna gastronomia).

3. Wł ączenie Gminy Drawno w 1. Udział w programach i stowarzyszeniach mi ędzynarodowe i krajowe nastawionych na promocj ę dziedzictwa programy oraz szlaki kulturowego pod k ątem atrakcji turystycznych turystyczne promuj ące zabytki. 2. Udział w targach, konferencjach w celu promowania warto ści materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego. 3. Wykorzystanie turystycznego znaczenia gminy dla promocji dziedzictwa kulturowego i obiektów zabytkowych. 4. Udział w obchodach Europejskich Dni Dziedzictwa. 5. Współpraca mi ędzyregionalna i mi ędzynarodowa w obszarze promowania dziedzictwa kulturowego.

4. Edukacja w zakresie ochrony 1. Przygotowanie informacji na stronach dziedzictwa kulturowego. internetowych miasta o lokalnej tradycji kształtowania zabudowy i dawnych materiałach budowlanych (głównie u Ŝyciu ceramiki i drewna), rekomendowanych do stosowania w zabudowie historycznej, a tak Ŝe w budynkach nowoprojektowanych, np. na terenach wiejskich. 2. Inicjowanie i wspieranie wydawnictw

obejmuj ących zagadnienia ochrony dóbr kultury (foldery, przewodniki). 3. Wspieranie inicjatyw maj ących na celu edukowanie społecze ństwa, zwłaszcza dzieci i młodzie Ŝy na rzecz ochrony dziedzictwa, ze szczególnym uwzgl ędnieniem tradycji lokalnych i idei małych ojczyzn (np. udział w programach Centrum Edukacji Obywatelskiej przy MKiDN pt. „ Ślady przeszło ści”).

5. Wspieranie działa ń 1. Wł ączenie problematyki dziedzictwa społecznych chroni ących i kulturowego w tre ść obchodów „Festiwalu promuj ących lokalne Krasnali” dziedzictwo kulturowe oraz 2. Udzielenie wsparcia dla społecznego buduj ących to Ŝsamo ść monitorowania stanu obiektów i przestrzeni mieszka ńców. zabytkowych poprzez popularyzacj ę idei społecznego opiekuna zabytków. 3. Organizacja konkursu dla najlepszego uŜytkownika obiektu zabytkowego. 4. Ustanowienie nagrody za osi ągni ęcia w dziedzinie upowszechniania i ochrony dziedzictwa kulturowego. 5. Obejmowanie przez Burmistrza Gminy Drawna patronatem honorowym działa ń społecznych, których dochód przeznaczony jest na potrzeby ochrony dziedzictwa kulturowego (zbiórki, akcje społeczne, loterie itp.). 6. Popularyzacja opieki nad zabytkami poprzez wszelkiego rodzaju konkursy premiuj ące wiedz ę na temat dziedzictwa kulturowego. 7. Stymulowanie i podtrzymywanie kontaktów z dawnymi mieszka ńcami terenu gminy i ich potomkami. 8. Wspieranie i promowanie inicjatyw zwi ązanych z organizacj ą warsztatów i pokazów w zakresie tradycyjnych rzemiosł budowlanych np. 9. - w nawi ązaniu do historycznej tradycji wyrobu ceramiki u Ŝytkowej, dekoracyjnej i budowlanej.

6. Cel gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Drawno:

Okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem zabytków

Priorytet Działania 1. Zapewnienie wła ściwej 1. Publikacja na stronie internetowej Gminy informacji na temat obiektów i Drawno Gminnej Ewidencji Zabytków oraz obszarów zabytkowych na rejestru zabytków. terenie G miny Drawno oraz 2. Opracowanie i udost ępnienie informacji o

warunków ich ochrony prawach i obowi ązkach zarz ądców i wła ścicieli obiektów zabytkowych, w tym o moŜliwo ściach pozyskania wsparcia finansowego na prace remontowo-konserwatorskie. 3. Organizacja cyklu spotka ń dla zarz ądców/ wła ścicieli/przedstawicieli wspólnot mieszkaniowych w celu promowania standardów w zakresie rewaloryzacji i remontowania obiektów zabytkowych.

7. Cel Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Drawno:

Podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo Ŝliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami

Priorytet Działania 1. Szkolenie osób bezrobotnych w 1. Wł ączenie do programu szkole ń i warsztatów rzemiosłach zwi ązanych z organizowanych przez Urz ąd Pracy dla osób tradycyjn ą sztuk ą budowlan ą w bezrobotnych, zakresu tradycyjnych sztuk celu reaktywacji na rynku pracy budowlanych w oparciu o lokaln ą tradycj ę zanikaj ących rzemiosł i (ceramika, murarstwo, dekarstwo, ciesielstwo zawodów. itp.). 2. Wspieranie, kreowanie i promowanie inicjatyw zmierzaj ących do organizowania warsztatów, pokazów zwi ązanych z „gin ącymi zawodami”, zwłaszcza w zakresie tradycyjnych rzemiosł budowlanych; zach ęcanie do wł ączenia si ę do tych działa ń lokalnych rzemie ślników: kowali, cie śli, stolarzy, murarzy itp. 3. Aktywizacja osób bezrobotnych przy bie Ŝą cych pracach porz ądkowych i piel ęgnacyjnych na terenach obj ętych ochron ą konserwatorsk ą w szczególno ści na terenie parków, cmentarzy itp.

2. Stałe podnoszenie poziomu 1. Udział w specjalistycznych programach wyszkolenia pracowników szkoleniowych, konferencjach, warsztatach, samorz ądowych zatrudnionych maj ących na celu przygotowanie i podnoszenie w sferze ochrony dz iedzictwa kwalifikacji kadr administracji samorz ądowej kulturowego. wykonuj ącej zadania z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego.

3. Wspieranie działa ń 1. Wspieranie rozwoju gospodarstw umo Ŝliwiaj ących tworzenie agroturystycznych w obiektach zabytkowych. miejsc pracy zwi ązanych z 2. Wspieranie rozwoju regionalnych muzeów, opiek ą nad zabytkami. galerii, izb pami ęci.

9. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami

Podstaw ę niniejszego instrumentarium stanowi ą obowi ązuj ące przepisy prawne i zawarte w nich regulacje dotycz ące instrumentów prawno-ekonomicznych i finansów publicznych. Zakłada si ę, Ŝe zadania Gminnego programu opieki nad zabytkami b ędą realizowane poprzez wspólne działania władz samorz ądowych, wła ścicieli oraz zarz ądców obiektów, diecezj ę, organizacje pozarz ądowe i stowarzyszenia, lokalne środowisko naukowe. W imieniu Gminy Drawno zadania b ędą wykonywane przez gminne jednostki organizacyjne (szkoły, instytucje kultury i in.) oraz wydziały Urz ędu Gminy w ramach zada ń własnych, poprzez istniej ące i planowane instrumenty: • prawne (np. poprzez uchwalanie miejscowych plany zagospodarowania przestrzennego, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów o warto ściach artystycznych i zabytkowych, prowadzenie gminnej ewidencji zabytków wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków), • finansowe (np. dotacje na prace remontowe, konserwatorskie i prace budowlane, korzystanie z programów uwzgl ędniaj ących dofinansowanie z środków zagranicznych, nagrody, ulgi finansowe dla wła ścicieli i zarz ądców obiektów zabytkowych), • społeczne (np. edukacja, promocja, informacja, działania prowadz ące do tworzenia miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami), • kontrolne (m.in. aktualizacja gminnej ewidencji zabytków, monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego) • koordynacji (m.in. poprzez realizacje projektów i programów dotycz ących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., współpraca z o środkami naukowymi i akademickimi, zwi ązkami wyznaniowymi)

10. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami Zgodnie z art.87 ust. 1 i ust. 5 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Gminny program opieki nad zabytkami jest sporz ądzany na okres 4 lat, a co 2 lata wójt gminy sporz ądza sprawozdanie z realizacji programu, które przedstawia radzie gminy. Postuluje si ę aby sprawozdania z realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami były przekazywane do wiadomo ści Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie. Wykonanie sprawozdania powinna poprzedzi ć ocena poziomu realizacji gminnego programu uwzgl ędniaj ąca wykonanie zada ń przyj ętych do realizacji w okresie czteroletnim obowi ązywania gminnego programu opieki nad zabytkami oraz efektywno ść ich wykonania. Wska źniki realizacji planowanych zada ń nale Ŝy oprze ć

45 na monitoringu działa ń prowadzonych w ramach zało Ŝeń programowych okre ślonych w rozdziale 8 Gminnego programu opieki nad zabytkami dla Gminy Drawno. Przykładowe kryteria oceny Gminnego programu opieki nad zabytkami: − poziom (w %) wydatków bud Ŝetu gminy na ochron ę i opiek ę nad zabytkami, − warto ść finansow ą wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach oraz liczb ę obiektów poddanych tym pracom, − poziom (w %) obj ęcia obszaru gminy obowi ązuj ącymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, − liczba opracowanych prac studialnych w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, − liczba wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów zabytkowych, − liczba utworzonych szlaków turystycznych zwi ązanych z promocj ą zasobu dziedzictwa kulturowego gminy itp., − liczba zrealizowanych konkursów, wystaw, działa ń edukacyjnych na terenie gminy, − liczba opracowanych, wydanych wydawnictw (w tym folderów promocyjnych, przewodników), − liczba utworzonych, zmodernizowanych elementów infrastruktury słu Ŝą cych funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowej, − liczba zwiedzaj ących „Muzeum Ziemi Drwie ńskiej”, − liczba szkole ń zwi ązanych z ochron ą dziedzictwa kulturowego lub liczba pracowników bior ących w nich udział.

11. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami Podstawow ą zasad ę finansowania zada ń z zakresu opieki nad zabytkami okre śla Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku. Zgodnie z zapisami zawartymi w rozdziale 7 w/w Ustawy, obowi ązek sprawowania opieki nad zabytkami, w tym finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku spoczywa na osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej posiadaj ącej tytuł prawny do zabytku. Dla jednostki samorz ądu terytorialnego, posiadaj ącej w/w tytuł prawny do obiektu, opieka nad zabytkiem jest jej zadaniem własnym. Wsparciem w realizacji tych zada ń mog ą by ć środki publiczne przekazywane w formie dotacji celowej, udzielanej na wniosek wła ściciela, u Ŝytkownika lub osób przez nie upowa Ŝnionych. Dofinansowanie zada ń zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami mo Ŝe pochodzi ć z ró Ŝnych źródeł: krajowych i zagranicznych.

11.1 Środki krajowe Kwestie dofinansowania prac przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków z bud Ŝetu pa ństwa a tak Ŝe przez organ stanowi ący gminy, powiatu lub samorz ądu województwa, reguluje rozdział 7 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku przy zabytku wpisanym do rejestru (Dz.U. z 2005 r. Nr 112 poz. 940). O udzielenie dotacji mo Ŝe ubiega ć si ę osoba fizyczna, jednostka samorz ądu terytorialnego lub inna jednostka organizacyjna, b ędąca wła ścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadaj ąca taki zabytek w trwałym zarz ądzie. Dotacja, zgodnie z art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami mo Ŝe obejmowa ć nakłady konieczne m.in. na sporz ądzanie ekspertyz, bada ń, programu konserwatorskiego, projektów budowlanych, zabezpieczanie obiektu, odnowienie i odtworzenie okładzin, tynków, okien, drzwi, wi ęź by dachowej, pokrycia dachowego, modernizacj ę instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych, wykonanie izolacji przeciwwilgociowej, zakup materiałów budowlanych, wyeksponowanie oryginalnych elementów parku, wykonanie instalacji przeciwwłamaniowej, przeciwpo Ŝarowej i odgromowej. Dotacja mo Ŝe by ć udzielona w wysoko ści do 50% nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, a w wyj ątkowych okoliczno ściach do 100% - zabytek posiada wyj ątkow ą warto ść historyczn ą lub stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podj ęcia prac (art. 78 ustawy). Dotacje udzielane mog ą by ć na dofinansowanie prac przeprowadzonych w okresie 3 lat poprzedzaj ących rok zło Ŝenia wniosku (refundacja) wnioskodawcom, których działalno ść nie jest finansowana ze środków publicznych (§ 3.1. rozporz ądzenia) - lub w formie dotacji na prace, które zostan ą przeprowadzone.

• Z bud Ŝetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach dotacji przyznanej zgodnie z art.77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. W przypadku dotacji udzielanej przez Ministra prace musz ą by ć realizowane w ramach zada ń mieszcz ących si ę w ogłaszanych co roku przez ministra programach operacyjnych lub priorytetach tych programów realizuj ących cele zawarte w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury. Z programów Ministra Kultury ogłoszonych w 2010 r. dla zada ń zwi ązanych z ochron ą zabytków najistotniejsze wydaj ą si ę programy: - „Promesa Ministra Kultury” - celem programu jest zwi ększenie efektywno ści wykorzystania środków europejskich na rzecz rozwoju kultury w tym ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Program polega na dofinansowaniu przez Ministra Kultury wkładu krajowego do wybranych projektów kulturalnych, realizowanych ze środków europejskich, - „Edukacja kulturalna” - celem programu jest aktywizacja i inspiracja zachowa ń twórczych, rozwijanie ekspresji twórczej i kreatywno ści, a tak Ŝe wzbogacenie oferty artystycznej edukacji pozaszkolnej skierowanej do dzieci i młodzie Ŝy,

- „Zasoby cyfrowe”, priorytet 2 - celem programu jest digitalizacja zabytków i muzealiów oraz ich bezpieczne i długotrwałe udost ępnianie w postaci cyfrowej, a tak Ŝe upowszechnianie nowoczesnych cyfrowych metod dokumentacji zabytków i muzealiów. Celem priorytetu jest te Ŝ edukacja w zakresie digitalizacji zabytków i muzealiów oraz zasad przechowywania i promocji zasobów cyfrowych, a tak Ŝe zwi ększenie dost ępno ści zasobów dziedzictwa kulturowego poprzez rozwój współpracy instytucjonalnej w sieci, - „Dziedzictwo Kulturowe”, priorytet 1 - Ochrona zabytków, którego celem jest ochrona i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, konserwacja i rewaloryzacja zabytków oraz udost ępnianie zabytków na cele publiczne; program mo Ŝe by ć źródłem starania si ę o dofinansowanie prac konserwatorskich przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, - „Rozwój inicjatyw lokalnych” - celem programu jest poprawa warunków funkcjonowania instytucji i obiektów kultury; przedmiotem dofinansowania mog ą by ć remonty, roboty budowlane, przebudowa (modernizacja) nieruchomo ści na cele działalno ści kulturalnej i edukacyjnej w zakresie kultury, równie Ŝ przygotowanie dokumentacji technicznej niezb ędnej do prowadzenia inwestycji.

Szczegółowe informacje na temat ogłaszanych corocznie programów, wnioski oraz kryteria udzielania dotacji dost ępne s ą na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN): www.mk.gov.pl

• Dotacje udzielane przez Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków ze środków finansowych z bud Ŝetu pa ństwa w cz ęś ci, której dysponentem jest wojewoda . Zasady przyznawania dotacji na podstawie art. 74 pkt 2 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami reguluj ą stosowne artykuły rozdziału 7 ustawy (art. 75, 76, 77, 78) oraz Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku przy zabytku wpisanym do rejestru (Dz.U. z 2005 r. Nr 112 poz. 940). Szczegółowe informacje o procedurach związanych ze składaniem wniosków dotacyjnych mo Ŝna otrzyma ć na stronie Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków: www.wkz.szczecin.pl

• Dotacje Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dotacje przyznawane s ą na prace przy utrzymaniu i rewaloryzacji zabytkowych parków a tak Ŝe zabytkowych obiektów budowlanych powi ązanych z zieleni ą (np. zespołów pałacowo-folwarcznych z parkami). Dotyczy to inwestycji zwi ązanych np. z edukacj ą ekologiczn ą ( ście Ŝki edukacyjno-przyrodnicze) czy o środkami dydaktyczno- naukowymi (ogród dendrologiczny). W śród kryteriów przyznawania środków nie ma ograniczenia dotycz ącego wpisu obiektu czy zespołu do rejestru zabytków. Informacje: www.wfos.szczecin.pl

• Fundusz Ko ścielny Ministerstwa Spraw Wewn ętrznych i Administracji Daje dodatkow ą mo Ŝliwo ść wsparcia prac przy zabytkach sakralnych. Jednym z celów funduszu jest dofinansowanie prac remontowo-konserwatorskich i zabezpieczaj ących zabytkowe obiekty sakralne, w szczególno ści polegaj ących na remontach dachów, stropów, elewacji, osuszanie, izolacje, instalacje elektryczne, przeciwwłamaniowe itp. Dofinansowanie z funduszu nie obejmuje ruchomego wyposa Ŝenia obiektów sakralnych, obiektów towarzysz ących, typu dzwonnice, krzy Ŝe itp. a tak Ŝe stałych elementów wystroju wn ętrz, typu polichromie, witra Ŝe, posadzki. Informacje dost ępne na stronie: www.mswia.gov.pl

• Inn ą forma pozyskania środków finansowych na ochron ę dziedzictwa kultury jest partnerstwo publiczno-prywatne Informacje: www.partnerstwopublicznoprywatne.info

11.2 Środki zagraniczne Mo Ŝliwo ści pozyskiwania wsparcia finansowego z funduszy europejskich w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego funkcjonuj ą w ramach wielu projektów inwestycyjnych i nieinwestycyjnych tzw. „mi ękkich”. Projekty inwestycyjne dziel ą si ę na projekty dziedzictwa nieruchomego i dziedzictwa ruchomego. Wśród projektów dziedzictwa nieruchomego wyró Ŝnia si ę projekty dotycz ące m.in. renowacji, konserwacji i adaptacji na cele kulturalne obiektów historycznych b ądź wpisanych do rejestru zabytków, rewitalizacji historycznych obszarów miejskich, w tym powojskowych, poprzemysłowych itp. W przypadku projektów dziedzictwa ruchomego wyró Ŝnia si ę projekty dotycz ące m.in. digitalizacji zasobów dziedzictwa kulturowego, zabezpieczenia przed nielegalnym wywozem, kradzie Ŝą lub zniszczeniem zabytków ruchomych.

Projekty inwestycyjne mog ą by ć realizowane w ramach, np.: Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko – Działanie 11.1 (dofinansowanie rewitalizacji, rewaloryzacji, konserwacji, renowacji a tak Ŝe adaptacji na cele kulturalne obiektów wpisanych do rejestru zabytków, zabezpieczenia przed kradzie Ŝą i zniszczeniem) www.mrr.gov.pl Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka – Działanie 6.4 (dofinansowanie ponadregionalnych projektów turystycznych stanowi ących wyj ątkowe atrakcje regionu) www.mrr.gov.pl Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego – Działanie 5.6, 6.6, Poddziałanie 5.2.1, 5.2.2, 6.2.1, 6.2.2 (dofinansowanie rewaloryzacji, konserwacji, renowacji a tak Ŝe adaptacji obiektów poprzemysłowych, powojskowych i popegeerowskich na cele kulturalne; prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach nieruchomych - obiekty historyczne, układy urbanistyczne i ruralistyczne, dzieła

49 architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe, pozostało ści historycznego osadnictwa; zakup i instalacja systemów zabezpiecze ń obiektów i zespołów zabytkowych przed po Ŝarem, kradzie Ŝą i zniszczeniem; digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego) www.funduszeeuropejskie.gov.pl , www.rpo.wzp.pl Europejskiej Współpracy Terytorialnej , np.: Program Polska-Brandenburgia – Działanie 1.1 (dofinansowanie ochrony dóbr naturalnych i dóbr kultury, zapobieganie zagro Ŝeniom naturalnym i technologicznym) www.mrr.gov.pl Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich – Działanie 3.4 (dofinansowanie zakupu obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie, w tym budynków b ędących zabytkami, z przeznaczeniem na cele publiczne, odnawiania, eksponowania lub konserwacji lokalnych pomników historycznych, budynków będących zabytkami lub miejsc pami ęci, kultywowania tradycji społeczno ści lokalnej oraz tradycyjnych zawodów), www.prow.wzp.pl , www.minrol.gov.pl Funduszu dla Organizacji Pozarz ądowych , www.funduszngo.pl Fundusze nieinwestycyjne tzw. „mi ękkie” zwi ązane s ą m.in. z organizacj ą szkole ń, warsztatów, bada ń, wystaw itp. Cz ęść z projektów wymaga nawi ązania współpracy mi ędzynarodowej i znalezienia partnera zagranicznego. Projekty „mi ękkie” mog ą by ć realizowane w ramach, np.: Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki – Działanie 7.3 (dofinansowanie inicjatyw lokalnych na terenach wiejskich z zakresu kultury (np. z zakresu kultywowania tradycji), www.mrr.gov.pl Europejskiej Współpracy Terytorialnej, np.: Program Polska-Brandenburgia – Działanie1.3, 3.1, 3.2, Polska-Meklemburgia Pomorze Przednie/Brandenburgia – Działanie 3.1, 3.2 (utrzymywania i wspólnego korzystanie z dóbr kultury, szczególnie w miastach bli źniaczych) www.mrr.gov.pl Programu Kultura 2007 -2013 – Działanie 1, 2, 3 (dofinansowanie nagród w dziedzinie dziedzictwa kulturowego, architektury, wsparcia bada ń w zakresie współpracy kulturalnej w Europie) www.mkidn.gov.pl

Bardzo pomocne w uzyskaniu wiedzy o mo Ŝliwo ściach pozyskania funduszy zagranicznych jest opracowanie pt.: „Mo Ŝliwo ści finansowania kultury z funduszy europejskich w latach 2007-2013”, opracowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, dost ępne na stronie: www.mk.gov.pl Opracowanie, w formie przewodnika, zawiera informacje o mo Ŝliwo ściach finansowania projektów kulturalnych, w tym z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego, w ramach programów krajowych i wspólnotowych z udziałem środków UE. Opracowanie umo Ŝliwia dostosowanie planowanej inwestycji do odpowiedniego projektu, analizuje kryteria, procedury oraz szanse pozyskania środków z szerokiej gamy funkcjonuj ących w latach 2007-2013 projektów z zakresu kultury.

Uwaga! Wskazane powy Ŝej mo Ŝliwo ści wsparcia finansowego maj ą charakter informacyjny. W celu znalezienia odpowiedniej formy dofinansowania na okre ślone

50 zadania nale Ŝy ka Ŝdorazowo dotrze ć do dokumentów programowych oraz kryteriów przyznawania dotacji, poniewa Ŝ mog ą one ulega ć zmianom.

12. Realizacja i finansowanie przez samorz ąd lokalny zada ń z zakresu ochrony zabytków

Dotacje na ochron ę dziedzictwa kulturowego z bud Ŝetów samorz ądów lokalnych, mog ą by ć udzielane przez : 12.1 Samorz ąd Województwa Zachodniopomorskiego Dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, zgodnie z art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami , i na podstawie uchwały Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 18.12.2007 r. (Dz.Urz.Woj.Zachodniopom. z 2008 r. nr 20 poz. 366) o trybie i zasadach przyznawania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, poło Ŝonym na obszarze województwa zachodniopomorskiego. Zasady udzielania dotacji, terminy składania wniosków oraz warunki ubiegania si ę o środki, okre ślane s ą w ogłoszeniach o konkursach. Informacje: www.bip.um_zachodniopomorskie.pl

12.2 Samorz ąd powiatowy Zgodnie z ustaw ą z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz ądzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r., nr 91, poz. 578 ze zm.) oraz ustaw ą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, obowi ązek finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach spoczywa równie Ŝ na jednostkach samorz ądu terytorialnego szczebla powiatowego. Zasady i sposób finansowania prac przy zabytkach powinna okre śla ć uchwała Rady Powiatu. Do czasu wykonania niniejszego opracowania taka uchwała nie została podj ęta przez Rad ę Powiatu w Choszcznie.

12.3 Samorz ąd gminny Zgodnie z w/w ustaw ą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustaw ą z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 1990 r. nr 16, poz. 95 ze zm.) finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach jest równie Ŝ obowi ązkiem jednostki samorz ądu terytorialnego szczebla gminnego. Dla jednostki samorz ądu terytorialnego, posiadaj ącej tytuł prawny do obiektu, opieka nad zabytkiem jest jej zadaniem własnym. Mo Ŝliwo ści finansowe gminy Drawno okre śla bud Ŝet gminy oraz wykaz Wieloletnich Programów Inwestycyjnych, który identyfikuje projekty i zadania inwestycyjne zgodne z kierunkami rozwoju gminy. Cz ęść zada ń Gminnego programu opieki nad zabytkami mo Ŝe by ć sfinansowana przez gmin ę w cało ści ze środków bud Ŝetowych, np. w formie dotacji celowych na zadania własne gminy w zakresie kultury i ochrony zabytków realizowane przez podmioty nienale Ŝą ce do sektora finansów publicznych,

51 inne mog ą by ć zaplanowane jako projekty do sfinansowania przy znacznym udziale środków pochodz ących z funduszy pomocowych. Zadania programu opieki mog ą te Ŝ by ć realizowane przez instytucje kultury podległe gminie (np. muzea, biblioteki, izby regionalne, izby tradycji) w ramach działalno ści bie Ŝą cej. Ponadto (w zakresie ustawy o działalno ści po Ŝytku publicznego i wolontariacie) gminy mog ą wspiera ć działalno ść kulturaln ą zwi ązan ą z ochron ą zabytków i tradycji prowadzon ą przez organizacje pozarz ądowe (m.in. stowarzyszenia). Podstawowym instrumentem finansowania zada ń w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Gminy Drawno jest Uchwała Nr IV/27/07 Rady Miejskiej w Drawnie z dnia 16 lutego 2007 roku w sprawie okre ślenia zasad udzielania dotacji na sfinansowanie prac konserwatorski, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków umo Ŝliwiaj ąca ubieganie si ę o dotacj ę podmiotom b ędącym wła ścicielami lub posiadaj ącym tytuł prawny do korzystania z zabytków nie b ędących własno ści ą Gminy Drawno. Wysoko ść wydatków bud Ŝetu Gminy Drawno na ochron ę zabytków i opiek ę nad zabytkami w okresie ostatnich 4 lat kształtowała się nast ępuj ąco:

Rok Wysoko ść wydatków bud Ŝetowych 2006 30 000 2007 50 000 2008 26 000 2009 10 000

13. Zał ączniki

• Zał ącznik nr 1 – wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie Gminy Drawno • Zał ącznik nr 2 – wykaz zabytków ruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie Gminy Drawno • Zał ącznik nr 3 – wykaz obiektów uj ętych w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Drawno • Zał ącznik nr 4 – Uchwała nr IV/27/07 Rady Miejskiej w Drawnie z dnia 16 lutego 2007 roku w sprawie okre ślenia zasad udzielania dotacji na sfinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków

14. Literatura

• Operat ochrony zasobów kulturowych Drawie ńskiego Parku Narodowego wraz z otulin ą – Katalog Miejscowo ści – Warto ści Kulturowe Miast – Synteza Warto ści Kulturowych – Wytyczne konserwatorskie, oprac. Dorota Matyszczyk, Wielkopolski O środek Studiów Ochrony Środowiska Kulturowego w Poznaniu, Pozna ń 1998-1999 r.,

• G.J. Brzustowicz, Drawno i okolice, Granowo-Pozna ń 1998 r.,

• T. Palacz, Dobra kultury Drawie ńskiego Parku Narodowego w uj ęciu etnograficznym, Wielkopolski O środek Studiów Ochrony Środowiska Kulturowego w Poznaniu, Pozna ń 1998-1999 r.,

• T. Palacz, Ikonografia wsi Drawie ńskiego Parku Narodowego wraz z otulin ą, Pozna ń 1998-1999 r.,

• B. Iwanicka-Pinkosz, M. Wróbel, E. Wywi ńska, Archeologiczne Dobra kultury Drawie ńskiego Parku Narodowego, Wielkopolski O środek Studiów Ochrony Środowiska Kulturowego w Poznaniu, Trzebiny 1999 r.,